Corporatie Governance Duurzaamheid

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Corporatie Governance Duurzaamheid"

Transcriptie

1 Corporatie Governance Duurzaamheid

2 Piet Klop RA Voorzitter branchegroep Wonen en Ruimte Deloitte ir. Bart Hoevers MRE Partner Deloitte FAS Real Estate Advisory ir. Rob Huisman MRE Teamleider duurzaamheid

3 7. Klantencommunicatie en participatie Woningcorporaties worden zich er steeds meer van bewust dat bewonersparticipatie en -communicatie een integraal onderdeel moeten vormen van hun beleid, strategie en besluitvorming. Dan is er sprake van een cyclisch proces tussen de woningcorporaties en hun (potentiële) bewoners en worden bewoners actief betrokken bij hun woning, leefomgeving en de activiteiten van de woningcorporatie. Woningcorporaties kunnen dan hun woningportefeuille meer laten aansluiten op de vraag naar woningen van (potentiële) bewoners. Zo zijn woningcorporaties beter in staat te voldoen aan hun maatschappelijke doelstelling: betaalbare huisvesting realiseren voor specifieke doelgroepen met een vaak zwakkere positie in de maatschappij. Woningcorporaties kunnen de vraagzijde van de markt waarin zij zich begeven beter bedienen door hun eigen opvattingen te laten aansluiten op de opvattingen van hun (potentiële) bewoners. Woningcorporaties kunnen dit tevens doen in samenspraak met andere stakeholders zoals gemeenten. Het aansluiten blijkt niet eenvoudig, omdat de opvattingen van woningcorporaties wel eens verschillen van de opvattingen van hun bewoners. Voor het doorgronden van de ideeën en motieven achter de opvattingen van de bewoners moeten woningcorporaties bewustwording en draagvlak creëren door te communiceren, zich in te leven en controle af te staan aan de bewoners. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de vijf voornaamste knelpunten bij klantencommunicatie en participatie waarmee woningcorporaties en hun klanten - de huurders - in de praktijk te maken hebben. Ter ondersteuning van deze vijf theoretische knelpunten wordt een aantal succesvolle en niet-succesvolle praktijkvoorbeelden weergegeven. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een probleem uit de praktijk. Hierin wordt de actuele problematiek van de verdeelde belangen tussen woningcorporatie en huurders bij het verduurzamen van de woningen op twee manieren aangepakt. Figuur 7.1 Leeswijzer klantencommunicatie- en participatie 7.1 Uitstralen 7.2 Vroeg stadium 7.3 Klant centraal 7.4 Één-op-één benadering 7.5 Blijven herhalen 7.6 Verdeelde belangen 7.7 Conclusies & aanbevelingen Woningcorporaties Bewoners in een De bewoners De persoonlijke Kleinere initiatieven Twee praktijk- Conclusies en dienen zelf vroeg stadium centraal stellen benadering is het zijn succesvoller indien voorbeelden over aanbevelingen over duurzaamheid uit te betrekken bij in plaats van het meest effectief ze herhaald worden de aanpak van de communicatie met stralen duurzame initiatieven product (woningen/ verdeelde belangen en participatie van portefeuille) problematiek bewoners Klantencommunicatie 94

4 7.1 Duurzaamheid uitstralen Woningcorporaties hebben regelmatig te maken met huurders die weinig vertrouwen hebben in de organisatie. Daardoor worden voorgenomen ingrepen in de woningen uitgesteld of niet uitgevoerd. Om bewustwording en draagvlak onder de huurders te creëren voor duurzame maatregelen, moet een woningcorporatie eerst zelf duurzaamheid uitstralen. 45 Hoewel er steeds meer draagvlak voor duurzaamheid ontstaat onder bewoners, komt het nog wel eens voor dat een huurder niet van plan is zijn woning met een of meerdere energielabels te verbeteren. Dit kan onder andere liggen aan gebrek aan overtuigingskracht van de woningcorporatie, die zelf geen duurzaamheid uitstraalt. Voordat een woningcorporatie haar huurders kan vragen of zij bereid zijn mee te werken aan of zelfs een financiële bijdrage willen leveren aan duurzame maatregelen, moet een woningcorporatie daarom duurzaamheid in haar visie, strategie en beleid opnemen. Daarom dient de duurzaamheid van de organisatie intern en extern te worden uitgedragen in diverse media, zoals een (duurzaamheids) jaarverslag, interviews in het plaatselijk dagblad, een maandelijkse krant, internet of een folder voor een nieuwbouwproject. Medewerkers woningcorporatie stralen duurzaamheid uit De medewerkers van de woningcorporatie spelen bij het uitdragen van duurzaamheid een belangrijke rol. Door eerst intern bewustwording en draagvlak te creëren, zijn de medewerkers veel overtuigender in contacten met de bewoners en andere externe partijen. Daarbij kunnen zij intern rouleren bij de diverse duurzame projecten en initiatieven en kunnen frisse en nieuwe medewerkers worden toegevoegd, zodat kennis wordt verspreid en het werk afwisselend blijft. Het intern en extern uitdragen van duurzaamheid moet een herhalend karakter te hebben, waarbij de boodschap vanuit diverse invalshoeken wordt gebracht. In dit handboek wordt in de hoofdstukken 3 (Verankering van duurzaamheid in de organisatie) en 8 (Transparante communicatie) nader ingegaan op het uitdragen en uitstralen van duurzaamheid door de woningcorporatie en de borging daarvan. Figuur 7.2 Uitstralen duurzaamheid door woningcorporatie zelf Uitstralen door woningcorporatie Mederwerkers van woningcorporatie dienen zich bewust te zijn van duurzaamheid Er dient draagvlak onder medewerkers te zijn Woningcorporatie dient duurzaamheid te dragen en uit te stralen Bewustwording onder bewoners Bewoners worden door de medewerkers van de woningcorporatie bewust gemaakt van duurzaamheid 7.2 Huurders in vroeg stadium betrekken Participatie van huurders bij projecten van woningcorporaties is geen trend van de laatste jaren. Het bestaat al sinds de jaren zeventig. Huurders worden altijd, ongeacht het stadium van het plan, betrokken bij de verandering die de woningcorporatie voor ogen staat. De Overlegwet uit 2009 verplicht een verhuurder met plannen om een complex te slopen, te renoveren, of te verkopen, hierover met de bewonerscommissie te overleggen. Toch voelen huurders zich weinig verbonden met de beslissingen die op bestuurlijk niveau zijn of worden genomen. De overeenkomsten tussen woningcorporaties, gemeenten en marktpartijen worden grotendeels door die partijen uitgedacht en opgesteld. Als huurders in een vroeg stadium worden betrokken door de diverse partijen die de plannen uitdenken en opstellen, krijgen zij meer zicht krijgen op het tot stand komen van deze overeenkomsten en hoe zij daarop invloed kunnen uitoefenen. Dit kan leiden tot meewerkende huurders, waardoor de woningcorporatie achteraf geen zeer tijds- en arbeidsintensieve trajecten hoeft op te starten om hen alsnog te overtuigen om mee te werken. 46 Draagvlak onder bewoners Bewoners zijn eerder bereid mee te werken aan duurzame initiatieven in hun wijk/woning Corporatie Governance Duurzaamheid 95

5 Bewoners als ervaringsdeskundigen Sommige woningcorporaties zijn terughoudend in het betrekken van huurders in een vroeg stadium omdat zij denken dat de huurders niet beschikken over professionele kennis, vooruitgang in een buurt willen tegengaan of geen afweging kunnen maken tussen individueel versus collectief belang. Huurders zijn misschien geen vastgoedexperts, maar kunnen wel als ervaringsdeskundigen nuttige en concrete ideeën aandragen voor de plannen in de buurt en in hun woningen. Hierbij dienen woningcorporaties de rol van de huurders bij de planvorming duidelijk te formuleren en te communiceren. De huurders en de woningcorporatie weten zo wat de verantwoordelijkheden, verwachtingen en beperkingen van beide partijen in het proces zij. Huurders kunnen bijvoorbeeld wel meedenken en een top drie van ideeën aanleveren, maar de woningcorporatie beslist uiteindelijk welk idee daadwerkelijk wordt uitgevoerd. Door huurders in een vroeg stadium te betrekken, krijgen zij het gevoel dat zij serieus worden genomen en niet slechts voor de formaliteit worden gevraagd. De binding van de huurders met de plannen zal dan worden versterkt en zij zullen eerder willen meewerken aan de plannen. Daarnaast kunnen woningcorporaties overwegen om bewoners nog vóór de planfase te betrekken bij duurzaamheid initiatieven door hen te stimuleren zelf ideeën aan te dragen. Indien bewoners zelf een initiatief ontplooien kan een woningcorporatie dat initiatief faciliteren, begeleiden en gezamenlijk onderzoeken binnen de mogelijkheden van de strategie en het beleid van de woningcorporatie. Bewoners motiveren Woningcorporaties betrekken hun huurders steeds vaker bij hun planvorming met initiatieven waardoor plannen positief worden gebracht. In plaats van een standaardbrief waarin bijvoorbeeld aanpassingen aan de woning worden aangekondigd, kunnen andere communicatiemethoden worden gebruikt. Zo kunnen er buurtfeesten worden georganiseerd, zodat binding tussen de woningcorporatie en de huurders ontstaat en daardoor meer vertrouwen en dus draagvlak voor aanpassingen. Andere initiatieven zijn bijvoorbeeld klantenpanels, markten met een bepaald thema, inloopavonden en een feestelijke plaatsing van een naambord van een complex na renovatie. Door deze initiatieven weten woningcorporaties beter wat er in de buurt speelt, worden gevoeligheden in de wijk bespreekbaar, worden de bewoners sneller betrokken en voelen zij zich ook meer betrokken bij plannen in hun buurt. Betrek alle huurders In het algemeen is betrokkenheid van huurderbelangenverenigingen, klantenpanels, huurdercollectieven en dergelijke bij de plannen van woningcorporaties goed geregeld. Deze collectieve organisaties vertegenwoordigen het merendeel van de huurders van de woningcorporaties. Daarnaast is het zeer belangrijk om ook de ideeën van de huurders die niet in deze collectieve organisaties zijn vertegenwoordigd te onderzoeken en te betrekken bij de planvorming. Hierdoor kunnen ook de huurders die niet vertegenwoordigd zijn, zich beter vinden in de plannen. Om vertragingen in de uitvoering van plannen te voorkomen, is het van belang een goede afspiegeling van de huurders, bijvoorbeeld in een collectieve organisatie, in een complex of buurt te spreken en hun ideeën en verwachtingen te peilen (zie figuur 7.3). Figuur 7.3 Alle huurders betrekken bij verduurzamen van woningen Betrekken huurderscommissie Betrekken bewonerscommissie Betrekken individuele huurders Alle huurders voelen zich serieus genomen 96

6 De praktijk Het praktijkvoorbeeld van een woningcorporatie die heeft geprobeerd draagvlak te creëren voor een renovatie van een complex toont aan dat niet alle bewoners zich vertegenwoordigd voelden en weerstand gingen bieden. Een geslaagd praktijkvoorbeeld komt van een andere woningcorporatie die in samenwerking met de huurdercommissie diverse huurders wilde betrekken. Hoewel huurderparticipatie vaak wordt ervaren als een tijds- en arbeidsintensief traject, blijkt uit de praktijk dat dergelijke trajecten voorkomen dat er in een later stadium extra hoge investeringen nodig zijn. Doordat vele partijen actieve deelnemers zijn geworden, is er minder weerstand bij de presentatie en uitvoering van de plannen. Niet-succesvol praktijkvoorbeeld van het creëren van draagvlak bij huurders: Betrek niet alleen de collectieve bewonersorganisaties, maar alle bewoners in een vroeg stadium. Geef hen daarbij de kans daadwerkelijk inbreng te hebben en stem de rol/ verwachtingen van huurders af. Een woningcorporatie wilde een complex gaan renoveren, omdat deze ingreep was opgenomen in het strategisch voorraadbeleid. Met het planvoorstel zouden de woningen weer 25 jaar kunnen worden doorgeëxploiteerd. Om draagvlak onder de huurders van het complex te creëren, heeft de woningcorporatie de flatcommissie en het overkoepelende huurderorgaan benaderd en geïnformeerd over de plannen. Deze bewonersgroepen hadden bij dit plan het gevoel veel inspraak te krijgen bij het vaststellen van een ingreep. Doordat de verwachtingen van de inspraak en invloed op het plan vanuit de bewonersgroepen hoger en groter was, kregen zij in eerste instantie niet datgene wat zij voor ogen hadden. De bewonersgroepen reageerden vervolgens negatief op het renovatievoorstel en wilden geen medewerking verlenen. De bewoners waren negatief omdat de ingrepen die al waren bepaald en vastgesteld, alleen waren besproken met de overkoepelende raad. Hoewel er planteams onder de bewoners waren opgericht zodat men kon meebeslissen over de ingrepen, hadden bewoners het gevoel niet gehoord te worden. Zij dachten dat alle ingrepen al waren bepaald en dat het strategisch voorraadbeleid was dichtgetimmerd. Hierdoor hadden de bewoners(groepen) het gevoel geen inspraak te hebben op de visie van het plan en dat hun mening alleen uit formaliteit werd gevraagd. Uiteindelijk heeft de woningcorporatie het plan doorgezet, zonder medewerking van het planteam. Er is een modelwoning gerealiseerd en er ontstond een zeer moeizaam en extra lang tijdspad. Medewerkers hebben veel extra inzet en uren opgebracht in een zeer intensief bewonerstraject. Corporatie Governance Duurzaamheid 97

7 Succesvol praktijkvoorbeeld van het creëren van draagvlak bij huurders Betrek een bewonersgroep en overige bewoners in een vroeg stadium. Een woningcorporatie wilde een renovatieproject doen in een wooncomplex. Na deze grootschalige renovatie konden de woningen weer voor 25 jaar worden doorgeëxploiteerd. De woningcorporatie heeft samen met de producent van kozijnen, ramen en deuren en met een adviseur/architect de bewoners in een vroeg stadium benaderd. De woningcorporatie had bij dit initiatief de verantwoordelijkheid. Bij dit grootschalige renovatieproject werd begonnen met het belang van de esthetische component. De woningcorporatie en haar partners hebben de huurdercommissie benaderd en via hen draagvlak weten te creëren onder de andere bewoners in het complex. Alle bewoners hebben op deze manier de kans om te participeren in het initiatief. De bewoners kregen bij het begin van het initiatief ruimte om mee te beslissen over de kleur-, beeld- en materiaalkwaliteit van hun woningen. Doordat de bewoners, al dan niet collectief, in een vroeg stadium werden betrokken en zij het gevoel hadden zelf beslissingen te kunnen maken, zijn de woningen met medewerking van de bewoners gerenoveerd. 7.3 Klant centraal De continuïteit van de woningcorporatie blijft gewaarborgd door gedegen beleid en een gezonde portefeuille. De kwaliteit van de portefeuille staat hierbij voorop. Het beleid van woningcorporaties wordt dan ook gestuurd vanuit de langetermijnvisie op de portefeuille, die dient te voldoen aan Europese en Nederlandse wet- en regelgeving en diverse convenanten. Woningen blijven nu eenmaal gemiddeld 50 jaar in het bezit van een woningcorporatie. Daardoor bestaat de kans dat de woning - het product - meer centraal staat dan de klant: de huurder. 48 Woningcorporaties hebben een voortrekkersrol In de huidige markt is er weinig vraag naar duurzame woningen vanuit het huurderbestand van de woningcorporaties. Een woningcorporatie kan dan geneigd zijn de woningen niet te verduurzamen. Ondanks de beperkte interesse dienen woningcorporaties vanuit hun maatschappelijke functie en daarmee hun voortrekkersrol de huurders bewust te maken van de voordelen die duurzame woningen met zich meebrengen. De twee voornaamste motieven voor het verduurzamen van de woningen zijn de kostenbesparing van een woning met een A-label ten opzichte van bijvoorbeeld een G-label en het verhogen van het comfort (licht, lucht, geluid, thermisch) in de woning zelf. 49 Klantbeleving Woningcorporaties die zich kunnen inleven in de wensen en belangen van de huurders, scoren meestal hoger in klantwaarderingsonderzoeken. Figuur 7.4 geeft schematisch weer hoe klantbeleving werkt. Evaluatie van deze beleving is daarbij belangrijk. 98

8 Figuur 7.4 Klantbeleving Beleving definiëren De klantbehoeftes begrijpen en de beleving definiëren in diverse segmenten 2. Beleving ontwerpen Gedetailleerde beleving van de klant opstellen 4. Beleving evalueren Afnemer van klanttevredenheidsonderzoek en afzetten tegen de kosten 3. Beleving waarmaken Samenvoegen, standaardiseren en waarmaken door integraal beleid Eerder in dit hoofdstuk werd al uitgelegd dat als de medewerkers van een woningcorporatie zelf duurzaamheid uitdragen, de huurders ook beter worden overtuigd. Bij het centraal stellen van de klant is naast inlevingsvermogen ook voldoende kennis en draagvlak bij de medewerkers nodig. De praktijk In het onderstaande, niet-succesvol praktijkvoorbeeld richt de woningcorporatie zich teveel op het verketelen van een complex. Vooraf werd niet bekeken wat de (financiële) gevolgen voor de bewoners waren door gedragsverandering na de aanpassingen. Een ander niet-succesvol praktijkvoorbeeld is de combinatie van het niet tijdig betrekken van huurders bij het initiatief en het teveel sturen op het verduurzamen van de portefeuille. Een praktijkvoorbeeld waarin de klant wel centraal staat, is het verbeteren van de leefomgeving door jong en oud met elkaar in contact te brengen. De behoeften van jong en van oud werden onderzocht, evenals de vraag hoe deze konden worden gematcht om de sfeer in de omgeving te bevorderen. Uit dit praktijkvoorbeeld wordt tevens duidelijk dat voor het slagen van een initiatief meer nodig is, bijvoorbeeld het betrekken van de bewoners in een vroeg stadium. Corporatie Governance Duurzaamheid 99

9 Niet-succesvolle praktijkvoorbeelden van het creëren van draagvlak bij huurders Beredeneer vanuit de klant en informeer hen over de gevolgen van hun gedrag op de energielasten. Een woningcorporatie heeft het initiatief genomen om een complex te verketelen. De toenmalige installatie voldeed niet meer en leidde tot een hoge stookkostenafrekening voor de bewoners in het complex. De woningcorporatie trad in overleg met bewonerscommissie en de huurders van het betreffende complex. De bewoners gingen akkoord met het verketelen van het complex in ruil voor twee jaar korting op de stookkostenafrekening vanwege de overlast van de renovatiewerkzaamheden. Na die twee jaar bleek echter dat de stookkostenafrekening zeer hoog was door enerzijds de korting die niet meer werd geboden en anderzijds het gedrag van de bewoners. Doordat bewoners niet werden geïnformeerd over de gevolgen van hun gedrag op de eindafrekening na twee jaar, werden zij niet gestimuleerd zuinig met energie om te gaan. De woningcorporatie voorzag dat er veel commotie zou ontstaan onder de bewoners. Door het opstellen van intensieve correspondentie en uitgebreide voorlichting aan bewoners hoopte de woningcorporatie deze commotie te verminderen. Uiteindelijk was er toch veel commotie onder de bewoners en moesten de meeste mensen bijbetalen. Als resultaat is nu binnen de woningcorporatie een Werkgroep Stookkosten actief en wil men bij een vergelijkbare situatie in de toekomst bewonersavonden organiseren en bewoners duidelijk toelichten wat de gebruikte systematiek is. Daarbij worden bewoners geïnformeerd worden dat zij ook in een meer energiezuinige woning nog steeds zuinig moeten zijn met energie. Betrek bewoners in een vroeg stadium, bedenk wat de klant wil en hoe deze moet worden benaderd. Voor een grootschalig renovatieproject was 70% draagvlak was nodig om de renovatiewerkzaamheden te kunnen uitvoeren. Na deze renovatie kon het complex weer 25 jaar worden doorgeëxploiteerd. Voor de renovatie ging de verantwoordelijke woningcorporatie de samenwerking aan met een andere woningcorporatie, een energieleverancier en een aantal andere betrokken partijen. De communicatie met de bewoners bestond vooral uit de lancering van de renovatieplannen. De corporaties vertelden hoe goed de plannen waren, ook vanuit het oogpunt van energieverbruik, en hoeveel de bewoners zouden besparen. Het resultaat van de draagvlakmeting was 48% voor, 8% neutraal, 20% onthouding en 24% tegen. De benodigde 70% voorstemmers was niet gehaald en het project kon niet worden gestart. Daardoor werd een flinke Europese subsidie verspeeld en wilden de aannemers een claim van misgelopen omzet neerleggen. De voornaamste redenen van het niet slagen van dit initiatief zijn de achterdocht van de bewoners jegens de woningcorporatie en de ongeloofwaardigheid van de toelichting die werd gegeven. Veel bewoners geloofden de toelichting niet en konden niet worden overtuigd van de besparingen. Daarnaast zijn bewoners in een laat stadium betrokken bij het initiatief, omdat de partijen al eind jaren 90 waren begonnen en de bewoners pas sinds 2006 werden betrokken. In een vergelijkbare situatie kan de woningcorporatie de bewoners eerder betrekken, naar hun ideeën vragen en communiceren met een onafhankelijke partij, bijvoorbeeld de Vereniging Eigen Huis. De huurder wil namelijk graag inbreng hebben in de plannen in een vroeg stadium, het gevoel hebben dat de kostenbesparingen reëel zijn plus aan hem ten goede komen en het comfort in de woning wordt verhoogd. 100

10 Succesvol praktijkvoorbeeld van het creëren van bewustwording bij huurders Een betere leefomgeving creëren door in de wijk jongeren en ouderen te begrijpen en met elkaar in contact te brengen. In een wijk waren de verschillen tussen ouderen en jongeren aanzienlijk. Men kende elkaar vrijwel niet en groette elkaar niet. Het verschil tussen de twee groepen werd door beide groepen steeds weer benoemd. De woningcorporatie die actief is in deze wijk heeft samen met een organisatie die participatie organiseert een initiatief opgezet. Doel: een brug slaan tussen de ouderen en de jongeren in de wijk, mogelijke angstgevoelens wegnemen en begrip kweken voor elkaar. De woningcorporatie organiseerde de Dag van de dialoog. Door een spel in de vorm van speeddaten kon iedereen met elkaar kennismaken. Daarna kon men met elkaar in gesprek gaan op basis van bepaalde thema s en gezellig natafelen. Door de behoeftes van zowel de ouderen als de jongeren in kaart te brengen en deze twee partijen samen te brengen is de sfeer verbeterd en de wijk meer leefbaar geworden. De jongeren en ouderen hebben sinds de eerst bijeenkomst meer respect voor elkaar, zijn anders naar elkaar gaan kijken en denken meer na over hun gedrag. Dit initiatief heeft inmiddels een vervolg gekregen in de vorm van een bijeenkomst in het jongerencentrum en een kookworkshop. Ook worden er regelmatig ontmoetingen tussen jongeren en ouderen georganiseerd. 7.4 Eén-op-één benadering Huurders voelen zich op verschillende manieren verbonden met hun leefomgeving. Zij identificeren zich op wisselende, overlappende, aanvullende en soms tegenstrijdige manieren met die leefomgeving. Daarom is het vrijwel onmogelijk om alle bewoners van bijvoorbeeld een complex onder één noemer te scharen. Om hen te bereiken, is een intensieve, maar individuele aanpak nodig. Hiervoor moeten onder andere leeftijd, inkomen, nationaliteit, grootte van huishouden, waarderingen en voorkeuren in kaart worden gebracht. De bewoners moeten niet alleen via huurderbijeenkomsten of inloopavonden worden benaderd, maar vooral persoonlijk. Een natuurlijk moment Bewoners kunnen het beste persoonlijk worden benaderd op een natuurlijk moment, zoals een renovatie of verhuizing naar een ander complex. Dat is dikwijls een goede reden voor een woningcorporatie om een bewoner te benaderen. De bewoner zal dan de reden van het bezoek ook begrijpen. Energieconsulent Woningcorporaties maken steeds vaker gebruik van een energieconsulent die samen met hen de bewoners op een persoonlijke manier benadert en de bewoners meer bewust maakt van hun gedrag. Uit gegevens van een woningcorporatie blijkt dat in de eerste 20 weken van een energieconsulent-initiatief ongeveer 14% van de huurders heeft gevraagd om een adviesbezoek in hun eigen huis. De energieconsulent komt aan huis om te bekijken waar kan worden bespaard op verwarming, verlichting, apparaten, wassen, badkamer en keuken. Tevens krijgt het huishouden een energiebespaarbox met onder andere spaarlampen en een douchecoach. Dankzij een energieconsulent hebben huurders die een adviesbezoek hebben gehad binnen één jaar ongeveer 50% van de adviezen uitgevoerd. De uitgevoerde besparingsadviezen leiden tot een gemiddelde energiebesparing van circa 6%, wat gelijk staat aan ongeveer 100 besparing per jaar en 300kg CO 2 -uitstoot per huishouden. Corporatie Governance Duurzaamheid 101

11 Digitale communicatie media Hoewel digitale communicatie media (informatieve websites, platforms, forums, twitter, facebook, hyves en overige social media) steeds meer toegankelijk worden, dienen woningcorporaties te waken voor het onpersoonlijk en passief/eenzijdig worden van de informatie uitwisseling. Via dergelijke media kunnen bewoners hun mening uiten, maar bestaat de kans dat deze mening niet door de woningcorporaties wordt opgemerkt. Woningcorporaties kunnen hierop sturen door zelf actief deel te nemen op dergelijke social media en zo meer inzicht in de klantbeleving te krijgen. Omgekeerd kunnen woningcorporaties ervan uitgaan dat het plaatsen van informatie op een digitaal communicatie medium wordt opgemerkt en actief benut door hun bewoners, terwijl dit niet het geval is. Een niet-succesvol voorbeeld hiervan is de energieconsulent,die digitaal kan worden geraadpleegd via een website. Misschien is de actieve en persoonlijke benadering van een energieconsulent aan huis doeltreffender dan een meer passieve en toch onpersoonlijke benadering via een website. Bovendien gaan online energieconsulenten soms uit van bepaalde nulsituaties (bijvoorbeeld alleen maar gloeilampen in een woning) die niet van toepassing zijn op een huurder. Daardoor is de geschatte besparing onnauwkeurig.de praktijk Uit een praktijkvoorbeeld blijkt dat alleen het organiseren van een algemene bijeenkomst voor bewoners nauwelijks effect heeft. De betreffende woningcorporatie had in eerste instantie voor een project, waarmee ze jaren 70-woningen wilden isoleren, een inloopavond georganiseerd om deze plannen voor te leggen. Dit resulteerde niet in de gewenste aantallen huurders die akkoord gingen. Vervolgens paste de woningcorporatie een meer persoonlijke benadering toe en raakten meer huurders overtuigd van de voordelen van het isoleren van de woning: kostenbesparing en comfortverhoging. De één-op-één aanpak had hier dus meer effect. Een andere woningcorporatie heeft ruim huishoudens benaderd met een tas met energiebesparende producten plus een persoonlijk energieadvies en zo de bewoners meer bewust gemaakt van duurzaamheid. Een dergelijk initiatief zonder persoonlijk energieadvies heeft weinig tot geen effect op het bewustzijn van de huurders, blijkt uit praktijkvoorbeelden. Succesvol praktijkvoorbeeld van het creëren van bewustwording bij huurders Door de persoonlijke benadering van een energieconsulent zijn bewoners enthousiast geworden over kostenbesparing door gedragsverandering. Verschillende woningcorporatie en een gemeente merkten dat de meeste mensen niet zoveel inzicht hebben in hun energieverbruik, de kosten daarvan en de mogelijkheden om het te beperken. Om meer bewustzijn te creëren onder de huurders van de woningcorporaties werd een energiebesparingproject opgezet. Bewoners kunnen namelijk weinig invloed uitoefenen op de energieprijzen, maar wel hun eigen gedrag. Door middel van energieconsulenten en een energiebesparingbox moeten bewoners zich bewust worden van hun gedrag en uiteindelijk hun energielasten door gedragsverandering verminderen. In de beginfase van het project deden weinig bewoners mee door verkeerde marketing. Maar daarna kreeg het project bekendheid door mond-tot-mondreclame van de bewoners die wel gebruik hebben gemaakt van de energieconsulent en box. Hierdoor vroegen andere bewoners zelf om een energieadviesbezoek en waren zij bereid om hun gedrag aan te passen en zo de energiekosten te verminderen. De verwachting was dat uiteindelijk huishoudens een adviesbezoek zouden krijgen. Binnen 20 weken had circa 14% (1.130 van de 8.000) van de huishoudens een energieconsulent ontvangen, ongeveer 30% meer dan verwacht. Het project loopt nog steeds na ongeveer een jaar. Hierdoor kan nog geen eindoordeel worden gegeven over het uiteindelijke percentage deelnemende huishoudens. 102

12 Van een niet-succesvol naar een succesvol praktijkvoorbeeld van het creëren van draagvlak bij huurders Van een algemene benadering Een woningcorporatie wilde een aantal woningen uit de jaren 70 met weinig isolatie opplussen met extra isolerende maatregelen. Deze aanpassing zou gelijktijdig plaatsvinden met het vervangen van de dakpannen. De doelstelling van de woningcorporatie was de woningen toekomstbestendig te maken en lage woonlasten te creëren. Om de ingrepen, naast het vervangen van de dakpannen, te kunnen uitvoeren, moest draagvlaak worden gecreëerd onder de bewoners. In eerste instantie werden door middel van inloopgesprekken en bewonersavonden de plannen verkondigd aan de bewoners. Er werd toegelicht dat als een bewoner de extra isolerende investering wilde laten doen, deze een maandelijkse investeringsbijdrage moest leveren 27, die kon worden terugverdiend via lagere energielasten. Tevens werd uitleg gegeven over de maatregelen en werden de voor- en nadelen benoemd. Het resultaat was bewoners geen weerstand boden aan de reguliere ingrepen aan hun woningen, maar niet geïnteresseerd waren in de extra isolerende maatregelen. De bewoners hadden de indruk dat de stijging van energielasten in de toekomst wel zou meevallen en waren sceptisch over de voordelen. naar een persoonlijke benadering De woningcorporatie veranderde haar aanpak om bewoners te overtuigen nadat er vrijwel geen bewoners bereid bleken om de extra isolerende maatregelen toe te passen. De huurders werden in het vervolgtraject individueel benaderd om het project toch te kunnen uitvoeren. Hierbij is zekerheid gegeven aan de bewoners dat de investering, verrekend in de huur, daadwerkelijk zou worden terugverdiend. Door de persoonlijke aanpak konden individuele vragen worden beantwoord en onzekerheden weggenomen. De woningcorporatie heeft eigen verantwoordelijkheid genomen door het afgeven van garanties met betrekking tot de investering door de bewoners. Hierdoor straalt de woningcorporatie vertrouwen uit in het duurzame initiatief. Het project wordt indien mogelijk op vergelijkbare wijze ingezet bij andere duurzame initiatieven. 7.5 Kleinere initiatieven blijven herhalen Huurders kunnen zich, door kleinere initiatieven en door hen herhaaldelijk te wijzen op dergelijke initiatieven, meer bewust worden van duurzaamheid in het algemeen. Doordat zij bewust of onbewust steeds het thema duurzaamheid tegenkomen, zullen zij zich minder overvallen voelen als de woningcorporatie duurzame maatregelen voorstelt. Daarnaast is het van belang dat huurders, als een initiatief eenmaal is opgestart, continu op de hoogte worden gesteld en nieuwe informatie krijgen. 52 Een woningcorporatie heeft in een complex een display geplaatst waarop het verbruik en de kosten inzichtelijk worden gemaakt. Doordat de huurders deze display herhaaldelijk zagen, zijn zij zich meer bewust geworden van hun gedrag en de invloed daarvan op hun energierekening. Energiebox werkt in combinatie met bijvoorbeeld een energieconsulent Een energieleverancier heeft een energiebox samengesteld met daarin energiebesparende producten. Deze box werd een succes doordat de effectiviteit van de producten op diverse manieren en herhaaldelijk werd getoond aan de bewoners. Door herhaling is de bewustwording van de bewoners toegenomen. Initiatieven zoals een energiebox zijn echter niet altijd succesvol. De box heeft meer effect in combinatie met herhaling van de voordelen van de producten uit de box of doordat de box persoonlijk wordt aangeboden door een energieconsulent, die ook tips geeft. Corporatie Governance Duurzaamheid 103

13 Niet-succesvol praktijkvoorbeeld van het creëren van bewustwording bij huurders Een eenmalige actie prikkelt bewoners te weinig. Een energieleverancier heeft het initiatief genomen om samen met een woningcorporatie bewoners van de woningcorporatie bewust te maken van energieverbruik en mogelijke besparingen. Daarbij werden voor het project werkzoekende jongeren ingezet om langs te gaan bij de bewoners met een energiebox. De jongeren adviseerden de bewoners over energieverbruik, -kosten en besparingen. De duurzame reputatie van de woningcorporatie was door deze actie gesterkt, maar de besparingen door de huurders waren marginaal en de jongeren stroomden maar moeizaam door op de arbeidsmarkt. De bewoners werden waarschijnlijk niet genoeg geprikkeld om te besparen door het eenmalige, korte bezoek. Hoewel er adviezen (en boxen) voor zijn gegeven, bleef de bewustwording van de huurders minimaal. De woningcorporatie probeert nu op een andere manier huurders bewust te maken van hun energieverbruik. Hierbij blijven de adviseurs langer in huis om daadwerkelijk spaarlampen in te draaien, radiatorfolie aan te brengen en ventilatieroosters open te maken. Succesvol praktijkvoorbeeld van het creëren van bewustwording bij huurders Een display waarop huurders dagelijks hun energieverbruik kunnen monitoren maakt van energiebesparing een spel. Een woningcorporatie en een energieleverancier willen de bewustwording rondom energieverbruik onder bewoners van een complex structureel verhogen, zodat hun woonlasten worden verlaagd. Door een display waarop het energieverbruik en de energiekosten inzichtelijk zijn gemaakt, werden de bewoners zich meer bewust van hun gedrag en verbruik. Zij gingen hierdoor anders handelen en het energieverbruik daalde. Het terugdringen van het energieverbruik werd een spel doordat bijvoorbeeld het wassen op lagere temperaturen of het gebruik van spaarlampen direct inzichtelijk werden. Doordat bewoners herhaaldelijk werden geconfronteerd met hun pieken en dalen van energieverbruik en de -kosten, pasten zij hun gedrag eerder aan. 104

14 Succesvol praktijkvoorbeeld van het creëren van bewustwording bij huurders Subtiele herhaling van een initiatief vergroot het bewustzijn over duurzaamheid. Energieleveranciers spelen in op de behoefte aan kostenbesparing van huurders. Energieleveranciers kunnen hieraan bijdragen door huurders tips en voorlichting te geven over het verminderen van het energieverbruik en dus het verlagen van de energiekosten. Een energieleverancier heeft eenmalig LED-lampen uitgedeeld aan klanten, onder wie de huurders van woningcorporaties. Na het uitdelen van de LED-lampen is dit initiatief op een subtiele manier herhaaldelijk onder de aandacht gebracht. Zo werd bewustwording gecreëerd en vergroot. De LED-lampen bleven hierdoor onderwerp van gesprek. Naast het uitdelen van LED-lampen aan klanten, werden deze ook op de galerij van een aantal complexen opgehangen. Dit werd goed en duidelijk aangekondigd aan de bewoners. En door het plaatsen van een display konden bewoners het verbruik voor en na het ophangen aflezen. Op deze manier zijn huurders eerder geneigd ook zelf aan de slag te gaan. Om huurders tips te geven over het besparen van energie heeft een energieleverancier een boekje met daarin 250 tips samengesteld. Deze tips variëren van tips voor isolatie, verlichting, verwarming, apparaten, waterverbruik en koelen tot tips voor in de tuin en in de auto. 7.6 Verdeelde belangen bij verduurzamen woningen Woningcorporaties doen investeringen in woningen om deze te verduurzamen, maar de baten in de vorm van een lagere energierekening liggen vaak bij de huurders. In 2007 heeft een woningcorporatie een oplossing aangedragen voor de problematiek rondom deze verdeelde belangen van woningcorporaties en huurders. Deze is vervolgens overgenomen door de Woonbond en Aedes. Hierbij geeft de woningcorporatie de garantie af dat de energierekening van de huurder na de duurzaamheidingrepen met 25% daalt. Maar in de praktijk blijkt dat het gedrag van bewoners sterk varieert en het dus lastig is voor woningcorporaties een garantie af te geven. 53 Garantieregeling in combinatie met metingen na duurzame maatregelen Toch wordt de garantieregeling toepast door diverse woningcorporaties om de problematiek rondom de verdeelde belangen aan te pakken en de woningen alsnog te verduurzamen. Een van die woningcorporaties ondervangt de variatie in het individuele energieverbruik van de huurders door metingen uit te voeren voor en na het uitvoeren van de duurzaamheidmaatregelen in de woningen. Als een bewoner na de ingrepen meer is gaan verbruiken, wordt deze hierop aangesproken en begeleid bij vermindering van het verbruik. Om de garantie niet helemaal ten laste te laten komen van de woningcorporatie, ging deze samenwerkingsverbanden aan met bijvoorbeeld installatiebedrijven. Zo worden de risico s gedeeld en worden de installatiebedrijven daadwerkelijk gemotiveerd om energiereducerende producten te leveren en deze goed te onderhouden. Bewonersgedrag door een vast bedrag per labelsprong door te berekenen Een andere woningcorporatie is momenteel bezig met een variant op de garantieregeling, waarbij huurders worden gestimuleerd op hun gedrag te letten. Per labelsprong die wordt gemaakt, gaat een huurder een vastgesteld extra bedrag van bijvoorbeeld 13 per maand aan huur betalen. Als er wordt geconstateerd dat er huurders zijn die relatief gezien veel energie verbruiken, dan worden deze daarop aangesproken en bewust gemaakt van hun energieverbruik. Ze worden door (herhaald) energieadviesbezoek gewezen op de mogelijkheden om hun energieverbruik te reduceren. Corporatie Governance Duurzaamheid 105

15 Figuur 7.5 Verdeelde belangen bij verduurzamen woningen Verdeelde belangen bij verduurzamen woningen Garantieregeling i.c.m. meten na duurzame maatregelen of Vast bedrag per labelsprong om bewonersgedrag te stimuleren Duurzame woningen 7.7 Samenvatting In dit hoofdstuk zijn de vijf voornaamste knelpunten bij klantencommunicatie en participatie besproken. Deze kunnen niet afzonderlijk van elkaar worden gezien. Als een woningcorporatie duurzaamheid uitstraalt en vervolgens huurders in een laat stadium betrekt bij een initiatief, werken de huurders niet direct mee aan deze duurzame initiatieven. De vijf bevindingen zijn in combinatie met elkaar het meest overtuigend. De vijf voornaamste knelpunten bij klantencommunicatie en participatie zijn: Een woningcorporatie dient zelf duurzaamheid uit te stralen voordat zij draagvlak creëert onder haar huurders. Door huurders in een vroeg stadium te betrekken (al dan niet via de huurderbelangenvereniging), voelen zij zich serieus genomen en bieden zij minder weerstand. Als huurders eenmaal betrokken zijn bij initiatieven, dienen zij en niet het product - de woning - centraal te staan. Om huurders (meer) bewust te maken van duurzaamheid en hun bijdrage daaraan, is de één-op-één benadering het meest effectief. Daarnaast dragen kleinere initiatieven die regelmatig worden herhaald bij aan het bewustwordingsproces. Woningcorporaties hebben een eerste stap gezet om duurzaamheid en het verduurzamen van de woningen op een juiste manier te communiceren aan hun huurders. Uit de praktijk is gebleken dat er zowel succesvolle als niet-succesvolle voorbeelden bestaan. De praktijkvoorbeelden behorende bij de knelpunten zijn een afspiegeling van de huidige bestaande voorbeelden. De problematiek van de verdeelde belangen tussen woningcorporatie en huurders bij het verduurzamen van woningen wordt door woningcorporaties aangepakt in de vorm van de garantieregeling of door het verhogen van de huur. In dit hoofdstuk is klantencommunicatie en participatie aan de orde gekomen. In het volgend hoofdstuk komt uitgebreid aan bod hoe woningcorporaties transparant kunnen communiceren met hun bewoners en overige stakeholders. 106

16 Het doet mij veel plezier om te zien dat Deloitte de woningcorporaties een helpende hand toereikt in dit boek en een strategie geeft om bestaande woningen duurzaam te maken. Wubbo Ockels Deloitte refers to one or more of Deloitte Touche Tohmatsu Limited, a UK private company limited by guarantee, and its network of member firms, each of which is a legally separate and independent entity. Please see for a detailed description of the legal structure of Deloitte Touche Tohmatsu Limited and its member firms. Deloitte provides audit, tax, consulting, and financial advisory services to public and private clients spanning multiple industries. With a globally connected network of member firms in more than 140 countries, Deloitte brings world-class capabilities and deep local expertise to help clients succeed wherever they operate. Deloitte s approximately 170,000 professionals are committed to becoming the standard of excellence. This publication contains general information only, and none of Deloitte Touche Tohmatsu Limited, any of its member firms, or any of the foregoing s affiliates (collectively the Deloitte Network ) are, by means of this publication, rendering accounting, business, financial, investment, legal, tax, or other professional advice or services. This publication is not a substitute for such professional advice or services, nor should it be used as a basis for any decision or action that may affect your finances or your business. Before making any decision or taking any action that may affect your finances or your business, you should consult a qualified professional adviser. No entity in the Deloitte Network shall be responsible for any loss whatsoever sustained by any person who relies on this publication Deloitte The Netherlands Designed and produced by MCBD at Deloitte, Rotterdam

Rapport analyse afschrijvingskosten Gemeente Oostzaan. Oostzaan, 22 april 2013

Rapport analyse afschrijvingskosten Gemeente Oostzaan. Oostzaan, 22 april 2013 Rapport analyse afschrijvingskosten Gemeente Oostzaan Oostzaan, 22 april 2013 1. Situatieschets De gemeente Oostzaan is permanent bezig met het verbeteren en optimaliseren van haar bedrijfsvoering. Het

Nadere informatie

Themabijeenkomst Verbonden Partijen. Emmen, 18 februari 2013 Mr. Frank A.H.M. van Attekum Deloitte Consulting B.V.

Themabijeenkomst Verbonden Partijen. Emmen, 18 februari 2013 Mr. Frank A.H.M. van Attekum Deloitte Consulting B.V. Themabijeenkomst Verbonden Partijen Emmen, 18 februari 2013 Mr. Frank A.H.M. van Attekum Deloitte Consulting B.V. Agenda Onderwerp Voorstellen, inleiding en verwachtingen Gemeentelijke taken in perspectief

Nadere informatie

Uitnodiging Security Intelligence 2014 Dertiende editie: Corporate IAM

Uitnodiging Security Intelligence 2014 Dertiende editie: Corporate IAM Uitnodiging Security Intelligence 2014 Dertiende editie: Corporate IAM 5 maart 2014 De Beukenhof Terweeweg 2-4 2341 CR Oegstgeest 071-517 31 88 Security Intelligence Bijeenkomst Corporate IAM On the Internet,

Nadere informatie

Themabijeenkomst - De commissaris 3.0 als opdrachtgever van de accountant

Themabijeenkomst - De commissaris 3.0 als opdrachtgever van de accountant Themabijeenkomst - De commissaris 3.0 als opdrachtgever van de accountant Piet Klop RA MGA Rotterdam, maandag 28 november 2011 De Rotterdamse havenbaron en politicus Lodewijk Pincoffs speelde een belangrijke

Nadere informatie

Voorkom pijnlijke verrassingen Nieuwe Controleaanpak Belastingdienst. Presentator: Remko Geveke

Voorkom pijnlijke verrassingen Nieuwe Controleaanpak Belastingdienst. Presentator: Remko Geveke Voorkom pijnlijke verrassingen Nieuwe Controleaanpak Belastingdienst Presentator: Remko Geveke Start webinar: 08:30 uur Agenda Nieuwe Controleaanpak Belastingdienst Verticaal Toezicht vs. Horizontaal Toezicht

Nadere informatie

Private Client Services Uw vermogen onze aandacht

Private Client Services Uw vermogen onze aandacht Private Client Services Uw vermogen onze aandacht It s business, it s personal Het kunnen beschikken over vermogen maakt veel zaken gemakkelijker maar brengt ook vaak vragen met zich mee. Fiscale vragen

Nadere informatie

Zicht op beleid Provincie Zeeland. Controle jaarrekening 2015

Zicht op beleid Provincie Zeeland. Controle jaarrekening 2015 Zicht op beleid Provincie Zeeland Controle jaarrekening 2015 Middelburg, 18 april 2016 Inhoudsopgave Onderwerp 1. Randvoorwaarden controle 2. Controleaanpak 3. Controleproces 2015 4. Het vermogen 5. Projecten

Nadere informatie

Decentralisatie extramurale begeleiding Samenhang met 3D s en innovatie

Decentralisatie extramurale begeleiding Samenhang met 3D s en innovatie Decentralisatie extramurale begeleiding Samenhang met 3D s en innovatie Channa Minke Apeldoorn, 24 april 2012 Programma Inhoudelijke toelichting op samenhang en innovatie (15 min) Workshop innovatieve

Nadere informatie

FAS/REA Utrecht. Governance en risicomanagement bij corporaties. Actieve rol van de RvC vereist!

FAS/REA Utrecht. Governance en risicomanagement bij corporaties. Actieve rol van de RvC vereist! FAS/REA Utrecht Governance en risicomanagement bij corporaties Actieve rol van de RvC vereist! Gerda Groeneveld, Rotterdam, 16 02 2012 Onderwerpen Veranderde rol van de commissaris Uitgangspunten voor

Nadere informatie

Building the next economy met Blockchain en real estate. Lelystad Airport, 2 november 2017 BT Event

Building the next economy met Blockchain en real estate. Lelystad Airport, 2 november 2017 BT Event Building the next economy met Blockchain en real estate Lelystad Airport, 2 november 2017 Blockchain en real estate Programma Wat is blockchain en waarvoor wordt het gebruikt? BlockchaininRealEstate Blockchain

Nadere informatie

My Benefits My Choice applicatie. Registratie & inlogprocedure

My Benefits My Choice applicatie. Registratie & inlogprocedure My Benefits My Choice applicatie Registratie & inlogprocedure Welkom bij de My Benefits My Choice applicatie Gezien de applicatie gebruik maakt van uw persoonlijke gegevens en salarisinformatie wordt de

Nadere informatie

Accountantsvoortgangsverslag Avalex jaarrekeningen 2010 en 2011 Presentatie Algemeen bestuur

Accountantsvoortgangsverslag Avalex jaarrekeningen 2010 en 2011 Presentatie Algemeen bestuur Accountantsvoortgangsverslag Avalex jaarrekeningen 2010 en 2011 Presentatie Algemeen bestuur Den Haag, 28 juni 2012 Schriftelijke communicatie over de accountantscontrole - Voortgangsrapportage accountantscontrole

Nadere informatie

(Big) Data in het sociaal domein

(Big) Data in het sociaal domein (Big) Data in het sociaal domein Congres Sociaal: sturen op gemeentelijke ambities 03-11-2016 Even voorstellen Laudy Konings Lkonings@deloitte.nl 06 1100 3917 Romain Dohmen rdohmen@deloitte.nl 06 2078

Nadere informatie

Reglement voor de Commissie Publiek Belang van de Raad van Commissarissen Deloitte Holding B.V.

Reglement voor de Commissie Publiek Belang van de Raad van Commissarissen Deloitte Holding B.V. Reglement voor de Commissie Publiek Belang van de Raad van Commissarissen Deloitte Holding B.V. Dit reglement is op 3 april 2013 door de Raad van Commissarissen vastgesteld. Achtergrond en inleiding De

Nadere informatie

Workshop Mondzorg in kaart 2013 Cobijt- managersbijeenkomst

Workshop Mondzorg in kaart 2013 Cobijt- managersbijeenkomst Co-brand Logo Workshop Cobijt- managersbijeenkomst Nieuwegein, 22 april 2013 Een kostenonderzoek Mondzorg 2013 De bijzondere tandheelkunde in beeld Bijzondere tandheelkunde als deel van het geheel Bijzondere

Nadere informatie

Individueel vermogensbeheer Update btw aspecten. 18 september 2012 Martijn Jaegers / Elwin Makkus

Individueel vermogensbeheer Update btw aspecten. 18 september 2012 Martijn Jaegers / Elwin Makkus Individueel vermogensbeheer Update btw aspecten 18 september 2012 Martijn Jaegers / Elwin Makkus Agenda Inleiding Huidige visie Nederlandse belastingdienst Uitspraak HvJ zaak C-44/11 Deutsche Bank Gevolgen

Nadere informatie

Capital at Risk model Meten van projectrisico s

Capital at Risk model Meten van projectrisico s Capital at Risk model Meten van projectrisico s Amsterdam, 14 oktober 2011 Risicomodel voor projectrisico s Overzicht Doeleinden risicomodel Inzicht verschaffen in het risico van een project; Rekening

Nadere informatie

Optional client logo (Smaller than Deloitte logo) State of the State

Optional client logo (Smaller than Deloitte logo) State of the State Optional client logo (Smaller than Deloitte logo) State of the State Den Haag 28 maart 2017 State of the State - Presentatie Taxlab 1 plancapaciteit hebben dan de veronderstelde huishoudensgroei. State

Nadere informatie

My Benefits My Choice applicatie. Registratie & inlogprocedure

My Benefits My Choice applicatie. Registratie & inlogprocedure My Benefits My Choice applicatie Registratie & inlogprocedure Welkom bij de My Benefits My Choice applicatie Gezien de applicatie gebruik maakt van uw persoonlijke gegevens en salarisinformatie heeft Deloitte

Nadere informatie

De impact van automatisering op het Nederlandse onderwijs

De impact van automatisering op het Nederlandse onderwijs De impact van automatisering op het Nederlandse onderwijs Een verkenning op basis van data-analyse Amsterdam, september 2016 Leiden we op tot werkloosheid? De impact van automatisering op het onderwijs

Nadere informatie

Vennootschapsbelastingplicht voor overheidsondernemingen

Vennootschapsbelastingplicht voor overheidsondernemingen Vennootschapsbelastingplicht voor overheidsondernemingen NVRD Themadag Actualiteit in bedrijfsvoering Mr. drs. R.P. (Reinder) Wiersma Mr. G.J. (Ruud) de Jong, 18 februari 2016 Onderwerpen Hoofdlijn wettelijke

Nadere informatie

Drive for Excellence De weg naar een professionele bedrijfsvoering van woningcorporaties

Drive for Excellence De weg naar een professionele bedrijfsvoering van woningcorporaties Drive for Excellence De weg naar een professionele bedrijfsvoering van woningcorporaties Drive for Excellence Woningcorporaties zien zich geconfronteerd met veel veranderingen die invloed hebben op de

Nadere informatie

Ctrl Ketenoptimalisatie Slimme automatisering en kostenreductie

Ctrl Ketenoptimalisatie Slimme automatisering en kostenreductie Ctrl Ketenoptimalisatie Slimme automatisering en kostenreductie 1 Ctrl - Ketenoptimalisatie Technische hype cycles 2 Ctrl - Ketenoptimalisatie Technologische trends en veranderingen Big data & internet

Nadere informatie

Gemeente Heerlen Managementletter 2013

Gemeente Heerlen Managementletter 2013 Gemeente Heerlen Managementletter 2013 Werkgroep Financial Audit november 2013 Drs. Patrick Jussen RA Drs. Arjan Schutgens RA Inleiding Geachte Werkgroep Financial Audit, Wij hebben conform uw opdracht

Nadere informatie

Tax Directors Forum. Na de hoogtij van Horizontaal Toezicht nu een klimaat waarin boetes veel dichterbij gekomen zijn? Rotterdam, 12 februari 2015

Tax Directors Forum. Na de hoogtij van Horizontaal Toezicht nu een klimaat waarin boetes veel dichterbij gekomen zijn? Rotterdam, 12 februari 2015 Tax Directors Forum Na de hoogtij van Horizontaal Toezicht nu een klimaat waarin boetes veel dichterbij gekomen zijn? Rotterdam, 12 februari 2015 Agenda 16.00 16.05 uur Welkom en opening Frits Barnard

Nadere informatie

IT risk management voor Pensioenfondsen

IT risk management voor Pensioenfondsen IT risk management voor Pensioenfondsen Cyber Security Event Marc van Luijk Wikash Bansi Rotterdam, 11 Maart 2014 Beheersing IT risico s Het pensioenfonds is verantwoordelijk voor de hele procesketen,

Nadere informatie

TaxLab 26 maart 2015. We maken het leuker. Fiscale faciliteiten voor het familiebedrijf

TaxLab 26 maart 2015. We maken het leuker. Fiscale faciliteiten voor het familiebedrijf TaxLab 26 maart 2015 We maken het leuker. Fiscale faciliteiten voor het familiebedrijf Inhoud Tax Incentives: o Innovatie drieluik: WBSO/RDA/iBox o Investeringsregelingen EIA/MIA en subsidies Optimalisatie

Nadere informatie

Een rol van (publiek) belang. Thema-sessie 5: Het perspectief vanuit de overheid - kosten. Doorn, 6 november 2014

Een rol van (publiek) belang. Thema-sessie 5: Het perspectief vanuit de overheid - kosten. Doorn, 6 november 2014 Een rol van (publiek) belang Thema-sessie 5: Het perspectief vanuit de overheid - kosten Doorn, 6 november 2014 AGENDA I. Kostenontwikkeling Nederlandse gezondheidszorg II. III. Kostenbeheersing en marktwerking:

Nadere informatie

december 2010 Deloitte Commissarissen Survey Een duurzame toekomst

december 2010 Deloitte Commissarissen Survey Een duurzame toekomst december 2010 Deloitte Commissarissen Survey Een duurzame toekomst Inhoudsopgave Een duurzame toekomst 3 Belang duurzaamheid 5 Toetsing 8 Corporate governance code 9 De rol van accountants en consultants

Nadere informatie

De beleidsrobot. Realiteit of illusie?

De beleidsrobot. Realiteit of illusie? De beleidsrobot Realiteit of illusie? In een minuut.. 2017 Deloitte The Netherlands Insert your footer here De mogelijkheden van analytics nemen snel toe.. Data Informatie Inzicht Beschrijvend Wat is er

Nadere informatie

GES Alert Wooncorporaties

GES Alert Wooncorporaties The Netherlands Tax, Global Employer Services Inhoud Inleiding Controle overzichten UWV Eigenrisicodrager ZWflex? Herverzekeren of niet? Optimaliseren ziekteverzuimbeleid Projectplan GES Alert Wooncorporaties

Nadere informatie

Model berekening frictiekosten SVHW

Model berekening frictiekosten SVHW Model berekening frictiekosten SVHW Rotterdam, 16 juli 2014 Kader (artikel 25 gemeenschappelijke regeling SVHW) Artikel 25 Uittreding 1. Voor uittreding uit de regeling wordt een opzegtermijn van ten minste

Nadere informatie

Update IFRS 15 - Alloceren van de transactieprijs

Update IFRS 15 - Alloceren van de transactieprijs Update IFRS 15 - Alloceren van de transactieprijs Number 11, May 2015 IFRS 15 - Alloceren van de transactieprijs Het alloceren van de transactieprijs aan de afzonderlijke prestatieverplichtingen in een

Nadere informatie

Code voor Accountantsorganisaties Implementatie door Deloitte

Code voor Accountantsorganisaties Implementatie door Deloitte Code voor Accountantsorganisaties Implementatie door Deloitte Deloitte onderschrijft de uitgangspunten en bepalingen van de Code voor Accountantsorganisaties en heeft zich verbonden om deze te implementeren

Nadere informatie

Verantwoording en controle in het Sociaal Domein. Drs. A.B. (Toby) Bergshoeff RA 17 november 2016

Verantwoording en controle in het Sociaal Domein. Drs. A.B. (Toby) Bergshoeff RA 17 november 2016 Verantwoording en controle in het Sociaal Domein Drs. A.B. (Toby) Bergshoeff RA 17 november 2016 Agenda Verantwoording en controle in het Sociaal Domein 1. Terugblik 2015 Ruim 50% van de gemeenten geen

Nadere informatie

IFRS 15 Disaggregatie van opbrengsten

IFRS 15 Disaggregatie van opbrengsten IFRS 15 Disaggregatie van opbrengsten Ralph ter Hoeven Partner Professional Practice Department +31 (0) 8 8288 1080 +31 (0) 6 2127 2327 rterhoeven@deloitte.nl Dingeman Manschot Director Professional Practice

Nadere informatie

Kantoortransformatie, Waarom! Haal meer uit je data. Amsterdam, 8 maart 2017

Kantoortransformatie, Waarom! Haal meer uit je data. Amsterdam, 8 maart 2017 Kantoortransformatie, Waarom! Haal meer uit je data Amsterdam, 8 maart 2017 Toenemende verstedelijking - Groei steden 1 Bron: Planbureau voor de Leefomgeving 2017 Deloitte The Netherlands Rotterdam 1970

Nadere informatie

Novelle herzieningswet: gevolgen voor financiering. Drs. Jeroen Dungelmann

Novelle herzieningswet: gevolgen voor financiering. Drs. Jeroen Dungelmann Novelle herzieningswet: gevolgen voor financiering Drs. Jolanda van Elst Drs. Jeroen Dungelmann Deloitte FAS ABN Amro Juli 2013 Agenda Algemeen Afsplitsing activa/passiva naar Overgangs-BV: juridische

Nadere informatie

Stand van Zaken Computer Forensics. Johan ten Houten, Senior Manager Deloitte Risk Services. IB Opleidingsmarkt 2015, Fontys Hogeschool Eindhoven

Stand van Zaken Computer Forensics. Johan ten Houten, Senior Manager Deloitte Risk Services. IB Opleidingsmarkt 2015, Fontys Hogeschool Eindhoven Stand van Zaken Computer Forensics Johan ten Houten, Senior Manager Deloitte Risk Services IB Opleidingsmarkt 2015, Fontys Hogeschool Eindhoven 2015 Deloitte The Netherlands 1 Introductie Johan ten Houten

Nadere informatie

IFRS 15 Alloceren van de transactieprijs

IFRS 15 Alloceren van de transactieprijs IFRS 15 Alloceren van de transactieprijs Ralph ter Hoeven Partner Professional Practice Department +31 (0) 8 8288 1080 +31 (0) 6 2127 2327 rterhoeven@deloitte.nl Dingeman Manschot Director Professional

Nadere informatie

Ralph ter Hoeven Partner Professional Practice Department +31 (0) (0)

Ralph ter Hoeven Partner Professional Practice Department +31 (0) (0) IFRS 15 Garanties Ralph ter Hoeven Partner Professional Practice Department +31 (0) 8 8288 1080 +31 (0) 6 2127 2327 rterhoeven@deloitte.nl Dingeman Manschot Director Professional Practice Department +31

Nadere informatie

ESCo en Financiering Voorbeeld Rotterdamse Groene Gebouwen. CoreNetbijeenkomst, 16 mei 2012

ESCo en Financiering Voorbeeld Rotterdamse Groene Gebouwen. CoreNetbijeenkomst, 16 mei 2012 ESCo en Financiering Voorbeeld Rotterdamse Groene Gebouwen CoreNetbijeenkomst, 16 mei 2012 Introductie Janko Lindenbergh Director Real Estate Advisory Finance & Transactions Deloitte Financial Advisory

Nadere informatie

Supermarkten Omzet, het fundament. Paul Op Heij

Supermarkten Omzet, het fundament. Paul Op Heij Supermarkten Omzet, het fundament Paul Op Heij Dinsdag, 28 januari 2014 Onderwerpen Omzet, het fundament Winkellandschap Impact crisis op consumentengedrag Vernieuwing in de branche zet door Rapport Deloitte

Nadere informatie

De impact van automatisering op onderwijs en arbeidsmarkt in Rotterdam. Rotterdam, Oktober 2016

De impact van automatisering op onderwijs en arbeidsmarkt in Rotterdam. Rotterdam, Oktober 2016 De impact van automatisering op onderwijs en arbeidsmarkt in Rotterdam Rotterdam, Oktober 2016 Robotisering en automatisering hebben fundamenteel invloed op ons dagelijkse leven en de toekomst van het

Nadere informatie

Persoonlijk Budget Levensfase Juiste verantwoording van de verplichting in de jaarrekening 2011

Persoonlijk Budget Levensfase Juiste verantwoording van de verplichting in de jaarrekening 2011 Persoonlijk Budget Levensfase Juiste verantwoording van de verplichting in de jaarrekening 2011 Utrecht, 6 maart 2012 Inhoud Persoonlijk Budget Levensfase CAO gehandicaptenzorg 2011 2014 3 Wet- en regelgeving

Nadere informatie

Taxlab Four Faces of Tax

Taxlab Four Faces of Tax Taxlab 2017 Four Faces of Tax Prof. mr dr R. Russo De toekomst van HT Horizontaal Toezicht: elementen Riskmanagement/controlestrategie -Corporate Governance/ethiek -Formele aspecten en praktische uitwerking/ervaringen

Nadere informatie

GES Alert: Wet aanpak schijnconstructies (WAS) A.van Beerendonk. Deel 3: Uitstel verbod inhoudingen en verrekeningen op het wettelijk minimumloon

GES Alert: Wet aanpak schijnconstructies (WAS) A.van Beerendonk. Deel 3: Uitstel verbod inhoudingen en verrekeningen op het wettelijk minimumloon A.van Beerendonk Van: Griffie Verzonden: dinsdag 8 december 2015 15:23 Aan: A.van Beerendonk Onderwerp: FW: GES Alert: Wet aanpak schijnconstructies (WAS) deel 3 Van: NL Deloitte GES PS (NL Amsterdam)

Nadere informatie

IIA Congres Prof. Dr. Sylvie C. Bleker-van Eyk & Roel van Rijsewijk. Zeist, 10 juni 2016

IIA Congres Prof. Dr. Sylvie C. Bleker-van Eyk & Roel van Rijsewijk. Zeist, 10 juni 2016 IIA Congres Prof. Dr. Sylvie C. Bleker-van Eyk & Roel van Rijsewijk Zeist, 10 juni 2016 Financial Economic Crime Financial investigation: Het gaat over meer dan je zou denken: Ontdek de weg die het geld

Nadere informatie

Gemeenteraad Gemeente Ridderkerk Behouden of afbouwen aandelen Eneco Groep. Ridderkerk 30 augustus 2017 Rein-Aart van Vugt Reinier Moet

Gemeenteraad Gemeente Ridderkerk Behouden of afbouwen aandelen Eneco Groep. Ridderkerk 30 augustus 2017 Rein-Aart van Vugt Reinier Moet Gemeenteraad Gemeente Ridderkerk Behouden of afbouwen aandelen Eneco Groep Ridderkerk 30 augustus 2017 Rein-Aart van Vugt Reinier Moet 1. Splitsing op 31 januari 2017 in Eneco groep en Stedin groep (wordt

Nadere informatie

Risicomanagement@gemeente Doetinchem

Risicomanagement@gemeente Doetinchem Risicomanagement@gemeente Doetinchem Ruimte voor elkaar: risico-inventarisatie Wmo en Wwb + Wsw drs. Laudy Konings Doetinchem, 18 oktober 2012 Inhoudsopgave Context van risicomanagement Aanleiding voor

Nadere informatie

Update IASB publiceert Improvements to IFRSs

Update IASB publiceert Improvements to IFRSs Update IASB publiceert Improvements to IFRSs Number 9, April 2015 IASB publiceert Improvements to IFRSs In september 2014 zijn wijzigingen gepubliceerd in IFRS ( Annual Improvements to IFRSs 2012-2014

Nadere informatie

Nadere uiteenzetting prijsaanbieding gemeente Tiel 2014

Nadere uiteenzetting prijsaanbieding gemeente Tiel 2014 Nadere uiteenzetting prijsaanbieding gemeente Tiel 2014 Aanscherping vereisten accountantscontrole: korte uitleg Aanscherping vereisten accountantscontrole: kwaliteit is het sleutelbegrip! Hoe ziet aanscherping

Nadere informatie

Big Data in opsporing

Big Data in opsporing Big Data in opsporing Inge Philips-Bryan 20 september 2016 Essentie big data voor opsporing Van reconstructie achteraf naar real-time interventie Datavolume neemt toe Gat in penetratievermogen overheid-burger/crimineel

Nadere informatie

Decentralisaties sociaal domein

Decentralisaties sociaal domein Decentralisaties sociaal domein Landelijke ontwikkelingen, controleaanpak en aandachtspunten Gemeenten Land van Cuijk 24 maart 2016 Drs. Erwin Hollanders Drs. Patrick Jussen RA Drs. Arjan Schutgens RA

Nadere informatie

My Benefits My Choice applicatie. Registratie- & inlogprocedure

My Benefits My Choice applicatie. Registratie- & inlogprocedure My Benefits My Choice applicatie Registratie- & inlogprocedure Welkom bij de My Benefits My Choice applicatie Gezien de applicatie gebruik maakt van uw persoonlijke gegevens en salarisinformatie wordt

Nadere informatie

IFRS 15 Terugkoopovereenkomsten

IFRS 15 Terugkoopovereenkomsten IFRS 15 Terugkoopovereenkomsten Ralph ter Hoeven Partner Professional Practice Department +31 (0) 8 8288 1080 +31 (0) 6 2127 2327 rterhoeven@deloitte.nl Dingeman Manschot Director Professional Practice

Nadere informatie

Auditcommissie gemeente Mill en St. Hubert. Kennis maken, kennis delen Ambities realiseren

Auditcommissie gemeente Mill en St. Hubert. Kennis maken, kennis delen Ambities realiseren Auditcommissie gemeente Mill en St. Hubert Kennis maken, kennis delen Ambities realiseren 29 oktober 2014 Agenda Agenda Kennismaking & voorstellen Deloitte Normenkader / controleprotocol Interim-controle

Nadere informatie

Fiscale monitoring in de publieke sector

Fiscale monitoring in de publieke sector Franklin Soetens (06-1234 28 58) Hans Willemsen (06-1234 44 50) Jeroen van der Meer (06-1099 92 92) Gerwin Volkerink (06-1234 27 03) Donderdag 26 maart 2015 Introductie Wat verstaan we onder fiscale monitoring?

Nadere informatie

Nummer 8, december 2014. Update IASB publiceert IFRS 15 Revenue from Contracts with Customers

Nummer 8, december 2014. Update IASB publiceert IFRS 15 Revenue from Contracts with Customers Nummer 8, december 2014 Update IASB publiceert IFRS 15 Revenue from Contracts with Customers IASB publiceert IFRS 15 Revenue from Contracts with Customers Nieuwe regels zijn door de IASB gepubliceerd voor

Nadere informatie

IFRS 15 Balanspresentatie

IFRS 15 Balanspresentatie IFRS 15 Balanspresentatie Ralph ter Hoeven Partner Professional Practice Department +31 (0) 8 8288 1080 +31 (0) 6 2127 2327 rterhoeven@deloitte.nl Dingeman Manschot Director Professional Practice Department

Nadere informatie

Nederland GES April 2016. GES LMB Alert Aanpassingen in het arbeidsrecht aangekondigd!

Nederland GES April 2016. GES LMB Alert Aanpassingen in het arbeidsrecht aangekondigd! Nederland GES April 2016 GES LMB Alert Aanpassingen in het arbeidsrecht aangekondigd! Inhoudsopgave 1. Aanpassingen Wet werk en zekerheid 2. Aanpassingen Wet aanpak schijnconstructies 3. Knelpunten loonbetaling

Nadere informatie

Hooggespannen verwachtingen over de inzet van sociale robots in verpleeghuizen

Hooggespannen verwachtingen over de inzet van sociale robots in verpleeghuizen Hooggespannen verwachtingen over de inzet van sociale robots in verpleeghuizen Een wetenschappelijk verkennend onderzoek naar de verwachtingen van zorgmanagers Juni 2018 Wat zijn sociale robots? Sociale

Nadere informatie

IFRS 15 Optreden als principaal of als agent?

IFRS 15 Optreden als principaal of als agent? IFRS 15 Optreden als principaal of als agent? Ralph ter Hoeven Partner Professional Practice Department +31 (0) 8 8288 1080 +31 (0) 6 2127 2327 rterhoeven@deloitte.nl Dingeman Manschot Director Professional

Nadere informatie

Number 12, May 2015. Update IFRS 15 - Identificeren van prestatieverplichtingen

Number 12, May 2015. Update IFRS 15 - Identificeren van prestatieverplichtingen Number 12, May 2015 Update IFRS 15 - Identificeren van prestatieverplichtingen IFRS 15 - Identificeren van prestatieverplichtingen Het onderscheiden van prestatieverplichtingen is een belangrijke stap

Nadere informatie

Van: Hoogendoorn, Ilona (NL Rotterdam) [mailto:ihoogendoorn@deloitte.nl] Namens Wiersma, Reinder (NL Rotterdam)

Van: Hoogendoorn, Ilona (NL Rotterdam) [mailto:ihoogendoorn@deloitte.nl] Namens Wiersma, Reinder (NL Rotterdam) A.van Beerendonk Van: Griffie Verzonden: dinsdag 1 december 2015 13:17 Aan: A.van Beerendonk Onderwerp: FW: Cursus van BBV naar Vpb 18 januari 2016 Bijlagen: image013.wmz Digitale leeszaal Van: Hoogendoorn,

Nadere informatie

Taxlab Alles over het BEPS Multilateraal Instrument. Hans Mooij & Bert van der Klok, 28 maart 2017

Taxlab Alles over het BEPS Multilateraal Instrument. Hans Mooij & Bert van der Klok, 28 maart 2017 Taxlab 2017 Alles over het BEPS Multilateraal Instrument Hans Mooij & Bert van der Klok, 28 maart 2017 Alles over het BEPS Multilateraal Instrument Stellingen (1) Er kan niet op worden vertrouwd dat autoriteiten

Nadere informatie

Visie op het monitoren van de prestaties in de bouw Onderdeel van het Supply Chain Excellence Programma

Visie op het monitoren van de prestaties in de bouw Onderdeel van het Supply Chain Excellence Programma Visie op het monitoren van de prestaties in de bouw Onderdeel van het Supply Chain Excellence Programma Drs.ing. Marcel Noordhuis Promovendus Nyenrode Business Universiteit Director Deloitte Real Estate

Nadere informatie

IFRS 15 Identificeren van prestatieverplichtingen

IFRS 15 Identificeren van prestatieverplichtingen IFRS 15 Identificeren van prestatieverplichtingen Ralph ter Hoeven Partner Professional Practice Department +31 (0) 8 8288 1080 +31 (0) 6 2127 2327 rterhoeven@deloitte.nl Dingeman Manschot Director Professional

Nadere informatie

Elektronisch handtekenen in een handomdraai! Het proces in enkele stappen 2017, Deloitte Accountancy

Elektronisch handtekenen in een handomdraai! Het proces in enkele stappen 2017, Deloitte Accountancy Elektronisch handtekenen in een handomdraai! Het proces in enkele stappen 2017, Deloitte Accountancy Onderteken op elk moment! Waarom elektronisch ondertekenen zo gemakkelijk is Zoals u weet gaat het ondertekenen

Nadere informatie

Welkom bij het webinar Responsible Tax deel 1

Welkom bij het webinar Responsible Tax deel 1 Welkom bij het webinar Responsible Tax deel 1 Presentatoren: Stephen Brunner Hans Pijl Start webinar 08:30 uur Vragen Voor het stellen van vragen tijdens het webinar zijn er twee mogelijkheden. Inbellen

Nadere informatie

Een financieel beeld. Gemeente Albrandswaard. Portugaal 7 april 2014 Rein-Aart van Vugt

Een financieel beeld. Gemeente Albrandswaard. Portugaal 7 april 2014 Rein-Aart van Vugt Een financieel beeld Gemeente Albrandswaard Portugaal 7 april 2014 Rein-Aart van Vugt Database lokaal- en middenbestuur Database met jaarrekeningen van alle provincies, gemeenten en waterschappen over

Nadere informatie

IFRS 15 Nieuwe regels verwerken opbrengsten

IFRS 15 Nieuwe regels verwerken opbrengsten IFRS 15 Nieuwe regels verwerken opbrengsten Ralph ter Hoeven Partner Professional Practice Department +31 (0) 8 8288 1080 +31 (0) 6 2127 2327 rterhoeven@deloitte.nl Dingeman Manschot Director Professional

Nadere informatie

Wijzigingen Richtlijnen voor de jaarverslaggeving voor micro- en kleine rechtspersonen Wijzigingen in jaareditie 2018

Wijzigingen Richtlijnen voor de jaarverslaggeving voor micro- en kleine rechtspersonen Wijzigingen in jaareditie 2018 Wijzigingen Richtlijnen voor de jaarverslaggeving voor micro- en kleine rechtspersonen Wijzigingen in jaareditie 2018 Professional Practice Department, oktober 2018 Wijzigingen Richtlijnen voor de jaarverslaggeving

Nadere informatie

Italian desk Chi? Lokaal aanspreekpunt is Melissa Allegrezza. 2015. For information, contact Deloitte Fiduciaire

Italian desk Chi? Lokaal aanspreekpunt is Melissa Allegrezza. 2015. For information, contact Deloitte Fiduciaire Chi? Netwerk van (en samenwerking tussen) collega s met Italiaanse achtergrond, binnen Deloitte België, zowel Nederlandstalig als Franstalig, vanuit verschillende achtergrond en locaties Lokaal aanspreekpunt

Nadere informatie

Jaarstukken 2015 Commissie BZM gemeente Brielle

Jaarstukken 2015 Commissie BZM gemeente Brielle Jaarstukken 2015 Commissie BZM gemeente Brielle Controle jaarrekening 2015 Brielle 22 juni 2016 Wouter Kalkman Anne-Margriet de Winter 1 Controleproces Opdrachtbevestiging en controleplan Fase 1 Vaststellen

Nadere informatie

Recente ontwikkelingen in de vastgoedsectoer inzake BTW. Ivan Massin Senior Director

Recente ontwikkelingen in de vastgoedsectoer inzake BTW. Ivan Massin Senior Director Recente ontwikkelingen in de vastgoedsectoer inzake BTW Ivan Massin Senior Director 26 november 2015 Inhoud Schoolgebouwen 5 Sociale woningen privé-initiatief 8 Renovatie woningen 11 Overige topics Infrastructuur

Nadere informatie

Wat als we vrouwelijk talent optimaal inzetten voor de nieuwe cyber wereld?

Wat als we vrouwelijk talent optimaal inzetten voor de nieuwe cyber wereld? 101001011110 101011 00100111010111 01110101001011 010101010001010101 1011 Wat als we vrouwelijk talent optimaal inzetten voor de nieuwe cyber wereld? Agenda Intro & welkom Feiten en cijfers Jullie input

Nadere informatie

My Benefits My Choice applicatie. Registratie- & inlogprocedure

My Benefits My Choice applicatie. Registratie- & inlogprocedure My Benefits My Choice applicatie Registratie- & inlogprocedure Welkom bij de My Benefits My Choice applicatie Gezien de applicatie gebruik maakt van uw persoonlijke gegevens en salarisinformatie heeft

Nadere informatie

Algemene Vergadering van Aandeelhouders

Algemene Vergadering van Aandeelhouders Algemene Vergadering van Aandeelhouders Agendapunten 1 en 2 Agendapunten 1 en 2 Agendapunt 3 Agendapunt 3 Foodretail Marktontwikkelingen Foodretail 2017 Marktaandeel Foodretail 2017 Omzetontwikkeling Foodretail

Nadere informatie

Marktwaarde WOCO 2016 Vanuit het perspectief van de externe controle

Marktwaarde WOCO 2016 Vanuit het perspectief van de externe controle Marktwaarde WOCO 2016 Vanuit het perspectief van de externe controle F.A.J. van Kuijck RA RO EMIA Partner Deloitte voorzitter RJ 645 Utrecht 21 december 2016 De opdracht 1. Aan welke standaarden is de

Nadere informatie

FW: HERINNERING UITNODIGING Masterclass: Update Wet Normering Topinkomens

FW: HERINNERING UITNODIGING Masterclass: Update Wet Normering Topinkomens A.van Beerendonk Van: Gemeente Verzonden: woensdag 6 januari 2016 9:33 Aan: A.van Beerendonk Onderwerp: FW: HERINNERING UITNODIGING Masterclass: Update Wet Normering Topinkomens Bestemd voor digitale leeszaal

Nadere informatie

Update Wijzigingen Richtlijnen voor de jaarverslaggeving voor kleine rechtspersonen Wijzigingen in jaareditie 2014

Update Wijzigingen Richtlijnen voor de jaarverslaggeving voor kleine rechtspersonen Wijzigingen in jaareditie 2014 Professional Practice Department Nummer 8, november 2014 Update Wijzigingen Richtlijnen voor de jaarverslaggeving voor kleine rechtspersonen Wijzigingen in jaareditie 2014 Wijzigingen Richtlijnen voor

Nadere informatie

De accountant: Wat kunt u ermee?

De accountant: Wat kunt u ermee? De accountant: Wat kunt u ermee? Eindhoven 5 juni 2018 Jaapjan Zuidema en Rein-Aart van Vugt Agenda Waar draait het om? Rollen Wie controleert wat? Kern accountantscommissie Opbouw van de begroting en

Nadere informatie

Deloitte Accounting & Compliance Solutions (Deloitte ACS) Credit & collection Optimaal beheer van geïnde gelden

Deloitte Accounting & Compliance Solutions (Deloitte ACS) Credit & collection Optimaal beheer van geïnde gelden Deloitte Accounting & Compliance Solutions (Deloitte ACS) Credit & collection Optimaal beheer van geïnde gelden 2 Introductie Deloitte ACS kan je cashflow en werkkapitaal verstevigen in deze onzekere tijden

Nadere informatie

De betrouwbare partner voor lokale besturen Samenwerking op maat

De betrouwbare partner voor lokale besturen Samenwerking op maat De betrouwbare partner voor lokale besturen Samenwerking op maat Optimaliseer het samenwerkingsportfolio van uw lokaal bestuur Context Samenwerking tussen lokale besturen in Vlaanderen is vandaag al een

Nadere informatie

M Wolfs. Voor de digitale leeszaal. Verzonden vanaf mijn mobiele telefoon

M Wolfs. Voor de digitale leeszaal. Verzonden vanaf mijn mobiele telefoon M Wolfs Van: A.van Beerendonk Verzonden: donderdag 4 augustus 2016 11:33 Aan: digitaleleeszaal CC: J Saes Onderwerp: Fw: GES Alert Wet Aanpak Schijnconstructies (WAS) Deel 4 Voor de digitale leeszaal Verzonden

Nadere informatie

Wijzigingen Richtlijnen voor de jaarverslaggeving voor micro- en kleine rechtspersonen Wijzigingen in jaareditie 2017

Wijzigingen Richtlijnen voor de jaarverslaggeving voor micro- en kleine rechtspersonen Wijzigingen in jaareditie 2017 Wijzigingen Richtlijnen voor de jaarverslaggeving voor micro- en kleine rechtspersonen Wijzigingen in jaareditie 2017 Professional Practice Department oktober 2017 Wijzigingen Richtlijnen voor de jaarverslaggeving

Nadere informatie

Taxlab Fiscaliteit en bouw in de publieke sector. Taxlab Four Faces of Tax. 28 maart 2017

Taxlab Fiscaliteit en bouw in de publieke sector. Taxlab Four Faces of Tax. 28 maart 2017 Taxlab 2017 Fiscaliteit en bouw in de publieke sector Taxlab 2017 Four Faces of Tax 28 maart 2017 Taxlab 2017 Agenda 1. Welkom en introductie 2. Casus aankoop en verbouw van bestaand vastgoed 3. Gevolgen

Nadere informatie

Professional Practice Department Nummer 5, oktober 2014. Update Afscheiden van embedded derivaten

Professional Practice Department Nummer 5, oktober 2014. Update Afscheiden van embedded derivaten Professional Practice Department Nummer 5, oktober 2014 Update Afscheiden van embedded derivaten Afscheiden van embedded derivaten: Inleiding Onlangs zijn in RJ 290 Financiële instrumenten diverse wijzigingen

Nadere informatie

Proeftuin gerichte preventie Gemeenten en maatschappelijke organisaties werken samen. Marly Kiewik

Proeftuin gerichte preventie Gemeenten en maatschappelijke organisaties werken samen. Marly Kiewik Proeftuin gerichte preventie Gemeenten en maatschappelijke organisaties werken samen Marly Kiewik 25 september 2014 Proeftuin Gerichte Preventie: preventie succesvol in de praktijk borgen door een gerichte

Nadere informatie

Raadsleden centraal Goede raad voor een sterke gemeenteraad. Gemeente Albrandswaard 7 april 2014 Erik Wijnstok

Raadsleden centraal Goede raad voor een sterke gemeenteraad. Gemeente Albrandswaard 7 april 2014 Erik Wijnstok Raadsleden centraal Goede raad voor een sterke gemeenteraad Gemeente Albrandswaard 7 april 2014 Erik Wijnstok Agenda Rollen in de gemeente Kadersstellen Financiële verordening 212 Begroting en paragrafen

Nadere informatie

Optionele btw op onroerende verhuur

Optionele btw op onroerende verhuur Optionele btw op onroerende verhuur Danny Stas Ivan Massin 17 april 2018 Inhoudstafel Voorgeschiedenis van de maatregel Vergelijking tussen de huidige en de nieuwe regeling De nieuwe regeling in detail

Nadere informatie

Ranking Verloningsoptimalisaties. Februari 2015

Ranking Verloningsoptimalisaties. Februari 2015 Ranking Verloningsoptimalisaties Februari 2015 Loonsverhoging - Brutoloonsverhoging werknemer (op jaarbasis) 1.000,00 - RSZ werkgever (35%) + 350,00 - Brutokostprijs werkgever 1.350,00 - Belastingbesparing

Nadere informatie

(Financiële) risico s en aandachtspunten Verrekenmodel Tubbergen Dinkelland

(Financiële) risico s en aandachtspunten Verrekenmodel Tubbergen Dinkelland (Financiële) risico s en aandachtspunten Verrekenmodel Tubbergen Dinkelland Enschede, 9 augustus 2012 Inhoudsopgave Achtergrond en introductie aanpak 2 Samenvatting en conclusies 4 Het verrekenmodel in

Nadere informatie

2de editie - Oktober 2013. Vergelijkende studie van het aangifteproces in de personenbelasting In Nederland en andere landen

2de editie - Oktober 2013. Vergelijkende studie van het aangifteproces in de personenbelasting In Nederland en andere landen 2de editie - Oktober 2013 Vergelijkende studie van het aangifteproces in de personenbelasting In Nederland en andere landen Inhoud Inleiding 3 Nederlandse fiscus erg coulant met uitstel 4 De fiscus vult

Nadere informatie

Fiscale regels voor leden van de Raad van Toezicht

Fiscale regels voor leden van de Raad van Toezicht Fiscale regels voor leden van de Raad van Toezicht Oktober 2012 Agenda Inleiding Btw-ondernemerschap voor de toezichthouder per 1 januari 2013 Mogelijkheden om btw te voorkomen Mogelijkheden voor btw-aftrek

Nadere informatie

EEHEB 2012. Identificeer latent talent - de excellente student Met oog voor de gehele studieloopbaan

EEHEB 2012. Identificeer latent talent - de excellente student Met oog voor de gehele studieloopbaan EEHEB 2012 Identificeer latent talent - de excellente student Met oog voor de gehele studieloopbaan Groningen, 5 oktober 2012 Agenda Introductie & Context 1 De Excellente Student in de Student Life Cycle

Nadere informatie

Met Zaakgericht werken van red tape naar red carpet Biedt een zaaksysteem de oplossing?

Met Zaakgericht werken van red tape naar red carpet Biedt een zaaksysteem de oplossing? Met Zaakgericht werken van red tape naar red carpet Biedt een zaaksysteem de oplossing? Information Managing Day, 8 Mei 2015 Even kennismaken Werk Aan resultaten en uitdagingen bij de UvA, CGEY, Novius,

Nadere informatie

Indirect Tax Alert Hoge Raad: geen misbruik van recht bij exploitatie sportcomplex door een stichting

Indirect Tax Alert Hoge Raad: geen misbruik van recht bij exploitatie sportcomplex door een stichting Beerendonk van, André (PJA) Van: Saes, Jos (JGM) Verzonden: maandag 4 december 2017 11:09 Aan: Beerendonk van, André (PJA) Onderwerp: FW: Indirect Tax Alert: exploitatie sportcomplex door stichting geen

Nadere informatie

Derivatentransacties van woningcorporaties een introductie. Koen Dessens Financial Risk Management

Derivatentransacties van woningcorporaties een introductie. Koen Dessens Financial Risk Management Derivatentransacties van woningcorporaties een introductie Koen Dessens Financial Risk Management 1 veel voorkomende plain vanilla derivaten 2 veel voorkomende exotics derivaten 3 invloed renteveranderingen

Nadere informatie