Best Practices (Praktijkvoorbeelden)

Transcriptie

1 Best Practices (Praktijkvoorbeelden) Bulgarije, Denemarken, Duitsland, Italië en Nederland Werkpakket III Deliverable (produkt) 3.5 April 2008 Bewerkt door Paul Paree (gemeente Breda) Joris Knigge (Ecofys) Bart van der Ree (Ecofys) 1

2 2

3 Voorwoord MUltiplying Sustainable Energy Communities (MUSEC) is een project dat tot doel heeft een duurzameenergiestrategie te ontwikkelen en tot uitvoering te brengen. Deze strategie zal gebaseerd zijn op drie hoofddimensies: 1. adequaat energiebeleid; 2. innovatieve financieringsmechanismen; 3. kennisuitwisselingsprogramma s. Een van de resultaten van de derde dimensie is dit boekje, waarin de beste praktijkvoorbeelden voor gemeentelijke klimaatprojecten worden gepresenteerd, geselecteerd door de zeven deelnemende gemeenten in Bulgarije, Denemarken, Duitsland, Italië en Nederland. Deze publicatie wil als inspiratie dienen voor, en kennis uitwisselen met, de gemeenten die aan het MUSEC-project deelnemen, maar ook andere, niet daarmee verbonden gemeenten of partijen. Dit boekje is bedoeld voor hen die bezig zijn klimaat- en duurzaamheidbeleid te definiëren of tot uitvoering te brengen. De gepresenteerde beste praktijkvoorbeelden zijn geselecteerd op grond van de resultaten van een SWOT-analyse van tien goede praktijken per land. In het volgende hoofdstuk wordt nader op dit onderwerp ingegaan. De hier gepresenteerde selectie zal als input dienen voor de volgende fase van het MUSEC-project: het ontwikkelen van een duurzame-energiestrategie. De praktijkvoorbeelden kunnen de deelnemende gemeenten inspiratie bieden en bij dit proces helpen. Voorbeelden van toepassingen en projecten elders zouden kunnen worden herhaald in de eigen regio. Dit rapport is een van de deliverables (producten) van fase drie van het MUSEC-project. April 2008, Breda, Nederland 3

4 4

5 Index Voorwoord 3 Inleiding 7 Inventarisatie van beste praktijkvoorbeelden 8 Leeswijzer 9 Bulgarije 10 Denemarken 20 Duitsland 30 Italië 40 Nederland 50 Analyse & Conclusies 60 Aanbevelingen 62 Referenties 64 5

6 Wettelijke aansprakelijkheid Deze publicatie is een gezamenlijke inspanning van de partijen die aan het Europese project MUltiplying Sustainable Energy Communities (MUSEC) deelnemen. MUSEC wordt mede betaald door de Europese Commissie in het kader van het programma Intelligent Energy - Europe. De verantwoordelijkheid voor inhoud van deze publicatie ligt uitsluitend bij de auteurs. Deze publicatie vertolkt niet de mening van de Europese Unie. De Europese Commissie is niet verantwoordelijk voor enig gebruik dat kan worden gemaakt van de informatie die hierin vervat is. 6

7 Inleiding De afgelopen jaren heeft een aanzienlijk aantal Europese gemeenschappen interessante activiteiten ontwikkeld om energie-efficiëntie en energieopwekking uit duurzame bronnen te stimuleren. Dit zijn gemeenschappen die, om Duurzame Energie Gemeenschappen (Sustainable Energy Communities (SEC)) te worden, concrete strategieën hebben gestimuleerd. Deze strategieën zijn, onder andere, gebaseerd op het gebruik van de zogeheten best practices (beste praktijkvoorbeelden). Deze praktijkvoorbeelden kunnen substantieel bijdragen aan de verspreiding van energie-efficiëntie- en duurzame energietechnologie op gemeentelijk niveau door: verbetering van bestaande technologie, of aanvullingen op beleidsinstrumenten, of markt- / financieringsmechanismen, of bewustwordings- / communicatieprogramma s Om een Duurzame Energie Gemeenschap te worden, moeten gemeenten samenwerkingsverbanden aangaan met plaatselijke belanghebbende partijen, om de SEC-strategie binnen de gemeenschap volledig tot ontwikkeling te brengen. Het project MUltiplying Sustainable Energy Communities (MUSEC) formuleert een proces om deze ambitie te ontwikkelen en tot uitvoering te brengen, en verstrekt instrumenten ter ondersteuning. Binnen het MUSEC-project zijn meerdere werkpakketten geformuleerd die gemeenschappen zelf kunnen aanvullen of kunnen overnemen. Een van de fasen bestaat uit het maken van een overzicht van goede praktijkvoorbeelden. De geselecteerde beste praktijkvoorbeelden worden aan de deelnemende MUSECpartners gepresenteerd, en helpen gemeenten een beleid voor duurzame energie te ontwikkelen. De praktijkvoorbeelden kunnen ook nuttig zijn voor andere lokale en regionale autoriteiten om verdere verspreiding te ondersteunen. Deze praktijkvoorbeelden tonen zeer uiteenlopende benaderingen, maar er kunnen ook vele andere benaderingen worden gebruikt, en deze publicatie is eerder bedoeld om het denken te stimuleren dan om alle antwoorden te verschaffen. Deze publicatie is gebaseerd op het uitwisselen van ideeën en ervaringen tussen MUSEC-partners. Schema s die in een bepaalde situatie goed hebben gewerkt, passen misschien ook goed in andere situaties, of werken misschien met enige aanpassingen, of zijn niet geschikt voor een bepaalde context. Meer hierover staat in de paragraaf met algemene aanbevelingen op pagina 62. Voor de verspreiding van de praktijkvoorbeelden is het essentieel dat de beschikbare informatie onder een zo groot mogelijk publiek circuleert. Even belangrijk is dat partijen kunnen worden benaderd die ervaring hebben met het uitvoeren van een bepaald schema, en dat op informele wijze de voordelen en de problemen bij de uitvoering, maar ook de sleutelcriteria voor succes kunnen worden besproken. Met het oog hierop is bij ieder praktijkvoorbeeld informatie toegevoegd over contactpersonen, adressen en websites van de projecten. Hoe meer mensen deze praktijkvoorbeelden zien, des te groter is de kans dat ze in andere delen van Europa worden herhaald. De details zouden bij een uitvoering in een andere context ongetwijfeld anders zijn, maar de principes blijven hetzelfde: niet alleen de blauwdruk van de opzet, maar ook de resultaten. Een stap op de weg naar een Duurzame Energie Gemeenschap. 7

8 Inventarisatie van de beste praktijkvoorbeelden Het MUSEC-project heeft dit overzicht en deze analyse van beste praktijkvoorbeelden ontwikkeld, omdat we het beschikbaar hebben van goede voorbeelden als een essentiële stap beschouwen voor het ontwikkelen van een beleid voor Duurzame Energie Gemeenschappen. Het voornaamste doel daarvan is een reeks praktijkvoorbeelden te inventariseren en te analyseren die door een aantal gemeenten en belangrijke partijen (deels) tot uitvoering zijn gebracht. Deze praktijkvoorbeelden zijn voornamelijk uitgevoerd op lokaal of regionaal niveau door partijen die deel uitmaken van de consortia waar de projectpartners connecties mee hebben gehad of nog steeds hebben. Natuurlijk zijn er praktijkvoorbeelden geselecteerd die geschikt zijn voor de projectdoelstellingen. Zodoende wordt de mogelijkheid gecreëerd het netwerk van gemeenschappen die rechtstreeks of indirect bij het project zouden kunnen worden betrokken, uit te breiden. Ieder deelnemend land heeft eerst een longlist van beste praktijkvoorbeelden geselecteerd. Vervolgens werden procedures en schema s geformuleerd om de praktijkvoorbeelden op lokaal niveau in de partnergemeenschappen te standaardiseren. De praktijkvoorbeelden op de longlist werden geanalyseerd op grond van een SWOT-analyse (sterke en zwakke punten, kansen en risico s). Met de volgende criteria werd uit de lijst van geïnventariseerde praktijkvoorbeelden een shortlist van beste praktijken geselecteerd: Energie effect Milieuvriendelijkheid Economische haalbaarheid Sociale en politieke aanvaardbaarheid Herhaalbaarheid Bevordering van samenwerking Dit is het resultaat van een selectie van vijf beste praktijkvoorbeelden per deelnemend land. Om te voorkomen dat praktijkvoorbeelden op de shortlist elkaar overlappen of ongelijk over verschillende sectoren/categorieën zijn verdeeld, heeft de gemeente Breda samen met Ecofys een overzicht gemaakt van de kandidaten, en gecontroleerd op overlapping en verdeling over de categorieën/sectoren. Tot slot hebben Breda en Ecofys de eindversies samengebracht in dit document. De resultaten werden verder bewerkt om dit document te vervolmaken. 8

9 Inventarisatie en Leeswijzer Leeswijzer Op de volgende pagina s vindt de lezer vijfentwintig beschrijvingen van geselecteerde Beste Praktijkvoorbeelden van ieder twee pagina s lang, die geselecteerd zijn volgens de procedure zoals beschreven in het vorige hoofdstuk. De praktijkvoorbeelden worden gepresenteerd in de alfabetische volgorde van de landen die aan het MUSEC-project deelnemen: Bulgarije, Denemarken, Duitsland, Italië en Nederland. Iedere beschrijving van een praktijkvoorbeeld heeft de volgende kenmerken: Samenvatting Doelen Procedure Financiële middelen en betrokken partijen Resultaten Geleerde lessen en herhaalbaarheid Aan het einde van dit document, op pagina 60 en verder, worden de praktijkvoorbeelden geanalyseerd en de conclusies getrokken. Er worden aanbevelingen gedaan om de plaatselijke autoriteiten in staat te stellen de projectvoorbeelden met succes toe te passen. Modellen en formats kunnen niet zondermeer worden toegepast zonder ze kritisch te bekijken en aan te passen aan de eigen situatie. Op de laatste pagina s vindt de lezer deze aanbevelingen, die zijn gedestilleerd uit de presentaties van de praktijkvoorbeelden en de discussies tussen MUSEC-partners. 9

10 Bulgarije Deskundigheid Verzekerd Samenvatting Het project Deskundigheid Verzekerd had tot doel duurzame mechanismen te ontwikkelen en te stimuleren om de arbeidsparticipatie van technisch opgeleide werklozen in kleine gemeenten in het Varnadistrict te vergroten. In dit project werden de inspanningen van zeven betrokken organisaties gebundeld: het Black Sea Regional Agency for Energy Management, twee onderwijsinstellingen, een overheidsinstelling en drie particuliere bedrijven. Door een geïntegreerde training hielp het project de opleiding van 30 werklozen te verbeteren, doordat zij ervaring en vaardigheden opdeden bij het beoordelen van de energie-efficiëntie van gebouwen en industriële ondernemingen in de bouwsector, met als gevolg dat minstens 30% van de cursisten na afloop van de cursus werk heeft gevonden. Het project werd gefinancierd door de Bulgaarse overheid, door de BSRAEM met eigen middelen, en door particuliere bedrijven. Doelen In het algemeen had het project tot doel initiatieven voor het verbeteren van de werkgelegenheid te stimuleren, met name onder jongeren in de kleine gemeenten van het district Varna, en een balans te vinden tussen vraag en aanbod op de plaatselijke arbeidsmarkt, om de inzetbaarheid van werklozen op het gebied van energie-efficiëntie in de bouwsector in de regio te vergroten. Binnen dit project waren de volgende specifieke taken bepaald: 1. Het verbeteren van de kwalificatie en arbeidsparticipatie van de beroepsbevolking, door toegang te bieden tot praktijkgericht beroepsonderwijs met het doel praktijkervaring op te doen en geschiktheid en flexibiliteit te vergroten, waardoor de kansen op de arbeidsmarkt worden vergroot. 2. Het hulp verlenen aan en verbeteren van beroepsonderwijs, door gebruik te maken van de praktijkvoorbeelden en de ervaring van lidstaten van de Europese Unie. 3. Het garanderen van werk voor een aantal van de deelnemers, opdat zij beter kunnen deelnemen aan het sociale en economische leven. Procedure Het project werd verwezenlijkt in de periode maart september 2006, door drie soorten activiteiten: onderzoek naar plaatselijke vraag en aanbod, uitvoering van de training en stimulatie van plaatselijke werkgelegenheidsinitiatieven. Tijdens de eerste fase werd een gedetailleerd onderzoek uitgevoerd in de elf gemeenten. Het onderzoek had tot doel dertig technisch geschoolde werklozen te vinden en selecteren die met de trainingscursus mee wilden doen. De training vond plaats in vier onderwijsmodules: energiebeoordeling van industriële panden, basiscomputervaardigheden, elektronische berekening en fondsenwerving. De derde fase was gericht op het vinden van werkgelegenheid voor de cursisten die de cursus met succes hadden voltooid. 10

11 Beste praktijkvoorbeelden, Bulgarije Financiële middelen en betrokken partijen Het totale budget voor het project Deskundigheid Verzekerd is EUR en werd gefinancierd door het Bulgaarse Ministerie voor Regionale Ontwikkeling, het PHARE-program, BSRAEM en particuliere bedrijven. De ontwikkeling van het technische concept van het project Deskundigheid Verzekerd, de opdrachtverlening en de monitoring werden uitgevoerd door de BSREAM-deskundigen in het kader van hun normale werkzaamheden en zonder kosten voor dit project. Deskundigen van de Technische Universiteit van Varna werden aangetrokken om het trainingprogramma uit te voeren. Industrial Association Varna was een partnerorganisatie die het trainingproces coördineerde, en de certificaten van de opleiding afgaf. Drie particuliere bedrijven en de technische universiteit steunden het proces door expertise, trainingsmaterialen en buitenlandse sprekers ter beschikking te stellen. Geleerde lessen en herhaalbaarheid Het project werd uitgevoerd met behulp van een adaptief trainingprogramma en methoden om werklozen beter te kwalificeren en ze praktische ervaring te laten opdoen voor specifiek werk. Het programma had tot doel werk te vinden en specifieke vaardigheden op de werkplek te leren door rechtstreeks aan het arbeidsproces deel te nemen. De deelname van de projectpartners aan de activiteiten, had een verbeterde informatiestroom en betere managementvaardigheden tot gevolg met betrekking tot de kansen die werden geboden door toetredingsprogramma s van de EU, waardoor de ontwikkeling en duurzaamheid van de organisaties en de business in de regio werd bevorderd. Het onderzoeken en beoefenen van deze EUervaring in het kader van vakonderwijs, en met name het opzetten van trainingsprogramma s, zal de naam van de Black Sea Regional Agency for Energy Management vestigen als een prominente organisatie in de bouwsector in de regio. Resultaten Verbeterde praktijkkennis van en ervaring met energie-efficiëntie in de bouw wat betreft het vinden van oplossingen voor reële problemen, het ontwikkelen van projectvoorstellen en het aanvragen van financiële middelen. Het opzetten van een trainingsprogramma met theoretisch en praktijkonderwijs voor dertig geselecteerde werklozen. Het vinden van werk voor tien cursisten na voltooiing van de training. Het stimuleren van plaatselijke initiatieven voor het bevorderen van de werkgelegenheid. Contact voor nadere informatie: Website project: Organisatie / Instantie: Black Sea Regional Agency for Energy Management Contactpersoon: Dipl.Eng. Veselin Ivanov, Directeur Adres: 4 Preslav Str., Varna 9000, Bulgarije Tel: Fax: bsraem@abv.bg Website: 11

12 Bulgarije ENEFComplex Samenvatting ENEFCOMPLEX is een demonstratieproject voor het energie-efficiënt verwarmen van sportcomplexen in de stad Dobrich, door het gecombineerd gebruik van aardgas en zonne-installaties. Het project draagt bij aan de implementatie van de Bulgaarse Energie-efficiëntiewet en de Gebouwenrichtlijn van de EC. De doelgroep wordt gevormd door de sportende bevolking, actieve sporters, sportverenigingen, gemeenteambtenaren, energievoorzieningsbedrijven. De looptijd van het project is 6 maanden, van juli tot december De activiteiten werden verwezenlijkt als samenwerkingsinitiatieven van het Lokale Agentschap voor Energiebeheer Dobrich Local Agency for Energy Management, het Black Sea Regional Agency for Energy Management, de gemeente Dobrich en Sport Estates JSC. De ontwikkeling van de technische projecten voor het verwarmen en vergassen werden gefinancierd door de gemeente Dobrich, terwijl de levering en montage van de installaties werd gefinancierd door Sports Estates JSC. Doelen Het project had tot doel de energie-efficiëntie van de verwarmingsinstallatie van het sportcomplex van Dobrich te verbeteren, en te demonstreren op welke wijze de energieprestaties van openbare gebouwen in Dobrich kunnen worden verbeterd door het gebruik van duurzame energie. De doelen van het project waren: 1. Het demonstreren van de kostenefficiënte mogelijkheden om de energieprestaties van openbare gebouwen te verbeteren met behoud van de leefkwaliteit, door de verwarmingsinstallaties in de stad Dobrich te vervangen. 2. Het demonstreren van de technische voordelen van gecombineerd gebruik van aardgas en zonne-energie voor verwarming en warmwatervoorziening door middel van een gecombineerde installatie. Procedure De uitvoering van project ENEFCOMPLEX werd georganiseerd in twee modules, die overeenkwamen met de projectdoeleinden. Module 1: Het demonstreren van de technische mogelijkheden om de energieprestaties van het sportcomplex van Dobrich te verbeteren door de verwarmingsinstallatie te vervangen. Activiteiten: 1. Het ontwikkelen van een technische opdracht, een modelofferte en een aanbestedingsprocedure om het technische ontwerp van de nieuwe installatie voor verwarming en warmwatervoorziening van het sportcomplex van Dobrich aan te schaffen. 2. Het selecteren van potentiële onderaannemers. 3. Het uitnodigen van de potentiële onderaannemers om deel te nemen aan de aanbestedingsprocedure en een bod in te dienen voor het ontwerp en de montage van de nieuwe installatie voor verwarming en warmwatervoorziening. 4. Het volgen van de aanbestedingsprocedure en het selecteren van een onderaannemer. 5. Het ontwikkelen en het aanbieden van een evaluatierapport aan de burgemeester en de gemeenteraad van Dobrich waarin de studies die voorafgaand aan het project zijn uitgevoerd en de voorgestelde renovaties van het sportcomplex van Dobrich worden geëvalueerd conform de prioriteiten van het programma voor kapitaalinvesteringen van de gemeente Dobrich. 12

13 Beste praktijkvoorbeelden, Bulgarije Toezicht op de uitvoering van het technisch ontwerp door de onderaannemer, en ex ante toestemming voor de voorgestelde technische beslissing. Module 2: Het demonstreren van de technische voordelen van het gecombineerde gebruik van aardgas en zonne-energie voor verwarming en warmwatervoorziening door middel van een gecombineerde installatie in het sportcomplex van Dobrich. Activiteiten: 1. Het selecteren van een onderaannemer voor de levering en montage van de zonne-installatie voor warmwatervoorziening. 2. Het selecteren van een onderaannemer voor de levering en montage van de gasverwarmingsinstallatie. 3. Het toezicht op de montage. Goedkeuring en ingebruikneming van de nieuwe installatie Resultaten 1. Technisch project voor vergassing en verwarming van het sportcomplex van Dobrich. De aardgasverwarming werd geregeld door middel van infraroodstralers in de grote sporthal en boilers voor de kantoorruimten. 2. Ontwikkelde aanbestedingsprocedure en beoordelingscriteria voor onderaanbesteding van energie-efficiënte maatregelen in openbare gebouwen in de gemeente Dobrich. 3. Zonne-installatie voor het sportcomplex van Dobrich geleverd en geïnstalleerd. Het systeem omvat 4 zonnepanelen van het type SPK-2, met een oppervlak van in totaal 9,6 m 2, een boiler van 500 l met twee spiralen, evenals de benodigde automatisering en het leidingstelsel. 4. Gasinstallatie voor het sportcomplex van Dobrich geleverd en geïnstalleerd. Het systeem omvat 16 keramische stralers met een totale capaciteit van 27 kw in de Universalna Hall, en 48 stralers met een totale capaciteit van 13,5 kw in de Leka Athletetoka Hall % lagere energiekosten voor het sportcomplex van Dobrich (kosten die worden gedragen door Sports Estates JSC) (BGN en EUR ), zoals getest een maand na ingebruikname van de nieuwe installatie. 6. De totale capaciteit van de installatie zal 1225,5 kw zijn met een jaarlijks gasverbruik van m 3. De bespaarde CO2-uitstoot zal 40 ton zijn. De zonne-installatie zal 30 ton CO2 besparen en in 2 jaar zijn afbetaald. Financiële middelen en partners Het totale budget van het ENEFCOMPLEX bedraagt BGN (gelijk aan EUR ,84) en werd gefinancierd door de gemeente Dobrich en Sport Estates JSC. De technische opdracht, het opzetten van de aanbestedingsprocedure en het toezicht werden uitgevoerd door deskundigen van het DLAEM en het BSRAEM in het kader van de normale werkzaamheden en zonder kosten voor het project. De projectpartners waren: Het Black Sea Regional Agency for Energy Management (BSRAEM), dat expertise heeft ingebracht binnen het budget van haar door de EU gefinancierde oprichting. De gemeente Dobrich heeft bijgedragen aan de administratieve goedkeuring van de projectactiviteiten en het promoten van de projectopzet via het Bulgaarse netwerk van gemeenten voor energie-efficiëntie, EcoEnergy. De gemeente Dobrich financierde de ontwikkeling het technische ontwerp voor de installatie. Sports Estates JSC, de eigenaar van het sportcomplex van Dobrich, heeft het technisch ontwerp van de renovatiewerkzaamheden medegefinancierd in het kader van zijn openbare uitgaven. Geleerde lessen en herhaalbaarheid De belangrijkste waarden van het project zijn de openbaarheid en de transparantie, die het de mensen mogelijk maken na te gaan of de doelen van energie-efficiëntie, zoals vastgesteld in het Strategisch Ontwikkelingsplan van de gemeente Dobrich, daadwerkelijk worden behaald. Het project laat zien hoe de inspanningen van de plaatselijke autoriteiten, het bedrijfsleven en de non-gouvernementele organisaties kunnen worden gebundeld om een praktijkinitiatief van de gemeente te ontwikkelen en uit te voeren dat eenvoudig kan worden herhaald in andere Bulgaarse regio s. Contact voor nadere informatie: Organisatie / Instantie: Dobrich Local agency for Energy Management Contactpersoon: Dipl.Eng. Binyo Dimitrov Adres: 3 Bulgaria Str., Dobrich 9300 Tel: Fax: dlaem@abv.bg Website: 13

14 Bulgarije Energie Prestatie Indicatoren van woningen Samenvatting Met dit project zijn indicatoren voor energieprestaties ontwikkeld en getest om het energieverbruik te bepalen van gezinswoningen die gebouwd zijn met hoogwaardige materialen en eigentijdse bouwmaterialen en technologieën in Varna, Bulgarije. Na voltooiing van het project zal de Afdeling Architectuur en Bouw van de gemeente Varna de indicatoren gebruiken om de energieprestaties van nieuwbouw te beoordelen en het gebruik van energiebesparende technologieën aan te bevelen. De indicatoren werden uitgewerkt door het deskundigenteam van de BSRAEM in overleg met de deskundigen van de Technische Universiteit van Varna, met het doel het energieverbruik voor verwarming, klimaatbeheersing, warm water en verlichting te meten. Na de gegevens te hebben verzameld en geordend, is de status van de woningvoorraad in Varna geanalyseerd en zijn methodes voor het verlagen van het energieverbruik voor verwarming vastgesteld. De resultaten werden door de gemeente Varna gepubliceerd, en als succesvol praktijkvoorbeeld gepromoot via het Bulgaarse centrum voor energie-efficiëntie EnEffect. De looptijd van het project was 12 maanden, te beginnen in januari Doelen Het project had tot doel de energiebesparing door toepassing van complexe technische beslissingen in de bouw vast te stellen, te bepalen en te meten. De behaalde praktische resultaten dienden als een demonstratie en als bewustwordingsinstrument voor de plaatselijke autoriteiten, met het doel huiseigenaren in de stad Varna te stimuleren hun gedrag te veranderen en hun eigendom op te knappen met nieuwe bouwmaterialen conform de milieuvoorschriften, en de energiekosten te verlagen ondanks de hogere investeringskosten. in steden als Varna, waar de laatste tien jaar een snelle groei heeft plaatsgevonden in de bouwsector. Degenen die de ontwikkelde indicatoren uiteindelijk gebruiken zijn particulieren, bedrijven en gemeenten die huizen bezitten of gaan bouwen. Methode: Conform het Reglement nr. 1 Normen voor het ontwerp van warmte-isolatie in gebouwen van het Ministerie van Regionale Ontwikkeling en Welfare, gepubliceerd in het Staatsblad n. 7, 26 januari Procedure De introductie van bouwtechnieken die lage energieprestaties van gebouwen garanderen is een relatief nieuwe trend in de Bulgaarse bouwmarkt. De relevante Bulgaarse regelgeving schrijft ten aanzien hiervan geen al te hoge standaards voor en staat grote marges toe wat betreft de energiekwaliteit van de gebruikte materialen. De belastingwetgeving heeft echter regels geïntroduceerd, op grond waarvan voor gebouwen waarvan de lagere energieprestaties bewezen zijn minder belasting wordt betaald. Daarom is het uitwerken van geschikte indicatoren voor energieprestaties noodzakelijk geworden, vooral 14

15 Beste praktijkvoorbeelden, Bulgarije Financiële middelen en betrokken partijen De totale kosten van het project bedroegen EUR Het project werd gecoördineerd door het Black Sea Regional Agency for Energy Management (BSRAEM), dat zorg droeg voor het projectmanagement en de opzet. De kosten werden gedekt door het budget van haar oprichtingsproject in het kader van het SAVE-programma van de EU. De kosten voor advies en het testen door de Technische Universiteit van Varna werden gedekt door het onderzoeksbudget van de universiteit en het gemeentelijk budget van Varna. Resultaten: De ervaring leerde dat de verwarmingskosten tot 50% werden verlaagd als gevolg van de toepassing van de nieuwe technologie, terwijl het dagelijks comfort van de bewoners hetzelfde bleef. De meetbare indicatoren zouden kunnen dienen als een overtuigend instrument om de kostenefficiëntie van investeringen in nieuwe, energiebesparende verbeteringen aan woningen aan te tonen, ondanks de hogere kosten aan het begin. De indicatoren en metingen werden aan de studenten en de docenten van het Afdeling van Thermodynamica van de Technische Universiteit van Varna gepresenteerd, en er werd een uitzending van dertig minuten gemaakt die op de plaatselijke televisiekanalen werd uitgezonden. Geleerde lessen en herhaalbaarheid Indicatoren voor energieprestaties van woongebouwen zijn ontwikkeld en getest. De bouwactiviteiten zijn van hoog niveau door het gebruik van nieuwe materialen en alternatieve technologieën. Succesindicatoren: De index voor warmtestroming komt overeen met de Bulgaarse, en niet met de Europese vereisten (gezegd moet worden dat de klimaatgesteldheid in Bulgarije gunstiger is dan die in Centraal en Oost-Europa). De aanbevolen waarden voor geluidsisolatie en comfort zijn behaald. De resultaten van de studie zullen worden gebruikt om de betere bouwmethodes bij bouwwerkzaamheden in Varna te stimuleren woningen, villa s, sociale woningen en verbetering van bestaande gebouwen om betere energieprestaties te behalen. Advies voor huiseigenaren: Het wordt aanbevolen huizen beter te isoleren, met name de buitenmuren en de vloer Het warmtepompprincipe van energieomzetting moet worden toegepast volgens het schema lucht-naar-lucht en land-naar-lucht. Voor de aandrijving van de warmtepomp moet als primaire energiebron aardgas worden gebruikt in plaats van elektrische energie. Contact voor nadere informatie: Organisatie / Instantie: Black Sea Regional Agency for Energy Management- Contactpersoon: Dipl. Eng. Veselin Ivanov Adres: 4 Preslav Str., Varna 9000 Tel: Fax: energy@ubbsla.org Website: 15

16 Bulgarije Beoordeling van het windpotentieel in de noordoostelijke regio Samenvatting Dit project heeft tot doel om vast te stellen in hoeverre wind als duurzame energiebron kan worden gebruikt, en het onderzoeksproces naar windparken in de noordoostelijke regio Bulgarije aan de Zwarte Zee vast te stellen. Het project hield verband met het Programma voor Regionale Ontwikkeling, Plan van het district Varna, en met het Plan voor Ontwikkeling van de Noordoostelijke Planningsregio, en draagt bij aan de implementatie van de Richtlijn Duurzame Energie en het Groenboek Energie van de Europese Commissie. Het onderzoek was gericht op de gemeenten, particuliere ingenieursbureaus en in de regio werkzame organisaties. De looptijd van het project was 4 maanden, van augustus tot november Het onderzoek werd uitgevoerd door het BSRAEM-team in nauwe samenwerking met de noordoostelijke gemeenten en particuliere bedrijven die aan de aanleg van windparken in Bulgarije werken. Het project voor onderzoek naar het windpotentieel werd gefinancierd door BSRAEM, de doelgemeenten en de Technische Universiteit van Varna. Doelen Het project had tot doel het gebruik van wind als duurzame energiebron te bevorderen. De specifieke doelen waren: 1. Het identificeren van de bestaande faciliteiten en installaties (windparken) die gebruik maken van het windpotentieel. 2. Het onderzoek naar investeringsprojecten voor de bouw van windmolens. Procedure Het onderzoek was georganiseerd in drie fasen: Fase 1: 1. Het organiseren van bijeenkomsten waaraan vertegenwoordigers van de gemeente en districtsregeringen van Varna en Dobrich deelnemen om regionale ontwikkelingsprogramma s en plannen te presenteren. 2. Bijeenkomsten van het projectteam met gemeenteambtenaren, architecten en ingenieurs in de noordoostelijke gemeenten. Presentatie van het onderzoeksidee. Fase 2: Onderzoek naar het bestaande potentieel voor het gebruik van windenergie. De activiteiten die tijdens de tweede fase zijn uitgevoerd richten zich op het belangrijkste deel van de studie: 1. Bijeenkomsten met gemeenteambtenaren. 2. Onderzoek naar buitenlandse investeerders die geïnteresseerd zijn in de bouw van windparken in de regio. 3. Gesprekken met de deskundigen, ingenieurs, architecten etc. die verantwoordelijk zijn voor de implementatie van de energie-efficiëntieprogramma s in gemeentelijk en districtsbestuur. 4. Verspreiding van vragenlijsten onder lokale ingenieursbureaus. 5. Analyse van de verzamelde informatie. Financiële middelen en betrokken partijen. De totale kosten van het project bedroegen EUR De studie werd gecoördineerd en medegefinancierd door het Black Sea Regional Agency for Energy Management. De doelgemeenten en de Technische Universiteit van Varna hebben eveneens een deel van het studiebudget voor hun rekening genomen in het kader van hun programma voor energie-efficiëntie. 16

17 Beste praktijkvoorbeelden, Bulgarije De burgemeesters van de gemeenten en de deskundigen van de districtsregering van Varna werkten samen gedurende het onderzoek, door informatie te verstrekken over operationele en potentiële nieuwe windmolenbedrijven. De particuliere bedrijven droegen bij aan de procedure door feedback te geven in de vragenlijsten. Resultaten: De resultaten van het onderzoek kunnen als volgt worden samengevat: Momenteel Is er voldoende informatie over het gebruik van wind als alternatieve bron voor energieopwekking. Staan er, in augustus 2005, windmolens in de regio met een totaal elektrisch vermogen van 200 MW. Hebben meerdere bedrijven, waaronder Franse en Duitse, interesse getoond in de bouw van een windpark vlak bij Kavarna. Heeft een Bulgaars-Spaans bedrijf te intentie een windpark te bouwen met een totaal elektrisch vermogen van 100 MW, bestaande uit 30 windmolens van elk 60 meter hoog. Is er tussen Varna en Dobrich totnogtoe een windpark neergezet. Het park bestaat uit 3 windmolens: twee van 250 kw en een van 400 kw. Zijn drie door particuliere ondernemingen ontwikkelde investeringsprojecten voor de bouw van windmolens in de regio goedgekeurd. De projecten zijn gefinancierd door de Europese Bank voor wederopbouw en ontwikkeling via de United Bulgarian Bank. Staat er een windpark (twee windmolens van 500 kw en 50 m hoog) vlak bij het dorp Mogilishte. Er staat een windpark van vier windmolens vlak bij het dorp Mogilishte. Er staat een windmolen van 50 m hoog in Shabla, die nog niet in gebruik is genomen. Zijn er twee windmolens afgeleverd en geïnstalleerd vlak bij het dorp Selce. Is er een fundament voor een windmolen en elektriciteitscentrale aangelegd in het dorp Bulgarevo. Is het grootste project voor een windpark dat is ontwikkeld vlak bij de stad Kaliakra gepland. De aanbesteding voor de bouw van een windpark op een terrein van vijfhonderd hectare is gegund aan Japanse en Franse bedrijven. Hebben de gemeentelijke en districtsregering zich verdiept in energie-efficiëntie door middel van alternatieve energiebronnen. Te verwachten activiteiten De bouw van drie velden, met een totaal vermogen van respectievelijk 40 MW, 30 MW en 40 MW. Het totale geïnstalleerde opgewekte elektriciteitsvermogen zou in twee jaar 300 MW moeten bereiken. Een Bulgaars-Spaans bedrijf zal een windpark bouwen vlak bij de stad Suvorovo. Geleerde lessen en herhaalbaarheid Het onderzoek werd uitgevoerd door het BSRAEMteam, met de bedoeling de toepassing van alternatieve energiebronnen in efficiënt energiemanagement populairder te maken. Hieruit kwam nuttige informatie voort over de huidige situatie in de noordoostelijke regio enerzijds, en over de investeringen anderzijds. De analyses en resultaten werden voorgelegd aan de districtsregelingen in Varna en Dobrich, die verplicht zijn het centrale overheidsbeleid op lokaal en regionaal niveau uit te voeren. De verzamelde informatie kan worden gebruikt voor verdere initiatieven van de lokale en regionale autoriteiten, particuliere ondernemingen en andere belangstellende partijen. Contact voor nadere informatie: Organisatie / Instantie: Dobrich Local Agency for Energy Management Contactpersoon: Dipl.Eng.Prof. Atanas Mirchev Adres: 4 Preslav str, 9300 Varna, Bulgarije Tel: Fax: dlaem@abv.bg Website: 17

18 Bulgarije Energie-efficiëntie in een openbaar gebouw Samenvatting Het project heeft tot doel de energie-efficiëntie in openbare gemeentegebouwen te vergroten door het opknappen van energie-installaties en door financieringsmechanismen. Het project draagt bij aan de implementatie van de Europese richtlijn voor de energieprestaties van gebouwen en de Bulgaarse Wet voor energie-efficiëntie. De doelgroepen zijn de sociaal achtergestelde lagen van de bevolking, energiespecialisten, bedrijven die voorzieningen voor energie-efficiëntie bieden en financieringsorganisaties. De looptijd van het project is 18 maanden, van januari 2006 tot mei De bij het project betrokken partijen zijn Zhilfond invest Ltd. (overheidsinstantie), de gemeente Dobrich en het Dobrich Local Agency for Energy Management. DLAEM heeft de werkzaamheden uitgevoerd binnen het eigen oprichtingsproject van het IEE-programma, en het verbeteren van de energie-installaties werd gefinancierd door het Bulgaarse fonds voor energieefficiëntie, de Municipal Bank en eigen bronnen van de instantie. Doelen Het algemene doel is de energie-efficiëntie in gemeentegebouwen te verbeteren door middel van geschikte financieringsmechanismen, om de uitstoot van broeikasgassen in Dobrich te verminderen. De specifieke doelen zijn: 1. Demonstreren welke geschikte financieringmechanismen kunnen worden gebruikt om de verbetering van energie-installaties in gemeentegebouwen te bekostigen. 2. Bieden van mogelijkheden om de energieprestaties van een openbaar gebouw te verbeteren door de energie-installaties te verbeteren. 3. Bieden van meer mogelijkheden om een energielabel voor gebouwen te behalen. Procedure De werkzaamheden zijn georganiseerd in drie onderling gerelateerde modules, die overeenkomen met de specifieke doelen. Op deze manier wordt het behalen van de specifieke doelen gegarandeerd en daarmee tevens het algemene doel. Module 1: Demonstreren welke geschikte financieringmechanismen kunnen worden gebruikt om de verbetering van energie-installaties in gemeentegebouwen te bekostigen. Activiteiten: 1. Onderzoek naar de technische en financiële voorwaarden voor financiering van energieefficiëntieprojecten door het Bulgaarse Fonds voor Energie-Efficiëntie (BFEE) en de Municipal Bank. 2. Gereedmaken van de vereiste documenten om een verzoek in te dienen bij de BFEE en de Municipal Bank. 3. Onderhandelen over de voorwaarden voor leningen voor energie-efficiëntie. Module 2: Bieden van mogelijkheden om de energieprestaties van een openbaar gebouw te verbeteren door de energie-installaties te verbeteren. 1. Beoordeling van de offertes van bedrijven die een licentie hebben voor de uitvoering van maatregelen ter verbetering van energieinstallaties. 2. Selectie van een onderaannemer conform de Bulgaarse Wet voor aanbestedingsprocedures. 3. Toezicht op de werkzaamheden voor het verbeteren van energie-installaties in het gebouw. Module 3: Bieden van meer mogelijkheden om een energielabel voor gebouwen te behalen. 1. Beoordeling van offertes van bedrijven die een licentie hebben voor de uitvoering van energie-audits en de afgifte van een energiecertificaat van het gebouw. 2. Selectie van een onderaannemer. 3. Toezicht op de activiteiten met betrekking tot de afgifte van een energiecertificaat voor het gebouw. 18

19 Beste praktijkvoorbeelden, Bulgarije Resultaten: Module 1: Het uitwerken van een preliminair voorstel voor de financiering van het project door de BFEE. Het uitwerken van energie-expertise van het gebouw. Het toekennen van een lening van BGN door de BFEE. Het toekennen van een lening van BGN door de Municipal Bank. Module 2: De selectie van Kostoff Ltd als onderaannemer. Vervanging van het water- en stroomvoorzieningsysteem; isolatie van de buitenmuren; Hydroisolatie van het dak; vervanging van de binnendeuren; interne constructiereparaties. Module 3: Keuze van Energie audit Ltd als onderaannemer. Afgifte certificaat voor energieprestaties van het gebouw, categorie B, voor een bedrag van BGN Voorzien is dat de lening wordt terugbetaald door de bespaarde energie ( kwh/jaar) en door 6 jaar betaalde huur. De bespaarde CO2- uitstoot bedraagt 248,7 ton/jaar. Financiële middelen en betrokken partijen Het Dobrich Local Agency for Energy Management is de projectcoördinator die de projectactiviteiten in het kader van haar oprichtingsproject uitvoert zonder aanvullende financiering. De projectpartners zijn de volgende: De gemeente Dobrich draagt bij aan de administratieve autorisatie van de activiteiten, en promoot het project via het netwerk van gemeenten voor energie-efficiëntie EcoEnergy. De eigenaar van het gebouw, Zhilfond invest Ltd., werkt actief mee aan de uitvoering van de werkzaamheden. Geleerde lessen en herhaalbaarheid Het project Energie-efficiëntie in een openbaar gebouw is een goed voorbeeld van de lokale overheid die de aandacht richt op energie-efficiëntievraagstukken, de uitvoering van energie-audits, energiemaatregelen en financiering. Het initiatief draagt bij aan een verantwoordelijke overheid met betrekking tot klimaatverandering. Het toont ook duidelijk de effecten van de introductie van energie-efficiënte maatregelen. Het project Energie-efficiëntie in een openbaar gebouw creëert voorwaarden voor het realiseren van een duurzame lokale ontwikkeling, en is een model voor interactie tussen de lokale autoriteit, de non-gouvernementele organisaties, en de besturen van scholen. Het versterkt het positieve dynamische imago van de gemeente Dobrich, en kan worden herhaald in andere gemeenten. Contact voor nadere informatie: Website project: n.v.t. Organisatie / Instantie: Dobrich Local agency for Energy Management Contactpersoon: Dipl.Eng. Binyo Dimitrov Adres: 3 Bulgaria Str., Dobrich 9300 Tel: Fax: dlaem@abv.bg Website: 19

20 Denemarken PV-ondersteunde ventilatie Samenvatting Het concept van PV-ventilatie vormt een verbinding tussen het gebruik van de zon als energiebron en de ontwikkeling van efficiënte distributie en terugwinningsmethoden voor ventilatie in een gebouw, dat wil zeggen de combinatie van geïntegreerde PV-panelen met zeer efficiënte ventilatiesystemen. De ontwikkeling daarvan werd uitgevoerd door een klein productiebedrijf in combinatie met energiespecialisten, en werd medegefinancierd door het Danish Energy Agency. Doelen Het ontwikkelen van een oplossing met PVventilatie had het volgende tot doel: Grote terugwinning van energie uit ventilatielucht Zeer kleine afmetingen zie foto 22 cm dik EcoVent-systeem Laag energieverbruik voor aandrijving ventilatiesysteem Grote energie-efficiëntie Laag geluidsniveau en goed binnenklimaat Lage prijs Financiële middelen en betrokken partijen De ontwikkeling van PV-ventilatie heeft ongeveer EUR gekost. De belangrijkste betrokken partijen waren Cenergia Energy Consultants, bouwbedrijf Kuben en het architectenbureau Rubow & Nielsen, samen met een aantal woningbouwverenigingen. Procedure Het bedrijf EcoVent heeft ongeveer 10 jaar gewerkt aan de ontwikkeling van een gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning. Het bedrijf heeft grote deskundigheid verworven en producten ontwikkeld met een opvallend grote efficiëntie, waarbij tot 90% van de warmte werd teruggewonnen. Daarnaast hebben de ventilatoren voor het afen aanvoeren van lucht een zeer laag energieverbruik. De warmtewisselaars zijn van het tegenstroomtype, en ze zijn gemaakt van aluminium, dat zelf niet veel warmte opneemt, waardoor een grote efficiëntie kan worden behaald. In 2003 begon EcoVent een nieuw type systemen te ontwikkelen voor gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning, met een dikte van slechts 22 cm, dat bijvoorbeeld in een binnenmuur van een woning kan worden geplaatst. Het grootste probleem was het geluidsniveau, dat in het algemeen hoger wordt bij kleinere afmetingen als er nog steeds wat lucht doorstroomt. Dit werd verholpen door de ventilatoren op optimale posities te monteren, en geperforeerde isolatieplaten te installeren. 20