UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR FUSIES EN OVERNAMES IN DE VERZEKERINGSSECTOR

Transcriptie

1 UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR FUSIES EN OVERNAMES IN DE VERZEKERINGSSECTOR Scriptie voorgedragen tot het bekomen van de graad van licentiaat in de toegepaste economische wetenschappen. Grégory Delens onder leiding van Prof. Dr. K. Bernauw

2 PERMISSION II

3 Woord vooraf Na enkele maanden werk, onderzoek en studie, is deze literatuurstudie het resultaat van een lang proces. Gedurende dit lang werkproces werd ik gesteund door mijn omgeving zoals mijn familie, die ik hiervoor wens te bedanken. Ook mijn promotor, Prof. Dr. K. Bernauw, ben ik uiterst dankbaar. De constructieve opmerkingen waren een hulp om deze thesis tot een goed einde te brengen. De personen die bereidwillig hebben meegewerkt aan mijn interviews, zoals Dhr. Verdonckt D. van KBC Verzekeringen, Mevrouw Vernaillen H. van P&V Verzekeringen, Dhr. Cano A. van Fortis AG en Dhr. Huveneers C. van de Raad voor de Mededinging wens ik uiteraard ook uitdrukkelijk te bedanken. Prof. Dr. J. Rogge en de bibliotheekdienst van Assuralia ben ik eveneens dankbaar voor de vele informatie en interessante literatuur die ik er heb kunnen vinden over de verzekeringssector. Diverse personen van het controleorgaan CBFA hebben mij eveneens geholpen om een duidelijk beeld te verkrijgen over fusies en overnames in de verzekeringssector. III

4 Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE : Woord vooraf III Inhoudsopgave IV Gebruikte afkortingen VII Lijst van de tabellen en grafieken VIII Inleiding 1 Hoofdstuk 1 : De evolutie en de huidige situatie in de verzekeringssector. 3 Algemeen beeld over de verzekeringssector. Concentratiebewegingen binnen de verzekeringssector. Hoofdstuk 2 : De motieven voor de fusies en overnames binnen de verzekeringssector en de bijhorende nadelen van het groot zijn De motieven voor de fusies en de overnames : 20 Motieven afhankelijk van de situatie Synergie-effecten en kostenbesparingen Voordelen van het groter worden en sterkere weerstand tegen hevige concurrentie Diversificatie Groeimogelijkheden Voordeel van snelheid bij fusies en overnames Verplichtingen wegens zware verliezen en insolvabiliteit 2.2. De negatieve aspecten van grote, complexe groepen. 30 IV

5 Hoofdstuk 3 : De mogelijkheden om te concentreren en voorbeelden in de realiteit. 34 Kiezen tussen fusies, acquisities en samenwerkingsakkoorden Moeilijkheden bij het vergelijken van de alternatieven 3.1. Fusies Overnames Samenwerkingsakkoorden. 44 Hoofdstuk 4 : De gevolgen van fusies en overnames binnen de verzekeringssector Gevolgen op het vlak van efficiëntie Gevolgen op het vlak van de werkgelegenheid. 50 Hoofdstuk 5 : Het bankverzekeren, een vorm van fusie, overname en samenwerking tussen de bank- en de verzekeringssector Definitie en kenmerken Motieven voor de ontwikkeling van het bankverzekeren Ontplooiing van het bancassurance-concept in België Gevolgen voor de financiële instellingen en implicaties 74 op vlak van controle. A) Gevolgen voor de financiële instellingen. 74 B) Implicaties op vlak van controle Besluit. 78 Hoofdstuk 6: Waardebepaling bij fusies en overnames in de verzekeringssector. 81 V

6 Hoofdstuk 7 : Toezicht en Controle op de Verzekeringssector De Verzekeringscontrolewet van 9 juli Organisatie van de controle: A) De CBFA 89 B) De erkende Commissarissen 91 C) Commissie voor Verzekeringen De hervorming van het financieel toezicht in België Controle bij fusies en overnames De mededingingswetgeving. 102 Hoofdstuk 8 : Algemeen Besluit. 112 Bibliografie X Bijlagen VI

7 Gebruikte afkortingen ACME : Vereniging van de Europese Coöperatieve en Onderlinge Verzekeraars Assuralia : Beroepsvereniging van verzekeringsondernemingen BCCI : Bank for Credit and Commerce International B.S. : Belgisch Staatsblad BVVO : Belgische Beroepsvereniging van Verzekeringsondernemingen CBF : Commissie voor het Bank- en Financiewezen CBFA : Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen CDV : Controledienst voor de Verzekeringen IAIS : International Association of Insurance Supervisors FICMA : Internationaal Verbond van Coöperatieve en Onderlinge Verzekeringsmaatschappijen FVF : Federatie voor Verzekerings- en Financiële tussenpersonen HR : Human Resources IBR : Instituut der Bedrijfsrevisoren NBB : Nationale Bank van België SBB : Secretariaat Belgische Boerenbond VDV : Vrije Dienstverlening VKW : Verbond van Kristelijke Werkgevers VMVM : Vereniging van Middelgrote Verzekeringsmaatschappijen VII

8 Lijst van de tabellen en grafieken Hoofdstuk 1 Grafiek 1.1 : Evolutie Saldo van de verschillende activiteiten. 4 Grafiek 1.2 : Evolutie globaal resultaat verzekeringssector. 6 Grafiek 1.3 : Wereldwijde overnamemarkt Grafiek 1.4 : Geografische spreiding van de in België gevestigde verzekeringsmaatschappijen. 10 Grafiek 1.5 : Aantal ondernemingen naar maatschappelijke zetel. 16 Grafiek 1.6 : Aantal ondernemingen volgens specialisering. 16 Grafiek 1.7 : Evolutie premieontvangsten. 19 Tabel 1.1 : Onderscheid technisch en financieel resultaat. 5 Tabel 1.2 : Winst / Verlies verdeling verzekeringsmaatschappijen. 7 Tabel 1.3 : De twintig grootste verzekeringsondernemingen in 2002 op het geheel van de activiteiten. 11 Tabel 1.4 : Marktaandeel van de 15 grootste groepen in Tabel 1.5 : Totaal incasso, premies Leven en premies Niet-Leven. 17 Tabel 1.6 : Algemene evolutie van de incasso s. 18 Hoofdstuk 2 Tabel 2.1 : The impact of selected variables on the probability of each event. 25 Hoofdstuk 4 Grafiek 4.1 : Samenstelling van de werknemers in de verzekeringssector. 52 Tabel 4.1 : Aantal ondernemingen volgens omvang, aantal en % van het totale personeelsbestand. 51 VIII

9 Hoofdstuk 5 Grafiek 5.1 : Marktaandeel van de distributiekanalen in de niet-levensverzekering. 58 Grafiek 5.2 : Marktaandeel van de distributiekanalen in de Levensverzekering. 59 Grafiek 5.3 : De rendabiliteit van financiële instellingen. 71 Grafiek 5.4 : De rol van de bank als verdeler van Levensverzekeringsproducten in Europa. 73 Tabel 5.1 : Vergelijking van bank- en verzekeringsactiviteiten. 56 Tabel 5.2 : Voor- en nadelen van de verschillende formules voor toetreding tot 60 het bankverzekeren. Tabel 5.3 : Verzekeringsdistributiekanalen in Hoofdstuk 6 Grafiek 6.1 : The common solvency structure and standards within the framework for insurance supervision. 83 IX

10 Inleiding In deze scriptie wordt getracht een algemeen beeld te scheppen over de fusies en de overnames in de verzekeringssector en worden bepaalde aspecten hieromtrent verduidelijkt. De Belgische verzekeringssector is de laatste jaren sterk geëvolueerd. Een van de oorzaken hiervan zijn de vele fusies en overnames die de verzekeringssector gekend heeft en die ervoor gezorgd hebben dat er grote groepen zijn ontstaan en dat diverse verzekeraars hun krachten zijn gaan samenbundelen. Het feit dat deze fusies en overnames een grote impact hebben gehad op de verzekeringssector en dat mijn interesse voor deze sector eveneens groot is waren mijn belangrijkste motieven om dit onderwerp te kiezen voor deze scriptie. Het eerste hoofdstuk bespreekt de algemene evolutie die de verzekeringssector de laatste jaren heeft gekend en verklaart de huidige situatie in de sector. De laatste grootste fusiegolven die de financiële dienstensector heeft gekend worden er eveneens kort besproken. Door verschillende factoren is een algemene concentratie echter merkbaar in de verzekeringssector. Er wordt eveneens gekeken naar de ideale strategie die een verzekeraar best volgt om te groeien. Uiteraard wordt de aandacht hier wel vooral op de externe groei gelegd die bestaat uit overnames. Het tweede hoofdstuk behandelt de diverse motieven voor de fusies en de overnames in de verzekeringssector. Zoals verder zal aangetoond worden, zijn er verschillende redenen die een verzekeraar ertoe kunnen aanzetten om tot een fusie of een overname over te gaan. Het behalen van synergie-effecten, het willen groeien of het willen diversifiëren in een andere activiteit zijn hierbij slechts enkele van de mogelijkheden. Na de bespreking van elk motief wordt in de meeste gevallen eveneens een praktijkvoorbeeld gegeven. Een tweede deel in dit hoofdstuk bespreekt de nadelen van de grote en complexe structuren waarmee sommige verzekeraars nu te kampen hebben. Door deze nadelen en gevaren kiezen sommige verzekeraars ervoor om klein te blijven en als nichespeler te concurreren. De mogelijkheden om te concentreren worden in het derde hoofdstuk overlopen. Afzonderlijk worden hier de fusies, de overnames en de samenwerkingsakkoorden behandeld. Er wordt geprobeerd om te verduidelijken waarvoor een verzekeringsmaatschappij best kiest in diverse 1

11 situaties. Ook hier worden telkens praktische voorbeelden gegeven om een duidelijker beeld te scheppen. Het vierde hoofdstuk beschrijft in een eerste deel de gevolgen van fusies en overnames op het vlak van efficiëntie. Men gaat dus na welke de effecten zijn van een fusie of een acquisitie op de gefuseerde ondernemingen of op de verschillende partijen bij een overname. Het tweede deel in dit hoofdstuk handelt over de gevolgen op het vlak van werkgelegenheid. Hebben de vele fusies en overnames in de sector zware consequenties gehad op de werkgelegenheid? Het belang van het human resources -aspect wordt hier eveneens besproken. Hoofdstuk vijf bespreekt een speciale vorm van samenwerking die de verzekeringssector gedurende de laatste jaren heeft gekenmerkt. Dit hoofdstuk bespreekt namelijk het bankverzekeren. Verschillende financiële dienstengroepen hebben getracht om de complementariteit tussen bancaire activiteiten en verzekeringsactiviteiten na te streven om zo synergievoordelen teweeg te brengen tussen de commerciële netten en om de producten die aan klanten worden aangeboden te diversifiëren. De motieven voor de ontwikkeling van het bankverzekeren, de praktische ontplooiing van het bancassurance-fenomeen in België, de gevolgen voor de financiële instellingen en de implicaties op vlak van controle komen in dit hoofdstuk ook aan bod. De diverse mogelijkheden voor de waardebepaling bij fusies en overnames in de verzekeringssector zijn het onderwerp van het zesde hoofdstuk. Methodes zoals de embedded value benadering worden hier uiteraard behandeld. Het voorlaatste hoofdstuk, hoofdstuk zeven, bespreekt het toezicht en de controle binnen de verzekeringssector. Het is om verschillende redenen heel belangrijk om toezicht te houden over de verzekeringssector, vooral dan ook bij fusies en overnames. De verzekeringscontrolewet van 9 juli 1975, de organisatie van de controle, de hervorming van het financieel toezicht in België, de specifieke controle bij fusies en overnames en tenslotte de mededingingswetgeving worden in dit hoofdstuk allemaal besproken. Hoofdstuk acht sluit dan ten slotte af met een algemeen besluit en een paar opmerkingen over fusies en overnames in de verzekeringssector. 2

12 Hoofdstuk 1 : De evolutie en de huidige situatie in de verzekeringssector Om een algemeen beeld te krijgen over de verzekeringssector kan het nuttig zijn om een paar jaren terug te blikken in de geschiedenis. Zo wordt het mogelijk om de evolutie van de sector te onderzoeken en wordt de huidige toestand van de sector waarschijnlijk ook duidelijker. De toenemende vrijmaking van de financiële sector heeft verzekeringsmaatschappijen mogelijkheden geboden om uit te breiden. Sinds 1986 waren er in de verzekeringssector ook veel fusies en overnames. (Verbist J.F., 1995). De Belgische verzekeringssector was in de periode een duiventil! Sinds 1985 hebben zowat 150 verzekeringsmaatschappijen in België om verschillende redenen hun erkenning teruggegeven (Allaert G., 2001). Hoewel het totaal aantal erkende Belgische verzekeringsmaatschappijen al die jaren nauwelijks wijzigde, deed zich onderhuids een enorm voorloop voor ten gevolge van fusies, overnames, groepsvorming en de intocht van buitenlandse maatschappijen, die werden gelokt door de Europese interne markt. Vanaf 1995 zien we duidelijk dat er een schaalvergroting aan de gang is in de verzekeringssector, specifiek in het perspectief van de Europese verzekeringsmarkt (zie hierbij ondermeer het voorbeeld van de vorming van transnationale Europese verzekeringsgroepen). Het is ook belangrijk op te merken dat een groot deel van de Belgische verzekeringsmarkt eveneens in handen is of was van buitenlandse ondernemingen, zoals de Franse groepen AGF en AXA, en de Zwitserse groepen Winterthur en Zurich (Allaert G., 2001). De jongste tien jaar zijn er heel wat veranderingen gebeurd in de verzekeringssector. De belangrijkste factoren voor die veranderingen waren onder andere de overname- en fusiegolf in de sector, de lancering van nieuwe producten, het optreden van de banken in de verzekeringssector, een internationalisering van de competitie, enz. In 1998 startte een nieuwe fusiegolf in de verzekeringssector, die zich ook heeft voortgezet in werd ook beschreven als het jaar van de grote bankversmeltingen. Door die vele fusies en overnames deden de grotere, stabielere Belgische bedrijven het algemeen goed in De belangrijkste fusies en overnames in de verzekeringssector werden toen verwezenlijkt door AGF Belgium, de groep AXA Royale Belge, de groep AG, Hermes Verzekeringsgroep en Naviga Antwerpse Verzekeringsmaatschappij. (Delmartino D., 1999). 3

13 Het jaar 2000 kan voor de verzekeringssector algemeen beschouwd worden als een overgangsjaar, aangezien enkele indicatoren ongunstig bleken te evolueren. De resultaten van verschillende activiteiten toonden in het jaar 2000 een dalende tendens, waardoor de saneringsplannen die de Controledienst sinds de jaren 90 wou doorvoeren dreigden te vervagen. Het totale resultaat van de sector in 2000 bevestigt de daling van de winst die aan het einde van het vorige jaar reeds werd ingezet. Het totale resultaat van een verzekeringsmaatschappij omvat zowel het technisch resultaat als het financieel resultaat. Het technisch resultaat wordt door het verschil tussen de premieinkomsten en de schade-uitgaven gevormd. Het financieel resultaat bestaat uit de opbrengsten die worden gehaald uit de diverse beleggingen (opbrengsten op reserves, meerwaarden op beleggingen, enz.). In betere tijden konden de verzekeraars een slecht technisch resultaat min of meer goedmaken aan de hand van hun financieel resultaat. Doordat het financieel resultaat in economisch moeilijke tijden eveneens niet goed is, hebben de verzekeraars te kampen met een negatief technisch-financieel saldo. Onderstaande grafiek geeft de evolutie weer van zowel het saldo van de verzekeringsactiviteit als het saldo buiten de verzekeringsactiviteiten (in percentage van de verdiende premies). Grafiek 1.1 : Evolutie Saldo van de verschillende activiteiten. (Bron: Controledienst voor de Verzekeringen, Jaarverslag , p. 28). 4

14 Deze tabel is een analyse van de saldi voor het geheel van de activiteiten van 1999 tot en met het jaar Hier is het onderscheid tussen het technisch resultaat en het financieel resultaat ook telkens zichtbaar. Tabel 1.1 : Onderscheid technisch en financieel resultaat. (Bron: Controledienst voor de Verzekeringen, Jaarverslag , p. 28). In 1998 bereikte het algemeen resultaat van de sector nog een hoogtepunt, met een globaal resultaat van euro. Zoals ook uit de volgende grafiek blijkt, begon dit globaal resultaat vanaf 1999 sterk te dalen. In die periode bleek de concentratiebeweging in de verzekeringssector zich op een traag maar zeker tempo verder te zetten. (Controledienst voor de Verzekeringen, Jaarverslag , blz ). 5

15 Grafiek 1.2 : Evolutie globaal resultaat verzekeringssector. (Bron: Controledienst voor de Verzekeringen, Jaarverslag ) (resultaten in duizend euro) 2002 was algemeen een rampjaar voor de verzekeringssector. Voor het eerst noteerde de sector in zijn geheel een verlies. De verzekeraars werden geconfronteerd met deze aanzienlijke verliezen op hun beleggingsportefeuilles, te wijten aan de daling van de aandelenkoersen. In 2002 verbeterde nochtans het saldo van de verzekeringsactiviteit, maar door de slechte beleggingsresultaten en de gestegen herverzekeringskosten werd deze verbetering tenietgedaan. (Controledienst voor de Verzekeringen, Jaarverslag ). De vrees voor verspreiding naar andere sectoren, maar vooral ook de vrees voor ongekende risico s in de portefeuilles, heeft geleid tot een duidelijke oproep voor een versterking van het toezicht op de sector. Zoals blijkt uit onderstaande tabel, die het aantal ondernemingen met winst en verlies en het geheel van de activiteiten weergeeft, boekte de sector in 2002 echter een verlies van meer dan 820 miljoen euro. Uit de tabel blijkt ook dat meer dan de helft van de ondernemingen in 2002 te kampen had met verlies. 6

16 MET WINST MET VERLIES TOTAAL AANTAL PCT. RESULTAAT AANTAL PCT. RESULTAAT AANTAL RESULTAAT ,57% ,43% ,11% ,90% ,43% ,57% ,95% ,05% ,82% ,18% ,42% ,58% ,43% ,57% ,69% ,31% ,51% ,49% Tabel 1.2 : Winst / Verlies verdeling verzekeringsmaatschappijen. (Bron: Controledienst voor de Verzekeringen, Jaarverslag , blz. 35 en Jaarverslag ). (resultaten in duizend euro) De sterke prestatie van de globale aandelenmarkt gedurende het jaar 2003 heeft, sneller dan verwacht, bedrijven terug verleid om grote deals te sluiten. Dit is vooral verrassend gezien de zware slag die het ondernemerssentiment diende te incasseren in de periode Hoewel de Europese verzekeringsbedrijven een zeker koersherstel konden laten zien in 2003, bleef hun performance toch iets achter op het marktgemiddelde. Algemeen kon men in 2003 met een winst van 727 miljoen euro spreken van een gezonde evolutie. Er werd echter een punt gezet achter de negatieve, dalende trend in het totaal resultaat. Michel Baecker, gedelegeerd bestuurder van Assuralia, merkte toch op dat er sprake was van fragiel herstel. Dit herstel was in 2003 vooral te danken aan de stijging van de premieinkomsten. In 2003 bleken er toch nog meer dan 10 maatschappijen in het rood te staan. (Verzekeren is weer rendabel, De Standaard, 28/09/2004). In het jaar 2003 zijn vele aspecten wel sterk verbeterd in de verzekeringssector, waardoor het mogelijk werd om van een positieve evolutie te spreken. De negatieve factoren, zoals de hoge schadelast en de verminderde financiële capaciteit, die het in de vorige jaren soms echt moeilijk maakten, verdwenen geleidelijk. De genomen maatregelen om o.a. de geloofwaardigheid van de verzekeringsbranche te verhogen blijken eveneens hun vruchten te werpen. (Assurinfo nr. 31, 30 september 2004). De Gryse B. (2004) beschreef 2003 eveneens als een jaar waarin het nettoresultaat van de verzekeringssector in ons land lichtjes verbeterde dankzij een lichte stijging van de financiële inkomsten en een stabilisering van de ten laste genomen risico s. 7

17 Daniel G. Schanté, algemeen directeur van het Europees comité voor verzekeringen, maakte in 2004 bekend dat de Europese verzekeringssector ondanks een zwakke economische situatie toch gegroeid was in Er was toen ongeveer sprake van een groei van 0,9% tegenover (Verzekeringssector groeit ondanks zwak economisch klimaat, De Standaard, 22/06/2004). De Standaard schreef begin 2004 dat Michel Baecker, gedelegeerd bestuurder van Assuralia, het jaar 2003 zelfs omschreef als een grand cru jaar voor de verzekeringssector. Na drie turbulente jaren zijn heel wat problemen met succes aangepakt. ( Grand cru jaar voor verzekeringssector, De Standaard, 20/02/2004). Uiteraard hebben niet alle verzekeraars de harde tijden kunnen doorstaan en sommige maatschappijen hebben dan ook de boeken moeten neerleggen. Een aantal verzekeringsbedrijven heeft het vandaag ook nog moeilijk om het hoofd boven water te houden. Voor sommige bedrijven is het bijvoorbeeld nog steeds moeilijk om de rendabiliteit op te krikken. (Assurinfo nr. 31, 30 september 2004). Door verschillende factoren is een algemene concentratie merkbaar in de verzekeringssector. Concentratie betekent het samensmelten, groeperen of verenigen van verschillende individuen tot een groter geheel. Deze concentratie kan zich bijvoorbeeld afspelen tussen verzekeringsmaatschappijen onderling, of ook tussen een verzekeringsmaatschappij en een andere financiële instelling zoals een bank. Het jaar 2000 was algemeen een hoogtepunt op vlak van aantal fusies en overnames. Na 2000 begon deze concentratiebeweging fel te verzwakken. Toch is in 2004 voor het eerst sinds eind 2000 sprake van een herstel van de wereldwijde markt voor fusies en overnames. Hierbij valt wel op te merken dat verschillende sectoren in Europa nog achterop hinken. Het consultancykantoor PricewaterhouseCoopers stelde de diagnose vast dat er een heuse heropleving op komst is in de overnamemarkt. De enquête bij Belgische bedrijven vond plaats in de zomer van 2003, bij een representatief staal van de ondernemingen die de voorbije drie jaar in België actief waren op overnamevlak. Liefst 71% van de ondervraagde bedrijven zeggen op dat ogenblik overnameprojecten op de studietafel te hebben liggen. Zelfs 85% meent dat de economische heropleving voor de deur staat, en ziet een herneming van overnames en fusies als de motor van externe groei (Bedrijfsacquisities weer in de lift, Trends, 15/01/2004). 8

18 Men moet wel voorzichtig blijven met conclusies over de overnamemarkt. Wertheim J. (1993) toonde ook aan dat de bedrijfsovernamemarkt een imperfecte markt is met weinig inzicht in omvang, redenen, oorzaken en gevolgen van overnames. Het is daarom ook gevaarlijk om diepgaande gevolgen te trekken uit deze analyses. Onderstaande grafiek, opgemaakt door KPMG, toont de herstelbeweging van de wereldwijde markt van fusies en overnames aan. Grafiek 1.3 : Wereldwijde overnamemarkt (Bron: Overnamemarkt trekt opnieuw aan., De Standaard, 15/12/2004, blz.47) ( Cijfers opgesteld door KPMG) In het eerste kwartaal van 2004 lag de waarde van de wereldwijde fusies en overnames bijna 80 procent hoger dan in dezelfde periode vorig jaar. Het was daarmee het sterkste kwartaal sinds het laatste trimester van 2000, zo blijkt uit cijfers van het onderzoeksbureau Dealogic. Van januari tot en met maart 2004 vonden er voor 567,7 miljard dollar fusies en overnames plaats. In het eerste trimester van 2003 was dat slechts 317,1 miljard dollar (Fusie- en overnamemarkt herleeft, De Standaard, 27/03/2004). Uit een onderzoek uitgevoerd door het consultantkantoor PricewaterhouseCoopers bleek dat de Belgische bedrijven begeerd zijn bij de Europese private investeringsbedrijven. Uit dit onderzoek bleek dat de helft van de ondervraagden België als interessantste regio kozen in Europa om te investeren. (Belgische bedrijven zijn begeerd overnamedoelwit, De Standaard, 9

19 02/12/2004.) Dit verklaart dan ook waarom sommige holdinggroepen actief zijn op de overnamemarkt in ons land, onder meer ook in de verzekeringssector. De dag van vandaag kunnen we vaststellen dat de meeste verzekeringsondernemingen in België deel uitmaken van een groep. Ook op Europees vlak vindt men deze trend. In 1995 behoorden de ongeveer vijfduizend erkende verzekeringsmaatschappijen in Europa tot ongeveer tweeduizend groepen. (De Verzekeringswereld, 20/02/1995). Deze cijfers tonen uiteraard de algemene tendens van concentratie binnen de sector aan. Het is duidelijk dat sinds 1985 een aantal Europese maatschappijen een strategie van aankopen is gaan voeren in de hoop op die manier sterker te staan op de Europese markt. Uiteraard zijn er ook buitenlandse groepen die op de Belgische markt aanwezig zijn. Wanneer men de geografische spreiding van de in België gevestigde ondernemingen bekijkt (zie onderstaande grafiek), ziet men dat er een sterke internationalisering aanwezig is op de Belgische verzekeringsmarkt. Grafiek 1.4 : Geografische spreiding van de in België gevestigde verzekeringsmaatschappijen. (Bron: Controledienst voor de Verzekeringen; CDV Jaarverslag ) 10

20 Onderstaande tabel geeft de twintig grootste verzekeringsondernemingen weer in 2002 op het geheel van de activiteiten. (in duizend euro) Tabel 1.3 : De twintig grootste verzekeringsondernemingen in 2002 op het geheel van de activiteiten. (Bron: Controledienst voor de Verzekeringen; CDV Jaarverslag ) Deze rangschikking bleef niet constant, maar evolueerde echter doorheen de voorbije jaren. Men kan hier tegenover bijvoorbeeld de tabel geven met de 15 grootste groepen in 2003, vrijgegeven door Assuralia. (Bron: Assurinfo, Nr. 31, weekblad van 30/09/2004) 11

21 Tabel 1.4 : Marktaandeel van de 15 grootste groepen in Uit de tabel blijkt o.a. de sterke positie van de Fortis-groep, zowel op het vlak van de Niet- Leven-Verzekeringen, als de Leven-Verzekeringen. Wanneer men de grootste groepen bekijkt valt op dat ze allemaal zijn opgesteld op een manier waarmee ze zoveel mogelijk voordeel halen uit het bankverzekeringsconcept. Ook valt op te merken dat de grootste Belgische banken eveneens aan de top staan in de verzekeringssector. In een volgend hoodstuk wordt verder ingegaan op het fenomeen van het bankverzekeren, hoe de banken en verzekeraars zijn gaan samensmelten, en welke de gevolgen hiervan zijn. Vermits er door fusies en overnames steeds maar minder spelers komen op de markt, zou men de vraag kunnen stellen of de vrije concurrentie hierdoor niet wordt aangetast? Evolueert de markt niet naar een situatie met slechts een paar oligopolies? Worden de regels met betrekking tot de mededinging hierbij dan niet geschonden? Op markten die al enigszins een oligopolistisch karakter hebben kunnen de gevolgen van concentraties aanzienlijk zijn. Deze vraag zal in een later deel, Toezicht en Controle op de verzekeringssector, worden behandeld. Onafgezien van de tendens naar concentratie kan tot op heden toch geen enkele Europese verzekeringsgroep prat gaan op een dominerende positie op de Europese markt als één geheel. Wel hebben steeds meer groepen, zoals bijvoorbeeld de maatschappij Axa, een Europese dimensie weten te bereiken. Solving International onderzocht in 2001 in welke mate de grootste verzekeraars in Europa als echte Europese verzekeraars kunnen beschouwd worden. (Henry N., 2001). Uit het onderzoek in 2001 bleek duidelijk dat geen enkele van de toenmalige grote verzekeringsmaatschappijen (Generali, Winterthur, Swiss Life, Allianz, Axa, Aegon, CGNU, 12

22 RSA en Ergo) in heel Europa sterk vertegenwoordigd was. Axa was toen bijvoorbeeld zwak in de Zuid-Europese landen. (Henry N., 2001). Solving International onderzocht hierbij eveneens welke de gevolgen zouden zijn van fusies tussen deze mastodonten. In de hypothese dat bijvoorbeeld Axa en Generali zouden fuseren, zou dit voor Axa mogelijkheden bieden om sterker te staan op de Duitse en de Italiaanse markt. Generali zou langs haar kant meteen een groot belang verkrijgen in het Benelux-gebied en in het Verenigd Koninkrijk. Dit zijn uiteraard slechts stellingen in de hypothese dat deze twee grote groepen zouden fuseren. (Henry N., 2001). De mate waarin dit mogelijk of realistisch zou zijn is een andere zaak. De vraag is dan of een dergelijke groep nog beheerbaar is. Volgens Cyrille Chartier-Kastler, vice-president van Solving International (in 2001) zullen alle verzekeraars in de toekomst, behalve dan misschien de nicheverzekeraars, hun grenzen moeten overschrijden om te kunnen overleven. (Henry N., 2001). Haaks op het ontstaan van grote groepen kan een andere trend worden waargenomen, met name het opstarten van nieuwe verzekeringsmaatschappijen. Het ging hierbij wel meestal om nichespelers op de markt, waarschijnlijk doordat enkel nichespelers nog kunnen concurreren tegen grote verzekeringsondernemingen. Op 1 januari 2001 kwam de fusie tussen het Secretariaat Belgische Boerenbond (SBB) en het Verbond van Kristelijke Werkgevers (VKW) tot stand, waaruit de groep Acerta ontstond. De fusie behelste de sociale secretariaten, verzekeringsfondsen en kinderbijslagfondsen van beide organisaties. Acerta is een voorbeeld van een groep die er voor gekozen heeft om als nichespeler te concurreren inzake aanvullende verzekeringen. Met een beperkt aantal aangeboden producten verklaarde Acerta in 2002 dat ze wenste te focussen op de markt van KMO s en zelfstandigen. De groep besliste om zich te specifiëren in een bepaalde marktniche, omdat ze ervan uitging dat ze in het segment van de KMO s en de zelfstandigen een competitief voordeel had, namelijk de knowhow inzake wettelijke verplichtingen en aanvullende verzekeringen. (Verbeeck D., De Verzekeringswereld, 2002,(B)). Het is uiteraard enkel mogelijk om tegen grote financiële groepen te concurreren indien men in een bepaalde marktniche over een specifiek competitief voordeel beschikt. Welke strategie men juist moet volgen om te groeien is voor vele maatschappijen een ingewikkeld onderwerp. Het kan interessant zijn om ook de situatie in ons buurland Frankrijk te bekijken. Ook hier vinden we de drie grote pistes: externe groei, interne groei, een partnership, 13

23 of uiteraard een combinatie hiervan. Met interne groei wordt het groeien op eigen kracht bedoeld. De externe groei bestaat uit acquisities. Tussen deze twee uitersten situeren zich de samenwerkingen of allianties. Acht jaar geleden gaf AXA het startschot van een belangrijke en brede concentratiebeweging in de Franse verzekeringssector. Wanneer men in het jaar 2000, na enkele jaren met sterke concentratiebewegingen, de verschillende verzekeringsmaatschappijen onderzocht, bleken de meeste verzekeraars er zich goed doorheen te hebben geslaan. Dit bleek dan vooral het geval te zijn vanuit het standpunt van de aandeelhouders. In de meeste gevallen konden zowel de kopers als de overgekochte maatschappijen zich feliciteren met de gerealiseerde operaties. (PIE J.P., L Argus 08/12/2000). Aan de kant van de kopers, de overnemers, biedt de sterkere marktpositie een belangrijk voordeel. Dankzij hun grotere activiteit worden schaalvoordelen gecreëerd. Deze laatste verhogen in principe dan ook de rendabiliteit van de onderneming. (PIE J.P., L Argus 08/12/2000). Op het vlak van externe groei is de maatschappij Axa de kampioen in de Franse verzekeringssector. Ondernemingen zoals Compagnie du Midi (1988), Equitable (1992), l UAP (1996), Nippon Dentai (1999) en uiteraard Royale Belge werden allemaal door Axa opgekocht. Wanneer we later deze acquisities bekijken, valt op dat Axa de meeste van haar overnames tegen interessante prijzen heeft kunnen uitvoeren. Doordat er op de lokale Franse markt maar weinig opportuniteiten waren, heeft Axa er voor gekozen om na de overnames in Frankrijk de externe groei strategie ook naar het buitenland te richten. Verschillende ondernemingen hebben na het succes van Axa geprobeerd dezelfde weg te volgen. (De Verzekeringswereld, 05/03/2002, blz ). Het feit dat de verzekeringsmaatschappijen zich na bepaalde tijd voor fusies en overnames ook gaan richten op de buitenlandse markt is een gekend fenomeen in verschillende landen. Door de internationalisering van de sector zijn ook Belgische verzekeraars potentiële fusie- en overnamepartners gaan zoeken in het buitenland. Omdat externe groei niet altijd mogelijk is en omdat die ook niet steeds de juiste strategie is, kiezen sommige ondernemingen voor een organische en interne groei. Dit kan door de juiste beslissingen te nemen ten aanzien van wat de onderneming kan. Een Franse onderneming die zich door interne groei sterk heeft kunnen onderscheiden is de bank van Crédit Agricole. De Crédit Agricole heeft door Predica (een levensverzekeringsmaatschappij) op te richten in 1986 sterk kunnen groeien, waardoor ze het beter doet dan haar concurrenten op het vlak van de groei van de omzet. ( De Verzekeringswereld, 05/03/2002). 14