Geen concurrentie? Consument is de dupe! DEEL1. Door Koert van Buiren en Cees van Gent
|
|
- Michiel van den Pol
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Geen concurrentie? Consument is de dupe! DEEL1 Door Koert van Buiren en Cees van Gent Op weg naar effectieve concurrentie in het Caribische deel van het Koninkrijk; drieluik over concurrentiebeleid op Curacao, Aruba, Sint Maarten en in Caribisch Nederland ( Bonaire, Sint Eustatius en Saba) Eind jaren negentig is op Curaçao een poging gestrand om een toezichthouder op te richten die onafhankelijk toeziet op eerlijke concurrentie en de belangen van de consument. Sinds probeert Curaçao het opnieuw. En nu met succes, zo lijkt het. We staan aan de vooravond van de oprichting van de Fair Trade Authority Curacao (FTAC). Ook op Aruba en Sint Maarten wordt gewerkt aan een eigen, onafhankelijke concurrentie autoriteit. En Bonaire zet stappen in dezelfde richting. Een consortium van experts onder leiding van de auteurs van dit artikel heeft in opdracht van de verantwoordelijke ministers en gedeputeerden de afgelopen jaren onderzoek gedaan op alle eilanden naar problemen met concurrentie. Zij hebben de regeringen geadviseerd over hoe concurrentiebeleid kan functioneren in kleine eiland economieën en hebben mededingingswetten opgesteld. Dit drieluik geeft daarvan een overzicht. Om te beginnen in deel I: Wat zijn concurrentieproblemen op onze eilanden waar bedrijven en consumenten last van hebben? Van Buiren en Van Gent laten in dit deel enkele voorbeelden zien van concurrentieproblemen waar u als consument of bedrijf dagelijks, bewust of onbewust, mee te maken heeft. Zij beperken zich daarbij tot levensmiddelen en bancaire diensten. In deel 2 trekken ze lessen uit goede en min der goede voorbeelden van concurrentiebeleid in de regio, en elders. In deel 3 schetsen zij hoe concurrentiebeleid specifiek voor onze eilanden eruit zou moeten zien. Waarom concurrentie(beleid)? Concurrentie gaat over rivaliteit tussen bedrijven. Concurrentie om de gunst van de consument. Bedrijven die met elkaar concurreren doen hun best om hun producten en diensten tegen een scherpe prijs en met goede service en kwaliteit aan te bieden. Concurrentie is in het belang van de consument. Maar ook van bedrijven zelf: gezonde en eerlijke concurrentie zorgt ervoor dat de belangen van bestaande bedrijven, nieuwe bedrijven die willen toetreden, investeerders en consumenten in evenwicht zijn. Concurrentie zorgt als het ware voor 'economische democratie'. Maar concurrentie mag geen doel op zich zijn. Concurrentie is een middel om hogere, en beter verdeelde welvaart te realiseren.
2 Vaak werkt concurrentie hier niet goed. Omdat de markt zo klein is dat er maar een of enkele bedrijven naast elkaar kunnen bestaan. Of omdat bedrijven met elkaar afspraken maken om niet te veel met elkaar te concurreren, om hun eigen belang (winst) te optimaliseren en om de prijs daarvoor door consumenten en andere bedrijven te laten betalen. Of, last but not least, omdat de overheid regels oplegt aan bedrijven, of beleid voert, dat - hoe goed bedoeld het ook is - de concurrentie verstoort. Net zoals onze democratie wordt beschermd met re- gels, moet economische democratie ook beschermd worden met regels. Anders geldt het recht van de sterkste en resulteert een free fight for all waarin de consument het onderspit delft. Problemen met concurrentie LEVENSMIDDELEN Wie boodschappen doet op Curaçao of Aruba weet dat levensmiddelen duur zijn. En wie boodschappen doet op Sint Maarten of Bonaire, krijgt al snel het gevoel nog meer te betalen dan op Curaçao of Aruba. Klopt dat? En zo ja, hoe komt dat? Belangrijke vragen voor beleidsmakers die wij als onderzoekers proberen te beantwoorden. Helaas bestaat er nog geen coherente set van statistische gegevens om de prijzen van producten op de verschillende eilanden met elkaar te vergelijken. Daarom hebben we begin 2013 zelf in samenwerking met consumentenorganisaties en medewerkers van ministeries een grote mand boodschappen gedaan, met strikt homogene producten, op alle eilanden, en op hetzelfde moment. Geen wetenschappelijk onderzoek; maar wel goed voor een eerste indruk. Resultaat: de prijs op Curaçao is 27 procent hoger dan in Nederland. Op Sint Maarten is de prijs nog eens 6 procent hoger dan op Curaçao, en op Bonaire is de prijs zelfs 10 procent hoger dan op Curaçao. Bevestigt dit uw gevoel? Het grote prijsverschil met Nederland is vanuit concurrentieoogpunt niet zo interessant. In tegenstelling tot Nederland, worden hier (vrijwel) alle producten geïmporteerd en is de schaal veel kleiner. Daardoor zijn de transportkosten en de vaste kosten hoger en dat verklaart een hogere prijs. Het verschil in prijzen tussen Nederland en de eilanden geeft vooral een beeld van verschil in koopkracht. Maar hoe zit dat met de onderlinge verschillen tussen de eilanden? Eerst Sint Maarten. Er is geen reden om aan te nemen dat het transport - veelal vanuit Miami - van levensmiddelen naar Sint Maarten duurder is dan naar Curaçao. Daarnaast kent Sint Maarten geen importheffing, Curaçao wel, en is de omzetbelasting op Sint Maarten lager dan op Curaçao.
3 Op Bonaire ligt het weer anders. Veel producten komen via Curaçao naar Bonaire en deze transportkosten rechtvaardigen een hogere prijs op Bonaire. Maar uit ons onderzoek blijkt dat deze extra transportkosten nog niet de helft verklaren van het waargenomen prijsverschil van 10 procent. Ligt het dan aan de belastingen? Nee, in tegen deel: circa 75 procent van de invoer op Bonaire die via Curaçao loopt, vindt op Curaçao onbelast via entrepots plaats. Bij aankomst op Bonaire wordt op die producten alleen 8 procent Algemene Bestedingsbelasting (abb) geheven. Op producten op Curaçao wordt importheffing (vaak 10 procent) geheven en meerdere rondes (soms wel twee of drie) omzetbelasting. Kortom, op basis van het geheel aan transportkosten en belastingen die direct op de producten worden geheven, zou je eerder een lagere dan een hogere prijs op Bonaire verwachten. Waarom dan toch hogere prijzen op Sint Maarten en Bonaire, terwijl op basis van transportkosten en belastingen juist lagere prijzen verwacht mogen worden? In een volledige analyse zou ook naar de kosten van grond(belasting), loonkosten, energiekosten, et cetera gekeken moeten worden. Maar ook naar concurrentie tussen aanbieders van levensmiddelen. Dat laatste hebben wij gedaan. En dat levert het volgende beeld. Op Curaçao en Aruba is de concurrentie effectiever dan op Bonaire en Sint Maarten omdat meerdere, geïntegreerde groot- en detailhandels/supermarkten van min of meer gelijke ;grootte met elkaar concurreren. Desondanks zien we ook hier verstoringen van de concurrentie. En wel verstoringen die de overheid zelf, veroorzaakt, alle goede bedoelingen ten spijt. Met de maximumprijzen voor producten in de makutu básiko moet de consumptie van basislevensmiddelen voor mensen met een lager inkomen draaglijker gemaakt worden. Maar de manier waarop dat nu gebeurt werkt averechts, leidt eerder tot hogere dan tot lagere prijen en is in de uitvoering kostbaar voor de bedrijven en de overheid. Door de marges te reguleren, dat wil zeggen de toegestane winstopslag op de kosten, in plaats van eindprijzen, prikkelt het systeem tot dure inkoop. Immers, hoe hoger de kosten, hoe hoger de nominale winst. Het leidt ook tot uniform gedrag onder aanbieders. Een aanvraag tot verhoging van de maximumprijs door een aanbieder, en honorering daarvan, leidt vrijwel altijd tot het volgen van die verhoging door de andere aanbieders. In ons onderzoek zagen we dat prijzen van producten in de makutu básiko zelfs sneller zijn gestegen dan de prijzen van niet gereguleerde producten. Het lijkt er sterk op dat de overheid met de huidige vorm van prijsmaximering onbedoeld de concurrentie tussen leveranciers van levensmiddelen beperkt en daarmee de minder draagkrachtige consument benadeelt.
4 En ander voorbeeld is het systeem van de stapeling van omzetbelasting. Dit maakt het speelveld tussen grote supermarkten die zelf importeren en de kleinere mini markten die afhankelijk zijn van groothandels, ongelijk. Immers, bij een grote supermarkt betaalt de consument een ronde minder omzetbelasting dan bij een minimarkt. De minimarkt heeft daardoor een concurrentienadeel. Er moet serieus rekening mee worden gehouden, dat de relatief hoge prijzen op Bonaire en Sint Maarten ook voortvloeien uit de economische machtsposities die de supermarkten daar hebben. Op Sint Maarten is sprake van een dominante geïntegreerde groot- en detailhandel die exclusiviteit heeft op het aanbod van vele grote merken van levensmiddelenproducenten. Daarmee kan deze partij de prijsstelling van zijn concurrenten beïnvloeden en de concurrentie beperken. Op Bonaire zijn sinds enkele jaren een grote, nieuwe supermarkt en een nieuwe groothandel toegetreden. Van beide ondernemingen is het eigendom in één hand. Een paar maanden geleden heeft deze supermarkt zijn grootste concurrent overgenomen op het marktsegment dat zich voornamelijk richt op het koopkrachtige deel van de Bonaireaanse bevolking en de Europese Nederlanders. Dat deze overname de concurrentie beperkt, werd meteen zichtbaar: direct na de overname sloot de overgenomen concurrent - die op loopafstand ligt van zijn nieuwe moedermaatschappij - zijn deuren in de avonduren. Keuzemogelijkheden zijn daardoor verder verminderd, en dus de concurrentie beperkt. Economische machtsposities en schaalvoordelen gaan hand in hand in een kleine markt als Bonaire. Het samengaan van twee grote supermarkten zou in principe tot lagere prijzen moeten kunnen leiden op Bonaire. Maar zonder effectieve concurrentie komen schaalvoordelen niet zonder meer bij de consument terecht. En op Bonaire is vooralsnog geen (Nederlandse) mededingingswetgeving van kracht waarmee getoetst kan worden of een dergelijke overname wel voordelen oplevert voor de consument, of waarmee voorwaarden of beperkingen opgelegd kunnen worden het gedrag van dominante bedrijven. BANKEN De markten voor bancaire producten op de verschillende eilanden worden veelal bediend door dezelfde aanbieders, en zelfs de marktaandelen verschillen niet heel wezenlijk van eiland tot eiland. Er bestaan in de markt voor bancaire producten verschillende verstoringen van de concurrentie. Net als bij levensmiddelen zijn de prijzen van bancaire producten vanwege gebrek aan statistische informatie moeilijk te vergelijken met andere landen in de regio. Voor Aruba is wel zo'n vergelijking te maken op basis van cijfers van de Wereldbank: de 'rentespread', het verschil in de rente die u betaalt bij geld lenen en die u ontvangt bij geld sparen is - op Haiti en Jamaica na - het hoogste van het Caribisch gebied. Wij schatten in dat dit beeld hetzelfde is voor Curaçao
5 en Sint Maarten. Hoewel de relatief hoge loonkosten op onze eilanden hiervoor een gedeeltelijke verklaring vormen, laat een studie van de Centrale Bank van Oost-Caribische Staten (ECCB) en het IMF zien dat de hoge rentespread ook verklaard wordt door de economische machtsposities van banken. De tarieven die u betaalt bij ATM-transacties verstoren ook de concurrentie. Omdat de kosten van een transactie bij uw eigen bank lager zijn dan bij een transactie bij een andere bank, pinnen bij uw eigen bank. De bank met het grootste ATM-netwerk, heeft daardoor een concurrentievoordeel ten opzichte van banken met kleinere ATM netwerken. Puur vanuit kostenoogpunt is het voor u als consument immers aantrekkelijker om te bankieren bij de bank met het grootste ATM-netwerk. Het reguleren van deze tarieven zou deze verstoring kunnen opheffen. Het is voor werknemers aantrekkelijk te bankieren bij de huisbank van hun werkgever, simpelweg omdat vanwege administratieve vertraging de betaling van het salaris dan eerder op de rekening staat dan wanneer werkgevers en werknemers bij verschillende banken bankieren. Dit 'bindt' werknemers aan de bank van hun werkgever, creëert een over stapdrempel en dat belemmert de concurrentie. De omstandigheid dat veel mensen de eindjes financieel aan elkaar moeten knopen iedere maand, maakt dat deze drempel hoog is op onze eilanden. Het voeren van een eigen munt heeft zo zijn voordelen, niet in de laatste plaats voor de banken zelf. Maar de restricties die daarmee gepaard gaan op het kapitaalverkeer zorgen ervoor dat bedrijven en consumenten voor financiering vaak aangewezen zijn op de lokale banken en dat toetreding van buitenlandse banken bemoeilijkt wordt. En dat beperkt ook de mogelijkheden voor goede concurrentie. Naast deze voorbeelden van verstoringen van concurrentie in de levensmiddelen en de bancaire diensten, bestaan ook andere verstoringen in deze markten. Ook hebben wij in onze onderzoeken gekeken naar geneesmiddelen, telecommunicatie, bouw en transport. Het algemene beeld dat hieruit naar voren komt is dat er regelmatig ernstige verstoringen van de concurrentie zijn die zowel voortkomen uit het gedrag van bedrijven als uit overheidsbeleid. Daarbij hebben wij ook serieuze aanwijzingen aangetroffen voor kartelafspraken tussen bedrijven in verschillende van deze sectoren. Dat zijn afspraken waar een mededingingsautoriteit werk van zou maken. Bron: Antilliaans Dagblad 5 november 2013
Principes van mededingingstoezicht zijn universeel
Eind jaren negentig is op Curacao een poging gestrand om een toezichthouder op te richten die onafhankelijk toeziet op eerlijke concurrentie en de belangen van de consument. Sinds 10-10-10 probeert Curaçao
Nadere informatieEffectief prijs- en mededingingsbeleid in Caribisch Nederland
Effectief prijs- en mededingingsbeleid in Caribisch Nederland Amsterdam/Kralendijk, juli 2013 In opdracht van het Bestuurscollege van het Openbaar Lichaam Bonaire Effectief prijs- en mededingingsbeleid
Nadere informatieJaaragenda Fair Trade Authority Curaçao
Jaaragenda 2018 Fair Trade Authority Curaçao Willemstad, 6 februari 2018 Voorwoord Voor u ligt de eerste jaaragenda van de Fair Trade Authority Curaçao ( FTAC ). In deze jaaragenda geeft de FTAC aan welke
Nadere informatieFAIR TRADE AUTHORITY CURACAO - WAAR ONDERNEMINGEN OP MOETEN LETTEN IN DE STRIJD VOOR EERLIJKE CONCURRENTIE
FAIR TRADE AUTHORITY CURACAO - WAAR ONDERNEMINGEN OP MOETEN LETTEN IN DE STRIJD VOOR EERLIJKE CONCURRENTIE Curaçao, 2 oktober 2017 1. UPDATE In oktober 2016 berichtten wij reeds over de Fair Trade Authority
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2017 2018 31 568 Staatkundig proces Nederlandse Antillen Nr. 193 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Nadere informatieH1: Economie gaat over..
H1: Economie gaat over.. 1: Belangen Geld is voor de economie een smeermiddel, door het gebruik van geld kunnen we handelen, sparen en goederen prijzen. Belangengroep Belang = Ze komen op voor belangen
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Directoraat-generaal Directie en Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC
Nadere informatieZA6282. Flash Eurobarometer 403 (Citizens Perception about Competition Policy, wave 2) Country Questionnaire Netherlands
ZA68 Flash Eurobarometer 0 (Citizens Perception about Competition Policy, wave ) Country Questionnaire Netherlands FL 0 - EU citizens' perceptions about competition policy - NL D Wat is uw leeftijd? (SCHRIJF
Nadere informatieMonitor Financiële Sector:
Nederlandse Mededingingsautoriteit Monitor Financiële Sector: Notitie bij Sectorstudie Vastgoedfinanciering, SEO Economisch Onderzoek oktober 2011 Nederlandse Mededingingsautoriteit Postbus 16326 2500
Nadere informatieHet Vijfkrachtenmodel van Porter
Het Vijfkrachtenmodel van Porter (een concurrentieanalyse en de mate van concurrentie binnen een bedrijfstak) 1 Het Vijfkrachtenmodel van Porter Het vijfkrachtenmodel is een strategisch model wat de aantrekkelijkheid
Nadere informatieDe Landsverordening inzake Concurrentie. De regels uit de Landsverordening inzake concurrentie uitgelegd
De Landsverordening inzake Concurrentie De regels uit de Landsverordening inzake concurrentie uitgelegd Waar gaat deze brochure over? In deze brochure kunt u lezen over de Landsverordening inzake concurrentie
Nadere informatieDe voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag. Datum Betreft Kamervragen over hypotheekrentes
> Retouradres Postbus 20201 2500 EE Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Directie Financiële Markten Korte Voorhout 7 2511 CW Den Haag Postbus 20201
Nadere informatieEerste Kamer der Staten-Generaal
Eerste Kamer der Staten-Generaal 1 Vergaderjaar 2017 2018 34 775 IV Vaststelling van de begrotingsstaten van Koninkrijksrelaties (IV) en het BES-fonds (H) voor het jaar 2018 CXIX Werkbezoek Caribisch deel
Nadere informatieConcurrenten kies je zelf uit
Inhoud Voorwoord 7 01. Geef nooit korting! 13 02. Geef in elk geval geen geld! 16 03. Zie ik zo bleek? 19 04. Je kop staat me niet aan 23 05. Nog even naar de prijs kijken 26 06. Bukken terwijl niemand
Nadere informatieEconomie Pincode klas 4 vmbo-gt 6 e editie Samenvatting Hoofdstuk 3: We gaan voor de winst Exameneenheid: Arbeid en productie
3.1 Wat zijn de kosten? Toegevoegde = extra waarde die ontstaat door de bewerking van een product waarde Toegevoegde waarde = verkoopwaarde inkoopwaarde Productiefactoren = productiemiddelen die een producent
Nadere informatieConcurrenten mogen samenwerken, maar er zijn grenzen
Concurrenten mogen samenwerken, maar er zijn grenzen Inleiding Samenwerken met concurrenten U bent ondernemer en wilt samenwerken met een of meerdere concurrenten. Dat kan voordelen opleveren, zoals een
Nadere informatieAntwoorden op de vragen van lid Crone en lid Van Dam (beiden PvdA) over de overname van Orange door T-Mobile
Aan De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage Datum Uw kenmerk Ons kenmerk Bijlage(n) 26 oktober 2007 EP/MW / 7124192 Onderwerp Antwoorden op de vragen van
Nadere informatieAFKONDIGINGSBLAD VAN SINT MAARTEN
AFKONDIGINGSBLAD VAN SINT MAARTEN Jaargang 2012 No. 11 Regeling van de Minister van Infrastructuur en Milieu, van 19 januari 2012, nr. IENM/BSK-2011/173620, houdende vaststelling tarieven havenstaatcontrole
Nadere informatieMisbruik van een economische machtspositie
Mededingingswet Misbruik van een economische machtspositie Nederlandse Mededingingsautoriteit Mededingingswet Misbruik van een economische machtspositie De Mededingingswet stelt regels ten aanzien van:
Nadere informatieEindexamen economie pilot havo 2009 - I
Beoordelingsmodel Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 ja Een voorbeeld van een juiste
Nadere informatieSAMENWERKINGSPROTOCOL BUREAU TELECOMMUNICATIE EN POST EN DE FAIR TRADE AUTHORITY CURAÇAO
SAMENWERKINGSPROTOCOL BUREAU TELECOMMUNICATIE EN POST EN DE FAIR TRADE AUTHORITY CURAÇAO 26 juni 2018 De openbare rechtspersonen: i. het Bureau Telecommunicatie en Post (hierna: BT&P), ingesteld bij Landsverordening
Nadere informatieEindexamen vmbo gl/tl economie 2011 - II
Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 scorepunt toegekend. MINpunten 1 maximumscore 1 2 / 6 x 100 % = 33,3% 2 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste reden: Klantenbinding:
Nadere informatiePrijsvergelijking Jumbo Nederland Bonaire Warehouse, augustus 2012
Pagina 1 Prijzen eerste levensbehoeften In augustus 2012 is een beperkte prijsvergelijking gedaan waarin de prijzen van Jumbo in Nederland zijn vergeleken met de prijzen van Warehouse Bonaire, een supermarkt
Nadere informatieVoorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag
> Retouradres Postbus 20201 2500 EE Den Haag Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Korte Voorhout 7 2511 CW Den Haag Postbus 20201 2500 EE Den Haag www.rijksoverheid.nl
Nadere informatieSectorwerkstuk Economie Economische crisis
Sectorwerkstuk Economie Economische crisis Sectorwerkstuk door A. 2214 woorden 2 februari 2013 6,6 119 keer beoordeeld Vak Methode Economie Pincode Deelvraag 1: Wat zijn de oorzaken van de Economische
Nadere informatieEindexamen economie 1 vwo 2002-II
4 Antwoordmodel Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 van prijsdifferentiatie Een toelichting waaruit
Nadere informatieHoog opgeleide personen in de Nederlandse Antillen (2)
Hoog opgeleide personen in de Nederlandse Antillen (2) Mike Jacobs Het aantal hoog opgeleide personen in Bonaire en Curaçao is tussen 1992 en 2001 flink toegenomen. In Bonaire vond er bijna een verdubbeling
Nadere informatieInleiding. C. Fernandes Pedra, voorzitter Back2Bonaire
Ban Boneiru Bèk Inleiding Het jaar 2012 is voor de stichting een financieel rampjaar geweest. De directe kosten zijn exponentieel gestegen. Het bestuur heeft uit prive middelen de stichting draaiend gehouden.
Nadere informatieBesluit van P.M., houdende wijziging van het Besluit paspoortgelden in verband met de aanpassing van de tarieven per 1 januari 2019
Besluit van P.M., houdende wijziging van het Besluit paspoortgelden in verband met de aanpassing van de tarieven per 1 januari Op de voordracht van Onze Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
Nadere informatieZA6282. Flash Eurobarometer 403 (Citizens Perception about Competition Policy, wave 2) Country Questionnaire Belgium (Flemish)
ZA68 Flash Eurobarometer 0 (Citizens Perception about Competition Policy, wave ) Country Questionnaire Belgium (Flemish) FL 0 - EU citizens' perceptions about competition policy - BEN D Hoe oud bent u?
Nadere informatieHoogopgeleide personen in de Nederlandse Antillen (3)
Hoogopgeleide personen in de Nederlandse Antillen (3) Sabrina Dinmohamed Inleiding Dit is het derde deel van een serie artikelen over hoogopgeleide personen in de Nederlandse Antillen. De gegevens betreffen
Nadere informatieStaatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Jaargang 2014 180 Besluit van 8 april 2014 tot wijziging van het Besluit Nationale Unesco Commissie inzake de nieuwe Koninkrijksverhoudingen, de uitvoeringspraktijk
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Zitting 1974-1975 13 100 Rijksbegroting voor het dienstjaar 1975 Hoofdstuk IV Kabinet voor Surinaamse en Nederlands-Antilliaanse Zaken Nr. 14 Brief van de Minister voor
Nadere informatieIn deze dienstenwijzer leggen wij uit wie wij zijn en wat u van ons kan en mag verwachten.
In deze dienstenwijzer leggen wij uit wie wij zijn en wat u van ons kan en mag verwachten. Wie zijn wij? Wij behartigen uw belangen op het gebied van financiële diensten. Wij zijn een onafhankelijke tussenpersoon
Nadere informatieOfficiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Gelet op artikel 81, onder a, van de Wet materieel ambtenarenrecht BES;
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 9411 15 juni 2011 Regeling van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van 24 mei 2011, nr. 2011-2000111221,
Nadere informatieBetreft Beantwoording vragen van het lid Spies (CDA) over energieprijzen en - contractsvoorwaarden voor consumenten
> Retouradres Postbus 20101 2500 EC Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA 's-gravenhage Directoraat-generaal voor Bezuidenhoutseweg 30 Postbus 20101 2500 EC
Nadere informatieInformatiekaart samenwerking zorgverzekeraars. Toelichting. Overzichtskaart
Deze Informatiekaart geeft een overzicht van de waar onder zorgverzekeraars mogen samenwerken bij selectieve inkoop van medisch-specialistische zorg. Deze kaart is gemaakt in opdracht van de Nederlandse
Nadere informatie2018 no. 39 AFKONDIGINGSBLAD VAN ARUBA
2018 no. 39 AFKONDIGINGSBLAD VAN ARUBA RIJKSWET van 30 mei 2018, houdende wijziging van de rijkswet van 7 juli 2010 tot vaststelling van een zeegrens tussen Curaçao en Bonaire, en tussen Sint Maarten en
Nadere informatie1. Waarom moet het pensioenfonds ANWB extra maatregelen nemen?
1. Waarom moet het pensioenfonds ANWB extra maatregelen nemen? Het pensioenfonds staat er financieel niet goed voor. De twee belangrijkste oorzaken: 1. Nederlanders worden steeds ouder. Met name de laatste
Nadere informatieEindexamen economie pilot vwo I
Beoordelingsmodel Vraag Antwoord Scores Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore
Nadere informatieNMa Concentra,e en spreiding, wat vinden ze ervan? Studiedag DP 30 november 2012
NMa Concentra,e en spreiding, wat vinden ze ervan? Studiedag DP 30 november 2012 Over de NMa De Nederlandse Mededingingsautoriteit, kortweg NMa, ziet erop toe dat bedrijven op de vrije markt met elkaar
Nadere informatieIn economische termen is geld de voorraad bezittingen die direct voor handen is om transacties te doen. Geld heeft drie functies:
Hoofdstuk 4 Monetair beleid gaat over de nationale munt, valuta en bankieren. Monetair beleid wordt bepaald door de centrale bank. Fiscaal beleid gaat over overheidsuitgaven en belastingheffing. Samen
Nadere informatieHierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van de leden Hachchi en Koolmees. over de nieuwe belastingregels van de BES eilanden.
> Retouradres Postbus 20201 2500 EE Den Haag Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Directie Douane en Verbruiksbelastingen Korte Voorhout 7 2511 CW Den Haag
Nadere informatieHET SPEELVELD VAN DE FAIR TRADE AUTHORITY CURAÇAO
HET SPEELVELD VAN DE FAIR TRADE AUTHORITY CURAÇAO BEVORDEREN VAN DE CONCURRENTIE EN TEGENGAAN VAN AFSPRAKEN DIE DEZE BEPERKEN Curaçao, oktober 2016 1. INTRODUCTIE Op 29 maart 2016 zag de Fair Trade Authority
Nadere informatieSparen of lenen Waarom?
Slides en video s op www.jooplengkeek.nl Sparen of lenen Waarom? 1 Als tijd duur is betaal je veel rente Als de rente hoog is zullen mensen minder lenen en meer sparen! 2 Investeren in je toekomst Door
Nadere informatieMigranten in de Nederlandse Antillen Deel 1
Migranten in de Nederlandse Antillen Deel 1 Sabrina Dinmohamed In dit artikel wordt aandacht besteed aan de demografische kenmerken van de migrantenbevolking van de Nederlandse Antillen. De sociaal-economische
Nadere informatieGezinnen. Overheid. Bedrijven. Buitenland
Hoofdstuk 2 Basisinzichten Opgave 1 NBP fk 990 S = 120 Gezinnen Bg = 50 C = 820 Overheid NBPov = 90 Indir. Bel. = 70 Cov = 50 Iov = 10 NBPb = 900 Bedrijven I = 110 X = 910 M = 930 Buitenland B NBPfk Bg
Nadere informatieHet Kartelverbod. De regels uit de Landsverordening inzake concurrentie over het kartelverbod uitgelegd
Het Kartelverbod De regels uit de Landsverordening inzake concurrentie over het kartelverbod uitgelegd Waar gaat deze brochure over? In deze brochure kunt u lezen over het kartelverbod dat per 1 september
Nadere informatieZÉKER LEVEN. Wij voelen ons betrokken bij u als klant TIP!
ZÉKER LEVEN Wij voelen ons betrokken bij u als klant TIP! Wilt u continu voordelig verzekerd zijn van het beste advies, slimme alerts en onze proactieve begeleiding? Informeer dan vrijblijvend naar onze
Nadere informatieConsultatiedocument ten behoeve van de FTAC-agenda 2018 Fair Trade Authority Curaçao
Consultatiedocument ten behoeve van de FTAC-agenda 2018 Fair Trade Authority Curaçao Willemstad, 7 december 2017 Voorwoord De missie van de Fair Trade Authority Curaçao (FTAC) is markten laten werken ten
Nadere informatieSamenvatting. Kort overzicht. Kartels
Samenvatting Kort overzicht Dit proefschrift gaat over de economische theorie van kartels. Er is sprake van een kartel wanneer een aantal bedrijven, expliciet of stilzwijgend, afspreekt om de prijs te
Nadere informatieUw koopkracht in de toekomst
Een goed gesprek over Uw koopkracht in de toekomst Nadenken over de toekomst. Dat is wat ons kantoor dagelijks doet. De toekomst van u, en die van de andere relaties van ons kantoor. De ene keer gaat het
Nadere informatieUitgebreide samenvatting
Uitgebreide samenvatting Bereik van het onderzoek De Nederlandse minister van Economische Zaken heeft een voorstel gedaan om het huidig toegepaste systeem van juridische splitsing van energiedistributiebedrijven
Nadere informatieHoog opgeleide personen in de Nederlandse Antillen
Hoog opgeleide personen in de Nederlandse Antillen Mike Jacobs Op alle eilanden van de Nederlandse Antillen is het percentage hoog opgeleide personen tussen 1992 en 2001 toegenomen. In 2001 blijkt een
Nadere informatieAls de lonen dalen, dalen de loonkosten voor de producent. Hetgeen kan betekenen dat de producent niet overgaat tot mechanisatie/automatisering.
Top 100 vragen. De antwoorden! 1 Als de lonen stijgen, stijgen de productiekosten. De producent rekent de hogere productiekosten door in de eindprijs. Daardoor daalt de vraag naar producten. De productie
Nadere informatieStappenplan. l1z. Hoe start u een community? Social Trade Circuit
l1z Stappenplan Social Trade Circuit Hoe start u een community? U bent een netwerk van bedrijven, een aantal individuen, of een groep die wil samenwerken met anderen om een @nder soort geld te bouwen.
Nadere informatiePORTERS VIJFKRACHTENMODEL
PORTERS VIJFKRACHTENMODEL Gebruik van de tool Template Voorbeeld Porters Vijfkrachtenmodel Porters Vijfkrachtenmodel laat zien hoe sterk de concurrentiepositie van je bedrijf is. Met de tool beschrijf
Nadere informatieType belastingen in het systeem van nationale rekeningen Curaçao, 2013
Type belastingen in het systeem van nationale rekeningen Curaçao, 2013 Lorette Ford Inleiding Belastingen worden gezien als de belangrijkste inkomstenbron voor de overheid, mede ter financiering van de
Nadere informatieDe waarheid over de notionele intrestaftrek
De waarheid over de notionele intrestaftrek Februari 2008 Wat is de notionele intrestaftrek? Notionele intrestaftrek, een moeilijke term voor een eenvoudig principe. Vennootschappen kunnen een bepaald
Nadere informatieDe voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Plesmanweg 1-6 2597 JG Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456
Nadere informatieLeiden is een typische studentenstad en heeft dus veel kamerbewoners.
EC 01. EEN KAMER HUREN IN LEIDEN. Leiden is een typische studentenstad en heeft dus veel kamerbewoners. Vermoedelijk blijft het aanbod van kamers achter bij de vraag, waardoor er gemakkelijk prijsopdrijving
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2009 2010 32 415 (R1915) Bepalingen omtrent de verlening van visa voor de toegang tot de landen van het Koninkrijk (Rijksvisumwet) Nr. 2 VOORSTEL VAN RIJKSWET
Nadere informatieVraag Antwoord Scores
Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 altijd toekennen Bij een lagere prijs
Nadere informatieModule 8 havo 5. Hoofdstuk 1 conjunctuurbeweging
Module 8 havo 5 Hoofdstuk 1 conjunctuurbeweging Economische conjunctuur hoogconjunctuur Reëel binnenlands product groeit procentueel sterker dan gemiddeld. laagconjunctuur Reëel binnenlands product groeit
Nadere informatieStand van zaken wetgeving (ook) van toepassing in Caribisch Nederland
Stand van zaken wetgeving (ook) van toepassing in Caribisch Nederland De meest recente wetsvoorstellen staan boven in het overzicht. Rood gemarkeerde wetsvoorstellen staan voor het eerst in de lijst. Wetsvoorstel
Nadere informatieSpreekpunten van de minister voor Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijksrelaties over staatkundige verhoudingen en democratisch deficit
Spreekpunten van de minister voor Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijksrelaties over staatkundige verhoudingen en democratisch deficit Dinsdag 13 juni 2006, Suze van Groenewegzaal van de Tweede Kamer
Nadere informatiecommercial factors Factoring voor het MKB Voor ondernemers met ambitie
commercial factors Factoring voor het MKB Voor ondernemers met ambitie : ruimte voor zakendoen Als ondernemer wilt u verder. Kansen benutten. Groeien als dat kan. Een interessante transactie niet laten
Nadere informatie1/2. Staten-Generaal. Vergaderjaar A/ Nr. 1 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN
Staten-Generaal 1/2 Vergaderjaar 2010 2011 32 714 (R1949) Protocol tussen het Koninkrijk der Nederlanden, ten behoeve van de Nederlandse Antillen, en het Koninkrijk Noorwegen tot wijziging van het Verdrag
Nadere informatieFact sheet. Dienst Wonen, Zorg en Samenleven. Eigen woningbezit 1e en 2e generatie allochtonen. Aandeel stijgt, maar afstand blijft
Dienst Wonen, Zorg en Samenleven Fact sheet nummer 1 januari 211 Eigen woningbezit 1e en Aandeel stijgt, maar afstand blijft Het eigen woningbezit in Amsterdam is de laatste jaren sterk toegenomen. De
Nadere informatie1/2. Staten-Generaal. Vergaderjaar A/ nr. 1 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN
Staten-Generaal 1/2 Vergaderjaar 2011 2012 33 087 (R1971) Wijziging van de artikelen van de Overeenkomst betreffende het Internationale Monetaire Fonds inzake de hervorming van het College van Bewindvoerders;
Nadere informatieSamenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s
Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s In een globaliserende economie moeten regio s en ondernemingen internationaal concurreren. Internationalisatie draagt bij tot de economische
Nadere informatieOp de bank, of op de beurs? Sparen of beleggen: wat kies jij?
Op de bank, of op de beurs? Sparen of beleggen: wat kies jij? 1 Inhoud Inleiding... 3 Sparen... 3 A. Waarom wel?... 3 B. Waarom niet?... 4 Beleggen... 4 A. Waarom wel?... 4 B. Waarom niet?... 5 Besluit:
Nadere informatieTopondernemers - methode voor wereldoriëntatie.
Topondernemers - methode voor wereldoriëntatie. Nieuwe, verfrissende aanpak voor Geschiedenis, Aardrijkskunde en Natuur & Techniek! Groep 3 t/m 8 Verfrissende aanpak voor geschiedenis, aardrijkskunde natuur
Nadere informatieEindexamen economie 1 havo 2001-II
Eindexamen economie havo 2-II 4 Antwoordmodel Opgave Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Maximumscore dalen 2
Nadere informatieEindexamen economie pilot vwo I
Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Een antwoord waaruit
Nadere informatieProspectus Masterlening
Prospectus Masterlening De ABN AMRO Bank N.V. (ABN AMRO) is een financiële dienstverlener die onder andere actief is als aanbieder van kredieten. Op basis van de wetgeving voor financiële dienstverleners
Nadere informatieKatern 2 Markten en welvaart
Katern 2 Markten en welvaart Begrippen budgetlijn = deze lijn geeft de verschillende mogelijkheden van geld uitgeven voor een consument weer ceteris paribus vraaglijn = het verband tussen de prijs en de
Nadere informatieMINISTERIE VAN HANDEL EN INDUSTRIE
MINISTERIE VAN HANDEL EN INDUSTRIE VRAGEN OVER MEDEDINGING CONTACT INFORMATIE: Telefoon: 402080 of 402339 tst. 1080 Fax: 404834 E-mail: juridischezaken@yahoo.com Paramaribo, december 2011 Ministerie van
Nadere informatieTax news. Algemene Bestedings Belasting Voor de BES eilanden. In een oogopslag. Aandachtspunten
Tax news Algemene Bestedings Belasting Voor de BES eilanden Aandachtspunten In een oogopslag... 1 Introductie... 2 Bedrijf... 2 Vermogensbestanddeel exploiteren... 2 Tarieven... 2 Belasting-grondslag...
Nadere informatieTe weinig verschil Verschil tussen de hoogte van uitkeringen en loon is belangrijk. Het moet de moeite waard zijn om te gaan werken.
Hoofdstuk 4 Inkomen Paragraaf 4.1 De inkomensverschillen Waardoor ontstaan inkomens verschillen. Inkomensverschillen ontstaan door: Opleiding Verantwoordelijkheid Machtspositie Onregelmatigheid of gevaar
Nadere informatieSamenvatting Economie Consument & Producent
Samenvatting Economie Consument & Producent Samenvatting door een scholier 1097 woorden 3 april 2003 7,7 84 keer beoordeeld Vak Economie CONSUMENT & PRODUCENT Hoofdstuk 1 de klant Marktaandeel afzet eigen
Nadere informatieA 2016 N 47 PUBLICATIEBLAD
A 2016 N 47 PUBLICATIEBLAD Landsbesluit, houdende algemene maatregelen, van de 5 de juli 2016 ter uitvoering van artikel 2.4, tweede lid, van de Landsverordening inzake concurrentie (Landsbesluit procedureregels
Nadere informatieHandout bezoek minister Plasterk aan Bonaire
Pagina 1 Aan de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Postbus 20011 2500 EA Den Haag Handout bezoek minister Plasterk aan Bonaire Met deze handout wil consumentenbond Unkobon u feitelijke
Nadere informatielenen Extra geld als u het nodig heeft
lenen Extra geld als u het nodig heeft extra geld als u het nodig heeft De juiste lening kiezen Een verstandige lening past bij het doel en bij uw persoonlijke situatie. 04 Meer ruimte op of naast uw betaalrekening
Nadere informatie22 oktober 2014. Onderzoek: Klantvriendelijkheid Banken
22 oktober 2014 Onderzoek: Klantvriendelijkheid Banken Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 40.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online
Nadere informatieEindexamen economie 1-2 havo 2006-II
Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 Voorbeelden van een juist antwoord zijn: kosten van politie-inzet
Nadere informatieEindexamen economie 1 havo 2000-I
Opgave 1 Meer mensen aan de slag Het terugdringen van de werkloosheid is in veel landen een belangrijke doelstelling van de overheid. Om dat doel te bereiken, streeft de overheid meestal naar groei van
Nadere informatieOfficiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 29303 29 oktober 2013 Besluit van de Minister van Infrastructuur en Milieu, van 28 oktober 2013, nr. IENM/BSK-2013/239467,
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 2011 Aanhangsel van de Handelingen Vragen gesteld door de leden der Kamer, met de daarop door de regering gegeven antwoorden 682 Vragen van de leden
Nadere informatieKoopkrachtpariteit en Gini-coëfficiënt in China: hoe je tegelijkertijd arm én rijk kunt zijn.
Koopkrachtpariteit en Gini-coëfficiënt in China: hoe je tegelijkertijd arm én rijk kunt zijn. 1. De Wereldbank berichtte onlangs dat de Chinese economie binnen afzienbare tijd de grootste economie van
Nadere informatieAntwoorden Economie Handel
Antwoorden Economie Handel Antwoorden door een scholier 973 woorden 14 april 2004 4,8 61 keer beoordeeld Vak Economie Begrippen: Open Economie: Bijvoorbeeld: Nederland exporteert veel goederen en diensten
Nadere informatieKANSDOSSIER LANDBOUWMACHINES Australië. September 2015
KANSDOSSIER LANDBOUWMACHINES Australië September 2015 Disclaimer Dit rapport is opgesteld door de Economische Afdeling van het. Het is tot stand gekomen door persoonlijke contacten met overheidsinstanties
Nadere informatieU heeft zojuist een voorbeeld ondernemingsplan gedownload vanuit MKB Bankadvies. Wij wensen u veel succes. Vragen?...info@mkbbankadvies.
U heeft zojuist een voorbeeld ondernemingsplan gedownload vanuit MKB Bankadvies. Wij wensen u veel succes. Vragen?...info@mkbbankadvies.nl Samenvatting Het woord samenvatting zegt hier natuurlijk eigenlijk
Nadere informatieSamenvatting Management & Organisatie Hoofdstuk 5, Marketingbeleid
Samenvatting Management & Organisatie Hoofdstuk 5, Marketingbeleid Samenvatting door een scholier 1430 woorden 1 februari 2003 6,1 79 keer beoordeeld Vak Methode M&O In balans Marketingbeleid. 5.1 Het
Nadere informatieBetalen? Wij zijn uw bank.
Betalen? Wij zijn uw bank. 2 U wilt eenvoudig uw bankzaken regelen? Met ons betaalpakket doet u dat op úw manier. In deze tijd kunt u niet meer zonder een betaalpakket. Pinnen, overboeken en betalen. Op
Nadere informatieEindexamen economie vwo II
Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Voorbeelden van een
Nadere informatieAan het Ministerie van Economische Zaken Postbus 20401 2500 EK Den Haag Nederland
Aan het Ministerie van Economische Zaken Postbus 20401 2500 EK Den Haag Nederland Bonaire, 26 augustus 2013 Betreft: internetconsultatie Wet elektriciteit en drinkwater BES Status: openbaar Geachte heer,
Nadere informatieImmotheker, hoe financier ik de aankoop van mijn woning?
Immotheker, hoe financier ik de aankoop van mijn woning? De beste formule ook voor mijn verzekering Dankzij de Immotheker weet ik precies hoeveel ik kan besteden. Als klant krijg je bij de Immotheker gratis
Nadere informatieRBS pensioen update. Van premie tot pensioen
RBS pensioen update Van premie tot pensioen Hoe is uw pensioen opgebouwd? Waarom zitten veel pensioenfondsen nu in de problemen? Hoe ziet de toekomst van pensioen in Nederland eruit? In deze RBS Pensioen
Nadere informatie