NPAL werkt aan verbetering 26 Een jaar Flinc geweest 30. De Eemshaven bruist! 11 Compensatieorders: complex, maar aantrekkelijk in cijfers 23

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "NPAL werkt aan verbetering 26 Een jaar Flinc geweest 30. De Eemshaven bruist! 11 Compensatieorders: complex, maar aantrekkelijk 20 2009 in cijfers 23"

Transcriptie

1 In dit nummer o.a. SAWA piekt met 5 partijen 5 O&I initieert grootschalige projecten 8 De Eemshaven bruist! Compensatieorders: complex, maar aantrekkelijk in cijfers 23 NPAL werkt aan verbetering 26 Een jaar Flinc geweest 30

2 We ontwikkelen, ook in moeilijke tijden De meeste jaarverslagen van bedrijven laten over 2009 een niet al te florissant beeld zien. Dat is het overall-beeld. Ook voor de NOM lijkt dat beeld te kloppen. Lijkt, want de werkelijkheid is complexer. Weliswaar zijn de harde cijfers diep rood gekleurd, maar daar valt wat op af te dingen. Merkwaardig genoeg geven de cijfers aan dat we ons werk goed hebben gedaan. We zijn blijven investeren in Noord-Nederlandse bedrijven. En we hebben 42 starters op weg geholpen via ons loket Flinc. Het resultaat van O&I in de vorm van het starten van nieuwe projecten op de pieken is meer dan succesvol en ook de afdeling IB heeft een groot deel van haar doelstelling gehaald. Ronkende taal? Nee, dat niet, maar het is te eenzijdig om alleen naar de cijfers van de NOM in de jaarrekening te kijken. Het jaarverslag (te downloaden via geeft een volledig beeld en dat mag gezien worden. Ontwikkelen doe je ook in moeilijke tijden. Juist dan is ontwikkelen van cruciaal belang. Siem Jansen En daarvoor heb je mensen nodig. Gedreven professionals die bereid zijn om een stapje harder te lopen als dat nodig is en die zich kunnen inleven in de klanten, het bedrijfsleven. Dat geldt ook voor de mensen achter de NOM. U ziet er een paar op de cover van dit blad. U vindt ze allemaal terug in het organogram op onze website. Handig voor u, zo weet u bij wie u moet zijn. Tegelijkertijd beseffen we dat het nog beter kan. Via klantenonderzoek proberen we te achterhalen waar we staan en hoe we ons kunnen verbeteren. Ook dat is ontwikkelen. Kortom, met de NOMMER(s) kun je goed vooruit.

3 I N H O U D Aan het woord Piek Ontwikkelingen Eemshaven Participaties Kansen Uitgerekend Productiviteit Clustervorming Bijpraten Siem Jansen vertelt over het werk van de NOM Sensor- en watertechnologie hand in hand NOM O&I: regisseur en aanjager ineen De grootste bouwput van Nederland is een pareltje Afspraken maak je in goede en minder goede tijden Compensatieorders? Ko en Wubbo hebben er kijk op Onze cijfers over 2009 NPAL, een soort assessment door collega s Een kijkje achter de schermen bij DTS 2 Flinc doen zit in ondernemers INVESTEREN IN ONTWIKKELING En verder Nommer-Shop 4 Grenzeloos ondernemen door Andre Varma 7 NOMMER Chantal Leijendekker 9

4 NOMMER is een magazine van N.V. NOM en speciaal bedoeld voor relaties en iedereen die geïnteresseerd is in de activiteiten van de investerings- en ontwikkelingsmaatschappij voor het Noorden. NOMMER is open, toekomst- en resultaatgericht en beschrijft de economische ontwikkelingen, de ondernemingsgeest, en het leven en werken in Groningen, Friesland en Drenthe. Verspreiding: gratis onder alle relaties van N.V. NOM. Redactie: Communicatie N.V. NOM, Manisch Creatief. Eindredactie: Annemarie Atema, Nommer-Shop Zo, die zit! Oh oh wat is ie leuk! En ook zo lekker herkenbaar groen tussen al die saaie zadels! Voor een kurkdroge zit. Geen overbodige luxe in ons natte kikkerlandje. Welke fiets wil daar nu niet mee opgezadeld worden? Kortom, even mailen naar en het zadelhoesje komt uw kant op! Idee, art direction en realisatie: Manisch Creatief. DTP/pre-press: SYL dtp & vormgeving. Tekstbijdragen: Annemarie Atema, Manisch Creatief, Bart Denekamp, Folkert van der Glas, Siem Jansen, Daniel van de Kamp, Chantal Leijendekker, Jan van de Maat, Rudy Noordenbos, Andre Varma, Herbert Verheij, Frits Visser, Machteld van der Werf en Lolle Wijnja. 4 Fotografie: Koos Boertjens, Manisch Creatief, Lodewijk ten Have (cover), Andries de la Lande Cremer, Jurgen Moorlach, Chantal Leijendekker, Machteld van der Werf, stock, archief NOM. Drukwerk: Grafische Industrie De Marne. Oplage: exemplaren. Rechten: Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen, vermenigvuldigd of geproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de N.V. NOM of andere auteursrechthebbenden. Alle gegevens zijn onder voorbehoud, en er kunnen geen rechten aan worden ontleend. Narcissen uit Groningen! Amsterdam heeft z n tulpen. Maar die verbleken natuurlijk bij de aanblik van de NOM-narcis. Bij uitstek geschikt om de eigen naam eens extra in het zonnetje te zetten. Het seizoen is nu weer voorbij, maar volgend jaar mag u van ons rustig dit idee gratis en voor niks overnemen. NOMMER is een uitgave van N.V. NOM, Investeringsen Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland. Paterswoldseweg 80, Groningen. Telefoon (050) , Cover: Nommers op de steiger (met dank aan Gjaltema Steigers & Hoogwerkers). Van boven naar beneden en van links naar rechts: Folkert van der Meulen, Jolanda Stavasius, Jeroen van Onna, Annemieke Wouterse, Jan Hendrik van Tuil, Aiwi Chiu, Wim A,B., Maarten Goddijn, Allard van Dijk, Jan-Rienk Timmer en Allette Snijder. Mei 200

5 I N V E S T E R E N I N O N T W I K K E L I N G SAWA geeft de watersector een revolutionaire impuls In geen land ter wereld is het drinkwater van zo n sublieme kwaliteit en wordt het onderworpen aan zoveel kwaliteitscontroles als in Nederland. Een prachtig resultaat voor de watersector, maar geen reden om tevreden achterover te leunen. Om de koploperspositie te versterken wordt permanent geïnvesteerd in nieuwe methoden en technieken om de waterkwaliteit te borgen en de procesvoering verder te verbeteren. Het noordelijke innovatieproject SAWA (Sensors And WAter) geeft dat verbetertraject een geweldige impuls door de ontwikkeling van innovatieve meetmethoden, detectietechnieken en bewakingssystemen op basis van geavanceerde sensortechnologie. Uitstekend, maar nog niet perfect De kwaliteit van drinkwater wordt op dit moment via een uitgebreid monsternameprotocol getest en gecontroleerd in waterlaboratoria. Een systeem dat Nederland in staat stelt om de uitstekende waterkwaliteiten te kunnen borgen. Toch kan het volgens Alex Berhitu, projectmanager NOM O&I, nog beter en efficiënter: Bij het huidige systeem heb je te maken met momentopnames. Tussen het nemen van de monsters en de uiteindelijke resultaten en interpretatie van de analyse zit vaak een zekere tijdsfactor. Op die manier kun je niet te allen tijde alles goed detecteren. Vooral microbiologische elementen zijn slecht snel en continu te meten. Zo treedt er in het allerschoonste leidingwater altijd groei van, voor de gezondheid onschuldige, maar voor het distributiesysteem ongewenste, micro-organismen op. Omdat die potentiële nagroei niet goed meetbaar is, wordt er preventief gespuid. Om de processen te optimaliseren, zodat minimale nagroei optreedt, is een snelle detectie noodzakelijk van de mate waarin deze groei kan optreden. Beter en efficiënter met sensortechnologie Sensortechnologie biedt voor deze beperkingen van het systeem een oplossing. Via sensorsystemen kun je de drinkwaterkwaliteit realtime meten en op locatie - of in watertermen: inline - bewaken in de verschillende fasen van het proces. Dat is veel efficiënter en bovenal veel sneller dan de huidige manier. Tot nu toe gebeurt dat echter nog maar weinig. De kennis die daarvoor nodig is bestaat in feite al, maar is vaak gericht op andere toepassingen en bovendien verspreid over allerlei gespecialiseerde bedrijven en kennisinstituten. SAWA brengt die versnipperde kennis voor het eerst samen in een groot project. Omvangrijk project In SAWA zijn de krachten van 5 partijen gebundeld. Waterlaboratorium Noord (WLN) is initiatiefnemer en penvoerder. Specialisten op gebieden als waterkwaliteit, meettechnieken, sensorontwikkeling en data-analyse gaan in SAWA samen nieuwe sensorsystemen ontwikkelen om het complete drinkwaterproces te regelen en te controleren. Door de data van de verschillende sensoren te koppelen en te verwerken in modellen kan de kleinste afwijking in de kwaliteit van het drinkwater veel sneller worden gesignaleerd en bovendien nauwkeuriger inzichtelijk worden gemaakt. SAWA zal dit jaar van start gegaan en loopt tot medio 203. Het project kost ruim 8 miljoen euro. De helft daarvan zal worden opgebracht door de deelnemers. De andere helft is via Koers Noord beschikbaar gesteld door het Ministerie van EZ (Pieken in de Delta), het Europees Fonds Regionale Ontwikkeling en de drie noordelijke provincies. SenTec als realistische proeftuin SAWA gaat uit van bestaande meetprincipes. De sensoren die daarbij ingezet kunnen worden zijn vaak (nog) niet geschikt voor gebruik in het drinkwaterproces. Daarom is er veel onderzoek nodig voor de (door)ontwikkeling van nieuwe sensoren die de volledige range aan waterkwaliteitsparameters kunnen meten. Voor dit onderzoek wordt in Glimmen het testcentrum SenTec opgezet. SenTec wordt gevestigd bij het WLN, op het terrein van Waterbedrijf Groningen. Het voordeel van deze locatie is de aanwezigheid van verschillende waterkwaliteiten en hoogwaardige laboratoriumfaciliteiten. Daarmee is SenTec een realistische proeftuin voor het ontwikkelen en kalibreren van nieuwe sensoren. Van bron via de waterfabriek tot aan de mensen thuis SAWA bestaat uit drie deelprojecten. In het eerste wordt een continu bewakingssysteem voor de inname van oppervlaktewater ontwikkeld. Het tweede deelproject richt zich > 5

6 op snelle detectie van nagroeipotentie van het schone water dat de waterfabriek verlaat. In het derde deelproject wordt een monitoringsysteem ontwikkeld dat realtime de kwaliteitsparameters van het drinkwater in het distributienet kan meten. Samen dus één groot sensorsysteem dat metingen doet van bron via de waterfabriek tot aan de mensen thuis. De marktpotentie is dus enorm. De producten die hier ontwikkeld worden zijn wereldwijd uniek en kunnen overal worden afgezet. Niet alleen binnen de drinkwatersector, maar bijvoorbeeld ook bij de verwerking van industriewater en afvalwater. Daarnaast wordt een spin-off richting bijvoorbeeld de voedingsmiddelenindustrie niet uitgesloten. De deelnemers aan SAWA: AVIC AquaExplorer BV Bright Spark BV Capilix BV INCAS 3 Interline Systems BV KWR Watercycle Research Institute Microdish BV 2M Sensors LTD MicroLAN Noordelijke Hogeschool Leeuwarden Wetsus, centre of excellence for sustainable water technology Waterlaboratorium Noord Waterbedrijf Groningen Waterleidingmaatschappij Drenthe 6 Alex Berhitu: Het momentum voor SAWA was perfect Het SAWA-project is een mooi voorbeeld van de werkwijze van NOM O&I als aanjager van innovatieve projecten. Een aanpak waarin creativiteit, geduld en flexibiliteit een rol spelen, maar soms ook een gelukkige samenloop van omstandigheden. Alex Berhitu vertelt. Het eerste SAWA-zaadje werd voorjaar 2008 geplant tijdens een door de NOM en Sensor Universe georganiseerde netwerkbijeenkomst. Gerrit Veenendaal, directeur WLN, deelde daar zijn droom met andere ondernemers uit de sensorensector: een toekomst waarin wateranalyses realtime en inline via sensoren worden uitgevoerd. Dat zaadje vond in de groep enthousiaste ondernemers natuurlijk een prima voedingsbodem. Om het een nog grotere kans op ontkiemen te geven hebben we er vanuit het netwerk van NOM en Sensor Universe nog een aantal andere specialisten bij betrokken. De eerste brede bijeenkomst was al in februari 2009: een workshop bij het WLN in Glimmen. De ruim 25 aanwezige specialisten bogen zich over zes belangrijke uitdagingen van WLN en verzamelden voldoende kennis en ideeën om er serieus werk van te maken. Ter plekke ontstond een coalitie van bedrijven en instellingen die de intentie uitspraken om drie van deze uitdagingen (de latere deelprojecten van SAWA) als concreet project op te pakken. Begin mei 2009 keek de NOM voorzichtig naar de financieringsbehoefte. Alle deelnemers waren inmiddels erg enthousiast en wilden ook financieel serieus bijdragen. De omvang van het project was echter zo groot dat aanvullende subsidie nodig was. Die hebben we uiteindelijk gevonden binnen Koers Noord. Een unieke subsidieregeling die het mogelijk maakt om provinciale middelen te combineren met landelijke en Europese middelen. De uitdaging was wel dat de aanvraag in oktober 2009 ingediend moest worden. Een hectische periode begon, waarin het team het project binnen enkele maanden tot in details moest uitwerken en volgens de regels beschrijven. De subsidiespecialisten van de NOM, provincies, SNN en EZ waren daarbij een geweldige steun. Ondertussen werd een arsenaal aan middelen ingezet voor de lobby om iedereen te overtuigen van de waarde en potentiële opbrengsten van het project. Ondersteund door onder andere de Water Alliantie zijn we daar uiteindelijk in geslaagd. In maart 200 kwam via SNN het verlossende woord: Koers Noord gaat voor ruim vier miljoen euro bijdragen in het project. Het ontkiemde zaadje heeft voldoende voeding om door te groeien! In april 200, net een jaar na de eerste bijeenkomst, is SAWA officieel van start gegaan. Het resultaat van flinke inspanningen en uitstekende samenwerking. Maar ook van een perfect momentum. SAWA kon worden tot wat het is omdat alles klopte: de juiste partijen, de juiste ontmoeting, het juiste idee, het juiste enthousiasme, het juiste moment. Dat geluk heb je soms nodig. De rol van de NOM als aanjager en facilitator van een innovatieve impuls zit er nu op. Zelf blijf ik als nieuwsgierige buitenstaander nog bij het project betrokken in de rol van onafhankelijke voorzitter van de stuurgroep.

7 I N V E S T E R E N I N O N T W I K K E L I N G Ondernemen beperkt zich niet altijd alleen tot de regio waarin je opereert, maar kan door de globalisering ook in andere continenten plaatsvinden. Dat heeft te maken met hoe je onderneming ervoor staat en wat je wilt bereiken. Zeker is dat globalisering steeds vaker een onderdeel zal uitmaken van de bedrijfsstrategie. GRENZELOOS ONDERNEMEN, GROEIEN EN INNOVEREN Dat kan te maken hebben met de verschillende fases in het bedrijfsproces die dichtbij niet meer uitgevoerd kunnen worden of resources die niet meer makkelijk te vinden zijn. Of door te produceren op andere locaties om concurrerend te kunnen zijn in een globale markt. De concurrentie komt per slot van rekening uit verschillende continenten en niet meer alleen van naast de deur. Sinds 2004 heeft MMP dan ook haar eigen softwarebedrijf in India, in Bangalore, de zogenaamde silicon valley van Azië. Door deze stap is het mogelijk geweest om zowel in Nederland als in India groei te realiseren. Daarnaast leverde het ons know how op het gebied van innoveren. Want door opdrachten uit te voeren voor klanten in Singapore, de VS, Dubai en Nederland, leren wij wat zich afspeelt op het gebied van innovaties en markten in de verschillende continenten. Een enorm voordeel van globalisering! 7 De komende jaren zal duidelijk worden dat ondernemingen die hun horizon niet verbreden en alleen naar hun huidige werkgebied kijken, het lastiger zullen krijgen. Dit komt door de vergrijzing en het tekort aan gekwalificeerd personeel. Het gevecht zal dan ook gaan om resources. Wie de resources heeft, zal in staat zijn te innoveren en te groeien. Andre Varma, directeur MMP twitter.com/andrevarma linkedin.com/in/andrevarma Waar ondernemingen vroeger alles alleen wilden uitvoeren, zal men de komende jaren genoodzaakt zijn om samenwerkingen aan te gaan en kennis te delen om te kunnen innoveren en groeien. Dat betekent niet alleen intermenselijke samenwerkingen, maar ook virtuele samenwerkingen waar crowdsourcing kan helpen om snel kennis te bundelen. Om op een dergelijke manier te ondernemen, zal de onderneming zich aan moeten passen aan de huidige tijdgeest en zich klaarmaken voor het nieuwe werken over de grenzen heen. MMP heeft deze stap gezet richting India. De opgedane kennis en knowhow delen wij graag met u!

8 Projectenmakers met NOM O&I (Ontwikkeling & Innovatie) wordt wel de R&D-poot van de NOM genoemd. Niet in de zin dat het team zelf de witte jas aantrekt en aan het experimenteren slaat. Maar NOM O&I is wel de motor achter vele belangrijke innovatieve projecten in het noorden. Afdelingshoofd Eisse Luitjens maakt 8 dat duidelijk met een voorbeeld. NOM O&I

9 I N V E S T E R E N I N O N T W I K K E L I N G gevoel voor kwaliteit Noord-Nederland gaf op 24 maart in Brussel een presentatie over de ontwikkelingen binnen de noordelijke pieken. Die maakte grote indruk op de Europese bestuurders. Er waren veel complimenten over de innovatieve manier waarop Noord-Nederland inspeelt op belangrijke Europese thema s. Onder veel van de gepresenteerde projecten stond prominent het NOM-logo. Dat geeft een goed beeld van wat O&I doet: we zijn projectenmakers! Initiators, aanjagers, regisseurs en ondersteuners van kwaliteitsprojecten die aansluiten bij nationale en Europese ontwikkelingen. Initiatieven waar clusters van bedrijven bij betrokken zijn, vaak over de sectoren en pieken heen. Aansluiten bij actueel beleid De aanpak van NOM O&I start al bij het genereren van ideeën. Samen met de piekenorganisaties en andere partners (zoals VNO-NCW, Syntens, Kamer van Koophandel, TCNN) nemen we zelf initiatieven voor grootschalige projecten. Maar we zetten onze voelsprieten ook uit om te horen welke ideeën er spelen in de regio. Ons team is vertegenwoordigd in veel netwerken en overlegorganen en we organiseren ook zelf netwerkbijeenkomsten waar ondernemers hun kennis en ideeën kunnen delen. Verder volgen we natuurlijk de internationale trends en ontwikkelingen op de voet. Maar we kijken vooral naar het nationale en Europese beleid en de vragen en thema s die daaruit voortkomen. Die vertalen we naar de regio, naar de sterkten van het bedrijfsleven en de kennisinstellingen. Op die manier kunnen we ideeën selecteren die kansrijk zijn en uit kunnen groeien tot projecten van regionaal of nationaal belang. Projecten vanuit de speerpunten De verbinding tussen actueel beleid en regionale sterkten hebben geleid tot een aantal krachtige speerpunten waar de NOM zich specifiek op richt. Dat zijn in de eerste plaats de zes thema s Energie, Water, Sensoren, Agribusiness/Food, Healthy Ageing en Chemie/Hernieuwbare Grondstoffen. Daarnaast besteden we breed aandacht aan het algemene thema productiviteitsverbetering via de programma s NPAL (zie op bladzijde 26 en 27 in deze NOMMER) en ERIP (internationaal Lean-project). Vaak ontstaan de beste projecten op het snijvlak van die thema s, dus als partijen uit verschillende sectoren hun krachten bundelen. Sensoren vormen daarbij steeds vaker een belangrijke ondersteunende technologie. Dit laatste komt tot uiting in veel recente projecten waar O&I nauw bij betrokken is, zoals de IJkdijk en het elders in deze NOMMER omschreven project SAWA (sensoren en water), Smart Grids, Smart Power Foundation en Smart Power System (sensoren en energie), en Smart Dairy Farming en Sensorview (sensoren en agro). Andere belangrijke projecten van O&I zijn bijvoorbeeld het Carbohydrate Competence Center (CCC) en Smart Factory. De juiste partijen aan tafel Voordat een goed idee het stadium heeft bereikt van de projecten hierboven, is er vaak een lange weg te gaan. Brede samenwerking is een voorwaarde om tot een succesvol resultaat te komen. Daarom is makelen en schakelen een belangrijke functie van O&I: Wij zorgen dat de juiste partijen aan tafel zitten. Met de juiste kennis en ervaring, de juiste motivatie, de juiste inbreng. Meestal is dat een brede mix van specialistische MKB-bedrijven, grotere bedrijven en kennisinstellingen. Vaak uit verschillende sectoren zodat er kruisbestuiving ontstaat. Ook als een idee ontstaan is uit contacten tussen bedrijven is ons grote netwerk nuttig. Als zo n idee handen en voeten krijgt wordt vaak pas duidelijk wat er > 9

10 I N V E S T E R E N I N O N T W I K K E L I N G 0 allemaal bij komt kijken: specialistische kennis, nieuwe technologieën, wetenschappelijk onderzoek, noem maar op. Ook dan zoeken we vanuit ons netwerk naar geschikte partijen met aanvullende specialismen of andere toegevoegde waarde. Regisseur en aanjager Als het klikt tussen de partijen en er voldoende enthousiasme is om het project samen op te pakken, kan het eerste concept verder uitgewerkt worden. NOM O&I neemt vanaf dat moment de rol op zich van aanjager en regisseur. Een onafhankelijke partij die informeert, adviseert, coördineert en obstakels uit de weg ruimt. De NOM-missie is natuurlijk ook onze drijfveer. Dat wil zeggen dat we duurzaam winstgevende activiteiten stimuleren die van betekenis zijn voor de werkgelegenheid. Daarom zetten we ons 00% in voor kansrijke grote projecten. Niet in de uiteindelijke uitvoeringsfase van een project, maar in de voorbereiding, om het project op gang te helpen en van de grond te krijgen. Onze bijdrage kan dan bijvoorbeeld bestaan uit het ter beschikking stellen van externe adviseurs of projectbegeleiders. Interessante thema s voor subsidiegevers Bij de meeste grootschalige projecten staan langdurige experimenten en ontwikkeling van innovatieve technologieën centraal. Dat kost behalve veel tijd ook erg veel geld. De financieringsbehoefte van dit soort projecten kan oplopen tot vele miljoenen. Als de participanten in het ontwikkelcluster dit niet geheel uit eigen middelen kunnen opbrengen moet aanvullende financiering gezocht worden. Ook op dat punt speelt O&I een belangrijke rol: Doordat we onze projecten precies afstemmen op nationaal en Europees beleid weten we thema s te raken waar subsidiegevers in geïnteresseerd zijn. Een programma als Koers Noord, waarin Europese, nationale en regionale subsidies gecombineerd zijn, wil kennis naar kassa brengen, liefst vanuit een zo breed mogelijk ontwikkelcluster. Dat is ook ons idee. De projecten die O&I ondersteunt, sluiten volgens Luitjens niet alleen thematisch aan bij het economische beleid, maar werken ook doelgericht toe naar innovaties met een grote marktpotentie: Dus niet experimenteren om het experimenteren, maar innoveren om de markt te veroveren, de werkgelegenheid te vergroten en daarmee de regio vooruit te helpen. Dat spreekt subsidiegevers/financiers aan. Dat wil overigens niet zeggen dat aanvragen zomaar gehonoreerd worden. Vaak moet daar een lange weg voor afgelegd worden. Samen met onze collega s van subsidieadvies ondersteunen wij dat complexe traject. We stellen samen met de deelnemers de aanvraag volgens de eisen op, met een gedetailleerde projectbeschrijving en begroting. Maar we schakelen ook onze contacten in om beslissers warm te maken voor het project. We kennen de weg in Den Haag, Brussel en Groningen, dat scheelt een stuk. Op naar nieuwe projecten Als de aanvraag is toegekend kan het eigenlijke ontwikkelproject van start gaan. De rol van de NOM als motor achter de voorbereiding zit er dan op. Maar dat betekent niet dat we onze handen er helemaal vanaf trekken. Vanaf de zijlijn blijven we betrokken en volgen we de ontwikkelingen. Waar nodig geven we advies of lossen we problemen op. Soms blijven we ook vertegenwoordigd in een stuur- of projectgroep. Maar het grote werk zit er op. Dat moet ook, want er liggen weer nieuwe projecten op ons te wachten. Grenzeloos samenwerken Sinds kort zijn die nieuwe projecten niet alleen in Noord-Nederland gesitueerd, maar ook in het Duits- Nederlandse grensgebied. De nieuwe ronde van Interreg, het Europees fonds voor regionale ontwikkeling in de grensregio s van de Europese Unie, heeft een zelfde soort insteek als Koers Noord. Dat wil zeggen: de kenniseconomie aan beide zijden van de grens versterken via samenwerking, kennisoverdracht en ontwikkelingsprojecten. Voor O&I was dat een reden om voor het eerst een blik over de grens te werpen: Samen met andere ROM s hebben wij binnen Interreg 4A ons eerste grote grensoverschrijdende project geïnitieerd: Food Future (zie voor een uitgebreid artikel NOMMER 6). Een project waarmee we de voedingsindustrie langs de hele Duits-Nederlandse grens nieuwe impulsen willen geven. We gaan samenwerking tussen bedrijven en kennisinstituten stimuleren en deelprojecten opzetten om samen innovatieve producten te ontwikkelen. Ook de voedingsindustrie in het Noorden kan flink profiteren van dit project. Voor O&I smaakt dit eerste Europese avontuur naar meer!

11 I N V E S T E R E N I N O N T W I K K E L I N G Wie de Eemshaven jaren geleden voor het laatst bezocht, zal versteld staan van de metamorfose. Het gebied bruist van de activiteiten. Overal wordt gebouwd. Energiecentrales, een stroomverdeelstation, havenuitbreidingen, nieuwe kades, nieuwe bedrijven Er worden miljarden geïnvesteerd. Een pareltje! vindt Sander Oosterhof van NOM InvesteringsBevordering dan ook. Samen met Harm Post, directeur Groningen Seaports, belicht hij de ontwikkelingen in de grootste bouwput van Nederland. Miljardeninvesteringen Eemshaven geven Noorden nieuwe energie Het stopcontact van Nederland Het zal niemand zijn ontgaan. De Eemshaven wordt dé energiehaven van Nederland, misschien zelfs wel van Noord-West-Europa. Als alle geplande activiteiten doorgaan en zijn afgerond levert het Energy Parc Eemshaven zo n MW aan energie. Voldoende om ruim eenderde van Nederland van stroom te voorzien. Die enorme capaciteit komt voor een groot deel op het conto van drie nieuwe centrales die de komende jaren in gebruik worden genomen. Op dit moment wordt druk gebouwd aan de multi-fuelcentrale Nuon Magnum en de kolencentrale van RWE, voor de milieuvriendelijke gascentrale van het Zwitserse Advanced Power ligt het bouwterrein klaar. Naast die nieuwkomers is er al een grote centrale van Electrabel en een modern windpark met 88 grote turbines. Binnenkort wordt de capaciteit verder uitgebreid als de NorNed-kabel weer operationeel wordt. NorNed is een zogenaamde peakshaving faciliteit die over en weer stroom transporteert tussen Noorwegen en Nederland, legt Harm Post uit. Overcapaciteit van Noorse waterkrachtcentrales wordt op piekmomenten naar Nederland getransporteerd en overtollige stroom van Nederlandse centrales gaat naar Noorwegen. Er zijn vergevorderde plannen voor een vergelijkbare kabel uit Denemarken, waar bovendien stroom van offshorewindparken aangekoppeld kan worden. Al met al een erg aantrekkelijke energiemix. Werkgelegenheidsboost Voor het Eemshavengebied en de Noord-Nederlandse economie zijn die ontwikkelingen van enorm belang. Niet eens zozeer door de directe werkgelegenheid, stelt Sander Oosterhof. Als de bouw van de nieuwe centrales en faciliteiten als een nieuw 3.8 kv-verdeelstation in volle gang is, is er werk voor duizenden mensen. Die hebben bovendien onderdak en eten nodig en doen >

12 I N V E S T E R E N I N O N T W I K K E L I N G 2 hier hun inkopen. Dat is een mooie impuls voor Noord- Nederland, maar slechts een tijdelijke. Als de centrales straks in bedrijf zijn, is het aantal directe banen relatief beperkt. De indirecte gevolgen zijn veel groter. Neem de NUONcentrale. De kern wordt gebouwd door Mitsubishi, dus daar vloeit geld naar Japan. Maar onderhoud en reparaties worden hier uitbesteed. Een stelregel bij grote centrales is dat jaarlijks zo n 5 procent van het geïnvesteerde bedrag wordt uitgegeven aan reparatie, onderhoud en revisie. Als je bedenkt dat NUON en RWE samen bijna 3 miljard investeren, betekent dat werkgelegenheid voor.200 tot.400 mensen. Een behoorlijk deel van deze werkgelegenheid wordt bij noordelijke ondernemingen uitbesteed. Ook zaken als beveiliging, gezondheidszorg en schoonmaak worden uitbesteed. Maar de gevolgen strekken zich veel verder uit. De centrales hebben bijvoorbeeld brandstof nodig. RWE draait op kolen, die uit een aantal verschillende landen worden aangevoerd. Dat leidt tot vele nieuwe scheepsbewegingen en dus extra werkgelegenheid in de haven. Investeringen in de havenstructuur De aanvoer van brandstoffen is ook de reden voor belangrijke aanpassingen en nieuwe ontwikkelingen in de haven, vult Harm Post aan, doelend op de kleine 200 miljoen euro die de komende jaren geïnvesteerd wordt in uitbreidingen van de havenstructuur en -faciliteiten. Zo wordt eind dit jaar gestart met het uitdiepen van de vaargeul tussen de Noordzee en de Eemshaven, zodat de haven toegankelijk wordt voor de enorme bulkschepen die de centrales gaan bevoorraden. Sommige van deze zeereuzen hebben een diepgang van 4 meter. In het verlengde daarvan wordt de haven uitgebreid. We doen op dit moment behoorlijke investeringen in havencapaciteit en infrastructuur. Het havenbekken wordt met een flink stuk verlengd en er komt een nieuwe kade van.250 meter. Daarnaast zijn we druk bezig met de aanleg van een shortsea-haven met nieuwe kaden en met het ophogen en bouwrijp maken van nieuwe bedrijventerreinen. Maar bijvoorbeeld ook met uitbreiding van de IT- en energieinfrastructuur. Door al deze verbeteringen wordt het Energy Parc steeds interessanter voor energiegerelateerde bedrijven. Dat merken we aan de belangstelling van het bedrijfsleven. Enorme toegevoegde waarde Ook Sander Oosterhof ziet de Eemshaven als een krachtige magneet voor nieuwe bedrijvigheid. En dat beperkt zich volgens hem niet tot de energiesector: In de slipstream van de energiebedrijven is er bijvoorbeeld veel belangstelling van grote energiegebruikers zoals datahotels. Er is er nu één gevestigd, het TCN-datahotel, maar dat gaan er door de nieuwe centrales zeker meer worden. Het belang van dataopslag wordt steeds groter. In de Eemshaven is voor dit soort bedrijven meer dan genoeg energie, met lage transportkosten en hoge leveringszekerheid. Bovendien voldoet de Eemshaven aan een aantal andere belangrijke criteria voor dit soort ondernemingen. Ook voor veel andere bedrijven is de Eemshaven aantrekkelijk door de enorme toegevoegde waarde. Groningen Seaports beheert naast het havengebied ook de bedrijventerreinen in verschillende gemeenten in de regio. Clustervorming en toegevoegde waarde zijn daarbij kernbegrippen, volgens directeur Post: Als je de Eemshaven op het gebied van overslag vergelijkt met Rotterdam is de verhouding ongeveer :60. Maar kijk je naar toegevoegde waarde dan verandert dat cijfer in :2. Vrijwel nergens in Nederland vind je zoveel toegevoegde waarde. Neem de relatie tussen energie en chemie. De centrales produceren een grote hoeveelheid stroom. Daarbij komt CO2 vrij die afgevangen wordt. Dat biedt kansen voor het bedrijfsleven. CO2 is immers een belangrijke grondstof voor de chemische industrie. De centrale van NUON heeft een vergassingsstap, de producten daarvan kunnen ook als grondstof voor de chemie worden gebruikt. Een vergelijkbaar verhaal geldt voor biomassa. Daarvan wordt hier zo n vijfhonderdduizend ton per jaar aangevoerd. De nieuwe centrales zijn dus van groot belang voor de energietransitie, maar ook voor de chemie. Een bedrijf

13 I N V E S T E R E N I N O N T W I K K E L I N G als BioMCN maakt bijvoorbeeld van de afvalproducten groene methanol. Ook de aluminiumindustrie profiteert van de bulktoevoer en energie van de Eemshaven. Leidingstraat voor ondergronds transport De naderende komst van een leidingstraat tussen Eemshaven en Delfzijl kan volgens Sander Oosterhof de toegevoegde waarde voor het bedrijfsleven nog verder vergroten: Het gaat daarbij om een uniek ondergronds buizenstelsel voor snel en veilig transport van vloeistoffen en gassen. Zeeschepen met grote diepgang kunnen niet aanleggen in de haven van Delfzijl, wel in de Eemshaven. Grondstoffen voor de chemische industrie kunnen straks met grote schepen in de Eemshaven aangevoerd worden en via de ondergrondse leidingstraat veilig naar Delfzijl getransporteerd worden. De strategie achter de ontwikkelingssprong Het heeft lang geduurd voor het grote succes zich aandiende, maar de afgelopen jaren is er opeens een geweldige jump in de ontwikkeling gemaakt. Volgens Harm Post heeft dat alles te maken met een uitgekiende mix van activiteiten die vier jaar geleden is ingezet: In de eerste plaats hebben we ons meer op de communicatie gestort, met de strategie alleen contracten, geen contacten. Oftewel: alleen zaken naar buiten brengen die zeker zijn. Als je eerdere aankondigingen moet terugnemen omdat het tegenvalt, levert dat een negatieve beeldvorming op. Dus alleen positieve berichten die je waar kunt maken. Daarnaast hebben we het programma zout aan de broek geïntroduceerd. Een leuk dagje Eemshaven voor ondernemers, met vis en jenever, een tochtje met een speedboot door de havens en een bedrijfsbezoek. Daar zijn erg positieve reacties op gekomen. In totaal zijn er circa ondernemers op afgekomen. Verder hebben we constant onze Haagse contacten gekoesterd en hebben we geïnfiltreerd in zoveel mogelijk zakelijke netwerken. Die mix werpt nu zijn vruchten af. De jeugd heeft de toekomst Ondanks de juichstemming over de recente successen blijft Harm Post ook realistisch: We zitten nu in een luxe situatie, maar als je niet alert blijft kan dat ook tot luxeproblemen leiden. Bijvoorbeeld dat je meer werk hebt dan de arbeidsmarkt aankan. In het noorden speelt de krapte op de arbeidsmarkt een minder grote rol Harm Post en Sander Oosterhof zijn eensluidend over de toekomst van de Eemshaven. dan elders, maar ook hier wordt het steeds lastiger om goede techneuten te vinden. Dat zet je aan het denken over de toekomst. Daarom hebben we een programma opgezet om het imago van de haven te verbeteren en lagere schoolkinderen te stimuleren om een technische richting te kiezen. We geven voorlichting op scholen en organiseren samen met bouwers werk-leerprojecten. In het Seaports Experience Center laten we kinderen zien dat het in een haven draait om geavanceerde techniek en dat het leuk is om daarmee te werken. Op die manier hopen we ze warm te maken voor een technisch profiel. Want als we in dit tempo doorgroeien kunnen we nieuwe technische talenten straks goed gebruiken! 3

14 Participaties 4 ICY BV, kwestie van timing ICY B.V., gevestigd in Lemmer, is zo n 5 Slimme Thermostaat op de markt gezet. jaar geleden ontstaan door een duurzame Een thermostaat die is uitgerust met uitvinding van algemeen directeur en intelligente aanwezigheidsdetectie. Hierdoor besparen particulieren circa 20% oprichter René Nederhoed. energie. Bovendien is deze thermostaat De uitvinding, de ICY845TT Timer gemakkelijk en overzichtelijk met de pc Thermostaat, wordt inmiddels in een te programmeren. groot deel van bungalowparken in Nederland gebruikt en bespaart hen gemiddeld De nieuwste ontwikkeling is de ICY tussen de 35 en 50% energie. Gerenommeerde organisaties als CenterParcs en maar ook andere apparatuur, door het Connect. Hiermee kan een thermostaat, Landal behoren tot onze vaste klanten. sturen van een SMS bediend worden. De thermostaat heeft geleid tot de ontwikkeling van een hele serie producten, die de markt. Dit product komt september 200 op allemaal tijd-, geld- en energiebesparing als uitgangspunt hebben. Mede dankzij financiering door de NOM is ICY uitgegroeid tot een succesvol en Een van deze producten is ICY Control professioneel bedrijf met 4 medewerkers Center. Hiermee kunnen bungalows of en een goede bekendheid en naam in bijvoorbeeld kantoren vanuit een centrale haar branche. Met name in de beginperiode heeft de NOM ICY goed op weg locatie gecontroleerd en aangestuurd worden. Het gaat dan om zaken als verwarming, rookmelding, bewegingsdetectie, haar uitgebreide netwerk. geholpen met haar financiële kennis en ventilatie, legionellamonitoring, enzovoort (meer informatie op René Nederhoed Algemeen Directeur Ook is ICY actief op de consumentenmarkt. Samen met Essent hebben we de Effectieve en log van Hoza Log Hoe krijg je als Noord-Nederlands bedrijf een uitstekende naam bij de Europese postorganisaties en bij de grootste bloemenveiling ter wereld? Klaas Oolders vertelt: Gewoon door te zeggen wat je doet, door te doen wat je zegt, vastbijten en volhouden. Dat is voor Hoza de basis voor het succesvol opereren bij grote organisaties als TNT Mail, TNT Pakketservice, De Post Belgium, La Poste France, Die Post Bern, Bloemenveiling FloraHolland en vele anderen. Voor velen is de voor ons vanzelfsprekende werkwijze een openbaring en voor anderen is het een vereiste. Hoza ontwikkelt en produceert al 75 jaar logistieke middelen en systemen die borg staan voor een zeer efficiënte collectie, sortering en distributie van verschillende producten. Van briefpost tot pakketten en

15 aan het woord ische systemen istic Solutions van bloemen tot eurobiljetten. De grote projecten die Hoza voor haar klanten verzorgt, hebben als bijkomstigheid dat het projecten zijn die jaren voorbereiding vergen, zowel technisch als commercieel. Dit vraagt van de organisatie een groot doorzettingsvermogen en vasthoudendheid. Veel concurrenten haken, lopende de voorbereidingstrajecten van tussen de drie en zeven jaar, dan ook af. Onze volksaard is ook gelijk de basis voor ons succes en onze vasthoudendheid. Met deze werkwijze hebben we een grote opdracht van de Zwitserse Post weten binnen te halen: de inrichting van drie nieuwe postsorteercentra in Zwitserland met trolleys. Dit project hebben we inmiddels succesvol afgerond. Op dit moment werken we aan de integratie van de logistieke systemen van zes bloemenveilingen in Nederland tot één logistiek concept. We bouwen bloementrolleys om tot een landelijke standaard. Zonder ondersteunende aandeelhouders als de NOM zou het voor Hoza onmogelijk zijn geweest om zich als noordelijk MKBbedrijf te ontwikkelen tot een onderneming die onder internationale concurrentie grote internationale projecten van vele tientallen miljoenen euro s binnen weet te halen. Gelukkig beperkt deze ondersteuning zich niet tot een puur financiële, maar is de NOM voor de directie ook een goed klankbord en biedt zij ingangen tot netwerken. Klaas Oolders Director In 2004 is CrystalQ opgericht met startkapitaal van de NOM. Als eerste ontwikkelden we de polijsttechnologie. In 2009 hebben we ook de kristalgroeitechnologie in huis gehaald. In deze fase zijn drie nieuwe investeerders bij het bedrijf betrokken. Vandaag heeft CrystalQ een volledige proeffabriek operationeel. Naast startkapitaal levert de NOM een actieve bijdrage aan het verkrijgen van subsidies en bankleningen. CrystalQ BV maakt en verkoopt dunne substraten (flinterdunne glas plaatjes) van saffier voor de halfgeleiderindustrie. Het saffier is zeer zuiver en heeft de gewenste kristalstructuur. CrystalQ maakt de kristallen bij ongeveer 2300 C in vacuüm. Vervolgens worden cilinders geboord en substraten gezaagd. Het oppervlak wordt uiteindelijk extreem vlak gepolijst en gereinigd in een stofvrije omgeving. Saffier wordt voornamelijk gebruikt als basis om LED-lampjes op te maken. LED-lampjes gaan lang mee en gebruiken weinig energie. De vraag ernaar groeit daarom sterk. De prestaties van LED-verlichting zullen verder toenemen en de prijzen zullen blijven dalen. In de nabije toekomst zal I N V E S T E R E N I N O N T W I K K E L I N G Succes CrystalQ is kristalhelder LED-verlichting een normaal verschijnsel in onze huiskamers gaan worden. Ook IC s (computerchips) die in een omgeving met veel elektromagnetische straling werken, worden op substraten van saffier gemaakt. Deze chips worden op grote schaal gebruikt in mobiele telefoons. Met name de toenemende functionaliteit van de moderne smartphones vereisen geavanceerde IC s. In 200 zullen we een agressief groeiscenario in gang zetten. De productie wordt stevig opgeschaald om aan de vraag van onze klanten te kunnen voldoen. In het businessplan heeft CrystalQ haar ambities helder gedefinieerd. Mede dankzij de actieve bijdrage van de NOM zijn we in staat onze doelstellingen te blijven verwezenlijken. Bart Denekamp Chief Executive Officer 5

16 Financiële belangen 6 Annen Appelscha Assen Beetsterzwaag Bruntinge Coevorden Delfzijl Dokkum Drachten Dwingeloo Eelde Eemshaven Emmen Farmsum Franeker Gasselte Giethoorn Glimmen Groningen Grou Haren Harlingen Heerenveen Hoogeveen Hooghalen Joure RB Holding Annen B.V. G.H. Welles Holding B.V. Amdico B.V., H.E.S. Heerema Holding B.V., Interwell Holding B.V. NOM/ ABN AMRO Startersfonds B.V. AS Pol B.V. Europark Coevorden - Emlichheim GmbH Antheus Magnesium B.V., Koninklijke Wagenborg B.V. Prins Holding N.V. Bair B.V. R.T. Dwingeloo B.V. Groningen Airpark Eelde B.V. Holland Malt B.V. Applied Polymer Innovations Emmen B.V., Catch Holding B.V., More-to.com C.V., Plastinum Polymer Technologies Corp. B.V., Wireless Value Beheer B.V. BioMethanol Chemie Holding B.V., Noord Nederlandse Oliemolen B.V. Alu-Bouw Fryslân B.V., Bijlsma Meubelen Holding B.V., Steinfort Capital B.V. Mennega Metaalconstructies B.V. Jorritsma Holding B.V. Alobi B.V. Air Center Europe Aviation Academy B.V., Autotrust Europe B.V., Avesis B.V., Bekent Internet Marketing B.V., Bioclear Holding B.V., Conoship International B.V., CTG Holding B.V., De Verbinding B.V., Dutch Theatre Systems & Services B.V., Enable IT B.V., Gino B.V., IQ Corporation B.V., Kalooga B.V., Kiadis Pharma B.V., Mucosis B.V., Netwiz B.V., Orteq Ltd., Pezy Group B.V., Polyganics B.V., RME B.V., SenzAir B.V., SmartDutch B.V., Solenne B.V., TCN/ SIG Telehousing B.V., Thazza B.V., TSC Holding B.V., Zernike Seed Fund B.V., Zwartwoud Beheer B.V. S. Hoekstra Warten B.V. Domatops B.V. Tohil Nederland B.V. Glice International B.V., Health Prevent B.V., LetsStat B.V., Massolt Holding B.V. HSF Holding B.V., Inlicence B.V., KLS Netherlands B.V., Rovecom Holding B.V., SuperMailService Large Scale Information Displays B.V. Axes Automotive B.V., Global Environmental Solutions B.V., Trilobes Power International B.V. Franeker 3 Harlingen 6 Winsum Sneek Ooste Dokkum Leeuwarden Drachten Grou Beetsterzwaag Nijehaske 3 Joure 3 Heerenveen 4 Oranjewoud Wolvega 2 Lemmer Peildatum: mei 200

17 I N V E S T E R E N I N O N T W I K K E L I N G rwolde Noordhorn Kornhorn 2 Waskemeer Meppel Dwingeloo 3 Marum Groningen Tolbert 2 Leek Roden Appelscha Pieterburen Veenhuizen 28 Eelde Wijster 3 Hooghalen 5 Hoogeveen Haren Assen Bruntinge Ten Post 2 Farmsum Westerbroek 2 Sappemeer Glimmen Zuidlaren Annen Westerbork Nieuweroord Eemshaven 2 45 Veendam Gasselte Emmen Coevorden Delfzijl Zuidbroek 5 3 Oude Pekela Vlagtwedde Stadskanaal Klazienaveen Ter Apel Klazienaveen Kornhorn Leek Leeuwarden Lelystad Lemmer Marum Meppel Nieuweroord Nijehaske Noordhorn Oosterwolde Oranjewoud Oude Pekela Pieterburen Roden Sappemeer Sneek Stadskanaal Ten Post Ter Apel Tolbert Veendam Veenhuizen Vlagtwedde Waskemeer Westerbork Westerbroek Wijster Winsum (FR) Wolvega Zuidbroek Zuidlaren Km-Engineering / Liquid Filtration Systems V.oF. Storteboom Group B.V. Data B. Mailservice Holding B.V., Horus Surround Vision B.V., Pendracare Holding B.V. Advanced Photovoltaic Applications B.V., AquaExplorer B.V., Capilix B.V., Datacenter Fryslân B.V., Grendel Games V.o.F., Living Foods B.V., Paintcube B.V., Professionele Distributiegroep B.V., Technologies88 B.V., Van Ulzen Leeuwarden Beheer B.V., Vergnes Holding B.V. Eclair-E N.V. Intelligent Controls Ymir V.o.F. Baron-de Boer Beheer B.V., Coöperatieve Vereniging De Nieuwe Band U.A. Varibel B.V. Wageco Benelux B.V. F. Bosma Beheer B.V., HuQ Speech Technologies B.V., Newion Investments Management B.V. Micro Key B.V. Kid Car Company B.V. Tjaarda Oranjewoud B.V. Drenth Holland B.V., Hennepverwerkingsbedrijf Dun Agro B.V., Strating Beheer B.V. 4C Holding B.V. Resato Industries Holding B.V., Syntri B.V. Smit Sappemeer Beheer B.V., Studio 4 Beheer B.V. BrandNew B.V., Lampe Holding B.V., No Noises Holding B.V., PID Stainless Products V.o.F., VIA Drupsteen B.V., WorkCity B.V. CrystalQ Group B.V. Amca Beheer B.V. / Amca Engineering B.V. Indugroep Participaties B.V. MW Panel Werkbladen B.V. ABS Beheer B.V., Kisuma Euro B.V., Nedmag Industries Mining and Manufacturing Holding B.V., Zechstein Minerals B.V. Bitter & Zoet Veenhuizen B.V. Emslandermeer B.V. ZiuZ B.V. Intelligent Lectern Systems B.V. Volharding Shipyards Holding B.V. Hilbrands Laboratorium B.V. Miedema Holding B.V. R&G Beveiliging B.V., Travaillé Beheer B.V. Bavin B.V. Ritinimare B.V. 7

18 In 2009 zijn diverse NOM-deelnemingen geconfronteerd met de gevolgen van de economische recessie. Bij Indugroep Participaties uit Ter Apel, waarvan onder meer Witronic en Wijdeven (transformatoren en lineaire motoren) deel uitmaken, heeft de recessie hard toegeslagen. Met belangrijke klandizie in de semiconductor-industrie is dit niet verwonderlijk. 2009: Wijdeven in zwaar weer 8 Directeur Jan van de Maat: We hadden het bedrijf Wijdeven samen met de NOM nog maar net overgenomen en ons de organisatie nog maar nauwelijks eigen gemaakt, toen de crisis toesloeg. Er was geen tijd om rustig na te denken, er moest direct fors worden ingegrepen. Het jaar 2009 is voor Wijdeven een hectisch jaar geworden. Het ontslag van tientallen werknemers moest direct ingezet worden. Schrijnend soms, maar noodzakelijk. Hoewel er ook nieuwe omzet werd gescoord bij nieuwe klanten, viel de terugloop in omzet bij grote klanten van 90% niet te compenseren. Van de Maat: En toch loop je dan achter de feiten aan. De effecten van personeelsreductie komen pas na máánden. Ondertussen loop je uit je financiële middelen en kun je niet meer volledig aan je verplichtingen bij de bank voldoen. Het maken van nieuwe afspraken met de bank over de aflossingsverplichtingen was geen eenvoudige opgave. Er zat door de overname veel schuld in de onderneming en de banken waren ondertussen juist zelf op zoek naar liquiditeiten. Van de Maat: De NOM heeft zich een goede aandeelhouder getoond: we zijn samen het gesprek met de bank aangegaan. Ondertussen wist ik al wel dat de NOM ons niet zou laten vallen. In alle hectiek van 2009 was dat een hele geruststelling. Dat het snel kan gaan bleek eind Terwijl de onderhandelingen met de bank in de eindfase waren en de laatste ontslagen werknemers nog maar net waren vertrokken, begon de semiconductormarkt weer aan te trekken. Van de Maat: We hebben letterlijk nét ontslagen medewerkers weer opnieuw aangenomen. Dat klinkt inefficiënt en toch, als we niet rigoureus hadden gereorganiseerd, had ons bedrijf het niet gered. Het herstel heeft ondertussen fors doorgezet en de orderportefeuille voor 200 is goed gevuld. Indugroep heeft in 2009 een omzetval van ruim 40% overleefd met steun van de NOM, maar uiteindelijk is een aanvullende kapitaalinjectie niet nodig gebleken. NOM Investment Manager Jeroen van Onna: Het banenverlies is natuurlijk te betreuren, maar een belangrijk resultaat is dat er nu een goed gereorganiseerd bedrijf staat met nieuwe ideeën en een heldere strategie. Het jaar 200 ziet er dan ook goed uit.

19 I N V E S T E R E N I N O N T W I K K E L I N G Ik sta voor een keuze, kies ik die tegel met dat mooie glimmende toplaagje die toch redelijk aan de prijs is, of kies ik die meer eenvoudige tegel die een stuk goedkoper is en waardoor ik ook nog een mooie plantenbak zou kunnen kopen? Economie in zijn puurste vorm: welk nut ontleen ik aan het product en wat heb ik daar voor over. Er zijn altijd emoties Tijdens mijn werk moet ik geregeld terugdenken aan mijn studie en aan alle economische theorieën die ik heb moeten leren. Zijn dit nou puur theorieën of zijn dit toch een soort waarheden die zich in de praktijk ook voordoen? Er zijn zeker een groot aantal theorieën die de werkelijkheid redelijk dicht benaderen. Het is volgens een economische theorie bijvoorbeeld efficiënter als men zich specialiseert in waarin hij goed is. En inderdaad, ik zie vaak dat bedrijven met de beste focus de meest succesvolle bedrijven zijn. Chantal Leijendekker Investment Manager leijendekker@nom.nl Er is echter één aspect dat altijd aanwezig is, maar niet te vangen in een model of theorie, en dat is emotie. Keuzes en beslissingen worden altijd gekleurd door emotie. Hoe rationeel je ook denkt te zijn en te handelen, emotie speelt een rol. De hoeveelheid emotie hangt af van de situatie, de keuze of beslissing die gemaakt moet worden. Economische modellen laten echter (helaas) weinig ruimte voor emotie, aangezien dit moeilijk, zo niet onmogelijk is om te definiëren. Een emotie is een beleving of gevoel dat ontstaat in een bepaalde situatie en vaak zelfs spontaan. Toch is dit het meest interessante aspect van een beslissing of keuze. Waarom doe je iets zoals je het doet en waarom doe je het niet anders? Aan emotie kun je ook nut ontlenen die niet tot uiting komt in een model. Hoeveel nut ontleen ik aan de keuzes die ik maak? De kracht van een ondernemer is de financier ervan te overtuigen dat de keuzes die hij maakt het meeste nut opleveren voor het bedrijf en de omgeving. 9 Ik heb ontdekt dat ik toch meer nut ontleen aan een mooie plantenbak met mooie bloemen. Hier werd ik blijkbaar gelukkiger van dan van een iets mooiere tegel. En ondanks dat het een puur rationele, financiële beslissing had kunnen zijn, zie je dat emotie toch zeker zo belangrijk is. Heb ik er een goed gevoel bij? Dus vind je passie, doe waar je goed in bent en houd in je achterhoofd dat keuzes altijd gekleurd zijn door emotie, hoe rationeel je ook denkt te zijn.

20 De kansrijke wereld van compensatieorders 20 Je moet er echt bovenop zitten In nauwe samenwerking met EZ wijst NOM-IB noordelijke bedrijven de weg in de markt voor compensatieorders. Een aantrekkelijke markt, maar niet minder complex. Van bedrijven worden flinke inspanningen gevraagd. Als je eenmaal binnen bent, dan kom je er bijna niet meer vanaf.

21 I N V E S T E R E N I N O N T W I K K E L I N G Buitenlandse bedrijven die van het Ministerie van Defensie opdracht krijgen voor de levering van militaire goederen met een opdrachtwaarde van vijf miljoen euro of hoger, zijn verplicht om een zgn. compensatieovereenkomst te sluiten met het Ministerie van Economische Zaken (EZ). De overeenkomst geeft de verplichting om 00% van de waarde van de defensieopdracht te compenseren bij de industrie en/of kennisinstellingen in Nederland. Een lucratieve business, dat zeker. Niet zomaar vormt de compensatiemarkt een wezenlijk onderdeel van het Nederlandse industriebeleid. Vandaar ook dat het is ondergebracht bij het Ministerie van Economische Zaken. De invulling van de compensatieverplichting kan zowel militair als civiel van aard zijn. Doorzettingsvermogen Rond de millenniumwisseling heerste binnen de NOM het sterke gevoel dat het Noorden minder van het compensatie-instrument profiteerde dan elders in Nederland. Daar moest maar eens verandering in komen! Er lagen voor de regio tenslotte tal van kansen en mogelijkheden. Wat volgde was een overleg met EZ over het starten van een specifiek op compensatieorders gericht programma. Niet veel later, eind 2000 om precies te zijn, werd, bij wijze van pilot, Ko van Amerongen vanuit EZ (Commissariaat Militaire Productie) bij de NOM gedetacheerd. Ko is op het ministerie werkzaam als regiocoördinator en al sinds 989 actief in de wereld van de compensatieorders. Aan hem de taak om de NOM te ondersteunen om het noordelijke bedrijfsleven meer bekend te maken met het compensatiemechanisme. Compensatieplichtige bedrijven hebben een verscheidenheid aan mogelijkheden, legt Ko uit. Denk aan het plaatsen van opdrachten bij de Nederlandse industrie, het overdragen van technologie en het helpen van Nederlandse bedrijven bij het penetreren van nieuwe buitenlandse markten. Het is echter niet eenvoudig om compensatieorders binnen te halen. Integendeel! Wij zijn tenslotte niet het enige land waarmee buitenlandse bedrijven verplichtingen moeten aangaan. De onderlinge concurrentie is enorm. Van de Nederlandse industrie wordt doorzettingsvermogen gevraagd en een flinke investering in tijd. Maar die inspanningen kunnen wel worden beloond met meerjarencontracten, vervolgorders en ingangen in nieuwe markten. Hoge kwalificaties Niet alle noordelijke bedrijven komen vanzelfsprekend in aanmerking voor compensatieorders. Er worden veelal hoge kwalificaties gevraagd op het gebied van bijvoorbeeld kennis en technologie. De meeste bedrijven moeten bovendien leveren of kunnen leveren aan de defensiemarkt. Om die reden trok Ko vier jaar lang, de duur van zijn detachering, door de regio en bracht in die periode relevante partijen in kaart en hen in contact met compensatieplichtige bedrijven. De eerste successen bleven niet uit. Zo wisten o.a. Amca uit Ten Post, een bedrijf dat hydraulische componenten ontwerpt en fabriceert, en elektronicabedrijf Neways Leeuwarden al relatief snel een plaats op de compensatiemarkt te veroveren. Polyganics in Groningen wist zelfs toegang te krijgen op de Noord-Amerikaanse markt. Netwerkprogramma Compensatieorders Na het pionierswerk van Ko hebben we in 2004 de pilot een vervolg gegeven in de vorm van een speciaal programma, het Netwerkprogramma Compensatieorders, vertelt Wubbo Everts, Projectmanager Compensatieorders van de NOM. Dat hebben we gedaan onder de vlag van de toenmalige stichting TxU. Finca Consulting uit Amsterdam speelde daarin een belangrijke rol. De organisatie richt zich uitsluitend op lucht- en ruimtevaart en de defensiemarkt, een ideale partner dus. Finca heeft samen met de NOM het definitieve programma opgesteld. De nadruk lag op een aantal voor compensatieopdrachten essentiële zaken. Denk aan contractkennis, kwaliteitszorg, het leggen en onderhouden van contacten met compensatieplichtige bedrijven en voorlichting over de benodigde competenties. Aan het Netwerkprogramma Compensatieorders namen zo n 25 voornamelijk regionale MKB-bedrijven deel, een selectie uit de pool van de door Ko bezochte bedrijven. Doel was om hen in contact te brengen met buitenlandse bedrijven en hen te begeleiden bij de acquisitie. Om zo de toegang tot de compensatiemarkt te vergroten en de mogelijkheden beter te benutten. Naast diverse informatieve activiteiten werden daarom ook beursbezoeken en matching-bijeenkomsten verzorgd. > 2

FINANCE. Het. vermogen. om te groeien. in Noord-Nederland

FINANCE. Het. vermogen. om te groeien. in Noord-Nederland FINANCE Het vermogen om te groeien in Noord-Nederland Bent u een (startende) ondernemer en heeft u een innovatief idee? Of vragen uw (groei-)plannen extra vermogen? Bent u van plan uw onderneming te verkopen

Nadere informatie

FINANCE. Het. vermogen. om te groeien. in Noord-Nederland

FINANCE. Het. vermogen. om te groeien. in Noord-Nederland FINANCE Het vermogen om te groeien in Noord-Nederland Bent u een (startende) ondernemer en heeft u een innovatief idee? Of vragen uw (groei-)plannen extra vermogen? Bent u van plan uw onderneming te verkopen

Nadere informatie

FINANCE. Het. vermogen. om te groeien. in Noord-Nederland

FINANCE. Het. vermogen. om te groeien. in Noord-Nederland FINANCE Het vermogen om te groeien in Noord-Nederland Bent u een (startende) ondernemer en heeft u een innovatief idee? Of vragen uw (groei-)plannen extra vermogen? Bent u van plan uw onderneming te verkopen

Nadere informatie

Toespraak van commissaris van de koningin en SNNvoorzitter Max van den Berg, feestelijke start CCC2- programma, Groningen, 25 maart 2011

Toespraak van commissaris van de koningin en SNNvoorzitter Max van den Berg, feestelijke start CCC2- programma, Groningen, 25 maart 2011 Toespraak van commissaris van de koningin en SNNvoorzitter Max van den Berg, feestelijke start CCC2- programma, Groningen, 25 maart 2011 Dames en heren, Degenen, die hier te lande na 1820 verbetering van

Nadere informatie

Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012

Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012 Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012 Dames en heren, [Inleiding] Ik vind het wel leuk, maar ook een beetje spannend. Maar moet

Nadere informatie

gesprekken te voeren van ondernemer tot ondernemer en verbindingen te leggen.

gesprekken te voeren van ondernemer tot ondernemer en verbindingen te leggen. Toespraak commissaris van de koningin Max van den Berg t.g.v. bezoek Duitse handelsdelegatie onder leiding van Minister Bode op 31 oktober 2011, Gasunie Groningen. Dames en heren, Vandaag en morgen wijzen

Nadere informatie

Speech van commissaris van de koningin en voorzitter RvT Energy Valley Max van den Berg, inspiratiemiddag Enexis, Dwingeloo, 7 september 2012

Speech van commissaris van de koningin en voorzitter RvT Energy Valley Max van den Berg, inspiratiemiddag Enexis, Dwingeloo, 7 september 2012 Speech van commissaris van de koningin en voorzitter RvT Energy Valley Max van den Berg, inspiratiemiddag Enexis, Dwingeloo, 7 september 2012 Dames en heren, [Inleiding] Mensen die op inspiratie wachten

Nadere informatie

10 Innovatielessen uit de praktijk 1

10 Innovatielessen uit de praktijk 1 10 Innovatielessen uit de praktijk 1 Geslaagde gastoudermeeting levert veel ideeën op voor innovatie! Wat versta ik onder innoveren? Innoveren is hot. Er zijn vele definities van in omloop. Goed om even

Nadere informatie

EXPERTS MET KARAKTER

EXPERTS MET KARAKTER EXPERTS MET KARAKTER KANSEN BENUTTEN? EERST ZIEN, DAN SCHAKELEN Tempo-Team is specialist in flexibele arbeid. Door onze koppeling van commercieel denken en een sterke betrokkenheid, zijn we al 35 jaar

Nadere informatie

Ideeën Plannen. Het is tijd voor de NOM! Ambities

Ideeën Plannen. Het is tijd voor de NOM! Ambities I N V E S T E R E N I N O N T W I K K E L I N G Ideeën Plannen Het is tijd voor de NOM! Ambities Missie De NOM is de permanente katalysator van economische ontwikkeling in Noord-Nederland. Dit is niet

Nadere informatie

Gids voor werknemers. Rexel, Building the future together

Gids voor werknemers. Rexel, Building the future together Gids voor werknemers Rexel, Building the future together Editorial Beste collega s, De wereld om ons heen verandert snel en biedt ons nieuwe uitdagingen en kansen. Aan ons de taak om effectievere oplossingen

Nadere informatie

PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST

PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST NOORD-NEDERLAND: PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST PROEFTUIN ENERGIE- TRANSITIE REGIONALE PARTNER IN DE EUROPESE ENERGIE UNIE Noord-Nederland is een grensoverschrijdende proeftuin

Nadere informatie

Operationeel Programma EFRO Noord-Nederland

Operationeel Programma EFRO Noord-Nederland Samenvatting Operationeel Programma EFRO Noord-Nederland 2014-2020 Inzet op innovatie en een koolstofarme economie In het Europa van 2020 wil Noord-Nederland zich ontwikkelen en profileren als een regio

Nadere informatie

Industriebeleid vertalen naar MKB-metaal

Industriebeleid vertalen naar MKB-metaal Door Tony van der Meer Jos Kleiboer Directeur Beleid Koninklijke Metaalunie Industriebeleid vertalen naar MKB-metaal STAAL IN BEELD MAART 2015 10 De industrie wordt steeds meer gezien, wordt steeds belangrijker

Nadere informatie

Aan het lid van de Provinciale Staten, De heer T.J. Zanen. Nr.: 2004-08629/15/A.24, EZ Groningen, 8 april 2004

Aan het lid van de Provinciale Staten, De heer T.J. Zanen. Nr.: 2004-08629/15/A.24, EZ Groningen, 8 april 2004 Aan het lid van de Provinciale Staten, De heer T.J. Zanen Nr.: 2004-08629/15/A.24, EZ Groningen, 8 april 2004 Behandeld door : Schouwstra, P. Telefoonnummer : (050) 3164080 Antwoord op : uw vragen over

Nadere informatie

FINANCE. Het. vermogen. om te groeien. in Noord-Nederland

FINANCE. Het. vermogen. om te groeien. in Noord-Nederland FINANCE Het vermogen om te groeien in Noord-Nederland Bent u een (startende) ondernemer en heeft u een innovatief idee? Of vragen uw (groei-)plannen extra vermogen? Bent u van plan uw onderneming te verkopen

Nadere informatie

SNN <communicatie=snn.eu@mail203.atl81.rsgsv.net> namens SNN <communicatie@snn.eu> Verzonden: donderdag 21 mei 2015 15:17 Aan:

SNN <communicatie=snn.eu@mail203.atl81.rsgsv.net> namens SNN <communicatie@snn.eu> Verzonden: donderdag 21 mei 2015 15:17 Aan: Rienks, Diane Van: SNN namens SNN Verzonden: donderdag 21 mei 2015 15:17 Aan: Statengriffie provinsje Fryslân Onderwerp: Waar verdient

Nadere informatie

Toespraak commissaris van de koningin Max van den Berg, Statenexcursie 17/18 november 2011 naar Hannover

Toespraak commissaris van de koningin Max van den Berg, Statenexcursie 17/18 november 2011 naar Hannover Toespraak commissaris van de koningin Max van den Berg, Statenexcursie 17/18 november 2011 naar Hannover Geachte aanwezigen, Noord-Nederland zet stevig in op sterke economische clusters rond agrofood,

Nadere informatie

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy Finding the optimal solution is An our open standard mind comes standard... Burdock is de verbindende schakel tussen opdrachtgevers

Nadere informatie

Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt

Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt orthodontist Daniël van der Meulen samen met veertien assistentes intensief

Nadere informatie

Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, seminar 'Wetenschap middenin de samenleving', Groningen, 30 mei 2013

Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, seminar 'Wetenschap middenin de samenleving', Groningen, 30 mei 2013 Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, seminar 'Wetenschap middenin de samenleving', Groningen, 30 mei 2013 Dames en heren, Wetenschap is ontstaan uit verwondering en nieuwsgierigheid. Al

Nadere informatie

Uitvoeringskader Watertechnologie 2014-2020. Bijlage Succesvolle watertechnologieprojecten

Uitvoeringskader Watertechnologie 2014-2020. Bijlage Succesvolle watertechnologieprojecten Uitvoeringskader Watertechnologie 2014-2020 Bijlage Succesvolle watertechnologieprojecten Overzicht succesvolle waterprojecten Vanaf 2000 wordt in Fryslân gewerkt aan de ontwikkeling van het watertechnologiecluster

Nadere informatie

We zien een datagedreven wereld vol kansen. Toepassingscentrum voor big data oplossingen

We zien een datagedreven wereld vol kansen. Toepassingscentrum voor big data oplossingen We zien een datagedreven wereld vol kansen Toepassingscentrum voor big data oplossingen We zien succesvolle organisaties groeien door big data 50% van de meest succesvolle organisaties Volg ons op twitter:

Nadere informatie

hoe wij het best op die uitdagingen kunnen inspelen, wat daarvoor nodig is en hoe wij daar samen aan kunnen werken.

hoe wij het best op die uitdagingen kunnen inspelen, wat daarvoor nodig is en hoe wij daar samen aan kunnen werken. Toespraak van SNN-voorzitter Max van den Berg, bijeenkomst EFMI Business School (Academisch kennisinstituut voor de foodsector), Groningen op 18 november 2010 [Inleiding] Sommige mensen verdienen hun geld

Nadere informatie

Kracht door samenwerking. VDL Industrial Modules

Kracht door samenwerking. VDL Industrial Modules Kracht door samenwerking VDL Industrial Modules IN DE HIGH-TECH WERELD WAARIN U EN WIJ OPEREREN, DRAAIT ALLES OM EFFICIENCY: STREVEN NAAR REDUCTIE VAN KOSTEN EN UITBESTEDING VAN NIET KERNCOMPETENTIES.

Nadere informatie

Samenvatting: Start-up activity in Groningen and the Northern Netherlands 1

Samenvatting: Start-up activity in Groningen and the Northern Netherlands 1 Start-up rate Samenvatting: Start-up activity in Groningen and the Northern Netherlands 1 Het rapport Start-ups in Groningen en Noord-Nederland bevat een breed scala aan gegevens en analyses die richting

Nadere informatie

Krachten bundelen, kennis delen en allianties vormen

Krachten bundelen, kennis delen en allianties vormen The Next Step: Coalition of the Willing Krachten bundelen, kennis delen en allianties vormen The Next Step: Coalition of the Willing Krachten bundelen, kennis delen en allianties vormen Een regio om trots

Nadere informatie

Eneco Groep. Duurzame energie voor iedereen

Eneco Groep. Duurzame energie voor iedereen Eneco Groep Duurzame energie voor iedereen Duurzame koploper Eneco is het grootste energiebedrijf van Nederland in publieke handen. Onze missie is betaalbare duurzame energie mogelijk maken die altijd,

Nadere informatie

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy. Continuous effort is our standard

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy. Continuous effort is our standard Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy Continuous effort is our standard Burdock lost kennis- en capaciteitsvraagstukken op bij opdrachtgevers in de civiele techniek, infrastructuur,

Nadere informatie

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy. knowledge comes is our standard...

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy. knowledge comes is our standard... Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy Delivering An expert open mind knowledge comes is our standard... Burdock biedt project management, recruitment en consultancy in

Nadere informatie

Publiekssamenvatting Jaarverslag 2014 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013. Finish in zicht

Publiekssamenvatting Jaarverslag 2014 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013. Finish in zicht Publiekssamenvatting Jaarverslag 2014 Operationeel Programma Noord-Nederland 2007-2013 Finish in zicht 1 Finish in zicht Noord-Nederland heeft voor de periode 2007-2013 ruim 169 miljoen uit het Europees

Nadere informatie

Europees Sociaal Fonds. Mede mogelijk gemaakt door Europese Unie, Ondernemen INHOLLAND. biedt haar kennis, vraagt uw expertise. Samen boeken we winst

Europees Sociaal Fonds. Mede mogelijk gemaakt door Europese Unie, Ondernemen INHOLLAND. biedt haar kennis, vraagt uw expertise. Samen boeken we winst Mede mogelijk gemaakt door Europese Unie, Europees Sociaal Fonds Ondernemen INHOLLAND biedt haar kennis, vraagt uw expertise Samen boeken we winst Dubbele winst Welke zaken houden uw organisatie bezig?

Nadere informatie

Tineke Boudewijns VERSTAG

Tineke Boudewijns VERSTAG Tineke Boudewijns VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen

Nadere informatie

Innovatie support gids

Innovatie support gids Innovatie support gids Uw gids naar resultaat 1 Uw gids naar resultaat Innovatief duurzaam drukwerk Het drukwerk van deze gids is uitgevoerd in waterloos offset met inkt op plantaardige basis, dit resulteert

Nadere informatie

Inhoud presentatie Cohesiebeleid 2014-2020 Situatie 2007-2013 Uitdaging 2014-2020 EU2020

Inhoud presentatie Cohesiebeleid 2014-2020 Situatie 2007-2013 Uitdaging 2014-2020 EU2020 OP EFRO OOST-NEDERLAND 2014-2020PRESENTATIE KENNISPARK, 23 APRIL 2014 JOLANDA VROLIJK, PROGRAMMAMANAGER EFRO OP EFRO Oost-Nederland 2014-2020 Inhoud presentatie 1. Inleiding Europese Fondsen: cohesie beleid

Nadere informatie

Subsidie voor innovatieve projecten. Informatie over het Innovatief Actieprogramma Groningen. provincie groningen

Subsidie voor innovatieve projecten. Informatie over het Innovatief Actieprogramma Groningen. provincie groningen Subsidie voor innovatieve projecten Informatie over het Innovatief Actieprogramma Groningen provincie groningen Subsidie voor innovatieve projecten INFORMATIE OVER HET INNOVATIEF ACTIEPROGRAMMA GRONINGEN

Nadere informatie

Het Ambachtshuis Brabant. Voordeur naar ambachtelijk vakmanschap

Het Ambachtshuis Brabant. Voordeur naar ambachtelijk vakmanschap Het Ambachtshuis Brabant Voordeur naar ambachtelijk vakmanschap u Vakmanschap benutten Ambachten maken wezenlijk deel uit van de Nederlandse economie. Ze worden beoefend door bijna 1 miljoen Nederlanders,

Nadere informatie

Duurzaam ondernemen met de Rabobank.

Duurzaam ondernemen met de Rabobank. Duurzaam ondernemen met de Rabobank. Ron Droste, commercieel directeur. Rabobank Den Haag en omgeving Rabobank en duurzaamheid Coöperatieve organisatievorm Klant- en maatschappelijk belang als uitgangspunt

Nadere informatie

Ik ben Royal FloraHolland

Ik ben Royal FloraHolland Ik ben Royal FloraHolland Ik ben Royal FloraHolland Een leidraad voor al onze medewerkers Terug naar de basis Die kern hebben we gevangen in een nieuwe visuele stijl. Royal FloraHolland is een wereld vol

Nadere informatie

Tijdbom onder arbeidsmarkt financiële dienstverlening

Tijdbom onder arbeidsmarkt financiële dienstverlening Marktvisie Finance Tijdbom onder arbeidsmarkt financiële dienstverlening Marktvisie > Finance 3 Inleiding In de financiële dienstverlening zullen de komende jaren mede onder invloed van de digitalisering

Nadere informatie

Dames en heren, 1 DVHN, 9 september 2015.

Dames en heren, 1 DVHN, 9 september 2015. Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, opening bijeenkomst Klantengroep Samenwerking Noord (Holland Web Week), Groningen, 16 september 2015 Dames en heren, Goed nieuws is geen nieuws, zeggen

Nadere informatie

FINANCE. Het. vermogen. om te groeien in Noord-Nederland

FINANCE. Het. vermogen. om te groeien in Noord-Nederland FINANCE Het vermogen om te groeien in Noord-Nederland Bent u een (startende) ondernemer en heeft u een innovatief idee? Of vragen uw (groei-)plannen extra vermogen? Bent u van plan uw onderneming te verkopen

Nadere informatie

Nationaal Groenfonds staat open voor innovatieve duurzame energieprojecten - N... (/) NEDERLANDSE VERENIGING DUURZAME ENERGIE NIEUWS

Nationaal Groenfonds staat open voor innovatieve duurzame energieprojecten - N... (/) NEDERLANDSE VERENIGING DUURZAME ENERGIE NIEUWS pagina 1 van 8 NEDERLANDSE VERENIGING DUURZAME ENERGIE (/) NIEUWS NATIONAAL GROENFONDS STAAT OPEN VOOR INNOVATIEVE DUURZAME ENERGIEPROJECTEN 9 november 2016 Van een bioenergiecentrale in Ede, die warm

Nadere informatie

Dit is MMP. MMP boekt al jaren prima resultaten met partners als Euretco.

Dit is MMP. MMP boekt al jaren prima resultaten met partners als Euretco. just smarter... Dit is MMP. MMP boekt al jaren prima resultaten met partners als Euretco. Voor een eerste offshore traject met MMP in India waren onze ambities behoorlijk hoog. Maar alle deadlines werden

Nadere informatie

Rotterdam The Hague Innovation Airport

Rotterdam The Hague Innovation Airport Rotterdam The Hague Innovation Airport Rotterdam The Hague Innovation Airport Hybride en elektrisch vliegen Foto Pipistrel Rotterdam The Hague Airport positioneert zichzelf als internationale proeftuin

Nadere informatie

SAMENWERKINGSVERBAND NOORD-NEDERLAND (SNN) IS EEN SAMENWERKING VAN DE DRIE NOORDELIJKE PROVINCIES FRYSLÂN, GRONINGEN EN DRENTHE. DEZE SAMENWERKING IS

SAMENWERKINGSVERBAND NOORD-NEDERLAND (SNN) IS EEN SAMENWERKING VAN DE DRIE NOORDELIJKE PROVINCIES FRYSLÂN, GRONINGEN EN DRENTHE. DEZE SAMENWERKING IS 14 SAMENWERKINGSVERBAND NOORD-NEDERLAND (SNN) IS EEN SAMENWERKING VAN DE DRIE NOORDELIJKE PROVINCIES FRYSLÂN, GRONINGEN EN DRENTHE. DEZE SAMENWERKING IS VASTGELEGD IN EEN GEMEENSCHAPPELIJKE REGELING IN

Nadere informatie

Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële

Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële uitingen. Als startend ondernemer is alles nieuw. De boekhouding,

Nadere informatie

Directie. Vormgeving, Concept development. Administratie. Logistiek Sales Marketing

Directie. Vormgeving, Concept development. Administratie. Logistiek Sales Marketing Quickscan Danique Beeks Studentnummer: 2054232 Advanced Business Creation Stagebedrijf: JH Busines Promotions Bedrijfsbegeleider: John van den Heuvel Datum: 26 augustus 2013 JH Business Promotions heeft

Nadere informatie

HOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT

HOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT Exact Online CASE STUDY HOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY HOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT En daarna dat van ondernemers Onze branche staat

Nadere informatie

Samen sterker in het buitenland met de overheid als partner

Samen sterker in het buitenland met de overheid als partner Internationaal Ondernemen Samen sterker in het buitenland met de overheid als partner In opdracht van het ministerie van Buitenlandse Zaken Partners for International Business Internationaal ondernemen

Nadere informatie

Groeien 2.0. Studentenbedrijf wordt volwassen. Waarom wachten? Geen antwoord

Groeien 2.0. Studentenbedrijf wordt volwassen. Waarom wachten? Geen antwoord Groeien 2.0 Studentenbedrijf wordt volwassen Waarom wachten? De oprichters van Dirict ontdekten dat er voor groei meer nodig is dan alleen technische kennis. Met hulp van een coach hebben ze hun ambities

Nadere informatie

Klantcase A. de Jong Beheer

Klantcase A. de Jong Beheer Het is een langdurig traject, dat vraagt om vasthoudendheid. Iemand moet het stuur vasthouden en niet meer loslaten. Wie & Wat Naam Leeftijd Toenmalige functie Bedrijf Werkmaatschappijen Branche Dhr. L.

Nadere informatie

SOCIAL RESPONSIBILITY

SOCIAL RESPONSIBILITY SOCIAL RESPONSIBILITY LID WORDEN SAMEN JE EIGEN WINDMOLEN Tegenwoordig draait alles om duurzaamheid en groen. Een goede tijd voor de Windcentrale. We weten allemaal dat er ergens stroom en energie vandaan

Nadere informatie

Kortom, van visie naar werkelijkheid!

Kortom, van visie naar werkelijkheid! Wie zijn wij Scopeworks is een internationaal bureau wat zich richt op executive search, interim management en consulting. Ons kantoor is gevestigd in Nederland en vanuit hier worden onze diensten wereldwijd

Nadere informatie

De juiste partners voor uw innovaties

De juiste partners voor uw innovaties De juiste partners voor uw innovaties Een project van: Ondernemer met innovatieplan Juiste partner(s) Kennis Financiering Ondernemers Overheid Onderzoekers Onderwijs Innovatief idee verdient partnerschap

Nadere informatie

Ruimte is schaars en de ontwikkeling van bedrijventerreinen en havengebieden in samenhangende clusters als economische

Ruimte is schaars en de ontwikkeling van bedrijventerreinen en havengebieden in samenhangende clusters als economische Op 20 maart 2019 zijn de verkiezingen voor de Provinciale Staten. De Provincie Zeeland staat voor belangrijke keuzes. Op het terrein van energie, gebiedsontwikkeling, economie en infrastructuur liggen

Nadere informatie

Energizing the city: Almere energy axis

Energizing the city: Almere energy axis Inhoud Energizing the city: Almere energy axis... 3 Van Noord/West naar Zuid/Ooost... 4 Energie die stroomt door de as... 5 Focus on knowledge & education... 6 Focus on innovation & experiments... 7 Focus

Nadere informatie

Nedap RealTime Tochtdetectie Halslabel

Nedap RealTime Tochtdetectie Halslabel Nedap Tochtdetectie Nedap Tochtdetectie Visuele tochtdetectie op grote bedrijven is lastig Het is niet efficiënt en onvoldoende betrouwbaar. Met Nedap Tochtdetectie is het mogelijk om grote melkveestapels

Nadere informatie

Het schier onmogelijke mogelijk maken

Het schier onmogelijke mogelijk maken Improof, ondernemen met visie Improof is opgericht door Hans Savalle en Tom Touber. Ervaren ondernemers en bestuurders bij grote ondernemingen. Nu helpen zij collega ondernemers hun ambities waar te maken.

Nadere informatie

Aan de Statenleden van de provincies Fryslân, Groningen en Drenthe. Groningen 30 juni 2015 Behandeld door bestuurszaken SNN Telefoonnummer 050 5224942

Aan de Statenleden van de provincies Fryslân, Groningen en Drenthe. Groningen 30 juni 2015 Behandeld door bestuurszaken SNN Telefoonnummer 050 5224942 Aan de Statenleden van de provincies Fryslân, Groningen en Drenthe Groningen 30 juni 2015 Behandeld door bestuurszaken SNN Telefoonnummer 050 5224942 E-mail bestuur@snn.eu Briefnummer UP-15-15096 Bijlage

Nadere informatie

Werkboek MEER KLANTEN OP JOUW MANIER! ANNEMIEKE TISSINK KRIJG MEER KLANTEN DOOR MARKETING IN TE ZETTEN OP EEN MANIER DIE BIJ JOU PAST

Werkboek MEER KLANTEN OP JOUW MANIER! ANNEMIEKE TISSINK KRIJG MEER KLANTEN DOOR MARKETING IN TE ZETTEN OP EEN MANIER DIE BIJ JOU PAST Werkboek MEER MANIER! ANNEMIEKE TISSINK KRIJG MEER DOOR MARKETING IN TE ZETTEN OP EEN MANIER DIE BIJ JOU PAST MANIER! Hoofdstuk 1 Nieuwe klanten nodig? Marketing is een vakgebied waar veel om te doen is.

Nadere informatie

DE INDUSTRIE: MOTOR VAN VERNIEUWING. Drie acties voor een nieuw Kabinet. Manifest 2017

DE INDUSTRIE: MOTOR VAN VERNIEUWING. Drie acties voor een nieuw Kabinet. Manifest 2017 DE INDUSTRIE: Drie acties voor een nieuw Kabinet MOTOR VAN Manifest 2017 VERNIEUWING Nederlandse industriële bedrijven behoren tot de top van de wereld. We zijn wereldmarktleider in chipmachines en medische

Nadere informatie

Rapportage online marktonderzoek Wat maakt succes?

Rapportage online marktonderzoek Wat maakt succes? Rapportage online marktonderzoek Wat maakt succes? December 2007 / Januari 2008 Door: Marco Bouman, Impulse, Strategie & Marketing Februari 2008 2008 Marco Bouman, alle rechten voorbehouden Het is niet

Nadere informatie

Tussenstand OP EFRO Noord-Nederland 2014 2020. SNN PS bijeenkomst 25 juni Yvonne van Mastrigt

Tussenstand OP EFRO Noord-Nederland 2014 2020. SNN PS bijeenkomst 25 juni Yvonne van Mastrigt Tussenstand OP EFRO Noord-Nederland 2014 2020 SNN PS bijeenkomst 25 juni Yvonne van Mastrigt Noordelijke specialisatie in beeld Samengestelde behoeften Samengestelde oplossingen Achtertuin als proeftuin/

Nadere informatie

ECONOMISCHE STRATEGIE

ECONOMISCHE STRATEGIE ECONOMISCHE STRATEGIE S m a r t W a t e r Smart technologie: connected, interactief en intelligente systemen die door betere communicatie, toezicht en controle, gebruikers een significant verhoogde gebruikswaarde

Nadere informatie

Schaak! Editie 6 januari 2019

Schaak! Editie 6 januari 2019 Schaak! Editie 6 januari 2019 Hoe kun je groeien? Wat doet groei met de waarde van je onderneming? Arpentus Corporate Finance Als ondernemer heb je van nature de drive om te groeien. Om vooruit te komen

Nadere informatie

Nederland: de Maritieme Wereldtop

Nederland: de Maritieme Wereldtop 1 Nederland: de Maritieme Wereldtop Veilig, duurzaam en economisch sterk Maritiem Cluster in de Topsector Water: Innovatiecontract en Topconsortium Kennis en Innovatie V2.0, Samenvatting, 23 december 2011

Nadere informatie

Kansen van Regiomarketing voor Zuidoost Drenthe

Kansen van Regiomarketing voor Zuidoost Drenthe Kansen van Regiomarketing voor Zuidoost Drenthe Derde Kamer Bijeenkomst De regio weer op de kaart Hotel Van der Valk, Nieuw Amsterdam, 21 september 2006 Prof.dr. P.H. Pellenbarg Faculteit der Ruimtelijke

Nadere informatie

over de perfecte match met iemand

over de perfecte match met iemand over de perfecte match met iemand De perfecte match met iemand Iemand zoekt iemand. Iemand die meteen inzetbaar is en het verschil kan maken. Iemand die de branche begrijpt en de situatie in het bedrijf

Nadere informatie

Personeelsvoorziening van de toekomst

Personeelsvoorziening van de toekomst Personeelsvoorziening van de toekomst een transitienetwerk voor Noordoost-Brabant Food & Feed Noordoost-Brabant Wie doet over tien jaar het werk? Waar staat uw bedrijf over tien jaar? De crisis voorbij,

Nadere informatie

Business Cluster Semiconductors East Netherlands

Business Cluster Semiconductors East Netherlands Business Cluster Semiconductors East Netherlands Ledenbijeenkomst 2 november 2010 Roel Fonville Supported by Roel Fonville Ruim 30 jaar Philips: 20 jaar Philips Components & Semiconductors Ontwikkelaar

Nadere informatie

enabling your ambition

enabling your ambition Ctac: enabling your ambition Ambities helpen realiseren Als ondernemer of organisatie heeft u plannen voor de toekomst: groeien, een nog efficiënter bedrijfsvoering realiseren of nieuwe producten of diensten

Nadere informatie

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat

Nadere informatie

DEELNEMERS REINOUT BEKHOF - PREMIUM GLAS KASPER VAN DER MOLEN - AB VAKWERK JAN ABMA - DRIEPRO BEDRIJFS- ADVISEURS. www.abvakwerk.nl. www.driepro.

DEELNEMERS REINOUT BEKHOF - PREMIUM GLAS KASPER VAN DER MOLEN - AB VAKWERK JAN ABMA - DRIEPRO BEDRIJFS- ADVISEURS. www.abvakwerk.nl. www.driepro. DEELNEMERS REINOUT BEKHOF - PREMIUM GLAS KASPER VAN DER MOLEN - AB VAKWERK JAN ABMA - DRIEPRO BEDRIJFS- ADVISEURS www.premiumglass.nl www.abvakwerk.nl www.driepro.nl 8 RONDE TAFEL Tekst: Henk Poker //

Nadere informatie

Nieuwjaarsspeech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Groningen, januari 2010

Nieuwjaarsspeech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Groningen, januari 2010 Nieuwjaarsspeech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Groningen, januari 2010 Dames en heren, geëerde gasten, [Inleiding] Zuinig over de drempel! Zo heette de eerste oudejaarsconference van

Nadere informatie

Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie

Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Via het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) stimuleert Europa de regionale

Nadere informatie

Dries Stoel en Marcèle van Kerkvoorde. Uw businessmodel voor de toekomst

Dries Stoel en Marcèle van Kerkvoorde. Uw businessmodel voor de toekomst Dries Stoel en Marcèle van Kerkvoorde Uw businessmodel voor de toekomst Missie: economische groei door versterken van innovatie in het MKB Concurrentiekracht van Nederland versterken Innovatie in het MKB

Nadere informatie

Omgevingscan timemanagement

Omgevingscan timemanagement Omgevingscan timemanagement Uw naam: Functie: voorbeeldrt werkvoorbereiders INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave... Inleiding... Eerste indruk... Vergaderingen... Cultuur... Werkomgeving... Verantwoordelijkheden...

Nadere informatie

Campus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta

Campus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta Campus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta BZW Bijeenkomst Middelburg, 4 april 2017 Inhoudsopgave 1. Campus Zeeland 2. Bèta College 3. Kennis & Innovatie Netwerken

Nadere informatie

MANAGING DIRECTOR #VACATURE

MANAGING DIRECTOR #VACATURE #VACATURE MANAGING DIRECTOR Smurfit Kappa levert meer dan verpakkingen. Met innovatieve, efficiënte en duurzame verpakkingsoplossingen voegt de Europese marktleider tastbare waarde toe voor iedere klant

Nadere informatie

Groningen Seaports heeft de

Groningen Seaports heeft de > feature Werk maken van windenergie Leven van de wind. Volgens het spreekwoord kan het niet. In Groningen denken ze daar heel anders over. Groningen Seaports ziet voor met name de Eemshaven volop kansen

Nadere informatie

Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie

Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Via het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) stimuleert Europa de regionale

Nadere informatie

Maritieme ontwikkelingen vanuit de maritieme logistieke keten en de wind op zee keten.

Maritieme ontwikkelingen vanuit de maritieme logistieke keten en de wind op zee keten. Maritieme ontwikkelingen vanuit de maritieme logistieke keten en de wind op zee keten. Verslag van workshop 1 tijdens de bijeenkomst Denk mee over nieuwe project ideeën voor het noordelijk grensoverschrijdend

Nadere informatie

Exact Online BUSINESS CASE MET EXACT ONLINE MEER FOCUS OP ACCOUNTMANAGEMENT EN ADVISERING. De 5 tips van Marc Vosse. www.exactonline.

Exact Online BUSINESS CASE MET EXACT ONLINE MEER FOCUS OP ACCOUNTMANAGEMENT EN ADVISERING. De 5 tips van Marc Vosse. www.exactonline. BUSINESS CASE Exact Online MET EXACT ONLINE MEER FOCUS OP ACCOUNTMANAGEMENT EN ADVISERING De 5 tips van Marc Vosse www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY DE 5 TIPS VAN MARC VOSSE Voor

Nadere informatie

Wilt u uw producten en processen slimmer, veiliger en efficiënter maken?

Wilt u uw producten en processen slimmer, veiliger en efficiënter maken? you make it work Wilt u uw producten en processen slimmer, veiliger en efficiënter maken? ERIKS levert werktuigbouwkundige componenten in alle industriële sectoren. Maar we gaan verder dan dat. Als specialist

Nadere informatie

Bijlage 1 Programma- en actielijnen Pieken

Bijlage 1 Programma- en actielijnen Pieken Bijlage 1 Programma- en actielijnen Pieken Inhoud: A. Energie B. Water C. Sensortechnologie D. Agribusiness E. Life Science A. Energie Onder energie wordt verstaan: handel en distributie van aardgas, brandstoffen,

Nadere informatie

Stageverslag Danique Beeks

Stageverslag Danique Beeks Stageverslag Danique Beeks Waarom deze stage en hoe zag de stage eruit? Ik heb via Mirthe informatie gekregen over deze stage. Haar achterneef is een van de eigenaren van dat bedrijf. Ze heeft mij deze

Nadere informatie

Together is better Talent.Samenwerking.Ontwikkeling.Toewijding.

Together is better Talent.Samenwerking.Ontwikkeling.Toewijding. Together is better Together is better Talent.Samenwerking.Ontwikkeling.Toewijding. The way we work In een tijd waarin de arbeidsmarkt krap is en de vraag naar talent steeds groter wordt werkt het maar

Nadere informatie

PLATFORM HERGEBRUIK PRODUCTEN. Een initiatief van Avans Hogeschool, Syntens en de Universiteit van Tilburg

PLATFORM HERGEBRUIK PRODUCTEN. Een initiatief van Avans Hogeschool, Syntens en de Universiteit van Tilburg PLATFORM HERGEBRUIK PRODUCTEN Een initiatief van Avans Hogeschool, Syntens en de Universiteit van Tilburg MKB-bedrijven worden geconfronteerd met nieuw beleid met betrekking tot producentenverantwoordelijkheid,

Nadere informatie

MOBILITEIT MOGELIJK MAKEN

MOBILITEIT MOGELIJK MAKEN MOBILITEIT MOGELIJK MAKEN ONS DNA Op een plek die duizenden jaar terug werd gedomineerd door een ruige delta van wind, duinen en zee bevindt zich nu ons welvarende Nederland. De ontwikkeling van ons land

Nadere informatie

Allereerst natuurlijk de beste wensen voor 2013.

Allereerst natuurlijk de beste wensen voor 2013. Speech van Commissaris van de Koningin en voorzitter Raad van Toezicht Energy Valley Max van den Berg, nieuwjaarsreceptie Energy Valley, Groningen, 8 januari 2013 Dames en heren, Allereerst natuurlijk

Nadere informatie

Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A

Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A INLEIDING Ik heb vandaag een cadeautje meegenomen. Niet voor jullie, maar voor mijzelf. Het cadeautje staat voor de verrassingen

Nadere informatie

De leden van de raad van de gemeente Groningen te GRONINGEN

De leden van de raad van de gemeente Groningen te GRONINGEN Onderwerp Evaluatie nieuwe impuls Steller M. Mulder De leden van de raad van de gemeente Groningen te GRONINGEN Telefoon (050) 367 60 97 Bijlage(n) 1 Ons kenmerk 6044570 Datum 23-11-2016 Uw brief van Uw

Nadere informatie

Het sociale platform voor je organisatie

Het sociale platform voor je organisatie Het sociale platform voor je organisatie Laat de chaos achter je Tientallen CC tjes op een dag, maar nog steeds niet op de hoogte? Een dagelijkse zoektocht naar verdwenen documenten, specifieke informatie

Nadere informatie

De toekomst van consultancy

De toekomst van consultancy De toekomst van consultancy Course Assignment Management Consulting 5 oktober 2013 Teska Koch 2518936 Teska.koch@hotmail.com Word count: 1.510 Een kijkje in de glazen bol: Wat is de toekomst van consultancy?

Nadere informatie

Leiderschap in Turbulente Tijden

Leiderschap in Turbulente Tijden De Mindset van de Business Leader Leiderschap in Turbulente Tijden Onderzoek onder 175 strategische leiders Maart 2012 Inleiding.. 3 Respondenten 4 De toekomst 5 De managementagenda 7 Leiderschap en Ondernemerschap

Nadere informatie

Speech Maxime Verhagen bij 50-jarig jubileum GMB Openluchtmuseum Arnhem, donderdagmiddag 5 september 2013

Speech Maxime Verhagen bij 50-jarig jubileum GMB Openluchtmuseum Arnhem, donderdagmiddag 5 september 2013 Speech Maxime Verhagen bij 50-jarig jubileum GMB Openluchtmuseum Arnhem, donderdagmiddag 5 september 2013 Geachte aanwezigen, Nederland heeft een al sterke internationale reputatie als het om deltatechnologie

Nadere informatie

Opleidingsprogramma DoenDenken

Opleidingsprogramma DoenDenken 15-10-2015 Opleidingsprogramma DoenDenken Inleiding Het opleidingsprogramma DoenDenken is gericht op medewerkers die leren en innoveren in hun organisatie belangrijk vinden en zich daar zelf actief voor

Nadere informatie

Speech jaarvergadering oud ambtenaren Europese Instellingen op 21 april 2017 in PH Zwolle -------------------------------------------------------------------------------------------- dames en heren, Hartelijk

Nadere informatie

Achterhoek 2020 Tom van der Horst, TNO 28 januari 2015 1

Achterhoek 2020 Tom van der Horst, TNO 28 januari 2015 1 Achterhoek 2020 Tom van der Horst, TNO 28 januari 2015 1 Dutch industry fit for the future?! onze wereld verandert en dus ook onze industrie. met impact op economie en samenleving smart industry agenda

Nadere informatie