Balans & Vooruitzichten

Transcriptie

1 Balans & Vooruitzichten

2 Inhoud InleIdIng door Bart De Smet 3 Voorzitter Voorwoord door PhIlIPPe Colle 6 Gedelegeerd Bestuurder algemene omgeving 8 PersoonsVerzekerIngen 22 schadeverzekeringen 34 assuralia en zijn organisatie 42 english summary 48

3 InleIdIng Duurzaamheid, Verantwoordelijkheid, Energie Bij het afsluiten van dit boekjaar en de start van een nieuw komen drie begrippen bij me op: duurzaamheid en verantwoordelijkheid natuurlijk, maar ook energie. Voor een verzekeraar is duurzame ontwikkeling hoegenaamd geen gadget noch een modeverschijnsel. Binnen de kernactiviteit zelf van de verzekering staat duurzaamheid synoniem voor het tot een goed einde brengen van de aangegane toezeggingen ten aanzien van iedere verzekerde en ten aanzien van de maatschappij in haar geheel waarbinnen de verzekering evolueert. De verzekering biedt bescherming op zowel korte als lange termijn en is van nature uit begaan met wat duurzaam is. En dus wensen de verzekeraars dat in de hervorming van het toezicht op hun activiteiten, want dat maakt deel uit van de kaderrichtlijn Solvency II, het streven naar duurzame ontwikkeling herkenbaar aanwezig zou zijn. Daartoe moeten de concrete vereisten uit die richtlijn de verzekering op zijn minst toelaten dat ze haar waarborgfunctie op lange termijn kan vervullen. Het risico bestaat immers dat de verzekering bekeken wordt vanuit een momentopname die misschien wel een vertekend beeld geeft. Is een momentopname van de marktwaarde de maat van alle dingen? Ook al is zo n snapshot perfect mogelijk, toch menen verzekeraars dat het geen getrouw beeld schetst van hun activiteiten. En dus vormen momentopnames geen gepaste handleiding om de beoogde transparantie te bereiken. Een dergelijke simplistische visie houdt immers geen rekening met de verplichting van de verzekeraars om het verband tussen tegoeden en toezeggingen te beheren. Bovendien gebeurt het dat men vruchteloos een referentiewaarde zoekt om de marktwaarde vast te stellen: en dan moet er geoordeeld worden op basis van eerder kunstmatige criteria. De overheden hebben de boodschap van de verzekeraars ontvangen. Aan hen nu om naar buiten te komen met de noodzakelijke concrete nuances die de verzekering ten goede komen bij haar ontplooiing ten dienste van de maatschappij. Verzekeraars streven naar een continu evenwicht tussen hun verbintenissen en hun financiële draagkracht: ze mogen er daarbij niet zomaar van uitgaan dat morgen alles beter wordt. Hun financiële inkomsten overstijgen nauwelijks de inflatie in 2011 was dit zelfs niet het geval aangezien waardeverminderingen het rendement hebben doen dalen naar 2,1 % terwijl de consumptieprijzen gestegen zijn met 3,5 % waardoor een deftig tariferingsbeleid en omzichtigheid bij de berekening van de reserves geen loze begrippen zijn. Op de Belgische schadeverzekeringsmarkt is met gezond verstand en inzicht gehandeld en is vermeden dat al te bruuske inhaalbewegingen inzake tarifering nodig waren zoals dat wel het geval was Balans & Vooruitzichten Inleiding 3

4 InleIdIng op naburige markten. Daartoe moeten de kosten nauwlettend gevolgd worden zodat de verzekerden te allen tijde overtuigd zijn van de waarde die hun polissen hen verschaffen. Het verheugt me dan ook vast te stellen dat de tevredenheid, in het bijzonder zoals die door de cliënt geuit wordt, hoog ligt. In de levensverzekering moeten de verzekeraars met de nodige omzichtigheid te werk gaan en veiligheid inbouwen in zowel hun beloften als hun beleggingen. Dat die noodzakelijke voorzichtigheid in veel gevallen geleid heeft tot een daling van de gewaarborgde rentevoet op de nieuwe verbintenissen is voor sommigen als een verrassing overgekomen. Maar wie weet of een historisch lage rente zoals we die vandaag kennen per definitie van voorbijgaande aard is. Is het wijzer zich te wapenen tegen een periode van onrust die langer aanhoudt dan algemeen verwacht wordt? De verzekeraars hebben ervoor gekozen in te zetten op voorzichtigheid en hebben gewezen op het gevaar van het behoud van reglementaire rentevoeten die teruggaan naar een conjunctuur die al lang achter ons ligt. Die reglementaire rentevoeten wegen immers zwaar door op de goede afloop van de aanvullende pensioenplannen en dreigen bedrijven die er ten aanzien van hun personeel borg voor moeten staan in nauwe schoentjes te brengen. Er is blijkbaar tijd nodig om de betrokken partijen tot andere inzichten te brengen en hen tot realistische hervormingen te laten komen. De verzekeraars hebben vandaag heel wat om handen, hetgeen een flink deel van hun energie vergt. Dit verhindert hen niet om toekomstgerichte nieuwe diensten aan te bieden die tegemoet komen aan de behoeften van de gezinnen, ondernemingen en collectiviteiten. Die moeten afgestemd worden op een conjunctuur die de verzekeringnemers ertoe aanzet op zoek te gaan naar een geruststellende bescherming zonder dat die daarom duur uitvalt. Zo kunnen de verzekeraars kosten ten laste nemen voor behandelingen die eigenlijk ten laste van de patiënt zijn (tand-, oog-, poliklinische behandelingen) in de gezondheidszorg. In de schadeverzekering kunnen ze instaan voor de interventie van erkende herstellers via een stelsel van de betalende derde (een courante praktijk in de omniumverzekering en die steeds vaker opduikt in de woningverzekering). Ten slotte brengen ze nu ook basispakketten op de markt om te vermijden dat al kwetsbare groepen het nog moeilijker krijgen. De verzekeraars doen dit op allerhande manieren waarbij de felle concurrentie zorgt voor een gediversifieerd marktaanbod. Ik ben blij te kunnen vaststellen dat duurzaamheid en verantwoordelijkheid gepaard kunnen gaan met een dergelijke creatieve energie en getuigen van de inzet die de duizenden professionals uit de verzekeringssector dagelijks bewijzen. Als voorzitter van Assuralia verheugt het me te zien dat de beroepsvereniging, via haar gedragscodes of haar engagement in de sensibilisering van het publiek, eerder het voortouw neemt dan gedwee te volgen. Ik verbind me ertoe die waarden aan te moedigen en er de woordvoerder van te zijn ten aanzien van de talrijke gesprekspartners van de sector. Bart de Smet Voorzitter 4 Balans & Vooruitzichten Inleiding

5 Balans & Vooruitzichten

6 Voorwoord Zekerheid bieden in onzekere omstandigheden Als onderzoeksbureaus bij de bevolking peilen naar spontane associaties bij het horen van het woord verzekering, krijgen zij, behalve het betalen van premies, spontaan volgende antwoorden: bescherming, veiligheid en zekerheid. Die positieve aspecten willen de verzekeraars graag behouden en elke dag waarmaken. Het zijn stevige grondvesten waarop de verzekeraars verder moeten bouwen. De verzekeringssector wil daarom inzetten op het verbeteren van financiële kennis en vaardigheden. In 2013 starten een aantal laagdrempelige initiatieven onder de noemer financiële opvoeding. Bescherming, veiligheid en zekerheid komen niet zomaar uit de lucht vallen. Ze vertalen mooi de kernactiviteit van de verzekering: producten aanbieden die beantwoorden aan de noden van de samenleving, voor nu en later, en borg staan voor zekerheid, zelfs in onzekere tijden. Die onzekere tijden hebben alles te maken met de economische dip waarin België - zoals de hele Europese Unie - zich bevindt. Een weinig rooskleurige situatie die ook voor de verzekeringssector niet zonder gevolgen is gebleven. De beroerde financiële markten eisen al een tijdje hun tol, maar er is meer. De financiële huishouding van ons land noopte de regering in november 2012 tot een sanering die leidde tot een onaangename en weinig opportune maatregel. Economische crisis staat zelden synoniem voor fiscale stabiliteit. Door de taks op de individuele levensverzekeringen op te trekken van 1,1 % naar 2 % deelde de regering de sector een dreun uit waarvan ze de gevolgen mogelijks fout heeft ingeschat. Die taksverhoging dreigt de hele voorzorgsdynamiek tussen verzekeringnemers/ spaarders en verzekeraars te verlammen of te vertragen. De nefaste effecten van de taks - met de pijnlijke invoering in 2006 nog vers in het geheugen - in combinatie met de langdurig lage rentes doen de aantrekkingskracht van wat nog steeds de veiligste vorm van voorzorgssparen is geen deugd. Het effect laat zich raden: een lagere omzet betekent minder nood aan dekkingsactiva en dus minder investeringen van verzekeraars in onder andere overheidsobligaties. Langer hierover treuren helpt niet. We kunnen enkel vaststellen dat de regering zich allicht vergiste bij het nemen van die maatregel. Dit neemt gelukkig niet weg dat verzekeraars bescherming, veiligheid en zekerheid blijven bieden via een brede waaier van schade- en persoonsverzekeringen. Assuralia maakt in dit jaarverslag een balans hiervan op en schetst tegelijkertijd de vooruitzichten. In een kort bestek ontdekt de lezer waar de verzekeringssector voor staat en waar hij voor gaat. 6 Balans & Vooruitzichten Voorwoord

7 Klaar staan voor morgen Hoewel de politieke en economische omstandigheden de focus vaak dwingen naar het hic et nunc, vestig ik in dit voorwoord graag de aandacht op dé maatschappelijke uitdagingen van de 21 ste eeuw: de vergrijzing en de zorg (afhankelijkheid). Noem het gerust een stokpaardje. De regering heeft een eerste hervorming van het pensioenstelsel doorgevoerd met fiscale sancties voor wie niet wenst langer te blijven werken dan voorheen. Bijkomende maatregelen zijn onafwendbaar. De door de grote meerderheid van politici, werkgevers en werknemers gewenste verdere democratisering van de tweede pensioenpijler moet kracht bijgezet worden. Het pensioenverhaal in België is een en-en verhaal: het wettelijk pensioen én het aanvullend pensioen. Enkel de combinatie van die twee pijlers is van aard de toekomstige senioren een deftige levensstandaard te garanderen na het bereiken van de pensioenleeftijd. Daar ligt de uitdaging. Onze beroepsvereniging zal dan ook verder pleiten voor het creëren van het juiste klimaat met betrekking tot aanvullende pensioenen. Dit betekent dat pensioenengagementen beter continu afgestemd worden op de financiële markten, inzonderheid op het vlak van de wettelijk opgelegde rentevoeten die best gekoppeld zouden worden aan de OLO-rente op lange termijn (10 jaar), zowel in min als in meer. Een ander belangrijk facet van de vergrijzing dat veel te weinig aandacht krijgt betreft de afhankelijkheid: thuiszorg, ouderenzorg, rusthuis. Iedereen weet dat de vraag op dit gebied zal exploderen. Hoogdringend tijd om het probleem aan te pakken. Ook ten deze kan de verzekering een belangrijke rol spelen en zekerheid bieden. Verzekeraars zijn potentiële investeerders in vastgoedinfrastructuur (hospitalen, rusthuizen, seniorenflats, enz.) en zijn op sociaal of maatschappelijk vlak de potentiële partners van de overheid om aanvullende diensten aan te bieden. De verzekeraars staan klaar om die immense uitdagingen aan te gaan. Met volle energie zullen ze meewerken aan oplossingen die onze samenleving de gewenste zekerheid bieden. Philippe Colle Gedelegeerd Bestuurder Balans & Vooruitzichten Voorwoord 7

8 AlgeMene ConTeXT 8 Balans & Vooruitzichten Algemene context

9 Een jaar vol rode cijfers Onverzaagd tegen de wind inbeuken, dit is zowat de essentie van het gevoel dat de verzekeraars overhouden wanneer ze een stand van zaken opmaken van de omstandigheden waarin ze vandaag hun beroep uitoefenen. Uit de meeste recente totaalbalans betreffende het boekjaar 2011 van de verzekeringsactiviteit in België komt een verlies naar voren van 941 miljoen euro op een premie-inkomen van 29,2 miljard euro. Het premie-inkomen zelf kent een nominale daling van 1,4 % in vergelijking met Dit tweede negatieve resultaat in minder dan vijf jaar is minder uitgesproken dan in 2008 toen het verlies bijna vier miljard euro bedroeg. Het is echter wel een indicatie dat de crisis blijft woeden, in het bijzonder voor wat betreft het financiële luik dat inherent is aan de verzekeringsactiviteit, aangezien de verzekeraars van oudsher voorzichtige beleggingen aangaan om hun verbintenissen na te komen. In 2011 hadden de portefeuilles van de verzekeraars te lijden onder de vertrouwenscrisis waarmee nogal wat landen uit de eurozone te kampen kregen. Dit bracht Griekenland op de rand van de afgrond en leidde tot koortsachtige reacties ten aanzien van leningen van andere landen waar de markten zich van afgewend hebben. De Belgische verzekeraars hebben, net als hun collega s uit andere landen, verkozen om zich niet al te zeer bloot te stellen aan dergelijke activa en een groter deel van hun beleggingsportefeuille te gebruiken voor Belgische openbare leningen, waarvan ze er eind 2011 ongeveer 15 % bezaten. Het aandeel van de Belgische openbare leningen binnen de categorie obligaties van de dekkingswaarden van de verzekeraars die actief zijn op de Belgische markt, dat 170 miljard euro bedroeg (dit is 80 % van alle beleggingen), is gestegen met bijna 25 miljard euro tussen eind 2010 en halverwege Het aandeel in deze obligatieportefeuille van de door andere regeringen uitgegeven leningen daalde dan weer van een derde tot een kwart. Deze neerwaartse trend ging gepaard met waardeverminderingen op de effecten van de zogenaamde perifere landen die onder slechte marktvoorwaarden ten gelde gemaakt zijn. Anderzijds hebben de verzekeraars Belgische effecten kunnen verwerven tegen een rente die, in 2011, hoger lag dan 4 % voor obligaties op tien jaar en zelfs even steeg tot bij de 6 % op het moment dat de financiële markten serieuze twijfels hadden dat België wel in staat zou zijn om zijn institutionele hervormingen onder controle te houden. Samen met de regeringsvorming van Elio Di Rupo heeft de rente een neerwaartse beweging ingezet tot onder het niveau van de inflatie, tot onder het niveau van het gewaar- 50 % Verdeling obligaties op de balans van de verzekeraars 25 % 0% Belgische overheden Overige staten Internationale organisaties Ondernemingen (in %) December 2010 December 2011 Juni 2012 Bron: Assuralia Balans & Vooruitzichten Algemene context 9

10 AlgeMene ConTeXT borgd rendement van de meeste levensverzekeringsovereenkomsten en tot onder het niveau dat ingeschreven is in de wet op de aanvullende pensioenen. Blijkbaar had de wetgever een dergelijke erosie van de rentevoeten niet zien aankomen. Het jaar 2012 werd afgesloten met een rentevoet van 2,04 % voor de referentieobligatie van de Belgische markt, dit is de lineaire obligatie op tien jaar. De rentedaling zou de overheidsfinanciën van de meest verdienstelijke landen er terug moeten bovenop helpen en zou meer algemeen het herstel ten goede moeten komen in de mate dat de rentevoet daalt. Dat neemt echter niet weg dat ze voor de verzekering nefast is. De meeste schadeverzekeringen hoeven niet langer te rekenen op een duwtje in de rug van de financiële inkomsten: de gecombineerde ratio, die het resultaat is van de schadekosten, algemene kosten en commissielonen, moet absoluut onder het niveau van 100 % van de verdiende premies dalen. In de levensverzekering bestaat de uitdaging erin voldoende hoge rendementen te vinden om het nieuwe premie-inkomen te plaatsen alsook gelden die wederbelegd moeten worden naarmate effecten hun einddatum bereikt hebben. Daar het onzeker is hoe lang die lage rentevoeten zullen aanhouden, dienen de economische modellen die de verschillende bestanddelen van de sector gebruiken opnieuw bekeken te worden. Sinds 2011 vertonen de boekhoudkundige saldi van de voornaamste schadeverzekeringstakken opnieuw positieve cijfers. Hoewel de gevarenzone nog niet helemaal verlaten is, mag er toch al gesproken worden van een zeker evenwicht. Daartoe waren echter een aantal ingrepen nodig zoals een daling van de algemene kosten, een beter toezicht op de afstemming van de contractuele voorwaarden enerzijds en de tarifaire voorwaarden anderzijds, en bijzondere aandacht voor tarifering gebaseerd op de intrinsieke kwaliteit van de risico s. Gematigde tariefverhogingen hebben gelukkig bijgedragen tot een hervonden rendabiliteit in de schadeverzekering, hetgeen onontbeerlijk is als men de concurrentie wat betreft het verzekeringsaanbod scherp wil houden. De vraag naar verzekering voor particulieren en kmo s is niet gedaald in 2011 en groeit min of meer op het ritme van de inflatie. Alleen de verzekeringen die afhankelijk zijn van de graad van economische activiteit gingen er dit boekjaar op achteruit of stagneerden. De ontwikkeling van de schadelast zelf is vrij gunstig te noemen, met dank aan betere klimatologische omstandigheden ten opzichte van de vorige jaren 6% 5% 4% 3% Evolutie rendement Belgische 10-jarige OLO* 2% 1% (01/01/ /12/2012) 0% *OLO Obligation linéaire / lineaire obligatie Bron: NBB 10 Balans & Vooruitzichten Algemene context

11 en een welgekomen daling van de frequentie van de verkeersongevallen en de arbeidsongevallen. Echter, en ondanks een bescheiden herwonnen belangstelling voor de met beleggingsfondsen verbonden levensverzekering ( tak 23 ), verliest de tak Leven, die gewoontegetrouw twee derde van het premievolume vertegenwoordigt op de Belgische markt, terrein wat betreft premie-inkomen. Zelfs de groepsverzekering, die traditioneel traag maar gestaag groeit, ziet haar premie-inkomen dalen in Financiële activa van de particulieren in miljarden euro op 30 september 2012 Biljetten en munten 24,1 Zicht- en termijndeposito s 85,3 Gereglementeerde spaardeposito s 212,0 Vastrentende effecten 100,7 Aandelen en andere participaties 207,1 Deelbewijzen van ICB s 108,4 Verzekeringsproducten 254,5 Diversen 11,3 ToTaal: 1.003,4 Bron : NBB Niettemin, en mede dankzij het spel van de kapitalisatie, blijven de tegoeden stijgen die door de verzekeraars (en andere pensioeninstellingen) ten voordele van de levensverzekerden (en andere aangeslotenen) beheerd worden, en zijn ze vandaag goed voor een kwart van de financiële activa van de gezinnen. Daarmee vormen ze de belangrijkste belegging van de Belgische gezinnen volgens tabellen die de Nationale Bank en het Instituut voor de Nationale Rekeningen hierover regelmatig publiceren. Tot slot van deze terugblik op 2011, weten de Belgische verzekeraars zich geruggesteund door de positieve evaluatie van de prestatie-indicatoren waarmee de Europese Commissie hen bedacht in haar Consumer Scoreboard. Daarin kregen ze positieve punten voor de autoverzekering, de woningverzekering en de levensverzekering. België hoeft zich niet te schamen in vergelijking met de buurlanden. De financiële producten van de Belgische verzekering doen het beter dan die van de concurrentie en het Scoreboard noteert een vooruitgang tussen 2010 en Consumer Scoreboard - Market Performance Indicator* *Cijfer dat aan de dienstverlening wordt toegekend, waarbij 100 staat voor het gemiddelde cijfer van alle diensten in elk land. Woningverzekering Verenigd Koninkrijk 105,4 België 104,3 Luxemburg 104,3 Nederland 101,6 Europese gemiddelde 101,2 Duitsland 99,9 Frankrijk 99,8 Voertuigverzekering Verenigd Koninkrijk 105,3 Nederland 104,3 België 103,7 Europese gemiddelde 102,7 Duitsland 102,3 Luxemburg 101,3 Frankrijk 100,9 Levensverzekering Verenigd Koninkrijk 102,0 België 100,5 Luxemburg 100,5 Europese gemiddelde 98,1 Duitsland 97,7 Frankrijk 97,7 Nederland 93,1 Balans & Vooruitzichten Algemene context 11

12 AlgeMene ConTeXT Tendensen Voor de verzekeringssector zal 2011 qua omzet te boek staan als een jaar van lichte vooruitgang in de omzet Niet-leven en lichte achteruitgang in de omzet Leven. Het totale premie-inkomen bedroeg 29,2 miljard euro in 2011, wat in vergelijking met 2010 een afname betekent van 1,4 %. De premie-inkomsten Leven daalden met 3,6 % terwijl de premie-inkomsten bij de schadeverzekeringen met 2,8 % stegen. Van 2010 naar 2011 stegen de premie-inkomsten voor bijna alle takken binnen de schadeverzekeringen, op de takken Arbeidsongevallen en Diverse geldelijke verliezen na. In de periode daalden de premie-inkomsten voor alle takken van de levensverzekeringen met uitzondering van de levensverzekeringen tak 23 individueel, die verbonden zijn aan beleggingsfondsen. De eerste schatting voor 2012 wijst op een sterke nominale stijging van het premie-inkomen met meer dan 2,4 miljard euro. In het totaal komt het incasso van de Belgische verzekeringsmarkt in 2012 uit op iets meer dan 31,6 miljard euro, wat ten opzichte van 2011 een stijging van 8,4 % betekent. Dat bedrag stemt overeen met 8,9 % van het Bruto Binnenlands Product. Dit is opmerkelijk meer dan gedurende de periode , waar de penetratiegraad tussen 8,2 % en 8,5 % schommelt. De penetratiegraad voor de producten Niet-Leven ligt in 2012 op 3,1 % tegenover 3,0 % in Bij de producten Leven stijgt de penetratiegraad van 5, 2 % in 2011 naar 5,8 % in De schadeverzekeringen, die traditioneel goed bestand zijn tegen economische schommelingen, tekenen ook in 2012 een lichte groei op. Het premie-inkomen in de tak arbeidsongevallen, dat enkele jaren op rij daalde, kent in 2012 opnieuw een incassogroei van 5,1 % tegenover Het premie-incasso in Andere verrichtingen Niet-Leven groeit in 2012 over alle takken heen. Diverse geldelijke verliezen groeit met 5,3 %, Rechtsbijstand met 5,1 %, Hulpverlening met 3,5 %, Transport met 2,8 % en ten slotte is er ook een groei van 0,4 % voor Krediet en Borgtocht. In nominale termen groeien in 2011 de premies Niet-Leven met 2,8 % en in 2012 met 3,3 %. De premiegroei van de laatste twee jaren ligt dus ongeveer in dezelfde grootteorde. In reële cijfers geeft dit echter een ander beeld. Aangezien de inflatie voor 2011 op 3,5 % ligt, bedraagt de reële evolutie van het premie-inkomen Niet-Leven -0,7 %. In 2012 ligt het inflatiecijfer op 2,8 %. Hierdoor komt de reële groei Niet-Leven in 2012 uit op +0,5 %. Van 2010 naar 2012 groeit het premie-inkomen Niet-Leven uiteindelijk iets minder snel dan de index der consumptieprijzen. Terwijl Niet-Leven 15 Leven Individueel tak 21 Incasso 10 5 Leven Groep Leven Individueel tak 23 (in miljarden euro) (schatting) 2012 Bron: Assuralia 12 Balans & Vooruitzichten Algemene context

13 de index in de periode met 6,5 % toeneemt, groeit het incasso Niet-Leven in dezelfde periode met 6,2 %. Het premie-inkomen Leven stijgt in 2012 met 11,3 % tot 20,7 miljard euro. Dit blijkt althans uit de beschikbare cijfers bij het ter perse gaan van dit verslag. Bij de levensverzekering kennen de individuele producten met gewaarborgde rente een achteruitgang. De collectieve producten met gewaarborgde rente kennen daarentegen een vooruitgang. De levensverzekeringen tak 23 individueel, die verbonden zijn aan beleggingsfondsen, stijgen fors en komen in 2012 uit op een incasso van 4,4 miljard euro. Dit betekent een vooruitgang van maar liefst 115 % ten opzichte van 2011, dus meer dan een verdubbeling. Het premie-inkomen tak 23 individueel gaat zo stilaan richting het incasso van 2005, dat zes miljard euro bedroeg. De laatste jaren zitten de spaarformules zonder gewaarborgd rendement opnieuw in de lift. Met een verlies van 4 miljard euro was 2008 een zeer slecht jaar voor de verzekeringssector. In 2009 werd er een sectorwinst van 865 miljoen euro genoteerd en in 2010 was er een winst van miljoen euro. Door hoofdzakelijk éénmalige afboekingen is 2011 een slecht jaar geworden met een sectorverlies van 941 miljoen euro. De meeste van die afboekingen in 2011 zijn afwaarderingen op Griekse overheidsobligaties. Voor 2012 ziet het er naar uit dat de verzekeringssector opnieuw een positief resultaat zal noteren. Er zijn echter nog meerdere goede jaren nodig om de verliezen van 2008 en 2011, samen bijna 5 miljard euro, te compenseren. Aan de hand van de definitieve cijfers, die in het najaar op beschikbaar zullen zijn, zal deze eerste balans verfijnd kunnen worden. Incasso Incasso s (miljoenen euro) Nominale groei (in %) (schatting) (schatting) Totaal Niet-leven en leven ,4% 8,4% Totaal leven ,6% 11,3% leven individueel ,4% 12,5% Gewaarborgde rente (tak 21-22) ,2% -5,1% Beleggingsfondsen (tak 23) ,3% 115,0% Kapitalisatie (tak 26) ,3% -12,0% leven groep ,3% 7,5% Gewaarborgde rente (tak 21-22) ,8% 7,8% Beleggingsfondsen (tak 23) ,4% -4,7% Niet-leven ,8% 3,3% Ongevallen, zonder AO ,6% -5,5% Arbeidsongevallen (AO) ,8% 5,1% Ziekte ,9% 1,6% Auto ,2% 2,0% Brand ,3% 5,5% Algemene BA ,5% 6,7% Andere verrichtingen niet-leven ,5% 3,7% Bron: Assuralia, extrapolatie na 3de trimester 2012 Balans & Vooruitzichten Algemene context 13

14 AlgeMene ConTeXT Solvency II: turbulenties Onder het motto van grotere doeltreffendheid en een grotere transparantie meenden de Europese verzekeraars dat het moderniseringsproject van de solvabiliteitsvereisten dat begin de jaren 2000 op tafel kwam, meer kansen dan dreigingen inhield. Het dient gezegd: het vandaag gehanteerde stelsel, dat overigens nog dateert van begin de jaren 1970, gaat uit van rekenkundige solvabiliteitsvereisten die te weinig verfijnd zijn om een beeld te krijgen van de werkelijke risico s die de portefeuilles van verzekeringsondernemingen inhouden of van de manier waarop ze beheerd worden. Een benadering die uitgaat van betere economische grondslagen, in het bijzonder aan de hand van een beter begrip van de risico s die wegen op zowel het actief als het passief van de balans, en van een stringent beheer, was en blijft gerechtvaardigd. Ook al brengt die noodzakelijkerwijs meer werk mee voor de ondernemingen en de toezichthouders. Ze is ruimschoots gerechtvaardigd, alleen al doordat het risico op faillissementen in de sector daarmee nog verder afneemt. Een grote maar echter: terwijl de invoering aanvankelijk al begin 2011 gepland was, valt de sector vandaag ten prooi aan twijfels over de gevolgen van een doctrinaire benadering van de omvang van ieder risico op basis van de waarde die de markten eraan toekennen op een bepaald ogenblik, eerder dan over een langere periode. De sector blijft in het ongewisse over de gefaseerde inwerkingtreding van de hervorming. Dit kan in 2015 zijn, maar evenzeer in 2016, tenzij de kalender vereisten uit de eerste en de tweede richtlijn voorlopig samen laat bestaan. Een dergelijk vooruitzicht creëert bovendien leemtes waarin voor deze of gene lidstaat specifieke voorschriften zouden kunnen opduiken, wat de samenwerking tussen toezichthouders onder auspiciën van de bevoegde Europese waakhond EIOPA, de Europese Autoriteit voor verzekeringen en aanvullende bedrijfspensioenen, nog verder zal bemoeilijken. Bo- De lange weg van Solvency II 2005 Voorbereidende werkzaamheden met het oog op een hervorming van de solvabiliteitsvereisten 2006 QIS1 QIS QIS3 Voorstel tot Richtlijn Solvency II (JUL 2007) 2008 QIS Richtlijn goedgekeurd door de Raad en het Parlement (NOV 2009) Voorstel tot Richtlijn «Omnibus II» (JAN 2011) QIS Impactstudies langetermijnwaarborgen 2013 Rapport van de Europese Commissie (JUL 2013) Goedkeuring van de Richtlijn (DEC 2013?) 2014 Goedkeuring gedelegeerde handelingen Omzetting van de Richtlijn ( JUL 2014) Omzettingstermijn Europese Parlementsverkiezingen 2015 Effectieve toepassing ( JAN 2015?) 2016 Geleidelijke / parallelle toepassing? 14 Balans & Vooruitzichten Algemene context QIS: kwantitatieve impactstudie

15 vendien willen niet alleen de toezichthouders hun zegje doen: de Europese Commissie, het Parlement en de in de Raad verenigde regeringen, allemaal hebben ze een vinger in de pap, wat de turbulentie die het project doormaakt allerminst vereenvoudigt. Bovendien dient naast de zuiver technische kalender rekening te worden gehouden met de politieke kalender en een vernieuwde samenstelling van het Europees Parlement en van de Europese Commissie na de komende verkiezingen. Het is duidelijk dat de zaken allesbehalve eenvoudig zijn. Het project zou een gemakkelijke remake van Alice in Wonderland zijn, mochten de ondernemingen net als, om eerlijk te zijn, de toezichthouders zelf niet de onmiddellijke nood aan begeleiding hebben in het bijzonder met het oog op de invoering van door de overheden goed te keuren interne methodes, en mochten de voorbereidingen van Solvency II al geen voelbaar effect gehad hebben, bijvoorbeeld in de keuzes van de dekkingsactiva die verzekeraars bezitten. De buitenwereld is er zich vrij laat bewust van geworden dat de verzekeraars wel eens niet langer de bron zouden kunnen zijn van risicokapitaal die ze altijd geweest zijn, dat ze de immobiliënmarkt misschien niet meer zouden steunen zoals vroeger, of dat ze, aangezien ze daartoe grote kapitalen moeten mobiliseren, verbintenissen op lange termijn duur zouden doen betalen. Laat dat laatste nu net het soort contracten zijn, waarop vergrijzende bevolkingen graag zouden kunnen rekenen. Dit zou des te meer funest zijn daar de aanwezigheid van een significant volume aan beleggingen afkomstig van weinig liquide verzekeringsverrichtingen een stabiliserend effect heeft opdemarkten. Ondanks de moeilijkheden is het op zich goed dat de overheden wetgevers en regulatoren, waaronder de Nationale Bank van België, zich bewust geworden zijn van wat er op het spel staat, met name wat betreft die verbintenissen op lange termijn. De verzekeraars dringen erop aan dat de uiteindelijke arbitrage rekening houdt met realistische impactanalyses en niet gekenmerkt wordt door nutteloos conservatieve vooroordelen of clichés die uitgaan van weinig realistische voorschriften. Zo wensen de verzekeraars dat wanneer ze activa bezitten tot de eindvervaldatum ervan, het risico gemeten wordt als het risico op faillissement van de emittent, en niet het dagelijkse verschil van deze effecten ten opzichte van een gegeven referentie. Overigens benadrukken ze de noodzaak om de volatiliteit van de meting van het risico te beperken, zowel tijdens periodes van hevige tijdelijke spanningen als wat betreft evaluaties van horizonten waarvoor het moeilijk is aangepaste meetinstrumenten te vinden. Het concept Balans & Vooruitzichten Algemene context 15

16 AlgeMene ConTeXT dat er altijd een doeltreffende markt is voor ieder actief of ieder passief, is eerder iets theoretisch of een vrome wens dan een overtuigende realiteit gebleken. De belangrijkste zorg van de verzekeraars mag dan wel uitgaan naar de beleggingen enerzijds en de langetermijnverrichtingen anderzijds, daarnaast zijn ze zeer waakzaam wat betreft de evaluaties van risico s in de schadeverzekering, meer in het bijzonder daar waar de toepassing van ambitieuze methodes in de simulaties een buitenproportionele werklast meebrengt. Het volume te produceren gegevens, al was het maar in het raam van benaderingsoefeningen, betekent nu al een extreem zware last, in het bijzonder voor de kleinere ondernemingen, voor wie het nut van deze intense oefening moeilijk aantoonbaar is, ook al belooft Europa hen een proportioneel toezicht, dat waarschijnlijk eerder soft dan light zal zijn. Het spreekt voor zich dat het beroep van de verantwoordelijke voor intern beheerstoezicht mee evolueert met de reglementaire vereisten: zo heeft Assuralia samen met het Institute of Internal Auditors een document onderschreven dat een update inhoudt van de interne auditfuncties in het licht van Solvency II. De verzekeraars volgen nog een ander dossier op de voet, zowat de tweelingbroer van Solvency II. Het betreft de herziening van het Europese kader dat van toepassing is op de instellingen voor bedrijfspensioenvoorzieningen, opgenomen in wat soms wel eens de pensioenfondsenrichtlijn genoemd wordt. Logischerwijze zou die voor vergelijkbare verbintenissen vergelijkbare normen moeten opleggen teneinde de concurrentie niet scheef te trekken door keuzes toe te staan die de rechten van de aangeslotenen op de helling zouden zetten. Een vreemde coalitie is ontstaan, die vakbonden en venture capital -fondsen verenigt met de Europese federatie van werkgevers BusinessEurope, en die zich ergert, in hoofdzaak, aan een teveel aan Solvency II. Dat we ze al niet vroeger gehoord hebben! Echter, het idee opvatten dat de waarborg van een werkgever die een pensioenplan ingesteld heeft, zou kunnen dienen als onderpand is een doodlopend spoor. Erop rekenen dat een werkgever erin zal slagen een onderfinanciering op te vangen, meestal in een slechte conjunctuur, komt neer op het afschaffen van het voordeel van het uitbesteden van het beheer van die pensioenen. De holistic balance sheet is dan slechts een feestneus. Die ontwikkelingen krijgen bijzondere aandacht. Ze mogen echter niet doen vergeten dat andere initiatieven die Assuralia binnen de commissie Risk & Finance behandelt, gewoon doorgaan: dit is het geval voor de eeuwige verleiding om regels en instanties tot één geheel te maken voor alle financiële sectoren, voor de appreciatie van de mate waarin, via activiteiten die verwijderd zijn van de traditionele verzekering, verzekeringsgroepen een systeemrisico zouden inhouden waarmee rekening moet gehouden worden met het oog op de financiële stabiliteit, voor de verhoudingen tussen de Europese verzekering en die van andere delen van de wereld, voor boekhoudkundige verzoeningen of het nut om op Europees niveau waarborgfondsen op te richten teneinde de passiva op te vangen van failliete verzekeringsondernemingen alsook voor de procedure tot redding of vereffening van ondernemingen. In al deze dossiers evolueren de werkzaamheden, zij het soms traag, maar het zou verkeerd zijn ze niet in ieder detail te volgen, want het is net daar dat, volgens de Angelsaksen, de duivel zich schuil houdt. Wij zullen hierop later zeker terugkomen. Nieuwe verantwoordelijkheden Andere dossiers zijn meer juridisch van aard, maar streven naar een goed beheer vanuit een aanvullende invalshoek: dit is zo voor de vereisten ten aanzien van personen die, binnen verzekeringsondernemingen, instaan voor wat compliance mag genoemd worden, dit is het geheel van de procedures die waarborgen dat de onderneming de gedragsregels volgt die op haar van toepassing zijn, ten aanzien van de toezichthouders, maar ook inzake integriteit, bescherming van de persoonlijke levenssfeer, concurrentie, discriminatie, enz., enz. Deze functie, die moet bekleed zijn door 16 Balans & Vooruitzichten Algemene context

17 een opgeleide en erkende persoon, zal gereglementeerd zijn door normen uitgevaardigd door de FSMA waarvan de definitieve versie voorzien is voor De verzekeraars scharen zich achter het idee om een dergelijke waarborg van hun respect voor de legaliteit te geven. Toch dient er blijk te worden gegeven van zin voor noodzaak en proportionaliteit telkens nieuwe lasten worden opgelegd aan activiteiten waarvan de kost, uiteindelijk, op het hoofd van de consument zal terechtkomen. In die geest heeft Assuralia constructieve opmerkingen gemaakt over de projecten van de FSMA met het oog op de uitvoering van die principes. Insert, het opleidingscentrum van de beroepsvereniging, geeft nu al multidisciplinaire opleidingen om de ondernemingen bij te staan in hun zoektocht naar hoog gekwalificeerde compliance officers. In dezelfde gedachtentrant wil de fiscale overheid van de Verenigde Staten ervoor zorgen dat wie bij haar belastingen te betalen heeft, die niet tracht te ontwijken. Daartoe wil ze de financiële ondernemingen die handelen met die U.S.-persons in procedures betrekken waarin ze vanaf 2014 volgens de aanvankelijke kalender, intussen verplaatst naar 2015, rekenschap moeten afleggen aan de Amerikaanse overheden. Om uit praktische overwegingen te vermijden dat Belgische verzekeraars rechtstreeks contact zouden moeten hebben met de Amerikaanse overheid tracht Assuralia met de medewerking van de FOD Financiën en de FOD Buitenlandse Zaken de Belgische fiscale overheden in te schakelen als naaste tussenpersoon teneinde zich te schikken naar die Foreign Account Tax Compliance Act (FATCA), die in aanzienlijke financiële sancties voorziet. Mocht dit statuut verkregen worden, dan zou dit dossier achteraf beschouwd kunnen worden als een louter bijkomende administratieve en IT-formaliteit, bovenop alle andere die de onderliggende economische activiteit belasten. Balans & Vooruitzichten Algemene context 17

18 AlgeMene ConTeXT Naar een verbod op commissielonen? Altijd maar transparantie: er is beroering ontstaan binnen de Europese geledingen over de manier waarop financiële producten aan de consument verkocht worden. Meerdere dossiers liggen hierbij tegelijk op tafel: dat van de hervorming van de richtlijn betreffende de financiële instrumenten (MiFID), dat van de hervorming van de richtlijn over verzekeringsbemiddeling en ten slotte de multidisciplinaire aandacht voor de pakketproducten voor retailbeleggingen (PRIPs). Ook hier zijn de beleidsverantwoordelijken van het communautaire medebeslissingsproces en de betrokken partijen verwikkeld in een spel dat veel weg heeft van een biljartspel met nogal wat onverwachte terugstuiten. Voor de verzekeraars draait alles hierbij om de hervorming van de richtlijn over de verzekeringsbemiddeling. De Commissie heeft in juli 2012 een verrassende tekst voorgesteld. In dit voorstel van tekst zijn immers belangrijke nieuwigheden opgenomen zoals de uitbreiding van het toepassingsgebied naar de directe verkoop en de personen die beroepsmatig optreden in de schaderegeling, en de invoering van normen over transparantie en verkoopwijzen voor alle verzekeringsproducten, met bijzondere focus op verzekeringsproducten die de aard hebben van in pakketvorm aangeboden beleggingen. De richtlijn gaat dus verder dan de bemiddeling in de strikte betekenis ervan, en zal rekening moeten houden met alle mogelijke distributiekanalen, die alleen in België al uiteenlopend zijn en des te meer op de Europese markt in zijn geheel. Dat professionals van de schaderegeling erin opgenomen zijn, heeft in dergelijke mate verbaasd dat deskundigen en zelfs syndici van gebouwen erdoor afgeschrikt zijn. Binnen de verzekeringsondernemingen zelf heerst de overtuiging dat niets rechtvaardigt dat werknemers van interne diensten van verzekeringsondernemingen zich moeten registreren, een verklaring van onpartijdigheid moeten afleggen (hetgeen ze geenszins 18 Balans & Vooruitzichten Algemene context

19 beogen te zijn) en zich moeten schikken naar regels inzake verkooppraktijken (voor zover ze geen commerciële functie uitoefenen). Vooral de commissielonen voor de tussenpersonen verhitten de gemoederen. In een reminiscentie van de kruistocht van de New Yorkse procureur Elliot Spitzer, die intussen van de politieke scène verdwenen is, is in Europa het idee een leven gaan leiden dat de vergoeding van tussenpersonen in de vorm van commissielonen nadelig voor de consument zou zijn en dat op zijn minst zou moeten meegedeeld worden hoeveel het commissieloon precies bedraagt. Nochtans leert de ervaring van landen die het voortouw genomen hebben in deze materie dat omzichtigheid geboden is, aangezien de gemiddelde consument er dreigt onder te lijden. Het mag dan zo zijn dat slechts bepaalde verkoopmethodes een advies vereisen waarvan de cliënt de prijs zou horen te kennen in een goedbedoeld streven naar transparantie, toch bestaat het risico dat een zuinig clientèle aangetrokken wordt naar verkooppunten waar die prijzen niet zichtbaar zijn. In plaats van onafhankelijk advies, op exclusiviteit gebaseerde netwerken en directe verkoop met elkaar in concurrentie te brengen, brengt het initiatief de toegang tot onafhankelijk advies in gevaar, daar waar de Belgische wetgeving, bijvoorbeeld, toegezien had op een nivellering naar boven toe zonder deze of gene distributiewijze te benadelen. De verzekeraars stellen voor dat de tussenpersoon zijn cliënt toelichting geeft bij de aard van zijn rol die niet beperkt is tot de verkoop, maar zelfs een dienst na verkoop inhoudt, in het bijzonder bij een schadegeval en de manier waarop en door wie hij daarvoor vergoed wordt. Met betrekking tot de werknemers van verzekeringsondernemingen zou het voorstel willen dat de cliënt weet hoe groot het met de commerciële activiteit verbonden variabele loon is. De verzekeraars verzetten zich tegen die verplichting die haar weerga niet kent wat betreft andere beleggingsvormen ook al houden die grotere risico s in dan verzekeringsovereenkomsten. Wat betreft de pakketproducten voor retailbeleggingen, zou de Europese Commissie de commissielonen willen verbieden wanneer advies verleend wordt waarbij men zich beroept op de onafhankelijkheid van de tussenpersoon. Bovendien zou bij iedere verkoop moeten nagegaan worden welke de kennis, de beleggingsdoelstellingen en de financiële situatie van de cliënt zijn. Zo zou de Commissie de lat hoger leggen dan voor verkopen die vallen onder de MiFID-richtlijn of voor bankproducten die verschillende kanten op kunnen en er minder rechttoe rechtaan uitzien dan een levensverzekering met een vaste looptijd en rente. Omgekeerd zou de verzekering, zelfs voor de eenvoudige beleggingsproducten, geen loutere uitvoeringsprocedure kennen waarvoor de cliënt en hij alleen met volledige kennis van zaken de verantwoordelijkheid opneemt. Ten slotte staan ook de voorwaarden van een gezamenlijk aanbod op het menu van de aan de gang zijnde gesprekken. Bij het schrijven van dit jaarverslag is over deze punten nog geen beslissing genomen, maar met name uit de parlementaire debatten blijkt dat de cruciale punten, alsook meer specifieke toepassingen zoals die van de verkoop van reisverzekeringen in reisagentschappen, op tafel gelegd en besproken zijn. Nu dienen politieke overwegingen in evenwichtige compromissen gegoten te worden waarvan de sector hoopt dat ze coherent zijn en aangepast aan het volledige door de verzekeraars aangeboden dienstengamma. Immers, de kwaliteit, het vertrouwen en de tevredenheid van de cliënt worden niet louter getoetst aan de commercialisatievoorwaarden: de consument helpen te begrijpen hoe de verzekering hem kan helpen in leven en welzijn via een optimaal risicobeheer en hem toelaten een gemakkelijke oplossing te vinden voor zijn verzuchtingen en het oplossen van geschillen is niet minder belangrijk. Terwijl inzake financiële educatie de Europese Unie zich wat meer op de achtergrond houdt het is Balans & Vooruitzichten Algemene context 19

20 AlgeMene ConTeXT eerder de OESO die de toon aangeeft en de lidstaten efficiëntiecriteria oplegt in dit domein, werkt Brussel aan een kader dat de buitengerechtelijke geschillenoplossing moet bevorderen. De vraag daarbij is echter of de Ombudsdiensten, bemiddelaars en andere geschillencommissies al dan niet beslissingsmacht hebben en hoe ze hun onafhankelijkheid kunnen omlijnen, met name op financieel vlak. EIOPA van zijn kant nam het voortouw in de coördinatie van de nationale praktijk van toezichthouders ten aanzien van de ontvangst en de verwerking van eerstelijnsklachten, dit is op bedrijfsniveau zelf. Nieuwe regels in de maak voor klachtenopvang De Europese koepel van toezichthouders EIOPA heeft op 14 juni 2012 zeven richtsnoeren uitgevaardigd met betrekking tot de klachtenbehandeling bij verzekeringsondernemingen. Deze zijn gericht aan de nationale toezichthouders. Het komt de FSMA toe om de richtsnoeren om te zetten in regels voor de Belgische markt. De werkgroep klachtenmanagement van Assuralia, die werkt onder de vleugels van de Commissie Communicatie en Informatie en die de Europese richtsnoeren meteen heeft bestudeerd, voerde eind 2012 overleg met de toezichthouder. Daaruit blijkt dat de verzekeringsondernemingen meerdere taken tegemoet gaan: elk bedrijf zal een verantwoordelijke op directieniveau moeten aanwijzen, het klachtenbeleid vastleggen in een nota, rapporteren aan de FSMA, opvolging geven aan de interne klachtenanalyse, de klachtenprocedure explicieter toelichten ten overstaan van de consument en de registratie van klachten verbeteren. De omzetting van de Europese richtsnoeren in nationale regels zal in 2013 wellicht leiden tot een aanpassing van de bestaande gedragsregels voor klachtenmanagement, waarmee Assuralia grotendeels vooruitliep op de instructies van EIOPA. Sociale actualiteit Het aantal werknemers in verzekeringsondernemingen met een arbeidsovereenkomst van onbepaalde duur blijft en dit sinds een aantal jaren stabiel rond personen. Deze sector, die veel meer vervrouwelijkt en hoog opgeleid is dan men wil geloven, kent geen jaarlijkse fundamentele trendverschuivingen. De voornaamste tendens is die van de progressieve vergrijzing: gemiddeld is een werknemer uit de verzekeringssector nu bijna 44 jaar en heeft hij een anciënniteit van meer dan 16 jaar. Het hoeft dan ook geen betoog dat de verzekering een verjongingskuur best kan gebruiken. Dat in 2011 de sector meer mensen wist te rekruteren dan dat er vertrokken, doet niets af aan deze vaststelling. Enerzijds sluit de sector met graagte jonge talenten in de armen, maar tegelijk ziet hij erop toe interessante arbeidsvoorwaarden aan te bieden aan die mensen die naar alle waarschijnlijkheid 20 Balans & Vooruitzichten Algemene context