slagvaardig Bodembeleidsplan Zwolle Expertisecentrum

Transcriptie

1 slagvaardig Expertisecentrum Stadskantoor Lübeckplein 2 Postbus GA Zwolle Telefoon (038) Fax (038) awj.brand@zwolle.nl Bodembeleidsplan Zwolle Opdrachtgever Gemeente Zwolle Opdrachtnemer Tauw Versie definitief

2 2/68

3 Inhoud 1 Uitgangspunten bodembeleid Zwolle Inleiding Beleidsvernieuwing 5 Visie op de Ondergrond 5 Convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties Ambitie en totstandkoming van het bodembeleidsplan Leeswijzer 8 2 Bodem van Zwolle Historie en bodemopbouw Historische ontwikkeling Bodemgesteldheid Bodemkwaliteit Bodemkwaliteitsklassenkaart Omvang van bodemverontreinigingsprobleem - Landsdekkend Beeld Mobiele verontreinigingen in de ondergrond 15 3 Wettelijke taken en bevoegdheden Besluit bodemkwaliteit Bevoegd gezag Wet bodembescherming Kadastrale registratie Informatievoorziening Raakvlakken met andere beleidsvelden 20 4 Bovengrond Wettelijk kader Onderzoek Aanleidingen voor bodemonderzoek Asbest in bodem 28 Stap 1: Bepalen of een vooronderzoek asbest nodig is 29 Stap 3: Bepalen onderzoeksspoor 30 Stap 4: Omgaan met aangetroffen asbest Van nature verhoogde stoffen in het grondwater Niet genormeerde stoffen Omgaan met nieuwe NEN-stoffen Bodembeheer Hergebruik grond als bodem Hergebruik grond in werken: grootschalige toepassingen Hergebruik grond in milieubeschermingsgebieden Tijdelijke uitname Sanering bovengrond Saneringsprocedures Procedures bij het aantreffen van verontreinigingen tijdens werkzaamheden Inzet financieel en juridisch instrumentarium 39 3/68

4 4.6 Bijzondere procedures Ongewone voorvallen en calamiteiten Stortplaatsen 40 5 Ondergrond Wettelijk kader Wbb Europese grondwaterrichtlijn Koersbepaling Zwolle Vertrekpunt Visie op de Ondergrond Gebiedsgerichte benadering: gebiedsindeling en functietoekenning Integraal afwegingskader Inpassing in het wettelijk kader Gebruikte terminologie Procedurele eisen aanpak bodemverontreiniging ondergrond Verschil tussen gebiedsgerichte aanpak versus gevalsgerichte aanpak Gebiedsgerichte aanpak Gevalsgerichte aanpak Afwegingskader bij gebiedsgerichte aanpak Afwegingskader gevalsgerichte aanpak Koude- / warmteopslag-installaties 57 Bijlage 1 59 Verdachte activiteiten voor nieuwe NEN-stoffen 59 Barium 61 Bijlage 2 63 Afleiding functiegerichte normen 63 Gebiedsspecifieke risicogrenswaarden (bestaand verontreinigd gebied) 65 Algemeen 65 Functiegerichte risicogrenswaarden 65 Verspreidingsnormen 68 4/68

5 1 Uitgangspunten bodembeleid Zwolle 1.1 Inleiding De gemeente Zwolle heeft in 2001 een bodembeleidsplan opgesteld naar aanleiding van de toen spelende beleidsvernieuwingen. Sinds 2001 heeft het bodembeleid niet stilgestaan. De meest recente beleidsontwikkelingen bestaan uit het Besluit bodemkwaliteit waarin het grondstromenbeheer geregeld is en het Convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties, dat op 10 juli 2009 is getekend door centrale en decentrale overheden. In het convenant zijn onder andere afspraken gemaakt over de aanpak van spoedlocaties en de gebiedsgerichte aanpak van verontreinigingen. De gemeente Zwolle heeft de afgelopen jaren zeker niet stilgezeten op bodemgebied. Met de Visie op de Ondergrond is de gemeente zelfs koploper in Nederland op het gebied van integraal bodembeleid. Deze ontwikkelingen maken dat het hoog tijd is voor een nieuw bodembeleidsplan. 1.2 Beleidsvernieuwing Visie op de Ondergrond In juni 2007 heeft de gemeenteraad van Zwolle ingestemd met de Visie op de Ondergrond en besloten de volgende vijf basisprincipes vast te stellen en te gaan toepassen in projecten: 1. Werken met ondergrondse bestemmingen / functies 2. Structureel en georganiseerd gebruik maken van WKO (warmte- / koudeopslag) en WKO koppelen aan grondwatersanering en waterwinning en peilbeheer 3. Bodemsanering gebiedsgericht benaderen 4. Natuur, recreatie, agrarische activiteiten, waterwinning en bescherming van kwalitatief hoogwaardig grondwater met elkaar te combineren in één gebied 5. Structureel en georganiseerd afstemmen van vraag en aanbod van (grond)water, koude en warmte Deze vijf basisprincipes vormen ook het vertrekpunt voor de beleidsmatige invulling voor het omgaan met de ondergrond. Het bodembeleidsplan levert een bijdrage aan de implementatie van de vijf basisprincipes door: Het kader te geven voor gebiedsgericht benadering van de bodemsanering De mogelijkheid te creëren om de aanpak van bodemverontreiniging integraal af te wegen tegen en af te stemmen met koudewarmte opslag, peilbeheer, grondwaterwinning 5/68

6 Convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties Het bodembeleid in Nederland is aan het veranderen. Door de toenemende ruimtedruk wordt steeds meer beslag gelegd op de ondergrond. Hieruit ontstaat de wens meer samenhang te creëren tussen het bodembeleid en het ruimtelijke ordeningsbeleid. Bij de discussie over de gewenste richting van het bodembeleid staan een vijftal ontwikkelingen centraal: Verdere decentralisatie van verantwoordelijkheden en uitvoering Sturing door beleidsafspraken en prestatie-eisen neergelegd in bestuurlijke overeenkomsten Verdere integratie van het bodembeleid in de ruimtelijke ordening met behoud van aandacht voor de aanpak van gevallen van ernstige verontreiniging op niet-dynamische locaties Verduurzaming van het bodembeleid door toenemende samenhang met het energie- en waterbeleid en het beleid voor de ondergrond Toenemend gebruik van de ondergrond als gevolg van ruimtedruk De genoemde ontwikkelingen maken dat behoefte bestaat aan een verdieping en verbreding van het bodembeleid, waarbij de volgende doelstellingen centraal staan: Het verwerven van kennis over de risico s van het gebruik van de ondergrond Een basisregistratie van de ondergrond Het duurzaam benutten van de ondergrond en het verschaffen van instrumenten hiervoor, bijvoorbeeld voor bodemenergie Een betere samenhang tussen waterbeleid en bodembeleid, waarbij gebiedsgericht beheer voorop staat, vooral waar het gaat om grootschalige grondwaterverontreiniging Het waar nodig aanpassen van de bestuurlijke taakverdeling toegesneden op een optimale uitvoering van taken en het accepteren van verantwoordelijkheid voor de realisering van beleid Op 21 mei 2008 vond in Utrecht de bestuurdersconferentie Van bodemmonsters naar bodemschatten plaats waarbij een intentieverklaring is getekend om verder invulling te geven aan de verdieping en verbreding van het bodembeleid. De uitwerking heeft geresulteerd in een Convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties, dat op 10 juli 2009 ondertekend is door de ministers van VROM en LNV, de staatsecretaris van V&W, het IPO, de VNG en de UvW. Dit bodembeleidsplan is waar mogelijk opgesteld in de lijn van het convenant. 6/68

7 1.3 Ambitie en totstandkoming van het bodembeleidsplan De ambitie van de gemeente Zwolle voor de bodem luidt als volgt: De kwaliteit van de bodem en het grondwater is geschikt voor de gewenste functies. De bodemsaneringsoperatie is betaalbaar en daardoor uitvoerbaar waardoor gewenste ontwikkelingen in de stad niet langer stagneren door bodemverontreiniging. De ondergrond draagt bij aan een duurzame ontwikkeling van Zwolle. Tegelijkertijd wil de gemeente de proceduretijd en administratieve lasten waar mogelijk terugbrengen om allerlei maatschappelijke ontwikkelingen in de bodem zoveel mogelijk de ruimte te geven. Bij de uitwerking van het bodembeleid is gekozen voor opsplitsing in boven- en ondergrond. Het Besluit bodemkwaliteit dat regels stelt aan hergebruik van grond en bagger in de bovengrond, hanteert grofweg de bovenste anderhalve meter als bovengrond. In dit plan wordt deze benadering gevolgd, waardoor de ondergrond begint op grofweg 1,5 m beneden maaiveld. Gevoelsmatig ligt deze begrenzing ook voor de hand aangezien het aanleggen van funderingen en de meeste kabels en leidingen in dat geval wel onder bovengronds gebruik vallen en het aanleggen van ondergrondse parkeergarages, tunnels en gebruik van grondwater onder het ondergronds gebruik vallen. Het beleid voor de bovengrond geeft invulling aan de functiegerichte benadering van de kwaliteit van de bovengrond. Voor de ondergrond zijn in het bodembeleidsplan de uitgangspunten uit de Visie op de Ondergrond nader uitgewerkt. Waar relevant is bij de uitwerking van het bodembeleid aangesloten bij het gebiedsgericht milieubeleid van de gemeente Zwolle. Het bodembeleidsplan is zowel bedoeld voor een brede doelgroep (burgers en bedrijven) die op zoek zijn naar informatie over de aanpak van de bodemproblematiek in Zwolle als voor interne en externe deskundigen op bodemgebied die op zoek zijn naar de specifieke richtlijnen en procedures met betrekking tot de bodem in Zwolle. De voorkennis en de informatiebehoefte van de brede doelgroep ligt over het algemeen op een minder diep niveau dan die van de deskundige doelgroep. Het bodembeleidsplan werkt een aantal uitgangspunten van de Visie op de Ondergrond nader uit. Daarnaast bouwt het bodembeleidsplan voort op eerder vastgestelde beleidsuitgangspunten ten aanzien van de bodem en is er naar gestreefd de bodemproblematiek zo goed mogelijk te positioneren of in te passen in andere beleidsterreinen. Bij aanvang is eerst een analyse gemaakt van de belangrijkste discussiepunten. Voor deze punten zijn voorstellen uitgewerkt in discussienotities die zijn besproken tijdens een aantal workshops. Aan deze workshops heeft een brede vertegenwoordiging vanuit de gemeente deelgenomen. Op basis van de resultaten van de workshops is het bodembeleidsplan in samenspraak met de gemeente uitgewerkt. 7/68

8 1.4 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt de geschiedenis en de bodemgesteldheid van Zwolle beschreven. Tevens wordt een beeld geschetst van de actuele verontreinigingssituatie in Zwolle. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de taken en bevoegdheden die de gemeente ten aanzien van bodembeheer, bodemsanering en informatievoorziening heeft. In hoofdstuk 4 wordt aangegeven aan welke voorwaarden bodembeheer en -sanering in de bovengrond moet voldoen. Tevens vindt u hier informatie over het hoe en waarom van bodemonderzoeken. In hoofdstuk 5 wordt het kader voor de aanpak van verontreinigingen in de ondergrond geschetst. 8/68

9 2 Bodem van Zwolle 2.1 Historie en bodemopbouw Historische ontwikkeling De stad Zwolle is ontstaan in de dertiende eeuw uit de nederzettingen Middelwijk en Assendorp. In de veertiende eeuw kreeg Zwolle de marke Dieze erbij. Aan het einde van de vijftiende eeuw vond een nieuwe stadsuitbreiding plaats aan de tegenwoordige Thorbeckegracht. De oorsprong van de stad kenmerkt zich door een compacte stedelijke structuur van steegjes, pleintjes en aaneengesloten bebouwing met een kleinschalige mix tussen wonen en werken. Voor de verdediging werden de stadsmuren en later een aarden stervormige vestigingsgordel met bastions aangelegd. Rondom de uitvalswegen naar Assendorp, Dieze en Kampen werd een eerste stadsuitleg buiten de oorspronkelijke stad een feit. Figuur 2.1 Zwolle rond 1900, bron: Beeldbank Historisch Centrum Overijssel In de negentiende eeuw breidde de bebouwing buiten de stadswallen zich gestaag uit, vooral in Assendorp aan de zuidoostgrens van Zwolle (figuur 2.1). Aan de singels rond de stadswallen ontstond een voor Zwolle kenmerkende villabebouwing. Door de komst van de spoorwegen in 1864 kwamen de deftige Stationswijk en de arbeiderswijk Assendorp tot ontwikkeling. Rond de eeuwwisseling zijn ten westen van de stad aan de Hoogstraat arbeiderswoningen gebouwd en ontwikkelde zich langs het Willemskanaal lintvormige bebouwing voor de middenklasse, de huidige Veerallee. 9/68

10 Ten oosten van de oude binnenstad kwam in de jaren 1920 de Zeeheldenbuurt tot ontwikkeling. Deze buurt bestaat voor het overgrote deel uit arbeiderswoningen. Tussen de twee wereldoorlogen zijn de wijken Pierik en Wipstrik ontstaan (uitbreidingsplannen van 1927). De middenstand vestigde zich vooral in de wijk Wipstrik. De welgestelde Zwollenaren vestigden zich in de nabijheid van het station, in de wijk Veerallee (die dateert vanaf circa 1900). Figuur 2.2 Zwolle rond 1950, bron: Beeldbank Historisch Centrum Overijssel Na de Tweede Wereldoorlog breidde Zwolle zich sterk uit (figuur 2.2). In eerste instantie rond de Meppelerstraatweg; 10 jaar later volgde de wijk Holtenbroek. In 1965 is begonnen met de bouw van de meest noordelijke wijk, de Aa-landen. Uitbreidingen van na 1975 zijn de wijken Gerenlanden / Gerenbroek, Oldeneler- en Schellerlanden en Stadshagen. Ook de bedrijfsterreinen zijn na de oorlog sterk uitgebreid, te weten Hanzeland achter het NS-station, de Marslanden in het zuidoosten, twee kleinere industriegebieden (Vrolijkheid) ten westen en oosten van de Ceintuurbaan en het grote industriegebied Voorst aan het Zwolle-IJsselkanaal. Na 1970 is het kantorenpark Oosterenk gebouwd en is Marslanden verder uitgebreid. Achter het NS-station is het woon- / kantoren- / bedrijvencomplex Hanzeland ontwikkeld. 10/68

11 Figuur 2.3 Zwolle rond 1980, bron: Beeldbank Historisch Centrum Overijssel Het grondgebied van de stad Zwolle wordt omsloten door talloze buurtschappen van de voormalige gemeente Zwollerkerspel. In 1967 zijn grote delen van de voormalige gemeente Zwollerkerspel in een gemeentelijke herindeling toegevoegd aan het grondgebied van de gemeente Zwolle. De oudste nederzettingen in het buitengebied zijn Windesheim en Haerst (ontstaan in de negende eeuw) en Ittersum, Wijthmen en Harculo (ontstaan rond 1200). De overige nederzettingen zijn in het algemeen ontstaan in de veertiende eeuw. Vooral de plaatsen Berkum, Westenholte en Ittersum zijn in de afgelopen decennia sterk uitgebreid (figuur 2.3). Zeer recent zijn door een gemeentelijke herindeling enkele delen van het buitengebied van aangrenzende gemeenten toegevoegd aan het grondgebied van Zwolle, vooral in het noorden en noordoosten. Op basis van de historische ontwikkeling is te verwachten dat bodemverontreiniging (veelal door puinophogingen, kolenopslag en het legen van aslades) voornamelijk aanwezig is in de oude binnenstad van Zwolle en rond de eerste uitvalswegen. Een kanttekening hierbij is dat van oudsher de vuurgevaarlijke activiteiten (smeden) en sterk vervuilende activiteiten (leerlooien) buiten de oude stad of op de Eekwal geplaatst werden. Daarnaast is bodemverontreiniging te verwachten op de oudere delen van de industrieterreinen die na de tweede wereldoorlog zijn aangelegd. 11/68

12 2.1.2 Bodemgesteldheid Zwolle ligt op de overgang van het pleistocene dekzandgebied naar het holocene klei-op-veen gebied. De scheiding tussen deze gebieden ligt ongeveer bij het Zwarte Water. Het maaiveld is binnen de gemeente vrijwel vlak, variërend van enkele meters beneden NAP in het noordwesten tot enkele meters boven NAP ter plaatse van rivierduinen. Bodemopbouw In Zwolle is een deklaag aanwezig van 4 à 5 m dik. In het grootste deel van de gemeente bestaat deze deklaag uit fijnzandige, deels lemige lagen. In het noordwesten en langs de IJssel en Vecht komen ook kleilagen voor. De IJssel en de Vecht doorsnijden de deklaag. Het eerste watervoerend pakket wordt gevormd door overwegend grofzandige lagen tot 20 à 25 m -mv. Naar de diepte toe kan deze laag meer kleiiger zijn en vormt dan in delen van Zwolle een scheidende laag tussen het eerste en tweede watervoerende pakket. In het grootste deel van Zwolle zijn dit slechts dunne lagen. De scheidende laag is in het oosten van de gemeente dikker dan in het westen, door verschillen in ontstaansgeschiedenis. Het tweede watervoerend pakket bestaat uit zandige lagen die afwisselend grofzandig en leemhoudend zijn. In een deel van Zwolle is de gelaagdheid van dit pakket scheefgesteld door stuwing van landijs in de voorlaatste ijstijd. De scheve gelaagdheid wordt vooral in het midden van de gemeente aangetroffen. Het zuidoostelijk deel is de plek waar de ijslob heeft gelegen. Hier zijn de gelaagde afzettingen verdwenen. Het bekken is opgevuld met bekkenklei (grondmorene) en smeltwaterafzettingen. Het noordelijk deel van de gemeente viel buiten de invloed van de ijslob waardoor hier de oorspronkelijke horizontale gelaagdheid is behouden. Waar de bekkenklei is afgezet vormt deze een scheidende laag in het tweede watervoerende pakket. De geohydrologische basis wordt gevormd door fijnzandige en kleiige afzettingen, die worden aangetroffen op 90 à 100 m -mv. Grondwaterstroming De stijghoogte in het eerste watervoerend pakket bedraagt ongeveer 1,5 m +NAP. De grondwaterstroming in het freatisch pakket wordt voornamelijk beïnvloed door de aanwezige oppervlaktewateren (sloten, grachten, drainagebuizen). Daarnaast wordt de stroming beïnvloed door drinkwaterwinning het Engelse Werk dat zich ten zuidwesten van het spoorwegcomplex bevindt. De grondwaterstroming in het eerste en tweede watervoerende pakket wordt beïnvloed door toestroming vanaf de Veluwe in het westen, het dekzandgebied in het oosten, de bemalingen van de polders in het noordwesten en de drinkwaterwinning. De invloed van het Engelse Werk beslaat ongeveer het centrumgebied van Zwolle. Door de heterogene aanwezigheid van de gestuwde lagen in het midden van de gemeente is de grondwaterstroming hier grillig en modelmatig niet goed te voorspellen. In de toekomst zal de drinkwaterwinning deels worden verplaatst. De grondwaterstromingsrichting in vooral het centrumgebied zal hierdoor veranderen. 12/68

13 Figuur 2.4 Ondergrondsysteem dieper dan 20 m mv, Bron: Stedelijk waterplan Zwolle 2.2 Bodemkwaliteit Bodemkwaliteitsklassenkaart Zoals al eerder gezegd heeft het historische gebruik invloed gehad op de kwaliteit van de bodem in Zwolle. De gemiddelde kwaliteit van de bovengrond in Zwolle is weergegeven in de bodemkwaliteitsklassenkaart. De gemiddelde kwaliteit is berekend voor gebieden met een vergelijkbare ontstaansgeschiedenis. Voor de berekeningen is gebruik gemaakt van de bij de gemeente Zwolle bekende bodeminformatie. Uit deze berekeningen volgt dat er in het centrumgebied sprake is van verhoogde achtergrondgehalten terwijl in de rest van Zwolle de bodem schoon is. De bodemkwaliteitsklassenkaart en de bijbehorende toelichting zijn te vinden op de website van de gemeente Zwolle. In paragraaf wordt verder ingegaan op de toepassing van de kaart Omvang van bodemverontreinigingsprobleem - Landsdekkend Beeld In het Nationaal Milieubeleidsplan III van 1998 heeft het Rijk bepaald dat de bevoegde overheden Wet bodembescherming (Wbb) in 2005 een Landsdekkend Beeld van de bodemverontreinigingen in Nederland beschikbaar moesten hebben. Een beeld dat er voor moet zorgen dat bij ruimtelijke ontwikkelingen bodemverontreiniging minder tot stagnatie leidt. Samengevat moest voor het verkrijgen van het Landsdekkend Beeld het volgende vastgesteld worden: Het aantal en de ligging van potentieel verontreinigde locaties 13/68

14 Het deel hiervan dat potentieel ernstig verontreinigd is De stand van zaken met betrekking tot al uitgevoerd onderzoek De stand van zaken met betrekking tot uitgevoerde (deel)saneringen (inclusief beheersmaatregelen) Per locatie de initiatiefnemer die verantwoordelijk is voor vervolgstappen Een tweede hieraan gekoppelde doelstelling uit het Nationaal Milieubeleidsplan III is dat voor 2030 alle verontreinigingsgevallen gesaneerd of beheerst moeten zijn. Hiervoor moet door de bevoegde gezagen worden aangegeven hoe zij, zowel in het stedelijk gebied als in het landelijk gebied de werkvoorraad denken te gaan aanpakken. De aanpak voor het stedelijk gebied dient beschreven te worden in het Meerjaren Ontwikkelingsprogramma, dat eens per vijf jaar in het kader van het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV) opgesteld wordt. In 2004 is de nulmeting of werkvoorraad aan bodemverontreinigingen landelijk vastgesteld. In de gemeente Zwolle is sprake van circa potentieel verontreinigde locaties. Figuur 2.5 Potentieel verontreinigde locaties in Zwolle (blauwe stippen) op basis van historisch gebruik 14/68

15 Spoedlocaties Met het gereedkomen van het Landsdekkend Beeld en de nulmeting van de werkvoorraad in november 2004, werd duidelijk dat er landelijk nog een zeer grote werkvoorraad is van circa (potentieel) ernstig verontreinigde locaties. Voor een aantal van deze locaties zal sprake zijn van onaanvaardbare humane, ecologische en/of verspreidingsrisico s. Dit zijn de zogenaamde spoedlocaties. Deze moeten als er sprake is van onaanvaardbare humane risico s voor 2010 zijn gesaneerd dan wel worden beheerst. Bij ecologische en/of verspreidingsrisico s geldt een jaartal van In 2007 heeft in het kader van de prioritering aanpak verontreinigde locaties een inventarisatie van de potentiële spoedlocaties plaatsgevonden. Hierbij zijn in de gemeente Zwolle circa 220 locaties geselecteerd waar sprake is van een potentieel spoedeisend geval van bodemverontreiniging. In 2008 is een onderzoekstraject gestart waaruit moet blijken op welke locaties humane, ecologische en/of verspreidingsrisico s bestaan. Locaties waar sprake is van spoedeisendheid dienen voor 2010 (bij humane risico s), dan wel 2015 (bij ecologische of verspreidingsrisico s) te worden gesaneerd of beheerst. Op dit moment (januari 2009) loopt het onderzoekstraject nog. Op basis van de al bekende gegevens wordt het aantal daadwerkelijke spoedlocaties op circa 35 geschat. Vooruitlopend op de gebiedgerichte aanpak van grondwaterverontreinigingen wordt binnen het lopende onderzoekstraject slechts beperkt onderzoek naar verspreidingsrisico s in het centrumgebied van Zwolle uitgevoerd (zie ook hoofdstuk 5 en de Visie op de Ondergrond). Dat wil niet zeggen dat locaties waar sprake is van verspreidingsrisico s niet worden aangepakt. Het beheer van deze locaties wordt echter gebiedsgericht aangepakt binnen een op te stellen gebiedsbeheerplan voor het centrumgebied. Onderzoek naar humane en ecologische risico s wordt wel volledig uitputtend uitgevoerd Mobiele verontreinigingen in de ondergrond In het algemeen kan worden gesteld, dat onder heel Zwolle dikke, goed doorlatende watervoerende pakketten (vaak zonder scheidende laag) voorkomen, waarin verontreinigingen zich gemakkelijk kunnen verspreiden. De gemeente heeft een grondwaterverontreinigingverwachtingkaart opgesteld om inzichtelijk te maken waar de kans op een verontreiniging in het grondwater aanwezig is. De kaart is gebaseerd op mogelijke verontreinigingsbronnen (veelal bedrijven), stofeigenschappen (pluimgedrag) en de verwachte grondwaterstroming. Vooral de grondwaterverontreinigingspluimen in het centrumgebied en aangrenzende wijken zijn sterk beïnvloed door drinkwaterwinning het Engelse Werk. Het verplaatsen van deze winning leidt naar verwachting tot een meer noordelijk gerichte verspreiding van de verontreinigingen. Naar verwachting is circa 55 miljoen m 3 verontreinigd grondwater in de bodem van Zwolle aanwezig. Het grootste deel van deze verontreinigingen bevindt zich in het centrumgebied van de gemeente. 15/68

16 De grondwaterverontreinigingverwachtingkaart geeft een modelmatige kans dat het grondwater op een locatie verontreinigd is. De actuele aanwezigheid van bekende verontreinigingen kan worden achterhaald door informatie op te vragen uit het gemeentelijk bodeminformatiesysteem (zie paragraaf 3.4) en door zelf (aanvullend) bodemonderzoek uit te voeren. Figuur 2.6 Potentiele bronnen van grondwaterverontreiniging in Zwolle (weergegeven met groene stippen) Bron: GrondwaterVerontreinigingVerwachtingKaart, TTE, september /68

17 3 Wettelijke taken en bevoegdheden 3.1 Besluit bodemkwaliteit Het Besluit bodemkwaliteit regelt de toepassing van partijen (licht verontreinigde) grond en bagger. De gemeente is bevoegd gezag voor de droge toepassing van grond en bagger met uitzondering van het drinkwaterwingebied Engelse Werk. Voor het drinkwaterwingebied is de provincie Overijssel bevoegd gezag. Voor natte toepassingen zijn waterschap Groot Salland of Rijkswaterstaat bevoegd gezag. Binnen het kader van het Besluit bodemkwaliteit moeten alle toepassingen van grond landelijk worden gemeld bij SenterNovem, via de website van Bodemplus. Deze meldingen worden direct doorgestuurd naar de afdeling Vergunningen van de gemeente die de meldingen controleert. Daarnaast heeft de gemeente de taak een correcte toepassing van grond te handhaven. Deze taak is ondergebracht bij de afdeling Toezicht en Handhaving. 17/68

18 . 3.2 Bevoegd gezag Wet bodembescherming In de Wet bodembescherming (Wbb) is geregeld hoe moet worden omgegaan met sterk verontreinigde grond. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen oude en nieuwe gevallen van bodemverontreiniging. De gemeente Zwolle is bevoegd gezag Wbb voor de landbodem binnen de gemeente. De taken die hieruit voortvloeien zijn onder andere het nemen van beschikkingen op ernst en spoed, saneringsplannen en -evaluaties en nazorgplannen. De gemeente is tevens verantwoordelijk voor de handhavende taken in het kader van de Wbb. Rijkswaterstaat is bevoegd gezag Wbb voor het buitendijksgebied en de rijkswateren. Voor de waterbodems die onder het beheer van het waterschap vallen is de provincie Overijssel bevoegd gezag Wbb. De gemeente Zwolle heeft als bevoegd gezag Wbb een Verordening bodemsanering opgesteld waarin is vastgelegd aan welke eisen bodemonderzoek, saneringsplannen en evaluatie- en nazorgrapporten moeten voldoen. De Verordening bodemsanering is te vinden op Oude en nieuwe gevallen van bodemverontreiniging Om te kunnen bepalen in welk kader een geval van ernstige bodemverontreiniging moet worden aangepakt is het van belang hoe oud een verontreiniging is. Verontreinigingen die zijn veroorzaakt na 1 januari 1987 worden beschouwd als nieuwe gevallen. Op deze verontreinigingen is de zorgplicht van toepassing. Verontreinigingen van voor 1 januari 1987 worden beschouwd als oude gevallen van bodemverontreiniging. Hierop is de saneringsparagraaf van de Wet bodembescherming van toepassing. Er bestaat geen regelgeving die voorschrijft op welke manier de ouderdom van een geval van bodemverontreiniging moet worden beoordeeld. Als hulpmiddel bij de beoordeling wordt in Zwolle gebruik gemaakt van de methode die is omschreven in de Circulaire ouderdomsbepaling, welke is opgesteld in het kader van de Bedrijvenregeling. Nieuwe gevallen Nieuwe gevallen van bodemverontreiniging zijn, zoals gezegd, bodemverontreinigingen die zijn ontstaan na 1987 door handelingen waarvan men redelijkerwijs had kunnen vermoeden dat de bodem erdoor verontreinigd of aangetast kon raken. Dergelijke verontreinigingen vallen onder de zorgplicht (artikel 13 Wbb). Bij nieuwe gevallen van bodemverontreiniging moet de verontreiniging onverwijld zoveel mogelijk worden teniet gedaan. Een calamiteit is een speciale vorm van een nieuw geval van bodemverontreiniging (zie ook paragraaf 4.6.1). Oude gevallen Voor oude gevallen van bodemverontreiniging moet worden vastgesteld of ze ernstig en spoedeisend zijn. In de Circulaire bodemsanering 2009 zijn de begrippen ernst en spoed beschreven. Een verontreiniging is ernstig wanneer 25 m 3 grond of 100 m 3 grondwater (porieverzadigd volume) verontreinigend is met één of meerdere stoffen boven de interventiewaarde. In de circulaire worden tevens situaties weergegeven waarbij er wel sprake is van een ernstig geval, zonder dat hierbij de interventiewaarde wordt overschreden. Verontreinigingen die een technisch (op gelijke wijze veroorzaakt), organisatorisch (zelfde 18/68

19 veroorzaker) en/of ruimtelijk (aangrenzend) verband hebben, mogen tot één geval worden gerekend. Op grond van artikel 37 Wet bodembescherming moet worden vastgesteld of een geval van ernstige bodemverontreiniging potentieel spoedeisend is. Een geval is spoedeisend als er sprake is van onaanvaardbare humane, ecologische of verspreidingsrisico s. Risico s hebben een directe relatie met het gebruik van de bodem en zijn daardoor functieafhankelijk. Een risicobeoordeling van een geval van ernstige bodemverontreiniging wordt uitgevoerd met de Risicotoolbox. De methodiek voor het uitvoeren van risicobeoordelingen is omschreven in de Circulaire bodemsanering Wanneer er sprake is van spoed wordt in een beschikking op ernst en spoedeisendheid vastgelegd voor welke datum de sanering dient te worden gestart. Uitgangspunt bij het saneren van oude gevallen van bodemverontreiniging is dat de locatie geschikt wordt gemaakt voor de gewenste functie en dat de kosten in verhouding staan met de bereikte milieuwinst. 3.3 Kadastrale registratie Op grond van artikel 55 van de Wbb en de Wet kenbaarheid publiekrechtelijke beperkingen (Wkpb) worden de door het bevoegd gezag Wbb genomen besluiten geregistreerd in de landelijke voorziening (kadaster online). De besluiten worden alleen ingeschreven als er een publiekrechtelijke beperking (overschrijding > I in de grond) op een perceel of een gedeelte van een perceel geldt. Op deze wijze wordt deze bodeminformatie voor iedereen toegankelijk gemaakt. Uit de kadastrale aantekening blijkt dat een beschikking is afgegeven waarin een uitspraak is gedaan over de verontreiniging van de bodem en in het geval van een spoedeisende verontreiniging, wanneer deze wordt gesaneerd. Daarnaast worden ook beschikkingen op het evaluatieverslag en het nazorgplan in de landelijke voorziening geregistreerd. Volledigheidshalve wordt opgemerkt dat in het kader van artikel 13 Wet bodembescherming (Zorgplicht) er geen plicht bestaat om in de landelijke voorziening te registreren. Binnen de gemeente Zwolle worden zorgplichtgevallen wel geregistreerd wanneer de verontreiniging niet volledig verwijderd kan worden. Indien een perceel bij het Kadaster geen aantekening kent op grond van artikel 55 van de Wbb, betekent dit niet zondermeer dat het perceel niet is verontreinigd. Een verontreiniging op een perceel kan namelijk nog niet bekend zijn of er is nog geen besluit over genomen, waardoor deze niet bij het Kadaster geregistreerd is. Daarnaast kan een perceel beperkt of uitsluitend in het grondwater verontreinigd zijn op grond waarvan een aantekening bij het Kadaster niet wordt gemaakt. Kadastrale aantekeningen geven dus geen volledig uitsluitsel over de bodemkwaliteit van een perceel. Meer informatie over de bodemkwaliteit van een perceel is het vinden in het gemeentelijk bodeminformatiesysteem (zie paragraaf 3.4). 3.4 Informatievoorziening De gemeente Zwolle beheert informatie over de kwaliteit van de bodem en potentieel verontreinigde locaties in een bodeminformatiesysteem. Een deel van de bodeminformatie is vanaf 2009 beschikbaar via het landelijke systeem Bodeminformatie kan 19/68

20 echter ook direct bij de gemeente worden opgevraagd. De afdeling Frontoffice verzorgt de aanvragen van makelaars (aanvragen via adres: Particulieren of bedrijven kunnen met hun vragen terecht bij de afdeling Stad en Landschap. In het bodeminformatiesysteem zijn bekende gevallen van bodemverontreiniging en potentieel verdachte locaties (op basis van de huidige of voormalige bedrijfsactiviteiten) opgenomen, maar ook beschikbare bodemonderzoeksgegevens van onverdachte locaties. De bodeminformatie is afkomstig uit de dossiers van het fysieke bodemarchief. Bodeminformatie kan voor verschillende doeleinden worden gebruikt. Zo kan deze informatie mede bepalend zijn of een bodemonderzoek verplicht is voor bijvoorbeeld het aanvragen van een bouwvergunning (zie ook paragraaf 4.2.1). Ook is deze informatie van belang bij de aankoop van een perceel. De kaarten die in het kader van het Besluit bodemkwaliteit zijn opgesteld (zie ook paragraaf 4.3.1), zijn beschikbaar via de website van de gemeente Zwolle. Deze kaarten kunnen onder bepaalde voorwaarden dienen als kwaliteitsverklaring van partijen grond. Daarnaast geven ze inzicht in de toepassingsmogelijkheden van (licht verontreinigde) grond binnen de gemeente en een beeld van de terugsaneerwaarden die in de gemeente moeten worden aangehouden. De eisen waaraan (nader) bodemonderzoeken, saneringsplannen, evaluatieverslagen en nazorgplannen moeten voldoen zijn weergegeven in de Verordening bodemsanering en bijbehorende meldingsformulieren. Deze documenten zijn te vinden via het e-loket op Raakvlakken met andere beleidsvelden Bouwvergunning In de Woningwet en het Besluit Indieningsvereisten is opgenomen dat een aanvraag voor een bouwvergunning dient te worden aangehouden indien uit onderzoek dan wel uit andere hoofde een redelijk vermoeden aanwezig is dat op de betrokken locatie sprake is van een ernstig geval van bodemverontreiniging. De aanhouding duurt totdat het bevoegd gezag krachtens de Wet bodembescherming heeft ingestemd met een saneringsplan (of BUS-melding) dan wel is vastgesteld dat er geen sprake is van een ernstig geval van bodemverontreiniging. Voor de volledige tekst wordt verwezen naar artikel 52a Woningwet. De gemeente Zwolle heeft deze regelgeving vertaald naar de bouwverordening (te vinden op de website van de gemeente). In de bouwverordening is vastgelegd dat niet mag worden gebouwd op verontreinigde grond. Bij het aanvragen van een bouwvergunning zal daarom in de regel een bodemonderzoek moeten worden overlegd. In een aantal gevallen kan vrijstelling worden verleend van de onderzoeksplicht, hier wordt verder op ingegaan in paragraaf /68

21 Wet milieubeheer De Wet milieubeheer (Wm) biedt een kader voor het regelen van algemene onderwerpen op het vlak van milieubeheer. Een belangrijk uitgangspunt van de Wm is dat iedereen die redelijkerwijs kan vermoeden dat zijn gedrag nadelige gevolgen heeft voor het milieu, verplicht is dit gedrag achterwege te laten of maatregelen te nemen om die de gevolgen zoveel mogelijk te beperken of ongedaan te maken. In de Wm zijn geen concrete maatregelen ter bescherming van het milieu opgenomen. Deze zijn terug te vinden in de voorschriften bij een milieuvergunning of in de uitvoeringsbesluiten (AMvB s). Voor het aanvragen van een Wm-vergunning kan bodemonderzoek in de vorm van een nul- of eindsituatie onderzoek verplicht zijn. Bij bodembedreigende activiteiten kan de verplichting tot monitoring worden opgelegd. Een bodemsanering kan vergunnings- of meldingsplichtig zijn op grond van de Wm of het activiteiten Besluit. Dit is in ieder geval aan de orde indien er een zuiveringsinstallatie geplaatst wordt met een vermogen van meer dan 1,5 kw of er langer dan zes maanden opslag van verontreinigde grond plaatsvindt. Grond waarin zich verontreinigingen bevinden boven de AW2000 en die wordt afgevoerd van een bepaalde locatie wordt gezien als afvalstof. Dit is niet van toepassing wanneer (licht) verontreinigde grond nuttig wordt toegepast. Vervoerders, inzamelaars, handelaars en/of bemiddelaars in afvalstoffen dienen geregistreerd te zijn bij de Stichting Nationale en Internationale Wegvervoer Organisatie (NIWO). De geregistreerde bedrijven krijgen dan een VIHB-nummer. Indien hieraan niet wordt voldaan, is in principe sprake van een illegale activiteit. Tijdens het transport dient een begeleidingsformulier aanwezig te zijn. Als te voorzien is dat bij een bodemsanering ook gevaarlijk afval of andere afvalstoffen vrijkomen, dient hiermee rekening gehouden te worden in het saneringsplan. Klimaat en Energie De gemeente Zwolle werkt aan de uitvoering van het klimaatprogramma dat voor 2007 en 2008 is vastgesteld. Daarin zijn een aantal acties opgenomen die een relatie hebben met het bodembeleid: De stedelijke ontwikkelingen tot 2020 bieden kansen voor goede energieprestaties, waarbij koude- / warmteopslag, eventueel in combinatie met vormen van zonne-energie, een steeds meer beproefde optie begint te worden. Naast nog een groot aantal andere thema s is in de Visie op de Ondergrond voor Zwolle de potentie in kaart gebracht voor wat betreft de reductie van CO 2 en de bijdrage die de ondergrond daarbij kan leveren. Koude- / warmteopslagen moeten met beleid worden toegepast. Het eerste gebiedsprogramma zal worden opgesteld voor het centrumgebied. Bekend is dat in de binnenstad verontreinigingen aanwezig zijn in de ondergrond. Door onttrekkingen ruimtelijk te combineren wordt een combinatie tussen saneren en koude- / warmteopslag ontworpen en worden de mogelijkheden maximaal benut. 21/68

22 Water De gemeentelijke Watervisie is opgenomen als deel 1 van het Stedelijk Waterplan Zwolle dat op 2 april 2007 is vastgesteld door de gemeenteraad. De Watervisie is een gebiedsgericht, strategisch kader voor het gemeentelijk waterbeleid. Met het vaststellen van de Watervisie heeft de gemeenteraad ook de gemeentelijke waterdoelstelling 2020 vastgelegd: Zwolle is beschermd tegen overstromingsgevaar en kent geen ernstige wateroverlast. De waterkwaliteit voldoet aan de doelstellingen die zijn afgesproken in de Europese Kaderrichtlijn Water en is afgestemd op het gewenste gebruik door mens, plant en dier. De ruimtelijke kwaliteit van water wordt goed benut. Oppervlaktewater en grondwater vormen één systeem en zijn eigenlijk niet los van elkaar te zien. Dat geldt zowel voor de kwantiteits- als de kwaliteitsaspecten. De relevantie voor het bodembeleid is echter vooral gelegen in de relatie met het grondwater. Deel 2 van het stedelijk waterplan Zwolle kent een themagerichte uitwerking, waarbij grondwater als een van thema s is uitgewerkt. Als doelstelling voor het grondwater is daarin als volgt geformuleerd: Het grondwater moet kwalitatief en kwantitatief op orde zijn om een veerkrachtig en gezond watersysteem te kunnen bereiken. Grondwater maakt onderdeel uit van de ondergrond, waarin diverse functies een plek hebben of moeten krijgen (koudewarmteopslag, drinkwaterwinning, waterberging, etc). De missie voor de ondergrond is: duurzaam gebruik van de ondergrond. Duurzaamheid wordt gedefinieerd als een goede balans tussen de 3p s : People (Welzijn), Planet (Moeder Aarde) en Prosperity (Welvaart). Een van de vervolgacties die in het stedelijk waterplan is opgenomen, is het actualiseren van het bodembeleidsplan, met als uitgangspunt de Visie op de Ondergrond. In dit bodembeleidsplan is een gebiedsgerichte aanpak uitgewerkt met bijbehorende grondwaterkwaliteitseisen. Archeologie Bodemsanering en archeologie komen elkaar tegen als op een archeologisch interessante locatie een bodemsanering gepland is. Het is van belang om in dergelijke situaties bij het opstellen van een saneringsonderzoek contact op te nemen met de gemeentelijke archeologische dienst, aangezien de aanwezigheid van archeologisch interessante objecten invloed heeft op de te kiezen saneringsvariant. De gemeente Zwolle heeft een archeologische verwachtingenkaart, deze kan worden opgevraagd bij de gemeente. Met de gemeentelijke archeoloog kunnen nadere afspraken gemaakt worden over de uitvoering van de bodemsanering en de wijze waarop het archeologisch onderzoek daarin een plek krijgt. Het wordt sterk aangeraden om deze afspraken in het saneringsplan op te nemen. Met betrekking tot de financiering van het archeologisch onderzoek is het Verdrag van Valletta (Malta) van belang. Het Verdrag is in 1992 getekend. 22/68

23 Eén van de meest vergaande principes uit het verdrag is dat de verstoorder van de bodem verantwoordelijk is voor de bekostiging van archeologisch onderzoek en de uitwerking van dit onderzoek. Aangezien een bodemsanering een bodemverstorende activiteit is, geldt deze regeling dus ook voor bodemsaneerders. Dit verdrag moet nog tot expliciete wetgeving leiden, maar in beleidsregels is al wel vastgelegd dat de overheid en aan de overheid verbonden instellingen zich aan dit verdrag moeten houden. Voor niet-overheden geldt de Monumentenwet, waarin staat dat het verboden is om bodemverstorende maatregelen uit te voeren als de locatie archeologisch gezien waardevol is. Het wetsvoorstel ter invoering van het Verdrag van Valletta moet nog worden aangenomen door de Tweede Kamer. De Monumentenwet biedt het bevoegd gezag tevens de mogelijkheid om een werk stil te leggen voor nader onderzoek als er archeologisch of historisch interessante vondsten worden gedaan. Ook bij bodemonderzoek kan gestuit worden op archeologisch interessante materialen. In dergelijke gevallen dient contact opgenomen te worden met de gemeentelijke archeoloog. Andersom dient de archeoloog contact op te nemen met de bodemmedewerkers van de afdeling Stad & Landschap wanneer archeologisch onderzoek uitgevoerd wordt op een ernstig vervuilde locatie. Indien een archeologische opgraving in een voor bodemverontreiniging verdachte locatie staat gepland wordt vooraf de werkwijze afgestemd met de bodemmedewerkers van de afdeling Stad & Landschap en de afdeling Toezicht en Handhaving. Wet ruimtelijke ordening De bodemkwaliteit maakt onderdeel uit van een goede ruimtelijke onderbouwing zoals wordt gevraagd in de Wet op de ruimtelijke ordening (Wro). Het is de bodemkwaliteit die van groot belang is voor de uitvoerbaarheid van het bestemmingsplan. Door Gedeputeerde Staten van Overijssel is een Handreiking en beoordeling ruimtelijke plannen opgesteld, waarvan ook bodem een onderdeel van uitmaakt. De gemeente Zwolle zal overeenkomstig deze handreiking invulling geven aan het onderdeel bodem in het bestemmingsplan. In het kort komt dit erop neer dat bij het opstellen van bestemmingsplannen moet worden getoetst of de kwaliteit van de bodem geschikt is voor de geplande functie. 23/68

24 Ten aanzien van ruimtelijke plannen voor nieuwe locaties geldt dat in ieder geval een historisch onderzoek moet worden uitgevoerd. Mochten uit dit onderzoek verdachte locaties naar voren komen dan dient het vervolgonderzoek hierop betrekking te hebben. Afhankelijk van de uitkomsten van dit vervolgonderzoek moet worden bekeken of het noodzakelijk is een nader onderzoek uit te voeren en eventueel hierop volgend een beschikking af te geven krachtens de Wet bodembescherming. Voor plannen die betrekking hebben op bestaande locaties is in beginsel geen onderzoek noodzakelijk. Indien het een conserverend plan betreft en deze maakt nieuwe ontwikkelingen mogelijk dan geldt hetgeen hiervoor is opgenomen ten aanzien van nieuwe situaties. Ook voor een plan met een uitwerkingsverplichting of een wijzigingsbevoegdheid geldt dat alle bodemgegevens in beginsel aanwezig dienen te zijn voor de goedkeuring van het plan. Onder omstandigheden kan het zijn dat de gevraagde gegevens nog niet bekend zijn ten tijde van de goedkeuring van het plan. In het laatste geval dienen de bodemgegevens bekend te zijn ten tijde van de wijziging dan wel uitwerking van het plan. 24/68

25 4 Bovengrond 4.1 Wettelijk kader De grootste uitdaging binnen het Nederlandse bodembeleid is het vinden van de balans tussen het beschermen van de volksgezondheid en de functionele eigenschappen van de bodem enerzijds en het bieden van mogelijkheden voor ruimtelijke ontwikkelingen en maatschappelijke activiteiten anderzijds. In het kader van bodembescherming wil men het gebruik van de bodem zoveel mogelijk aan banden leggen, terwijl in het kader van ruimtelijke ontwikkelingen juist zo min mogelijk verplichtingen zouden moeten gelden. De balans tussen deze twee uitersten wordt gezocht in een heldere en éénduidige regelgeving. Hiertoe is per 1 januari 2008 het Besluit bodemkwaliteit van kracht geworden. Kernpunten van het Besluit bodemkwaliteit zijn geschiktheid van de bodem voor de functie die deze heeft en het stand-still principe, hetgeen inhoudt dat de bodemkwaliteit op gebiedsniveau niet mag verslechteren. Het Besluit bodemkwaliteit is per 1 januari 2008 in werking getreden voor de natte toepassingen van grond en bagger. Op 1 juli 2008 is het Besluit ook in werking getreden voor de toepassing van secundaire bouwstoffen en voor de droge toepassingen van grond en bagger. Gemeenten en waterkwaliteitsbeheerders zijn bevoegd gezag voor het Besluit bodemkwaliteit, dat het Bouwstoffenbesluit vervangt. Bij het bepalen van de koers die een gemeente in het kader van het Besluit bodemkwaliteit gaat volgen, zijn in eerste instantie drie keuzemogelijkheden: 1. Overgangsbeleid, dat wil zeggen het (tot maximaal vijf jaar) verlengen van het grondverzetsbeleid op basis van de vrijstellingsregeling Bouwstoffenbesluit 2. Het volgen van het landelijke (generieke) beleid en normstelling zoals opgenomen in het Besluit bodemkwaliteit 3. Het vaststellen van lokaal (gebiedspecifiek) beleid en lokale normen De gemeente Zwolle heeft niet eerder formeel een grondverzetbeleid vastgesteld, waardoor de overgangsregeling geen optie is. Gebiedspecifiek beleid ligt alleen voor de hand indien de normen uit het generieke beleid leiden tot grote knelpunten bij het hergebruik van (licht) verontreinigde grond binnen de gemeente of indien voor gebieden een betere bodemkwaliteit wordt nagestreefd dan vastgelegd in het generieke beleid. Hiervan is in Zwolle naar de huidige inzichten geen of slechts in beperkte mate sprake. De gemeente Zwolle gaat daarom vooralsnog uit van het generieke beleid. De gemeente Zwolle heeft aan dit generieke beleid invulling gegeven door een bodemfunctieklassenkaart op te stellen waarop voor de bovengrond is aangegeven welke functies worden nagestreefd. Hierbij is gebruik gemaakt van de landelijk vastgestelde bodemfunctieklassen. Daarnaast is de actuele bodemkwaliteit (met uitzondering van gevallen van bodemverontreiniging) in de gemeente vastgelegd in een bodemkwaliteitsklassenkaart. Het generieke beleid biedt een kader voor het bodembeheer van de bovengrond. Daarnaast is het richtinggevend in het Wbb-spoor voor bijvoorbeeld het bepalen van terugsaneerwaarden voor saneringen in de bovengrond (zie ook paragraaf 4.3). Het Besluit bodemkwaliteit regelt de toepassing van schone en licht verontreinigde grond. Waar sprake is van ernstig verontreinigde grond is de Wet bodembescherming van toepassing. Er is 25/68

26 sprake van een geval van ernstige bodemverontreiniging wanneer een concentratie- en volumecriterium wordt overschreden (zie ook paragraaf 3.2). De gemeente Zwolle heeft een Verordening bodemsanering (de meest recente versie is te vinden op de website van de gemeente Zwolle). Bij de Verordening bodemsanering zijn een aantal meldingsformulieren opgesteld waarin is aangegeven welke eisen de gemeente vanuit haar functie als bevoegd gezag Wbb stelt aan nader onderzoek, saneringsplannen, evaluatierapporten en nazorgplannen. In paragraaf 4.4 wordt verder ingegaan op het saneringsspoor. 4.2 Onderzoek Aanleidingen voor bodemonderzoek In verschillende gevallen kan het gewenst of zelfs verplicht zijn een bodemonderzoek uit te voeren. Veel voorkomende redenen voor onderzoek zijn: 1. Verkennend onderzoek ten behoeve van het aanvragen van een bouwvergunning 2. Nul- of eindsituatieonderzoek in het kader van een Wm-vergunning 3. Verkennend onderzoek bij aan- of verkoop van grond 4. Bepalen van de hergebruiksmogelijkheden van vrijkomende grond Als er al een recent (maximaal vijf jaar oud) en relevant bodemonderzoek van een locatie bekend is kan vrijstelling worden verleend van de onderzoeksplicht. Informatie over bodemonderzoeken is te vinden in het bodeminformatiesysteem van de gemeente Zwolle (zie paragraaf 3.4). De gemeente Zwolle heeft een bodemkwaliteitsklassenkaart opgesteld die in bepaalde situaties kan worden opgevoerd als kwaliteitsverklaring voor de bodem. In deze gevallen vervangt de bodemkwaliteitsklassenkaart het bodemonderzoek. In de bodemkwaliteitsklassenkaart is de gemiddelde bodemkwaliteit van gebieden met een gelijke gebruikshistorie berekend. De bodemkwaliteitsklassenkaart geeft de gemiddelde bodemkwaliteit van een gebied weer, en dus niet de kwaliteit op perceelsniveau. Bij aankoop van een perceel is het daarom nog steeds sterk aan te bevelen om een bodemonderzoek uit te voeren. Ook voor het vastleggen van de nul- en eindsituatie voor de Wm is een regulier nulsituatie-onderzoek nog steeds noodzakelijk. 26/68

27 Figuur 4.1 Bodemonderzoek De bodemkwaliteitsklassenkaart geldt niet wanneer er sprake is een verdachte locatie. Informatie over verdachte locaties is terug te vinden in het bodeminformatiesysteem van de gemeente (zie paragraaf 3.4). Naast verdachte locaties zijn er een aantal gevallen waarin de bodemkwaliteitsklassenkaart niet geldt, zoals bijvoorbeeld het hoofdwegenstelsel of boerenerven, maar ook locaties waar in de huidige situatie bodembedreigende activiteiten plaatsvinden (Wm-vergunningen). In de toelichting op de bodemkwaliteitsklassenkaart (te vinden op de website van de gemeente Zwolle) wordt beschreven in welke gevallen deze als kwaliteitsbewijs kan worden opgevoerd. Voor vragen over de noodzaak van bodemonderzoek kunt u terecht bij de afdeling Stad & Landschap. Zolang de bodemkwaliteitsklassenkaart nog niet vastgesteld is (naar verwachting tot maart 2009), volgt de gemeente Zwolle het landelijke beleid wat betreft het uitvoeren van bodemonderzoek. Bodemonderzoek moet worden uitgevoerd door een erkende bodemintermediar (te vinden op Onderzoeken die bij de gemeente worden ingediend worden getoetst aan de Nederlandse Norm voor verkennend onderzoek (NEN 5740) en vooronderzoek (NVN 5725). Indien het verkennend onderzoek daar aanleiding toe geeft moet een nader onderzoek worden uitgevoerd. In overleg met de gemeente kan hier in sommige gevallen gemotiveerd van worden afgeweken. Hiervan kan bijvoorbeeld sprake zijn indien immobiele verontreinigingen worden aangetroffen in diffuus verontreinigde gebieden. Voor onderzoek bij tijdelijke uitname of bij verontreinigingen die pas tijdens de werkzaamheden worden aangetroffen gelden aparte bepalingen (zie paragraaf 4.3.4). 27/68

28 4.2.2 Asbest in bodem In Nederland is tot 1993 asbest toegepast. Asbest kan in de bodem terecht zijn gekomen op locaties waar asbest is gebruikt in gebouwen, door het zagen of breken van asbestplaten. Veel vaker is asbesthoudend materiaal (bouwafval) gebruikt in ophooglagen, erfverhardingen of dempingen. De aanwezigheid van asbest in de bodem kan risico s opleveren voor de volksgezondheid. Om deze reden is onderzoek naar het voorkomen van asbest in de bodem in sommige gevallen verplicht. Asbestonderzoek in de bodem moet conform het onderzoeksprotocol NEN 5707 (bij minder dan 20 % puin in de bodem) of conform het onderzoeksprotocol NEN 5897 (bij meer dan 20 % puin in de bodem) worden uitgevoerd. In de beleidsbrief asbest uit 2004 (van het ministerie van VROM) is de gewogen norm voor asbest gesteld op 100 mg/kg, gewogen naar het soort asbest. Bij gehalten boven deze norm moet de bodem gesaneerd worden. De norm geldt landelijk tevens als terugsaneerwaarde. Het asbestbeleid van de gemeente Zwolle is primair gericht op het veiligstellen van de volksgezondheid. De gemeente wil echter ook, in het kader van deregulering de onderzoeksplicht voor burgers en bedrijven zoveel mogelijk beperken en hierin zo goed mogelijk adviseren. In sommige gevallen is asbestonderzoek verplicht voor bijvoorbeeld het verkrijgen van een bouwvergunning. Uit onderstaand stappenschema kan worden afgeleid welke vorm van asbestonderzoek in welke situatie verplicht is of wordt geadviseerd. In het schema duiden vetgedrukte en onderstreepte ja-tjes en neetjes op verplichte keuzes indien van toepassing. Cursief gedrukte ja s en nee s duiden op een keuze, waarvan desgewenst mag worden afgeweken. Bij afwijken geldt automatisch de overgebleven keuze. 28/68