Een samenleving voor alle seizoenen
|
|
- Alfons ten Hart
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Een samenleving voor alle seizoenen Relaties tussen generaties : een uitdaging
2 Een samenleving voor alle seizoenen-relaties tussen generaties : een uitdaging Cette publication est également disponible en français sous le titre : Une société pour tous les âges-le défi des relations intergénérationnelles Een uitgave van de Koning Boudewijnstichting, Brederodestraat 21 te 1000 Brussel Auteurs : Jan De Mets, journalist Carine Vassart, journaliste, Communications Samenvatting van de projecten : Nathalie Cobbaut, journaliste Jan De Mets, journalist Vertaling : Erik Tack Coördinatie Koning Boudewijnstichting : Françoise Pissart, directeur Jean-Pierre Goor, projectverantwoordelijke Anne Van Meerbeeck, filantropie-adviseur Ann Vasseur, directieassistente Grafische vormgeving en druk : Kaligram De Koning Boudewijnstichting heeft geprobeerd contact op te nemen met al wie copyright heeft op de illustraties in deze publicatie. Indien er foto s of tekeningen werden afgedrukt zonder voorkennis van de rechthebbenden, dan kunnen die zich wenden tot de Koning Boudewijnstichting, Brederodestraat 21, B-1000 Brussel. Deze uitgave kan gratis worden gedownload van onze website Deze uitgave kan (gratis) besteld worden : on line via per naar publi@kbs-frb.be of telefonisch bij het contactcentrum van de Koning Boudewijnstichting, tel , fax Wettelijk depot : D/2848/2008/16 ISBN-13 : EAN : NUR : 740 Juni 2008 Met de steun van de Nationale Loterij 2
3 Inhoud Inleiding... 5 Werken aan betere relaties... 6 Een nieuwe visie op het intergenerationele... 7 Ik zal 68 zijn in Hoofdstuk 1 Een intergenerationeel pact...13 Naar een nieuwe kijk op generaties...14 Basisprincipes...19 Welk soort intergenerationele acties? Een nieuw intergenerationeel pact Hoofdstuk 2 Sociale cohesie en participatie Waarde is niet alleen een kwestie van geld De maatschappelijke solidariteit heruitvinden Vaardigheden vermengen Een nieuwe rol voor de overheid, maar met beperkingen Een grotere verscheidenheid in het lokale leven Een nieuwe dialoog met en binnen de immigratie De vermenselijking van de tijd en van de technologie Een vriendelijker en zachter samenleven Hoofdstuk 3 Meerdere generaties op de werkvloer...41 Van babyboomers en screenagers De praktijk van de werkvloer Uit de vooroordelen Pensionering of levensfasebewuste loopbaan?
4 Hoofdstuk 4 De uitnodiging van de publieke ruimte Publieke ruimte als uitstraling van waarden Publieke ruimte en mobiliteit Zorg en huisvesting als beschermende en bindende elementen Evenwicht en verzoening tussen diverse functies Publieke ruimte en inspraak Hoofdstuk 5 Percepties en stereotypen...71 Oud zijn is niet langer wat het geweest is Let op je woorden De strijd tegen de clichés...74 Jongeren en ouderen : vijanden of lotgenoten? Weg met het doemdenken De levenscyclus herontdekken De Zilveren Kracht Hoofdstuk 6 Enkele principes van intergenerationeel werken Hoofdstuk 7 De actieplannen Samenvatting Summary Koning Boudewijnstichting Een samenleving voor alle seizoenen Relaties tussen generaties: een uitdaging
5 Inleiding In welke mate zal de veroudering van onze maatschappij de werking ervan beïnvloeden? Deze vraag wordt meestal benaderd vanuit het perspectief van de sociale bescherming : waar zullen we het geld vinden om de pensioenen te betalen van een steeds talrijker wordende oudere bevolking, en hoe kunnen we terzelfder tijd het onevenwicht compenseren tussen de actieven die een bijdrage betalen en de niet-actieven die steun genieten? In feite draagt een dergelijke formulering al de kiemen van een maatschappelijke breuk in zich. Ze betekent zoveel als : Zullen we samen kunnen blijven leven of gaan we een generatieschok tegemoet tussen actieven die verplicht zijn de niet-actieve bevolking zwaar te financieren, en de ouderen die niet langer hoeven te werken? Kunnen we het vraagstuk niet beter anders benaderen en van dit gevaar een kans maken, een nieuw Sociaal Pact uitwerken dat op een grotere solidariteit steunt en met alle generaties rekening houdt? In werkelijkheid begint men er zich rekenschap van te geven dat de impact van de veroudering veel groter is dan men tot hiertoe meende. Ze zal ons in elk geval verplichten de organisatie zelf van onze maatschappij te herbekijken : de arbeidsverhoudingen en zelfs het begrip arbeid, de inrichting van de woonruimte en van de openbare ruimten, het samenleven van verschillende generaties en de verdeling van hun rol in de maatschappij, In de toekomst zullen de politieke beslissingen onvermijdelijk met de intergenerationele dimensie rekening moeten houden, en het zijn die politieke beslissingen die het al dan niet mogelijk zullen maken banden tussen de verschillende leeftijdsgroepen te scheppen en te onderhouden. Het debat is des te dringender omdat het elk van ons aanbelangt, als familielid, burger, actief lid van een vereniging, werknemer De uitdagingen, die vaak als problemen worden voorgesteld, kennen we al : hoe een beroepsleven leiden en tegelijk voor zijn kinderen en zijn bejaarde ouders zorgen? Op wie of op welke structuur kan een beroep worden gedaan om om te gaan met de hoge leeftijd van zijn ouders? Hoe kunnen kinderen, adolescenten, volwassenen en ouderen in een wijk samenleven? Welke bevolkingsgroep dient te worden geraadpleegd, en hoe, wanneer bijvoorbeeld wordt beslist een straat of een groene ruimte opnieuw aan te leggen? Welke diensten kunnen op een openbare plaats worden aangeboden zodat iedereen er toegang toe krijgt? Inleiding 5
6 Werken aan betere relaties Trouw aan haar missie heeft de Koning Boudewijnstichting een debat en een bezinning over dit thema op gang willen brengen. Meer dan een jaar lang heeft ze initiatieven genomen om de actoren uit het middenveld een stand van zaken te laten opstellen van alles wat al bestaat en om denksporen voor de toekomst uit te werken. Zo werden studies over de woonomgeving verricht waarin bestaande oplossingen aan het licht zijn gekomen om woningen aan de verouderende bevolking aan te passen of om het samenleven van verschillende generaties binnen bepaalde woonprojecten aan te moedigen. Een andere studie onderzocht de impact van de veroudering op mensen van buitenlandse herkomst en de manier waarop de familiebanden, die heel sterk zijn binnen deze gemeenschappen, zouden kunnen veranderen als gevolg van de huidige sociologische ontwikkelingen (het uiteenvallen van de gezinskernen, werkende vrouwen, ). Elk van deze initiatieven is afgesloten met een publicatie. 1 Via de financiering van vernieuwende acties ontdekte de Stichting ook verscheidene voorbeelden van concrete toepassingen die betere wederkerige relaties tussen de generaties bevorderen : projecten die de verschillende generaties ertoe aanzetten elkaar beter te leren kennen en waarderen, projecten die de capaciteiten van ouderen valoriseren en hen in staat stellen een echte maatschappelijke rol te blijven spelen. In 2006 en 2007 heeft de Stichting financiële steun verleend aan 172 projecten, goed voor een totaalbedrag van meer dan één miljoen euro. Er is echter ook gebleken dat het denkwerk over de implicaties en de uitvoering van intergenerationele initiatieven in een heel brede context moest worden geplaatst. De Stichting heeft dan ook beslist zich toe te spitsen op een reeks acties rond het uitwisselen van ervaringen en kennis ter zake. In juni 2007 zijn, aansluitend op de tweede projectoproep, auteurs van projecten of verenigingen die in deze thematiek geïnteresseerd zijn, op een studiedag samengekomen om van gedachten te wisselen en er inspiratie voor hun eigen acties te vinden. Het doel van deze studiedag was dubbel. Eerst en vooral moest hij verenigingen die geografisch dicht bij elkaar liggen of die elementen in hun werkingsgebied gemeenschappelijk hebben, de kans geven elkaar te ontdekken en constructieve banden voor de toekomst te smeden. De deelnemers werd eveneens gevraagd om van ideeën te wisselen en ervaringen te delen over wat al dan niet goed werkt, over wat moet gebeuren of worden vermeden op het gebied van intergenerationele activiteiten, en daar samen nuttige lessen voor de praktijk uit te trekken. Daarnaast werden in 2006 en 2007 enkele hoorzittingen georganiseerd om specifieke aspecten van het intergenerationele nader te onderzoeken, zoals : hoe de intergenerationele relaties bevorderen, hoe de intergenerationele samenwerking op de werkvloer aanmoedigen, hoe een openbare ruimte ontwikkelen die intergenerationele relaties stimuleert? Op deze hoorzittingen werden onderzoeken en analyses van verscheidene experts voorgesteld, zowel Belgische als internationale. Een samenvatting hiervan kan op de website van de Stichting worden geraadpleegd 2. 1 Où vivre ensemble. Etude de l habitat à caractère intergénérationnel pour personnes âgées (augustus 2006), Où vivre mieux. Le choix de l habitat groupé pour les personnes âgées (januari 2006), Groepswonen: de beste keuze? Een verkennend onderzoek naar groepswonen van ouderen in Vlaanderen (2006), Vergrijzing en migratie (2007) Een samenleving voor alle seizoenen Relaties tussen generaties: een uitdaging
7 Een nieuwe visie op het intergenerationele Tot slot lanceerde de Koning Boudewijnstichting nog een origineel experiment : ze richtte twee lerende netwerken op, elk bestaande uit een vijftiental actoren uit de twee gemeenschappen die op de breedst mogelijke manier de gehele maatschappij vertegenwoordigen vakbonden en bedrijfswereld, de grote gezinsverenigingen en sociale organisaties, de sectoren die al rond intergenerationele relaties werken, OCMW s en ziekenfondsen, vertegenwoordigers van allochtone bevolkingsgroepen, jongeren, gepensioneerden, enz. met de bedoeling samen een nieuwe visie op het intergenerationele vraagstuk en de concrete uitvoering ervan uit te werken. Het is dit geheel van discussies, vragen en opmerkingen die een jaar lang binnen de Nederlandstalige en Franstalige Intergenerationele Kringen plaats hebben gevonden, dat aan de basis van dit werk ligt. De lezer zal hier tevergeefs zoeken naar lange inhoudelijke uiteenzettingen of kant-en-klare formules om een intergenerationele maatschappij op te bouwen. Hij zal er wel tal van denksporen vinden, praktische voorbeelden, methodologische verkenningen, originele en interessante inzichten voor eenieder die, individueel of collectief, een intergenerationeel project wil uitwerken. De intergenerationele solidariteit is niet iets wat kan worden opgelegd. Er moet dag na dag aan worden gewerkt. Voorliggend werk wil de dragers van intergenerationele projecten helpen het domein in zijn breedste betekenis beter te vatten. Het werk behandelt elementen die het mogelijk maken het debat over de relaties tussen generaties vanuit een andere hoek te bekijken en schetst tevens een beeld van wat de toepassing van de intergenerationele dimensie in onze maatschappij zou kunnen betekenen. Inleiding 7
8 De Intergenerationele Kringen : een menselijk en intellectueel avontuur Hoe ziet een echte intergenerationele maatschappij eruit? Hoe kan ik deze visie integreren in de werking en de activiteiten van mijn eigen organisatie? Dit waren de eerste vragen die de dertig deelnemers aan de Nederlandstalige en Franstalige Intergenerationele Kringen voorgeschoteld kregen. Al snel werd voor iedereen duidelijk dat het niet volstond om zijn kennis of zijn ervaring voor te stellen om bevredigende elementen voor een antwoord te vinden. Tussen al de ideeën die werden geopperd, besefte iedereen dat zijn eigen manier van werken, zijn vertrouwde begrippenkader, de invloed van bestaande initiatieven, het onvermogen om verder te kijken dan de persoonlijke ervaring, dat dit alles de collectieve mogelijkheden voor het uittekenen van een nieuwe maatschappij drastisch beperkte. Gedurende een jaar hebben de deelnemers dus, onder begeleiding van procesbegeleiders, de meest uiteenlopende technieken toegepast die het debat vooruit konden helpen : individuele of collectieve simulaties, rollenspellen, brainstorming, ontmoetingen met fictieve jury s, sessies met uitwisselingen van kritiek, Al snel bleek in welke mate de intergenerationele dimensie het fundament zelf van de werking van onze maatschappijen raakt, en dat ze veel verder reikt dan het organiseren van directe ontmoetingen tussen kinderen en ouderen. De deelnemers zijn er zich bewust van geworden dat een in de tijd en in de ruimte beperkt vraagstuk een domino-effect op gang heeft gebracht waarin veel bredere vraagstukken meespelen die essentieel zijn voor de maatschappij. Heeft men vragen omtrent de inrichting van een gezelliger openbare ruimte? Dan moet men zich afvragen of men niet verder moet gaan en hiervan gebruikmaken om deze ruimte ten dienste te stellen van de verschillende generaties. Voor een dergelijke aanpak is het nodig dat men de respectieve behoeften kent. En als men de verschillende generaties eens zou vragen om samen de gezamenlijke behoeften te identificeren? Maar hoe kan men de verschillende leeftijdsgroepen bereiken en ermee communiceren, vermits ze doorgaans apart functioneren? En waarom hiervan niet gebruikmaken om een structuur te bedenken die dergelijke intergenerationele uitwisselingen zou aanmoedigen? En zo verder De Intergenerationele Kringen boden de deelnemers ook de gelegenheid om de intergenerationele dimensie in al haar rijkdom en verscheidenheid persoonlijk te ervaren. De deelnemers kwamen uit totaal verschillende leeftijdsgroepen, sectoren, culturele of professionele achtergronden, met uiteenlopende ideeën en praktijken. Het gemeenschappelijke avontuur mondde uiteraard uit in uitwisselingen en samenwerking op professioneel niveau, maar daarbuiten heeft het hen geholpen de werkelijkheid beter te begrijpen en te bekijken vanuit de invalshoeken van de anderen. Dit is ongetwijfeld een van de mooiste successen van deze Intergenerationele Kringen geweest. 8 Een samenleving voor alle seizoenen Relaties tussen generaties: een uitdaging
9 Samenstelling van de Kringen Veroudering van de bevolking en relaties tussen generaties Nederlandstalige Kring Relaties tussen generaties Patrick Auwerx, Projectmedewerker campagnes en educatie, Mobiel 21, Managementteam Sanghmitra Bhutani, Stafmedewerker, Minderhedenforum Suzy Bleys, Stafmedewerker jeugdwerkbeleid, Vlaamse Jeugdraad Ronny De Schuyter, Doelgroepmedewerker, Gezinsbond vzw, Dienst sociaal-cultureel werk Gilbert De Swert, Erediensthoofd, ACV Thomas Ducheyne, Beleidsmedewerker, Steunpunt Lokale Agenda 21 Ann Eelbode (vanaf ), Manager kinderdagverblijven, Solidariteit voor het Gezin Ilse Flion, Adviseur, SD WORX Bie Hinnekint, Adjunct van de directie, OCMW Gent Campus Prins Filip, Directie Ouderen en Thuiszorg Ilse Leblanc (voor markant vzw) Frieda Mariën (tot ), Regiocoördinator, Solidariteit voor het Gezin Mie Moerenhout, Directeur, Vlaams Ouderen Overleg Komitee en Vlaamse Ouderenraad Pedro Oosterlynck (vanaf vervangen door Hilde De Brandt) als Projectmedewerker Gemeenschapsvorming, Cultuur Lokaal Delphine Simoens, Stafmedewerker zorginnovatie en -strategie, Familiehulp Steven Vanden Broucke, Stafmedewerker, S-Plus André Witters, Directeur, Impact Franstalige kring Relations entre les générations Renée Coen, Secrétaire nationale, Espace Seniors Marie-Pierre Delcour, Directrice, Infor-Homes Bruxelles Cécile Dupont, Directrice, Atoutage Réseau interassociatif Générations solidaires Cédric Hellemans, Coordinateur, asbl Quand les jeunes Nadine Hurez, Directrice du service social, CPAS de La Louvière Anne Jaumotte, Conseillère, Ligue des Familles Madeleine Kirsch, Coordinatrice, Aide à Domicile en Milieu Rural Christian Maka, Délégué général, Association Progrès du Management Belgique-Luxembourg Lucien Marchand, Président des pensionnés et prépensionnés, CSC Fédération Bruxelles- Halle-Vilvorde Franck Moinil (à partir du ), Coordinateur, UCP Mouvement social des Aînés Secrétariat fédéral Anne-Sophie Parent, Directrice, AGE La Plateforme Européenne des Personnes Agées Patrick Pietquin (jusqu au ), UCP Mouvement social des Aînés Secrétariat fédéral Valérie Renard, Animatrice Régionale de Namur, Ligue libérale des pensionnés, Mutualités Libérales Kathy Stinissen, Coordinatrice service action sociale, Croix Rouge de Belgique Communauté francophone Merouane Touali, Webmaster, site internet Wafin Yaël Wischnevsky, Coordinatrice, Courants d Ages Jamila Zekhnini, Chargée des publications, Centre Bruxellois d Action Interculturelle Inleiding 9
10 Ik zal 68 zijn in 2030 Mijn naam is Jan. Ik ben 68 en speel gitaar in de groep Mixed Generations die in 2025 de prijs kreeg voor de beste mix van genres (we zijn gespecialiseerd in techno-blues) en van leeftijden (met mijn kleinzoon van 8 tot mijn buur van 82 omspannen we negen decennia), in het kader van het Festival van de intergenerationele muziek 3. Men heeft mij gevraagd om in de uitzending Wanneer de oudjes van zich laten horen! commentaar te leveren bij de reportages over hoe men meer dan twintig jaar geleden leefde, in de jaren Ik geloof dat het grootste verschil tussen toen en nu, in 2030, schuilt in de betekenis die men aan het woord oud heeft gegeven, een woord dat men toen trouwens niet meer durfde te gebruiken omdat het synoniem was geworden met zonder nut in de maatschappij, met het einde van het leven, met spijt. Het was een beetje paradoxaal, want enerzijds werden de ouderen beschouwd als niet-actief en verouderd, en anderzijds kreeg men er schrik van, omdat hun aantal bleef toenemen door de gestegen levensverwachting. Of men kreeg in elk geval schrik van de manier waarop ze hun wil aan de rest van de bevolking zouden kunnen opdringen. Op een bepaald ogenblik begon men zelfs maatregelen te treffen om ze van de rest van de bevolking af te scheiden. Zo kregen ze geen autoverzekering meer, waardoor ze zich niet meer konden verplaatsen. Men weigerde ook bepaalde ziekenhuisoperaties uit te voeren, en op een bepaald ogenblik stelde men zelfs voor hun het stemrecht te ontnemen om hun invloed te beperken. Het resultaat : sommigen trokken zich terug in de plaatsen die hun werden toegewezen en waar ze samen leefden, zoals de bedoeling was. Ik denk dat dit het keerpunt vormde, het begin van de verandering. De mensen begonnen zich af te vragen of dit écht was wat ze wilden. Ze begonnen anders te denken. 3 Het Festival van de intergenerationele muziek, een van de projecten bedacht door een lid van de Franstalige Intergenerationele Kring, zou in de loop van 2008 of 2009 van start kunnen gaan (zie hoofdstuk 7, plan 1). 10 Een samenleving voor alle seizoenen Relaties tussen generaties: een uitdaging
11 Aanvankelijk was het zeker geen revolutie bol van grootse ideeën : het was gewoon een beweging die plaatsvond in de wijken en de dorpen waarin de mensen een andere manier van samenleven begonnen te verkennen en, vooral, uit te proberen. Wat mij persoonlijk het meeste heeft getroffen, is het verschil tussen mijn eigen leven en dat van mijn ouders. Ikzelf, op 68-jarige leeftijd, werk nog altijd. Niet langer voltijds, uiteraard, maar het is duidelijk dat het werken van nu geen uitstaans meer heeft met wat je in de reportages hebt gehoord. Toen waren de mensen geschokt wanneer ze hoorden dat ze zouden moeten blijven werken tot 65, en dan tot 67 jaar. Ik kan ze begrijpen. Ik zou zolang niet hebben kunnen werken zonder onderbreking, en als ik nu nog zin heb om voort te blijven werken, dan is dat omdat ik ervoor heb gekozen de jongeren in mijn bedrijf op te leiden. En vooral omdat ik verscheidene keren gestopt ben met werken, op belangrijke momenten in mijn leven. De eerste keer om te reizen, want ik wou uitvissen of ik hier wel wou blijven. De tweede keer bij de geboorte van mijn derde kindje. En 15 jaar geleden heb ik gedurende twee jaar aan schoolbegeleiding gedaan in onze wijkschool. Uiteraard is dit nu makkelijker vermits alle activiteiten, zowel vrijwilligerswerk als werk in loondienst, op gelijke voet worden behandeld. Met als resultaat dat we minder spijt hebben over wat we hadden kunnen doen en wat we hebben gemist. Nog een ander verschil met toen ik adolescent was, is de geringere agressie in het alledaagse leven. Ik denk dat alle leeftijdsgroepen elkaar vroeger als rustverstoorders zagen : volgens de ouderen maakten de kinderen te veel lawaai en waren jongeren allemaal nietsnutten ; de volwassenen van de sandwichgeneratie probeerden hun kinderen en hun ouders waarvoor ze moesten zorgen van elkaar weg te houden, terwijl de jongeren de rest van de wereld beschouwden als een rem op de vrijheid en op de mogelijkheden zich te amuseren. Goed, we mogen niet dromen, we leven nu eenmaal niet in een gemeenschap die recht uit een film komt waarin alleman in harmonie en vrede met elkaar omgaat. Iedereen heeft nog altijd zijn eigen interesses, maar als we elkaar ontmoeten in wijkcomités of clubs of tijdens wijkfeesten, dan beginnen we met elkaar te praten zonder meteen elkaars neus af te bijten. Trouwens, na de oprichting van het ministerie voor Samenleven 4 hebben de gemeenten deze beweging nog versterkt door de oprichting van intergenerationele huizen. Daarin moesten alle generaties systematisch vertegenwoordigd zijn, en ze moesten worden geraadpleegd voor elk openbaar of particulier project dat op hun grondgebied werd uitgevoerd. Mijn dochter werkt in zo n huis, en ze zegt me dat het haar verbaast welke evolutie ze op dat vlak vaststelt. Aanvankelijk beschouwde iedereen dit uiteraard als een dwangmaatregel. Men had dus toen enkel oog voor de formele vergaderingen. Maar dan begonnen de verenigingen, de bedrijven en de gemeentebesturen te beseffen dat dit ook voordelen kon bieden. Zelfs financiële voordelen, zoals wanneer binnen eenzelfde ruimte een huiswerkklas, een ontspanningsclub voor de derde en vierde leeftijd en een cybernetisch atelier werd gevestigd. Sindsdien willen de senioren daar gerust blijven, 4 Dit bestaat al in Canada. Dit ministerie heeft het begrip samenleven op een transversale wijze in het beleid van de andere ministeries geïntegreerd en heeft in elke gemeente de introductie aangemoedigd van een schepen voor Samenleven. Ik zal 68 zijn in
12 vermits er jongeren zijn die hun leren hoe ze voorwerpen moeten teletransporteren het systeem dat de Post definitief heeft vervangen en ze helpen de kleinsten nu hun huiswerk op het internet te maken (ironisch toch, want in mijn tijd waren het de jongeren die de ouderen op het web leerden surfen!). De ouders die overdag elders bezig zijn, laten er hun kinderen met een gerust gemoed achter, want ze weten dat ze er veilig zijn en er zich nuttig bezighouden. Het biedt natuurlijk ook voordelen op menselijk vlak, want geleidelijk aan zijn de mensen er elkaar spontaan beginnen te helpen. Uiteraard doet men zoiets met mensen die men kent. Het intergenerationele huis heeft zelfs een website moeten maken om het allemaal te organiseren. Blijkbaar waren dergelijke netwerken vroeger minder courant 5. Ik denk niet dat iemand nog terug zou willen naar de tijd toen ze nog niet bestonden. Geef toe, het is toch leuk als je iemand vindt die een handje wil toesteken zonder meteen aan geld te denken, en het wijzigt ook de verhoudingen. En het zorgt ook voor interessante combinaties. De Turkse bakker op de hoek is zich in de stadsparken beginnen interesseren en geeft er rondleidingen voor groepen ouderen. Mijn kleindochter organiseert met haar schoolvriendinnetjes een maandelijks atelier waar de ouders aan de leerlingen uitleg komen geven over hun werk en over hun inzet voor de gemeenschap. Als ik het nu beter vind, dan is dat vooral omdat we geleerd hebben onze tijd te nemen, om onszelf te ontplooien en te ontdekken, te vormen, te weten wie we zijn. Kortom, om onszelf tijd te gunnen. Tijd die zeker niet verloren is voor de anderen! 5 Het gaat om de Systèmes d Echange Locaux (SEL) of Local Exchange Trading Systems (LETS) die zich in Canada en Frankrijk volop beginnen te verspreiden en ook in België van start zijn gegaan, bijvoorbeeld met BruSEL. 12 Een samenleving voor alle seizoenen Relaties tussen generaties: een uitdaging
13 Fade Out/Fade Oud, Heilig Hartcollege Wezembeek-Oppem, Luc Thoelen Hoofdstuk 1 Een intergenerationeel pact Nieuwe evoluties in de samenleving vragen om nieuwe antwoorden. Is het intergenerationele thema een modegril of vraagt het echt om een vernieuwde kijk op onze manier van samenleven? Wordt leeftijd een nieuwe vorm van discriminatie of zetten we de talenten van élke generatie in om de maatschappelijke uitdagingen aan te gaan? Wat zijn de gevolgen van een intergenerationele aanpak voor elk facet van onze werkzaamheden, onze projecten, onze organisaties en werkvelden? Hoofdstuk 1 Een intergenerationeel pact 13
14 Naar een nieuwe kijk op generaties Onze samenleving evolueert. De levensverwachting stijgt, het aantal jongeren daalt, het aantal ouderen stijgt, we leven langer, de levenslopen van mensen worden diverser en complexer, In die veranderende context zijn relaties tussen generaties minder vanzelfsprekend, maar des te belangrijker om de sociale samenhang en de solidariteit binnen de samenleving op peil te houden. We onderscheiden drie sferen : Op het microniveau van de familie liggen de kaarten anders dan pakweg 50 jaar geleden. Koppels beginnen later aan kinderen en krijgen die tot op relatief hoge leeftijd. De zorg voor kleine kinderen én voor de eigen ouders ligt soms op dezelfde schouders. Kinderen blijven ook langer bij de ouders wonen, zelfs na het beëindigen van de studies. Of ouderen die terug bij de kinderen kunnen intrekken om zo huishoudelijke taken op zich te nemen en dienstverlening aan te bieden. Er zijn dus complexe tendensen bezig : het kerngezin blijft verder verkleinen en tegelijk ontstaan ook nieuwe pluri-generationele gezinnen. De publieke ruimte, doorgaans het toneel van intergenerationele ontmoetingen en botsingen, wordt enger in gebruik : zijn functies beperkten zich tot passageruimtes, transitzones. Domeinen als zorg en mobiliteit trekken schotten op tussen verschillende groepen gebruikers (ouderen/ kinderen, geprivatiseerd vervoer/zwakke weggebruiker). Op het macroniveau zijn er de debatten over de vergrijzing en kwam er het Generatiepact dat vooral regelingen bevat om ouderen langer aan het werk te houden. De veranderingen zetten de solidariteit in deze drie sferen onder druk. Volgens Kees Penninx 6, heeft vooral het macroniveau gezorgd voor een eenzijdig debat, met name over de betaalbaarheid van de vergrijzing. Zo n eenzijdige benadering ondermijnt de solidariteit. Ouderdom wordt voorgesteld als een zorgelijke tragedie. In elk geval geen categorie om je mee te identificeren, laat staan er solidair mee te zijn. Ook Michel Loriaux 7 maakt zich zorgen over het feit dat leeftijd naast geslacht en etnische afkomst een nieuwe vorm van discriminatie genereert. De bron van de problemen en de vermeende tegenstelling tussen generaties ligt vooral op het vlak van de verdeling van de gemeenschapsmiddelen tussen de verschillende leeftijdsklassen. Waar vroeger die herverdeling een kwestie was tussen sociale klassen, zien we vandaag dat de grenzen tussen deze klassen wat vervaagd zijn. De leeftijd heeft die plaats ingenomen en wordt een bijkomende factor voor discriminatie en conflict. Er is volgens Penninx een behoefte aan een nieuwe kijk op ouder worden, aan nieuwe beelden, nieuwe maatschappelijke rollen, misschien zelfs een nieuw ouderdomsparadigma. Daarin blijven 6 Kees Penninx, expert medewerker ouderenbeleid en stedelijke ontwikkeling bij het NIZW Sociaal Beleid in Nederland, coördinator van het nationaal stimuleringsprogramma Zilveren Kracht ( Gastspreker op de hoorzitting Hoe intergenerationele relaties bevorderen, 27 november De citaten zijn gebaseerd op zijn bijdragen. 7 Michel Loriaux is professor emeritus aan het Institut de Démographie van de Université Catholique de Louvain. De citaten in deze tekst komen uit de bijdragen die hij leverde voor de hoorzitting Hoe intergenerationele relaties bevorderen, 27 november Een samenleving voor alle seizoenen Relaties tussen generaties: een uitdaging
15 Generaties verschillen? Ontmoeting verrijkt!, Vlaamse Ouderenraad, OOK vzw ouderen tot op zeer hoge leeftijd, als betrokken burgers, midden in de samenleving staan. Een samenleving die niets vraagt, onder het mom van de welverdiende rust, ontkent de oudere in zijn mens-zijn. En dat vind ik een vorm van maatschappelijke verwaarlozing. Intergenerationeel werken is echter niet alleen zorgen voor een hogere betrokkenheid van de langer levende ouderen. Het is breder dan dat. Penninx : Intergenerationeel werken is het ontplooien van activiteiten, waarin burgers van verschillende generaties met elkaar in contact komen om elkaar te helpen, voor elkaar te zorgen, gezamenlijke belangen te realiseren of de dialoog aan te gaan over onderlinge conflicten. De Vlaamse Ouderenraad en de Vlaamse Jeugdraad, beide leden van de Nederlandstalige Kring, hadden alvast dit wederzijds contact georganiseerd. Beide organisaties houden elkaar op de hoogte van nieuwe initiatieven omtrent intergenerationele thema s. Voor hun actieplannen, zie Hoofdstuk 7, plannen 2 en 3. Een visie op intergenerationeel werken moet zich voltrekken in alle mogelijke levensdomeinen. Daarbij moet je over grenzen, muren en schotten kunnen heenkijken. Penninx : Je weet kansen te benutten : zorginstellingen die meer levendigheid en contact met de samenleving zoeken. Kinderopvang en onderwijs, waar ouderen hun rijke levenservaring kunnen inzetten. Maar ook de woningbouwvereniging en de politie : die willen veilige wijken waar jong en oud niet tegenover elkaar staan, maar de dialoog aangaan. Intergenerationeel werken verbindt niet alleen burgers, maar ook deze partijen. Ook de Kringen uit beide landsgedeelten kwamen na een jaar reflectie en dialoog tot de conclusie dat het intergenerationele thema een nieuwe kijk op samenleven veronderstelt. Het gaat niet meer om specifieke antwoorden op bepaalde problemen, maar om een kader waarin verschillende domeinen elkaar raken : de openbare ruimte, de arbeidsmarkt, de zorg, de huisvesting, Elk van deze terreinen moet van zijn activiteiten een intergenerationele doorsnede maken. Hoofdstuk 1 Een intergenerationeel pact 15
16 De deelnemers in de Franstalige Kring hebben enkele aandachtsvelden omschreven waarop het intergenerationele van toepassing is : >> >> >> >> >> >> >> >> >> >> >> De visie op de samenleving en de plaats van eenieder hierin verschillende snelheden wat tijdsbesteding betreft de participatie van burgers (en de plaats van de kiezers hierin) stedenbouwkunde : aanpassingen aan de stad/de publieke ruimte opdat alle generaties naast en met elkaar kunnen leven ; Huisvesting : gegroepeerd wonen zodat ouderen langer thuis kunnen blijven, de onderlinge zorg beter kan worden georganiseerd en diensten daarop kunnen inspelen ; Sociale beeldvorming en zelfbeeld, bijv. bij de pensionering (depressieve gevoelens, vrees voor sociaal isolement) ; De veroudering van de eerste generatie migranten ; Het levenseinde : de opvattingen van de verschillende religies en filosofieën ; De sociale zekerheid : de pensioenen, de arbeid, de bestaansonzekerheid ; De structuur van de generaties : de koppeling tussen de generaties, de ontmoeting tussen oude Belgen en jonge migranten ; De kwaliteit van het leven : in het rusthuis, het isolement en de eenzaamheid van de ouderen thuis de behandeling / mishandelingen van bejaarden ; De familie : de complexere en nieuwe samenstellingen, de waziger vormen, de soms onbekende grootouders ; De toegankelijkheid van goederen en diensten : het vervoer, het culturele aanbod voor alle generaties, senioren als nieuwe markt, design for all bedrijven stimuleren om producten voor allen te maken ; De gezondheidszorg ; het onderwijs ; het milieu ; Deze aandachtsvelden komen ook aan bod op minder voor de hand liggende actieterreinen. Het project Contact houden, ondanks de gevangenis (zie kader) brengt ouderen-vrijwilligers samen om met kinderen hun gedetineerde ouder(s) te bezoeken. En de organisatie Aide à Domicile en milieu rural (ADMR) coördineert gemeenschapshuizen in verschillende plattelandsdorpen als ontmoetingsplaatsen voor vooral de ouderen, maar met activiteiten in samenwerking met de scholen. Voor meer informatie zie hoofdstuk 7, plan 4. Het intergenerationele en de intergenerationele solidariteit is meer dan een uitwisseling van zorg en centen. Het gaat om het respecteren van ieders eigenheid, en de mooie verscheidenheid die dit oplevert. Mie Moerenhout, Vlaamse Ouderenraad 16 Een samenleving voor alle seizoenen Relaties tussen generaties: een uitdaging
17 Croix-Rouge de Belgique Communauté francophone Itinérances Thomas Vanden Driessche Contact houden, ondanks de gevangenis Sinds 2003 begeleidt een netwerk van vrijwilligers kinderen die een ouder in de gevangenis willen bezoeken Het netwerk Itinérances zag het daglicht in het kader van de dienst Sociale Actie van het Rode Kruis. Het omvat momenteel een honderdtal begeleiders, hoofdzakelijk ouderen die een of twee keer per maand een kind begeleiden waarvan een ouder in de gevangenis zit. In België hebben tot kinderen een vader of moeder in de gevangenis, maar één kind op twee bezoekt die ouder nooit, vooral wegens de afstand die hen van de strafinrichting scheidt. In teams van twee begeleiden de vrijwilligers de kinderen dus regelmatig bij hun gevangenisbezoeken. Veel van deze begeleiders zijn mensen op leeftijd die beetje bij beetje een soort referentiefiguur voor het kind worden, zegt Luc Mélardy, projectverantwoordelijke bij het Rode Kruis. Vermits het reistraject meestal vrij lang is, kan die tijd worden benut om met het kind te praten over zijn alledaagse leefwereld, om het gerust te stellen, om op zijn vragen te antwoorden In de relaties met de families, die voor 30% niet-europees zijn, steken vooral problemen inzake de ontmoeting van culturen de kop op. Soms wordt onderweg ook eens halt gehouden om naar de voorbijvarende schepen te kijken of om een ijsje te eten. Bij zijn terugkeer laat de begeleider het kind zich even ontladen na het heel intense emotionele moment van het bezoek aan de gevangenis ; hij luistert naar hem of eerbiedigt zijn stilzwijgen. Zo spelen vrijwilligers uiteindelijk de rol van een papy of mamy aan wie het kind dingen toevertrouwt die het aan niemand anders kwijt kan. Soms blijven die contacten zelfs voortduren nadat de ouder uit de gevangenis is ontslagen. Contact : Croix Rouge de Belgique, Action sociale, Stallestraat 96 in 1180 Brussel, Hoofdstuk 1 Een intergenerationeel pact 17
18 Het uitwerken en concretiseren van een dergelijke visie vraagt rijpingstijd en fasering. Doorgaans begint het met spontane initiatieven die jong en oud de twee uiteinden van de levensloop willen samenbrengen in gezellige activiteiten. Dit soort projecten kan dan de vonk doen overslaan voor een breder plan, een langere termijn, een verruimende horizon. Het uiteindelijke doel is dat het betrekken van verschillende generaties een normale zaak wordt in de werking van een organisatie, een bedrijf, een vrijwilligerswerking, een overheidsdienst. Zo heeft de Vlaamse Gezinsbond een traject op poten gezet om in verschillende fasen intergenerationele thema s in de organisatie te loodsen en te verankeren. De acties betreffen ontmoetingsactiviteiten voor jong en oud, materiaal voor de geëngageerde vrijwilligers en de diensten, kadervorming en uiteindelijk de opname in het beleidsplan voor de komende jaren. Interessant is dat de Gezinsbond uitgaat van levensfasen in plaats van leeftijd (zie hoofdstuk 7, plan 5). De afdeling Action Sociale van het Rode Kruis (Franstalige werking) organiseert op zijn beurt een interculturele en intergenerationele vorming voor z n vrijwilligers waarvan de meesten actieve gepensioneerden zijn (hoofdstuk 7, plan 6). Men zal dus moeten zoeken naar gemeenschappelijke waarden, wat veronderstelt dat men de verschillen in de samenleving niet negeert maar effectief betrekt in deze zoektocht. Een intergenerationele werking neemt dus de diversiteit van de samenleving als uitgangspunt, om dan te zoeken naar uitwegen om de verschillende belangen te overstijgen. Dit kan niet zonder de nodige ontmoetingen en debatten, wat op zich verbindende processen zijn die een dynamisch burgerschap opleveren. De intergenerationele dimensie in onze samenleving veronderstelt een horizontale en verticale integratie. Horizontaal : >> De integratie van deze dimensie in de schoot van een groep of een dienst verloopt gunstig wanneer de organisatie de specifieke kenmerken van elke generatie kent en er ook rekening mee houdt ; >> De ontschotting tussen de leeftijden, de activiteiten van groepen burgers, enz. kan zich pas voltrekken als zich dat tegelijk op het formele niveau (de welvaartsstaat) als op het informele niveau (solidariteit tussen individuen) afspeelt. Verticaal : >> Het lokale niveau is het meest natuurlijke voor deze dimensie. Op deze schaal kan men gemeenschappelijke plekken creëren waar men toegang heeft tot informatie, waar men de sociale banden kan aanhalen en netwerken onderhoudt, om zo tot intergenerationele projecten te komen ; >> Op het provinciale, regionale of federale niveau worden de financiële en politieke beslissingen genomen die deze dimensie kunnen vertalen in de verschillende domeinen (buurtdiensten, werk, mobiliteit, ) ; >> Het Europese niveau neemt in belang toe, zeker op het vlak van het stimuleren van ideeën inzake sociale vernieuwingen. Het hangt van de individuele lidstaten af in welke mate de integratie van het intergenerationele op dit niveau op de agenda komt. 18 Een samenleving voor alle seizoenen Relaties tussen generaties: een uitdaging
19 Basisprincipes Michel Loriaux geeft enkele basisprincipes aan voor een verrijkende en solidaire ontmoeting tussen de generaties (tijdens de hoorzitting gewijd aan het bevorderen van intergenerationele relaties 8 ). We nemen de samenvatting over zoals ze in de brochure van de Vlaamse Ouderenraad 9 te vinden is. Generaliteitsprincipe : Intergenerationaliteit moet in alle sectoren van de samenleving aanwezig zijn, in de families en het sociaal netwerk, op gemeenschaps- en nationaal niveau, op het publieke domein, in bedrijven, verenigingen, vakbonden, Universaliteitsprincipe : De acties moeten naar alle generaties gericht zijn. Te vaak lijken de enige betrokkenen de kinderen en zorgafhankelijke ouderen te zijn. Ook de middengeneraties zijn partners van intergenerationaliteit. Wederkerigheidsprincipe : Intergenerationele acties mogen geen eenrichtingsverkeer zijn (bijv. enkel naar ouderen gericht). Een mooi voorbeeld van de mengeling van deze basisprincipes is te vinden in het project De reis naar Buchenwald (zie kader), een reis die de jongerenorganisatie Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzw voor alle leeftijden openstelde. Michel Loriaux vroeg in dezelfde hoorzitting speciale aandacht voor het principe van universaliteit en doet een oproep om zeker ook de midden-generatie niet te vergeten. Intergenerationaliteit mag zich niet richten op acties die enkel ouderen aangaan. In het woord intergeneratie zit expliciet de idee van partnerschap tussen meerdere generaties. Men krijgt te vaak het gevoel dat de enige betrokken generaties enerzijds jonge schoolgaande kinderen zijn en anderzijds ouderen, meestal afhankelijk en in instellingen verblijvend. Het is vaak verrassend hoe onzichtbaar de middenklassen (de volwassenen) in allerlei initiatieven zijn. Dit zijn nochtans de actieven die worden voorgesteld als de enige actoren die van tel zijn, met name op economisch vlak. Aangezien ze de hefbomen van de macht en de sleutels van de kluizen in handen hebben, zouden ze in alle aspecten van intergenerationeel werken aan bod moeten komen. Dat ik mijn Europese ervaring heb kunnen vergelijken met die van andere actoren die op nationaal en lokaal niveau werken, betekende een enorme verrijking voor mij. Zo heb ik mijn visie kunnen bijstellen over wat we moeten doen om onze gemeenschappelijke doelstellingen te bereiken in ons streven naar een rechtvaardiger, inclusiever en duurzamer maatschappij. Anne-Sophie Parent, AGE Generaties verschillen? Ontmoeting verrijkt, publicatie n.a.v. Ouderenweek 2007 (19-25 november), een uitgave van het Vlaams Ouderen Overleg Komitee vzw en de Vlaamse Ouderenraad. Cit. p. 23. gebaseerd op teksten van Michel Loriaux. Hoofdstuk 1 Een intergenerationeel pact 19
20 Buchenwald, verhaal van een getuige, Jeugd, Cultuur en Wetenschap Vilvoorde, JCW De reis naar Buchenwald Jeugd, Cultuur en Wetenschap (JCW) stelde de reis voor alle generaties open Een reis organiseren voor mensen van verschillende leeftijden naar het voormalige concentratiekamp Buchenwald, met een overlevende van het kamp als gids : dit is geen activiteit die je doorgaans met erkende jeugdbewegingen associeert. Toch was dit voor de jongerenorganisatie Jeugd, Cultuur en Wetenschap (JCW) niet zo onlogisch. Binnen de organisatie groeide al het idee om een dergelijke reis open te stellen omdat elke generatie op een andere manier naar recente geschiedenis kijkt. De groep van 42 mensen telde 20 deelnemers jonger dan 30 jaar, 7 deelnemers tussen 30 en 40 jaar, 9 deelnemers tussen 40 en 50 jaar, en 6 deelnemers ouder dan 50 jaar. In de groep zaten zowel studerende jongeren als gepensioneerden. Die mengeling bleek in de praktijk ook een meerwaarde te zijn. De jongere generatie heeft de verhalen niet meer uit de eerste hand vernomen, weet een en ander uit de geschiedenisles en kijkt dus afstandelijker naar wat gebeurd is. Het is meer een intellectuele interesse. De middengeneratie is emotioneler, vanwege de betrokkenheid van ouders of grootouders in de oorlog. Naast de bewustmaking over deze zwarte bladzijde in de westerse geschiedenis, blijkt dat zowel de jongeren als de ouderen een wederzijds respect opbrengen voor elkaar. Niet in het minst omdat ze inzicht hebben verworven in de eigenheid van de eigen, maar ook andere generaties. Aangemoedigd door dit succes plant JCW nu een reis naar Auschwitz, met dezelfde mix van leeftijden. Contact : Jeugd, Cultuur en Wetenschap vzw, Vlaanderenstraat 101,1800 Vilvoorde, ; contactpersoon : Sven Vervloet, , sven@jcweb.be Welk soort intergenerationele acties? Het trappenmodel van Penninx kan helderheid verschaffen over het soort acties dat we kunnen nemen : elkaar ontmoeten elkaar leren kennen elkaar beïnvloeden. Elk van deze fasen heeft een eigen doel en methodiek. Zo is bij de ontmoeting de spontane dialoog van belang, het stimuleren van empathie tussen de verschillende groepen zodat vooroordelen en eenzijdige beelden wegvallen. 20 Een samenleving voor alle seizoenen Relaties tussen generaties: een uitdaging
Hoge Raad voor Vrijwilligers over het EYAA 2012 (European Year of Active Ageing 2012)
Hoge Raad voor Vrijwilligers over het EYAA 2012 (European Year of Active Ageing 2012) De Hoge Raad voor Vrijwilligers (HRV) kijkt relatief tevreden terug op 2011, het Europees Jaar voor het Vrijwilligerswerk.
Nadere informatieNAAR EEN EUROPA VOOR ALLE LEEFTIJDEN
NL NAAR EEN EUROPA VOOR ALLE LEEFTIJDEN AGE- STANDPUNT IN HET KADER VAN HET 2007 - EUROPEES JAAR VAN GELIJKE KANSEN VOOR IEDEREEN The European Older People s Platform La Plate-forme européenne des Personnes
Nadere informatieOpdrachtsverklaring Missie - Visie
Opdrachtsverklaring Missie - Visie 1. Missie Sint-Lodewijk biedt aangepast onderwijs en/of begeleiding op maat aan kinderen, jongeren en volwassenen met een motorische beperking. Ook het gezin en breder
Nadere informatieSOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE
Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Algemene vorming op het einde van de derde graad secundair onderwijs Voor de sociale
Nadere informatieBuiten Gewone Buurt. Voor bewoners die zich engageren voor hun buurt of dorp. Projectoproep
Buiten Gewone Buurt Voor bewoners die zich engageren voor hun buurt of dorp Dien een dossier in vóór 12/10/2009 Projectoproep Wil u, samen met andere buurt- of dorpsbewoners, het initiatief nemen om het
Nadere informatieVerhaal van verandering
Belgische Ashoka Fellow Ashoka : Kun je ons iets vertellen over je familie en waar je bent opgegroeid? Ingrid : Ik ben opgegroeid in Antwerpen, een belangrijke stad in Vlaanderen, België. Ik heb een oudere
Nadere informatiePedagogisch beleid in Brede School de Waterlelie, Prinsenhof te Leidschendam
Pedagogisch beleid in Brede School de Waterlelie, Prinsenhof te Leidschendam Inleiding: ATB de Springplank, een algemeen toegankelijke basisschool en Vlietkinderen, maatwerk in kinderopvang, beiden gehuisvest
Nadere informatieVrienden, ik wil eindigen met een driedubbele oproep:
Beste vrienden, We zijn aan het einde gekomen van een gevulde dag, met interessante sprekers. Over generaties heen en tussen generaties in, het debat voeren over solidariteit is niet evident. Maar waar
Nadere informatieSpanningsvelden bij toegankelijkheid van zorg : We hebben gezocht naar een titel die meteen naar de kern van de zaak gaat en die omvattend is voor de
1 Inleiding door dr. Walter Krikilion, voorzitter Werkgroep Ethiek in de Kliniek van ICURO - Symposium Spanningsvelden bij toegankelijkheid van zorg 19 oktober 2012 - Hasselt Beste deelnemers, Als Werkgroep
Nadere informatiev.u.: Ward Van Hoorde, Kwatrechtsteenweg 168, 9260 Wetteren opdrachtsverklaring SINT-LODEWIJK
v.u.: Ward Van Hoorde, Kwatrechtsteenweg 168, 9260 Wetteren opdrachtsverklaring SINT-LODEWIJK OPDRACHTSVERKLARING SINT- LODEWIJK cliënt-organisatie-medew MISSIE SINT-LODEWIJK - biedt aangepast onderwijs
Nadere informatieEuropEEs InstItuut voor onderzoek over de MEdItErranE En Euro-arabIschE samenwerking www.medea.be
Europees Instituut voor Onderzoek over de Mediterrane en Euro-Arabische Samenwerking www.medea.be V O O R S T E L L I N G Voor Europa is de samenwerking met haar naaste buren de Arabische en Mediterrane
Nadere informatiePublieksforum: 30 burgers in dialoog over genetische tests
Z I T H E T I N MIJN GENEN? Publieksforum: 30 burgers in dialoog over genetische tests BELGIË 2003 Wetenschap en samenleving dagen elkaar uit Citaten uit het colloquium Testen van mensen, georganiseerd
Nadere informatieSamen voor een sociale stad
Samen voor een sociale stad 2015-2018 Samen werken we aan een sociaal en leefbaar Almere waar iedereen naar vermogen meedoet 2015 Visie VMCA 2015 1 Almere in beweging We staan in Almere voor de uitdaging
Nadere informatieGemeentelijke basisschool De Knipoog Cardijnlaan 10 2290 Vorselaar 014/51 27 00 0478/28 82 63 014/ 51 88 97 directie@deknipoog.be
Gemeentelijke basisschool De Knipoog Cardijnlaan 10 2290 Vorselaar 014/51 27 00 0478/28 82 63 014/ 51 88 97 directie@deknipoog.be Elementen van een pedagogisch project 1 GEGEVENS M.B.T. DE SITUERING VAN
Nadere informatieMantelzorg, waar ligt de grens?
Mantelzorg, waar ligt de grens? CDA Talentacademie 2014-2015 Anita Relou Wat is volgens het christendemocratisch gedachtengoed de grens van mantelzorg. Inleiding 2015. Een jaar met veel veranderingen in
Nadere informatie3. Inspraak - Participatie aan het beleid
kwaad berokkenen. Vaak is de zorgverlener zich dus niet bewust van de gevolgen van zijn handelingen (vandaar de be tussen haakjes). Voor Vlaanderen bestaat er een Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling.
Nadere informatieZilveren Kracht: bron van alledaagse solidariteit tussen de generaties. Kees Penninx Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn
Zilveren Kracht: bron van alledaagse solidariteit tussen de generaties Kees Penninx Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn Lezing tijdens de hoorzitting "Hoe intergenerationele relaties bevorderen",
Nadere informatienarratieve zorg Elder empowering the elderly
narratieve zorg Elder empowering the elderly huisbezoek 1: KENNISMAKING - 2 - KENNISMAKING - huisbezoek 1- a kennismaking huisbezoek 1: KENNISMAKING a vertrouwelijkheid individueel in teamverband naar
Nadere informatieEen goed leven voor.
Een goed leven voor. Juultje Holla - Perspectief - maart 2013 Als onderdeel van het ZonMW project Zeggenschap en Inclusie Met dank aan Rob, die mij hierbij enorm geholpen heeft. Een goed leven voor. Een
Nadere informatieIs een klas een veilige omgeving?
Is een klas een veilige omgeving? De klas als een vreemde sociale structuur Binnen de discussie dat een school een sociaal veilige omgeving en klimaat voor leerlingen moet bieden, zouden we eerst de vraag
Nadere informatieWerken aan diversiteit Visie en missie van de stad Mechelen
Werken aan diversiteit Visie en missie van de stad Mechelen 1 1. Aanleiding Een aantal bovenlokale processen en gebeurtenissen maken het aanzicht van en het leven in onze stad heel divers. Migratiestromen,
Nadere informatiePresentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis
Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Geachte dames en heren, Zelfredzaamheid is een mooi en positief begrip. Immers, elk kind wil dingen zelf leren doen, jezelf kunnen redden
Nadere informatieDe ontplooiing en integratie van kwetsbare kinderen en jongeren via een bredere toegang tot buitenschoolse, sportieve en culturele activiteiten
Projectoproep van het BNP Paribas Fortis Foundation Fonds, beheerd door de Koning Boudewijnstichting De ontplooiing en integratie van kwetsbare kinderen en jongeren via een bredere toegang tot buitenschoolse,
Nadere informatieWij zijn ING. En wij hebben samen een doel: mensen in staat stellen een stap voor te blijven, in het leven en in zaken.
The Orange Code Wij zijn ING. En wij hebben samen een doel: mensen in staat stellen een stap voor te blijven, in het leven en in zaken. De Orange Code is ons manifest waarin we hebben vastgelegd hoe we
Nadere informatieWat willen we in Pegode VZW bereiken?
Niel, 15 november 2012 Wat willen we in Pegode VZW bereiken? Doelstelling Pegode VZW zoals vermeld in de statuten: De vereniging heeft als doel, met uitsluiting van elk winstoogmerk, de maatschappelijke
Nadere informatieSenioren ontmoeten elkaar. Verslag van 2 oktober 2010
Senioren ontmoeten elkaar Verslag van 2 oktober 2010 Meer overeenkomsten dan verschillen Dit is, in het kort, de conclusie van de lunchbijeenkomst Senioren ontmoeten elkaar 1 op 2 oktober 2010. De lunchbijeenkomst
Nadere informatieVormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015
Vormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015 Inhoud 3 Vooraf 5 Een andere kijk op spijbelen 6 Over de diepere betekenis van kinderspel 7 Kinderen hebben zo hun kijk op quality time 8 Plan
Nadere informatie-Onze school behoort tot het officieel gesubsidieerd onderwijsnet. Het schoolbestuur is de gemeente Olen.
Pedagogisch project 1. situering onderwijsinstelling 2. levensbeschouwelijke uitgangspunten 3. visie op ontwikkeling en opvoeding 4. het schoolconcept 1. Situering onderwijsinstelling 1.1 Een gemeenteschool:
Nadere informatieINHOUD. Wat is een signaal
INHOUD Wat is een signaal Gebruikers Organisaties Beleid Signaleren: tussen vertrouwen, zorgvuldigheid en verantwoordelijkheid Zorgzaam werken: je houding als vrijwilliger Doorverwijzen 2 3 SIGNALEN Signalen
Nadere informatieDodenherdenking. Beuningen, 4 mei 2015
Dodenherdenking Beuningen, 4 mei 2015 Voor het eerst in mijn leven bezocht ik twee weken geleden Auschwitz en Birkenau. Twee plekken in het zuiden van Polen waar de inktzwarte geschiedenis van Europa je
Nadere informatieRAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 15 januari 2002 (OR. en) 14759/01 JEUN 67 SOC 510
RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 15 januari 2002 (OR. en) 14759/01 JEUN 67 SOC 510 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: Resolutie van de Raad en de vertegenwoordigers van de regeringen
Nadere informatiePedagogisch ondersteuningsaanbod op maat voor 20 kleuterscholen in 2012-2013
PROJECTOPROEP Hoe omgaan met kinderarmoede op school? Toerusten van leerkrachten in het kleuteronderwijs om beter steun te verlenen aan kansarme kinderen Diego Cervo Pedagogisch ondersteuningsaanbod op
Nadere informatieBijzonder procesdoel 3: ontdekken van mensenrechten
Bijzonder procesdoel 3: ontdekken van mensenrechten Eerste leerjaar B 3.1. Mijn rechten Beroepsvoorbereidend leerjaar 3.1. Mijn rechten Wie ben ik? * De leerlingen ontdekken wie ze zelf zijn - de mogelijkheden
Nadere informatieMANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN
Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe
Nadere informatie3EEN INTERGENERATIONELE 3KLASSESSIE ORGANISEREN. Het bezoek van één uur van ouderen aan de klas. Om rekening mee te houden.
3 Er kunnen intergenerationele banden worden opgebouwd door activiteiten te organiseren waarin leerlingen en ouderen in één ruimte kunnen leren en hun ervaringen kunnen uitwisselen. Het bezoek van één
Nadere informatiepedagogie van het jonge kind PJK: Opvoeding en Coaching
BACHELOR pedagogie van het jonge kind PJK: Opvoeding en Coaching DE GEDRAGSINDICATOREN VOOR AFSTUDEERSTAGE (WIE DOET WAT? WELKE INDICATOREN? WELKE VERWACHTINGEN?) DEEL 1: WIE DOET WAT? ROL VAN DE STUDENT:
Nadere informatieVisienota EDUCARE / Transities 0-6 jaar. Onderwijscentrum Brussel Entiteit Gezin
Visienota EDUCARE / Transities 0-6 jaar Onderwijscentrum Brussel Entiteit Gezin a. Situering Jonge kinderen (0-6 jaar) groeien op in diverse contexten: thuis, eventueel in de kinderopvang, en in de kleuterschool.
Nadere informatieRondetafelgesprek Mantelzorg 22 november 2012
22 november 2012 Voor u ligt het verslag van het rondetafelgesprek over mantelzorg op 22 november 2012. Dit gesprek was een eerste aanzet - een experiment - om met sleutelfiguren en vrijwilligers uit verschillende
Nadere informatieDe zorg voor ouderen met een andere herkomst als uitdaging en kans voor de hele gemeenschap
De zorg voor ouderen met een andere herkomst als uitdaging en kans voor de hele gemeenschap Guido Cuyvers Departementshoofd, Departement Sociaal Werk, Katholieke Hogeschool Kempen Gebaseerd op een bijdrage
Nadere informatiePartnerkeuze bij allochtone jongeren
Partnerkeuze bij allochtone jongeren Inleiding In april 2005 lanceerde de Koning Boudewijnstichting een projectoproep tot voorstellen om de thematiek huwelijk en migratie te onderzoeken. Het projectvoorstel
Nadere informatieOpvoeden in andere culturen
Opvoeden in andere culturen Bevorderen en versterken: competenties vergroten Een betere leven DVD 1 Bevolkingsgroepen aantal Allochtoon3.287.706 Autochtoon13.198.081 Europese Unie (exclusief autochtoon)877.552
Nadere informatiePedagogisch Project van het Stedelijk Onderwijs
Pedagogisch Project van het Stedelijk Onderwijs (1) Het Stedelijk Onderwijs is de dynamische ontmoetingsplaats van alle leernetwerken ingericht door de Stad Antwerpen. (2) Het Stedelijk Onderwijs voldoet
Nadere informatieINHOUD AFDELING 1 GRONDSLAGEN VAN HET SOCIAAL STATUUT
INHOUD AFDELING 1 GRONDSLAGEN VAN HET SOCIAAL STATUUT HOOFDSTUK 1... 3 EEN SOCIAAL STATUUT VOOR ONTHAALOUDERS... 3 1. Inleiding... 3 2. De Belgische sociale zekerheid: hoe werkt dat?... 3 3. Is een onthaalouder
Nadere informatieAlle bestuursleden zijn gezamenlijk bevoegd om besluiten te nemen namens stichting Meridiaan.
Algemene gegevens Stichting Meridiaan Meridiaan 40 3813 AW Amersfoort www.stichtingmeridiaan.nl RSIN 816179281 KvK Inschrijvingsnummer 32116451 Doel Het doel van Stichting Meridiaan kan samengevat worden
Nadere informatiePortret van H. Gerealiseerd door H. en Linde Stael In samenwerking met het SIHO
Portret van H. Gerealiseerd door H. en Linde Stael In samenwerking met het SIHO Dit portret gaat over H., een vrouw die met een evoluerende spierziekte nog lang voor de klas heeft gestaan in het lager
Nadere informatieBelbin Teamrollen Vragenlijst
Belbin Teamrollen Vragenlijst Lindecollege 2009 1/ 5 Bepaal uw eigen teamrol. Wat zijn uw eigen teamrollen, en die van uw collega s? Deze vragenlijst kan u daarbij behulpzaam zijn. Zeven halve zinnen dienen
Nadere informatieVoorbeelden compententieprofiel mentor
BIJLAGE 1 Voorbeelden compententieprofiel mentor Voorbeeld 1 Meetindicator voor competenties en gedragingen van een mentor, opgesteld door Ryhove, beschutte werkplaats in Gent (PH= persoon met een handicap)
Nadere informatieMANTELZORG VANAF JANUARI 2015 EEN GROTERE ZORG VOOR GEMEENTEN
MANTELZORG VANAF JANUARI 2015 EEN GROTERE ZORG VOOR GEMEENTEN Veel jongeren hebben al vroeg de zorg voor een gezinslid. Maar wie zorgt er eigenlijk voor hen? De klassieke verzorgingsstaat verandert in
Nadere informatieSamenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1
Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting door M. 1184 woorden 8 juni 2013 4 3 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Hoofdstuk 1 De staat kan wetten maken, regels die voor alle
Nadere informatieActieplan 1 Informatie- en preventiebeleid naar de Zeelse bevolking toe op het vlak van o.m. (kinder)armoede, gezondheid, participatie
DEEL ARMOEDEBESTRIJDING Actieplan 1 Informatie- en preventiebeleid naar de Zeelse bevolking toe op het vlak van o.m. (kinder)armoede, gezondheid, participatie Actie 1 : Het OCMW zorgt er, zelfstandig of
Nadere informatieDiverse school, diverse kansen
Diverse school, diverse kansen Stel je buur de volgende 3 vragen: 1. Hoe kom jij in aanraking met diversiteit in onderwijs? 2. Wat is het eerste gevoel dat jij hebt wanneer je denkt aan diversiteit? 3.
Nadere informatieBELVUE MUSEUM. Jongeren eerst!
BELVUE MUSEUM Jongeren eerst! HET BELvue Beheerd door de Koning Boudewijnstichting Geopend in 2005 als centrum voor democratie en geschiedenis Belangrijkste doelgroep: jongeren 2 Democratische waarden
Nadere informatieVisie en Methoden Mondiaal Burgerschap
Visie en Methoden Mondiaal Burgerschap De KNVB gelooft in de maatschappelijke meerwaarde van voetbal. Voetbal brengt de samenleving in beweging. Zo n 300.000 vrijwilligers zijn in Nederland actief bij
Nadere informatieONZE AGENDA OPLEIDEN IN ROTTERDAM VOOR DE WERELD VAN MORGEN STRATEGISCHE AGENDA
ONZE AGENDA OPLEIDEN IN ROTTERDAM VOOR DE WERELD VAN MORGEN STRATEGISCHE AGENDA VOORWOORD Hoe leiden we elke student op tot de professional voor de wereld van morgen? Met de blik op 2025 daagt die vraag
Nadere informatieTOPSIDE staat in het Engels voor Training Opportunities for Peer Supporters with Intellectual Disabilities in Europe. Richtlijnen
TOPSIDE TOPSIDE staat in het Engels voor Training Opportunities for Peer Supporters with Intellectual Disabilities in Europe Richtlijnen voor Mentoren Inclusion Europe www.peer-training.eu Auteurs: TOPSIDE
Nadere informatieStichting Marokkaanse Moslims in Breda. Antiloopstraat LB Breda. Tel/Fax Kvk nr:
Stichting Marokkaanse Moslims in Breda Antiloopstraat 51 4817 LB Breda Tel/Fax +3176 514 74 96 E-mail: sij.breda@hotmail.com Kvk nr: 41105317 BELEIDSPLAN (Meerjarenplan) Stichting Marokkaanse Moslims in
Nadere informatie1 Aanbevolen artikel
Aanbevolen artikel: 25 november 2013 1 Aanbevolen artikel Ik kan het, ik kan het zélf, ik hoor erbij Over de basisingrediënten voor het (psychologisch) welzijn Een klassieke motivatietheorie toegelicht
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Ik had bedacht dat ik voor vandaag maar eens een ouderwetse preek in 3 punten ga houden. Het eerste punt gaat over het kijken naar de ander. De tweede
Nadere informatieHET LOKAAL OVERLEG KINDEROPVANG
Doe-pakket Kinderopvang voor iedereen Met een lokaal netwerk aan de slag om kinderopvang toegankelijker te maken in je gemeente 1 DE SOCIALE FUNCTIE VAN KINDEROPVANG De laatste jaren wordt meer aandacht
Nadere informatieKINDERRECHTEN IN UW KLAS?
KINDERRECHTEN IN UW KLAS? Doe een beroep op UNICEF België voor gratis lesmateriaal, thematische gastlessen en concrete acties over kinderrechtenen ontwikkelingseducatie. Over UNICEF België UNICEF (het
Nadere informatie8 Voorwoord. 2012, het Europees jaar van het actief ouder worden en de solidariteit tussen de generaties.
Voorwoord In alle Europese landen en zeker ook in Vlaanderen leven steeds meer mensen langer. Daardoor neemt het relatieve aandeel van de ouderen in de bevolking toe. De bevolking vergrijst. Deze vergrijzing
Nadere informatieEen boog van solidariteit: vrijwilligerswerk
Een boog van solidariteit: vrijwilligerswerk Inleiding De tekst die voor jou ligt, verduidelijkt onze visie bij het organiseren van vrijwilligerswerk in het buitenland. We sturen je niet zo maar naar het
Nadere informatieGIBO HEIDE. pedagogisch project
GIBO HEIDE pedagogisch project gemeenteraadsbesluit van 26 mei 2015 Het pedagogisch project is de vertaling van de visie van directie en leerkrachten die betrekking heeft op alle aspecten van het onderwijs
Nadere informatieOnderwerp: Inhoudelijk verslag betreffende project migranten vrouwen emancipatie st.kizilpar 2018 (kenmerk ) ( ABBA/VL/7979)
Onderwerp: Inhoudelijk verslag betreffende project migranten vrouwen emancipatie st.kizilpar 2018 (kenmerk ) ( ABBA/VL/7979) 30-12-2018 Den Haag Het st.kizilpar heeft in samenwerking met St.dialooghuis
Nadere informatieBurgervriendschappen. wiens zorg is dat? Ellen MJ Witteveen
Burgervriendschappen. wiens zorg is dat? Ellen MJ Witteveen Deltalezingen cyclus Gerion 13 juni 2013 Opbouw Burger? Vanuit overheidsperspectief Vanuit samenlevingsperspectief Vanuit professioneel perspectief
Nadere informatiezorgen voor elkaar over mantelzorgers met een migranten achtergrond stamm
zorgen voor elkaar over mantelzorgers met een migranten achtergrond stamm Mantelzorg is... Mooi De hulpvrager is je dankbaar, mantelzorg geeft veel voldoening Divers De taken lopen uiteen: huishoudelijke
Nadere informatieWorkshop: Familiegericht werken. SOFA-model
Workshop: Familiegericht werken SOFA-model In de zorg staat de zorgvrager centraal, maar ook de familie is betrokken partij als iemand wordt opgenomen in het WZC. Om de zorg goed te laten verlopen, is
Nadere informatieNoot 12 Voorbeeldselectie van thema s en vragen voor zeven groepsgesprekken
Noot 12 Voorbeeldselectie van thema s en vragen voor zeven groepsgesprekken Bijeenkomst 1: Kennismaking 1 Bijeenkomst 2: Familie en vrienden Gesprek over subthema 1: Ouders en Grootouders : Wie was uw
Nadere informatieOp zoek naar geschikte kinderopvang. Onze tips voor u. Goede zorg voor uw naasten.
Op zoek naar geschikte kinderopvang. Onze tips voor u. Goede zorg voor uw naasten. Welkom bij Care.com! Wij willen u graag helpen bij het vinden van de beste zorg voor uw kinderen. Dit doen wij enerzijds
Nadere informatieMaison BILOBA Huis. Basisideeën
Maison BILOBA Huis Basisideeën Goed wonen E.MM.A biedt woongelegenheid aan senioren uit de buurt rond de Brabantstraat, om hen in staat te stellen een beter leven te leiden in hun buurt. Het BILOBA Huis
Nadere informatieZelfbeeld. Het zelfvertrouwen wordt voor een groot deel bepaald door de ideeën die het kind over zichzelf heeft: het zelfbeeld.
Zelfbeeld Het zelfvertrouwen wordt voor een groot deel bepaald door de ideeën die het kind over zichzelf heeft: het zelfbeeld. Een kind dat over het algemeen positief over zichzelf denkt, heeft meer zelfvertrouwen.
Nadere informatie8301/18 van/pau/sl 1 DG E 1C
Raad van de Europese Unie Brussel, 4 mei 2018 (OR. en) 8301/18 NOTA van: aan: JEUN 48 MIGR 51 SOC 213 EDUC 134 het Comité van permanente vertegenwoordigers (1e deel) Raad nr. vorig doc.: 7831/1/18 JEUN
Nadere informatieOplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)
Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)
Nadere informatieParticipatief leiderschap. Hoe leid je een samenwerkingsverband?
Participatief leiderschap Hoe leid je een samenwerkingsverband? Mr. Drs. Lucien Stöpler Justice in Practice December 2014 Participatief leiderschap: Hoe leid je een samenwerkingsverband? 2014 Justice in
Nadere informatieREFUGEE UNITE IC VZW
REFUGEE UNITE IC VZW Project/Projet Organisatie/organisation Het Internationaal Comité vzw (IC) is een zelfstandige, democratisch georganiseerde, multiculturele federatie. Het IC wil zel forganisaties
Nadere informatieHAALBAARHEIDSONDERZOEK NAAR EEN EUROPESE SECTORRAAD ARBEIDSMARKT EN KWALIFICATIES IN DE SPORT EN BEWEEGSECTOR
HAALBAARHEIDSONDERZOEK NAAR EEN EUROPESE SECTORRAAD ARBEIDSMARKT EN KWALIFICATIES IN DE SPORT EN BEWEEGSECTOR essc-sport project www.eose.org 1 De uitdagingen van de Sport- en Beweeg sector De Sport en
Nadere informatieFigure 1 logo vrouwenraad. De Vrouwenraad wil voor elk kind betaalbare, toegankelijke en kwaliteitsvolle kinderopvang
Figure 1 logo vrouwenraad De Vrouwenraad wil voor elk kind betaalbare, toegankelijke en kwaliteitsvolle kinderopvang INHOUDSTAFEL kinderopvang... 1 Een kaderdecreet kinderopvang... 2 Kwaliteitsvolle kinderopvang...
Nadere informatieJezus zoekt ruzie. en tussen een schoondochter en haar schoonmoeder
Jezus zoekt ruzie Inleiding Denk niet dat ik gekomen ben om op aarde vrede te brengen. Ik ben niet gekomen om vrede te brengen, maar het zwaard. Want ik kom een wig drijven tussen een man en zijn vader,
Nadere informatieEuropakenner Onderzoeker Journalist. toepassing. bediscussiëren en beargumenteren van Europese kwesties. gehaald op:
Europakenner Onderzoeker Journalist Europeaan en invloeden Europese en internationale instellingen bediscussiëren en beargumenteren van Europese kwesties toekomst als Europees burger formuleren Een Europeaan
Nadere informatieDuurzaam samenwerken in een buurtgericht netwerk voor kinderen en gezinnen
Duurzaam samenwerken in een buurtgericht netwerk voor kinderen en gezinnen Welke uitdagingen liggen er? Het lokaal geïntegreerd gezinsbeleid neemt een belangrijke plaats in binnen het lokaal sociaal beleid,
Nadere informatieFORMATION-RELAIS. 1996-2015 C P F B H o g e r o n d e r w i j s v o o r s o c i a l e p r o m o t i e, v e r b o n d e n a a n d e U C L 26/03/2015
JE HOGERE STUDIES ONDERBREKEN OM DE 1996-2015 C P F B H o g e r o n d e r w i j s v o o r s o c i a l e p r o m o t i e, v e r b o n d e n a a n d e U C L TIJD TE NEMEN VOOR EEN HERORIËNTERING EN EEN HERONTDEKKING
Nadere informatieStartmoment traject Jeugdwerk in de Stad, 27 september Didier Reynaert Lector sociaal werk, HoGent Gastlector kinderrechten, Odisee
Startmoment traject Jeugdwerk in de Stad, 27 september 2016 Didier Reynaert Lector sociaal werk, HoGent Gastlector kinderrechten, Odisee Goedkeuring Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK, 1989).
Nadere informatieDementie maar anders Vergeet Dementie Onthou Mens
Dementie maar anders Vergeet Dementie Onthou Mens Wat is dementie? Dementie is geen op zichzelf staande ziekte, maar een combinatie van verschijnselen (syndroom): Geheugenstoornissen Verwardheid Verminderde
Nadere informatiePiter Jelles Strategisch Perspectief
Piter Jelles Strategisch Perspectief Strategisch Perspectief Inhoudsopgave Vooraf 05 Piter Jelles Onze missie 07 Onze ambities 07 Kernthema s Verbinden 09 Verbeteren 15 Vernieuwen 19 Ten slotte 23 02 03
Nadere informatieVergrijzing. Impact en uitdagingen voor de lokale besturen
Vergrijzing Impact en uitdagingen voor de lokale besturen Robert Petit Het departement Research van Dexia heeft een bijzonder interessante studie gepubliceerd voor de gemeentelijke beleidsvoerders die
Nadere informatieIn verbinding zelf keuzes maken. Petri Embregts
In verbinding zelf keuzes maken Petri Embregts Cliënten eigen keuzes laten maken, ze regie geven over hun eigen leven, dat is wat we nastreven Dhr Hans Bouter Leidsch Dagblad Eigen regie, zelf keuzes maken
Nadere informatie18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid
18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid Goed, gezond en gemotiveerd aan het werk tot je pensioen? Dat bereik je door kansen te pakken op het werk. Leer aan de hand van onderstaande punten hoe je
Nadere informatieDe laatste wens van Maarten Ouwehand
De laatste wens van Maarten Ouwehand Een verhalend ontwerp voor CKV waarin leerlingen op school een museum ontwerpen, inrichten en openen. Gemaakt voor en door: Andreas College Katwijk en Bureau voor Educatief
Nadere informatie1. Iedereen is welkom in de opvang DE KINDEROPVANG HEEFT EEN BELANGRIJKE SOCIALE TAAK
1. Iedereen is welkom in de opvang DE KINDEROPVANG HEEFT EEN BELANGRIJKE SOCIALE TAAK Kinderen krijgen in de opvang volop kansen om zich te ontwikkelen. Ouders kunnen intussen werk zoeken of gaan werken,
Nadere informatieSTUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING
STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Moderne Talen - Wetenschappen AO AV 009 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 27 Inhoud Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 23 november 2006 1 Deel 1 Opleiding...
Nadere informatieSamen doen. Zorgvisie. Zorg- en dienstverlening van A tot Z
Samen doen Zorgvisie Zorg- en dienstverlening van A tot Z Wat en hoe? 3 W Samen met de cliënt bepalen we wát we gaan doen en hóe we het gaan doen. Mensen met een verstandelijke beperking kunnen op diverse
Nadere informatieNaar een gezamenlijke visie: lokale overheden als actoren voor ontwikkeling
Naar een gezamenlijke visie: lokale overheden als actoren voor ontwikkeling Consultatieproces Dit document bevat de ontwerpvisie die resulteerde uit de conferentie Winning through twinning, die van 17
Nadere informatieKinderrechten- en ontwikkelingseducatie voor uw toekomstige leerkrachten!
Kinderrechten- en ontwikkelingseducatie voor uw toekomstige leerkrachten! samen voor kinderen 2 2 Waarom is het belangrijk om leerlingen en leerkrachten te sensibiliseren over de Rechten van het Kind?
Nadere informatieIdentiteit van de Koos Meindertsschool
Identiteit van de Koos Meindertsschool 1. Identiteit - het karakter van de school Wij zijn een open school waarin een ieder gelijkwaardig is. Wij heten elk kind welkom op de Koos Meindertsschool, ongeacht
Nadere informatieDOSSIER >>> Wat is een. goede papa? DOSSIER
DOSSIER >>> Wat is een DOSSIER goede papa? 42 PSYCHOLOGIES MAGAZINE april 2014 Beter in je vel op het werk Nu de strenge maar afwezige vader definitief heeft afgedaan is het voor papa s zoeken naar een
Nadere informatiekoppel geboorte Familie bemiddeling huwelijk uit elkaar gaan scheiding wettelijk samenwonen opvang voor kinderen zwangerschap
uit elkaar gaan huwelijk geboorte wettelijk samenwonen bemiddeling opvang voor kinderen koppel zwangerschap scheiding Familie We wonen samen maar willen niet trouwen. Kan dat? Ja. In België leven vele
Nadere informatieontdek de kracht van het geven
ontdek de kracht van het geven Berghummerstraat 15 7591 GX Denekamp T 053 53 75 777 F 053-53 75 760 E gerardusmajella@zorggroepsintmaarten.nl ontdek de kracht van het geven 02 Welkom. Ontdek de kracht
Nadere informatieinschrijving gratis onderwijs Onderwijs problemen kleuterschool schoolplicht schoolagenda buitenschoolse activiteiten ouderverenigingen
problemen schoolagenda gratis onderwijs schoolplicht inschrijving kleuterschool buitenschoolse activiteiten ouderverenigingen Onderwijs In België zijn kinderen verplicht naar school te gaan van 6 tot 18
Nadere informatieCentrum voor begeleiding van kinderen en volwassenen met een visuele handicap
Centrum voor begeleiding van kinderen en volwassenen met een visuele handicap Ganspoel Ganspoel is een gespecialiseerd Centrum voor de begeleiding van kinderen en volwassenen met een visuele (meervoudige)
Nadere informatieEUROPEAN DISABILITY FORUM...
Deïnstitutionalisering en de rechten van personen met een handicap perspectief van Europese Unie... An-Sofie Leenknecht, EDF Human Rights Officer, Brussel, 26 november 2014 EUROPEAN DISABILITY FORUM Vertegenwoordigen
Nadere informatie