NMZ-BULLETIN. In dit nummer: En verder: Gain-of-function Nav1.7 mutaties in idiopathische dunnevezel-neuropathie. 13 januari 2012

Transcriptie

1 NMZ-BULLETIN Uitgave van de Stichting Interuniversitair Steunpunt Neuromusculair Onderzoek Jaargang 20 Nummer 30 December 2011 In dit nummer: Gain-of-function Nav1.7 mutaties in idiopathische dunnevezel-neuropathie Janneke Hoeijmakers, Karin Faber en Ingemar Merkies Afdeling Neurologie, Maastricht Universitair Medisch Centrum en Spaarne Ziekenhuis Hoofddorp 1. Gain-of-function Nav1.7 mutaties in idiopathische dunnevezel-neuropathie 5. Het Kinderspiercentrum Amsterdam 6. Een volgende skip bij Duchenne spierdystrofie: exon Prospectieve ALS studie Nederland (PAN): Nationaal onderzoek naar risicofactoren in genen en omgevingsfactoren van patiënten met ALS 14. Congres Peripheral Nerve Society eindelijk naar Rotterdam 15. Het Europese Neuromuscular Centre (ENMC) En verder: 2. Aankondiging Symposium Neuromusculaire ziekten 3. Van de bestuurstafel 8. Lopende trials en patiëntgericht onderzoek in Nederland 12. Toegekend wetenschappelijk onderzoek Prinses Beatrix Fonds Bijdragen 91e vergadering Belgisch-Nederlandse studieclub 13. Uitkomst afgesloten trials en patiëntgebonden onderzoek 15. Aanmelden patiënten met neuromusculaire aandoeningen Dunnevezel-neuropathie (DVN) is een polyneuropathie waarbij de dunne gemyeliniseerde Aδ-vezels en ongemyeliniseerde C-vezels zijn aangedaan. Dit kan leiden tot sensore klachten en tekenen van autonome disfunctie. De sensore klachten zijn meestal distaal gelokaliseerd volgens een zenuwlengte-afhankelijk patroon; soms wordt een meer diffuse vlekkerige verdeling beschreven. De diagnose geïsoleerde DVN kan lastig te stellen zijn, omdat bij neurologisch onderzoek hooguit een gestoorde pijn- en temperatuurzin wordt gevonden en het standaard zenuwgeleidingsonderzoek geen afwijkingen laat zien. Hierdoor hebben patiënten regelmatig al verschillende artsen bezocht voordat de diagnose wordt gesteld. De laatste decennia zijn steeds meer specifieke diagnostische test ter beschikking gekomen om DVN aan te kunnen tonen. Het huidbiopt (voor het tellen van het aantal intra-epidermale zenuwvezels dat de basaalmembraan doorkruist) en het temperatuurdrempel-onderzoek zijn opgenomen in de definitie die in het algemeen wordt gebruikt voor het stellen van de diagnose DVN. Volgens deze moet er een combinatie zijn van klachten passend bij DVN, zonder tekenen van betrokkenheid van dikke zenuwvezels (normaal zenuwgeleidingsonderzoek, normale kracht, vibratiezin, propriocepsis en normaal opwekbare reflexen) met daarnaast een huidbiopt met een verlaagde intra-epidermale zenuwvezeldichtheid en/of afwijkend temperatuurdrempel-onderzoek. Het stellen van de diagnose DVN is van belang omdat er een behandelbare onderliggende oorzaak aan ten grondslag kan liggen. Hierbij komt diabetes mellitus het vaakst voor. Tevens geeft het de patiënt meer zekerheid over de oorzaak van de klachten. In de literatuur wordt echter bij 22,6% tot 93% van de patiënten met DVN geen onderliggende oorzaak gevonden. In deze groep patiënten met idiopathische DVN is onderzocht of er sprake zou kunnen zijn van een genetische oorzaak. 13 januari 2012 symposium neuromusculaire ziekten Inschrijving: Figuur 1 Gain-of-function Nav1.7 mutaties in idiopathische DVN. Mutatie R185H werd in 2 patiënten gevonden. De mutaties M932L en V991L werden samen in 1 patiënt aangetoond. ISNO NMZ - BULLETIN 1 4NMZ_Bulletin_Nr30_Dec_2011.indd :49

2 - vervolg artikel pagina 1. Janneke Hoeijmakers, Karin Faber en Ingemar Merkies Bij 29% van de patiënten die voldeden aan de criteria voor idiopathische DVN werd een mutatie in het SCN9A-gen aangetoond. Het SCN9A-gen codeert voor het spanningsafhankelijke natriumkanaal Na v 1.7. Dit is een membraangebonden eiwit dat uit een grote spanningsafhankelijke α-subeenheid bestaat en een kleinere β-subeenheid die de kinetische eigenschappen van het kanaal beïnvloedt. Het kanaal speelt een belangrijke rol bij het genereren en de geleiding van actiepotentialen. In het perifere zenuwstelsel komen in de dorsale ganglioncellen en axonen van dunne zenuwcellen de spanningsafhankelijke natriumkanalen Na v 1.7, Na v 1.8 en Na v 1.9 voor. Deze worden respectievelijk gecodeerd door het SCN9A-gen, SCN10Agen en SCN11A-gen. In het verleden zijn een drietal pijnsyndromen beschreven waarbij er sprake is van een mutatie in het SCN9A-gen. In primaire erythermalgie en het paroxysmale extreme pijnsyndroom is een toename van de functie van Na v 1.7. Dit wordt ook wel een gain-of-function mutatie genoemd. Een loss-of-function mutatie, met als gevolg een verminderde werking van Na v 1.7 is de oorzaak van congenitale ongevoeligheid voor pijn. De kliniek van met name primaire erythermalgie vertoont overeenkomsten met DVN. Bij beiden is meestal sprake van branderige distale pijn, waarbij bij primaire erythermalgie ook nog een Aankondiging Prinses Beatrix Fonds Symposium Neuromusculaire ziekten In januari 2012 houdt ISNO weer haar jaarlijkse symposium voor (kinder)neurologen, klinisch neurofysiologen, revalidatieartsen, genetici en kinderartsen met als interessegebied neuromusculaire ziekten. Titel : Neuromusculaire ziekten: Acute zorg en chronische problemen Datum : 13 januari 2012 Locatie : ABN-AMRO hoofdgebouw, Gustav Mahlerlaan 10, 1082 PP, Amsterdam Organisatie : Boerhaave Inschrijving : Ook voor het symposium van 2012 is weer een gevarieerd programma samengesteld waarbij de nadruk ligt op een pragmatische en praktijkgerichte benadering van neuromusculaire aandoeningen. warmte en spanningsafhankelijke roodheid wordt gezien. Soms wordt deze roodheid ook bij patiënten met DVN beschreven. Tussen 2006 en 2009 zijn naar het Maastricht Universitair Medisch Centrum 248 patiënten verwezen met de klinische diagnose DVN. Bij 63 patiënten werd op dat moment geen onderliggende oorzaak gevonden. Vierenveertig patiënten wilden meedoen aan verder onderzoek. Bij 28 patiënten was er sprake van zowel een afwijkend huidbiopt als afwijkend temperatuur drempelonderzoek, waarbij uitgebreide aanvullende diagnostiek inderdaad geen aanwijzingen voor een onderliggende oorzaak liet zien. Deze patiënten ondergingen SCN9A analyse. Bij 29% (8 van de 28) bleek er sprake te zijn van een nieuwe mutatie van Na v 1.7. Twee patiënten hadden dezelfde mutatie en bij 1 patiënt werden twee mutaties gevonden (Figuur 1). Professor Waxman en zijn team van de Yale University hebben de gevonden mutaties in humane embryo nier- en dorsale ganglioncellen ingebouwd. Daarna zijn functionele patch clamp en current clamp studies verricht om de elektrofysiologische eigenschappen van de gemuteerde natriumkanalen aan te kunnen tonen. Iedere mutatie bleek hyperexcitabiliteit van de dorsale ganglioncellen te veroorzaken, waarvan wordt aangenomen dat dit leidt tot de symptomen van de DVN. Tevens Het thema van het symposium is dit jaar: Acute zorg en chronische problemen bij neuromusculaire aandoeningen. Naast het stellen van een diagnose bij patiënten met een neuromusculaire aandoening, vormen ook de behandeling en begeleiding van deze patiënten een grote uitdaging. U zult de antwoorden horen op vragen zoals welk advies geef ik aan de anesthesioloog bij een patiënt met myasthenia gravis of myotone dystrofie?, wanneer en welke neuromusculaire patiënt dient te worden verwezen naar een cardioloog?, hoe herken en behandel ik een myasthene crisis? welk vervolgtraject kan ik aanbieden, en hoe verloopt zo n traject, inclusief vragen over bijvoorbeeld (thuis-) beademing? Aan de hand van de zou het een rol kunnen spelen bij axonale degeneratie van de dunne zenuwvezels. De vondst van SCN9A-mutaties bij patiënten met idiopathische DVN zou in de toekomst bij kunnen dragen aan een betere symptomatische behandeling van deze groep patiënten. Neuropathische pijnstilling geeft vaak slechts gedeeltelijke pijnverlichting, waarbij de huidige natriumkanaalblokkers regelmatig centrale of cardiovasculaire bijwerkingen geven. Een specifieke Na v 1.7 blokker zou dit kunnen voorkomen. Zowel bij patiënten, huisartsen als specialisten bestaat er regelmatig nog veel onduidelijkheid over de diagnose DVN. Er is een website beschikbaar met uitleg over het ziektebeeld, het stellen van de diagnose, de onderliggende aandoeningen en de behandeling. Voor hulpverleners is er extra aanvullende wetenschappelijke literatuur toegevoegd en informatie over hoe een patiënt voor diagnostiek doorverwezen kan worden naar het MUMC. De informatie is zowel in het Nederlands als Engels beschikbaar (voor meer informatie zie: www. dunnevezelneuropathie.nl). Referentie: Faber CG, Hoeijmakers JGJ, Ahn HS, Cheng X, Han C, Choi JS, Estacion M, Lauria G, Vanhoutte EK, Gerrits MM, Dib-Hajj S, Drenth JPH, Waxman SG, Merkies ISJ. Gain of function Nav1.7 mutations in idiopathic small fiber neuropathy. Annals of Neurology Mei klinische presentaties zullen de sprekers handvatten proberen aan te reiken voor de praktijk. De Prinses Beatrix Fonds jaarprijs Neuromusculaire ziekten zal worden uitgereikt en de prijswinnaar zal een lezing geven over het winnende onderzoek. Uitreiking van de Prinses Beatrix Fonds jaarprijs tijdens het symposium in Christa Walgaard ontvangt de cheque van Jan-Ite de Ruijter, directeur van het Prinses Beatrix Fonds en Jan Verschuuren, voorzitter ISNO 2 ISNO NMZ - BULLETIN 4NMZ_Bulletin_Nr30_Dec_2011.indd :49

3 Van de ISNO bestuurstafel Beste Lezers, Wellicht bent u al met uw gedachten bij het eind van het jaar. Hoopt u op een paar mooie dagen met strak ijs om de schaatsen onder te binden. Of hebt u al geregeld om het buiten Nederland hogerop te zoeken op de ski s te stappen. Een alternatief is om gewoon een paar dagen gezellig thuis voor de haard door te brengen met familie of vrienden. In ieder geval is er vast een rustig moment om even door het NMZ Bulletin te bladeren. Alle informatie over onderzoek en patiëntenzorg staat weer overzichtelijk bij elkaar en is bijgewerkt door alle neuromusculaire centra. Naast interessant wetenschappelijk nieuws kunt u lezen over ontwikkelingen in Europa, zoals bij het ENMC en de fusie van de Europese Neurologen verenigingen. Dichter bij huis gaat ook een en ander veranderen. Het Prinses Beatrix Fonds heeft aangekondigd zich meer op de spierziekten te willen richten. Prinses Beatrix Fonds kiest voor spierziekten Het Prinses Beatrix Fonds heeft aangekondigd zich de komende jaren volledig te willen gaan focussen op spierziekten. Dit betekent dat de activiteiten op andere gebieden, zoals de bewegingsstoornissen en multiple sclerose, de komende jaren stap voor stap zullen worden afgebouwd. Het is duidelijk dat dit een belangrijke koerswijziging is voor het Prinses Beatrix Fonds, die is ingegeven door de behoefte zich duidelijker te profileren en de mogelijkheid om de bestedingen te concentreren op één terrein. Binnenkort verschijnt er meer informatie op de website Symposium neuromusculaire ziekten Op 14 januari 2011 vond het gebruikelijke Prinses Beatrix Fonds Symposium Neuromusculaire Ziekten plaats. De titel was: Houd het simpel, herken de patronen. Voor een uitverkochte zaal werden diverse voordrachten gehouden die direct aansloten bij de praktijk. De evaluatie liet zien dat de cursus door de toeschouwers als goed tot zeer goed werd beoordeeld. Het was een uitstekend begin van een goed spierenjaar. De Jaarprijs neuromusculaire ziekten 2011 werd gewonnen door Christa Walgaard voor haar werk op het gebied van het Guillain-Barre syndroom en uitgereikt door de nieuwe directeur van het PBF, Jan-Ite de Ruijter. Bestuursleden Stichting ISNO Prof. dr. J.J.G.M Verschuuren, voorzitter en moderator Prof. dr. B.G.M. van Engelen, vice-voorzitter Dr. C.G. Faber, secretaris Drs. J-I. de Ruijter, penningmeester Prof. dr. E. Bakker Prof. dr. L.H. van den Berg Mw. S. Goemans, namens VSN Dr. B.C. Jacobs Prof. dr. F. Nollet Drs. M. Timmen, namens VSN Colofon Het NMZ-bulletin is een uitgave van: Stichting ISNO Postbus CM Den Haag Tel.: Fax.: isno@isno.nl Postbank: Oplage: 1500 Redactie: Jan Verschuuren Simone van den Berge Mogelijk gemaakt door: Prinses Beatrix Fonds Volgende maand is in Amsterdam de volgende versie op vrijdag 13 januari De commissie heeft weer een uiterst praktisch en informatief programma samengesteld. Dit keer gaat het over acute en chronische zorg voor patiënten met een neuromusculaire aandoening. Meer informatie vindt u op Richtlijnen Er is een grote verscheidenheid aan bronnen die richtlijnen publiceren of hebben ontwikkeld voor de diagnostiek en/of behandeling. Hieronder vallen de American Academy of Neurology, het CBO, de Cochrane reviews, ENS en EFNS, en diverse universitaire en andere klinieken. Deze richtlijnen zijn niet altijd eensluidend noch even handzaam, omdat ze verschillende oplossingen kiezen voor onopgeloste problemen en dilemma s. ISNO NMZ - BULLETIN 3 4NMZ_Bulletin_Nr30_Dec_2011.indd :49

4 - vervolg artikel pagina 3. Van de ISNO bestuurstafel De behoefte aan handzame richtlijnen blijft onveranderd groot. Daarom is het ISNO gestart met het verzamelen van richtlijnen uit de diverse klinieken. Deze zullen via de website aan iedereen ter beschikking worden gesteld, zodat men ze kan gebruiken om deze over te nemen of lokaal eigen accenten aan te brengen. Aan de andere kant zal gevraagd worden om een nieuwe richtlijn of protocol dan ook weer toe te voegen aan het dossier op de website. Zo ontstaat hopelijk een nuttige kruisbestuiving tussen alle verschillende richtlijnen en protocollen van de diverse centra. Volg de ontwikkelingen op Hoeveel kosten spierziekten? gische en economische data beschikbaar waren. Erfelijke neuropathieën en inflammatoire myopathieën zijn bijvoorbeeld niet meegenomen in de berekening. Aan de andere kant zijn de gemiddelde kosten per Europese NMZ patiënt met euro per jaar de hoogste van alle neurologische aandoeningen. Persoonsgebonden budget op de helling Het kabinet wil dat het PGB per 1 januari 2012 alleen nog bestemd is voor mensen die van het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) een verblijfsindicatie hebben gekregen. Dat wil zeggen: mensen die zoveel zorg nodig hebben, dat verblijf in een verpleeghuis of verzorgingstehuis wordt aangeraden. Voor personen die nu een PGB hebben, zal dit uiterlijk 1 januari 2014 aflopen. Het is duidelijk dat dit grote gevolgen kan hebben voor mensen met een (chronische) spierziekte. De VSN meldt op haar website dat personen, dat is 90% van de huidige ontvangers, hun PGB zullen kwijtraken. De VSN spant zich in om bij staatssecretaris mevrouw Veldhuijzen van Zanten gehoor te krijgen voor deze problemen. Het geheel ziet er niet zo hoopvol uit. Informatie is te vinden op en op de website van de belangengroep Per Saldo Van ENS en EFNS naar EAN De European Neurological Society (ENS) en de European Federation of Neurological Societies (EFNS) gaan per 2015 fuseren tot de Euro- In oktober 2011 verscheen in een lijvig artikel over de kosten van neurologische aandoeningen (Cost of disorders of the brain in Europe 2010, European Neuropsychopharmacology (2011) 21, ). Verschillende expert teams hebben geprobeerd om epidemiologische gegevens over hun neurologische subspecialisme te verzamelen. Het goede nieuws is dat nu ook gegevens zijn opgenomen over neuromusculaire aandoeningen. Voor Nederland komt men uit op een kostenpost van 314 miljoen euro per jaar. Dit bedrag is in werkelijkheid nog hoger, omdat maar voor een klein deel van de aandoeningen bruikbare epidemiolopean Academy of Neurology (EAN). Waar de rest van Europa worstelt met de eenwording, zijn de neurologen al wel geslaagd. Het is de bedoeling dat ook de panels met deskundigen van beide verenigingen gaan fuseren. De EFNS heeft vier Scientist panels die relevant zijn voor de neuromusculaire ziekten: ALS, muscle disorders, neuroimmunology en neuropathic pain. De ENS heeft Subcommittees voor motor neuron disease, muscle and neuromuscular junction disorders, en peripheral neuropathy. Jos Tans is geruime tijd voorzitter geweest van de onderwijscommissie van de EFNS. Hij wordt opgevolgd door een neuromusculaire collega, Jan Kuks. Een andere neuromusculaire college, Marianne de Visser, is sinds 2009 vice-president van de EFNS. Al met al interessante ontwikkelingen die de moeite waard zijn om van dichtbij te volgen. In 2014 houden de EFNS en ENS al een gezamenlijk congres in Istanbul. Werkgroep Nederlandse vereniging voor Neurologie De Belgisch-Nederlandse Neuromusculaire Studieclub komt tweemaal per jaar bij elkaar. Dit jaar werd ook eenmaal in Brussel vergaderd, dankzij een gastvrije ontvangst door de Vlaamse collegae. Alle leden van de Nederlandse Vereniging voor Neurologie zijn welkom. Deze bijeenkomsten fungeren ook als platform voor de Werkgroep Neuromusculaire Ziekten van de Nederlandse vereniging voor Neurologie. Verderop in dit nummer een samenvatting van de presentaties. Namen het ISNO wens ik u veel lees plezier en een goed 2012! Jan Verschuuren Voorzitter stichting ISNO 24 ISNO NMZ - BULLETIN 4NMZ_Bulletin_Nr30_Dec_2011.indd :49

5 Het Kinderspiercentrum Het Kinderspiercentrum Amsterdam: een multidisciplinaire polikliniek voor kinderen met een neuromusculaire aandoening in het Emma Kinderziekenhuis AMC Op initiatief van de VSN en met de medewerking van de Raad van bestuur van het AMC, de afdeling neurologie van het AMC en de zorgverzekeraar Agis is in januari 2011 in het Emma Kinderziekenhuis AMC een multidisciplinaire polikliniek geopend voor kinderen met een neuromusculaire aandoening. Prof. dr. H.S.A. Heymans, kinderarts, prof.dr. B.T. Poll-The, kinderneuroloog, en prof.dr. M. de Visser, neuroloog zijn de initiatoren van dit project dat is geïnspireerd op het Dubowitz Neuromuscular Centre in het Great Ormond Street Hospital in Londen. Het bureau Kwaliteit en Proces Innovatie van het AMC heeft het op zich genomen dit plan gestalte te geven waarbij het voornaamste doel was een reductie van het aantal ziekenhuisbezoeken voor patiënten met (verdenking op) een neuromusculaire aandoening. Voor 80% van de patiënten zou het mogelijk moeten zijn op één dag alle noodzakelijke onderzoeken te laten plaatsvinden. Dit betreft zowel cardiologisch-, longfunctie-, laboratorium- en radiologisch onderzoek als ook onderzoek door medisch specialisten. Na een grondige inventarisatie van de huidige en de gewenste situatie stelde mevrouw L. Flippo een adviesrapport op met een overzicht van het gewenste proces voor diagnostiek en follow-up, de benodigde specialisten en de jaarlijkse kosten. Andere academische zie- kenhuizen die al over een multidisciplinaire poli beschikken zijn bezocht. Welwillende medewerking werd verleend door het, UMCG, UMC Utrecht, Dubowitz Neuromuscular Centre en UZ Leuven. In een ouderbijeenkomst werd ouders gevraagd naar hun beleving van de huidige situatie en hun wensen. Op de vraag wat kan er verbeterd worden in het huidige proces? kan het antwoord van de ouders als volgt worden samengevat: het kind op één plek laten zijn waar de specialisten bij hem langskomen, en liever alles op één dag. De artsen moeten dan wel onderling communiceren. Ook is het prettig als er één aanspreekpunt is op die dag. De zorgverzekeraar zorgde voor een tijdelijke subsidie voor financiering van benodigde (medische) apparatuur en een subsidie voor zorginnovatie (uit het AMC Moederproject) maakte de aanstelling van een zorgcoördinator mogelijk. Uit observaties bij multidisciplinaire spreekuren in de andere centra was duidelijk geworden dat een zorgcoördinator die als spil fungeert voor een dergelijke multidisciplinaire polikliniek onmisbaar is. Hij/ zij is het eerste aanspreekpunt voor patiënten en hun ouders of verzorgers, verzorgt de planning van consulten en onderzoeken, ziet toe op het goede verloop van de onderzoeksdag en is aanwezig bij de nabespreking. Gekozen werd voor twee aparte dagen, één voor diagnostiek en één voor follow-up. Er is een basisteam dat naast de zorgcoördinator bestaat uit de kinderneuroloog, de klinisch geneticus, de kinderarts, de kinderrevalidatiearts en de fysiotherapeut. Tijdens de follow-updag is het team uitgebreid met de kindercardioloog, de kinderorthopeed, de kinderdiëtist en op afroep een kinderlongarts, psycholoog, maatschappelijk werker en sexuoloog. De registratie van medische gegevens vindt plaats binnen één elektronisch patiëntendossier. Vanaf de start zijn tot nu een dertigtal kinderen onderzocht met o.a. (verdenking op) ziekte van Duchenne, spinale spieratrofie, HMSN, Dystrophia myotonica, Friedreichse ataxie en diverse congenitale myopathieën. In de loop van 2012 zal evaluatie plaatsvinden waarbij tevredenheid van patiënten en hun ouders of verzorgers evenals die van werkzame artsen, paramedici en verwijzers zal worden onderzocht. Het Kinderspiercentrum Amsterdam ziet graag verwijzingen van kinderen met verdenking op een neuromusculaire aandoening uit de regio Amsterdam tegemoet. WCG Overweg-Plandsoen Namens alle medewerkers van het Kinderspiercentrum Amsterdam en de hoofden van het EmmaKinderziekenhuis en de afdeling neurologie Aanmelding van nieuwe patiënten via Legenda foto: Medewerkers van hetkinderspiercentrum Amsterdam: Vlnr vanaf boven: Mw. C.L. Welsink, zorgcoördinator Mw. dr. W.C.G. Overweg-Plandsoen, kinderneuroloog Mw. dr. I.M. Kuipers, kindercardioloog Mw. dr. J.M.F. Niermeijer, kinderneuroloog Dr. P.A.A. Struijs, kinderorthopeed Mw. F. Stoelinga, kinderrevalidatiearts Dr. C. Verhamme, neuroloog Dr. J.M. Cobben, klinisch geneticus N. Dahhan, kinderarts R. de Vries, kinderfysiotherapeut ISNO NMZ - BULLETIN 4NMZ_Bulletin_Nr30_Dec_2011.indd :49

6 Een volgende skip bij Duchenne spierdystrofie: exon 44 In het worden sinds 2006 klinische trials verricht om het effect van exon-skipping op het beloop van Duchenne spierdystrofie te onderzoeken. Het eerste anti-sense oligonucleotide (AON) gericht tegen exon 51 wordt momenteel getest in een fase 3 trial. Gezien het succesvol beloop tot nu toe, is inmiddels gestart met een klinische trial om een tweede AON gericht tegen exon 44 te testen. Duchenne spierdystrofie (DMD) is een van de meest voorkomende vormen van spierdystrofie met een geschatte incidentie van 1 op Door deze X-gebonden aandoening worden jongens rond het 10e levensjaar rolstoelafhankelijk en krijgen in de pubertijd veelal behoefte aan (niet-invasieve) ademhalingsondersteuning. De levensverwachting wordt momenteel geschat op gemiddeld 30 jaar. Dystrofine beschermt de membraanintegriteit bij herhaalde spiercontractie en relaxatie. Mutaties in het dystrofine gen verstoren het aflezen van het DNA zodat er geen functioneel eiwit tot expressie komt. De figuur laat de 79 exonen van het dystrofine gen zien en hoe deze na splicing in elkaar passen. Exonskipping is een techniek waarbij een extra exon wordt verwijderd door door binding van een AON aan het premessenger RNA van dit exon. Hierdoor wordt het vermogen tot aflezen van het dystrofine gen hersteld. Hoewel dus de deletie wordt vergroot, passen de uiteinden van de aanwezige exonen daarna weer aan elkaar en kan er een functioneel, maar wel verkort, eiwit worden gemaakt. Theoretisch kunnen met 10 verschillende skips ongeveer 70% van de deleties worden gerepareerd. Momenteel worden er in Nederland twee AONs getest in klinische trials. De ontwikkeling van een AON voor het skippen van exon 51 is het verst gevorderd. Aangetoond is dat systemische toediening leidt tot productie van verkort dystrofine in de spieren. Momenteel wordt in het als deel van een internationale placebo gecontroleerde fase III trial het effect van wekelijkse subcutane toediening van 6 mg/kg AON 51 op de spierfunctie onderzocht. In het UMC St.Radboud in Nijmegen loopt parallel een dose-finding studie voor AON 51. Inmiddels is ook voor een tweede groep jongens met Duchenne een klinische trial gestart met AON 44 om exon 44 te skippen. De mutaties die voor behandeling met dit middel in aanmerking komen worden gevonden bij ongeveer 6% van de jongens. Momenteel wordt deze AON door het Leidse bedrijf Prosensa in een fase I/II studie onderzocht in samenwerking met clinici van de universiteiten van Ferrara in Italie, Göteborg in Zweden, Leuven in België en het Leids Universitair Medisch Centrum. Hierbij zijn meerdere groepen van 3 jongens tussen 5 en 16 jaar gedurende 5 weken behandeld met een wekelijkse subcutane injectie in een oplopende dosering tot 10 mg/kg. Uitkomsten zijn veiligheid, farmacokinetiek en het effect op dystrofine productie in de spierbiopten. Informatie over het onderzoek is te vinden op Figuur. De 79 exonen van het dystrofine gen met rood omcirkeld het in de fase I/II studie geskipte exon 44. Door deze skip past in geval van eventuele deletie van exon 43 de exonen 42 en 45 weer aan elkaar zodat het leesraam is hersteld. Check voor meer informatie over activiteiten van ISNO, het laatste nieuws en lopende trials op het gebied van neuromusculaire ziekten onze website: U kunt zich hier ook aanmelden voor de digitale nieuwsbrief van ISNO die elk kwartaal verschijnt. 26 ISNO NMZ - BULLETIN 4NMZ_Bulletin_Nr30_Dec_2011.indd :49

7 Prospectieve ALS studie Nederland (PAN): Nationaal onderzoek naar risicofactoren in genen en omgevingsfactoren van patiënten met Amyotrofische Laterale Sclerose voorkomen in families van patiënten. Een uitzondering hierop is het voorkomen van frontotemporale dementie (FTD). Myocardinfarcten en herseninfarcten komen samen minder vaak voor in de families van patiënten. Dit ondersteunt de hypothese dat patiënten met ALS een gunstig cardiovasculair risicoprofiel hebben, maar zou ook samen kunnen hangen met voeding of beweging. Deze laatste factoren moeten nog onderzocht worden. In het ALS Centrum Nederland is sinds 2006 een prospectieve studie gaande om met nieuwe technologie voor genetisch onderzoek gecombineerd met hoogwaardig epidemiologisch onderzoek de risicofactoren voor het ontstaan van ALS te identificeren. De beste manier om dit te doen is om alle patiënten met ALS in een vastomlijnd gebied (in dit geval heel Nederland) proberen te includeren, een zogenaamde population-based studie. Patiënten met ALS wordt gevraagd een uitgebreide vragenlijst over allerlei mogelijke risicofactoren, zoals voeding, beroep, blootstelling aan chemische stoffen, etc in te vullen en daarnaast bloed voor DNA, RNA en serum af te staan. Controle personen van vergelijkbare leeftijd en woonplaats, maar onbekend met de patiënt, worden benaderd door de huisarts van de patiënt. Door nauwkeurige vergelijking tussen de ingevulde vragenlijsten van patiënten en controles worden omgevingsfactoren geïdentificeerd die geassocieerd zijn met ALS. Vervolgens kunnen die factoren gerelateerd worden aan de resultaten van ons onderzoek naar genen die ALS veroorzaken of de kans op ALS vergroten. Voor het genetisch onderzoek wordt gebruik gemaakt van de nieuwste technologie, zoals recent ook whole-genome sequencing, om variatie en expressie van genen betrokken bij ALS vast te stellen. Op dit moment zijn er reeds 980 patiënten met ALS en 2400 controle personen geïncludeerd in de studie, en kunnen de eerste analyses gedaan worden. Tot nu toe toonden wij aan dat roken het risico op het krijgen van ALS vergroot. Een belangrijke bevinding is dat roken ook het beloop van ALS beïnvloedt: de overleving van ALS is ruim één jaar korter bij mensen die roken op het moment van de eerste klachten. Daarentegen is het drinken van alcohol (maakt niet uit wat) een beschermende factor voor het krijgen van ALS. Alcohol consumptie heeft echter geen invloed op de overleving. Hiernaast blijkt dat andere neurodegeneratieve aandoeningen als de ziekte van Parkinson en Alzheimer dementie niet vaker Ook blijkt dat vrouwen met een kortere oestrogeenblootstelling (dat wil zeggen een latere menarche en vroegere menopauze) een grotere kans hebben ALS te krijgen, en hadden vrouwen met een lagere oestrogeenexpositie een significant kortere overleving. Dit bevestigt de bevinding van het epidemiologisch onderzoek dat vrouwelijke geslachtshormonen een beschermend effect hebben (mannen zijn vaker aangedaan dan vrouwen). De komende periode zal het aantal patiënten en controle personen verder uitgebreid worden zodat meerdere risicofactoren en de interactie tussen verschillende risicofactoren (inclusief genetische risicofactoren) geanalyseerd kunnen worden. Ook wordt het onderzoek uitgebreid naar meerdere landen in Europa waarbij het UMC Utrecht dit project coördineert. Voor een juiste interpretatie van de meest betrouwbare resultaten is het van essentieel belang dat zoveel mogelijk patiënten in Nederland geïncludeerd worden (aanmelding van patiënten kan via of Prof Dr Leonard H van den Berg, neuroloog UMC Utrecht, coördinator ALS Centrum Nederland. Kaplan-Meier overlevings curve van ALS patiënten uitgesplitst naar niet roken, ooit en huidig roken. Niet rokers hebben een significant betere overleving. Ook wordt DNA verzameld van patiënten en beide ouders indien die nog in leven zijn (zogenaamde trio s). Trio s worden gebruikt om aan te tonen dat bepaalde genetische variatie nieuw is opgetreden ( de novo mutatie ) of overgeërfd wordt. Ook worden families met ALS uitgebreid geanalyseerd en op nieuwe genen getest. ISNO NMZ - BULLETIN 37 4NMZ_Bulletin_Nr30_Dec_2011.indd :49

8 Lopende trials en patiëntgericht onderzoek in Nederlandse neuromusculaire centra Ziekte Eventuele behandeling Centrum Startdatum Inclusie criteria Contactgegevens ALS Empower: dexpramipexol bij ALS ALS centrum (AMC, UMCN, UMC Utrecht) Ziekteduur < 2 jaar l.h.vandenberg@umcutrecht.nl m.devisser@amc.uva.nl h.schelhaas@neuro.umcn.nl 1. Genetisch onderzoek naar familiaire ALS 2. Biomarkers in bloed 3. MRI als biomarker 4. FACTS-2-ALS: RCT fysieke training en cogn. therapie vs reguliere zorg. ( UMC Utrecht ALS l.h.vandenberg@umcutrecht.nl j.h.veldink@umcutrecht.nl w.vanrheenen-2@umcutrecht.nl r.walhout@umcutrecht.nl l.h.vandenberg@umcutrecht.nl e.lindeman@umcutrecht.nl 1. Corticale modulatie bij ALS middels TDCS and TBS 2. RCT. Botuline vs radiotherapie 3. Diagnostische ECHO spierenstudie en beloopstudie UMCN Ziekteduur < 2 jaar ALS en speekselvloed Patiënten met verdenking op voorhoornlijden/als alsteam@umcn.nl M. Munneke J. Rongen J. Weikamp L. Arts F. van Rooij 1. Gedragsveranderingen bij ALS 2. Ruggenmerg en hippocampus AMC ALS, ALS-FTD j.raaphorst@amc.uva.nl m.devisser@amc.uva.nl d.troost@amc.uva.nl pathologie ALS en PSMA Verwijzing van ALS patiënten naar het CTB AMC, UMC Utrecht ALS, PSMA j.raaphorst@amc.uva.nl m.devisser@amc.uva.nl M.J.Kampelmacher@ umcutrecht.nl 1. STIMULUS-studie. Motor unit tracking met EMG 2. Nieuwe KNF technieken bij voorhoornlijden relatie met prognose EMC ALS of PSMA e.maathuis@erasmusmc.nl b.sleutjes@erasmusmc.nl p.a.vandoorn@erasmusmc.nl ALS, PLS, PSMA PAN studie prospectief epidemiologisch en genetisch onderzoek ALS centrum (AMC, UMCN, UMC Utrecht) Alle patienten met ALS, PLS, PSMA in Nederland (population based studie) l.h.vandenberg@umcutrecht.nl j.h.veldink@umcutrecht.nl m.seelen@umcutrecht.nl Becker 1. Epidemiologie en natuurlijk beloop 2. Oorzaken en diversiteit in beloop doorlopend Becker spierdystrofie duchenne@lumc.nl p.a.c.hoen@lumc.nl CIAP Voorkomen metabool syndroom bij idiopathische PNP UMC Utrecht CIAP a.f.j.e.vrancken@umcutrecht.nl n.c.notermans@umcutrecht.nl CIDP 1. TRIAL IVIg dose finding studie bij CIDP EMC CIDP k.kuitwaard@erasmusmc.nl p.a.vandoorn@erasmusmc.nl 2. Prognostische factoren t.a.v. IVIg effect, dosering en behandelingsduur doorlopend CIDP behandeld met IVIg 1. Prognostische factoren t.a.v. corticosteroïd effect 2. scivig versus IvIg: internationale studie AMC Doorlopend CIDP behandeld met corticosteroïden CIDP behandeld met IvIg i.n.vanschaik@amc.nl f.eftimov@amc.nl i.n.vanschaik@amc.nl CIDP, GBS, MGUSP, MMN, SFN Evalueren betrouwbaarheid en responsiviteit uitkomstmaten. (PeriNomS study) MUMC, EMC, UMC Utrecht tot nieuwe patiënten met CIDP, GBS, MGUS of MMN -stabiele (> 2 mnd) pat. els@van-houtte.net s.vannes@erasmusmc.nl 8 ISNO NMZ - BULLETIN 4NMZ_Bulletin_Nr30_Dec_2011.indd :49

9 Vervolg lopende trials en patiëntgericht onderzoek Ziekte Eventuele behandeling Centrum Startdatum Inclusie criteria Contactgegevens CMT (HMSN) De invloed van genetische modificerende factoren op PMP22 gerelateerde PNP AMC Patiënten met genetisch bevestigde CMT1A Dermato- /polymyositis Natuurlijk beloop en effect Rituximab UMCN doorlopend Dematomyositis of polymyositis Pathogenese AMC doorlopend Dermatomyositis of polymyositis Duchenne 1. RCT. Exon skipping PRO051 Fase 3 2. Exon skipping PRO044, Fase 1/2a, open label, systemisch Voorjaar 2011 Jongens met Duchenne spierdystrofie duchenne@lumc.nl 3. RCT Idebenone 4. MRI spieren 5. MRI hersenen en cognitie / Kempenhaege 1. TRIAL met elektrische armondersteuning voor training van de armfunctie (NUD studie) UMCN Jongens met Duchenne die in een rolstoel zitten en de arm niet meer zelf kunnen heffen. ijm.groot@reval.umcn.nl m.jansen@reval.umcn.nl 2. RCT. Studie naar trainingseffecten met een electromotorisch ondersteunde fietstrainer voor armen en benen (NUD studie) Jongens met Duchenne die nog net niet rolstoelgebonden zijn of sinds kort in de rolstoel zitten en die nog de armen kunnen heffen 3. RCT exon skipping 51, fase 2b Lopende jongens met DMD 4. McArm: ontwikkeling van motion controlled armorthese DMD (andere spierziekten zullen ook betrokken worden). 5. Flextension: 3D-onderzoek voor ontwikkeling van armexoskeleton Slikonderzoek Hartfalen bij kinderen met Duchenne. Prognostische factoren EMC Kinderen met Duchenne m.dalinghaus@erasmusmc.nl i.decoo@erasmusmc.nl Dunne vezelneuropathie Onderzoek naar oorzaken, klinimetrie en behandeling MUMC > 18 jaar, (verdenking op) dunne vezelneuropathie c.faber@mumc.nl m.bakkers@mumc.nl j.hoeijmakers@mumc.nl Dunne vezelneuropathie en erythermalgie Onderzoek naar erfelijke oorzaken MUMC > 18 jaar, (verdenking op) dunnevezel-neuropathie of erythermalgie c.faber@mumc.nl m.bakkers@mumc.nl j.hoeijmakers@mumc.nl Dunne vezelneuropathie bij lysosomale stapelingsziekte Onderzoek naar pathogenese en klinimetrie AMC doorlopend o.a. patiënten met Fabry, Gaucher, etc. en verdenking op ISFN m.biegstraten@amc.nl i.n.vanschaik@amc.nl FSHD FACTS-2-FSHD: RCT. naar effect van fysieke training vs reguliere zorg. Deelstudie FACTS-2-NMD UMCN FSHD b.vanengelen@neuro.umcn.nl s.geurts@reval.umcn.nl (epi)genetische factoren UMCN doorlopend FSHD s.maarel@lumc.nl g.padberg@neuro.umcn.nl b.vanengelen@neuro.umcn.nl ISNO NMZ - BULLETIN 9 4NMZ_Bulletin_Nr30_Dec_2011.indd :49

10 Vervolg lopende trials en patiëntgericht onderzoek Ziekte Eventuele behandeling Centrum Startdatum Inclusie criteria Contactgegevens GBS 1. Immunologisch en genetisch onderzoek 2. Prognostische factoren 3. TRIAL multicenter. SID-studie 2 e IVIg behandeling 4. ENIGMA-studie; EMG studie naar motorunit afwijkingen EMC EMC en GBS study group Doorlopend GBS/MFS Alle GBS/MFS patiënten Inclusie: alle GBS patiënten GBS/MFS b.jacobs@erasmusmc.nl p.a.vandoorn@erasmusmc.nl c.walgaard@erasmusmc.nl j.drenthen@erasmusmc.nl Neuropathofysiologisch onderzoek doorlopend GBS/MFS met antiganglioside antistoffen j.j.plomp@lumc.nl IBM Pathogenese Natuurlijk beloop doorlopend Spierzwakte en spierbioptafwijkingen u.a.badrising@lumc.nl j.j.g.m.verschuuren@lumc.nl Intensive care unit acquired weakness (ICU-AW) LEMS Pathogenese: immunogenetische en degeneratieve mechanismen POWER studie (Prediction and Outcome of Weakness in the intensive care) 1. Ontwikkeling van een eenvoudig screenings instrument om kort na opname op de IC te kunnen voorspellen of patiënten ICU-AW te voorspellenzullen ontwikkelen 2. Onderzoek van de llange termijneffecten van ICU-AW 3. POnderzoek naar de pathofysiologie, mn in kaart brengen immunologische processen, bij ICU-AW Pathogenese, Tumor vs idiopathische vormen UMCN doorlopend IBM b.vanengelen@neuro.umcn.nl b.vanhoeve@neuro.umcn.nl AMC Volwassenen op ICU l. wieske@amc.uva.nl c. verhamme@amc.uva.nl j. horn@amc.uva.nl i.n.vanschaik@amc.uva.nl m.j.schultz@amc.uva.n doorlopend EMG of anti-vgcc positief a.f.lipka@lumc.nl j.j.g.m.verschuuren@lumc.nl MGUS 1. Rituximab (geen RCT) UMC Utrecht IgM MGUS patiënten w.l.vanderpol@umcutrecht.nl 2. Immunologische en neurofysiologische studies MGUS Polyneuropathie en gammapathie n.c.notermans@umcutrecht.nl Miller Fisher Syndroom Immunologisch en klinisch onderzoek Neuropathofysiologisch onderzoek EMC doorlopend Alle MFS patiënten b.jacobs@erasmusmc.nl p.a.vandoorn@erasmusmc.nl doorlopend Alle MFS patiënten j.j.plomp@lumc.nl Mitochondriale ziekten 1. Epigenetische factoren bij ziekte van Leber (LHON) 2. Interval training bij mitochondriele aandoeningen EMC doorlopend Patiënten met LHON Patienten met exercise intolerance door een mitochondriele ziekte a.korsten@erasmusmc.nl i.decoo@erasmusmc.nl s.preat@erasmusmc.nl Klinische, biochemische en genetische karakterisatie MUMC, EMC doorlopend Pat. met mtdna of ndna afwijkingen. EU consort voor familie onderzoek bert.smeets@molcelb.unimaas.nl i.decoo@erasmusmc.nl 1. Genotype en fenotype van CPEO 2. Klinische, biochemische en genetische karakterisatie 3. Voedingsonderzoek en interventie UMCN doorlopend Patiënten met CPEO Patienten met mtdna of ndna afwijkingen en POLG mutaties Europese databank b.vanengelen@neuro.umcn.nl b.smits@neuro.umcn.nl j.smeitink@cukz.umcn.nl e.morava@cukz.umcn.nl m.janssen@aig.umcn.nl m.devries@cukz.umcn.nl 4. Depressie bij mitochondriele aandoeningen Kinderen en volwassenen met mitochondriele ziekten 10 ISNO NMZ - BULLETIN 4NMZ_Bulletin_Nr30_Dec_2011.indd :49

11 Vervolg lopende trials en patiëntgericht onderzoek Ziekte Eventuele behandeling Centrum Startdatum Inclusie criteria Contactgegevens MMN 1. Immunologisch en neurofysiologisch onderzoek UMC Utrecht MMN 2. Behandeling met IVIg (geen RCT) Vgl. intraveneus vs subcutaan IVIg Corticosteroïden en conductieblok, neurofysiologisch onderzoek AMC, UMC Utrecht Zomer 2010 MMN Myasthenia Gravis (MG) 1. Epidemiologisch en genetisch onderzoek 2. RCT. Thymectomie 3. Pathogenese MUSK MG, MUMC doorlopend Open MG of LEMS AChR MG jaar maastrichtuniversity.nl Thymectomy via minimal invasive robotic surgery MUMC doorlopend jaar AChR positief maastrichtuniversity.nl Myotone dystrofie 1. Follow-up onderzoek myotone dystrofie en cardiale betrokkenheid 2. Natuurlijk beloop en uitkomstmaten MUMC doorlopend > 18 jaar DM1 mumc.nl RCT. Groepsconsulten vs reguliere behandeling fenotype en natuurlijk beloop UMCN doorlopend DM1 of DM2 Neuralgische amyotrofie NMZ en zwangerschap Immunologie en genetica UMCN, EMC doorlopend Alle patiënten met neuralgische amyotrofie Herstel en revalidatie UMCN doorlopend Alle patiënten met neuralgische amyotrofie Follow-up MUMC doorlopend Vrouwen met NMZ die zwanger zijn/willen worden Non dystrofe myotonieen Natuurlijk beloop en EMG karakteristieken UMCN doorlopend Nondystrofe myotonieen OPMD Genotype-fenotype studie UMCN, doorlopend OPMD of mimic PLS Genetische en follow-up studie UMC Utrecht PLS Postpoliosyndroom (CARPA-II studie); beloop met 8 jaar follow-up AMC VUmc jaar j.a.beelen@amc.uva.nl 3 behandelarmen: - fysieke training + reguliere zorg - cogn.gedragsther.+ reg.zorg - reguliere zorg ALS centrum (AMC, UMCN, UMC Utrecht) PPS, jaar f.nollet@amc.uva.nl Muppet-studie: beloop van spierkracht en motor unit Aerobe spiercapaciteit van patiënten met PPS AMC, UMCN PPS j.a.beelen@amc.uva.nl AMC PPS j.a.beelen@amc.uva.nl ISNO NMZ - BULLETIN 11 4NMZ_Bulletin_Nr30_Dec_2011.indd :49

12 Vervolg lopende trials en patiëntgericht onderzoek Ziekte Eventuele behandeling Centrum Startdatum Inclusie criteria Contactgegevens Postpoliosyndroom, FSHD, ALS FACTS-2-NMD: RCT s revalidatiebehandelingen FACTS-2-NMD: patient perspectives AMC AMC-EMGO- VU PPS, FSHD, ALS PPS, FSHD, ALS f. nollet@amc.uva.nl t.abma@vumc.nl PSMA en DSMA Onderzoek naar klinische kenmerken en biomarkers UMC Utrecht Patiënten met een spinale spieratrofie (niet erfelijke vorm) j.h.veldink@umcutrecht.nl l.h.vandenberg@umcutrecht.nl SMA 1. Onderzoek naar genetica en kliniek. en biomarkers 2. RCT. Internationaal olesoxime (TRO19622) of placebo UMC Utrecht SMA patiënten (kind en volw.) met een deletie van het SMN1 gen SMA patiënten in de leeftijd van 3-25 jaar w.l.vanderpol@umcutrecht.nl r.i.wadman@umcutrecht.nl l.h.vandenberg@umcutrecht.nl Vasculitis Immunologisch onderzoek UMC Utrecht Vasculitis polyneuropathie a.f.j.e.vrancken@umcutrecht.nl n.c.notermans@umcutrecht.nl Ziekte van Kennedy Onderzoek naar genetische en klinische kenmerken en biomarkers UMC Utrecht Patiënten met de ziekte van Kennedy j.h.veldink@umcutrecht.nl l.h.vandenberg@umcutrecht.nl Ziekte van Pompe 1. Natuurlijk beloop studie, bij volwassenen 2. Studie naar het klin. effect en op spier na Myozyme behandeling 3. Idem bij kinderen 4. Genetica en lab diagnostiek 5. Internationale studie klachten en beloop ziekte van Pompe EMC doorlopend Volwassenen met de ziekte van Pompe Kinderen met de ziekte van Pompe Alle patiënten met de ziekte van Pompe s.wens@erasmusmc.nl j.m.devries@erasmusmc.nl p.a.vandoorn@erasmusmc.nl e.brusse1@erasmusmc.nl a.vanderploeg@erasmusmc.nl c.vangelder@erasmusmc.nl j.vandenhot@erasmusmc.nl a.reuser@erasmusmc.nl d.gungor@erasmusmc.nl Toegekend wetenschappelijk onderzoek Prinses Beatrix Fonds 2011 De relatie tussen (dis)functie van de neuromusculaire overgang en spierdegeneratie bij de ziekte van Duchenne Dr. J.J. Plomp 4 jaar, ,- De nucleus subthalamicus en serotonerge neuronen: basis voor de stemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson Maastricht UMC Dr. Y. Temel 4 jaar, ,- Constructie van high-capacity adenovirale vectoren voor gerichte genetische correctie van humane dystrofine-deficiënte myogene cellen Dr. M.A.F.V. Gonçalves 4 jaar, ,- Onderzoek naar therapeutische interventie voor het Fragiele X Tremor Ataxie Syndroom (FXTAS) Erasmus MC Dr. R. Willemsen 4 jaar, ,- Optimaliseren van intraveneuze immunoglobuline-behandeling bij inflammatoire neuropathie Erasmus MC Dr. B.C. Jacob, prof. dr. T. van Gelder, prof. dr. P.A. van Doorn 4 jaar, De rol van heat shock eiwitten in astrocyten en neuronen en hun interactie ter preventie van de progressie van CAG repeat ziekten UMC Groningen Prof. dr. H.H. Kampinga, dr. S. Carra, prof. dr. O.C.M. Sibon, prof. dr. H.W.G.M. Boddeke 4 jaar, Ontrafeling van genetische en pathofysiologische oorzaken van mitochondriële myopathieën Maastricht UMC Prof. dr.h.j.m. Smeets 4 jaar, ,- Farmacologische correctie van milde peroxisomale defecten AMC Amsterdam Dr. H.R. Waterham 4 jaar, ,- 212 ISNO NMZ - - BULLETIN 4NMZ_Bulletin_Nr30_Dec_2011.indd :49

13 Belgisch Nederlandse Neuromusculaire Studieclub, 91 e bijeenkomst, 28 september 2011, Université catholique de Louvain (UCL), Brussel The feasibility of pattern recognition by computed tomography in muscular dystrophies manifesting with limb girdle weakness Leroy ten Dam, et al. Afd. Neurologie en Radiologie, AMC Vier onderzoekers beoordeelden de CT-scans van 150 patiënten met een LGMD, waaronder Becker spierdystrofie, sarcoglycanopathie, calpaïnopathie, Bethlem myopathie en patiënten met ANO5, FKRP, of LMNA mutaties. De resultaten suggereerden dat CT-spieren kan helpen bij de diagnose Becker spierdystrofie en Bethlem myopathie. The LSm proteins, axonal mrna transport, and Spinal Muscular Atrophy Tilmann Achsel. Afd. Mol. Ontw. Genetica, Katholieke Universiteit Leuven, België. Het eiwit LSm komt sterk tot expressie in axonen van motor neuronen gedurende rijping van de neuromusculaire junctie. Het eiwit gaat een interactie aan met het SMN eiwit. De rol van dit eiwit wordt bestudeerd in (muismodellen van ) spinale spieratrofie (SMA). Een patiënte met een congenitale myasthenie op basis van een DOK7 mutatie E.H.Niks. Afd. Neurologie, Een meisje presenteerde zich met een late motorische ontwikkeling en spierzwakte. Bij onderzoek viel een limb-girdle zwakte op, bilaterale ptosis (zonder diplopie) op bais van DOK-7 mutaties. (Single fiber) EMG, CK, Echo spieren waren normaal. Salbutamol liet een spectaculaire verbetering zien. Acute neurodegeneration triggers an alternative macrophage response Ydens E, Goethals S, Timmerman V and Janssens S. Axotomie van een perifere zenuw werd gebruikt om acute neurodegeneratie te bestuderen. Aan de hand van cytokine studies werd vastgesteld dat de inflammatoire respons alternatively activated macrofagen rekruteert. Increased neurofilament phosphorylation by CMT causing mutant HSPB1 leads to aberrant interaction with the axonal transport system Anne Holmgren, et al., Afd. Mol Genetica, Universiteit van Antwerpen, België De pathogenese van mutaties in het HSPB1 werd bestudeerd. Dit is geassocieerd met autosomaal dominante distale HMN and CMT2F. De resultaten suggereren dat mutaties in HSPB1 het axonaal transport van neurofilamenten verstoort. Gain-of-function mutaties van natriumkanaal Nav1.7 in idiopathische dunne vezelneuropathie J.G.J. Hoeijmakers, et al. Maastricht UMC Deze studie laat als eerste zien dat gain-offunction mutaties van het natriumkanaal Nav1.7, aanwezig zijn bij een aanzienlijk deel (28,6%) van de patiënten met idiopathische dunne vezelneuropathie. Modelling a sensory neuropathy caused by mutations in SPTLC2 in Drosophila Fatih Mehmet Ipek, et al. Afd. Mol Genetica en Neurogenetica, Universiteit van Antwerpen, België Het effect van mutaties in het serine palmitoyltransferase (SPT) long chain base subunit 1 (SPTLC1) en subunit 2 (SPTLC2) genes, met een rol in hereditaire sensore en autonome neuropathie type I (HSAN-I), kunnen in een Drosophila model succesvol worden bestudeerd. Chronische idiopathische axonale polyneuropathie (CIAP): associatie met en fenotype variatie bij het metabool syndroom N.A. Visser, et al., UMC Utrecht en Julius Center for Health Sciences and Primary Care, Utrecht. Deze studie toont een duidelijk associatie tussen chronische idiopathische axonale polyneuropathie (CIAP) en het metabool syndroom (MetS). Vooral hypertensie en abdominale obesitas lijken daarin een rol te spelen. Uitkomst afgesloten trials en patiëntgebonden onderzoek Ziekte Eventuele behandeling Centrum Conclusie Paper ALS RCT. Lithium vs placebo ALS centrum (AMC, UMCN, UMC Utrecht) Geen effect van Lithium Submitted CIDP Prednison versus pulse doseringen dexamethason AMC met alle NMZ centra in NL en 1 in UK 6 mnd behandelen leidt tot remissie in 40% van de patiënten; geen verschil tussen dexa en prednison, dexa wel gunstiger profiel Lancet Neurol 2010; 9: Duchenne PRO051 Exon skipping Belgie en Zweden in samenwerking met Systemically administered PRO051 showed dose-dependent molecular efficacy in patients with Duchenne s muscular dystrophy, with a modest improvement in the 6-minute walk test after 12 weeks of extended treatment. N Engl J Med. 2011; 364: ISNO NMZ - BULLETIN NMZ_Bulletin_Nr30_Dec_2011.indd :49

14 Congres Peripheral Nerve Society eindelijk naar Rotterdam Goed nieuws voor collega s die zijn geïnteresseerd in aandoeningen van perifere zenuwen, want de Peripheral Nerve Society (PNS) komt volgend jaar naar Nederland! De PNS is bekend van de relatief kleinschalige, maar kwalitatief hoogstaande congressen die afwisselend in de Verenigde Staten en de rest van de wereld worden gehouden. Vorig jaar was het congres in Sydney, dit jaar in Potomac bij Washington D.C. en in 2012 is Rotterdam aan de beurt. De PNS is ook bekend van haar huisblad, de Journal of the Peripheral Nervous System, waarvan de impact factor jaarlijks aanzienlijk blijkt te stijgen. Het zijn dan ook goede tijden voor perifere zenuwen. Opvallend is bijvoorbeeld de steeds betere nationale en internationale samenwerking van de laatste jaren. Op het gebied van de inflammatoire neuropathieën is er binnen de PNS zelfs een nieuw wereldwijd samenwerkingsverband opgericht: de Inflammatory Neuropathy Consortium (INC). De PNS congressen worden traditioneel eens per 2 jaar georganiseerd. Omdat de INC eens per jaar bijeen wil komen, organiseert zij het PNS/INC congres in de alternerende jaren. Bijzondere activiteiten van de INC zijn onder andere de wereldwijde onderzoeken zoals de PERINOMS studie naar uitkomstmaten bij inflammatoire neuropathieën en twee nieuwe studies naar het Guillain-Barré syndroom (GBS): de International GBS Outcome Study (IGOS) naar de klinische en biologische voorspellers van de prognose en de International Second Immunoglobulin Dose GBS Study (I-SID GBS) naar het therapeutisch effect van een tweede kuur met immunoglobulines. De plannen voor deze studies zijn tijdens de vorige congressen van de PNS/INC tot stand gekomen. Ook dat zegt veel over de bijzondere sfeer en kwaliteit van deze congressen. Wat kunt u deze keer in Rotterdam verwachten? Allereerst voordrachten van gerenommeerde onderzoekers op het gebied van ziekten van perifere zenuwen. Zij zullen een overzicht geven van de laatste stand van zaken en de te verwachten doorbraken. De PNS/INC is groot in kritische massa, maar niet zo groot in aantal deelnemers (verwachte aantal van ). Dat heeft het grote voordeel dat ook de jongste onderzoekers met de internationaal meest vooraanstaande onderzoekers kunnen overleggen. Dit congres is echter niet alleen interessant voor de superspecialisten, maar juist ook voor de collega s die iets verder afstaan van het onderzoek. Zo zijn er de sessies Basic research for clinicians en Clinical research for basic scientists, die een ideale inleiding zijn over wat er aan de overkant gebeurt. Verder zullen experts overzichten geven van de belangrijkste nieuwe ontwikkelingen ten aanzien van bepaalde zenuwziekten. U kunt er dus op rekenen dat u na het congres weer helemaal up to date bent. Last but not least: de fantastische entourage. Het congres wordt gehouden in het nieuwe Lantaarn-Venster gebouw (bioscoop), gelegen aan de Wilhelminapier, vlak bij Hotel New York en de Erasmus brug. Een mooiere plek is bijna niet denkbaar. En raakt u echt uitgekeken op de zenuwen dan is de bioscoop dichtbij. Er is ook gelegenheid om te overnachten in Hotel New York of in de buurt van dit vertrekpunt naar de nieuwe wereld. Gaat u mee? Zet dan nu vast in uw agenda: van 24 t/m 27 juni 2012 PNS/INC congres in Rotterdam. Bart Jacobs en Pieter van Doorn ISNO wenst u het allerbeste voor 2012! 214 ISNO NMZ - - BULLETIN 4NMZ_Bulletin_Nr30_Dec_2011.indd :49