MEMORANDUM AAN DE VLAAMSE REGERING IN FUNCTIE VAN DE BELEIDSPERIODE

Transcriptie

1 MEMORANDUM AAN DE VLAAMSE REGERING IN FUNCTIE VAN DE BELEIDSPERIODE Voorwoord Op 2 juli 2009 ratificeerde België en ook Vlaanderen het VN-Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap. Dat verplicht hen er toe personen met een handicap of hun vertegenwoordigende organisaties actief te betrekken bij de besluitvormingsprocessen over beleid en programma s, waar die hen direct betreffen. De cel Belangenbehartiging van, de Federatie van Vlaamse DovenOrganisaties, wil werk maken van gelijkwaardigheid, emancipatie en ontplooiing van dove personen en hun taal, de Vlaamse Gebarentaal, in de samenleving. Daarom komt zij op voor de eigenheid, de rechten en het welzijn van dove personen in alle aspecten van het dagelijks leven. overloopt in dit memorandum bondig een aantal huidige Vlaamse beleidsdomeinen en vraagt aandacht voor enkele belangrijke thema s binnen de Vlaamse Dovengemeenschap. Zij staat uiteraard ten allen tijde ter beschikking om hierover meer uitgebreid in constructieve dialoog te gaan. Jorn Rijckaert, in opdracht van het bestuur van Coördinator cel Belangenbehartiging jorn.rijckaert@fevlado.be 1

2 Enkele huidige beleidsdomeinen en de vraag naar aandacht voor belangrijke thema s binnen de Vlaamse Dovengemeenschap 1. DIENSTEN VOOR ALGEMEEN REGERINGSBELEID (DAR) a. Erkenning Vlaamse Gebarentaal In 2006 werd de Vlaamse Gebarentaal door het Vlaams Parlement erkend. Acht jaar later blijft de invloed van deze erkenning op de verschillende beleidsdomeinen nog steeds beperkt. Daarom wil dat er onderzoek gebeurt naar hoe dit decreet grondig kan worden versterkt, opdat er over de verschillende domeinen heen een gelijkgestemd beleid kan worden gevoerd: overal moet de toegankelijkheid via Vlaamse Gebarentaal verzekerd zijn, via tolkuren en goed opgeleide en omkaderde tolken Vlaamse Gebarentaal. De Dovengemeenschap moet erkend worden als een linguïstisch-culturele minderheidsgroep, die binnen alle beleidsdomeinen op een gelijke wijze recht heeft op de erkenning van haar taal en van de Dovencultuur. b. Communicatie vanuit/met de Vlaamse overheid De afdeling Communicatie van het Departement DAR geeft aan de verschillende beleidsdomeinen advies over de normen voor de Vlaamse overheidscommunicatie, over crisiscommunicatie, het verspreiden van persberichten, enzovoort. verwacht dat hierbij telkens VGT als taal aan toegevoegd wordt, zodat dove gebarentaligen als evenwaardige burgers kunnen participeren aan de samenleving. Op alle niveaus moeten dove gebarentaligen in overleg kunnen treden zonder dat zij hiervoor zelf de kosten moeten dragen. Indien zij hiervoor beroep willen doen op het systeem van afstandstolken, moet WIFI opengesteld worden voor alle dove personen in alle gebouwen van de Vlaamse overheid. De benodigde software voor het afstandstolken, mymmx, moet op de lijst van downloadbare programma s staan die de Vlaamse overheid gebruikt. Voor meer info over afstandstolken: zie verder. 2. BESTUURSZAKEN a. Crisiscoördinatie De afdeling Crisiscoördinatie is de drijvende kracht achter het Coördinatie- en Crisiscentrum van de Vlaamse overheid (CCVO). vraagt dat deze afdeling inziet dat dove personen op een visuele manier geïnformeerd moeten worden en hier de nodige maatregelen voor treft. b. Integratie en Inburgering verwacht dat het Vlaamse integratie- en inburgeringsbeleid ook met dove gebarentaligen rekening houdt: tolken gebarentaal moeten de informatie en opleiding toegankelijk maken. 2

3 3. TOERISME VLAANDEREN Ook dove gebarentaligen wensen soms naar een museum te gaan. Vaak is daar een audiogids beschikbaar die de bezoeker leidt doorheen het museum. In bijvoorbeeld het Atomium werd de bestaande audiogids uitgebreid met een videogids in onder andere de Vlaamse Gebarentaal. Maar veel kleinere musea hebben hier het geld niet voor. vraagt dat de Vlaamse overheid hen hier financieel in ondersteunt, zodat ook dove personen deel kunnen nemen aan een museumbezoek. 4. INNOVATIE EN TECHNOLOGIE Op dit ogenblik hebben dove gebarentaligen recht op een aantal tolkuren en kunnen zij via het CAB (Communicatie Assistentie Bureau) een tolk Vlaamse Gebarentaal aanvragen. Die tolk vergezelt hen dan ter plaatse. Sinds enige tijd wordt er geëxperimenteerd met afstandstolken, gesubsidieerd door de beleidsdomeinen Welzijn en Werk. vraagt om de afstandstolkendienst structureel te financieren, opdat dove en horende personen ook naar elkaar kunnen telefoneren via een tolk Vlaamse Gebarentaal. Ook voor live gesprekken, meestal kortstondig, kan er een tolk op afstand worden ingezet. Dit is vooral interessant voor tolkopdrachten in de leef- en arbeidssituatie. Op dit ogenblik gebruiken verschillende diensten binnen Vlaanderen verschillende programma s, waardoor het afstandstolken heel erg bemoeilijkt wordt. vraagt dat dit agentschap mee zoekt naar het beste systeem dat overal kan gebruikt worden bij de diensten van de Vlaamse overheid. 5. ONDERWIJS EN VORMING a. Basisonderwijs Op dit moment bestaat er in Vlaanderen geen kwalitatief onderwijs voor dove kinderen, met hetzelfde niveau als horende kinderen, met Vlaamse Gebarentaal als instructietaal, dove peers en dove volwassenen als leerkrachten en rolmodellen. ijvert voor een tweetalig onderwijsmodel, waarbij dove kinderen met leeftijdsgenoten en volwassenen Vlaamse Gebarentaal kunnen gebruiken en hierover leren, net zoals horende kinderen ook over het Nederlands leren. Het leren lezen en schrijven van het Nederlands moet parallel worden aangeboden. Nu kunnen tolken Vlaamse Gebarentaal wel ingezet worden in het regulier kleuter- en lager onderwijs. Echter, een tolk Vlaamse Gebarentaal beantwoordt onvoldoende aan de noden van dove kleuters en lagere schoolkinderen. Het inschakelen van tolken Vlaamse Gebarentaal in het basisonderwijs is dus volgens slechts een dringende en kortetermijnoplossing voor een hele kleine doelgroep en is van weinig nut voor de meeste dove leerlingen. Gelijke kansen voor dove leerlingen starten al in het kleuteronderwijs en later in het lager onderwijs. vraagt een reëel engagement van de minister rond de correcte toepassing van het artikel 24 van het VN-Verdrag voor dove leerlingen en studenten, net zoals dat bijvoorbeeld reeds het geval is binnen de Franstalige Gemeenschap die deze stap al jaren geleden heeft 3

4 genomen 1. krijgt op dit ogenblik projectsubsidies via Gelijke Kansen in Vlaanderen, om onderzoek te doen, onder andere via good practices in het buitenland, internationale wetenschappelijke literatuur en verdiepende gesprekken met binnenlandse experten, en uit te zoeken wat het best passende onderwijsmodel is voor onze dove kinderen en de horende kinderen van dove ouders. vraagt om de aanbevelingen die uit dit onderzoek voortvloeien, effectief op te volgen en uit te voeren. b. Secundair onderwijs Steeds meer dove mensen maken gebruik van tolken Vlaamse Gebarentaal. In het reguliere onderwijs kunnen leerlingen en studenten tolkuren krijgen voor minimum 70% van de lestijden, wat in juni 2013 is verankerd in een decreet. Echter, in de praktijk is er een groot tekort aan tolken en worden deze uren onvoldoende ingevuld. Veel dove kinderen en jongeren staan in de kou! verwacht dat het statuut van de tolken Vlaamse Gebarentaal dringend verbeterd wordt en dat hun verloning drastisch wordt verhoogd. Om het tolkgebruik en de kwaliteit te optimaliseren, dient er een bevraging te gebeuren bij de dove leerlingen en studenten. Dove leerlingen hebben ook nood aan contacten met andere dove jongeren. vraagt dat deze leerlingen de kans krijgen om in groep te integreren in een reguliere school. c. Hoger onderwijs en levenslang leren Er bestaat in Vlaanderen een breed spectrum aan opleidingsmogelijkheden: volwassenonderwijs, hogescholen en universiteiten, etc. Dove personen moeten hier vrij uit kunnen kiezen, net zoals de goed horende mens. Er is pas een keuze mogelijk als iedere vorm van opleiding volledig toegankelijk is. Hier komt hetzelfde knelpunt met betrekking tot tolken Vlaamse Gebarentaal naar boven, zoals reeds beschreven bij het punt rond secundair onderwijs. Daarnaast krijgen studenten op de hogescholen GON-begeleiding en studenten op de universiteiten een pedagogisch budget van het VAPH. Voor studenten op het volwassenonderwijs bestaat er momenteel geen enkele vorm van ondersteuning. We adviseren dat het pedagogisch budget ook aangevraagd kan worden door dove personen die volwassenonderwijs volgen. 1 Décret du 13 juillet 1998 portant l organisation de l enseignement maternel et primaire ordinaire et modifiant la réglementation de l enseignement, B.S., 28 augustus 1998, artikels 11 tot 13ter; Décret du 23 janvier 2009 portant des dispositions relatives à la reconnaissance des qualifications professionnelles pour l'exercice de fonctions dans les établissements d'enseignement préscolaire, primaire, secondaire ordinaire et spécialisé, artistique, de promotion sociale et supérieur non universitaire, secondaire artistique à horaire réduit de la Communauté française et les internats dépendant de ces établissements, et dans les centres psycho-médico-sociaux, relatives au congé pour activités sportives et diverses mesures urgentes en matière d'enseignement, B.S., 10 maart 2009, artikels 18 tem 34 ; Décret du 1 er février 2012 modifiant certaines dispositions relatives à l enseignement spécialisé, B.S., 15 maart 2012, artikels 36 tem 40. 4

5 d. Opleiding tot tolk Vlaamse Gebarentaal voor dove personen Er zijn steeds meer dove personen in Vlaanderen die actief zijn als vertaler en als tolk Vlaamse Gebarentaal. Deze personen hebben Vlaamse Gebarentaal als moedertaal, komen elke dag in aanraking met het Nederlands en hebben veel capaciteiten om kwalitatieve vertalingen en tolkopdrachten te doen. Zo kunnen dove mensen bijvoorbeeld tolken voor blinde en slechtziende dove personen, dove anderstaligen, dove personen met een verstandelijke beperking, vertalen van en naar een vreemde gebarentaal. Ook kunnen zij zorgen voor vertalingen van teksten, op vraag van individuen, instellingen of bedrijven. Echter, de bestaande opleidingen tot tolk Vlaamse Gebarentaal zijn niet bedoeld voor dove personen. Daarom vraagt om de oprichting van een nieuwe opleiding tot tolk Vlaamse Gebarentaal, specifiek voor dove personen die in dit beroep willen stappen. Verder moeten dove tolken ook erkend worden als tolken Vlaamse Gebarentaal en worden vergoed voor hun prestaties en reiskosten. 6. WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN a. Opvoeding - Kind en Gezin Wanneer ouders een dove baby krijgen, hebben ze recht op volledige informatie over wat het betekent om doof te zijn, dus ook informatie over Vlaamse Gebarentaal en Dovencultuur. Vlaanderen heeft nog een hele weg te gaan in haar aanbod voor gezinnen met jonge dove kinderen, dat momenteel heel gemedicaliseerd is, terwijl internationaal erkende best practices 2 en ouders (Vlaams en wereldwijd) unaniem pleiten voor een evenwichtig aanbod vanuit alle perspectieven. Het participatieproject, gesubsidieerd door de Vlaamse overheid en uitgevoerd door, t Signaal, UGent en de VUB, zal hieraan tegemoet komen (het organiseren van cursussen Leren Visueel Communiceren, het opleiden van dove volwassenen die kunnen worden ingezet in vroege interventie, het stimuleren van ontmoetingen tussen ouders van dove kinderen, ). vraagt het engagement om het aanbod dat hieruit voortvloeit niet te laten verloren gaan omwille van de tijdigheid van projectgelden, maar structureel in te bedden. b. Ziekenhuizen en openbare diensten Ziekenhuizen en openbare diensten moeten hun informatie en communicatie toegankelijk maken voor dove personen, wat betekent dat ze zelf moeten zorgen voor een tolk Vlaamse Gebarentaal. We bevelen aan ook structureel gebruik te maken van de afstandstolkendienst. 2 Moeller, P., Carr, G., Seaver, L., Stredler-Brown, A., Holzinger, D. (2013) Best practices in Family Centered Early Intervention for children who are deaf or hard of hearing: and international consensus statement. Journal of Deaf Studies and Deaf Education, 18,

6 c. Herziening tolkuren gesubsidieerd door Welzijn (L-uren) wil een vraag naar onderzoek indienen bij het kabinet Welzijn, om het gebruik van tolkuren in de leefsituatie (L-uren) te evalueren. Sinds 1994 hebben dove personen hier recht op, maar van toen af is er nog geen enkele beoordeling gebeurd. Onze aanbeveling is om op basis van de onderzoeksresultaten het organiseren van L- uren te herzien. d. Hulpmiddelen Dove personen hebben nood aan visuele communicatie. vraagt dan ook dat het hulpmiddelenbeleid aan deze nood zal tegemoetkomen, bijvoorbeeld met betrekking tot videofonie in appartementsgebouwen en de nodige hulpmiddelen voor het gebruik van afstandstolken. e. Senioren Dove senioren hebben behoefte aan contacten met elkaar, om in hun eigen taal te communiceren en ervaringen te delen over hun sociale en culturele levens als dove personen. Naarmate het ouder worden, is verplaatsen en dus ook sociale contacten, minder vanzelfsprekend. Dove mensen leven namelijk verspreid over heel Vlaanderen, waardoor dove ouderen dikwijls geen dove dorp- of stadsgenoten rond dezelfde leeftijd hebben. Dit heeft isolatie tot gevolg. Daarom is er nood aan een rusthuis voor dove oudere mensen, naar analogie van de Gelderhorst in Ede (Nederland) en toegankelijke afdelingen in bepaalde bestaande rusthuizen in de verschillende provincies. Dove personen hoeven op die manier niet in het rusthuis in de eigen gemeente, waar ze vaak de enige dove persoon zijn, hun laatste dagen geïsoleerd verslijten. Momenteel bestaat er in Vlaanderen een verzorgingstehuis in Temse, met een toegankelijke afdeling voor dove senioren. Echter, slechts een klein aantal dove senioren zijn toegelaten op deze afdeling, gezien enkel ouderen met een zeer zware zorgvraag hier toegang toe krijgen. vraagt aan de overheid om deze regelgeving te herzien en om inspanningen te doen om een rusthuis voor dove senioren mogelijk te maken. Naar analogie met de bestaande dagcentra, zou het ook mogelijk moeten zijn dat dove senioren opgehaald en gebracht worden naar de dove seniorenclubs, mits een vergoeding. Ook vraagt in overleg te gaan rond de oprichting van dagcentra voor dove senioren. 7. CULTUUR, JEUGD, SPORT EN MEDIA a. Nood aan tolkuren gesubsidieerd door Cultuur (C-uren) Indien dove personen cursussen willen volgen in hun vrije tijd, zoals een EHBOcursus, cursussen voor animator, fietsherstelling, bloemschikken, computer,, moeten ze gebruik maken van hun tolkuren in de leefsituatie (Welzijn). Echter, het aantal tolkuren per jaar (18 uren, met mogelijk een verhoging naar 36 uren na een 6

7 gemotiveerde aanvraag) is ontoereikend om vrij te kunnen genieten van het cursusaanbod in Vlaanderen. vraagt dat organisaties die inspanningen willen doen om hun aanbod toegankelijk te maken voor dove personen, hiervoor een budget krijgen om tolken Vlaamse Gebarentaal in te schakelen. Daarnaast gebruiken individuele dove personen hun eigen L-uren in het verenigingsleven, waar ze bijvoorbeeld als vrijwillige bestuurder actief zijn. vraagt om de mogelijkheid tot het inzetten van tolkuren voor Cultuur (C-uren) te onderzoeken, waarbij de tolkuren in bovenstaande voorbeeldsituaties kunnen worden opgevangen. b. Media Intussen wordt het journaal van 19u getolkt door horende tolken en op Karrewiet door dove tolken. Dat is een positieve evolutie. heeft een voorkeur voor vertalingen door dove tolken, aangezien een culturele vertaling bij nieuwsuitzendingen het best op z n plaats is. Bovendien zijn de dove tolken op Karrewiet voor dove kinderen als het ware rolmodellen. Zo kunnen ook dove acteurs en presentatoren een voorbeeld zijn voor hen. We wensen dus dat er ook ruimte is voor gemeenschapsmedia op de openbare omroep, waarbij onze taal, cultuur en gemeenschap een plek krijgt, waar dove kinderen, jongeren en volwassenen zich mee identificeren en waarmee horende mensen worden gesensibiliseerd. Voorts is men bij de openbare omroep op de goede weg om de quota voor ondertiteling te behalen, zoals die is voorgeschreven in de beheersovereenkomst tussen de VRT en de Vlaamse overheid. vraagt om ook strengere quota op te stellen voor ondertiteling voor Nederlandstalige programma s op commerciële zenders. c. Ondertiteling Vlaamse films in bioscopen Als dove personen interesse hebben om naar een nieuwe Vlaamse film te gaan kijken in de bioscoop, staan ze in de kou. Deze films zijn doorgaans niet ondertiteld. vraagt om de verplichting op te leggen dat Vlaamse films voorzien worden van Nederlandse ondertitels. Ook voor oudere personen met een gehoorverlies en anderstalige personen kan dit voordelen opleveren. d. Sport De Deaflympics verdienen een evenwaardige erkenning als de Paralympics en de Special Olympics en de atleten moeten optimaal ondersteund worden voor de deelname aan en de selectie voor de Deaflympics. Daarom vraagt dat de Vlaamse Doven Sport Bond (VDSB) evenveel ondersteund wordt en middelen krijgt van overheidswege, zoals andere organisaties. e. Vrije tijd Dove kinderen en jongeren hebben nood aan contacten met dove leeftijdsgenoten en volwassenen als rolmodellen in hun vrije tijd. vraagt om middelen vrij te maken om in dit aanbod te voorzien. 7

8 8. WERK a. Toeleiding naar werk krijgt veel klachten van werkloze dove mensen: men voelt zich beperkt in de toeleiding naar de werkvloer. Om hier een beter zicht op te hebben, wensen we dat er grondig onderzoek wordt gedaan naar de ervaringen van dove mensen, het traject naar het vinden van werk en de begeleiding van GTB (gehandicapten traject begeleiding). Ook op de werkvloer zelf zijn er barrières, dit brengen we in een verdere sectie ter sprake. Verder biedt de VDAB tolkuren aan die kunnen gebruikt worden voor sollicitatiegesprekken, namelijk S-uren. Dit is zeker een goede zaak, behalve dat het om slechts 18 uren gaat. vraagt om geen beperkt urenpakket aan te bieden per dove werkzoekende, maar uren aan te bieden zoveel als de dove persoon nodig heeft, totdat hij/zij effectief werk gevonden heeft. b. Barrières op de werkvloer Dove personen kampen met veel barrières op de werkvloer. Vaak is dit te wijten aan onwetendheid bij de werkgever en bij collega s. De precieze oorzaken van problemen op het werk moeten eveneens onderzocht worden en op basis hiervan kunnen de knelpunten aangepakt worden. Daarnaast is er vooral nood aan sensibilisering en bewustwording over wat dove werknemers nodig hebben. Verder is het een goede zaak dat er tolken Vlaamse Gebarentaal kunnen ingezet worden in de arbeidssituatie (A-uren). Er is de regel dat er een tolk Vlaamse Gebarentaal kan worden ingezet voor 10 percent van de werkuren, met mogelijke verdubbeling naar 20 percent na een gemotiveerde aanvraag. Echter, het verschilt per dove persoon en per werksituatie hoeveel tolkuren er nodig zijn op de werkvloer. Voor sommigen is 10 percent te veel, voor anderen is 20 percent te weinig. vraagt om de inzet van tolkuren in de arbeidssituatie mogelijk te maken op basis van de reële noden van de dove gebruiker. c. Beroepsopleidingen Voor de verschillende opleidingen zijn er mogelijkheden om een tolk Vlaamse Gebarentaal in te zetten. Ook voor beroepsopleidingen die ingericht worden door de VDAB, zijn er tolkuren beschikbaar (B-uren). Echter, indien de dove persoon elders (bv. bij Syntra) een opleiding wil volgen, kunnen hier geen tolkuren voorzien worden als de VDAB dezelfde opleiding organiseert. Dit betekent dat de dove persoon geen keuzevrijheid heeft. vraagt om het mogelijk te maken dat B-uren vrij inzetbaar zijn voor alle mogelijke opleidingen. d. Afstandstolken Momenteel zit het afstandstolkenproject nog in de experimentele fase, met een subsidie van Welzijn en Werk. vraagt om de afstandstolkendienst structureel te financieren, opdat dove en horende personen naar elkaar kunnen blijven telefoneren via een tolk Vlaamse Gebarentaal. Ook voor live gesprekken, meestal 8

9 kortstondig, kan er een tolk op afstand worden ingezet. Dit is vooral interessant voor tolkopdrachten in de leef- en arbeidssituatie. 9. MOBILITEIT De informatie die op trams en bussen van De Lijn gegeven wordt, is vaak nog niet toegankelijk voor dove personen. vraagt dat alle informatie ook visueel wordt weergegeven. 10. RUIMTELIJKE ORDENING De gewestelijke stedenbouwkundige verordening betreffende toegankelijkheid werd in juni 2009 goedgekeurd door de Vlaamse Regering. Naast deze regelgeving werd er ook een handboek toegankelijkheid ontwikkeld dat, in tegenstelling tot de verordening (waarin enkel vergunningsplichtige elementen konden worden opgenomen), ook de niet-op-planafleesbare en niet vergunningsplichtige elementen beschrijft die wel belangrijk zijn om een integrale toegankelijkheid te realiseren, waaronder ook die voor dove personen. Tot nog toe werd hier echter geen gevolg aan gegeven. vraagt dat ook de toegankelijkheid voor dove personen integraal in de verordening wordt opgenomen. 9