Monitor Werkgeversbijdragen Kinderopvang

Transcriptie

1 Monitor Werkgeversbijdragen Kinderopvang Eindrapport Een onderzoek in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Marieke Vossen Mirjam Engelen B2533 Leiden, 29 mei 2002

2 2

3 Voorwoord Steeds meer ouders blijven allebei werken waardoor het combineren van werk en zorg voor de kinderen tegenwoordig een alledaags verschijnsel is. Met het creëren van faciliteiten voor kinderopvang komt de werkgever tegemoet aan deze maatschappelijke ontwikkeling. Het faciliteren van de mogelijkheden om werk en zorg te combineren is een zaak die ondernemingen steeds vaker oppakken. Uitgangspunt van het Regeerakkoord is kinderopvang op een hoger niveau te tillen. Uiteindelijk is het de bedoeling dat er sprake is van een aanbod dat de vraag dekt. Daarom is de Wet basisvoorziening kinderopvang (WBK) in voorbereiding. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport willen voorafgaand aan de behandeling van het wetsvoorstel inzicht krijgen in het bereik en de inhoud van kinderopvangregeling in bedrijven en instellingen in Nederland. Zij hebben Research voor Beleid daarom gevraagd onderzoek te doen naar werkgeversbijdragen aan kinderopvang. Dit rapport geeft inzicht in de mate waarin werkgevers met naar eigen zeggen bijdragen aan kinderopvang. Het onderzoek betreft een tweede meting in een reeks van metingen. Deze meting is uitgevoerd in de periode oktober-november De eerste meting heeft in het begin van 2001 plaatsgevonden. Tijdens de 1-meting van het onderzoek heeft terugkoppeling plaatsgevonden met een klankbordgroep. De namen van de leden van de klankbordgroepen zijn opgenomen in bijlage 1. Het onderzoeksteam bedankt de klankbordgroep voor hun bijdrage aan het onderzoek. Dit onderzoek is uitgevoerd door Marieke Vossen. Mirjam Engelen Projectleider 3

4 4

5 Inhoudsopgave Samenvatting en conclusie 7 1 Achtergrond en opzet van het onderzoek Aanleiding van het onderzoek Doelstelling en onderzoeksvragen Opzet van het onderzoek Leeswijzer 16 2 Bereik kinderopvangregelingen Wat werkgevers zeggen aan te bieden Kinderopvangregelingen in CAO s Schatting dekkingsgraad werknemers met een kinderopvangregeling Conclusie Trends en ontwikkelingen 23 3 Werkgevers met naar eigen zeggen een kinderopvangregeling Motivatie kinderopvangregeling Inhoud van de kinderopvangregeling Praktische vormgeving van de kinderopvangregeling Financiële vormgeving van de kinderopvangregeling Bekendheid regelingen Stellingen Trends en ontwikkelingen 31 4 Werkgevers met naar eigen zeggen geen kinderopvangregeling Motieven van het ontbreken van een kinderopvangregeling Toekomstplannen Bekendheid regelingen Stellingen Trends en ontwikkelingen 37 Bijlage 1 Leden van de Klankbordgroep 39 Bijlage 2 0-meting werkgeversbijdragen kinderopvang 43 Bijlage 3 Steekproef en respons 59 Bijlage 4 Wegingsprocedure en margeberekening 63 Bijlage 5 Schatting dekkingsgraad werknemers 67 Bijlage 6 Vragenlijst 75 5

6 6

7 Samenvatting en conclusie Inleiding De doelstelling van de Monitor Werkgeversbijdragen Kinderopvang is het bieden van inzicht in: De mate waarin (uitgedrukt in een percentage) bedrijven en (overheids)instellingen concrete afspraken hebben gemaakt over kinderopvangmogelijkheden voor werknemers. De mate waarin werknemers onder een (bedrijfs)kinderopvangregeling vallen. De inhoud van de (bedrijfs)kinderopvangregelingen. De redenen en motieven waarom werkgevers geen (bedrijfs)kinderopvangregeling hebben. Het aantal bedrijven en instellingen dat plannen heeft om in de toekomst een kinderopvangregeling te realiseren. De mate waarin zich op bovenstaande punten ontwikkelingen hebben voorgedaan in het afgelopen jaar. Om deze doelstelling te bereiken is een telefonische enquête gehouden onder ruim bedrijven en instellingen in Nederland. Gesproken is met hoofden P&O, hoofden van de salarisadministratie, bestuurders of directeuren van bedrijven en instellingen. In deze samenvatting volgen de belangrijkste conclusies van dit onderzoek. De dataverzameling in onderhavig onderzoek over de inhoud en de uitvoering van kinderopvangregelingen, de motivatie voor het ontbreken van een kinderopvangregeling en eventuele toekomstplannen, heeft plaatsgevonden onder werkgevers in Nederland. Wanneer deze onderwerpen aan bod komen, gaat het in de rapportage steeds over wat werkgevers over dit onderwerp hebben aangegeven. Er is niet gecontroleerd op wat daadwerkelijk over kinderopvangregelingen in bedrijfsregelingen en CAO s is vastgelegd. Bereik kinderopvangregelingen Er zijn verschillende manieren om het bereik van kinderopvangregelingen in Nederland te bekijken: het aantal bedrijven en instellingen dat zegt een kinderopvangregeling te hebben het aantal CAO s met een kinderopvangregeling het aantal werknemers dat aanspraak kan maken op een kinderopvangregeling. Deze drie manieren geven elk een ander beeld van de reikwijdte van kinderopvangregelingen. De dataverzameling van onderhavig onderzoek heeft plaatsgevonden onder werkgevers in Nederland. Gevraagd is of het bedrijf of de instelling een kinderopvangregeling heeft. Daarbij is uitgelegd dat sprake is van een kinderopvangregeling wanneer de werkgever op enige manier bijdraagt aan de financiering van kinderopvang voor werknemers. Op basis daarvan zijn uitspraken te doen over het aantal werkgevers dat zegt een kinderopvangregeling te hebben. In aanvulling daarop is op basis van het CAO-onderzoek van de Arbeidsinspectie en het onderhavig onderzoek een schatting gemaakt van het aantal werknemers dat aanspraak kan maken op een kinderopvangregeling (de dekkingsgraad voor werknemers). Wat werkgevers zeggen aan te bieden 24% Van de werkgevers in Nederland zegt haar personeel op dit moment een kinderopvangregeling aan te bieden. Dit blijken voornamelijk ondernemingen met meer dan 50 werknemers in de sectoren openbaar bestuur, sociale verzekeringen, onderwijs en financiële instellingen, verhuur en zakelijke dienstverlening. De meeste van deze kinderopvangregelingen komen voor bij bedrijven en instellingen met een werknemersbestand met een gemiddelde leeftijd tussen de 35 en 45 jaar. 7

8 Werkgevers die aangeven geen kinderopvangregeling te hebben, blijken voornamelijk ondernemingen met minder dan 50 werknemers. Zij zijn oververtegenwoordigd in de sectoren landbouw, bosbouw en visserij en industrie, delfstoffenwinning en openbare voorzieningsbedrijven. Dit valt wellicht te verklaren door het grote aandeel mannen dat werkzaam is in deze sectoren en/ of het grote aandeel kleine bedrijven. Figuur S.1 In hoeverre werkgevers zeggen een kinderopvangregeling aan te bieden, naar bedrijfsgrootte (n=2008) meer dan 50 werknemers 68% 32% 10 t/m 49 werknemers 28% 72% 1 t/m 9 werknemers 22% 78% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Met kinderopvangregeling Zonder kinderopvangregeling Kinderopvangregelingen in CAO s Nederland kent in totaal ruim 800 CAO s. De Arbeidsinspectie voert jaarlijks een CAO-onderzoek uit, waarbij wordt gekeken naar afspraken in een steekproef van CAO s. De steekproef van het CAO-onderzoek over 2000 bevat 125 grotere CAO s 1. In 2000 had 55% van de CAO s uit de steekproef een concrete kinderopvangregeling 2. Nog eens 13% van de CAO s uit de steekproef bevatte een decentrale afspraak over kinderopvang. Naar definitie van onderhavig onderzoek is er dus sprake van een kinderopvangregeling bij 68% van de onderzochte CAO s. Op dit moment is bij de Arbeidsinspectie niet bekend hoeveel bedrijven en instellingen onder de CAO s in de steekproef vallen. Daarom kan geen directe vergelijking gemaakt worden met het aantal werkgevers dat zegt een kinderopvangregeling aan te bieden. Schatting dekkingsgraad werknemers Voor een totaalbeeld van het bereik van kinderopvangregelingen in Nederland, is via het CAOonderzoek van de Arbeidsinspectie en het huidige onderzoek een schatting gemaakt van het aantal werknemers dat aanspraak kan maken op een kinderopvangregeling (de dekkingsgraad voor werknemers). Voor een beschrijving van deze schatting wordt verwezen naar bijlage 5. Daarbij zijn de volgende uitgangspunten en aannames gehanteerd: Het totaal aantal werknemers in Nederland bedraagt 6,1 miljoen (CBS statline 2002). 80% van de werknemers in Nederland valt onder een CAO, 20% valt niet onder een CAO. Het CAO-onderzoek van de Arbeidsinspectie is de meest betrouwbare bron voor gegevens over kinderopvangregelingen in CAO s in Nederland. De Monitor Werkgeversbijdragen van Research voor Beleid is de meest betrouwbare bron voor gegevens over kinderopvangregelingen buiten een CAO in Nederland. 1 De Arbeidsinspectie zegt 80% van de werknemers die onder een CAO vallen in Nederland in de steekproef van 125 CAO s te betrekken. 2 Arbeidsinspectie, voorlopige cijfers CAO-onderzoek 2000, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, niet gepubliceerd. 8

9 Op grond hiervan wordt geschat dat tussen de 51% en 63% van alle werknemers in Nederland aanspraak kan maken op een kinderopvangregeling. De ondergrens van deze schatting is dus 51%. Van dit percentage werknemers is het in ieder geval zeer waarschijnlijk dat ze daadwerkelijk gebruik kunnen maken van een regeling voor kinderopvang. Zij werken immers bij een werkgever die aangeeft een kinderopvangregeling aan te bieden. De bovengrens van het percentage werknemers in Nederland dat aanspraak kan maken op een kinderopvangregeling is 63%. Het verschil tussen deze percentages valt deels te verklaren doordat werknemers onder een CAO met een afspraak over kinderopvang kunnen vallen, maar dat hun werkgever zegt geen kinderopvangregeling aan te bieden. Gevolg daarvan is dat een deel van deze werknemers waarschijnlijk zelf ook niet weten dat zij aanspraak kunnen maken op een kinderopvangregeling. Deels valt het verschil ook te verklaren doordat een deel van de CAO s niet is onderzocht, en dus niet bekend is of zij een afspraak over kinderopvang bevatten. Conclusie bereik kinderopvangregelingen Het bereik van kinderopvangregelingen in Nederland blijkt voor werknemers groter dan voor werkgevers. Grote bedrijven en instellingen zeggen relatief vaak een regeling voor kinderopvang aan te bieden. Dit verklaart het grotere bereik van kinderopvangregelingen onder werknemers dan onder bedrijven en instellingen. Ook is duidelijk dat werknemers onder een CAO vaker een kinderopvangregeling hebben, dan werknemers die niet onder een CAO vallen. Het onderzoek laat, behalve de reikwijdte van kinderopvangregelingen in Nederland, ook zien dat er een discrepantie blijkt te bestaan tussen het bestaan van een afspraak over kinderopvang vastgelegd in een CAO en het daadwerkelijk op de hoogte zijn en/ of uitvoeren van deze regeling door werkgevers. Hoe groot deze discrepantie precies is, is niet aan te geven, aangezien uit o n- derzoek van de Arbeidsinspectie niet bekend is hoeveel werkgevers onder een CAO met een kinderopvangregeling vallen. Wanneer het werkgevers direct wordt gevraagd, zegt 24% een regeling voor kinderopvang aan te bieden. De indruk bestaat dat dit percentage hoger zou moeten liggen, gezien het aantal CAO s met een afspraak op dit terrein (68% van de CAO s in de steekproef van de Arbeidsinspectie). Naar verwachting zijn vooral in het midden- en kleinbedrijf werkgevers minder op de hoogte van CAO-afspraken over kinderopvang. Dit kan te maken hebben met het feit dat kinderopvang niet relevant is voor bepaalde bedrijven en instellingen (personeel vraagt er niet om, er werken weinig vrouwen, of personeel heeft geen kinderen). Een andere mogelijke verklaring ligt in het niet naleven van de CAO-afspraken. Werkgevers met naar eigen zeggen een kinderopvangregeling Inhoud Nagenoeg alle bedrijven en instellingen die aangeven een kinderopvangregeling te hebben, voorzien in een regeling voor de opvang van kinderen onder de vijf jaar. Buitenschoolse opvang en gastouderopvang komen iets minder vaak voor. Bij grote werkgevers zijn vaak meerdere soorten kinderopvang in de regeling opgenomen. In bijna 90% van deze organisaties is de kinderopvangregeling toegankelijk voor alle werknemers. Werkgevers stellen soms beperkingen aan de kinderopvangregeling; de leeftijd van de op te vangen kinderen en de duur van de opvang zijn het vaakst gelimiteerd. 9

10 Uitvoering Werkgevers met een kinderopvangregeling kunnen er voor kiezen de regeling zelf uit te voeren of dit uit te besteden. Meer dan de helft van de (voornamelijk grote) bedrijven en instellingen die aangeven een kinderopvangregeling te hebben, nemen een bemiddelingsbureau in de arm. Een ander deel van deze werkgevers geeft de werknemer een vergoeding voor de kosten van kinderopvang. Kleine organisaties zijn vaker actief betrokken bij de uitvoering van de kinderopvangregeling, door zelf kindplaatsen in te kopen. Werknemers moeten in nagenoeg alle bedrijven en instellingen een eigen bijdrage leveren aan de opvang van hun kinderen. Ruim de helft van de werkgevers hanteert de VWS-adviestabel voor het bepalen van deze ouderbijdrage. Organisaties die dit niet doen, gaan meestal uit van de jaaropgave van beide ouders of het belastbaar huishoudinkomen. Werkgevers met naar eigen zeggen geen kinderopvangregeling De voornaamste reden van werkgevers om geen kinderopvangregeling te hebben, is dat werknemers volgens de werkgever geen behoefte aan kinderopvang hebben. Dit kan zijn omdat er geen werknemers met kinderen zijn. Maar ook ondanks dat in de organisatie werknemers werken die kinderen hebben in de leeftijd van 0 tot 13 jaar, hebben zij volgens de werkgever geen behoefte aan een kinderopvangregeling. Het merendeel van de werkgevers heeft echter de behoefte aan een kinderopvangregeling niet gepeild onder haar personeel. Slechts 7% van de werkgevers zonder kinderopvangregeling heeft plannen in de toekomst een dergelijke regeling te realiseren. Daarvan mag van drie op de tien verwacht worden dat deze regeling er ook binnen een half jaar komt. Trends en ontwikkelingen Op basis van een eerder door Research voor Beleid uitgevoerde 0-meting onder werkgevers 1, is er geen reden aan te nemen dat zich het afgelopen jaar in Nederland sterke ontwikkelingen hebben voor gedaan in het aantal bedrijven en instellingen met een kinderopvangregeling. Begin 2001 had 34% van de bedrijven en instellingen in Nederland met meer dan tien werknemers naar eigen zeggen een kinderopvangregeling, eind 2001 is dat 36%. De spreiding over de sectoren is gelijk gebleven. Binnen het huidige onderzoek (de 1-meting) zijn er wel aanwijzingen dat het aantal bedrijven met naar eigen zeggen een kinderopvangregeling stijgende is. Een deel van de kinderopvangregelingen blijkt vrij recent ingesteld. De animo onder zowel werkgevers met kinderopvangregeling als werkgevers zonder kinderopvangregeling om mee te werken aan het onderzoek is hoog. Dit duidt erop dat het instellen van een kinderopvangregeling voor werkgevers een actueel thema is, en dat wellicht meer werkgevers binnen afzienbare tijd overgaan tot het aanbieden van een regeling voor de opvang van kinderen van werknemers. 1 Zie bijlage 2. 10

11 1 Achtergrond en opzet van het onderzoek 1.1 Aanleiding van het onderzoek Het aantal kinderopvangplaatsen in Nederland is de afgelopen tien jaar vervijfvoudigd; van plaatsen in 1989 naar meer dan eind Op dit moment delen bij bedrijfskinderopvang drie partijen de kosten: 1. De ouder betaalt de zogenaamde ouderbijdrage. Deze bijdrage is afhankelijk van het gezinsinkomen. 2. De werkgever betaalt de kosten die overblijven na aftrek van de ouderbijdrage en komt in aanmerking voor fiscale regelingen. 3. De overheid draagt bij in de vorm van een aantal fiscale regelingen: De bijdrage van de werkgever is niet belast. 30% van de werkgeverslasten mogen in mindering gebracht worden op de af te dragen loonbelasting. De kosten voor kinderopvang kunnen worden opgevoerd als bedrijfskosten. Werkgevers in de profit-sector betalen daardoor minder vennootschapsbelasting. Ouders kunnen de kosten voor kinderopvang fiscaal aftrekken in het kader van de Wet inkomensbelasting Op dit moment is er vanuit de overheid sprake van aanbodfinanciering, waarbij gemeenten de middelen ontvangen en zelf via de Regeling uitbreiding kinderopvang en buitenschoolse opvang (RKB) bepalen waar het geld naartoe gaat. Er zijn verschillende soorten opvangplaatsen: subsidieplaatsen, bedrijfsplaatsen en particuliere plaatsen. Knelpunt in de huidige situatie is dat min of meer toevallige individuele omstandigheden bepalen of en onder welke financiële condities ouders gebruik kunnen maken van kinderopvang. Daarnaast is er sprake van ongelijke concurrentiepositie voor ondernemers. Tijdens de huidige kabinetsperiode wordt het aantal kinderopvangplaatsen fors uitgebreid via de RKB. Dat is een belangrijke voorwaarde voor het uiteindelijk totstandkomen van een dekkend aanbod aan opvang van kinderen tot en met 12 jaar. Het streven is om met een forse financiële impuls een verdubbeling van de huidige capaciteit te realiseren 2. In 2004 wordt de Wet basisvoorziening kinderopvang (WBK) ingevoerd. Het kabinet heeft op 30 november 2001 ingestemd met het wetvoorstel WBK 3. De WBK maakt het voor ouders gemakkelijker een kinderopvangplaats te regelen voor hun kind, waardoor ze werk en zorg beter kunnen combineren. Daarnaast regelt de WBK de kwaliteit van de kinderopvang en het toezicht daarop. De WBK richt zich op dagopvang voor 0 tot 4-jarigen, buitenschoolse opvang voor 4 tot 12-jarigen en gastouderopvang voor kinderen tot en met 12 jaar. 1 Hoofdlijnen Wet basisvoorziening kinderopvang. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Ministerie van Sociale zaken en Werkgelegenheid en het Ministerie van Financiën, Den Haag, juni 2000, p5. Netwerkbureau uitbreiding kinderopvang; Monitor uitbreiding kinderopvang: 2001; tweede meting naar de status van de uitbreiding van de kinderopvang in Nederland, november Info kinderopvang 2001, Elsevier bedrijfsinformatie, Den Haag 2001, p Brief Kinderopvang, DJB/KO , Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 3 december

12 De WBK regelt dat ouders en overheid samen tweederde van de kosten dragen (via een inkomensafhankelijke tegemoetkoming van het Rijk) en werkgevers van beide ouders samen eenderde deel. Die bijdrage van werkgevers wordt op basis van vrijwilligheid verstrekt. Indien een financiële bijdrage van de werkgever ontbreekt, verstrekt de overheid een inkomensafhankelijke compensatie aan de werknemer. Het streven van het kabinet is dat op termijn 90% van de CAO s en bedrijfsregelingen concrete afspraken over kinderopvang bevatten 1. Momenteel heeft, zo blijkt uit het CAO-onderzoek van de Arbeidsinspectie, 55% van de CAO s een concrete kinderopvangregeling 2. Nog eens 13% van de CAO s uit de steekproef bevatte een decentrale afspraak over kinderopvang. In totaal kent op dit moment dus 68% van de onderzochte CAO s een afspraak over kinderopvang. Gaat het om het totale aantal bedrijven in Nederland, dus ook de bedrijven die niet onder een CAO vallen, dan geldt dat 34% van de bedrijven met meer dan 10 werknemers zegt een kinderopvangregeling te hebben 3. Van de bedrijven zonder een kinderopvangregeling geeft 11% te kennen, plannen te hebben om in de toekomst een kinderopvangregeling in het leven te roepen, zo bleek uit onderzoek van Research voor Beleid. Gelet op het vrijwillige karakter van de werkgeversbijdrage, is het van belang voorafgaand aan de behandeling van het wetsvoorstel inzicht te krijgen in het aantal werknemers dat onder een bedrijfskinderopvangregeling valt. Daarnaast is ook een inschatting van het aantal werkgevers dat in de toekomst van plan is een kinderopvangregeling te starten relevant. De verkregen informatie geeft zowel een beeld van de huidige situatie, als een indicatie van de situatie in de nabije toekomst. 1.2 Doelstelling en onderzoeksvragen De doelstelling van het onderzoek is het bieden van inzicht in: De mate waarin (uitgedrukt in een percentage) bedrijven en (overheids)instellingen concrete afspraken hebben gemaakt over kinderopvang. De mate waarin werknemers onder een bedrijfskinderopvangregeling vallen. De inhoud van de bedrijfskinderopvangregelingen. De reden en motieven waarom werkgevers geen bedrijfskinderopvangregeling hebben. Het aantal bedrijven en instellingen dat plannen heeft om in de toekomst een kinderopvangregeling te realiseren. De mate waarin zich ontwikkelingen hebben voorgedaan in het afgelopen jaar. Uit de genoemde doelstellingen zijn de volgende onderzoeksvragen af te leiden: Bereik kinderopvangregelingen Welk aandeel van de werknemers valt onder een bedrijfskinderopvangregeling? Hoeveel procent van de werkgevers biedt een kinderopvangregeling? 1 Hoofdlijnen Wet basisvoorziening kinderopvang. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Ministerie van Sociale zaken en Werkgelegenheid en het Ministerie van Financiën. Den Haag, juni 2000 p.5. 2 Nog te publiceren CAO-onderzoek Arbeidsinspectie. 3 Zie bijlage 2, Niet gepubliceerd: 0-meting werkgeversbijdragen, Research voor Beleid

13 Kinderopvangregeling naar inhoud en uitvoering Hoe zien de regelingen er inhoudelijk (dat wil zeggen het soort van kinderopvangregeling, de toegankelijkheid en de voorwaarden van de kinderopvangregeling) uit? Hoe wordt de regeling uitgevoerd? Wat zijn de kosten van dergelijke regelingen? Wat zijn de verschillen tussen de uitvoeringswijze van de regelingen van de diverse bedrijven? In hoeverre zijn de verschillen tussen regelingen sector- en bedrijfsgrootte gerelateerd? Redenen van ontbreken van kinderopvangregelingen Wat zijn redenen van werkgevers om geen kinderopvangregeling te hebben? Welk deel van de werkgevers zonder kinderopvangregeling heeft plannen een dergelijke regeling in de toekomst wel te realiseren en hoe gaat deze regeling er uitzien? Bestaat er een verband tussen het niet voorzien in een kinderopvangregeling door een werkgever en sector- en bedrijfsgrootte? Trends en ontwikkelingen Op welke onderdelen komen de resultaten van dit onderzoek overeen met de resultaten van het CAO-onderzoek 2000/2001 van de Arbeidsinspectie en het eerder door Research voor Beleid uitgevoerde onderzoek overeen? Op welke onderdelen verschillen ze van elkaar? Kunnen uit deze analyses trendmatige ontwikkelingen afgeleid worden? Zo ja, welke ontwikkelingen? Wat kunnen de uitkomsten van de vergelijking zeggen over het aantal kinderopvangregelingen bij werkgevers in de toekomst? Wat zou dit kunnen betekenen voor de ontwikkeling van kinderopvangregelingen in de nabije toekomst? 1.3 Opzet van het onderzoek Voorbereiding Het onderzoek betreft een tweede meting in een reeks van metingen. De dataverzameling van onderhavig onderzoek heeft plaatsgevonden onder werkgevers in Nederland. Gevraagd is of het bedrijf of de instelling een kinderopvangregeling heeft. Er is sprake van een kinderopvangregeling wanneer de werkgever bijdraagt aan de financiering van kinderopvang voor werknemers. Op basis daarvan zijn uitspraken te doen over het aantal bedrijven en instellingen dat stelt een kinderopvangregeling te hebben. Het onderhavige onderzoek is de eerste meting waar het gaat om het vaststellen van het bereik van de bedrijfskinderopvangregelingen, uitgedrukt in percentages werkgevers en werknemers. Ook zijn in deze 1-meting de werkgevers met minder dan 10 werknemers meegenomen. Het onderzoek heeft derhalve deels het karakter van 1-meting en voor een deel betreft het ook een 0-meting. Dit betekent dat het onderzoek enerzijds aansluit op het recent uitgevoerde onderzoek (de 0-meting). Anderzijds sluit het aan op de nog volgende metingen in het kader van de Monitor Werkgeversbijdragen Kinderopvang. 13

14 Dataverzameling Het onderzoek is van start gegaan met een korte deskresearch. Om de onderzoeksvragen te beantwoorden is vervolgens een telefonische enquête gehouden onder van bedrijven en instellingen. Gesproken is met hoofden P&O, hoofden van de salarisadministratie, bestuurders of directeuren van bedrijven en instellingen in Nederland. Vragenlijst Op basis van de onderzoeksvragen en de resultaten van de deskresearch is in overleg met de opdrachtgever een vragenlijst ontwikkeld. Bij het vaststellen van de vragenlijst is uiteraard rekening gehouden met de herhaalbaarheid van de enquête. Vragen uit de vorige enquête zijn, waar nodig, op basis van praktijkervaring aangepast. De vragenlijst bestaat uit een gedeelte voor werkgevers met een kinderopvangregeling en specifieke vragen voor werkgevers zonder een kinderopvangregeling. De vragenlijst is opgenomen in bijlage 6. Steekproef en repons De steekproef is gestratificeerd getrokken naar sector en naar bedrijfsgrootte. Deze stratificatie zorgt ervoor dat alle sectoren en alle grootteklassen voldoende vertegenwoordigd zijn in de respons. De omvang en samenstelling van de bruto steekproef en de respons is weergegeven in bijlage 3. Van de bedrijven en instellingen in Nederland uit het steekproefbestand, hebben in totaal respondenten de vragenlijst beantwoord. Daarmee is een respons van 42% behaald. Onderstaande tabel geeft de responsverantwoording over de bruto steekproef. Van het brutobestand waren in totaal 756 nummers onbruikbaar of niet bereikbaar. De respons van bedrijven en instellingen die wel bereikt zijn (de netto steekproef) komt daarmee op 50%. Tabel 1.1 Respons (gebaseerd op de bruto steekproef van werkgevers) (n=2008) Sector Aantal werkende personen Totaal Landbouw, bosbouw, visserij 33% 34% 30% 33% Industrie, delfstoffenwinning, openbare voorzieningsbedrijven, bouwnijverheid 26% 38% 50% 41% Handel, horeca, reparatie consumenten artikelen, vervoer, opslag, communicatie 24% 38% 43% 37% Financiële instellingen, verhuur, zakelijke dienstverlening 23% 40% 54% 42% Overige dienstverlening (zorg, cultuur, recreatie) 22% 26% 71% 44% Openbaar bestuur, sociale verzekeringen, onderwijs 18% 58% 52% 47% Totaal 24% 39% 52% 42% Bij deze steekproefomvang en samenstelling van de steekproef is het mogelijk uitspraken te doen over de zes onderscheiden sectoren en de groep van kleine, middelgrote en grote bedrijven en instellingen. 1 Uitspraken per cel, (bijv. middelgrote werkgevers uit de sector industrie/nutsbedrijven/ bouw) zijn meer indicatief van aard. 2 1 De nauwkeurigheidsmarge is 5% bij een betrouwbaarheid van 95%. 2 Bij een netto respons van 160 geldt een nauwkeurigheidsmarge van circa 8% bij een betrouwbaarheid van 95%. 14

15 De uitkomsten van de enquête zijn naar sector en grootteklasse gewogen. Dit betekent dat de antwoorden van kleine bedrijven die zijn ondervertegenwoordigd in de steekproef en ondervertegenwoordigde sectoren zwaarder meetellen. Een uitleg over de wegingsprocedure is opgenomen in bijlage 4. Naar verwachting zijn de bedrijven en instellingen die zeggen een kinderopvangregeling te hebben in beperkte mate oververtegenwoordigd in het onderzoek. De helft van de bedrijven die weigerden mee te doen aan het onderzoek waren toch bereid nog een vraag te beantwoorden. Hieruit blijkt dat deze weigeraars vaker aangeven geen kinderopvangregeling aan te bieden dan degene die wel bereid zijn mee te werken aan het onderzoek. Het gaat hier vooral om kleinere bedrijven. Bedrijven en instellingen met naar eigen zeggen geen kinderopvangregeling weigerden dus vaker mee te werken aan het onderzoek dan bedrijven met een kinderopvangregeling. Trends en ontwikkelingen De resultaten verkregen op basis van dit onderzoek zijn vergeleken met de reeds eerder door Research voor Beleid uitgevoerde 0-meting en het CAO-onderzoek 2000/2001 van de Arbeidsinspectie. 0-meting werkgeversbijdragen kinderopvang De 0-meting naar ouderbijdragen en regelingen voor bedrijfskinderopvang heeft plaatsgevonden in het begin van De 0-meting kent deels een andere onderzoeksopzet dan onderhavige 1- meting. Bij de vorige meting is een combinatie van schriftelijk en telefonisch enquête gebruikt. Daarnaast zijn de sector landbouw en de categorie van bedrijven en instellingen met minder dan 10 werknemers buiten beschouwing gelaten. Tot slot zijn werkgevers uit de profit-sector en werkgevers uit de non-profit sector uit een verschillend bestand getrokken. Bij de huidige meting is een integrale steekproef getrokken van alle bedrijven en instellingen in Nederland. De steekproef van deze 1-meting bevat dus alle sectoren (ook de landbouw) en ook de werkgevers met minder dan 10 werknemers. CAO-onderzoek Arbeidsinspectie Het CAO-onderzoek van de Arbeidsinspectie bevat gegevens over het aantal CAO s met een afspraak over kinderopvang en het aantal werknemers dat volgens opgave van de werkgeversverenigingen onder deze CAO s valt. Het betreft een steekproef van 125 grote CAO s. Hoeveel bedrijven en instellingen onder de collectieve arbeidsovereenkomsten vallen met een afspraak over kinderopvang is niet bekend. De vergelijkbaarheid van de bestaande onderzoeken over kinderopvangregelingen bij bedrijven en instellingen in Nederland met onderhavig onderzoek is dus beperkt. Daarom kunnen uit deze analyses alleen op hoofdlijnen trendmatige ontwikkelingen in het aantal kinderopvangregelingen en de inhoud van die regelingen over een bepaalde periode worden afgeleid. Aan het eind van ieder hoofdstuk zijn dan ook vergelijkingen van de data op hoofdlijnen te vinden. Bij de vergelijking met de 0-meting, is bij de 1-meting de categorie van bedrijven en instellingen met minder dan 10 werknemers weggelaten. 15

16 Kosten en budget Aan werkgevers met een kinderopvangregeling is gevraagd naar de kosten verbonden aan de regeling. Deze gegevens bleken bij een groot deel van de bedrijven niet bekend, of niet openbaar 1. Respondenten die wel op de hoogte waren van financiële informatie omtrent hun kinderopvangregeling, gaven veelvuldig aan niet van de exacte bedragen op de hoogte te zijn. Doordat het een telefonische vragenlijsten betrof, hadden zij geen tijd voor voorbereiding. De cijfers over kosten en budget hebben een geringe betrouwbaarheid en zijn daarom niet in het rapport opgenomen. 1.4 Leeswijzer Het rapport bevat naast deze inleiding, drie hoofdstukken: In hoofdstuk twee komt het bereik van kinderopvangregelingen in Nederland aan de orde. Er wordt zowel ingegaan op het aantal bedrijven en instellingen dat zegt een kinderopvangregeling aan te bieden, als op het aantal CAO s met een afspraak over kinderopvang als op de dekkingsgraad van werknemers onder een kinderopvangregeling. Het derde en vierde hoofdstuk gaan in op de dataverzameling onder werkgevers in Nederland. Het betreft informatie over wat bedrijven en instellingen zelf aangeven omtrent kinderopvang. Hoofdstuk drie gaat in op de bedrijven en instellingen met naar eigen zeggen een kinderopvangregeling. Aan de orde komen het aantal werkgevers met een regeling, de inhoud en de uitvoering van de regeling en de bekendheid met regelgeving rondom kinderopvang. Het vierde hoofdstuk gaat in op bedrijven en instellingen zonder kinderopvangregeling. De redenen van het ontbreken van een kinderopvangregeling, de eventuele toekomstplannen en ook de bekendheid met regelgeving rondom kinderopvang worden beschreven. Aan het eind van ieder van deze drie hoofdstukken worden op hoofdlijnen de trends en ontwikkelingen van de genoemde onderwerpen beschouwd. 1 Naar in hoeverre het niet bekend of niet openbaar is, is niet doorgevraagd. 16

17 2 Bereik kinderopvangregelingen Er zijn verschillende manieren om te kijken naar het bereik van kinderopvangregelingen in Nederland: het aantal bedrijven en instellingen dat zegt een kinderopvangregeling te hebben het aantal CAO s met een kinderopvangregeling het aantal werknemers dat aanspraak kan maken op een kinderopvangregeling Deze drie manieren geven elk een ander beeld van de reikwijdte van kinderopvangregelingen. De dataverzameling van onderhavig onderzoek heeft plaatsgevonden onder werkgevers in Nederland. Gevraagd is of het bedrijf of de instelling een kinderopvangregeling heeft. Daarbij is uitgelegd dat sprake is van een kinderopvangregeling wanneer de werkgever op enige manier bijdraagt aan de financiering van kinderopvang voor werknemers. Op basis daarvan zijn uitspraken te doen over het aantal werkgevers dat zegt een kinderopvangregeling te hebben. In aanvulling daarop is op basis van het CAO-onderzoek van de Arbeidsinspectie en het onderhavig onderzoek een schatting gemaakt van het aantal werknemers dat aanspraak kan maken op een kinderopvangregeling (de dekkingsgraad voor werknemers). De paragrafen in dit hoofdstuk gaan achtereenvolgens in op deze verschillende invalshoeken. In de conclusie geven we een totaaloverzicht van het bereik van kinderopvangregelingen in Nederland. 2.1 Wat werkgevers zeggen aan te bieden In onderstaande figuur is weergegeven in hoeverre bedrijven en instellingen in Nederland aangeven een kinderopvangregeling aan te bieden. In totaal zegt 24% van alle werkgevers een kinderopvangregeling te hebben en geeft 76% aan geen kinderopvangregeling te hebben. Van de bedrijven en instellingen met tien werknemers of meer zegt 36% in een kinderopvangregeling te voorzien. Figuur 2.1 In hoeverre werkgevers in Nederland zeggen een kinderopvangregeling aan te bieden (n=2008) 24% 76% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Met kinderopvangregeling Zonder kinderopvangregeling 17

18 Achtergrondkenmerken werkgevers In figuur 2.2 is de verdeling van werkgevers met naar eigen zeggen wel en geen kinderopvangregeling naar bedrijfsgrootte weergegeven. Er is een duidelijk verband tussen de grootte van de organisatie en het al dan niet voorzien in een kinderopvangregeling. Boven de 50 werknemers geeft een meerderheid van de werkgevers aan in een kinderopvangregeling te voorzien. Het zijn voornamelijk kleine organisaties, met minder dan 50 werknemers, die zeggen hun personeel geen kinderopvangregeling aan te bieden. Het lage totaal percentage (24%) werkgevers dat zegt in een kinderopvangregeling te voorzien, kan worden verklaard door het hoge aantal kleine bedrijven en instellingen in Nederland. Figuur 2.2 In hoeverre werkgevers zeggen wel en geen kinderopvangregeling aan te bieden, naar grootteklasse (n = 2008) meer dan 50 werknemers 68% 32% 10 t/m 49 werknemers 28% 72% 1 t/m 9 werknemers 22% 78% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Met kinderopvangregeling Zonder kinderopvangregeling In onderstaande tabel is de verdeling van werkgevers met en zonder kinderopvangregeling over de sectoren weergegeven. De sectoren openbaar bestuur, sociale verzekeringen en onderwijs scoren het hoogst wat betreft het percentage werkgevers dat aangeeft een kinderopvangregeling te bieden. Bijna 40% van de bedrijven en instellingen kent daar een regeling. In de sector financiele instellingen, verhuur en zakelijke dienstverlening en de sector overige dienstverlening heeft ongeveer eenderde van de werkgevers een kinderopvangregeling. In sectoren landbouw, bosbouw en visserij en industrie, delfstoffenwinning, openbare voorzieningsbedrijven geven werkgevers nauwelijks aan regelingen voor de opvang van kinderen te hebben. Dit valt wellicht te verklaren door het grote aandeel mannen dat werkzaam is in deze sectoren en/ of het grote aandeel kleine bedrijven en instellingen. Tabel 2.1 In hoeverre werkgevers zeggen wel en geen kinderopvangregeling aan te bieden, naar sector Met Kinderopvangregeling Zonder Kinderopvangregeling Totaal Landbouw, bosbouw, visserij 5% 95% 100% Industrie, delfstoffenwinning, openbare voorzieningsbedrijven, bouwnijverheid 15% 85% 100% Handel, horeca, reparatie consumenten artikelen, vervoer, opslag, communicatie 24% 76% 100% Financiële instellingen, verhuur, zakelijke dienstverlening 34% 66% 100% Overige dienstverlening (zorg, cultuur, recreatie) 31% 69% 100% Openbaar bestuur, sociale verzekeringen, onderwijs 39% 61% 100% Totaal 24% 76% 100% Ongewogen n

19 Van de bedrijven en instellingen uit ons onderzoek zegt bijna driekwart onder een CAO te vallen (zowel bedrijfstak als ondernemings-cao). In tabel 2.2 is te zien is dat werkgevers die onder een CAO vallen, vaker aangeven een regeling te hebben dan werkgevers die niet onder een CAO vallen (18% tegen 27%). Tabel 2.2 In hoeverre werkgevers zeggen wel en geen kinderopvangregeling aan te bieden, naar CAO Met Kinderopvangregeling Zonder kinderopvangregeling Totaal Onder CAO 27% 73% 100% Niet onder CAO 18% 82% 100% Totaal 24% 76% 100% 2.2 Kinderopvangregelingen in CAO s Het streven van het kabinet is dat op termijn 90% van de CAO s en bedrijfsregelingen concrete afspraken over kinderopvang bevatten. Naast wat werkgevers zeggen aan te bieden, is het voor een totaal beeld van het bereik van kinderopvangregelingen interessant te bekijken hoeveel CAO s in Nederland hierover een afspraak bevatten. Nederland kent in totaal circa 950 CAO s. De Arbeidsinspectie heeft in haar CAO-onderzoek over 2000 een steekproef welke 125 van de grotere CAO s bevat. Het betreft 83 bedrijfstak-cao s en 42 ondernemings-cao s. Van de CAO s die buiten de steekproef van het CAO-onderzoek vallen is niet bekend of zij afspraken over kinderopvang bevatten 1. In 2000 had, zo blijkt uit het CAO-onderzoek van de Arbeidsinspectie, 55% van de CAO s uit de steekproef een concrete kinderopvangregeling 2. Nog eens 13% van de CAO s uit de steekproef bevatte een decentrale afspraak over kinderopvang. Naar definitie van onderhavig onderzoek is er dus sprake van een kinderopvangregeling bij 68% van de onderzochte CAO s. Tabel 2.3 CAO s in Nederland met afspraak over kinderopvang in de steekproef van het CAO-onderzoek (n=125) % Concrete afspraak 55% Decentrale afspraak 13% Intentionele afspraak * 9% Geen afspraak 23% Totaal 100% Bron: Arbeidsinspectie 2002 * Intentioneel houdt in dat in de CAO het voornemen is vermeld om een concrete of decentrale afspraak over kinderopvang op te nemen. 1 De Arbeidsinspectie zegt 80% van de werknemers onder een CAO in de steekproef te betrekken. In grote lijnen is het CAO-onderzoek van de Arbeidsinspectie representatief voor alle CAO-gebonden werknemers in Nederland. Voor bepaalde arbeidsvoorwaarden, waaronder afspraken over kinderopvang, is niet bekend of de steekproef van 125 CAO s representatief is voor alle CAO s. 2 Arbeidsinspectie, voorlopige cijfers CAO-onderzoek 2000, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, niet gepubliceerd. 19

20 Op dit moment is bij de Arbeidsinspectie niet bekend hoeveel bedrijven en instellingen onder de CAO s in de steekproef vallen. Daarom kan geen directe vergelijking gemaakt worden met het aantal werkgevers dat zegt een kinderopvangregeling aan te bieden. 2.3 Schatting dekkingsgraad werknemers met een kinderopvangregeling Voornamelijk grote bedrijven en instellingen zeggen een kinderopvangregeling aan te bieden. Dit maakt het interessant te kijken naar de dekkingsgraad van kinderopvangregelingen voor werknemers. De dekkingsgraad van kinderopvangregelingen voor werknemers in Nederland is in dit onderzoek op twee manieren berekend: op basis van wat werkgevers zeggen aan te bieden aan kinderopvangregeling (tabel 2.6) en op basis van het aantal werknemers onder een CAO met een concrete of decentrale afspraak over kinderopvang (tabel 2.7). De combinatie van deze twee methoden geeft een beeld van het totaal aantal werknemers dat onder een kinderopvangregeling valt. Overigens moet hierbij nadrukkelijk worden opgemerkt dat het in beide gevallen een schatting betreft. Bijlage 5 geeft een uitgebreide beschrijving van de berekening van de dekkingsgraad van werknemers met een kinderopvangregeling. 1. Schatting dekkingsgraad werknemers op basis van werkgeversenquête Er is een schatting gemaakt van he t aantal werknemers in Nederland per sector en grootteklasse 1. Het uitgangspunt van deze schatting is het totaal aantal werknemers per sector in Nederland op basis van cijfers van het CBS 2. Deze cijfers gecombineerd met het percentage werkgevers dat zegt haar personeel een kinderopvangregeling te bieden, geeft een indicatie van het percentage werknemers dat bij een organisatie werkt met naar eigen zeggen een kinderopvangregeling. Het resultaat van deze schatting is dat circa 51% van de werknemers in Nederland werkt bij een bedrijf of instelling dat aangeeft een kinderopvangregeling te hebben. Met name in de grote organisaties en in de sectoren openbaar bestuur, sociale verzekeringen, onderwijs en overige dienstverlening (zorg, cultuur, recreatie) werken relatief veel werknemers met een werkgever die zegt een regeling voor kinderopvang aan te bieden. 2. Schatting dekkingsgraad werknemers op basis van CAO-onderzoek Arbeidsinspectie Het CAO-onderzoek van de Arbeidsinspectie bevat gegevens van het aantal werknemers dat onder de 125 grotere CAO s valt die in de steekproef zijn opgenomen. Van de werknemers die onder een CAO in de steekproef van de Arbeidsinspectie vallen, geldt dat 69% een concrete of decentrale afspraak in de CAO heeft staan 3. De Arbeidsinspectie zegt circa 80% van de werknemers die onder een CAO vallen in Nederland in de steekproef te betrekken. Voor de resterende 20% werknemers die onder een CAO vallen is niet bekend of hun collectieve arbeidsovereenkomsten een afspraak over kinderopvang bevat. Daarom moeten we voor een schatting van het totaal aantal werknemers in Nederland onder een CAO met kinderopvangregeling uitgegaan van een minimale en een maximale dekkingsgraad. 1 Hierover zijn geen cijfers beschikbaar. 2 CSB, Statline Volgens opgave van de Arbeidsinspectie, voorlopige cijfers CAO-onderzoek 2000, ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, niet gepubliceerd. 20

21 Wanneer we er vanuit gaan dat de steekproef van het CAO-onderzoek representatief is voor alle CAO s, en dat de CAO s die niet in de steekproef zitten dus even vaak afspraken over kinderopvang bevatten als de CAO s in de steekproef, geeft dat de maximale dekkingsgraad van werknemers onder een CAO met een afspraak over kinderopvang. Wanneer we er vanuit gaan dat de CAO s die buiten de steekproef vallen allemaal géén afspraak over kinderopvang bevatten, geeft dat de minimale dekkinggraad van werknemers onder een CAO een concrete of decentrale afspraak over kinderopvang. Tabel 2.4 Percentage werknemers onder een CAO met een afspraak over kinderopvang, naar aard van afspraak Minimum Maximum Werknemers onder een CAO met concrete afspraak 49% 61% Werknemers onder een CAO met decentraal afspraak 6% 8% Werknemers onder een CAO met intentionele afspraak 6% 8% Werknemers onder een CAO zonder afspraak 39% 23% Totaal 100% 100% Bron: Arbeidsinspectie 2002 Op basis van het CAO-onderzoek heeft circa tussen de 49% en 61% van de werknemers in Nederland onder een CAO een concrete afspraak over kinderopvang in die CAO staan. Tussen de 6% en 8% van de werknemers onder een CAO heeft een decentrale regeling. In totaal ligt de dekkingsgraad van werknemers onder een CAO met een kinderopvangregeling dus waarschijnlijk tussen de 55% en 69%. 3. Schatting totaal dekkingsgraad werknemers in Nederland met een kinderopvangregeling Om een overzicht te krijgen van de totale dekkingsgraad van werknemers in Nederland met een kinderopvangregeling, zouden de cijfers van de werknemers onder een CAO met een afspraak over kinderopvang en de werknemers met een bedrijfskinderopvangregeling zonder CAO bij e l- kaar moeten worden opgeteld. Omdat echter niet exact bekend is hoeveel werknemers in Nederland onder een CAO vallen 1, kan dat alleen worden geschat. Kort samengevat kan onder de volgende aannames, een schatting van het aantal werknemers dat aanspraak kan maken op een kinderopvangregeling worden gemaakt: Het aantal werknemers in Nederland is % van de werknemers in Nederland valt onder een CAO, 20% valt niet onder een CAO Het CAO-onderzoek van de Arbeidsinspectie is de meest betrouwbare bron voor gegevens over kinderopvangregelingen in CAO s in Nederland. De Monitor Werkgeversbijdragen van Research voor Beleid is de meest betrouwbare bron voor gegevens over kinderopvangregelingen buiten een CAO in Nederland. 1 In de Sociale Nota, SZW 2001, staat een verhouding van 84% van de werknemers met CAO en 16% zonder CAO. Het uitgangspunt van deze schatting is echter dat werknemers in Nederland onder een CAO vallen. Volgens de cijfers van het CBS (Statline 2002) telde Nederland in 2000 echter slechts werknemers. Waarschijnlijk is er sprake van een overschatting van het aantal werknemers dat onder een CAO valt. 2 Dit is betreft de werknemers in Nederland, dus de werkzame beroepsbevolking minus de zelfstandigen, CBS Statline

22 Uit deze schatting blijkt dat de totale dekkingsgraad van werknemers in Nederland met een kinderopvangregeling waarschijnlijk tussen de 51% en 63% ligt. In tabel 2.5 is deze minimale en de maximale dekkingsgraad van werknemers in Nederland onder een kinderopvangregeling opgenomen. Een uitgebreide beschrijving van de berekening van de dekkingsgraad van werknemers met een kinderopvangregeling is opgenomen in bijlage 5. Tabel 2.5 Schatting percentage werknemers in Nederland dat aanspraak kan maken op een kinderopvangregeling Onder een CAO Niet onder een CAO 1 Totaal Met kinderopvang Zonder kinderopvang Met kinderopvang Zonder kinderopvang Met kinderopvang Zonder kinderopvang Minimum 55% 45% 37% 63% 51% 49% Maximum 69% 31% 37% 63% 63% 37% De ondergrens van deze schatting is dus 51%. Van dit percentage werknemers is het in ieder geval zeer waarschijnlijk dat ze daadwerkelijk gebruik kunnen maken van een regeling voor kinderopvang. Zij werken immers bij een werkgever die aangeeft een kinderopvangregeling aan te bieden. De bovengrens van het percentage werknemers in Nederland dat aanspraak kan maken op een kinderopvangregeling is 63%. Het verschil tussen deze percentages valt deels te verklaren doordat werknemers wel onder een CAO met een afspraak over kinderopvang kunnen vallen, maar dat hun werkgever zegt geen kinderopvangregeling aan te bieden. Van een deel van deze werknemers is het waarschijnlijk dat zij zelf ook niet weten dat zij aanspraak kunnen maken op een kinderopvangregeling. Deels valt het verschil ook te verklaren doordat een deel van de CAO s niet is onderzocht, en dus niet bekend is of zij een afspraak over kinderopvang bevatten. 2.4 Conclusie Afhankelijk van het startpunt is het beeld van het bereik van kinderopvangregelingen in Nederland anders. Kijk je, zoals in het huidige onderzoek, wat werkgevers zeggen aan te bieden, dan blijkt dat 24% van de bedrijven en instellingen in Nederland een kinderopvangregeling heeft. Van de organisaties met tien werknemers of meer zegt 36% haar personeel een kinderopvangregeling te bieden. Op basis van het CAO-onderzoek van de Arbeidsinspectie blijkt 68% van de CAO s een concrete of decentrale afspraak te bevatten. Een schatting van de dekkingsgraad van kinderopvangregelingen voor werknemers leert dat tussen de 51% en 63% van de werknemers in Nederland onder een kinderopvangregeling valt. Uit voorgaande blijkt dat het bereik van kinderopvangregeling in Nederland voor werknemers groter is dan het percentage werkgevers dat aangeeft een kinderopvangregeling te hebben. Dit kan verklaard worden doordat grote bedrijven en instellingen relatief vaak een regeling voor kinderopvang aanbieden. Ook is duidelijk dat werknemers onder een CAO vaker een kinderopvangregeling hebben, dan werknemers die niet onder een CAO vallen. 1 Zie bijlage 5. 22

23 Het onderzoek laat, behalve de reikwijdte van kinderopvangregelingen in Nederland, ook zien dat er een discrepantie blijkt te zijn tussen het bestaan van een afspraak over kinderopvang vastgelegd in een CAO en het daadwerkelijk op de hoogte zijn en/ of uitvoeren van deze regeling door werkgevers. Hoe groot deze discrepantie precies is, is niet aan te geven, aangezien uit onderzoek van de Arbeidsinspectie niet bekend is hoeveel werkgevers onder een CAO met een kinderopvangregeling vallen. Wanneer het werkgevers direct wordt gevraagd, zegt 24% een regeling voor kinderopvang aan te bieden. De indruk bestaat dat dit percentage hoger zou moeten liggen, gezien het aantal CAO s met een afspraak op dit terrein (68% van de CAO s in de steekproef van de Arbeidsinspectie). Naar verwachting zijn vooral in het midden- en kleinbedrijf werkgevers minder op de hoogte van afspraken over kinderopvang. Dit kan komen doordat kinderopvang niet relevant is voor bepaalde bedrijven en instellingen (personeel vraagt er niet om, er werken weinig vrouwen, of personeel heeft geen kinderen). Een andere mogelijke verklaring ligt in het niet naleven van de CAO-afspraken. 2.5 Trends en ontwikkelingen Vergelijking 0-meting In de 0-meting kenden 34% van de bedrijven met meer dan 10 werknemers een kinderopvangregeling, in de 1-meting is dat 36%. Daarmee is het aantal bedrijven met een kinderopvangregeling gelijk gebleven tot licht gestegen 1. Het percentage bedrijven met een kinderopvangregeling was ook in de 0-meting niet evenwichtig verspreid over de verschillende bedrijfstakken. Ook toen waren in de sectoren openbaar bestuur en overige dienstverlening verhoudingsgewijs veel bedrijven en instellingen met een kinderopvangregeling aanwezig. Binnen de handel, horeca en het vervoerswezen lag ook toen het percentage in de buurt van de 30%, waarmee relatief weinig bedrijven voorzien in een kinderopvangregeling. Uit de gegevens van de 0-meting bleek ook, net als in het huidige onderzoek, dat naarmate een bedrijf groter is, het bedrijf vaker een kinderopvangregeling aanbiedt. 1 Aangezien de marge op beide percentages 1% is, kan niet worden gezegd of er sprake is van een significante stijging. 23

24 24

25 3 Werkgevers met naar eigen zeggen een kinderopvangregeling Werkgevers in Nederland kunnen binnen een aantal randvoorwaarden beslissen over het instellen van een kinderopvangregeling voor hun personeel. Voor de bedrijven en instellingen die onder een CAO vallen, is allereerst bepalend of een afspraak over kinderopvang in de CAO is opgenomen. Daarnaast zijn de kosten van een kinderopvangregeling en de bekendheid van werkgevers met regelgeving rond kinderopvangregelingen belangrijke factoren bij de uitwerking van een eventuele regeling. Bijna één op de vier bedrijven en instellingen in Nederland zegt te voorzien in een regeling voor de kinderopvang van werknemers. Dit hoofdstuk beschrijft deze kinderopvangregelingen. Werkgevers die onder een CAO met een kinderopvangregeling vallen maar zelf aangeven geen regeling voor kinderopvang aan te bieden, zijn niet in onderhavig onderzoek betrokken. 3.1 Motivatie kinderopvangregeling De meest genoemde motivatie van werkgevers voor het instellen van een kinderopvangregeling voor hun personeel, is het binden van zittende werknemers aan de organisatie. Bij deze motivatie noemt bijna een kwart van de werkgevers expliciet dat het er om gaat vrouwen aan het bedrijf te binden. In 38% van de gevallen geven werkgevers (voornamelijk met minder dan 100 werknemers) aan dat het voorzien in een kinderopvangregeling als verplichting in de CAO is opgenomen. Tabel 3.1 Reden voor het treffen van een kinderopvangregeling % Vasthouden van huidige personeel 57% waarvan expliciet behoud van vrouwen binnen het bedrijf 24% Het is als verplichting vastgelegd in de CAO 38% Nieuw personeel aantrekken 19% Kinderopvang past in een modern personeelsbeleid 14% Wens van de ondernemingsraad (OR) 5% Wens werknemers 4% Voor de doorstroming van vrouwen binnen het bedrijf 4% Het personeelsbestand van het bedrijf is gegroeid 2% Weet niet/ geen antwoord 3% Anders 7% Ongewogen n 918 Telt niet op tot 100%: meerdere antwoorden mogelijk. Bij bijna vier op de tien bedrijven en instellingen met naar eigen zeggen een kinderopvangregeling is de regeling korter dan twee jaar geleden ingesteld. Dit geeft aan dat kinderopvang een actueel thema is en dat het aantal werkgevers met kinderopvangregeling stijgende is. De overige bedrijven en instellingen kennen de kinderopvangregeling langer dan twee jaar. Kinderopvang voor 0 tot 4 jarigen bestaat in de meest bedrijven langer dan opvang voor 4 tot 12 jarigen. Er is geen samenhang tussen bedrijfsgrootte en de tijd dat de kinderopvangregeling in werking is. 25