MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S

Transcriptie

1 EUROPESE COMMISSIE Brussel, COM(2015) 339 final MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S Een "new deal" voor energieconsumenten {SWD(2015) 141 final} NL NL

2 1. INLEIDING In de visie voor de energie-unie in het strategisch kader voor de energie-unie 1 "staat de burger centraal, heeft hij inspraak in en controle over de transitie, plukt hij de vruchten van de nieuwe technologieën in de vorm van een lagere energiefactuur, is hij een actieve marktdeelnemer en krijgen kwetsbare groepen bescherming". In het afgelopen decennium heeft de energiesector in Europa een transformatie ondergaan. De detailhandelsmarkten voor energie, die in deze mededeling centraal staan, hebben echter een achterstand opgelopen. Consumenten huishoudens, bedrijven en de industrie hebben nog met verschillende obstakels te kampen bij het volledig profiteren van de lopende energietransitie, het op een betekenisvolle manier beperken van hun energieverbruik en het verlagen van hun rekeningen, waaronder: het gebrek aan de nodige informatie over energiekosten en -verbruik, of de beperkte transparantie van het aanbod, maakt het voor consumenten (of betrouwbare tussenpersonen en energieleveranciers, zoals aggregatoren, die namens consumenten handelen) moeilijk de situatie en de mogelijkheden op de markt te beoordelen; het aandeel aan netkosten, belastingen en met name heffingen op de gemiddelde eindenergiefactuur voor huishoudens neemt toe; onvoldoende concurrentie op veel detailhandelsmarkten, een gebrek aan beloning voor actieve deelname en moeilijkheden bij het overstappen werken ontmoedigend; door onvoldoende ontwikkelde markten voor energiediensten voor woningen en vraagrespons wordt de keuze van consumenten beperkt; door consumenten te verhinderen zelfopwekking en -verbruik van energie uit te oefenen blijven de voordelen daarvan beperkt; ongelijke toegang tot informatie en zware toegangsbelemmeringen voor nieuwe concurrenten vertragen de ingebruikneming van beschikbare geavanceerde technologieën en praktijken als slimme metersystemen, slimme apparatuur, gedecentraliseerde energiebronnen en verbeteringen voor energie-efficiëntie. De visie van de Commissie voor de nieuwe ordening van de energiemarkt is gericht op het ontwikkelen van een "new deal" voor consumenten, onder andere door groothandels- en detailhandelsmarkten beter aan elkaar te koppelen. Door te profiteren van nieuwe technologieën en nieuwe en innovatieve leveranciers van energiediensten moeten alle consumenten volledig kunnen deelnemen aan de energietransitie en met energie-efficiënte oplossingen hun verbruik beheren, waardoor zij geld besparen en bijdragen aan de algehele verlaging van het energieverbruik. 2. EEN DRIEPIJLERSTRATEGIE VOOR EEN "NEW DEAL" VOOR ENERGIECONSUMENTEN In uitgebreide raadplegingen met burgers, consumenten en belanghebbenden, waaronder een openbare raadpleging begin , en in gesprekken met door de Commissie voorgezeten 1 COM(2015) 80 final 2 2

3 deskundigengroepen 3, werden de volgende drie kernpunten vastgesteld voor het ontwikkelen van een "new deal" voor consumenten: meer macht voor de consument; slimme huizen en elektriciteitsnetten; gegevensbeheer en -bescherming Meer macht voor consumenten Geld en energie besparen door betere informatie Consumenten besteden gemiddeld 6,4 % van hun totale consumptie aan elektriciteit, gas, verwarming en koeling - een stijging van 15 % ten opzichte van vijf jaar geleden. Ongeveer 40 % van de verbruikte energie in de EU wordt verbruikt in gebouwen, en daarvan wordt 80 % gebruikt voor verwarming en koeling 4. Efficiënter energieverbruik is een sleutelelement voor het verlagen van de factuur van de consument, en in alle besluitvorming in de energie-unie wordt derhalve op energie-efficiëntie gelet. Hoewel een renovatie van het gebouwenbestand in dit verband cruciaal is, kan het installeren van eenvoudige instrumenten als warmtebeheersers en thermostaten het energieverbruik al aanzienlijk beperken. Er kan ook veel energie worden bespaard door de efficiëntie van producten als boilers, televisietoestellen, koelkasten en wasmachines te verbeteren. Het herziene voorstel voor energie-etikettering dat als onderdeel van dit pakket zal worden gepresenteerd, zal zorgen voor verdere transparantie, fabrikanten aansporen tot innovatie en consumenten helpen bij het maken van geïnformeerde keuzes voor de meest efficiënte apparaten. Door meting en facturering van individueel verbruik in gebouwen met meerdere appartementen of meerdere doeleinden kan de vraag naar verwarming/verkoeling met % worden verlaagd 5. De ervaring leert eveneens dat wanneer de eindgebruiker, dankzij ICT-gebaseerde oplossingen, informatie over het verbruik krijgt via internet, hij zijn energieverbruik met zo'n 8 % kan verlagen door simpelweg zijn verwarmingsgewoonten aan te passen 6. In de wetgeving voor de interne energiemarkt en de energie-efficiëntierichtlijn is voor de consument het recht op accurate meteropneming en informatie over het verbruik vastgesteld. Transparante en actuele informatie op de factuur vergroot het vertrouwen en de betrokkenheid van de consument. De overgrote meerderheid van de Europeanen ontvangt die informatie echter slechts een- of tweemaal per jaar, en er ontstaan regelmatig problemen met betrekking tot de meteropname. Om consumenten te helpen hun energiefacturen te begrijpen, zal de Commissie in samenwerking met de nationale regelgevende instanties beoordelen hoe de duidelijkheid en vergelijkbaarheid van de facturen voor consumenten kunnen worden verbeterd. Dit zou de consumenten eveneens beter bewust moeten maken van de componenten van energieprijzen en -facturen, onder meer door beter inzicht in netkosten, belastingen en heffingen. 3 Taakgroep slimme netwerken Citizen's Energy Forum en de deskundigengroepen inzake kwetsbare consumenten en inzake consumenten als actoren op de energiemarkt; energie-subgroep van de Europese Consumentenadviesgroep. 4 Bronnen: Energieprijzen en -kosten in Europa (COM(2014) 21/2, ; Energie-efficiëntie en de bijdrage daarvan aan de energiezekerheid en het kader voor het klimaat- en energiebeleid voor de periode tot 2030 (COM(2014) 520 final, Deze en andere kwesties (zoals de synergieën tussen elektriciteitsnetten en verwarmings- en koelingsnetwerken) zullen aan bod komen in de komende strategie voor verwarming en koeling van de Europese Unie en in de herziening van de richtlijn betreffende de energieprestaties van gebouwen. 5 Bron: Bijlage bij de effectbeoordeling voor de energie-efficiëntierichtlijn, SEC(2011) 779 final, Reducing energy consumption in buildings with ICT SMART 2013/

4 Alle consumenten, en betrouwbare tussenpersonen en energieleveranciers die door consumenten in dienst zijn genomen om namens hen te handelen, zouden eenvoudige toegang moeten hebben tot verbruiksdata in realtime of bijna realtime om hun verbruik desgewenst aan te kunnen passen en energie te kunnen besparen. Dergelijke gegevens in realtime zijn niet nodig voor de facturering en zouden dus rechtstreeks via het metersysteem voor consumenten toegankelijk kunnen worden via een standaard interface. Slimme meters 7 spelen een belangrijke rol bij het mogelijk maken van gratis en regelmatige toegang tot accurate verbruiksgegevens, betere facturering en minder metergeschillen. Gegevens van de lidstaten tonen aan dat 72 % van de Europese consumenten tegen 2020 naar verwachting over een slimme elektriciteitsmeter zal beschikken 8 als gevolg van de breedschalige uitrol daarvan die vandaag in 17 lidstaten is begonnen of nog staat gepland 9. De kosten en baten van die uitrol moeten op eerlijke wijze worden gedeeld door de industrie en consumenten, waarbij rekening moet worden gehouden met de kosten-batenanalysen en de standpunten van bedrijfs- en consumentenverenigingen. Bij het voorbereiden van de herziening van de wetgeving inzake energie-efficiëntie (energieefficiëntierichtlijn en richtlijn betreffende de energieprestatie van gebouwen) en het initiatief voor de ordening van de elektriciteitsmarkt zal de Commissie overwegen hoe consumenten kunnen profiteren van eenvoudigere en regelmatigere toegang tot hun verbruiksgegevens. Een van de mogelijkheden is het aanvragen van een slimme meter als die in hun omgeving niet structureel in gebruik is Een ruime keuze uit mogelijke acties Door de huidige energietransitie ontstaan er nieuwe mogelijkheden voor consumenten om een actievere rol te spelen. Consumenten in de hele Unie zouden moeten kunnen kiezen hoe zij actief zijn op de energiemarkten, zij het rechtstreeks of door hun energiebeslissingen te delegeren naar betrouwbare tussenpersonen of energiediensten, zoals aggregatoren, die namens de consument optreden. a) Overstappen op een andere leverancier profiteren van betere vergelijkbaarheid Het recht van consumenten om op zoek te gaan naar de beste energiedeal en energiebron van hun keuze is een belangrijke verandering die door de interne energiemarkt van de EU teweeg is gebracht. Toch zijn veel burgers zich nog niet bewust van hun recht om over te stappen op een andere energieleverancier of een ander energiecontract. Om de consumenten beter te informeren over deze en andere rechten heeft de Commissie in 2014 informatieve documenten opgesteld waarin de belangrijkste consumentenrechten in de EUenergiewetgeving zijn opgenomen Een slim metersysteem is een elektronisch systeem waarmee het energieverbruik kan worden gemeten waarbij meer informatie wordt verstrekt dan bij een conventionele meter en dat data kan doorzenden en ontvangen met gebruikmaking van een vorm van elektronische communicatie. zie artikel 2, punt 28, van Richtlijn 2012/27/EU. 8 "Stand van zaken bij de invoering van slimme metersystemen in de EU-27 met bijzondere aandacht voor elektriciteitsmeters ", COM(2014) 356: 16 lidstaten hebben toegezegd om tegen miljoen slimme meetsystemen te installeren ter waarde van zo'n 45 miljard EUR. 9 Zweden, Italië, Finland, Malta, Spanje, Oostenrijk, Polen, het Verenigd Koninkrijk, Estland, Roemenië, Griekenland, Frankrijk, Nederland, Luxemburg, Denemarken, Ierland en Letland _en.pdf en 4

5 Overstappen moet technisch eenvoudig, snel en betrouwbaar zijn. De initiatieven van nationale regelgevingsautoriteiten om de overstapduur in te korten zijn wat dat betreft welkom 11. Het wegnemen van overstapkosten en -boetes die de keuze van de consumenten en de algehele concurrentie beperken kan eveneens worden overwogen. Maar bovenal dient de overstap gebaseerd te zijn op gemakkelijk toegankelijke, transparante, betrouwbare en vergelijkbare informatie over de prijs, de kwaliteit van de contractuele prestaties en de klanttevredenheid, bijvoorbeeld door middel van beoordelingssystemen voor klanten voor alle leveranciers en aanbiedingen op de markt. Informatie over het aandeel en type door de leveranciers gebruikte energiebronnen 12 stelt de consument verder in staat beter geïnformeerde keuzes te maken. De Commissie zal met de nationale regelgevingsautoriteiten werken aan transparantie- en betrouwbaarheidscriteria voor hulpmiddelen voor het vergelijken van energie en om ervoor te zorgen dat alle consumenten toegang hebben tot ten minste een onafhankelijk en geverifieerd vergelijkingshulpmiddel om het huidige contract te vergelijken met alle andere aanbiedingen op de markt. Door voort te bouwen op inspanningen van de bedrijfs- en consumentenorganisaties en op goede praktijken die in het Citizens' Energy Forum 13 zijn geïdentificeerd, zal de Commissie in samenwerking met de nationale regelgevingsautoriteiten minimumnormen voor de belangrijkste informatie in reclames en op facturen trachten te identificeren, in het bijzonder met betrekking tot prijsvergelijking. Regulering van de detailhandelprijzen kan een bijzonder sterk obstakel vormen voor doeltreffende concurrentie, zoals in de mededeling betreffende de energie-unie is vermeld. De lidstaten voeren vaak een slecht presterende detailhandelsmarkt of sociale beschermingsbehoeften aan als rechtvaardiging voor prijsregulering. Sociale beleidsdoelstellingen zoals het beschermen van kwetsbare consumenten met gereguleerde tarieven zijn niet transparant en kunnen zelfs leiden tot hogere energiekosten voor zowel de kwetsbare als de minder kwetsbare consumenten. Er moet derhalve onderzoek worden gedaan naar meer duurzame en nauwkeurige maatregelen om de lidstaten te helpen de prijzen voor eindgebruikers te dereguleren. De Commissie werkt met de lidstaten samen bij de geleidelijke afschaffing van gereguleerde, beneden de kostprijs liggende tarieven, zoals vastgesteld in de strategie voor de energie-unie, waarbij ervoor wordt gezorgd dat dergelijke afschaffingen vergezeld gaan van doelgerichte en doeltreffende bescherming van de kwetsbare consumenten. De lidstaten kunnen lessen trekken uit de voorbeelden van geslaagde afschaffing van gereguleerde tarieven, zoals in Ierland. b) De voordelen van flexibiliteit verwezenlijken door middel van vraagrespons De groei van variabele hernieuwbare energie maakt vraagrespons belangrijker dan ooit. Energie-efficiëntie en vraagrespons zijn vaak betere opties voor het creëren van een evenwicht tussen vraag en aanbod dan het bouwen of in bedrijf houden van energiecentrales df 11 Raad van Europese energieregulators. 12 Zoals al is voorzien in het kader van artikel 3, lid 9, onder a) en b), van Richtlijn 2009/72/EG

6 of netwerklijnen. Het is duidelijk dat de keuze om deel te nemen aan vraagrespons altijd aan de consument is. In sommige delen van Europa is vraagrespons in de detailhandel al in gang. In het Verenigd Koninkrijk hebben industriële en kantoorgebouwen dankzij flexibele en geautomatiseerde vraagresponsprogramma's tot 24 % kostenbesparingen opgeleverd en % vermindering van het elektriciteitsverbruik opgeleverd 14. Toegang van consumenten tot prijssignalen die flexibele consumptie belonen is van cruciaal belang voor vraagrespons. Die kunnen worden geboden in de vorm van leveringscontracten op basis van dynamische prijzen, of contracten met lastbeperking die overeenstemt met de situatie op de energiemarkten of -netten. De consequenties van dergelijke contracten dienen goed aan de consumenten te worden uitgelegd. Een verlaging van netkosten bij een verlaagd verbruik wanneer de netwerken overbelast zijn, zou een verdere stimulans kunnen vormen. Consumenten zouden gestimuleerd moeten worden om aan vraagrespons deel te nemen, maar de consumenten die er niet in slagen hun vraag aan te passen, moeten hiervoor niet bestraft worden. Hoewel de dynamische prijscontracten nog in de kinderschoenen staan, blijkt uit de eerste ervaringen dat zij voor consumenten goede resultaten kunnen opleveren 15. Op plekken waar dit al gebeurt, zoals Finland of Zweden, kiezen eindgebruikers steeds vaker voor dynamisch geprijsde elektriciteitscontracten 16, waarmee ze 15 tot 30 % besparen op hun elektriciteitsrekeningen. De geplande herziening van de energie-efficiëntierichtlijn en de ontwikkeling van wetgevingsvoorstellen tot uitvoering van de nieuwe marktordening bieden de mogelijkheid om te beoordelen hoe de beschikbaarheid van tijdgedifferentieerde contracten kan worden vergroot. c) Lagere energierekeningen door zelfopwekking en -verbruik De combinatie van opties voor gedecentraliseerde opwekking en opslag met flexibiliteit aan de vraagzijde kan de consument verder in staat stellen om zelf als leverancier en beheerder op te treden voor (een deel van) zijn eigen energiebehoeften, door producent en consument te worden en energierekeningen te verlagen. Gedecentraliseerde opwekking van hernieuwbare energie, voor eigen gebruik van de consument of voor levering aan het systeem, kan een nuttige aanvulling vormen op gecentraliseerde opwekkingsbronnen. Wanneer zelfverbruik een goed evenwicht blijkt te creëren tussen productie en belasting, kan het bijdragen aan het verminderen van netwerkverliezen en -congestie en zo netwerkkosten op de lange termijn besparen die anders voor rekening van de consument zouden komen. Consumenten die hun eigen elektriciteit met hernieuwbare energiesystemen ter plaatse produceren, verbruiken minder elektriciteit van het net. Dit heeft invloed op de manier waarop netwerktarieven worden berekend. Netwerktarieven moeten op eerlijke wijze worden samengesteld en een weerspiegeling van de kosten vormen. Tegelijkertijd moeten zij energie- 14 Fortum 2014, SEAM group 2014 en Thames Valley Vision pilot scheme, Bracknell UK In Finland daalden de elektriciteitsprijzen voor huishoudens met doorlopende contracten met vaste prijs met 4 % in 2014 en met zo'n 10 % voor spotprijsverbonden contracten (sinds 2012 de goedkoopste contractcategorie); bron: Energiavirasto (NRA) In Zweden domineren contracten met vaste prijs nog steeds (43 % in 2012), maar variabele contracten (27,5 %) lopen hun achterstand in (+ 17 % op jaarbasis). De totale elektriciteitskosten voor consumenten met een standaardcontract lagen in % hoger dan een flexibel contract. Bron: Energi Inspektion, jaarverslag

7 efficiëntie en de doelstellingen voor hernieuwbare energie ondersteunen en simpel en transparant zijn voor de consument. Zelf-opwekking van energie wordt in meer detail besproken in het werkdocument van de diensten van de Commissie dat deze mededeling vergezelt. d) Grotere deelname van consumenten door bemiddeling en collectieve regelingen In een aantal lidstaten ontstaan steeds vaker collectieve regelingen en gemeenschapsinitiatieven. Steeds meer consumenten doen aan collectieve zelf-opwekking en samenwerkingsregelingen om hun energieverbruik beter te kunnen beheren. Deze innovatie door consumenten leidt ook tot innovatie voor consumenten en opent nieuwe bedrijfsmodellen. Energieleveranciers, aggregatoren, tussenhandelaren, gegevensverwerkingsbedrijven, andere bemiddelende bedrijven en vaak ook consumentenorganisaties helpen consumenten steeds vaker om betere energiedeals te verkrijgen en ze tegelijkertijd te verlossen van administratieve procedures en omslachtig onderzoek. Hierdoor ontstaan ook nieuwe mogelijkheden voor lokale gemeenschappen en autoriteiten. Hun regionale en lokale energie-initiatieven kunnen een waardevolle verbinding tussen besluitvormers, burgers en innovatoren op lokaal niveau vormen. Het Burgemeestersconvenant met meer dan 6000 ondertekenende steden toont aan dat plaatselijke autoriteiten bereid zijn hun bijdrage te leveren aan een nieuw energiesysteem dat innovatieve lokale energie ondersteunt, waaronder met oplossingen die zijn ontwikkeld in het kader van het Europese innovatiepartnerschap "Slimme steden en gemeenschappen". De Commissie zal met de Burgemeerstersconvenant verder werken aan het bevorderen van de deelname van consumenten in de energiemarkt en in doeltreffend beheer voor de energieunie, waaronder via lokale energie-initiatieven. Bovendien zullen de herziening van de richtlijnen betreffende hernieuwbare energiebronnen en energie-efficiëntie en het initiatief betreffende marktordening de mogelijkheid bieden om te beoordelen hoe doeltreffende toegang tot innovatieve energieleveranciers, onder andere door collectieve regelingen, gefaciliteerd kan worden Handhaving van volledige bescherming voor consumenten EU-wetgeving voorziet al in uitgebreide rechten voor consumenten, en de handhaving daarvan blijft een prioriteit. De Commissie zal de uitvoering van deze rechten beoordelen en in samenwerking met consumentenorganisaties en regelgevingsinstanties meer gedetailleerde richtsnoeren verstrekken. De toevoeging van energiespecifieke wetten in de bijlage bij de verordening betreffende samenwerking met betrekking tot consumentenbescherming zal worden overwogen. De lidstaten blijven in de eerste plaats verantwoordelijk voor het handhaven van de rechten en bescherming van energieconsumenten. Als er meer opties en aanbiedingen komen, hebben consumenten nog grotere verzekeringen nodig dat ze doeltreffend worden beschermd tegen oneerlijke commerciële praktijken. Autoriteiten die dergelijke praktijken en klachten in de energiesector onderzoeken, zouden baat kunnen hebben bij een nauwere samenwerking met hun tegenhangers in andere lidstaten. 7

8 Energiearmoede is een ander belangrijk actiepunt voor de lidstaten, waar sociale en energiemaatregelen samenkomen. Energiearmoede moet worden aangepakt in de bredere context van sociale zekerheid, maar zonder daarbij de behoefte aan doelgerichte en doeltreffende bijstand die de beste praktijken op energiegebied weerspiegelen, te negeren 17. Bij het werk dat met belanghebbenden in het Citizens' Energy Forum 18 is verricht in verband met beste praktijken is benadrukt dat verbeteringen op het gebied van energie-efficiëntie vaak de beste langetermijnoplossing zijn voor energiearmoede. Dit moet worden weerspiegeld in de acties van de lidstaten om hun verplichtingen in het kader van de EU-wetgeving na te komen, de kwetsbaarheid van de consument te verminderen en energiearmoede aan te pakken 19. Op dat vlak vergemakkelijkt het Citizens' Energy Forum de uitwisseling van beste praktijken over de meest doeltreffende bijstand, voornamelijk door energie-efficiëntie. Om lidstaten te helpen hun verplichtingen in dit verband na te komen en de transparantie te verbeteren, zal de Commissie overwegen hoe de EU-brede gegevensverzameling en monitoring met betrekking tot energiearmoede kan worden verbeterd terwijl eveneens kan worden gezorgd voor de veiligheid, privacy en bescherming van persoonlijke gegevens. Gemeenschappelijke minimumcriteria zouden kunnen worden overwogen voor de identificatie van kwetsbaarheid van consumenten 20 en energiearmoede Slimme huizen en netwerken Slimme technologieën voor de elektriciteitsnetten en huizen zouden de betrokkenheid van de consument in de nieuwe detailhandelsmarkt vereenvoudigen en geen nieuwe lasten moeten veroorzaken. Geïntegreerde geautomatiseerde oplossingen kunnen de consument in staat stellen om zelf makkelijker actie te ondernemen, door de koppeling van slimme metersystemen aan slimme energiebeheersystemen in huizen en dankzij slimme toepassingen die consumptiebeheer, de deelname aan de vraagrespons en de best mogelijke afstemming van micro-opwekking aan informatie over energieprijzen vereenvoudigen. Dergelijke slimme technologieën zullen eveneens de introductie van elektrische voertuigen vereenvoudigen. Voor zowel consumenten als het energiesysteem moeten voor een volledige benutting van deze technologieën de te installeren slimme metersystemen qua functionaliteit geschikt zijn voor het beoogde doel 21. Bovendien zou de uitrol van de geavanceerde meterinfrastructuur technische interoperabiliteit moeten garanderen alsook toegang van consumenten tot hun verbruiksgegevens via een open niet aan eigendomsrechten gebonden generiek interface Hieronder vallen vaak energie-specifieke maatregelen, zoals verbeteringen van energie-efficiëntie waarmee energieverspilling tot een minimum kan worden beperkt en de energierekeningen van kwetsbare gebruikers betaalbaarder worden gemaakt. 18 Zie het richtsnoer inzake kwetsbare consumenten, november 2013: 19 Zie de studie uit 2015: 20 Lopende studie van de Commissie inzake kwetsbaarheid van consumenten op de belangrijkste markten in de Europese Unie: 21 Aanbeveling 2012/148/EU van de Commissie van 9 maart 2012 inzake de voorbereiding van de uitrol van slimme metersystemen. 22 Zoals een USB-interface en met DSLM/COSEM gecodeerde gegevens. 8

9 Europese normalisatie-instellingen 23 hebben al een volledige reeks normen voor slimme meters en voor de algehele structuur en onderdelen van slimme elektriciteitsnetten opgesteld, die betrekking hebben op kwesties op technologisch en communicatiegebied (d.w.z. protocollen voor het uitwisselen van informatie). De Commissie zal de uitvoering van deze normen nauw in het oog houden en analyseren of de Europese normen voor slimme elektriciteitsnetten en slimme metersystemen evenals de aanbevolen functies daarvan consistent worden toegepast om te waarborgen dat zij voor de gewenste functionaliteit en interoperabiliteit zorgen. Normen en interoperabiliteit zijn eveneens van belang voor de communicatie in huizen tussen slimme apparaten en energiebeheersystemen, zodat vraagresponsklare apparatuur voor in huis gemakkelijk kan worden geïnstalleerd en bediend. De industrie moet dergelijke normen 24 spoedig voltooien en toepassen en zou hierbij moeten worden gesteund. Synergieën met andere huissystemen (zoals de watervoorziening) zouden ook moeten worden nagestreefd om slimme apparatuur in staat te stellen hun consumptie te optimaliseren. EU-financiering zal gebruikt blijven worden voor onderzoek en demonstratie op het gebied van slimme huizen en slimme netwerktechnologieën, alsmede hun veiligheid, om het internationale concurrentievermogen van EU-ondernemingen in deze hoogwaardige sector te versterken. Het zal bovendien cruciaal zijn om de netwerkinvesteringen en -operaties in de nieuwe omstandigheden kosteneffectief te beheren. Beloningsregelingen voor distributiesysteembeheerders moeten kostengeörienteerd zijn en hen ook aansporen om kosteneffectief te werken aan innovatieve oplossingen voor netwerkontwikkeling en op te treden als neutrale marktbemiddelaars wanneer zij verantwoordelijk zijn voor gegevensverwerking. De lidstaten en de industrie zouden de Europese structuur- en investeringsfondsen en het Europees Fonds voor strategische investeringen ten volle moeten gebruiken voor de cofinanciering van de uitrol van slimme technologie. Investeringen in technologie voor en onderzoek naar slimme energie, waaronder via het Horizon 2020-programma, zullen meerdere parallelle voordelen met zich meebrengen door het Europese concurrentievermogen in hoogwaardige industriële sectoren te versterken, zoals onder meer in de digitale eengemaakte markt wordt nagestreefd. De Commissie zal er door samenwerking met de Raad van Europese energieregulators en het Agentschap voor de samenwerking tussen energieregulators voor zorgen dat de nationale regelgevingsautoriteiten bij de regulering van distributiesysteembeheerders stimulansen krijgen voor innovatie en kostenefficiëntie, evenals voor transparantie in verband met de kwaliteit van energiedistributie. 23 Comité Européen de Normalisation (CEN), Comité Européen de Normalisation Électrotechnique (CENELEC) en European Telecommunications Standards Institute (ETSI). 24 Zoals ETSI/OneM2M, Ontology for Smart Appliances, Energy Labelling. 9

10 2.3. Speciale aandacht voor gegevensbeheer en -bescherming Een belangrijk deel van de waarde van de energiemarkt van de toekomst zal voortkomen uit de grote gegevensstromen en een bredere integratie van informatie- en communicatietechnologie in energiesystemen. De verantwoordelijke voor het verzamelen en verwerken van gegevens in de context van slimme metersystemen of andere diensten die de consument handelsbevoegdheid geven zou de consument en eventuele door de consument aangewezen derde partijen directe toegang tot deze gegevens moeten verstrekken. De toegang moet effectief en niet-discriminatoir zijn 25. Dit is essentieel wanneer de verantwoordelijke voor de meting of facturering ook andere diensten op de markt verleent. Hoewel gegevensverwerking volgens verschillende modellen kan gebeuren 26 is de neutraliteit van de voor het beheer van toegang tot gegevens verantwoordelijke partij van cruciaal belang. Voor diensten met toegevoegde waarde mogen alleen door de consument gemachtigde derden toegang krijgen tot de verbruiks- en factureringsgegevens van de consument. De Commissie zal in 2016 in het kader van de strategie voor de digitale interne markt een Europees initiatief voor vrij gegevensverkeer 27 voorstellen waarin eigendom, interoperabiliteit en bruikbaarheid van en toegang tot gegevens (met inbegrip van energiegegevens) in beschouwing zullen worden genomen. De energiesector moet een leidende rol spelen bij het beschermen van gegevensbeveiliging en de privacy en gegevensbescherming van alle consumenten. In de voorstellen van de Commissie voor de Richtlijn netwerk- en informatiebeveiliging en voor een algemene verordening inzake gegevensbescherming, die beiden momenteel worden besproken, worden de opkomende risico's in verband met gegevensverwerking behandeld. In afwachting van een dergelijke ontwikkeling in het algemene regelgevend kader op het gebied van gegevensbeveiliging en privacybescherming heeft de Commissie met belanghebbenden in de energiesector gewerkt aan de relevante sectorspecifieke hulpmiddelen. In oktober 2014 heeft de Commissie een aanbeveling 28 vastgesteld, die richtsnoeren bevat voor de lidstaten en de industrie over het uitvoeren van een effectbeoordeling van gegevensbescherming, zodat zij kunnen anticiperen op de mogelijke gevolgen voor de rechten en vrijheden van de betrokkenen en sterke zekerheden kunnen inbouwen 29. Door de aanbeveling op te volgen kan de energiesector zo onbureaucratisch en kosteneffectief mogelijk een leidersrol spelen bij gegevensbescherming. 25 Richtlijn 2012/27/EU en Aanbeveling 2012/148/EU van de Commissie inzake de voorbereiding van de uitrol van slimme metersystemen. 26 Verslag op Aanbeveling 2014/724/EU van de Commissie betreffende het model voor de privacyeffectbeoordeling van slimme netten en slimme metersystemen. 29 De aanbeveling bevordert het testen en het gebruik van een model voor de privacyeffectbeoordeling dat gezamenlijk door de Commissie en deskundigen uit de industrie is ontwikkeld en zal worden gebruikt als beoordelings- en besluitvormingsinstrument voor het plannen of uitvoeren van investeringen in de sector voor slimme netten. 10

11 3. CONCLUSIE EN VOLGENDE STAPPEN Voor een succesvolle "new deal" zoals opgenomen in de strategie voor de energie-unie moet de consument in het middelpunt van een succesvol en goed functionerend energiesysteem staan. De stappen die moeten worden ondernomen om dit te kunnen bereiken kunnen worden samengevat in de volgende tien punten: 1. Consumenten regelmatige toegang - waaronder in near-realtime - bieden tot gedeeltelijk gestandaardiseerde, betekenisvolle, precieze en begrijpelijke informatie over verbruik en verbonden kosten en over soorten energiebronnen. 2. Overstappen op een andere leverancier snel en eenvoudig maken dankzij transparante en rechtstreeks vergelijkbare aanbiedingen van concurrerende leveranciers, zonder dat bijvoorbeeld overstapkosten dit proces bemoeilijken. 3. Garanderen dat consumenten in de nieuwe energiemarkt volledig beschermd blijven, ook tegen oneerlijke commerciële praktijken. 4. Consumenten mogelijkheden bieden om actieve spelers te worden op de energiemarkt en te profiteren van het ondernemen van actie, bijvoorbeeld door hun gebruik aan te passen en te verminderen aan de hand van prijsontwikkeling, door de variabiliteit van hernieuwbare energie te compenseren door vraagrespons te omarmen of door zelf energie op te wekken en op te slaan. 5. Gegevens over verbruik en metingen onder het beheer van de consument houden. Wanneer de consument andere partijen (leveranciers en bemiddelaars) toegang verleent tot gegevens, moeten de privacy van de consument en de bescherming en beveiliging van die gegevens worden gegarandeerd. 6. Consumenten toegang bieden tot concurrerende en transparante marktconforme aanbiedingen, en kwetsbare consumenten en/of consumenten die met energiearmoede te kampen hebben, tegelijkertijd voorzien van doelgerichte en doeltreffende bijstand overeenkomstig de beste praktijken en die bijdraagt aan energie-efficiëntie en - besparingen. 7. Consumenten de mogelijkheid tot marktdeelname bieden via betrouwbare tussenpersonen of collectieve of gemeenschapsregelingen. Deze tussenpersonen moeten eerlijke toegang tot de markt en tot gebruiksgegevens hebben en dienen op dezelfde manier als leveranciers te worden gecontroleerd. 8. Ervoor zorgen dat slimme huisapparatuur en onderdelen volledig interoperabel en gemakkelijk te gebruiken zijn en dat slimme metersystemen geschikt zijn voor het beoogde doel, met de aanbevolen functies, om hun nut voor de consument te optimaliseren. 9. Kosteneffectieve en stabiele netwerkoperatie waarborgen; niet-discriminatoire verwerking van metergegevens met mogelijk commerciële waarde door distributiesysteembeheerders of een andere verantwoordelijke partij waarborgen. 10. Versterking van de verbinding tussen onderzoek, innovatie en industrie voor het ontwikkelen van het internationale concurrentievermogen in technologieën voor slimme huizen en elektriciteitsnetten, in samenwerking met alle spelers op de markt. De bestaande wetgeving op Europees en nationaal niveau en doeltreffend toezicht door de regelgever bieden veel van de instrumenten om dit te verwezenlijken. Er is actie nodig op het niveau van de lidstaten; de samenwerkingsinitiatieven van de industrie, 11

12 consumentenorganisaties en nationale wetgevers zullen ook een belangrijke rol hebben in het doeltreffende beheer van de energie-unie. De aankomende herzieningen van bestaande wetgeving (de energie-efficiëntierichtlijn, de richtlijn betreffende de energieprestatie van gebouwen en de richtlijn betreffende hernieuwbare energie), de netcodes en het geplande initiatief voor een nieuwe marktordening, en de effectbeoordelingen daarvan, zullen de gelegenheid bieden om te identificeren waar actie nodig is op EU-niveau om een "new deal" voor consumenten te kunnen verwezenlijken. De herziening van de richtlijn betreffende energie-efficiëntie-etikettering is een eerste stap om consumenten te helpen bij het maken van geïnformeerde keuzen om hun energierekeningen te verlagen. 12