Beleggen in excellente ondernemingen tegen een redelijke prijs

Transcriptie

1 Beleggen in excellente ondernemingen tegen een redelijke prijs Hoe het management van een onderneming het vermogen van aandeelhouders beheert, is bepalend voor de waarde van de onderneming. De beurskoers is een prijskaartje. Drs. S.J. van Slingerlandt RA CPA

2

3 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Samenvatting 1 Ondernemingen waarderen is mijn vak. Voorspellen wat beurskoersen op korte termijn gaan doen, laat ik graag aan anderen over. De prijs en de waarde van een onderneming ( the price is what you pay, the value is what you get ) Op basis van de literatuur en eigen ervaring hanteer ik de volgende criteria bij het selecteren van aandelen Eén uniforme meetlat 4 Hoofdstuk 2 Criteria bij het selecteren van aandelen 5 Recapitulatie van mijn selectiecriteria 9 Hoofdstuk 3 Beleggingsresultaat Stand portefeuille en beleggingresultaat per jaar 12 Pricing versus timing 15 Look-through earnings, vangnet en motor van de portefeuille 16 Opmerkingen bij de portefeuille 17 Hoofdstuk 4 Opbouw en samenstelling database met genormaliseerde cijfers 19 Bijlagen Curriculum vitae S.J van Slingerlandt 23 Literatuurlijst 24 Berekeningen bij de waardebepaling van ondernemingen 25 Persberichten 37 Voor contact mailt u met: info@vanslingerlandt.com

4 s Gravenwezel, juni 2006

5 Hoofdstuk 1 Samenvatting Ondernemingen waarderen is mijn vak. Voorspellen wat beurskoersen op korte termijn gaan doen, laat ik graag aan anderen over. Als registeraccountant en partner van één van de maatschappen die nu deel uitmaakt van het accountantskantoor Ernst & Young, ben ik veelvuldig betrokken geweest bij de waardering van ondernemingen. Bij het waarderen van aandelen is er voor mij geen fundamenteel verschil tussen het kopen van een onderneming in zijn geheel en het kopen van aandelen in een onderneming. Waar het mij om gaat, is hoe het management van een onderneming omgaat met de haar ter beschikking staande middelen. Ik wil weten: wat het management denkt te gaan verdienen op de middelen die geïnvesteerd zijn in de bestaande activiteiten; wat het management denkt te gaan verdienen op winsten die het tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders voorstelt om in te houden; en waarom een succesvol management überhaupt voorstelt winst uit te keren. Op basis van een inschatting van toekomstige kasstromen bereken ik de waarde van een onderneming. Daarbij maak ik gebruik van een door mij in 1986 opgezette database, waarin ik gegevens uit gepubliceerde jaarrekeningen van alle beursgenoteerde ondernemingen in Nederland heb opgeslagen. De database gaat terug tot Intussen maken de beursgenoteerde ondernemingen van België, Frankrijk, Spanje en Duitsland ook deel uit van de database. In de database heb ik gerapporteerde cijfers uit jaarrekeningen genormaliseerd. Bij het normaliseren maak ik op eenduidige manier een onderscheid tussen enerzijds het vermogen en het resultaat van de bedrijfsactiviteiten van de onderneming, en anderzijds het eventuele nietbedrijfsgebonden vermogen en resultaat. Mutaties in het vermogen en resultaat die niet met een kasstroom gepaard gaan, heb ik op uniforme wijze aangepast. In mijn database zijn ondernemingen daardoor niet alleen onderling vergelijkbaar qua vermogen en resultaat, maar kunnen ook die ondernemingen worden geselecteerd waar het in de activiteiten van de onderneming geïnvesteerde vermogen van de aandeelhouder het beste rendeert. En hiermee ben ik dan weer terug bij de titel van mijn verhaal. Niet alleen de theorie maakt duidelijk, maar ook de praktijk laat zien dat op termijn de beste beleggingsresultaten worden bereikt door tegen een redelijke prijs te beleggen in ondernemingen waar het management het vermogen van de aandeelhouders het best beheert

6 De prijs en de waarde van een onderneming ( the price is what you pay, the value is what you get ) Bij een overname wordt eerst gekeken naar de waarde van de over te nemen onderneming. De uiteindelijke prijs die ervoor betaald wordt, hangt mede af van de onderhandelingspositie van de koper en verkoper. Soms zijn kopers zo gretig dat zij bereid zijn bijvoorbeeld een deel van de toekomstige synergievoordelen af te staan aan de verkopende partij. Daarmee wijkt de prijs die betaald wordt af van de berekende waarde. Bij mijn eerste pogingen in 1986 om erachter te komen hoe aandelenbeurzen werken, viel het mij op dat de prijs van een aandeel slechts bij toeval leek samen te vallen met de door mij berekende waarde van het aandeel. De reden hiervan kon zijn dat de berekende waarde niet juist was, of dat de prijs niet overeenkwam met de waarde. Of het was een combinatie van beide. Omdat ik er toen nog van uitging dat de beurs altijd gelijk heeft, ben ik in eerste instantie gaan zoeken naar mogelijke onjuistheden in mijn waardeberekeningen. Na een uitgebreid literatuuronderzoek naar succesvolle beleggingsmethoden en op basis van eigen ervaring ben ik gekomen tot een aantal criteria voor het selecteren van aandelen, waarbij centraal staat de door mij berekende waarde van een onderneming, en dus daarmee de waarde van het betreffende aandeel. Ik kan niet voorspellen wat aandelenkoersen op korte termijn gaan doen en laat dat daarom graag aan anderen over. Wat ik wel doe, is wachten tot de ondernemingen die aan mijn selectiecriteria voldoen met een zodanige discount te koop zijn dat er ook nog een redelijke veiligheidsmarge ( margin of safety ) in de prijs zit. En omgekeerd zal ik geselecteerde ondernemingen verkopen bij een beurskoers die hoger ligt dan de door mij berekende waarde. De grafiek op de volgende pagina laat zien: dat de koers van een aandeel slechts bij toeval samenvalt met de waarde ervan; dat op termijn de koers de waarde van de onderneming volgt; en dat het aandeel Heineken zowel aanmerkelijk ondergewaardeerd was (koerslijn in groene deel van de kolom) als overgewaardeerd was (koerslijn boven het gele deel van de kolom)

7 Op basis van de literatuur en eigen ervaring hanteer ik de volgende criteria bij het selecteren van aandelen Er moeten voldoende historische gegevens (jaarrekeningen) beschikbaar zijn. Ten minste over een periode van vijf jaar, maar het liefst over tien jaar of meer; Ik moet de business kunnen begrijpen; De onderneming moet consistente bedrijfsresultaten in het verleden laten zien, toekomstige resultaten moeten voorspelbaar zijn, en de lange termijn vooruitzichten moeten gunstig zijn; De onderneming moet een hoge (op basis van mijn waarderingsgrondslagen berekende) Rentabiliteit op het Eigen Vermogen (REV) en een hoge autonome groei hebben; De onderneming moet met een redelijke discount te koop zijn; én Het management moet kundig zijn en de mentaliteit hebben van een eigenaar / aandeelhouder. Ik ga aan de zijlijn staan: bij een beurskoers hoger dan de berekende waarde; bij een belangrijke wijziging van het management; én bij een grote overname tijdens een bull market. Deze selectiecriteria worden door mij continu getest. Indien het voorgaande nog vragen oproept, aarzelt u dan niet om contact op te nemen met info@vanslingerlandt.com. 70 Waardeontwikkeling en koers Heineken Houden Kopen Hoogste koers Laagste koers Grafiek vóór herkapitalisatie

8 Eén uniforme meetlat Toen ik begon met het opzetten van mijn database ging ik ervan uit dat iedereen, die serieus genomen wil worden in het beleggingsvak, zou meten wat een onderneming verdient op iedere 100,- die zij beheert. Je wilt toch weten met hoeveel de 100,- na een jaar is toegenomen? Het was mijn goede vriend en studiegenoot Cees Brüggemann, destijds concern directeur bij ABN AMRO, die mij attent maakte op het unieke van mijn database. Ik had voor mijzelf de meest voor de hand liggende uniforme meetlat gekozen. Ik wilde gewoon weten wat een ondernemer verdient op iedere 100,-. In de praktijk echter wordt door ondernemingen, maar ook door banken, vermogens-beheerders en beleggers gewerkt met relatieve en stuurbare maatstaven zoals Winst Per Aandeel (WPA) en groei van de WPA. Het is voor mij nog steeds onbegrijpelijk dat beleggers geïnteresseerd zijn in dergelijke relatieve maatstaven. Om te kwalificeren voor de Olympische Spelen worden atleten geselecteerd op basis van voor een ieder geldende limieten. Wanneer je als recreantloper de laatste jaren je tijd op je trainingsrondje ieder jaar scherper hebt gesteld, is dat misschien voor jou als loper interessant, maar een kwalificatie kan je vergeten als je ondanks je verbeterde tijden nog steeds 3,5 uur over de marathon doet. Maar wat doet de belegger als de Winst Per Aandeel jaarlijks toeneemt? Juist, het wordt een lievelingsaandeel, zelfs al neemt de winstgevendheid van de onderneming af. Bij Hagemeyer bijvoorbeeld nam vanaf 1986 de Winst Per Aandeel vóór bijzondere baten en lasten ieder jaar toe tot in 1999, terwijl de door mij berekende Rentabiliteit op het Eigen Vermogen al vanaf 1994 begon af te nemen. De koers bleef nog oplopen tot in 1997 (hoogste koers 55,-). Per 30 september december 2003 bedroeg de koers 3,92. Ook worden ratio s zoals Rentabiliteit op het Eigen Vermogen en koers/winstverhoudingen berekend op basis van gerapporteerde cijfers waarbij winsten en vermogens op geheel verschillende manier zijn berekend. De gemiddelde REV van 8 hoofdfondsen die ik reeds meer dan vijftien jaar volg, bedroeg over de periode 1998/2002 op basis van de door mij gehanteerde waarderingsgrondslagen 10,7%, terwijl dit op basis van gerapporteerde cijfers 30,6% bedroeg. En mijn 10,7% betekent dat op iedere 100,- door deze 8 ondernemingen gemiddeld 10,70 per jaar is verdiend. Wat de 30,6% betekent is mij een raadsel, laat staan hoe ik dit gegeven voor mijn beleggingsbeslissingen kan gebruiken

9 Hoofdstuk 2 Criteria bij het selecteren van aandelen Bij het waarderen van aandelen is er voor mij geen fundamenteel verschil tussen het kopen van een onderneming in zijn geheel en het kopen van aandelen in een onderneming. Waar het mij om gaat, is hoe het management van een onderneming omgaat met de haar ter beschikking staande middelen. Bij een voorgestelde winstbestemming moet het management van een onderneming de aandeelhouders duidelijk maken wat zij denkt te gaan verdienen op de winst die zij voorstelt niet uit te keren. Als het management denkt rond 4% daarop te gaan verdienen, dan zijn aandeelhouders beter af als alle winst wordt uitgekeerd, omdat een belegging in obligaties al gauw tot een zelfde opbrengst leidt. Ook als het management ervan uitgaat rond 9% te gaan verdienen, dient het management aandeelhouders duidelijk te maken waarom de winst beter niet uitgekeerd kan worden, omdat een belegging in een aandelenindex op termijn tot een vergelijkbare opbrengst zal leiden. Alleen wanneer het management duidelijk kan maken dat zij op de voorgestelde in te houden winst meer dan 9% gaat verdienen, weet de aandeelhouder dat zijn winst goed geherinvesteerd wordt. Sterker nog, hij zal de vraag moeten stellen waarom niet álle winst wordt ingehouden. Het is niet alleen belangrijk te weten welk deel van de winst in een jaar wordt ingehouden en wat daarop verdiend gaat worden, maar ook hoe dit in de toekomst het geval zal zijn. Bij een juiste inschatting van alle toekomstige in- en uitgaande kasstromen wordt de waarde van een onderneming eenvoudigweg berekend door die kasstromen te disconteren tegen een passende rentevoet. Door mij wordt de inschatting van toekomstige kasstromen gekoppeld en getoetst aan kasstromen uit het verleden. Uit jaarrekeningen over een periode van tien jaar, of de cyclus van een onderneming, is doorgaans op te maken hoe het management van een onderneming in het verleden gepresteerd heeft. En dat is wat ik in eerste instantie wil weten. Ik wil weten hoe het management mijn vermogen als aandeelhouder beheerd heeft. Ik meet wat het management in het verleden heeft gepresteerd middels de bekende ratio Rentabilteit op het Eigen Vermogen (REV). Ik kom er later op terug waarom gerapporteerde winsten en vermogens niet zonder meer leiden tot bruikbare REV cijfers. Ligt de REV beneden een verondersteld gemiddelde van 9% dan is de onderneming op basis van de historische REV voor mij minder interessant. Echter, bij een REV beduidend hoger dan 9% is mijn aandacht getrokken. Historische gegevens laten ook zien of sprake is van consistentie in de bedrijfsresultaten ( consistent operating history ). Zonder consistentie in de bedrijfsresultaten in het verleden is het vaak moeilijker of zelfs onmogelijk een verantwoorde inschatting te maken van toekomstige - 5 -

10 resultaten en kasstromen. Daarnaast is op basis van gegevens uit het verleden ook het door aandeelhouders in de activiteit van de onderneming geïnvesteerde vermogen vast te stellen. Door de winst van de onderneming te relateren aan het in de onderneming geïnvesteerde vermogen, kan de winstgevendheid van de onderneming daarmee uitgedrukt worden in de bekende ratio Rentabiliteit op het Eigen Vermogen (REV). Vervolgens wil ik weten hoe het management in het verleden winsten heeft bestemd. Heeft zij alle winst uitgekeerd dan weet ik dat ik te maken heb met een onderneming die niet is gegroeid. In een later stadium zal ik aan de hand van een voorbeeld laten zien wat de invloed is van de winstbestemming op de waarde van een onderneming. Bij researchinstellingen, maar ook gewoon op het internet, zijn winstprognoses van analisten voor beursgenoteerde ondernemingen te vinden, vaak voor een periode van één tot drie jaar. Door deze winstprognoses onderling te vergelijken en te koppelen aan het in de activiteit van een onderneming geïnvesteerde vermogen, kan ook inzicht verkregen worden in de voorspelbaarheid van de resultaten. Ook wil ik weten of de lange termijn vooruitzichten gunstig zijn ( favorable long term prospects ). Gegevens hierover vind ik in top down benaderingen van markten en bedrijfstakken in macro-economische studies van research instellingen en op het internet. Voor de echt lange termijn is het interessant kennis te nemen van de ideeën van visionairs. Omdat ik voor mijn selectie wens te beschikken over historische gegevens over een langere periode, zullen jonge ondernemingen, of ondernemingen die recent aan de beurs genoteerd zijn, buiten mijn selectie vallen. Jonge ondernemingen komen overigens meestal in een bull market voor een te hoge prijs op de beurs, waardoor deze ondernemingen alleen al door hun prijs buiten mijn selectie vallen. Daarbij is het een algemeen patroon dat de koersen van aandelen van jonge ondernemingen, die in een bull market naar de beurs zijn gebracht, torenhoog stijgen om vervolgens volledig in elkaar te storten. De aandelen zijn dan vaak voor een habbekrats op te pikken. Daarna komt er vaak een periode waarin de koersen van de aandelen van deze ondernemingen als een Feniks uit hun as herrijzen. Ook turn around kandidaten met een mogelijk hoge toekomstige REV vallen buiten mijn selectie vanwege een historisch lage REV. De praktijk laat overigens zien dat turn arounds seldom turn. Ondernemingen met mooie historische cijfers die ik niet begrijp vallen ook buiten mijn selectie. Een onderneming moet voor mij simpel en gemakkelijk te begrijpen zijn. Daarmee bedoel ik dat ik de omzetontwikkeling, kosten, kasstromen, arbeidsrelaties, de mogelijkheid om verkoopprijzen aan te passen, en de wijze van financiering moet kunnen begrijpen. Bij belangrijke overnames, gefinancierd via een aandelenemissie tijdens een bull market, ga ik aan de zijlijn staan. Ten eerste zijn historische gegevens over de overgenomen onderneming vaak onvoldoende beschikbaar, maar de praktijk leert ook dat tijdens een bull market vaak te veel voor een onderneming betaald wordt, en dat ook te makkelijk wordt gedacht over het inpassen van de overgenomen onderneming in de bestaande organisatie. Bij een belangrijke wijziging van het management ben ik ook geneigd aan de zijlijn te gaan staan. Vaak wil het nieuwe management met meer dan een schone lei beginnen, en worden zelfs boekverliezen genomen om toekomstige winsten veilig te stellen

11 Als ik voldoende gegevens verzameld heb om toekomstige kasstromen van de door mij geselecteerde ondernemingen uit te zetten, ga ik over tot berekening van de waarde van de onderneming. De waardeberekening is gebaseerd op de modellen van de professoren Miller en Modigliani, en op het Ohlson model. Als ik de waarde van de onderneming berekend heb, bepaal ik voor mij zelf op welk niveau ik een aandeel koopwaardig vind. Voor mij is een aandeel koopwaardig als het bedrag dat ik voor dat aandeel betaal mij een gemiddeld jaarlijks rendement van 15% gaat opleveren voor de komende tien jaar. Dit komt neer op een discount van iets meer dan 40% op de door mij berekende waarde van het aandeel. Mijn koopprijs is dus gerelateerd aan de door mij berekende waarde en is volledig subjectief en hangt samen met mijn kwaliteit als koopman. Daalt de prijs van een aandeel onder de voor mij aanvaardbare koopprijs, dan beschouw ik dit als een mogelijkheid om tegen een nog gunstigere prijs te kopen. In de praktijk wordt vaak een deelpositie ingenomen wanneer een aandeel een van tevoren vastgestelde prijs bereikt, om bij verdere daling van de prijs verder te kopen. In het verleden heb ik de fout gemaakt om bij het bereiken van de voor mij aanvaardbare koopprijs zonder meer over te gaan tot aanschaf van betreffend aandeel. Het is verstandig de uitdrukking don t catch a falling knife in gedachte te houden. Als een aandeel, en dit geldt ook voor een hele markt, eenmaal in een down trend terecht komt, dan doet men er verstandig aan, om net als bij een mes, het eerst te laten stuiteren en tot rust te laten komen alvorens het op te pakken. Zoals ik eerder stelde, ben ik geïnteresseerd in ondernemingen met een REV beduidend hoger dan 9%, en een hoge of volledige winstinhouding. Ik dien er echter wel rekening mee te houden dat dit soort ondernemingen de meer dan gemiddelde winstgevendheid en groei niet voor altijd kan vasthouden. De meer dan gemiddelde winstgevendheid trekt concurrentie aan. Bovendien is er een tendens dat een onderneming te vet wordt als er in ruime mate middelen ter beschikking komen. In de waarderingsmodellen wordt daarom ook uitgegaan van beperkte perioden van groei. Omdat ik alleen aandelen koop indien die met een behoorlijke discount (40%) te koop zijn, heb ik, als ik de periode van meer dan gemiddelde winstgevendheid en groei in mijn berekeningen te lang heb ingeschat, een buffer in de vorm van de genoemde discount. Tegelijkertijd heb ik het voordeel, in het geval wanneer ik de periode van meer dan gemiddelde winstgevendheid en groei te kort heb ingeschat, dat dan het aandeel meer waard is dan ik had berekend. Dit is niet het geval bij ondernemingen met een betrekkelijk lage REV. Uit cijfers uit het verleden is af te leiden wat verdiend is op het in de activiteit van de onderneming geïnvesteerde vermogen (REV). Uit een hoge REV mag men niet zonder meer de kwaliteit van het management afleiden. Er zijn ondernemingen, zoals vliegmaatschappijen die een groot deel van hun business kwijt raken als zij eenzijdig hun prijzen verhogen. Een dergelijke business kan alleen overleven en een redelijke REV behalen met een kwalitatief hoogwaardig management. Dit soort ondernemingen wordt vaak gecategoriseerd als commodity businesses, - 7 -

12 of prijsvechters. Daarnaast zijn er ondernemingen die nauwelijks business verliezen als zij hun prijzen aanpassen om een gewenste winstgevendheid op peil te houden. In de literatuur wordt dit soort ondernemingen vaak aangeduid met de term franchises. Doorgaans betreft het ondernemingen met een sterke merknaam en/of opererend in een markt met een hoge toetredingsdrempel. Als ik van A naar B wil vliegen zal ik me in de keuze van vliegmaatschappij al snel door de prijs van het ticket laten leiden. Als ik nieuwe golfclubs wil aanschaffen laat ik me, zelfs bij aanmerkelijke prijsverschillen, al gauw leiden door de naam die een bekend merk in de industrie heeft. Mijn selectiecriteria leiden mij doorgaans naar franchises. Daarbij ga ik bij mooie REV cijfers niet automatisch uit van een kundig management dat denkt als een eigenaar/aandeelhouder. Het gevaar van een sterke franchise is dat een franchise juist bij een kwalitatief minder management een minder sterke franchise kan worden en zelfs na verloop van tijd een commodity business. Warren Buffett, waarschijnlijk de meest succesvolle belegger ter wereld, zoekt ondernemingen waar het management de onderneming runt alsof: het 100% aandeelhouder is; de onderneming het enige belang is van het management; én de onderneming de eerste honderd jaar noch verkocht noch overgenomen kan worden. De belangrijkste taak van het management van een onderneming is het bestemmen van de middelen van de onderneming ( the most important management act is allocation of the company s capital ). Groei om de groei met veronachtzaming van de winstgevendheid past niet bij een management dat denkt als een eigenaar/aandeelhouder. Het in stand houden van activiteiten die structureel een te laag rendement op het geïnvesteerd vermogen opleveren past daar evenmin bij. Een management dat denkt als een eigenaar/aandeelhouder volgt niet automatisch de gebaande wegen en weet, wat Warren Buffett noemt, de institutional imperative te weerstaan. Dat wil zeggen, het legt zich niet neer bij de natuurlijke weerstand in iedere instelling tegen verandering van richting en het volgt niet klakkeloos de marktleiders in hun waan van de dag. Ik ben voorzichtig met een management dat zich al dan niet in navolging van de marktleiders vooral toelegt op het kopen van groei. De ervaring leert dat tijdens een bull market vaak te veel voor een over te nemen onderneming betaald wordt, hoe kwistig ook met veronderstelde synergie-effecten wordt gestrooid, en dat ook te makkelijk wordt gedacht over het inpassen van de overgenomen onderneming in de bestaande organisatie. Met Getronics, Ahold en Numico lijkt de geschiedenis zich herhaald te hebben. Toch is het nog maar enkele jaren geleden dat bedrijven door beleggers en analisten afgestraft werden als zij niet in hoog en steeds sneller tempo nieuwe en steeds grotere overnames aankondigden

13 Recapitulatie van mijn selectiecriteria Er moeten voldoende historische gegevens (jaarrekeningen) beschikbaar zijn. Ten minste over een periode van vijf jaar, maar het liefst over tien jaar of meer; Ik moet de business kunnen begrijpen; De onderneming moet consistente bedrijfsresultaten in het verleden laten zien, toekomstige resultaten moeten voorspelbaar zijn, en de lange termijn vooruitzichten moeten gunstig zijn; De onderneming moet een hoge (op basis van mijn waarderingsgrondslagen berekende) Rentabiliteit op het Eigen Vermogen (REV) en een hoge autonome groei hebben; De onderneming moet met een redelijke discount te koop zijn; én Het management moet kundig zijn en de mentaliteit hebben van een eigenaar/aandeelhouder. Ik ga aan de zijlijn staan: bij een beurskoers hoger dan de berekende waarde; bij een belangrijke wijziging van het management; én bij een grote overname tijdens een bull market

14 - 10 -

15 Hoofdstuk 3 Beleggingsresultaat Vergelijking van de ontwikkeling van de Van Slingerlandt portefeuille in vergelijking met die van de AEX Gebaseerd op backtest Gerealiseerd Waarde portefeuille per begin AEX slotkoers per begin Zoals de grafiek laat zien bestaat de grafiek uit twee delen: een beleggingsresultaat over gebaseerd op een back test, en een gerealiseerd beleggingsresultaat over 2004 en Naast de eerder beschreven selectiecriteria werden de volgende regels gehanteerd bij het inrichten van de portefeuille: maximaal aantal fondsen in portefeuille 8; koop bij onderwaardering van een fonds van ruim 40% (= 15% discontovoet); verkoop zodra de onderwaardering is opgehouden te bestaan (de beurskoers is dan gelijk aan de waarde van het fonds); en het bedrag waarvoor een fonds wordt gekocht bedraagt 1/8 van de waarde van de portefeuille inclusief liquide middelen, of een lager bedrag aan beschikbare liquide middelen. Van 1 januari 1993 tot 31 december 2003 nam het beginkapitaal van ,- toe tot ,-. Per 1 januari 2004 werd gestart met een kapitaal van ,-. dat in 2 jaar toenam tot ,-. De grafiek laat de indexontwikkeling zien van de back test en de gerealiseerde resultaten in vergelijking met de AEX. Het gemiddeld aantal transacties per jaar bedroeg 5,4. Het beleggingsresultaat is berekend ná aftrek van een jaarlijkse adviesfee van 1% en een performance fee van 15% boven een netto rendement van 8% per jaar

16 Stand portefeuille en beleggingresultaat per jaar Gerealiseerd beleggingsresultaat (in euro s) Waarde (in euro s) Waarde FONDSEN FONDSEN COLRUYT ,00 AALBERTS ,00 HEIJMANS ,00 BAM ,00 ING ,00 FUGRO ,00 LANSCHOT VAN ,00 HEINEKEN ,00 NORBERT DENTRESS ,00 HUNTER DOUGLAS ,00 SLIGRO ,00 ING ,00 TNT ,00 LANSCHOT VAN ,00 TRIGANO ,00 SLIGRO ,00 Totaal portefeuille ,00 Totaal portefeuille ,00 Saldo rekening courant ,72 Saldo rekening courant ,73 Totaal ,72 Totaal ,73 Beleggingsresultaat 36.49% Beleggingsresultaat 36.38% (in euro s) Waarde Beginkapitaal ,

17 Beleggingsresultaat conform back test (in euro s) Waarde (in euro s) Waarde FONDSEN FONDSEN AALBERTS ,00 AALBERTS ,00 FUGRO ,00 AXA Stenman ,00 HEINEKEN ,00 HEINEKEN ,00 HUNTER DOUGLAS ,00 HUNTER DOUGLAS ,00 ING ,00 ING ,00 NUTRECO ,00 SLIGRO ,00 LANSCHOT van ,00 Totaal portefeuille ,00 SLIGRO ,00 Totaal portefeuille ,00 Saldo rekening courant ,00 Saldo rekening courant ,63 Totaal ,00 Totaal ,63 Beleggingsresultaat 18,83% Beleggingsresultaat -1,80% (in euro s) Waarde (in euro s) Waarde FONDSEN FONDSEN AXA Stenman ,00 AXA Stenman ,00 HUNTER DOUGLAS ,00 AXXICON ,00 SLIGRO ,00 HEIJMANS ,00 Totaal portefeuille ,00 HUNTER DOUGLAS ,00 KEMPEN ,00 MELLE ,00 SLIGRO ,00 Totaal portefeuille ,00 Saldo rekening courant ,16 Saldo rekening courant ,59 Totaal ,16 Totaal ,59 Beleggingsresultaat 15,71% Beleggingsresultaat 31,68%

18 (in euro s) Waarde (in euro s) Waarde FONDSEN FONDSEN AXA Stenman ,00 AXXICON ,00 AXXICON ,00 CONTENT ,00 DRAKA ,00 DRAKA ,00 FREE RECORD ,00 FREE RECORD ,00 HEIJMANS ,00 HEIJMANS ,00 HUNTER DOUGLAS ,00 HUNTER DOUGLAS ,00 KEMPEN ,00 MELLE ,00 MELLE ,00 NKF ,00 Totaal portefeuille ,00 Totaal portefeuille ,00 Saldo rekening courant ,79 Saldo rekening courant ,03 Totaal ,79 Totaal ,03 Beleggingsresultaat 28,83% Beleggingsresultaat -2,98% (in euro s) Waarde (in euro s) Waarde FONDSEN FONDSEN ASR ,00 AALBERTS ,00 AXXICON ,00 AHOLD ,00 DRAKA ,00 ASR ,00 HUNTER DOUGLAS ,00 DRAKA ,00 Totaal portefeuille ,00 GETRONICS ,00 HUNTER DOUGLAS ,00 ORDINA ,00 Totaal portefeuille ,00 Saldo rekening courant ,58 Saldo rekening courant ,45 Totaal ,58 Totaal ,45 Beleggingsresultaat 42,94% Beleggingsresultaat 73,46%

19 (in euro s) Waarde (in euro s) Waarde FONDSEN FONDSEN AALBERTS ,00 AEGON ,00 AHOLD ,00 AHOLD ,00 ASR ,00 GETRONICS ,00 DRAKA ,00 HEINEKEN ,00 GETRONICS ,00 NEDAP ,00 HUNTER DOUGLAS ,00 ORDINA ,00 NEDAP ,00 SLIGRO ,00 ORDINA ,00 TKH ,00 Totaal portefeuille ,00 Totaal portefeuille ,00 Saldo rekening courant ,61 Saldo rekening courant ,01 Totaal ,61 Totaal ,01 Beleggingsresultaat 22,53% Beleggingsresultaat 30,89% (in euro s) Waarde (in euro s) Waarde FONDSEN Beginkapitaal ,00 AALBERTS ,00 AEGON ,00 AHOLD ,00 FREE RECORD ,00 GETRONICS ,00 NKF ,00 ORDINA ,00 RANDSTAD ,00 Totaal portefeuille ,00 Saldo rekening courant (1 598,91) Totaal ,09 Beleggingsresultaat 55,51%

20 Pricing versus timing Hoewel mijn selectiecriteria gericht zijn op het selecteren van ondernemingen waar meer dan gemiddeld gepresteerd wordt, kan een markt dermate geprijsd zijn dat er onvoldoende ondernemingen geselecteerd kunnen worden om in te beleggen. In feite wordt als 80% of meer van de door mij geselecteerde ondernemingen overgewaardeerd is een signaal afgegeven dat een markt duur is. Op dat moment is het psychologisch uitermate moeilijk om geen aandelen (bij) te kopen, omdat in een dergelijke fase de markt iedere dag het bewijs levert dat je beter in kan stappen. Van Warren Buffett, waarschijnlijk de meest succesvolle belegger ter wereld, werd eind negentiger jaren gezegd dat hij zijn magic touch was kwijtgeraakt, en geen verstand had van de nieuwe economie. Hij meed ondernemingen waar de prijs van het aandeel geen enkel verband meer hield met de onderliggende waarde. Inmiddels is hij weer helemaal terug. In de laatste twee jaar waren veel ondernemingen voor een habbekrats te koop. Dit is zijn, maar ook mijn markt. Ook het bedrijfsleven zag dat ondernemingen voor belachelijk lage prijzen te koop waren. Sinds 2000 hebben bijna 60 ondernemingen de Euronext Amsterdam verlaten. In 2002 en 2003 werden de volgende ondernemingen ver onder hun waarde van de beurs gehaald: Polynorm, Free Record Shop, Helvoet, Nagron, Geveke, Emis, AXA Stenman, Cardio Control, Burgmann Heijbroek, Volker Wessels Stevin