In te stemmen met de visie en strategie voor het zuiveringsbeheer zoals vastgelegd in de bijgevoegde notitie Zuiver afvalwater.

Transcriptie

1 VOORSTEL AAN HET ALGEMEEN BESTUUR AGENDAPUNT 10 Onderwerp: Zuiver Afvalwater visie en strategie voor het zuiveringsbeheer Nummer: In D&H: Steller: ir. A.J. Menkveld In Cie: BMZ Telefoonnummer: (030) SKK Afdeling: Strategie en Innovatie In AB: Portefeuillehouder: Reerink Geheim: ja nee Voorstel Stelt het college u voor om In te stemmen met de visie en strategie voor het zuiveringsbeheer zoals vastgelegd in de bijgevoegde notitie Zuiver afvalwater. De visie is: Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden heeft een wettelijke zorgplicht voor het zuiveren van het afvalwater. Wij streven als eigenaar en beheerder van de zuiveringstechnische werken naar de laagste maatschappelijk aanvaardbare kosten in de afvalwaterketen. Daarom zuiveren wij afvalwater, op een maatschappelijk verantwoorde wijze, transparant en zichtbaar voor belanghebbenden, op technologisch bijdetijdse wijze, door een professionele bedrijfsvoering met het oog op de toekomst. Advies commissie BMZ SKK Doorgeleiden van de notitie Zuiver Afvalwater- visie en strategie voor het zuiveringsbeheer door het college, met de door het college gewenste aanpassingen naar aanleiding van opmerkingen van de commissie. Reactie college op advies commissie Bijna alle vragen van de commissie zijn tijdens de behandeling van het stuk al door de portefeuillehouder beantwoord. Hieronder worden de vragen beantwoord waar de portefeuillehouder van heeft toegezegd ze te zullen nazoeken. 1. Harde criteria zoals terugverdientijd en betere prestaties tegen lagere kosten worden gemist bij paragraaf 4.2 van het stuk. Reactie college: De doelmatigheidsafwegingen bij een investering die leidt tot lagere exploitatiekosten (door aanpassingen in het beheer en onderhoud, verminderd chemicaliëngebruik of energiebesparingen) worden gemaakt door het opstellen van een businesscase. Ons waterschap rekent met een terugverdientijd van 15 jaar (de afschrijvingstermijn van de elektrotechnische en mechanische systemen). In de businesscase wordt gebruikgemaakt van de NettoContanteWaarde-methodiek. In de nota is hier nu een expliciete passage over opgenomen. 2. Geconstateerd wordt dat van de 17 rwzi s er 8 op eigen water lozen. Voor de andere moet lozingsheffing worden betaald. Het kiezen van andere lozingspunten zou moeten worden overwogen. Reactie college: Onze visie is dat het effluent wordt geloosd op de plaats die de laagste maatschappelijk aanvaardbare kosten geeft. De strategie is dat bij elke nieuwe investering verschillende varianten voor zuiveringsaanpassing en/of verplaatsing van het lozingspunt goed met elkaar vergeleken worden (zie pagina 26 van de notitie). 3. De koolstofdioxide-emissie wordt gemist in de beschrijving van het zuiveringsproces. Reactie college: De emissie van koolstofdioxide die vrijkomt bij het zuiveringsproces behoort tot de zogenaamde korte-kringloop-co 2 en draagt niet bij aan het broeikasgaseffect (bron STOWA-rapport ). De CO 2 -emissie is daarom niet opgenomen in de beschrijving van de emissies van broeikasgassen uit rwzi s op pagina 14 in de notitie. In de nota is op dit punt een extra toelichtende tekst toegevoegd

2 INLEIDING In de commissie BMZ van 12 januari 2010 is aangegeven dat er behoefte is aan een visie op de zuiveringstaak. Daarbij is aangegeven dat het belangrijk is dat het waterschap zelf zo n visie opstelt. Het college heeft daartoe op 16 november 2010 een notitie Zuiveringsvisie aan de commissie voorgelegd. Tijdens de behandeling van deze notitie op 16 november heeft de commissie aangeven meer inzicht te willen hebben in zowel de lange termijn visie, als de strategie voor de komende vier jaar. Dit voorstel geeft een invulling aan deze wens. De periode is zo gekozen, dat er een nieuwe visie wordt opgesteld als er meer bekend is over de kwaliteitseisen van de Kaderrichtlijn Water. De notitie heeft de volgende doelen: Scheppen van een bestuurlijk kader om investeringen in de zuiveringstaak te kunnen afwegen tegen alternatieven. Richting geven aan het dagelijks handelen van de organisatieonderdelen die de zuiveringstaak uitvoeren. Anticiperen op relevante ontwikkelingen voor de zuiveringstaak in de nabije toekomst. De notitie is als volgt opgebouwd: Hoofdstuk 2 geeft eerst een beschrijving van het zuiveringsproces. Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van de bestaande bestuurlijk vastgelegde afspraken op het gebied van zuiveren. Hiermee ligt het bestuurlijk kader voor de visie reeds deels vast. Hoofdstuk 4 begint met de algehele visie voor het zuiveringsbeheer. Daarna volgen de deelaspecten van visie en de toelichting hierop. Bij elke deelvisie is aangegeven wat de strategie voor de komende 4 jaar is. ARGUMENTEN Eigenaar en beheerder Zuiveren van afvalwater is een industrieel proces met een concreet eindproduct. De afwegingen zijn daardoor veel minder politiek van aard. Dit is waarom er soms stemmen opgaan is om het zuiveringsbeheer op afstand te plaatsen. Het waterschap is desondanks van mening dat de zuiveringstaak integraal onderdeel uitmaakt van het gehele watersysteem en daardoor een belangrijke taak van het waterschapswerk vormt. Door de financiële en organisatorische omvang is de zuiveringstaak ook voor het bestaansrecht van het waterschap van groot belang. Ook binnen de waterschapsorganisatie is bedrijfsmatige aansturing van dit maatschappelijk relevante industriële proces goed geborgd. Tegen de laagste maatschappelijk aanvaardbare kosten in de afvalwaterketen Zuiveren van afvalwater is een kostbare aangelegenheid. Het waterschap wil op allerlei manieren proberen de maatschappelijke kosten zo laag mogelijk te houden. Dit kan onder andere door het water precies zover te zuiveren als nodig is voor het ontvangende water, het terugdringen van schoon water uit de riolering en bij strengere lozingsnormen af te wegen of lozen op oppervlaktewater met meer draagkracht niet goedkoper is dan het aanpassen van de zuiveringstechniek. Door goed asset management wordt actief gewerkt aan kostenbesparingen door het optimaliseren van de levensduur van installaties. Ook door schaalvergroting kan bespaard worden. Bij iedere nieuwe investering wordt integraal afgewogen of het mogelijk is om schaalvoordelen te behalen door zuiveringstechnische werken samen te voegen afgezet tegen hogere transportkosten. Daarnaast wordt in het kader van WINNET afgetast of het mogelijk is meer samen met de gemeenten beheer en onderhoud uit te voeren. Op een maatschappelijk verantwoorde manier Het waterschap werkt aan de optimale balans tussen people, planet en profit (mens, milieu en maatschappij). We hebben oog voor de mens: de veiligheid van de medewerkers, welzijn van de omwonenden en kennisdeling naar ontwikkelingslanden. We werken actief aan verbeteringen in het milieu. Het waterschap werkt aan reduceren van energiegebruik én het opwekken van elektriciteit met als doel uiterlijk 2020 energieneutraal te zuiveren. Daarnaast proberen we zo min mogelijk afvalstoffen te veroorzaken en zo veel mogelijk energie en grondstoffen uit het afval te produceren. Bij

3 investeringsafwegingen voor duurzame maatregelen bekijken we de totale maatschappelijke kosten en baten. Dit sluit aan bij onze waterschapsbrede visie, zoals verwoord in het Waterbeheerplan. Transparant en zichtbaar voor de belanghebbenden Burgers en bedrijven betalen voor de zuivering van hun afvalwater. Het is daarom belangrijk om transparant te zijn over wat wij voor dat geld doen. Zuiveringstechnische werken zichtbaar maken, het geven van rondleidingen en via persberichten toelichten van het gebruik van nieuwe duurzame processen zijn hier voorbeelden van. Op technologisch bijdetijdse wijze Het waterschap wil een maatschappelijke voorbeeldrol vervullen op het gebied van zuiveringsprestatie en innovatie. Zo zoeken we actief om het bereik van het zuiveringsproces te vergroten, bijvoorbeeld bij het verwijderen van hormonen en medicijnresten. Wij werken hier actief aan door in te zetten op kennisontwikkeling, het uitvoeren van proeven op industriële schaal (eventueel samen met marktpartijen) en samenwerken met andere waterschappen en ketenpartners. Door een professionele bedrijfsvoering Het zuiveren van afvalwater is een industrieel proces. Hierbij past een professionele bedrijfsvoering, waarin continu gezocht wordt naar procesoptimalisaties met hoge eisen aan kwaliteit en rendement. Wij maken hierbij gebruik van de methodiek van het INK-managementmodel. Met het oog op de toekomst De ontwikkelingen in de maatschappij gaan steeds sneller, daarom is het belangrijk vooruit te blikken naar de toekomst. In de toekomst zal er nog meer aandacht zijn voor samenwerking in de afvalwaterketen, maar ook de zuiveringstechniek zelf kan sterk veranderen. Misschien heeft elke burger in 2050 zijn wel eigen individuele zuivering. De Stichtse Rijnlanden volgt de ontwikkelingen op de voet en werkt mee aan de verdere ontwikkeling daarvan. RELATIE MET ORGANISATIEMISSIE, COLLEGEPROGRAMMA OF ANDERE BELEIDSDOCUMENTEN Het zuiveren van afvalwater valt onder de kerntaak Schoon water. In het zuiveringsproces komen de kernwaarden van het waterschap: duurzaamheid, kwaliteit, resultaatgerichtheid, innovativiteit en efficiency aan bod. Hier is in de notitie uitgebreid aandacht voor. In hoofdstuk 3 van de notitie is een overzicht gegeven van alle bestuurlijke afspraken die een relatie hebben met het zuiveringsbeheer. FINANCIËLE CONSEQUENTIES Dit voorstel bevat geen directe financiële consequenties. Voorstellen die voortvloeien uit deze visie en bijzondere implicaties hebben zullen afzonderlijk aan het bestuur worden voorgelegd. KANTTEKENINGEN (niet van toepassing) UITVOERING Deze notitie is maatgevend voor de uitvoering van de zuiveringstaak. Dit betekent dat in de meerjarenplanning, aanpassingen of uitbreidingen van zuiveringstechnische werken en aanpassingen in de procesvoering, invulling wordt gegeven aan de aspecten uit deze notitie. COMMUNICATIE Deze notitie is bedoeld om een kader te scheppen voor het bestuur én richting te geven aan het dagelijks handelen van de organisatieonderdelen die verantwoordelijk zijn voor het zuiveringsbeheer. Zij zijn daarmee de belangrijkste doelgroepen waar naar deze visie en strategie gecommuniceerd wordt. De notitie kan echter ook gebruikt worden om andere interne en externe partijen toe te lichten wat onze visie is op het zuiveren van afvalwater en wat onze strategie is voor de komende 4 jaar

4 BIJLAGE(N) nee ja, namelijk Zuiver Afvalwater - visie en strategie voor het zuiveringsbeheer (DM ) TER INZAGE nee ja, namelijk Dijkgraaf en hoogheemraden, dijkgraaf, P.J.M. Poelmann secretaris-algemeen directeur, drs. E.Th. Meuleman

5 Zuiver afvalwater Visie en strategie voor het zuiveringsbeheer Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden

6 Zuiver afvalwater Visie en strategie voor het zuiveringsbeheer Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden DM: Versie 2 mei Behorende bij bestuursvoorstel

7 Samenvatting van de visie Wat staat wel en niet in dit visie en strategie document? Doel Afbakening Leeswijzer Wat is zuiveren? Waarom zuiveren we afvalwater? Hoe zuiveren we het afvalwater? Welke partijen zijn bij het zuiveren betrokken? Welke ontwikkelingen zijn van belang om te volgen? Wat voor afspraken zijn er al gemaakt? Afspraken op gebied van klimaat en energie Afspraken op gebied van samenwerking in de keten Afspraken op het gebied van emissies Afspraken uit het Waterbeheerplan Water Voorop! Afspraken op gebied van efficiency Wat is onze visie op de zuiveringstaak en welke strategie volgen we daarbij? Eigendom én beheer bij het waterschap Laagste maatschappelijk aanvaardbare kosten Maatschappelijk verantwoord zuiveringsbeheer Transparant en zichtbaar voor belanghebbenden Met moderne technologie Professionele bedrijfsvoering Met het oog op de toekomst

8 Samenvatting van de visie Schoon water is een kerntaak van het waterschap. Het zuiveren van afvalwater is hiervan een belangrijk onderdeel. Met de zuiveringsvisie geeft het waterschap aan wat we met de zuiveringstaak willen bereiken. De zuiveringsvisie geeft het streefbeeld voor de lange termijn weer en geeft richting en inspiratie aan de organisatie. Tegelijk met de visie is ook een strategie opgesteld die aangeeft wat we moeten doen om de visie te verwezenlijken. De strategie neemt de huidige situatie als vertrekpunt en geeft aan welke doelen op de korte en middellange termijn worden gesteld en hoe deze bijdragen aan het realiseren van de visie. De visie luidt: Het waterschap heeft een wettelijke zorgplicht voor het zuiveren van het afvalwater. Wij streven als eigenaar en beheerder van de zuiveringstechnische werken naar de laagste maatschappelijk aanvaardbare kosten in de afvalwaterketen. Daarom zuiveren wij afvalwater, op een maatschappelijk verantwoorde wijze, transparant en zichtbaar voor belanghebbenden, op technologisch bijdetijdse wijze, door een professionele bedrijfsvoering met het oog op de toekomst. Toelichting van de elementen uit de visie: Eigenaar en beheerder Zuiveren van afvalwater is een industrieel proces met een concreet eindproduct. Het waterschap is van mening dat de zuiveringstaak integraal onderdeel uitmaakt van het gehele watersysteem en daardoor een belangrijke taak van het waterschapswerk vormt. Door de financiële en organisatorische omvang is de zuiveringstaak ook voor het bestaansrecht van het waterschap van groot belang. Ook binnen de waterschapsorganisatie is bedrijfsmatige aansturing van dit maatschappelijk relevante industriële proces goed geborgd. Tegen de laagste maatschappelijk aanvaardbare kosten in de afvalwaterketen Zuiveren van afvalwater is een kostbare aangelegenheid. Het waterschap wil op allerlei manieren proberen de maatschappelijke kosten zo laag mogelijk te houden. Dit kan onder andere door het water precies zover te zuiveren als nodig is voor het ontvangende water, het terugdringen van schoon water uit de riolering en bij strengere lozingsnormen af te wegen of lozen op oppervlaktewater met meer draagkracht niet goedkoper is dan het aanpassen van de zuiveringstechniek. Door goed asset management wordt actief gewerkt aan kostenbesparingen door het optimaliseren van de levensduur van installaties. Ook door schaalvergroting kan bespaard worden. Bij iedere nieuwe investering wordt integraal afgewogen of het mogelijk is om schaalvoordelen te behalen door zuiveringstechnische werken samen te voegen afgezet tegen hogere transportkosten. Daarnaast wordt in het kader van WINNET afgetast of het mogelijk is meer samen met de gemeenten beheer en onderhoud uit te voeren. Op een maatschappelijk verantwoorde manier Het waterschap werkt aan de optimale balans tussen people, planet en profit (mens, milieu en maatschappij). We hebben oog voor de mens: de veiligheid van de medewerkers, welzijn van de omwonenden en kennisdeling naar ontwikkelingslanden. We werken actief aan verbeteringen in het milieu. Het waterschap werkt aan reduceren van energiegebruik én het opwekken van elektriciteit met als doel uiterlijk 2020 energieneutraal te zuiveren. Daarnaast proberen we zo min mogelijk afvalstoffen te veroorzaken en zo veel mogelijk energie en 4

9 grondstoffen uit het afval te produceren en waar mogelijk zelf her te gebruiken. Bij investeringsafwegingen voor duurzame maatregelen bekijken we de totale maatschappelijke kosten en baten. Dit sluit aan bij onze waterschapsbrede visie, zoals verwoord in het Waterbeheerplan. Transparant en zichtbaar voor de belanghebbenden Burgers en bedrijven betalen voor de zuivering van hun afvalwater. Het is daarom belangrijk om transparant te zijn over wat wij voor dat geld doen. Zuiveringstechnische werken zichtbaar maken, het geven van rondleidingen en via persberichten toelichten van het gebruik van nieuwe duurzame processen zijn hier voorbeelden van. Op technologisch bijdetijdse wijze Het waterschap wil een maatschappelijke voorbeeldrol vervullen op het gebied van zuiveringsprestatie en innovatie. Zo zoeken we actief om het bereik van het zuiveringsproces te vergroten, bijvoorbeeld bij het verwijderen van hormonen en medicijnresten. Wij werken hier actief aan door in te zetten op kennisontwikkeling, het uitvoeren van proeven op industriële schaal (eventueel samen met marktpartijen) en samenwerken met andere waterschappen en ketenpartners. Door een professionele bedrijfsvoering Het zuiveren van afvalwater is een industrieel proces. Hierbij past een professionele bedrijfsvoering, waarin continu gezocht wordt naar procesoptimalisaties met hoge eisen aan kwaliteit en rendement. Wij maken hierbij gebruik van de methodiek van het INKmanagementmodel. Met het oog op de toekomst De ontwikkelingen in de maatschappij gaan steeds sneller, daarom is het belangrijk vooruit te blikken naar de toekomst. In de toekomst zal er nog meer aandacht zijn voor samenwerking in de afvalwaterketen, maar ook de zuiveringstechniek zelf kan sterk veranderen. Misschien heeft elke burger in 2050 zijn wel eigen individuele zuivering. De Stichtse Rijnlanden volgt de ontwikkelingen op de voet en werkt mee aan de verdere ontwikkeling daarvan. 5

10 1 Wat staat wel en niet in dit visie en strategie document? Voor u ligt de visie en strategie op het zuiveringsbeheer van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. De visie geeft kaders voor de lange termijn. De strategie is opgesteld voor de periode Doel Dit beleidsdocument heeft de volgende doelen: Scheppen van een bestuurlijk kader om investeringen in de zuiveringstaak te kunnen afwegen tegen alternatieven. Richting geven aan het dagelijks handelen van de organisatieonderdelen die de zuiveringstaak uitvoeren. Anticiperen op relevante ontwikkelingen voor de zuiveringstaak in de nabije toekomst. 1.2 Afbakening De zuiveringstaak omvat het transporteren en zuiveren van afvalwater en heeft als hoofddoel het garanderen van een goede waterkwaliteit. De zuiveringstaak van het waterschap is gekoppeld aan de rioleringstaak van de gemeente, zoals onderstaand schema laat zien. De rioleringstaak heeft een ander hoofddoel, namelijk het garanderen van de volksgezondheid in de stedelijke leefomgeving. Op het overnamepunt tussen riool en transportstelsel, draagt de gemeente water en organische stof over aan het waterschap. Het overgedragen afvalwater bevat vaak weinig warmte meer door de uitwisseling van het rioolstelsel met haar omgeving. Op een zuiveringsinstallatie wordt het afvalwater gezuiverd (wettelijke taak) en kan uit de organische stof energie en fosfaat worden geproduceerd (afhankelijk van de visie van het waterschap). Figuur 1.1 Taakverdeling waterschap en gemeente in de afvalwaterketen continu (droog en nat weer) bij regenval (5% van de tijd) afvalwater (warmte, water, organische stof) verlies aan de bodem (warmte, water) inzameling riolering regenwaterlozing (water, organische stof bij gemengd riool) afvalwater (water, organische stof) Lokaal water taak gemeente transport taak waterschap afvalwater (water, organische stof) lozing effluent (water) voldoen aan wettelijk norm rwzi Regionaal water organische stof (fosfaat, energie) terugwinning, hergebruik? duurzaamheidsafwegingen op basis van business case gericht op terugwinning fosfaat en productie energie (people, planet, profit in balans) 6

11 Zuiveren kan vanwege het bovenstaande niet los worden gezien van andere aandachtsgebieden, zoals energiebesparing, maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo) en samenwerking in de afvalwaterketen. Om deze visie kernachtig en beknopt te houden zijn visies op de andere aandachtsgebieden terug te vinden in andere beleidsstukken (zie Tabel 1.1) Tabel 1.1 Elementen die niet in deze visie terugkomen Niet in dit stuk: Visie op de rol van het waterschap op de energiemarkt Visie op samenwerking in de afvalwaterketen tussen riool- en zuiveringsbeheerder Visie op de vermindering van emissies naar de lucht, chemicaliënverbruik, energieverbruik Waarin dan wel: In 2011 wordt de energievisie opgesteld. Wordt opgesteld door samenwerkingsverband WINNET waarin ook alle rioolbeheerders deelnemen. Naast diverse landelijke trajecten. Maakt onderdeel uit van het traject maatschappelijk verantwoord ondernemen. De volgende aandachtsgebieden maken wél deel uit van deze visie: De doelmatigheid van de zuiveringstaak; De organisatie van de zuiveringstaak; De wijze waarop omgegaan wordt met de belanghebbenden bij de zuiveringstaak; De schaalgrootte waarop de zuiveringstaak wordt uitgevoerd; De toegepaste technologie op de zuiveringsinstallaties; De effluentlozing op het oppervlaktewater (kwaliteit, plaats van lozing); De wijze van bouwen en de inpassing in de omgeving van de zuiveringswerken; De bijdrage aan duurzaamheid van de zuiveringstaak, in het bijzonder de productie van energie en de terugwinning van fosfaat. 1.3 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt eerst een beschrijving gegeven van de werking van het zuiveringsproces. Dit hoofdstuk is vooral bedoeld voor de lezer die eerst de achtergrond van het zuiveringsproces wil begrijpen alvorens de visie te lezen. Dit hoofdstuk bevat ook een overzicht van belangrijke ontwikkelingen in het zuiveringsbeheer. Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van de al bestaande en bestuurlijk vastgelegde afspraken op het gebied van zuiveren. Dit is van belang, omdat het bestuurlijk kader hiermee al deels vastligt. Het hoofdstuk bevat zowel landelijke en regionale afspraken, als besluiten vanuit ons eigen bestuur. Dit hoofdstuk geeft dus een inkadering van de visie, maar kan ook gebruikt worden als naslagwerk voor alle bestuurlijke besluiten tot 2010, die genomen zijn voor de zuiveringstaak. Hoofdstuk 4 bevat de visie en strategie op de zuiveringstaak. Het hoofdstuk begint met de algehele visie op het zuiveren van afvalwater, deze visie is opgebouwd uit verschillende aandachtsgebieden. Bij elk aandachtsgebied is in dit hoofdstuk ook de strategie beschreven voor de komende vier jaar. Hoofdstuk 4 kan onafhankelijk gelezen worden van hoofdstuk 2 en 3. 7

12 2 Wat is zuiveren? 2.1 Waarom zuiveren we afvalwater? Het zuiveren van afvalwater valt onder de kerntaak Schoon water. Het gezuiverde afvalwater heeft geen drinkwaterkwaliteit, maar voldoet wel aan de milieueisen voor lozing op oppervlaktewater. In de jaren 70 was veel oppervlaktewater vervuild door het geloosde ongezuiverde afvalwater. Hierdoor werd de ecologie sterk ontregeld en dit leidde o.a. tot massale vissterfte. Door de Wet Verontreiniging Oppervlaktewater (Wvo) moest de vervuiler gaan betalen en werd het mogelijk om steeds beter te gaan zuiveren. Het gezuiverde water dat nu geloosd wordt, heeft veel minder nadelige effecten op het oppervlaktewater. In totaal zijn er 17 rwzi s in beheer bij De Stichtse Rijnlanden. Deze zuiveren het afvalwater van 1,15 miljoen mensen (2009). Elke dag wordt er ongeveer 156 miljoen liter huishoudelijk en circa 56 miljoen liter industrieel afvalwater naar de rwzi s getransporteerd. Daarnaast komt er ook rioolvreemd water naar de rwzi s. Dit is grondwater dat indringt via lekke riolen en oppervlaktewater dat bij hoge waterstanden over de overstortdrempels het riool instroomt. 2.2 Hoe zuiveren we het afvalwater? Beschrijving van het zuiveringsproces Het water uit een huishouden of bedrijf wordt via de riolering, door persleidingen en druk van rioolgemalen naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie getransporteerd. Hoeveel water er naar de rwzi komt wordt vastgelegd in een afvalwaterakkoord tussen de gemeente en het waterschap. In de rwzi ondergaat het vuile water (influent) een zestal stappen: 1. Het drijfvuil, zoals plastic flessen en takken, wordt verwijderd met behulp van grofvuilrooster. 2. In een voorbezinktank komt het water tot rust en bezinken de overgebleven vaste stoffen (zand, slib en vet), waarna ze verwijderd worden Het water gaat naar de beluchtingstank, waar het wordt gemengd met actief slib en intensief belucht. In deze stap wordt het organisch materiaal (o.a. fecaliën) door micro-organismen afgebroken tot hoofdzakelijk koolstofdioxide, stikstofgas en nieuw celmateriaal. Dit proces heet de aërobe zuivering. 4. In de nabezinktank zinkt het slib naar de bodem en wordt hiermee gescheiden van het gezuiverde afvalwater. 5. Het gezuiverde water (effluent) wordt geloosd op het oppervlaktewater. Het water moet voldoen aan de lozingseisen die zijn opgelegd door de beheerder van het oppervlaktewater (zie Tabel 2.2). Voor elke rwzi afzonderlijk is een lozingseis voor biochemisch zuurstofverbruik (BZV), chemisch zuurstofverbruik (CZV), stikstof (N) en fosfaat (P) opgenomen in de Wvo-vergunning. 6. Het slib dat ontstaat bij de zuivering, wordt ingedikt. Vervolgens wordt het van de kleinere zuiveringen 2 naar de rwzi s van Utrecht en Nieuwegein vervoerd. Op deze rwzi s wordt het slib vergist 3, waarbij er biogas vrijkomt. De resten na gisting worden ontwaterd en het slib wordt afgevoerd naar Slibverwerking Noord-Brabant in Moerdijk voor de eindverwerking (verbranding). 1 Niet alle rwzi s beschikken over een voorbezinktank. 2 Alleen op rwzi De Meern wordt het eigen slib vergist en vervolgens voor ontwatering naar Nieuwegein vervoerd. 3 Het is ook mogelijk andere afvalstoffen toe te voegen bij de vergisting, zogenaamde co-vergisting. De energieproductie zal hierdoor toenemen. Hiervoor moet het waterschap actief op zoek bij marktpartijen voor afvalstoffen. Dit is oneigenlijke concurrentie met marktpartijen die afval verwerken. Een andere mogelijkheid is om eigen biomassa, zoals maaisel toe te voegen bij vergisting. Hiervoor moeten echter investeringen worden gedaan die zich niet of nauwelijks terugverdienen. 8

13 Figuur 2.1 Schematische weergave van het zuiveringsproces Beheer van meer dan alleen een rioolwaterzuiveringsinstallatie In de vorige paragraaf is het zuiveringsproces beschreven. De rioolwaterzuiveringinstallatie is het meest in het oog springende element, maar behalve de 17 rwzi s beheert De Stichtse Rijnlanden ook 52 rioolgemalen en 140 kilometer persleidingen. Daarnaast beheren we ook de kantoren, magazijnen en werkplaatsen die op een aantal rwzi-terreinen staan. Rioolgemalen Het verzamelen van afvalwater is een taak van de gemeente. De gemeente verzamelt het afvalwater en brengt het naar een centraal punt, waar het waterschap het overneemt (het zogenaamde overnamepunt). Voor het transport van dit water naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie maken wij gebruik van pompinstallaties die wij rioolgemalen noemen. Hiervan zijn er 52 in beheer van het waterschap. IBA s Woningen in afgelegen gebieden, waarvoor aansluiting op de riolering onevenredig hoge kosten met zich meebrengt, worden voor de behandeling van het afvalwater uitgerust met een kleine zuiveringsinstallatie. Dit wordt een IBA genoemd, wat staat voor Individuele Behandeling van Afvalwater. Het beheer en onderhoud van 40 van deze installaties in ons gebied ligt bij het waterschap. Dit beheer is uitbesteed aan een externe aannemer. Persleidingen De persleidingen zijn een belangrijk onderdeel voor het transport van afvalwater naar de zuiveringsinstallaties. De grond waarin de leidingen liggen, is vaak niet het eigendom van het waterschap. Daardoor is inspectie niet eenvoudig. Op dit moment zijn er weinig lekkages of persleidingbreuken. Meestal worden dergelijke incidenten veroorzaakt door graaf- of boorwerkzaamheden of zetting van grond. Met de aanleg van de riolering in de jaren 70 zijn ook de meeste persleidingen aangelegd. De afschrijvingstermijn is 40 jaar. Het is waarschijnlijk dat dit decennium in Nederland grootschalige vervangingen nodig zullen zijn. De komende jaren verkennen we samen met andere waterschappen en kennisinstituten, zoals STOWA en Rioned, wat de beste manier is om met deze vervangingen om te gaan. Bedrijfsgebouwen en terreinen De terreinen van de rwzi s van Utrecht en Nieuwegein hebben een regiofunctie. Hier zijn kantoren, magazijnen en een werkplaats aanwezig. Deze worden ook gebruikt door de medewerkers van de afdelingen Uitvoering, Muskusrattenbestrijding en Vergunningverlening en Handhaving (zie ook paragraaf 3.5). Alle rwzi s hebben de beschikking over extra grond, zodat uitbreidingen mogelijk zijn. 9

14 Vervangingsinvesteringen Om de bedrijfszekerheid van de zuiveringstechnische werken op een acceptabel niveau te houden is het noodzakelijk onderdelen van de installaties periodiek te vervangen. Hiervoor heeft de afdeling Zuiveringsbeheer een Raamplan (vervangings)investeringen zuiveringstechnische werken (Rvzw) opgesteld. Dit raamplan bevat de technische kenmerken en het theoretische vervangingjaar 4 van de installaties. Twee jaar voor het verstrijken van deze termijn wordt door middel van een uitvoerige inspectie bepaald of het onderdeel langer of korter in bedrijf kan blijven. Tabel 2.1 Overzicht economische levensduur installatieonderdelen Installatieonderdeel Automatisering Werktuigbouwkundige onderdelen Electrotechnische onderdelen Civiele onderdelen Persleidingen Economische levensduur 10 jaar 15 jaar 15 jaar 30 jaar 40 jaar Aan de hand van het Raamplan en de uitgevoerde inspecties wordt bepaald welke installaties in de komende vijf jaar voor vervanging of renovatie in aanmerking komen. Deze installaties worden opgenomen in het Meerjaren projectenplan, waarin vermeld staat: welke installaties op een bepaalde rwzi worden vervangen, in welk jaar de vervanging plaats moet vinden en wat de projectkosten zijn. Dit Meerjaren projectenplan wordt jaarlijks bijgesteld, dan worden alle objecten opnieuw beoordeeld. Er wordt zo efficiënt mogelijk gepland. Als een installatie moet worden uitgebreid, worden geplande vervangingen gelijk hierbij meegenomen. Op dit moment (begin 2001) zijn de aanpassingen op de rwzi s Bunnik, Woerden en Nieuwegein in de afrondende fase. Dit jaar wordt ook gestart met het aanpassen van de rwzi s van Wijk bij Duurstede en Leidse Rijn. Na deze aanpassingen zijn alle rwzi s ingericht om te voldoen aan de vastgestelde lozingseisen. Voor Utrecht wordt een masterplan opgesteld waarin bepaald wordt welke maatregelen noodzakelijk zijn voor de nieuwe lozingseisen (deze gelden vanaf 2013) Beschrijving van operationele werkzaamheden Rol personeel Aan het zuiveringsproces werken mensen van verschillende afdelingen. Bij de opdrachtgevende afdeling Zuiveringsbeheer werken 10 medewerkers. Zij maken de planningen (zoals de het Raamplan en het Meerjaren projectenplan). Ook zijn zij bezig met lange termijn ontwikkelingen, zoals de Energiefabriek. Bij het Ingenieursbureau werken 8 personen aan de zuiveringstaak. Zij maken de bestekken voor het groot onderhoud of nieuwbouw van zuiveringstechnische werken en begeleiden het werk van de aannemer. Bij de afdeling Uitvoering voeren ongeveer 40 medewerkers het dagelijks beheer en onderhoud aan de zuiveringstechnische werken. Zij zijn verantwoordelijk voor het goed lopen van het zuiveringsproces: ze monitoren dat en sturen bij waar nodig. Storingsafhandelingen Het beheergebied is voor de zuiveringstaak onderverdeeld in twee regio s (oost en west). Per regio is er buiten kantoortijden een wachtdienst. Er wordt dusdanig gestuurd op de 4 Het theoretische vervangingsjaar is afhankelijk van het bouwjaar in combinatie met de boekhoudkundige afschrijvingstermijn. De economische afschrijvingstermijn heeft het algemeen bestuur in september 2008 vastgesteld in de verordening beleids- en verantwoordingsfunctie Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden (08.AIZ.97) 10

15 onderhoudstoestand van zuiveringstechnische werken, dat er maximaal 4 storingen per week optreden tijdens de wachtdienst. Automatisering Alle rwzi s en rioolgemalen zijn uitgerust met een procesautomatiseringssysteem. Ze zijn hierdoor per onderdeel controleerbaar en bedienbaar op afstand (BOA). Storingen worden automatisch via een semafoonmelder aan de wachtdienst doorgeven. Via het BOA worden procesgegevens verzameld en doorgegeven aan het Zuiverings-informatiesysteem (Zuis). Het huidige BOA is eind jaren negentig gekozen en in de jaren ingevoerd op alle zuiveringstechnische werken. Ondertussen is dit systeem meer dan tien jaar oud en verouderd. Bij de selectie van een nieuw systeem worden criteria als compatibiliteit met andere systemen, zoals storingsmeldingen vanuit het watersysteembeheer en managementrapportagesystemen meegenomen. De gegevens in het Zuiverings-informatiesysteem (Zuis) worden gebruikt voor proces- en vergunningstechnische rapportages. Ook vormen zij de basis voor de managementrapportages. In het najaar van 2009 is door alle 26 waterschappen besloten tot de aanschaf van een nieuw systeem, waardoor het vergelijken van prestaties gemakkelijker wordt. De invoering van dit nieuwe systeem start nog dit jaar. Voor het dagelijkse onderhoud gebruikt de afdeling Uitvoering het Onderhoudsbeheerssysteem (OBS). In dit systeem wordt het preventieve onderhoud gepland. Ook wordt vastgelegd welke onderhoudswerkzaamheden hebben plaatsgevonden. Deze informatie is nodig voor het asset management. Inspecties Jaarlijks worden de installaties geïnspecteerd. Er wordt met name gelet op de installaties die volgens het raamplan in de komende 2 jaar gepland staan om te worden vervangen. De inspecties worden uitgevoerd door medewerkers van de afdelingen Zuiveringsbeheer, Ingenieursbureau en Uitvoering. In bepaalde gevallen wordt een extern bureau ingeschakeld. Tijdens deze inspecties wordt de bedrijfszekerheid van de installaties op de volgende aspecten bepaald: de hoogte van de onderhoudskosten van de achterliggende jaren; (toename van) energieverbruik in relatie met het energieverbruik van een nieuwe installatie; de technische staat; mate van slijtage; het voldoen aan de functionele eisen; verwachte restlevensduur. De bevindingen van de inspectie worden vastgelegd in een inspectierapport. In het Raamplan (vervangings)investeringen zuiveringstechnische werken wordt zonodig het theoretische vervangingsjaar aangepast. 11

16 2.3 Welke partijen zijn bij het zuiveren betrokken? Het waterschap zuivert het afvalwater. Burgers en bedrijven betalen voor het zuiveren van hun afvalwater. Dit noemen we de zuiveringsheffing Huis aansluiting en de hoogte wordt bepaald door het aantal riolering vervuilingseenheden (v.e.). De riolering wordt beheerd door de gemeenten en zij heffen hier Huis in zelf belasting voor. Afvalwater wordt via het buitengebied met drukrioolgemaaltje gemeentelijke rioolstelsel aangevoerd naar de zuiveringsinstallaties. Het waterschap maakt met elke gemeente afspraken over de aan te leveren hoeveelheid. De basis voor die afspraken ligt vast in de Richtlijnen Overname Afvalwater overnamepunt Rwzi: Het gezuiverde water De oppervlaktewater- komt terecht in: kwaliteitbeheerder is: rwzi Houten Amsterdam-Rijnkanaal Rijkswaterstaat Utrecht rwzi Wijk bij Amsterdam-Rijnkanaal Rijkswaterstaat Utrecht Duurstede rwzi Breukelen Amsterdam-Rijnkanaal Rijkswaterstaat Utrecht rwzi Leidsche Rijn Amsterdam-Rijnkanaal Rijkswaterstaat Utrecht rwzi Maarssenbroek Amsterdam-Rijnkanaal Rijkswaterstaat Utrecht rwzi De Bilt Biltse Grift De Stichtse Rijnlanden rwzi Montfoort Hollandse IJssel De Stichtse Rijnlanden rwzi Oudewater Hollandse IJssel De Stichtse Rijnlanden rwzi Bunnik Kromme Rijn De Stichtse Rijnlanden rwzi Driebergen Langbroekerwetering De Stichtse Rijnlanden rwzi De Meern Leidsche Rijn De Stichtse Rijnlanden rwzi Lopik Lek Rijkswaterstaat Oost-Nederland rwzi Nieuwegein Lek Rijkswaterstaat Oost-Nederland rwzi Rhenen Nederrijn Rijkswaterstaat Oost-Nederland rwzi Woerden Oude Rijn De Stichtse Rijnlanden rwzi Utrecht Vecht Amstel, Gooi en Vecht rwzi Zeist Zeister Grift De Stichtse Rijnlanden uit 2001 van het waterschap en de beleidsnota Samen verder in de afvalwaterketen uit 2010 (zie voor beide hoofdstuk 3). Het water dat naar de rioolwaterzuivering getransporteerd wordt, bestaat uit drie componenten: Droogweerafvoer. Dit is het echte afvalwater van huishoudens en bedrijven; Regenwater. Dit water komt van regen die valt op verharde oppervlakten die aangesloten zijn op het riool; Rioolvreemd water. Dit is water dat niet thuis hoort in het riool. Het bestaat voornamelijk uit grondwater dat indringt via lekke riolen en oppervlaktewater dat het riool instroomt over een overstortdrempel bij hoge oppervlaktewaterstanden. drukriolering Gemeentelijk Riool Gemaal Taak gemeente Hoofd Riool Gemaal persleiding rioolwaterzuiveringsinstallatie Taak waterschap Het effluent moet voldoen aan bepaalde lozingseisen. Deze worden vastgesteld door de oppervlaktewaterbeheerder. Deels zijn wij dit zelf, maar we lozen ook op water dat in beheer is bij Rijkswaterstaat of het hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht. Handhavers van de beheerders kijken of er aan de lozingseisen voldaan wordt. Tabel 2.2 Het oppervlaktewater waarop elke rwzi loost en wie de beheerder is Burgers kunnen ook belanghebbend zijn, omdat ze in de buurt van een zuiveringstechnisch werk wonen. Slibtransportbewegingen blijken geen klachten op te leveren. Bij storingen kan effluentleiding oppervlakte water 12

17 soms (stank)overlast ontstaan voor omwonenden. Bij bouwwerkzaamheden aan een zuiveringstechnisch werk worden omwonenden op de hoogte gesteld als verwacht wordt dat zij hiervan hinder kunnen ondervinden. Samengevat zijn er de volgende belanghebbenden bij het zuiveren van afvalwater: Burgers Bedrijven Gemeenten Vergunningverleners Handhavers Omwonenden Daarnaast zijn er ook nog andere partijen die een bijdrage leveren aan het zuiveringsproces zoals leveranciers, adviseurs en aannemers. 2.4 Welke ontwikkelingen zijn van belang om te volgen? Het is van belang nu al vast na te denken over ontwikkelingen in de toekomst. De investeringen in nieuwe installaties zijn kapitaalintensief en de installaties gaan lang mee. Niemand kan de toekomst echt voorspellen: we hebben tenslotte geen glazen bol om in te kijken. Wat wel kan helpen is het denken in scenario s. Een landelijke werkgroep heeft 4 scenario s voor het zuiveringsbedrijf bedacht. Het zuiveringsbedrijf kan kiezen zich te richten op de collectieve of de individuele burger en daarbij gebruik maken van voorloper of volger technologie. De conceptuele uitwerking van elk type zuiveringsbedrijf staat in het intermezzo toekomstscenario s. Figuur 2.2 Landelijke scenario s voor het zuiveringsbedrijf 13

18 Intermezzo Toekomstscenario: 4 fictieve zuiveringsbedrijven Youtility.com Klant centraal Webapplicatie Flexibele servicegerichte medewerkers Old timer MaxSus Duurzaamheid centraal Milieunutsbedrijf Nieuwste technologieën Creatieve,verantwoordelijke medewerkers -control Goedkoopste Alleen afvalwater bewezen Lean&mean: technologie standaardproduct, Assetmanagement verlengt levensduur gemiddelde kwaliteit Medewerkers zijn goed in onderhoud Medewerkers veel en kostenbeheersing technische vakkennis Bron: Concept voorstudierapport afvalwaterketen, Unie van Waterschappen Deze scenario s zijn opgesteld om inzicht te krijgen in mogelijke ontwikkelingen in de toekomst. Het is niet waarschijnlijk dat een van deze scenario s in zijn geheel de toekomst vormt. Maar door het nadenken in scenario s zijn de waterschappen wel beter in staat om nu beslissingen te nemen die duurzaam zijn voor de toekomst. Duurzaam en klimaatbestendig In de maatschappij is steeds meer aandacht voor duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Rioolwaterzuiveringen moeten steeds efficiënter met de energie omgaan. De waterschappen zijn daarom aan de slag gegaan met het concept van de Energiefabriek (zie ook hoofdstuk 3). Maar behalve energie kunnen rioolwaterzuiveringen ook schoner water en nutriënten produceren (zie intermezzo rwzi 2030). Op dit moment wordt al op beperkte schaal fosfaat teruggewonnen uit het slib van de rwzi Nieuwegein. Het streven is dit uit te breiden. Ook is er steeds meer aandacht voor de ecologische voetafdruk; daarom is er door STOWA onderzoek gedaan naar de emissies van broeikasgassen (lachgas en methaan) vanuit rwzi s. De STOWA concludeert in dit onderzoek dat de emissie van koolstofdioxide die vrijkomt bij het zuiveringsproces behoort tot de zogenaamde korte-kringloop-co 2 en niet bijdraagt aan het broeikaseffect. Over de vorming van lachgas (N 2 O) is nog weinig bekend. In het onderzoek op drie rwzi s zijn hele grote variaties gemeten, die mogelijk ontstaan door veranderende aanvoer van afvalwater of de buitentemperatuur. Maatregelen om deze emissie te verminderen kunnen pas genomen worden, als er meer bekend is over het ontstaan van lachgas. Methaan (CH 4 ) ontstaat vooral in de riolering en bij slibgisting. Uit vervolgonderzoek moet blijken welke emissiebeperkende maatregelen effectief zijn. 14

19 Intermezzo rwzi 2030: Waterfabriek? Energiefabriek? Nutriëntenfabriek? In een landelijke werkgroep is nagedacht over de rwzi van de toekomst. Zij hebben 3 scenario s bedacht. Nu wordt effluent geloosd op oppervlaktewater, maar (eventueel met een extra zuiveringsstap) het kan ook gebruikt worden als: Koelwater Landbouwwater Proceswater Recreatiewater Drinkwater De rwzi wordt hiermee een waterfabriek. Nu gebruikt een rwzi nog veel energie, maar met technische aanpassingen kan het energie gaan produceren. Dit gebeurt door de verwerking slib, eventueel aangevuld met andere afvalstromen, op te werken naar: Biogas o.a. voor auto s Biogas opwerken tot aardgas, o.a. voor huizen en auto s Elektriciteit o.a. naar het net Warmte o.a. voor huizen of het eigen processen De rwzi wordt hiermee een energiefabriek. Er ontstaat wereldwijd steeds meer schaarste aan fosfor. Fosfaaterts is namelijk een eindige grondstof. Uit afvalwater kan fosfaat en andere nutriënten gewonnen worden: Fosfaat Stikstof Kalium Deze nutriënten kunnen worden verkocht voor gebruik in de landbouw/industrie. De rwzi wordt hiermee een nutriëntenfabriek. Bron: Op weg naar de rwzi 2030, STOWA Ook het zuiveringsproces krijgt te maken met klimaatveranderingen. Bij heftiger buien is een andere sturing nodig om te voorkomen dat teveel (relatief schoon) regenwater naar de zuiveringen wordt afgevoerd. Daarnaast is het mogelijk dat in de toekomst strengere eisen worden gesteld aan de lozingen, zoals het verwijderen van hormoonverstorende stoffen vanuit medicijnresten. De Kaderrichtlijn Water eist dat er specifieke normen gaan gelden voor stikstof en fosfaat afhankelijk van de draagkracht van het oppervlaktewater waarop effluent geloosd wordt (zie ook hoofdstuk 3). De ruimte in Nederland wordt steeds schaarser. Voor rwzi s wordt daarom gekeken naar zo effectief mogelijk ruimtegebruik en technieken die minder ruimtevragend zijn. En het oog wil ook wat: op plekken waar rwzi s en rioolgemalen zichtbaar zijn, is meer aandacht voor esthetiek nodig. Voorloper technische ontwikkelingen De technologische ontwikkelingen in de maatschappij gaan steeds sneller. Dit vraagt om flexibeler concepten. Hierdoor kan sneller van nieuwe technieken gebruik gemaakt worden. Ook automatisering speelt een steeds grotere rol. Door bijvoorbeeld te anticiperen op weersverwachtingen kan het proces beter gestuurd worden. 15

20 Met oog voor de kosten van het collectief én individu De samenleving wordt steeds individueler en mondiger. Ze eist een hoog niveau van hygiëne en vindt gezondheid belangrijk. Daarnaast wordt ze steeds kostenbewuster en eist van de overheid een transparante en doelmatige aanpak. Het waterschap moet kunnen verantwoorden dat het belastinggeld efficiënt besteed wordt. Door het afvalwater collectief te zuiveren kan het goedkoper. Maar het water schoonhouden of lokaal zuiveren kan ook besparingen opleveren (zie kopje nieuwe sanitatie en lokaal zuiveren). Intermezzo Nieuwe sanitatie en lokaal afvalwater zuiveren Nieuwe sanitatie en lokaal afvalwater zuiveren Innovatie van de afvalwaterketen richt zich ook op scheiden aan de bron. Dit is doelmatiger, omdat dan gerichter gezuiverd kan worden en het afval deels als grondstof benut kan worden. Vanuit een huishouden komen meerdere stromen water die nu gezamenlijk in de riolering belanden: o Geel water (urine) o Zwart water (feces en urine) o Grijs water (water uit bad/douche, wasmachine en keuken) o Blauw water (regenwater vanaf het dak en de straat) Deze stromen zouden ook gescheiden ingezameld en verwerkt kunnen worden (voor toelichting per stroom zie bijlage 1). Hiervoor zijn wel aanpassingen in huizen en de riolering nodig. Dit soort systemen lenen zich daarom vooral voor nieuwbouwwijken. Voor de duurzame wijk Rijnenburg wordt nagedacht over toepassing van deze systemen. Bron: Nieuwe Sanitatie Rijnenburg Kennisscan en mogelijke scenario s, Brightwork Ook door samenwerking in die afvalwaterketen met gemeentes zijn besparingen mogelijk 5 (zie intermezzo optimalisatiestudie Nieuwegein en toelichting van het begrip optimalisatiestudie in hoofdstuk 3.2). En de opkomst van marktwerking speelt een rol. Door innovatieve manieren van uitbesteden aan de markt kan goedkoper gewerkt worden. Zo kunnen publiek-private samenwerkingen worden aangegaan voor het ontwikkelen van nieuwe technieken. 5 N.B. in ons beheergebied is het meeste laaghangende fruit al geplukt. Alleen bij de optimalisatie van de afvalwaterketen in de stad Utrecht kunnen mogelijk nog grote besparingen bereikt worden. In de optimalisatiestudies nieuwe stijl worden geen grote besparingen op de huidige uitgaven verwacht. 16

21 Intermezzo Optimalisatiestudie Nieuwegein bespaart burger miljoenen In 2006 is een studie gedaan naar optimalisatie in de afvalwaterketen van Nieuwegein. Het waterschap en de gemeente Nieuwegein moesten allebei investeren in onderdelen van de afvalwaterketen. De gemeente moest, om te voldoen aan de basisinspanning voor rioolstelsels, een aantal rioolverzwaringen uitvoeren en twee bergbezinkvoorzieningen aanleggen. Het waterschap moest de hydraulische capaciteit van de rwzi Nieuwegein uitbreiden om aan haar afnameverplichting jegens de gemeente te voldoen. Gemeente en waterschap hebben gezamenlijk studie laten verrichten naar de maatschappelijk meest verantwoorde wijze om deze verplichtingen in te vullen. In de studie bleek dat de investeringen op de rwzi niet nodig waren door slimme sturing van gemeentelijke rioolgemalen, waardoor de capaciteit van het rioleringsstelsel maximaal wordt benut. Totaal bespaarden de gemeente en het waterschap hiermee gezamenlijk 7,6 miljoen, deze zijn gezamenlijk verdeeld. BRON: persbericht op op

22 3 Wat voor afspraken zijn er al gemaakt? Voordat de ambitie van Stichtse Rijnlanden voor de komende 4 jaar bepaald kan worden, is het van belang te weten welke afspraken er al vastliggen. Dit hoofdstuk geeft een overzicht van deze afspraken. Daar waar het een bestuursbesluit betreft is het documentnummer 6 weergegeven. 3.1 Afspraken op gebied van klimaat en energie Meerjaren afspraken 3 (MJA-3) energie-efficiency 2008 Collegebesluit 24 juni 2008 In 2008 heeft het Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden zich, samen met de overige waterschappen, gecommitteerd aan de MJA-3 Zuiveringsbeheer. Dit is een convenant met het ministerie van Economische zaken waarin de waterschappen toezeggen tot 2020 een verbetering van de energie-efficiency op het zuiveren van afvalwater te realiseren van 30% met als peiljaar In 2009 is het energie-efficiencyplan (EEP) opgesteld. De maatregelen in dit plan leiden tot een energiebesparing van ruim 12% in Klimaatakkoord UvW Rijk 2010 De Unie van Waterschappen heeft op 12 april 2010 een klimaatakkoord met de rijksoverheid ondertekend. Hierin leggen de waterschappen hun klimaatambities vast. De ambities zijn: 30% energie efficiënter en zuiniger werken tussen 2005 en % zelfvoorzienend door eigen duurzame elektriciteitsproductie in % minder uitstoot van broeikasgassen tussen 2005 en % duurzame inkoop in 2015 Het Groene Akkoord 2009 Op initiatief van het ministerie van VROM versnellen elf waterschappen hun investeringen in duurzame rioolwaterzuiveringsinstallaties en andere groene projecten voor een totaalbedrag van 68 miljoen euro. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden heeft in het kader van Het Groene Akkoord drie projecten in de planning naar voren gehaald: Vervanging puntbeluchters door energiezuinige bellenbeluchting op rwzi Leidsche Rijn. Dit levert een energiebesparing van ongeveer 30% op. Realiseren van een deelstroombehandeling voor geconcentreerde reststromen op rwzi Nieuwegein. Hierdoor worden op energiezuinige wijze nutriënten uit het afvalwater verwijderd. Creëren van een omzetting van biogas naar aardgas op rwzi Nieuwegein: Het aardgas is kwalitatief beter dan biogas en kan voor meer verschillende doeleinden worden gebruikt: terugleveren aan het aardgasnet of gebruiken als brandstof. Energiefabriek Waterschap Aa en Maas heeft met het concept van de Energiefabriek de ideeënwedstrijd vanuit Waterwegen gewonnen. Diverse waterschappen werken nu samen aan de uitwerking van dit idee. De Stichtse Rijnlanden wil rwzi Nieuwegein (budgetneutraal) omvormen tot een energiefabriek, waarbij 200% energie geproduceerd wordt. Hiervan is 100% nodig voor het zuiveringsproces, de overige 100% kan als elektriciteit aan het net geleverd worden. Op dit moment wordt onderzocht welke technieken hiervoor voor handen zijn. De resultaten van deze onderzoeken worden ook meegenomen bij de plannen voor de nieuwbouw of verbouw van rwzi Utrecht. 6 De bestuursvoorstellen tot 2009 hebben een nummer zoals 07.ZBA/073, vanaf 2009 wordt gewerkt met DMnummers 18

23 3.2 Afspraken op gebied van samenwerking in de keten Bestuursakkoord afvalwaterketen 2007 (BWK-2007) Met het bestuursakkoord afvalwaterketen uit 2007 geven de Vereniging Nederlandse Gemeenten en Unie van Waterschappen gezamenlijk een extra impuls aan de ontwikkeling van een meer doelmatige en transparante afvalwaterketen. Het zuiveringsbeheer wordt verbreed tot een integraal afvalwaterketenbeheer (rioleringsbeheer en zuiveringsbeheer gecombineerd). Door de samenwerking binnen WINNET (het water-innovatienetwerk in de provincie Utrecht, waaraan bijna alle gemeenten in de provincie, het waterschap en de provincie deelnemen) is hiermee een stap gezet. Ook deelnemen aan bedrijfsvergelijkingen is een afspraak die volgt uit het bestuursakkoord afvalwaterketen. Het doel hiervan is de doelmatigheid en transparantie te verhogen. Het uitvoeren van optimalisatiestudies en het vastleggen van afvalwaterakkoorden is opgenomen in het BWK Het bestuursakkoord eindigt in De speerpunten voor dit BWK-2007 zijn samenwerking, benchmarking, inzicht in kosten, innovatie en betrokkenheid van de burger. In het concept-bestuursakkoord Water met Vuur 7 wordt geconcludeerd dat voor deze speerpunten in de regio een goede basis is gelegd voor de veranderingen die de komende jaren in het kader van doelmatig beheer in de waterketen nodig zijn. Samen verder met de afvalwaterketen 2010 AB-besluit 28 april 2010 (DM en ) In het voorstel Samen verder met de afvalwaterketen staat de uitwerking van een aantal afspraken vanuit het Waterbeheerplan die relevant zijn voor deze zuiveringsvisie: Met alle gemeenten in het beheergebied zijn vóór 1 januari 2013 afvalwaterakkoorden gesloten om permanente samenwerking te verankeren. Eind 2010 is met een derde van de gemeenten al een afvalwaterakkoord afgesloten. Studies uitvoeren naar de herkomst van rioolvreemd water voor alle 17 rwzi s. Uitvoeren van eventuele maatregelen in samenwerking met gemeenten. Uitvoeren van aanbevelingen van studie centrale sturing rwzi en riolering De studie heeft een aantal waardevolle bevindingen opgeleverd om een aantal zuiveringskringen te verbeteren. Maar uit deze studie blijkt niet direct dat centrale sturing in de afvalwaterketen grote voordelen heeft. (DM ). Vormen van visie op duurzame sanitatie en zuiveringsconfiguratie (inspelen op eisen aan de afvalwaterketen van de toekomst) als we kiezen voor duurzame sanitatie gaan we niet verder met het realiseren van nieuwe rwzi s. Onderzoeken van mogelijkheden en uitvoering van aanbevelingen voor samenwerking bij beheer rioolgemalen zit bij WINNET. Afvalwaterakkoord en afnameverplichtingen Voor de invoering van de Wabo 8 werd in een aansluitvergunning bepaald hoeveel water een gemeente mocht afvoeren naar de rwzi. Deze vergunning is nu vervallen en wordt vervangen door het afvalwaterakkoord. Het afvalwaterakkoord is een gezamenlijk document van de gemeente en het waterschap, waarin alle afspraken over de afvalwaterketen in zijn opgenomen. Een van deze afspraken is de afnameverplichting. Op basis van kengetallen over het aantal liters afvalwater per inwoner en per verhard oppervlak wordt bepaald hoeveel afvalwater de gemeente naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie mag afvoeren. Als de gemeente een nieuwe woonwijk of industriegebied ontwikkelt, gaat het waterschap onderhandelen met de gemeente over het afkoppelen van verhard oppervlak elders binnen de gemeente. Hierdoor hoeft de rwzi niet bij elke stedelijke uitbreiding vergroot te worden. Als in 2013 met alle gemeentes in ons beheergebied afvalwaterakkoorden gesloten zijn, vervallen de lozingsvergunningen vanuit de Wvo. 7 Versie 4.1 van het concept-bestuursakkkoord Water met Vuur, 4 maart Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht met bijbehorende Omgevingsvergunning per 1 oktober