Psychofarmaca in de geriatrie. Risico s en Valkuilen

Transcriptie

1 Psychofarmaca in de geriatrie Risico s en Valkuilen

2 1. Neuroleptica (antipsychotica) In feite uitgetest voor schizofrenie = klassiek indicatiegebied Daarbuiten ± geen studies zeker niet bij ouderen geen studies bij dementie Te gebruiken bij Agressie Hallucinaties Paranoïde deliria Wanen Agitatie (?)

3 1. Neuroleptica (antipsychotica) Niet bij desoriëntatie Geen homogene groep

4 1. Neuroleptica (antipsychotica) KLASSIEKE versus ATYPISCHE KLASSIEKE psychofarmaca Fenothiazines: prothipendyl (dominal), levopromazine (nozinan) Butyrofenonen: haloperidol (haldol) Benzamides: amisulpiride (solian), sulpiride (dogmatil)

5 1. Neuroleptica (antipsychotica) KLASSIEKE versus ATYPISCHE ATYPISCHE psychofarmaca Amipiprazol (abilify) Clozapin (leponex) Olanzapine (zyprexa) Quietapine (seroquel) Risperidone (risperdal)

6 1. Neuroleptica (antipsychotica) KLASSIEKE versus ATYPISCHE Geen absoluut onderscheid Vooropgestelde voordelen zijn niet altijd bewezen Ongewenste effecten zijn bepalend voor de keuze Geen verschil in hervalpreventie Clotiapine (etumine): behoort niet echt tot een van beide groepen

7 1. Neuroleptica (antipsychotica) KLASSIEKE versus ATYPISCHE Atypische : minder uitgesproken SHT2- en dopamine2- receptor antagonisme Minder risico op EPS (vooral leponex gunstig) (te gebruiken bij m. parkinson) (ook bij therapieresistentie) Minder hyperprolactinemie

8 1. Neuroleptica (antipsychotica) ONGEWENSTE EFFECTEN EPS Tardieve dyskinesieën Acathysie Acute dystonie Verlaging drempel epileptische crisis

9 1. Neuroleptica (antipsychotica) ONGEWENSTE EFFECTEN Hyperprolactinemie (vooral met risperdal) Verhoogde veneuze thrombo-embolie Verlenging QT-interval Malign neuroleptisch syndroom

10 1. Neuroleptica (antipsychotica) PLOTSE DOOD frequenter bij psychiatrische patiënten retrospectieve observationele cohortstudie: New England J Med ( ) deels te verklaren door cardiotoxisch effect van neuroleptica (vnl QT problemen) 2,8/1000 pt /jaar bij 93,300 gebruikers; zowel voor klassieke als atypische PF <-> 1,4/1000 pt/jaar voor niet gebruikers (186,000) initieel gelijkaardig cardiovasculair risico (Ter vgl: agranulocytose door leponex slechts bij 0,2/1000 pt/jaar)

11 1. Neuroleptica (antipsychotica) Nevenwerkingen met atypische PF Gewichtstoename Abilify + 4,4kg Zyprexa tot + 8,5kg (controlegroep: + 0,2kg) Globaal bij 50% ptn +7% gewichtstoename HbA1c k : risico op diabetes type 2? (reversiebel) over 11 weken

12 1. Neuroleptica (antipsychotica) Nevenwerkingen met atypische PF Hypercholesterolemie + hyperlipemie Verhoogd risico op CVA bij ouderen met dementie (vooral met zyprexa en risperdal) Globaal verhoogde mortaliteit (meta-analyses cochrane analyse) Agranulocytose met leponex (ook myocarditis + cmp?)

13 1. Neuroleptica (antipsychotica) Eerste keus Haldol (<2mg/dag) Cave: EPS Dan Risperdal of Zyprexa (of bij onvoldoende doeltreffendheid) Bij onvoldoende therapietrouw: DEPOTpreparaten (bv Risperdal Consta) Kort gebruik (geen studies >3jaar)

14 1. Neuroleptica (antipsychotica) Care is belangrijker dan cure Cave: 20% ziekenhuisopnames tengevolge onoordeelkundig gebruik van PF

15 1. Neuroleptica (antipsychotica) Voorschriftregels Gedeeltelijke verbetering met minimum aan nevenwerkingen = vaak beter Steeds proberen dosis af te bouwen cave: oversedatie! Geen te snelle afbouw: risico op reboundfenomeen Vermijd combinaties en opgelet voor interacties NB: Malign Neuroleptisch Syndroom

16 1. Neuroleptica (antipsychotica) Voorschriftregels Gedeeltelijke verbetering met minimum aan nevenwerkingen = vaak beter Steeds proberen dosis af te bouwen cave: oversedatie! Geen te snelle afbouw: risico op reboundfenomeen Vermijd combinaties en opgelet voor interacties NB: Malign Neuroleptisch Syndroom

17 Malign Neuroleptisch Syndroom Idiosyncratische niet voorspelbare reactie op neuroleptica Kan ook bij onderbreking van dopamine-agonisten (bromocryptine) Kan ook bij Parkinson zonder onderbreken van dopaminerge medicatie = neuroleptic malignant like syndrome uitgelokt door infecties chirurgie deshydratatie Prevalentie: 0,02 tot 2,44% ; toch eerder zeldzaam

18 Malign Neuroleptisch Syndroom Klinisch beeld Hyperthermie Bewustzijnsaantasting Delirium Somnolentie Coma Mutisme Autonome dysfunctie

19 Malign Neuroleptisch Syndroom Klinisch beeld Autonome dysfunctie Zweten Tachycardie Hyper of hypotensie Neuromusculaire afwijkingen Tandradrigiditeit Tremor Dystonie

20 Malign Neuroleptisch Syndroom Klinisch beeld Ernstige vormen: evolutie naar orgaanfalen met Rabdomyolyse Acuut nierfalen Diffuse intravasale stolling Acuut myocardinfarct Labo: CK vaak gestegen

21 Malign Neuroleptisch Syndroom Symptoomprogressie: Initieel bewustzijnsdaling + rigiditeit Later autonome dysfunctie + hyperthermie over verloop van enkele dagen Pathofysiologie Centraal dopamine antagonisme + Verhoogd catecholinerge neurotransmissie zowel centraal als perifeer

22 Malign Neuroleptisch Syndroom Behandeling: Stopzetten medicatie Supportieve therapie: Benzodiazepines Controle hyperthermie Specifiek Dantrolan 3 5mg/kg/d in 3 giften IV Dopamineagonisten: bromocryptine 5 20mg/6u via maagsonde

23 Malign Neuroleptisch Syndroom Behandeling: Bij T>40 C, coma en ernstige rabdomyolyse Methylprednisolone pulse therapy ook effectief 1000mg IV ged 3d (J.Neurol Neurosurg Psych 2003) Verkorting ziekteduur Eventueel ECT

24 2. Antidepressiva Depressie bij ouderen wordt vaak miskend en onderbehandeld (gemaskeerde depressie) Complexe klinische presentatie Atypisch tengevolge co-morbiditeit

25 2. Antidepressiva Frekwent ook vasculaire depressie (reageert minder op antidepressiva) Meta-analyses: effectief bij 70% zowel SSRI als TCA als MAO I Andere studies: 42% placeborespons Minstens 1 jaar te geven, zo niet herval van 50% eerste zes maanden > 1 jaar te geven bij recidief Preventie!

26 2. Antidepressiva Verband dementie depressie Risico op dementie zou verhogen tengevolge stressgevoeligheid hippocampus Activiteitsschommelingen in hersenregio s Genetische voorbeschiktheid Dus zowel risicofactor als voorbode Risico 1 ½ tot 2x hoger op AD Of toch vroegsymptoom van AD?

27 2. Antidepressiva Verband dementie depressie 1/3 van de dementerenden is ook depressief Emotioneel op cognitieve deterioratie? Recidief oude depressie? Neurodegeneratieve redenen?

28 2. Antidepressiva DD (DSM IV Criteria) Stemmingsschommelingen? Tgo ziekte of medicatie Bipolaire stoornis? Dysthymie (=depressieve stemming >2jaar) Depressiviteit tengevolge life events (bv rouwproces)

29 2. Antidepressiva Evaluatieschalen Geriatric depression scale Hamilton rating scale for depression Clinical global impression

30 2. Antidepressiva Welke antidepressiva? SSRI = eerste keus TCA MAO I Lage dosis gedurende 4 tot 8 weken (= even effectief + minder nevenwerkingen: Nice 2004 meta-analyse)

31 2. Antidepressiva Beter een hoog gedoseerd anti-depressivum dan combinaties Cognitieve gedragstherapie overwegen zeker bij mineure depressie

32 2. Antidepressiva Nevenwerkingen Nausea, diarree, duizeligheid Hyponatriëmie met risico op agitatie + verwardheid (frekwenter bij SSRI) Beven + overmatige transpiratie Verlaging convulsiedrempel Verhoogde zelfmoordneiging (aanvankelijk; vnl bij SSRI) dervingsverschijnselen

33 2. Antidepressiva Nevenwerkingen Verlenging QT (vnl citalopram) Verhoogd bloedingsrisico (in combinatie met antitrombotische middelen) Serotoninesyndroom

34 2. Antidepressiva Nevenwerkingen Verlenging QT (vnl citalopram) Verhoogd bloedingsrisico (in combinatie met antitrombotische middelen) Serotoninesyndroom

35 Serotoninesyndroom Reactie op zeer brede waaier medicatie Antidepressiva die interfereren met serotoninemetabolisme (SSRI en MAO I) Analgetica (fentanyl, tramadol, ) Anti-epileptica (valproaat) Linezolide Lithium

36 Serotoninesyndroom Waarschijnlijk onderschat / weinig gekend Onrust dikwijls toegeschreven aan oorzakelijke ziekte Triade: 1. neuromusculaire klachten (beven, hyperreflexie, clonus, hypertoniciteit) 2. Autonome dysfunctie (tachycardie, zweten, hyperperistaltiek, mydriasis) 3. Aangetast bewustzijn (agitatie + delier, stupor coma)

37 Serotoninesyndroom Onbehandeld evolutie naar orgaanfalen Rabdomyolyse Acuut nierfalen DIC Convulsies Snelle evolutie 60% vd pat. binnen 6u na inname na stopzetting: opklaring binnen de 24u (soms langer (fluoxetine)

38 Serotoninesyndroom Pathofysiologie Overmaat aan serotoninerge neurotransmissie centraal (hersenstam) + perifeer Hyperthermie tengevolge Spieractiviteit Vasoconstrictie Mitochondriaal (ook bij MDMA toxiciteit)

39 Serotoninesyndroom Behandeling Stopzetting medicatie Supportief: controle agitatie/hyperthermie Serotonine-antagonisten bij ernstige gevallen Cyproheptadine via maagsonde 12mg aan 2mg/2u Chloorpromazine mg IM

40 3. Dementieremmers 6% van de 65+ 1/3 van de 90+ ± 50 à 60% Alzheimer Jaarlijkse incidentie: 9 tot 14/1000 inw. >65 jr ± 10,000 nieuwe gevallen ± 5000 gemiddelde overleving na diagnose = 5 à 6 jaar verdubbeling te voorzien tegen 2030

41 3. Dementieremmers Alzheimer dementie (AD) Sluipend verloop progressief degeneratief Geheugenstoornissen Later ook stoornissen in Oriëntatie Begrip Taal Beoordelingsvermogen Apraxie, agnosie, afasie Vaak ook depressie

42 3. Dementieremmers Vasculaire (multi-infarct-dementie) 10 à 15% met inbegrip van de gemengde vormen = 35% Plots begin Sprongsgewijze achteruitgang Dikwijls ook gang- en mictiestoornissen

43 3. Dementieremmers Lewy-Body dementie (neuronale inclusielichaampjes) gefosforyleerde neurofilamenten Meer uitgesproken aantasting van Aandacht Executieve + visuospatiële functies Visuele hallucinaties, nachtelijke onrust Fluctuerende cognitie Parkinsonisme Uitgesproken overgevoeligheid voor neuroleptica

44 3. Dementieremmers Fronto-temporale dementie (ziekte van Pick) Persoonsverandering (gedragsstoornissen) Emotionele labiliteit of instabiliteit Stopwoorden, spraakachteruitgang Geheugenstoornissen, pas in finale fase 3 types: Ontremde Apatische Dwangmatige

45 3. Dementieremmers Andere vormen van dementie Parkinsondementie Creutzfeld-Jacob Aids-dementie Ziekte van Huntington NPH Multipele Sclerose

46 3. Dementieremmers Cholinesteraseremmers Soorten: Donezepil (aricept) 5 10 mg Galantamine (reminyl) mg Rivastigmine (Exelon) caps (25%uitval) patch 4,6mg/24u 9,5mg/24u Tacrine hepatotoxisch stop

47 3. Dementieremmers Cholinesteraseremmers Matig gunstig effect op cognitie bij AD, vasculaire en LBD geen eenduidig effect op gedrag (slechts korte termijn studies bij niet geïnstitutionaliseerde ptn, veel lacunes methodologisch Stabilisatie tenminste 2 jaar voor aricept

48 3. Dementieremmers Cholinesteraseremmers Nevenwerkingen: nausea, braken, diarree Centrale effecten: hoofdpijn, duizeligheid, epilepsie Urinaire incontinentie Overmatig transpireren Cardiale effecten tgv chronotroop bromotroop effect (0,1 1%): bradycardie + syncopes (verhoogd valrisico!), AV-blok PM

49 3. Dementieremmers Cholinesteraseremmers Globaal weinig uitval (<10%) Responders Non Responders Slechts 10% tijdelijke verbetering? Geen vergelijkend onderzoek nevenwerkingen ook tgo interacties bvb met anticholinergica (antagonisme) (incontinentie, parkinson, ) Bradycardiserende medicatie of medicatie met effect op QT

50 3. Dementieremmers Memantine (Ebixa) Derivaat van amantadine Antagonist van glutamaatreceptoren (NMDA) Matig ernstige vormen van AD en vasculaire dementie

51 3. Dementieremmers Memantine (Ebixa) Nevenwerkingen: Hallucinaties Verwardheid Agitatie Duizeligheid en hoofdpijn Bradycardie en AV-block Risico van anticholinerge effecten bij associatie met anticholinergica Risico van dopaminerge effecten bij associatie met dopaminerge medicatie

52 3. Dementieremmers Memantine (Ebixa) Dosering: 5 à 20 mg Bescheiden winst na 6 maanden (enkel bij MMSE tussen 10 en 15/30)

53 3. Dementieremmers Gingko biloba (tanakan en tavonin) cochrane review + effect op cognitie na 24 weken (niet op dagelijks functioneren) Studies met verschillende ziektebeelden en grote variatie meetinstrumenten + beperkt aantal patiënten Veilig Opgelet bij combinatie met antithrombotica

54 3. Dementieremmers Op MCD geen bewijs van preventief effect Eén studie: donezepil minder progressie eerste 12 maanden, doch niet meer zo na 3 jaar Preventief effect van Oestrogenen? NSAID (studie langlopend + gerandomiseerd wijst op + effect zo > 2 jaar gebruik) Antioxydantia? Statines? Omega 3 vetzuren?

55 4. Hypnotica Bij voorkeur eerst niet-farmacologische therapie (oorzakelijk) + slaaphygiënische maatregelen en cognitieve gedragstherapie Bij ernstige vormen van insomnia (34% van 75+) Korte periode (< 1week) Laagst effectieve dosis

56 4. Hypnotica Benzodiazepines Bewezen doeltreffendheid zowel op slaaplatentie als op slaapduur Relatief veilig Voorkeur voor intermediair werkende producten (risico hangover)

57 4. Hypnotica Benzodiazepines Risico op Rebound slapeloosheid Anterograde amnesie Cognitieve dysfunctie Verhoogde valincidentie Tolerantie reeds na 1 à 2 weken

58 4. Hypnotica Niet- benzodiazepines Soorten: Zopiclone (imovane) Zolpidem (stilnoct) (zaleplon) Normale slaaparchitectuur blijft behouden Ijlhoofdigheid, duizeligheid, verwardheid, geheugenstoornissen, vallen = mogelijk

59 4. Hypnotica Niet- benzodiazepines Korte halfwaarde minimale gewenning Weinig gekend over langetermijn-effecten Hoge kostprijs

60 4. Hypnotica Valeriaan (relaxine, valerial) natuurlijk slaapmiddel Diverse studies beter dan placebo Lage dosis voldoende (= 450mg) Geen ernstige neveneffecten Melatonine (circadin) slow-release 2 mg

61 4. Hypnotica Melatonine (circadin) slow-release 2 mg Minder productie door epifyse bij ouderen 2 studies verbeterde slaapefficiëntie Afname slaaplatentie Minder ontwaak-episodes Toename slaapduur Afbouw benzo s mogelijk

62 4. Hypnotica Melatonine (circadin) slow-release 2 mg Geen afhankelijkheid Paradoxale slaaponderbrekingen bij langdurig gebruik?? Depressie verslechteren?? Sederende anti-histaminica Te mijden wegens groter risico op bijwerkingen (zeker oudere generaties)

63 4. Hypnotica Sederende antidepressiva Tricyclische tegenstrijdige resultaten Trazodone gunstig Bij gelijktijdig gebruik van SSRI Bij depressieve patienten

64 4. Hypnotica Bij primaire slapeloosheid Nauwelijks studies 1 ste week beter dan placebo voor slaaplatentie + slaapcontinuïteit Na 2 weken geen verschil meer (tolerantie?) Halfleven = langer dan nl slaaptijd sedatie overdag (23% ptn) Hypotensie met syncopes Ventriculaire aritmieën + geleidingsstoornissen

65 Fixatie van patiënten in de zorg

66 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Spoor de oorzaak op van de onrust Fixatie alleen bij gebrek aan alternatief Kies de juiste vorm van fixatie in overleg met collega s en zo mogelijk de arts Houd de duur van de fixatie beperkt en evalueer Organiseer verhoogd toezicht Informeer patiënt, zijn familie of vertegenwoordiger

67 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Fixatie = elke handelingsmethode (menselijk of mechanisch toegepast) met de bedoeling de bewegingsvrijheid van de persoon te beperken Door immobilisatie op bed/zetel/stoel, met inachtneming van de veiligheid van de patiënt Al of niet in combinatie met medicatie moet fixatie leiden tot herwinnen van rust en/of beveiliging.

68 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Indicaties: Risico op beschadiging van fysieke en/of psychische integriteit van de patiënt of die van anderen. Risico op onderbreking van levensnoodzakelijke therapie

69 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Fixatie is niet de oplossing om: Valincidenten te vermijden (kan de ernst van de letsels zelfs verhogen!) Behandeling van onrust (kan agressie uitlokken!) Verminderen van werklast (geen fixatie zonder verhoogd toezicht!) Toezicht op de patiënt (verhoogd toezicht kan afdoende zijn, zonder fixatie!)

70 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Complicaties/gevaren: Risico op fysieke letsels en ongevallen Immobilisatie verhoogt het valrisico, alsmede de ernst van de letsels bij val Huidletsels: pols en enkel, decubitus, skintear, schaafwonden, Ophanging of verstikking door afsnoeren hals/nek Spieratrofie met verlies van mobiliteit

71 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Complicaties/gevaren: Risico op fysieke letsels en ongevallen Deshydratatie wanneer de patiënt zelf niet meer bij drinken kan geraken Verminderde eetlust Incontinentie Contracturen Constipatie

72 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Complicaties/gevaren: Risico op psychisch lijden bij de patiënt Ontwikkelen van angst en onzekerheid, agressie of depressie Agitatie bij verminderd begripsvermogen Sociale isolatie

73 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Complicaties/gevaren: Risico voor familie Angst en onzekerheid ivm evolutie en prognose Ontevredenheid en onbegrip over de zorgverlening

74 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Wie beslist tot fixatie? = technisch-verpleegkundige verstrekking, waarvoor geen medisch voorschrift nodig is Urgente situatie Verpleegkundige Zo snel mogelijk overleg met de arts Informeer de familie voor volgend bezoek

75 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Wie beslist tot fixatie? Niet urgente situatie behandelend arts + team bespreken nood en soort Rapportage in dossier! (motivatie) Dagelijks evalueren van de nood aan of aard van fixatie

76 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Wie beslist tot fixatie? Bij wilsonbekwame patiënt: Vertegenwoordiger raadplegen en informeren Noteer contactpersoon in verpleegdossier Wilsbekwame patiënt: Toestemming vereist na informatie! Bij weigering: professioneel overleg noodzakelijk Bij blijvende weigering: geen fixatie!

77 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Types en indicaties 1. Voorzettafel: bij licht dementerende patiënt met neiging tot vallen

78 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Types en indicaties 2. Bolsterhandschoenen: om te vermijden dat de patiënt katheters, sondes, verwijdert

79 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Types en indicaties 3. Onrusthekkens: bij rustige kalme patiënten met verminderd bewustzijn of verminderde oriëntatie Soms ook op vraag van patiënt zelf bv omwille van betere houvast NIET bij verhoogd valrisico!!

80 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Types en indicaties 4. Stok onder de deur: bij patiënten die storend zijn voor anderen bij het verlaten van de kamer, of bij gevaar voor eigen veiligheid door desoriëntatie in ruimte en tijd.

81 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Types en indicaties 5. Trappelzak of verpleegdeken: enkel bij rustige patiënten met plukgedrag middel om een patiënt in bed te fixeren

82 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Types en indicaties 6. 3-puntsfixatie = brede lendenband + diagonale fixatie met 1 polsband + 1 enkelband: bij ernstig onrustige en geagiteerde patiënt ter beveiliging van zichzelf of de omgeving Controleer doorbloeding! Diagonaal: linker hand, rechter voet of omgekeerd» Behandel oorzaak van onrust!

83 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Types en indicaties 7. 5-puntsfixatie = brede lendenband + bilaterale pols- en enkelfixatie bij ernstig geagiteerde patiënten waarbij 3- puntsfixatie onvoldoende blijkt, of bij extreme agressie

84 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Tips bij 3-punts en 5-puntsfixatie Roep voldoende collega s bijeen Spreek taakverdeling af: één persoon neemt de leiding Eén vk met voldoende kennis fixeert; de rest houdt patiënt in bedwang

85 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Tips bij 3-punts en 5-puntsfixatie In bedwang houden: druk op knieschijf om benen plat te houden Kruis armen en hou patiënt bij de polsen vast Druk schouders naar beneden Houd het hoofd vast om bijten te voorkomen Eerst lendenen, daarna benen, dan handen Controleer fixatiepunten: niet te vast, niet te los

86 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Types en indicaties 8. Isolatiecel: bij extreem agressieve patiënt of bij gevaar voor zichzelf (suïcide) waarbij nood aan prikkelarme en veilige kamer. Maximaal toezicht, zonder noodzaak de kamer te betreden.

87 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Types en indicaties 9. Sederende medicatie: steeds op voorschrift bij delirante verschijnselen, agressie, hevige onrust,

88 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Basisprincipes: Beslissing in team Betrek patiënt en/of familie Streef naar maximaal patiëntencomfort Plaats oproepsysteem binnen handbereik van patiënt Organiseer verhoogd toezicht Na ¼ uur, en verder na 1½ uur Signaleer met gevarendriehoek met oog!

89 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Basisprincipes: Observeer: Huidletsels Stevigheid + doorbloeding Patiëntencomfort Vitale parameters

90 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Praktische afspraken Fixatiekoffer op elke afdeling 2 dozen met 3-puntsfixatie 2 dozen met 5-puntsfixatie Dozen zijn geïdentificeerd Volledige set/doos per patiënt Na gebruik steeds laten wassen: nagaan of de set volledig is, slotjes verwijderen, banden in blauw zakje en in plastiek doos;

91 Fixatiebeleid Jan Yperman Ziekenhuis Observaties Schriftelijke rapportage bij fixatiemaatregelen Motivering Type en tijdstip Naam en overleg van betrokkenen Rapporteer mondeling/ schriftelijk observaties op toezichtsfiche, te bewaren in de kamer van de patiënt (omcirkel observatiepunten, noteer met overeenstemmende cijfers en teken af) Zorg voor regelmatig toezicht en controle: waarschuwingsbord aan de kamer bij 3- of 5- puntsfixatie