Natuurlijke Veranderingen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Natuurlijke Veranderingen"

Transcriptie

1 Natuurlijke Veranderingen Outdoor Educatie als innovatief leerconcept Implementatie verslag P3 JAN WILLEM HERDER Professionaliseringstaak 3 Masteropleiding Pedagogiek NHL december 2014

2 Natuurlijke Veranderingen Outdoor educatie als innovatief leerconcept Projectverslag P3 Jan Willem Herder studentnummer december 2014 Masteropleiding Pedagogiek, NHL Opdrachtgever Begeleidende docent Harold Hofenk Hanzehogeschool Groningen Instituut voor Sportstudies Frits Meijering Vincent Hopmans NHL Masteropleiding Pedagogiek 2 NHL master Pedagogiek

3 INHOUDSOPGAVE Natuurlijke Veranderingen 4 1 Outdoor en educatie 5 Leren in Outdoor context 5 Safety First 9 Ontwerp Gericht Onderzoek 10 2 Ontwerp 11 Probleemstelling 11 Huidige situatie 12 Visie 13 Gewenste situatie 13 Strategie 15 Organisatie 16 Voorbereiding programma Outdoorweek 17 Organisatie en Programma Outdoorweek 19 Planning 21 3 Incorporatie 24 4 Proces 25 Lessen ter voorbereiding 25 Voorverkenning 26 Programma ontwerp 27 Collega s 28 Voorbereidingsprogramma Ardennen 28 Uitvoering 29 5 Monitoren en evalueren 31 Voorbereidingsfase 31 Outdoor week 32 Interviews 33 Evaluatie leerinhoud Propedeuse studenten 37 Reflectie programma Outdoor studenten en GBI 40 Algemene eind evaluatie 41 6 Consequenties 42 Curriculum 43 Organisatie en logistiek 43 Programma 44 7 Reflectie 45 Ontwerp gericht onderzoek 45 Rollen 48 Bibliografie 50 Bijlagen 51 NHL master Pedagogiek 3

4 Natuurlijke Veranderingen In het propedeusejaar van de opleidingen SGM en ALO nemen alle eerste jaars studenten gezamenlijk deel aan een kennismakingskamp. Het evenement vindt plaats aan het einde van lesblok 1, einde oktober/begin november, in de Belgische Ardennen. In een innovatief ontwerp wordt de Ardennenweek in het propedeuse jaar van het instituut hernieuwd beschouwd en her ontwikkelt tot een outdoor week. Het unieke outdoor project bereikt een grote hoeveelheid studenten en biedt de uitgelezen mogelijkheid om een brede groep studenten een bijzondere en intense leerervaring mee te geven. Propedeuse studenten, studenten van beide curricula uit 2 e, 3 e, 4 e studiefase en externe minorstudenten ervaren, leren van en met elkaar, en werken samen in één integraal leer project. Voor het outdoor leertraject in de opleidingen is dit één van de pareltjes in de gehele opleiding. Outdoor educatie is primair een benadering waarin onderwijzen en leren door (een mix van) outdoor activiteiten en ervaringen centraal staat. De gemeenschappelijke noemer bestaat uit de focus op positieve leeruitkomsten in persoonlijke en sociale setting (The English Outdoor Council, 2005). Aandachtsgebieden in leren, waarin outdoor een krachtige bijdrage kan leveren in het proces, zijn onder andere samenwerking en communicatie, leiderschapsvaardigheden, gedrag in kleine groepen, inzicht en inschattingsvermogen, outdoor vaardigheden en bewustzijn van natuurlijke omgeving en milieu. Dit verslag beschrijft het implementatie proces van het innovatieplan, de resultaten uit het lopende actie onderzoek en de rol die ik als veranderaar hierin vervulde. Het innovatieve ontwerp, waarin het voortraject op het instituut en de uitvoering van het project in de Ardennen wordt beschreven, is de basis voor de interventie zoals gepleegd in november Jan Willem Herder 1 maart NHL master Pedagogiek

5 1 Outdoor en educatie Leren in Outdoor context Een cruciale taak van het onderwijs in het algemeen is om een optimale leeromgeving te creëren voor de lerende individu. Hierin speelt het ontwikkelen van leermethoden die mensen kunnen helpen om optimaal te (leren) functioneren als beroepsprofessional, alsmede als individu in de huidige moderne samenleving, een centrale rol. Onder de verschillende veelbelovende methoden bevinden zich interventie programma s die psychologische en fysieke training met elkaar combineren. Hiervan is outdoor educatie een actueel en sprekend voorbeeld. (Neill, 2008) Outdoor Education is een brede term die wordt gegeven aan out- of- doors activiteiten met een variëteit aan doelen. Overeenkomstige termen zijn onder andere adventure education, outdoor Programming, outdoor learning en outdoor adventure education. De interpretaties van deze paraplu begrippen zijn pluriform, maar kunnen in hun algemeenheid worden getypeerd als een focus op positieve leeruitkomsten in persoonlijke en sociale setting. (The English Outdoor Council, 2005). Actueel zijn er duizenden organisaties en instituten die ervaringen middels outdoor educatie aanbieden aan miljoenen participanten, met een breed spectrum aan filosofieën, doelen, methoden, doelgroepen en culturele werkvormen. Een onderverdeling in 5 classificaties geeft in deze een richting aan de diversiteit aan motieven in outdoor educatie; Doelen/ verwachte uitkomsten Recreatief / Fysiek Educatief Ontwikkelingsgericht Therapeutisch Natuurlijke omgeving Omschrijving Leisure (plezier, ontspanning, genieten), fysieke fitheid, Outdoor vaardigheid training Direct (onderwerp- kennis) en Indirect ( bv theoretisch zelf concept) Persoonlijke en sociale ontwikkeling, levens- vaardigheden, gedrag Verbeteren van disfunctionele persoons- en groeps- gedragspatronen Milieu, attitude, duurzaamheid, kennis, gedrag (Neill, 2008) naar (Abbot, 1987), (Ewert, 1989) en (Priest & Gass, 1997) Het gebruik van Outdoor ervaringen voor educatieve doelen heeft een rijke historie. Plato prees de waarde van outdoor ervaringen voor het ontwikkelen van een gezond lichaam, wat vervolgens zou leiden tot een gezonde geest. Moderne outdoor educatie vindt haar wortels veelal in de ervarings theorieën. 2 centrale, theoretische ontwikkelingen in ervarings theorie die als substantiële basis gelden in de begripsvorming van outdoor educatie, zijn de ervaringstheorie van Dewey (1938) en de theorie van ervarings cycli en golven. Een korte uitleg illustreert de rol van de ervaring theorieën in outdoor educatie. Dewey wordt wereldwijd herkend als de meest significante en invloedrijke denker op het gebied van onderwijs in de 20 ste eeuw, en wordt door een grote meerderheid van vakbroeders aangewezen als de moderne filosofische grondlegger van de ervaringsleer. Met de publicatie van Experience and Education (1938/1963) legde Dewey zijn ervarings theorie voor het voetlicht en vormde daarmee een theoretische basis voor vele belangrijke ervarings gerichte onderwijs experimenten, waaronder outdoor educatie (Neill, 2008). Volgens Dewey hebben ervaringen een hoge potentie tot leren, mits er optimale balans bestaat tussen vrijheid van eigen ervaren en sturing door een facilitator in dit proces. De vrijheid van leren bestaat volgens Dewey in een situatie waarin op de juiste wijze de beperkingen van het traditionele didactische leren wordt aangepast naar een juiste, adequate leeromgeving, met de juiste sturing. De student leert van voorgaande ervaringen (continuiteit) en de verbinding van deze ervaringen met de huidige en nieuwe ervaringen (interactie). Het ervarings leer proces leunt in de theorie van Dewey op de actieve betrokkenheid van de student. De student leert op het moment dat hij gedragsexperimenten aangaat en bewust reflecteert op deze ervaringen (reflectie op actie). NHL master Pedagogiek 5

6 Back to basic of back to nature zijn vanuit outdoor Education veel gebruikte begrippen, als startpunt voor het nieuwe leren. In outdoor creëert de lerende zijn eigen leren; oorzaak en gevolg liggen logischer wijs dicht bij elkaar, stapsgewijs moet worden gezocht naar oplossingen die voor handen zijn. Niets dan een natuurlijke omgeving staat ter beschikking, waardoor gerichtheid in leren wordt gestimuleerd. Instructies vinden kort plaats, waarna de lerende in een bestaande, werkelijke situatie actief betrokken is bij de inhoud, ondersteund door leermaterialen en sociale interactie in kleine leergroepen. Leeractiviteiten bestaan onder andere uit het observeren van (natuur) fenomenen, hieruit data verzamelen en testen van aannames, in samenwerking met andere lerenden. Klassen en groepen verlaten hierbij het traditionele klaslokaal. Buiten, op locatie, in outdoor situatie, vindt het leren plaats. Ervarings leer processen worden vaak beschreven als cyclisch, of als golfbewegingen. Deze modellen leggen de nadruk op de iteratieve aard van het actie- reflectieproces zoals Dewey beschrijft. Kolb (1984) beaamde het uitgangspunt dat ervaring de drager is voor het leren, maar dat de cognitieve verwerking, analyse en reflectieve elaboratie van de ervaring benodigd is voor deep learning. Kolb stelde een 4- stadia model voor waarin leren volgens hem het meest optimaal kon worden geconceptualiseerd; de ervaring zelf, de reflectie op de ervaring, het filteren van kennis uit deze reflectie en de transfer van het leren door dit leren toe te passen in nieuwe situaties. Leren kan beginnen bij elk genoemde stadium en het proces moet worden beschouwd als een herhalende spiraal (Kolb, 1984). Het 4- stadia model van Kolb is het meest populaire cyclische ervaringsmodel dat ook in outdoor educatie veelvuldig wordt gebruikt als basis (Neill, 2008). Outdoor educatie is niet exclusief terug te brengen tot de theoretische basis van ervaring theorieën. Desalniettemin voorzien de verschillende ervaringstheorieën in een veelgebruikt gezamenlijk startpunt, een theoretische identiteit en een waardevolle bron van sturing voor vele outdoor educatie programma s. Ervarend leren in Outdoor als middel inzetten heeft een educatieve waarde op een breed vlak van persoonlijke ontwikkeling. Leren in outdoor context is een concept dat zowel directe leeruitkomsten genereert, zoals hoe een lawineslachtoffer terug te vinden in de sneeuw, als ook transferabele leeruitkomsten, zoals het aannemen van nieuwe en gezonde recreatieve gewoontes bij terugkomst in de oude leefomgeving (McKenzie, 2003). Voor de meeste studenten zal het outdoor onderwijs georganiseerd moeten worden in een context die de lerende terugzet naar (natuurlijke) basiswaarden, verwondert, intrigeert, uitdaagt, aanzet tot nieuwe inzichten, of een ander educatieve setting die buiten de bekende valt. Mits gevolgd door een follow- up programma dat ruimte biedt aan de verwerking en transfer van leeruitkomsten uit opgedane ervaringen in de outdoor setting, zal een verandering in het dagelijkse leven kunnen worden gerealiseerd. Het gebruik van een natuurlijke leer- omgeving levert constructieve ervaringen en leerwinsten op het gebied van natuurbeleving en sport, maar ook binnen gebieden als bijvoorbeeld sociale vorming, persoonlijke ontwikkeling, management gerelateerde onderwerpen en veranderkundige thema s. Het onderwijs vindt veelal plaats in een natuurlijke, uitdagende en inspirerende omgeving, ontdaan van overmatige afleiding zoals de dagelijkse drukte met bijbehorende werkstress en sociale setting. Een natuurlijke omgeving voorziet in een neutrale, directe, ondubbelzinnige feedback die aanmoedigt tot adaptieve omgang in plaats van terugvallen op vertrouwde verdedigingsstrategieën (Hattie, Marsh, Neill, & Richards, 1997). Je bevinden buiten een normale, vertrouwde context bevrijdt je van voorgaande bekende beperkingen, verhoogt arousal en focus en moedigt aan tot het experimenteren met nieuwe psychologische strategieën of een frisse kijk op eigen identiteit (Neill, 2008). 6 Succesfactoren in outdoor educatie zijn veelzijdig en talrijk. Onderzoeken tonen aan dat outdoor educatie geconcentreerde leeruitkomsten biedt en een tastbare transfer opleveren naar verder leren en ontwikkelen in de meer eigen omgeving van de lerende. Outdoor activiteiten bieden een verbreding en verdieping in het bewegingsonderwijs, de samenleving in het algemeen en stimuleren daarmee een actief en gezond leefpatroon. In de directe en indirecte omgeving van het opleidingsinstituut liggen kansen tot constructieve samenwerking met sportinstituten en bonden, als ook vergroting van het onderwijs netwerk ten behoeven van de student. Outdoor Educatie geeft diepte aan het sport (onderwijs) gerichte curriculum en levert een NHL master Pedagogiek

7 belangrijke bijdrage aan de fysieke, sociale en persoonlijke ontwikkeling van de student. Binnen het bachelor niveau onderwijs aan het Instituut voor Sportstudies is er een meervoudige link te leggen met outdoor educatie; Binnen de opleiding Academie Lichamelijke oefening (ALO) spelen actieve sportdeelname en outdoor vaardigheid een rol, in aansluiting bij de hedendaagse sportcultuur waarin outdoor een prominente plek inneemt. Trendsporten hebben een motiverende en actieve rol in het curriculum van de ALO, waarin Outdoor al jaren deel van uitmaakt. Vanuit hetzelfde sociaal- maatschappelijke motief ligt er binnen de opleiding Sport, Gezondheid en Management (SGM) een verbinding met leisure en fysieke fitheid als gezondheidsmotief. Healthy ageing wordt nadrukkelijk benoemt in de visie van de Hanzehogeschool, alsmede het Instituut voor Sportstudies. In augustus 2013 begeleidde ik in de rol van chef de mission van het expeditie team 25 collega s van 19 verschillende schools en 5 stafbureaus van de HG naar de top van de Kilimanjaro, waarbij dit credo de boventoon voerde. SGM studenten zijn te beschouwen als de toekomstige ambassadeurs van healthy ageing, waarbij het gebruik van outdoor een waardevolle bron kan zijn. De bachelor student aan het Instituut voor Sportstudies ontwikkelt zich in de loop van de 4 studiefasen tot een kenniswerker in de sport. Vorming en ontwikkeling van persoon en diens gedrag in zijn sociale omgeving door middel van een sport gerelateerde setting is daarbij een passend uitgangspunt. Actieve participatie in het sportonderwijs aan het instituut learning by doing, is hierbij een veelgebruikt principe. Outdoor leent zich als ervarings gericht onderwijs concept goed voor dit principe. De propedeusestudenten nemen in november van hun studiejaar deel aan een outdoorweek in de Ardennen. Samenwerking, leiderschap, probleemoplossend vermogen en projectmatig werken als leereenheden worden in de outdoor setting krachtig benadrukt. De natuurlijke (sport) omgeving is een onderdeel van het toekomstige werkveld van de student. Kennis van de meest gebruikte omgevingscontexten is daarbij waardevol. Tijdens de winterschool van SGM maakt de student kennis met het alpine landschap als een voorbeeld van werkomgeving voor de toekomstige kenniswerker in de (sneeuw)sport. Veel studenten van het Instituut komen niet exclusief in het onderwijs terecht. Veel ALO studenten hebben een perspectief op een baan in het onderwijs, maar vooral SGM studenten richten zich op de commerciële sport- en gezondheids omgeving. Wintersport bijvoorbeeld beheerst een enorme markt binnen het sportaanbod in Nederland. Zowel op het gebied van sportgerichte instructie als op gebied van healthy ageing, sportgezondheid en management zal de SGM student een breed potentieel werkveld treffen in het alpine terrein. Kennis van deze outdoor omgeving is daarbij een must. Hetzelfde geldt voor het professionele outdoor werkveld op andere natuurlocaties in Europa, waarvoor ook ALO en SGM een gedeeltelijke opleidingsfunctie vervullen naast de verenigings- en bonds opleidingen op dat gebied. Op het instituut voor Sportstudies komt het learning by doing principe veelvuldig terug in het onderwijsaanbod. Op de ALO wordt in de veelvuldige bewegingslessen nog immer gewerkt met het gevleugelde principe praatje, plaatje, daadje ; een inleiding, gevolgd door een actief bewegingsvoorbeeld, waarna de individu of groep aan de slag gaat met het zelf oefenen van het segment. In een cyclisch proces wordt daarna vaak gedifferentieerd in de opdrachten en oefeningen ten aanzien van het zelfde segment, met als beoogd resultaat een zelfstandige, voorbeeldige beheersing van de leerinhoud. De student gaat een actief leerproces aan, waarbij hij/zij als lerende middels een onderzoekende houding zijn/haar eigen leren construeert en vormgeeft, onder begeleiding en coaching van de docent, als facilitator van het leren. Ook binnen de SGM opleiding wordt middels dit principe gewerkt in het aangeboden praktijkonderwijs. Dit onderwijsprincipe komt eveneens terug in de meer recente pedagogisch- didactische principes van het Probleem Gestuurd Onderwijs (PGO). In dit experience centered education, of ervarings gericht onderwijs type liggen leertaken weliswaar vast en omschreven middels inspirerende opdrachten en taken, maar vormt de student zelf een eigen individueel bepaald leertraject. Binnen het leerprincipe kunnen leeruitkomsten NHL master Pedagogiek 7

8 worden behaald via een eigen chronologie en leerweg, waarin de docent / coach de route begeleidt en daar waar nodig bijstuurt tot een voor de student optimale route. Met name elementen als planmatig werken, kritisch denken en probleem oplossend vermogen staan in deze onderwijs setting op de voorgrond. Outdoor educatie vindt een plaats in beide concepten, en sluit aan op het onderwijs zoals aangeboden op het Instituut voor Sportstudies. De kracht van outdoor educatie is de plaatsing en benadering van lerenden in een natuurlijke leeromgeving. De natuurlijke omgeving voorziet de lerende in een set van natuurlijke consequenties die echt en uitdagend zijn, waardoor docenten facilitator en coach kunnen zijn in het natuurlijke en eigen leerproces van de student. Lerenden worden geplaatst in een onbekende setting, waardoor binding met andere lerenden wordt bespoedigd. Zij werken samen om een velerlei aan uitdagingen en problemen aan te pakken en op te lossen. Zelfvertrouwen, - regulatie, - werkzaamheid, - redzaamheid, vertrouwen, communicatie, teamwork en probleemoplossing zijn hierin enkele centrale aandachtspunten. Door deze uitdagingen ontwikkelt de lerende zelf een variëteit aan vaardigheden voor het leven (Woller, 2008). Door in het curriculum een expliciete verbinding te maken tussen de outdoor en indoor leeromgeving op het instituut zullen leerwinsten uit de outdoor setting ook daadwerkelijk resultaten voor de lange duur mogelijk maken. Door een actieve follow- up, bijvoorbeeld in het eerder genoemde cyclische en iteratieve proces, waarbij outdoor educatie leer elementen worden geïntegreerd in het reguliere onderwijs zal deep learning ontstaan en beklijven. Outdoor leer ervaringen excluderen van het initiële curriculum zal slechts korte termijn effecten sorteren. Onderwijs op educatief betekenisvolle en werkzame wijze aansluiten bij de beoogde doelgroep is essentieel. Outdoor is de laatste jaren weer actueel, hip, of beter, trending. Jongeren worden door verschillende media overstelpt met video s en foto s waarin outdoor sporthelden zich begeven in steeds ontoegankelijker (outdoor) terrein en in het overweldigende, spectaculaire natuurgeweld de mooiste afdalingen, beklimmingen of anderzijds avonturen beleven. De coolness van de helden wordt onder andere gekenmerkt door een ultieme beheersing van outdoor- skills, gedegen en onderbouwde kennis van de natuur, een (soms extreem) hoge doch berekende risico acceptatie en een ultiem gevoel van vrijheid. Deze (voor- ) beelden en verhalen leveren een sterke motivatie voor de lerende om zich eveneens te binden met outdoor. Als individu genereer je veel (positieve) aandacht in je sociale omgeving door mooie trektochten in de wildernis, stoere beklimmingen en een active outdoor lifestyle te presenteren via platforms als Facebook, Twitter, Pinterest, etc. Jij en de natuur, een ultieme ervaring die je vormt Naast de voornoemde fun, extreme en active lifestyle motieven vinden ook ecologische thema s bij dezelfde jongeren een plaats. Het nastreven van een ecologisch bewustzijn met bijpassend gedrag en een duurzame, pro- actieve, eco- vriendelijke attitude past in de moderne jongerencultuur. Awareness is het paraplu begrip waaraan de jongeren zich bewust confirmeren. Ook Aandacht en Respect voor de natuur is trending en maakt deel uit van de totale outdoor beleving en interesse van de huidige adolescent. Door deze, voor de doelgroep aansprekende, outdoor omgeving te integreren in het reguliere curriculum, zal de lerende individu intrinsiek worden gemotiveerd tot het actief aangaan van de beoogde (ervarings- ) leerprocessen. 8 NHL master Pedagogiek

9 Safety First In Outdoor zijn skills een belangrijke voorwaarde om veilig en verantwoord te leren en handelen. Dat is niet uitzonderlijk, aangezien in elk onderwijs- en/of beroepsvlak expertise een belangrijk fundament is om een veilige leer- werk omgeving te creëren. In outdoor gelden echter ook directe veiligheidsvoorwaarden, om het leren zelf veilig te kunnen laten verlopen. In wisselende weersomstandigheden, op hoogte, blootgesteld aan de grillen van de natuur, dienen weloverwogen keuzes gemaakt te worden ten aanzien van onder andere de inhoud en de duur ervan, de locatie, het moment van de dag en de groepsgrootte. In dit licht omvat de eerder gebruikte term Awareness dan ook meer dan een ecologisch inzicht en begrip voor de natuurlijke omgeving. Awareness wordt eveneens als duidende term gebruikt voor risicomanagement gerelateerde content, bijvoorbeeld ten aanzien van risico inschatting, - acceptatie en beheersing. Aan het eind van de dag dient in acht te worden genomen dat de laaglanders, na een inspannende dag, met afnemende temperatuur en daglicht er een vlotte, uitdagende leersituatie wordt gecreëerd die tevens voor iedereen zowel fysiologisch als ook emotioneel en psychologisch veilig is. Rand voorwaardelijke veiligheid vraagt om mechanische en organisatorische expertise. De aandacht ligt hierbij eerst op de zelfverantwoordelijke individu. Zorg dat je als individu eerst controle hebt over je eigen handelen, door middel van een gestructureerde voorbereiding, als ook constructief en verantwoord handelen ter plekke. Daarmee ben je tegelijkertijd een veilige factor voor je omgeving, de medestudent, en benadrukt een veilig individueel handelen ook direct de veiligheid voor de groep, het team. Verzaken, weerleggen van eigen verantwoordelijkheid ten aanzien van veiligheid heeft een direct effect op (de veiligheid van) de groep. Verschuilen kan in outdoor terrein niet, waardoor groepsdynamische processen open en rechtstreeks plaatsvinden. Safety First leunt op het grondprincipe dat er eerst een technische veiligheid moet zijn voor jezelf en je team, waarvoor je in de eerste plaats ook zelf verantwoordelijk bent. Pas daarna kan verdere interactie en handelen met het team en omgeving plaatsvinden. Het bewust en zelfverantwoordelijke handelen ( awareness ) in Outdoor situatie is een belangrijke basis, die een evenzo belangrijke basis voorziet als beoogde transfer naar het dagelijks handelen van de persoon buiten deze outdoor omgeving. NHL master Pedagogiek 9

10 Ontwerp Gericht Onderzoek Vanaf de jaren negentig zien we dat ook sociale wetenschappers een onderzoeksaanpak zijn gaan ontwikkelen waarmee principe- oplossingen worden ontworpen. In deze aanpak, die bekend is geworden als ontwerpgericht onderzoek (Design Based Research) of praktijk onderzoek, staat onderzoek steeds in dienst van het ontwerpen van (generieke) oplossingen voor praktijkproblemen (Klapwijk, 2013). Het ontwerp gerichte onderzoek, waarvan in dit verslag de implementatie fase wordt beschreven, levert verschillende resultaten op die voor een volgende editie van waarde kunnen zijn. Een generieke oplossing zal echter niet in één ontwerpronde kunnen ontstaan. Typerend voor het ontwerpgerichte onderzoek is het iteratieve karakter, het synthetiseren van resultaten uit verschillende gevalstudies in een ontwerp en de voortdurende afwisseling tussen ontwerpen en onderzoeken (Aken & Andriessen (red), 2011). Het komt heel vaak voor dat de eerste testen zwakke of geen resultaten geven omdat het ontwerp nog gefinetuned en geoptimaliseerd moet worden (Walker, 2006). Zolang er wel sprake is van proof of principle is er ondanks die zwakke resultaten alle reden om door te gaan met het ontwikkelwerk. Het onderzoek is toepassingsgericht en bedoeld om een vraag uit het werkveld van het onderwijs te beantwoorden. Het doel is niet alleen theoretische kennis te creëren, maar ook om innovatieve oplossingen te ontwikkelen. In de ontwerpgerichte onderzoeksaanpak vinden we aandacht voor het creatief ontwerpen. In deze methodiek voor praktijkgericht onderzoek worden innovaties systematisch ontwikkeld en wetenschappelijk onderbouwd (Klapwijk, 2013). Kenmerkend voor de outdoor week als ontwerp gericht onderzoek is de aandacht voor het ontwerpen van (vernieuwende) oplossingen. Ontwerpgericht onderzoek is meer dan een analyse van praktijkproblemen. In P2 wordt een probleemanalyse gebruikt om te komen tot specifieke ideeën ten aanzien van de te plegen interventie. Dit is een creatieve sprong. De oplossingen zijn niet deductief af te leiden uit het onderzoek naar het probleem. Wel sluiten ze erop aan. Een belangrijk doel is het ontwikkelen van oplossingen en/of ontwerpregels voor oplossingen die een grotere geldigheid hebben, dus niet slechts waarde hebben voor het enkele probleem van de outdoor week. De onderzochte waarden uit het project kunnen leidend zijn voor verdere verdieping van het curriculum middels outdoor onderwijs binnen het Instituut voor Sportstudies, en exemplarisch voor onderwijs elders. In de implementatie fase van P3 worden de oplossingen uitgeprobeerd, getest en doorontwikkeld. Voor het specifieke outdoor project wordt een prototype op maat ontwikkeld. Op basis van theorie en onderzoek hebben zijn er verwachtingen over het effect van deze oplossing. Door de oplossing in een praktijksituatie te implementeren kunnen we nagaan of het prototype functioneert volgens de voorspellingen (Aken & Andriessen (red), 2011). 10 NHL master Pedagogiek

11 2 Ontwerp In het propedeusejaar van de opleidingen SGM en ALO nemen alle eerste jaars studenten gezamenlijk deel aan een kennismakingskamp. Het evenement vindt plaats aan het einde van lesblok 1, einde oktober/begin november, in de Belgische Ardennen. Gedurende 5 dagen nemen de klassen deel aan een recreatief evenement met als motieven; het afsluiten van het introductieblok het benoemen en benadrukken van de gevormde klas als groep het vieren en verzilveren van de eerst behaalde resultaten als student op de opleiding het belonen van de groep, het enthousiasmeren van de studenten voor vervolg binnen het instituut voor sportstudies In het vernieuwde ontwerp wordt de Ardennenweek in het propedeuse jaar van het instituut hernieuwd beschouwd en her ontwikkelt tot een outdoor week. Factoren die bepalend zijn voor mijn keuze van dit project, als innovatie binnen de initiële opleidingen SGM en ALO, zijn; Het betreft een bestaand project, dat is opgenomen in de planning van het instituut en daadwerkelijk plaatsvindt. Hiermee is ook een tastbaar resultaat zichtbaar en meetbaar. Het evenement speelt zich per definitie af in een nieuwe, uitdagende outdoor omgeving Het handelt om een meerdaags project, waarin verschillende outdoor educatie elementen tot hun recht kunnen komen Het bereiken van een hele jaargroep, verzameld op een outdoor locatie. Gegarandeerde participatie door alle studenten. Het evenement biedt ruimte aan innovatie, waarbij vanaf verschillende invalshoeken er een verhoogd en verbeterd leerresultaat kan worden geboekt. In dit project ben ik persoonlijk betrokken als één van de coördinatoren. Dit maakt de ontwikkeling makkelijk en kan ik gebruik maken van alle beschikbare kanalen om de innovatie door te voeren. Het model van Stroes en Egberts werkt volgens een aantal logische stappen om tot een interventie te komen. Binnen dit model zijn drie veranderingsproces modellen vertegenwoordigd: het is deels sequentieel (lineair), deels iteratief (cyclisch) en deels irregulier (chaotisch). Hierdoor is het noodzakelijk om er flexibel mee om te gaan en steeds opnieuw rekening te houden met de verbanden van de andere stappen. In het model wordt gestart met de probleemstelling met als gevolg dat een vrije, onbelaste gedachtevorming over toekomst en doelen ontstaat (Stroes & Egberts, 1996) Probleemstelling De projectweek in de Belgische Ardennen voor de propedeusestudenten biedt een uitgelezen kans om vanuit verschillende invalshoeken een constructieve outdoor leeromgeving te creëren. De kern van het project wordt gevormd door de studenten uit het propedeuse jaar, die samen met hun studieloopbaanbegeleiders een uitdagend outdoor programma beleven en ervaren. In het hernieuwde outdoor programma volgen de propedeuse studenten een meerdaags traject door de Belgische Ardennen waarbij zij in outdoor setting samen ervaren en leren. Naast het inhoudelijke outdoor programma voor de propedeuse studenten en studieloopbaanbegeleiders wordt ook de organisatiestructuur van het project her ontworpen om meer doelgroepen te kunnen faciliteren in leren. De outdoor studenten van het instituut worden actief betrokken bij het project, zodat ook zij in dit project een fundamentele (leer) rol krijgen. In de verschillende studiefasen van hun opleiding krijgen zij verschillende rollen in de nieuwe structuur. In de eerste schil om de kern van de propedeusestudenten en SLBers zijn de outdoor studenten vanuit verschillende (leer)taken verantwoordelijk voor het plaatsvinden van het evenement, in samenwerking met instructeurs van het outdoor bedrijf. NHL master Pedagogiek 11

12 In de buitenste schil begeleiden en waarborgen outdoor docenten en coördinatoren van het outdoor bedrijf het proces, de leeromgeving, de platte organisatie en de overall veiligheid binnen het project. In deze omgeving zijn verschillende stakeholders te signaleren, die allen een bijdrage leveren aan de kwaliteit van het project, en tevens individuele leeruitkomsten kunnen genereren uit de samenwerking met de andere partijen. Studenten eerste jaar SGM en ALO Studieloopbaanbegeleiders (SLB) Studenten O&A 2 e studiefase Studenten O&A 3 e studiefase, samen met studenten Toegepaste Psychologie (TP) Studenten O&A 4 e studiefase Docenten O&A Outdoor bedrijf Mountain Network Management Instituut voor Sportstudies Door de combinatie van een uitdagend en betekenisvol evenement voor de propedeuse studenten met de leeromgeving voor de 2 e, 3 e en 4 e jaars studenten uit de outdoor profilering ontstaat een krachtige leeromgeving voor allen. Hierbij worden Studieloopbaanbegeleiders van de propedeuse klassen actief betrokken bij hun eigen groep, en begeleiden de outdoor docenten tezamen met het outdoor bedrijf de respectievelijke leer- procesmatige en logistieke activiteiten. Huidige situatie In P1 werd de huidige onderwijssetting van het instituut voor Sportstudies van de Hanzehogeschool Groningen in kaart gebracht. Onderwijsvernieuwing en het implementeren van nieuwe leerlijnen vergen veel energie van alle betrokkenen binnen het instituut. In een optimale leer-, onderwijs- en werkomgeving ontwikkelen docenten bottom up een uitdagend en inspirerend curriculum. Docenten zijn experts op hun eigen vakgebied en slaan de bruggen tussen de verschillende onderdelen in het curriculum. Outdoor bestaat inmiddels 15 jaar als profilering binnen het instituut voor sportstudies, in verschillende verschijningsvormen. In de meeste recente curriculumvernieuwing is het de taak aan de experts binnen de context Outdoor&Adventure om verdere integratie en samengaan met dit nieuw curriculum te bewerkstelligen. In de huidige vorm van de Ardennenweek gaan studenten van het propedeusejaar gedurende 4 dagen op pad met hun eigen klas. Onderweg komen de studenten langs verschillende locaties met outdoor activiteiten. De activiteiten zijn met name recreatief en belevingsgericht. Eén studieloopbaanbegeleider (SLB) per klas loopt mee met de klas, om ze in toom te houden als dat nodig mocht zijn. Het outdoor bedrijf verzorgt alle activiteiten, hier of daar bijgestaan door enkele outdoor studenten, die daarmee werkervaring op kunnen doen. 12 NHL master Pedagogiek

13 Visie De Outdoor omgeving heeft een groot potentieel voor leren. Outdoor leer ervaringen worden vaak een leven lang herinnerd. Het integreren van leren en outdoor ervaringen, zowel in semi- natuurlijke omgeving van bijvoorbeeld het stadspark ( greenspaces ), milde outdoor setting als Lauwersmeergebied en Veluwe als ook met name in de authentieke natuur van Ardennen, Pyreneeën of alpen, leveren relevantie en diepte aan het curriculum op een manier die indoor veel moeilijker te bereiken is. Leren in outdoor setting kan plezierig, creatief, uitdagend en avontuurlijk zijn, en helpt lerenden door ervaringen op een krachtige wijze om te groeien als een zelfbewust, zelfverzekerd en verantwoordelijk individu met een waardering voor de natuurlijke en sociale omgeving (Learning and Teaching Scotland, 2010). Outdoor educatie voegt een krachtige, leer dimensie toe aan het onderwijs binnen het instituut, en verenigt de opleidingen ALO en SGM op inhoudelijk vlak. Het profiel Outdoor&Adventure stelt een voorbeeld van een optimale leeromgeving voor de lerende student op het Instituut voor Sportstudies. De unieke leerervaringen en winsten die outdoor educatie leveren behoren integraal beschikbaar te zijn voor elke student, docent en context binnen de curricula van het Instituut voor Sportstudies. De Ardennenweek in het propedeusejaar biedt een uitgelezen kans om Outdoor en educatie verdiept te integreren in een bestaand curriculumprogramma. Gewenste situatie De outdoor week levert een leersituatie in optimaforma voor verschillende leergroepen binnen het instituut voor sportstudies. Op organisatorisch en inhoudelijk gebied levert het outdoor project een vruchtbare grond voor een uiterst gezonde, natuurlijke leerervaring. Propedeusestudenten leren in de outdoor omgeving van de Ardennen, waarin zij met hun eigen klas meerdere dagen gezamenlijk onderweg zijn in de natuur. Door middel van accurate navigatie, doeltreffende bivak vaardigheden, doorzettingsvermogen en teamgeest in een natuurlijke omgeving volbrengen zij gezamenlijk de uitdagende tocht van A naar B. Zij volgen een ervaringsgericht outdoor programma, waarin onderwerpen als bewustwording van eigen individu en groep, gedrag, attitude, zelfsturing, vervullen van team rol en leiderschap aan bod komen. Studenten worden actief gestimuleerd om in een uitdagende omgeving zichzelf en het team te sturen op een succesvol verloop van het programma. Verantwoordelijkheid voor het eigen gedrag en de groep wordt gevraagd en geëist in meerdere situaties, waarbij basiscompetenties voor het leven en omgaan met de natuur centraal staan. Verschillende teamrollen worden benadrukt om projectmatig succesvol te kunnen functioneren. In het initiële programma staan kerntaken op het programma, waarin project matig werken aan de orde komen. De leeruitkomsten uit de outdoor week sluiten hierop aan. Verantwoord gedrag, ervaringsleren maar ook waardering en plezier in outdoor terrein staan voorop. SLB docenten nemen in de vernieuwde structuur actief deel aan het proces van de propedeuse studenten in hun eigen groep. Beide SLB docenten zijn alle dagen met de groep op pad. Zij worden medebegeleider, samen met outdoor studenten bewaken zij het groeiproces van de groep. Docenten geven feedback op ieders individuele rol, in het kader van de kerntaken gericht op project matig werken, teamrollen en zelfsturing. De actieve participatie van de docenten creëert een sterkere sociale en emotionele binding met de eigen groep. Daarnaast zijn alle collega s uit het propedeuse jaar meerdere dagen gezamenlijk aanwezig op de locatie in België. Zij leven samen gedurende enkele dagen, wat ook de binding tussen de collega s versterkt. Op locatie is er een natuurlijkere omstandigheid waarin collega s informeel, zonder werk- en/of gezinsdruk met elkaar kunnen interacteren. O&A2 studenten leren in het project om op locatie veilige ervarings- en leer situaties te creëren voor de propedeusestudenten. O&A2 studenten ontwerpen en begeleiden outdoor activiteiten in dienst van het programma voor de propedeusestudenten, en leren aldus om outdoor als leermiddel te gebruiken en om als NHL master Pedagogiek 13

14 zelfstandig instructeur te opereren. Instructeurs van het outdoor bedrijf voeren een (veiligheids- ) controlerende taak uit en leveren feedback op de handelingen van de O&A studenten. 2 e jaars studenten hebben de taak om alle technische activiteiten op de locaties te voorzien, van programma, lesontwerp tot organisatie- en begeleidingstaken. O&A3 studenten ervaren en leren, gezamenlijk met studenten Toegepaste Psychologie, om in een natuurlijke omgeving met outdoor als hulpmiddel een groep veilig te begeleiden en sturen in groepsdynamische leerprocessen. Deze procesbegeleiders gaan samen met de propedeusegroepen de meerdaagse tocht aan. Dit intensieve contact creëert en bevordert leerkansen en uitkomsten voor de propedeusestudenten, als ook voor de lerende procesbegeleiders zelf. De procesbegeleiders stellen zich op als coach en stimuleren de propedeusestudenten om met een positieve en open instelling de uitdagende tocht aan te gaan. Om als team te slagen worden de propedeusestudenten door de procesbegeleiders gecoacht op hun gedrag, waarin onder andere probleemoplossend vermogen, zelfregulatie, conflicthantering, samenwerking en teamrollen aan bod komen. Door de organisatietaken en bijbehorende verantwoordelijkheden in een projectopdracht bij enkele O&A4 studenten neer te leggen worden deze geconfronteerd met een uiterst levend, complex en tastbaar product. Organisatiekunde, overkoepelend inzicht in programma en outdoor thematiek en competenties op het gebied van aansturen en communiceren komen hier expliciet aan de orde. De studenten in het projectteam dragen zorg voor zowel organisatie en uitvoering, als ook de borging van de inhoudelijke leervraag voor de verschillende doelgroepen. O&A docenten richten zich op de leeruitkomsten van de O&A studenten. Zij observeren, begeleiden en beoordelen de studenten outdoor in de verschillende rollen als locatie- instructeur, groep (proces)begeleider en projectorganisatoren. Tijdens de uitvoering van het project zijn zij tevens de bewakers van het feitelijke en juiste plaatsvinden van het programma voor alle betrokken partijen. Voorafgaand aan de uitvoering van het feitelijke project dragen de outdoor docenten zorg voor het juiste opleidingsplan om de outdoor studenten in de Ardennen te kunnen laten excelleren. Het Outdoor bedrijf speelt in de vernieuwde hoedanigheid een meer faciliterende rol, waarbij samenwerking met staf O&A docenten en 4 e jaars studenten belangrijk is om de gehele organisatie van het evenement gladjes en veilig te laten verlopen. Het bedrijf wordt zodoende een actieve leer werkplek voor de outdoor studenten. Meerdere studenten O&A vervangen een betaalde kracht uit het bedrijf, waardoor het ook voor het bedrijf aantrekkelijk wordt om deze samenwerking aan te gaan. Daarbij wordt wel van de aanwezige instructeurs van het bedrijf verwacht dat zij een begeleidende, adviserende als ook deels beoordelende rol vervullen in het groeiproces van de outdoor student, in een programma waarbij de feitelijke klant, de propedeuse student, een volwaardig programma kan ervaren. Door een vernieuwde organisatorische en inhoudelijke inrichting van het project leveren meer stakeholders een constructieve bijdrage aan het leerproces van zowel de propedeusestudenten als ook zichzelf. Door aanpassen van de rollen van de stakeholders ontstaat een andere focus op het project, waarbij meer leerwinst gehaald kan worden uit de outdoor setting van het project. Het programma zal meer ervaringsgericht zijn op het leren in een outdoor context, met als doel dit als leeruitkomst mee te nemen naar de volgende studiefase. 14 NHL master Pedagogiek

15 Strategie De beoogde interventie op het programma in de Belgische Ardennen vraagt aanpassingen in de huidige organisatie van het instituut. Docenten O&A, inclusief ikzelf, maken deel uit van de organisatie van de projectweek in de Belgische Ardennen. Collega (niet outdoor- ) docenten houden zich onder andere bezig met logistieke zaken als deelnemerslijsten, huren van bussen en planning / reisafspraken met participerende collega s. De eindverantwoordelijkheid voor de Ardennenweek ligt sinds het afgelopen jaar bij een nieuwe teamleider. Met haar heb ik, vanuit mijn participerende rol als outdoor expert, overlegd en gekeken naar de invulling van het project. De sectie Outdoor&Adventure, bestaande uit 3 kerndocenten wordt verantwoordelijk gesteld voor het inhoudelijke deel van het project. We hebben hierbij de vrijheid om een vernieuwd programma met verdiepte outdoor context te implementeren in het programma. Een herontwerp wordt aangemoedigd, mits de feitelijke uitvoering en een uitdagend programma voor de propedeuse studenten gewaarborgd blijft. Een voorstel vanuit de O&A vaksectie is gedaan naar de teamleider om de gehele organisatie over te nemen, en vorm te laten geven door een (outdoor)studenten projectgroep. Afgaand op de bestaande expertise van de O&A sectie is hiervoor het fiat gegeven, en kunnen we de interventie starten. Ook collega docenten ondersteunen het voorstel, waarin voor studenten een prachtige leerervaring ontstaat in een uitdagend, nieuw project. Het adopteren van het gehele project binnen de profilering O&A is een logisch gegeven. Ik verwacht dan ook weinig weerstand, eerder enthousiaste aanmoediging, vanuit de groep collega s. Gesteund door eerdere ervaringen en gepresenteerde good practises door de outdoor sectie, zoals de Winterschool skiweek voor de 3 e jaars SGM, kijken collega s met plezier uit naar de volgende editie van de Ardennenweek. NHL master Pedagogiek 15

16 Organisatie In het complexe evenement is de volgende organisatie uitgezet; Organisatie Taken Opdrachtgever Jannie Kootstra Management HIS Eindverantwoordelijke project, contractafspraken Mountain Network Projectleider Jaap Jansen Student O&A4 Voorzitter, algemene organisatie, planning, programma, logistiek, projectplan Project lid Rob vd Sleen Docent SGM Informatie propedeuse SGM, Studentadministratie propedeuse, indeling en logistiek docenten, verzekeringen, SLB in Ardennen, vliegende keep in Ardennen. Project lid Robert den Dunnen Docent O&A, SGM Begeleiding projectleider Jaap Outdoor lessen propedeuse studenten Begeleiding, coaching, beoordeling O&A3 in Ardennen Borging uitvoering project Project lid Richard Veldboer Docent O&A, ALO Voorbereiding outdoor procesbegeleiders, O&A3 en TP Borging uitvoering project Coaching procesbegeleiders Project lid Thomas Hoving Student O&A4 Docent assistent voorbereidende lessen O&A3 Coaching O&A3 en TP studenten in Ardennen Project lid Jan Willem Herder Docent O&A, ALO Voorbereiding outdoor instructeurs, O&A2 Outdoor lessen propedeuse studenten Borging uitvoering project Vliegende keep in Ardennen borging innovatietraject Project lid Misha Martinovic Student O&A4 Docent assistent voorbereidende lessen O&A2 studenten Coaching O&A2 studenten in Ardennen Henk Kroon Docent O&A, Outdoor lessen propedeuse studenten extern Begeleiding, coaching, beoordeling O&A2 in Ardennen Jildou Jongman Docent O&A, SGM Outdoor lessen propedeuse studenten Folkert Smit Duijzentkunst Docent O&A, ALO Outdoor lessen propedeuse studenten Janneke Hokke Outdoor bedrijf Mountain Network Locatiemanager Ardennen Planning, organisatie en logistiek vanuit gast bedrijf Ardennen 16 NHL master Pedagogiek

17 Voorbereiding programma Outdoorweek Om het programma voor de outdoor week in de Ardennen inhoudelijk goed vorm te kunnen geven, worden de verschillende studentgroepen op het instituut uitgebreid geïnformeerd en geschoold. De propedeusestudenten krijgen voorbereidende informatie middels enkele hoorcolleges, en bereiden zich praktisch voor middels enkele sport vaardigheidslessen. De outdoor studenten storten zich op het programma voor de propedeusestudenten en bereiden alle theorie en praktijk voor die hiervoor benodigd is, om adequaat invulling te kunnen geven aan hun toekomstige rol in de Ardennen. 3 dagen voorafgaande aan de aankomst van de eerste groep propedeusestudenten volgende outdoor studenten een voorbereidingsprogramma op locatie in de Ardennen, waarbij alle details ten aanzien van de specifieke locaties, en de gekoppelde leerinhouden kunnen worden beoordeeld en daar waar nodig aangepast. Lessen propedeuse De propedeuse studenten van de opleidingen ALO en SGM worden in het eerste lesblok van het studiejaar voorbereid op de Ardennenweek. In het lesprogramma zijn zowel hoor- en werkcolleges als praktijklessen gepland, waarin ze worden klaargestoomd voor de leer week in België. In de hoorcolleges worden de studenten tijdig geïnformeerd over het bestaan en het doel van de outdoor week. Middels een uitgebreide presentatie worden data, leerinhoud, persoonlijke uitrusting en overige zaken behandeld. Richard Veldboer verzorgt de hoor colleges in het auditorium voor de ALO, Robert den Dunnen die van SGM. De SLB docenten nemen het stokje over tijdens de mentor uren, waarin de studenten hun eigen rol en die van het studieteam ten aanzien van de week bespreken middels een centrale opdracht in de lijn der verwachtingen. In de praktijklessen voor de ALO wordt regulier een volledig dagdeel per week gepland, waarin outdoor aan bod komt. Studenten leren in dit lesblok om zelfstandig te kunnen klimmen, navigeren met kaart en kompas en bivaks te bouwen. Als extra sportelementen worden boogschieten en survivalrun geïntegreerd in het lesprogramma. Studenten SGM hebben (nog) niet de ruimte in het lesprogramma voor een dergelijk uitgebreid outdoor blok, maar volgen wel de lessen indoor klimmen. Robert den Dunnen, Jildou Jongman, Folkert Smit Duijzentkunst, Henk Kroon en ik zelf verzorgen de lessen in outdoor aan alle 11 propedeuse klassen in het eerste lesblok. Lessen outdoor instructeurs, O&A2 De studenten die na hun eigen deelname aan de outdoor week geënthousiasmeerd zijn om de outdoor profilering te volgen, gaan nog in het zelfde studiejaar aan de slag met de voorbereidingen op hun rol als begeleider en instructeur voor de volgende editie. In de laatste 2 lesblokken van het eerste studiejaar en het eerste lesblok van het daaropvolgende, 2 e studiejaar volgende studenten wekelijks een outdoor programma waarin alle benodigde technische vaardigheden voor het functioneren als outdoor instructeur aan bod komen. In lesblok 3 volgen de studenten een opleiding tot mountainbike begeleider, in lesblok 4 volgen een lessenserie touwtechnieken en een 3- daagse op locatie waarin water technieken voor kanovaren en raften worden behandeld. Het eerste lesblok in het 2 e studie jaar wordt besteed aan alle benodigde technische vaardigheden voor het outdoor programma, en inhoudelijke outdoor educatie thema s. De groepenindeling voor de 3 thema s wordt gemaakt, aan de hand van competentie scores die de studenten zelf aangeven. Een evenredige verdeling van competenties in de 3 groepen is belangrijk voor de continuïteit van het betreffende onderdeel, en kunnen studenten onderling van elkaar leren en groeien. Ik zelf geef de laatste 2 lesblokken les aan deze O&A2 groep, samen met docent assistent Misha, zodat hij de groep studenten goed leert kennen en hen goed op individueel niveau kan coachen tijdens de outdoor week. Lessen procesbegeleiders, O&A3/TP De outdoor studenten die inmiddels 2x in de Ardennen zijn geweest, de eerste keer als deelnemer en de 2 e keer als instructeur, gaan ten derde male mee, deze keer in de rol als proces begeleider. Zij kennen inmiddels het terrein en de routes, hebben in het outdoor profiel een uitgebreide hike week in de Pyreneeën achter de rug en kunnen zodoende met een fundamentele eigen vaardigheid uitstekend de directe begeleiding van de propedeusestudenten verzorgen. De outdoor studenten vormen ieder een koppel met een student Toegepaste Psychologie, die in het algemeen geen enkele kennis en ervaring bezit op het gebied van outdoor. In de lessenserie voor de aankomende procesbegeleiders wordt aan deze studentengroep dan ook een NHL master Pedagogiek 17

18 stoomcursus outdoor aangeboden, om zich in ieder geval op basisniveau te kunnen redden in de natuur, aangaande uitrusting, bivakkeren en navigeren. De lessen voor deze groep starten in het laatste lesblok van de 2 e studiefase, en vervolgen met de start van de 3 e studiefase. In 2 lesblokken tijd richten de studenten zich op het fenomeen procesbegeleiding, welke rollen zij daarbij kunnen vervullen en welke facetten van procesbegeleiding in outdoor situatie bepalend kunnen zijn voor een succesvolle begeleiding en coaching. De lessen worden verzorgt door outdoor docent Richard Veldboer, van huis uit zelf een outdoor trainer met een eigen bedrijf dat zich hierop heeft gespecialiseerd. Samen met docent assistent Thomas Hoving richten zij een opbouwend programma in, gericht op procesbegeleiding en gedragsverandering. Informatie SLB docenten Ook de studieloopbaanbegeleiders van de klassen verdienen in de voorbereiding aandacht in het nieuwe concept voor de outdoor week. Voorheen draaiden docenten weliswaar enthousiast mee, maar dan meer als deelnemer en ondersteuner voor de studenten die het lastig hadden in de week. In het nieuwe ontwerp worden docenten actief betrokken bij het groepsproces van hun eigen klas. Dit levert meer cohesie op in de groep, de docenten leren de studenten nog beter kennen wat resulteert in een verdiepte individuele begeleiding. Om de docenten vooraf meer voor te bereiden op hun taak wordt, tijdens een al geplande docent bijeenkomst, tijd gereserveerd om docenten te informeren over hun aanstaande taak in de Ardennen. Een document wordt geschreven en toegezonden per mail, om de docenten de benodigde informatie te verschaffen ten aanzien van de opbouw van het programma, de verwachtingen van de organisatie ten aanzien van de inzet van de docenten en welke rol zij hierin kunnen vervullen. De informatiebulletin is bijgesloten als bijlage. Voorbereidingsdagen Ardennen O&A2 en O&A3/TP De voorbereiding van de outdoor- en TP studenten op de outdoor week vindt zijn beslag in een 3- daagse voorbereidingsperiode op locatie in België. In samenwerking met Mountain Network wordt een opleidingsprogramma ingericht waarin alle outdoor studenten en docenten nog eens minutieus door het programma met bijbehorende taken en verantwoordelijkheden lopen. Routes worden verkend, locaties gecheckt en een mini sleutelcursus voor de mountainbike zijn enkele van de onderdelen in het programma. Een bijkomend effect van de gezamenlijke voorbereiding is de versteviging van de onderlinge verbanden in de studentengroep, door 3 dagen gezamenlijk de dagen door te brengen op locatie. De student verbindt zich sterk met het product en wil in het team een actieve en participerende rol vervullen. Deze gerichtheid voorafgaande aan het begin van de outdoor week resulteert in een vliegende start van het project waarbij iedereen op de juiste plaats is en vanaf het begin van de week een uitdagend programma kan vormgeven. 18 NHL master Pedagogiek

19 Organisatie en Programma Outdoorweek De complete groep propedeusestudenten bestaat uit potentieel 500 studenten, verdeeld over 17 klassen (6xALO opleiding, 11x SGM opleiding). Om een positieve, indruk volle, beheersbare, overzichtelijke maar bovenal veilige uitvoering van het programma te kunnen borgen wordt de totale groep opgedeeld in 2 subgroepen, waarbij de klassen zelf behouden blijven. Hierbij gaan alle ALO klassen in ieder geval gezamenlijk, om de begeleidende docenten als groep te kunnen behouden, omwille van sociale motieven voor deze groep. De SGM klassen en docenten zijn groter in getale, en zullen moeten overleggen wie met welke shift meegaat. Er kan niet worden gesplitst op basis van opleiding, aangezien de SGM opleiding dan alsnog met teveel klassen in het programma moet worden verwerkt. Hierin is plaats voor 9 groepen; In de 5- daagse opzet loopt een programma op basis van 3 thema s Land, Lucht en Hike. Per thema is plaats voor 3 groepen, of klassen. Er wordt een route ontworpen, die alle groepen zullen volgen, in een carrousel- vorm, waarbij in principe de groepen elkaar niet ontmoeten. De eerste groep propedeuse studenten komt aan op een zaterdagmiddag, en maakt een 5 daagse tocht door de Lesse vallei in de Ardennen, nabij Dinant. Op woensdagochtend sluiten zij hun tocht af en stappen op hun eindpunt in de bus terug naar Nederland. De 2 e groep is dan inmiddels aangekomen met dezelfde bus en is, zonder de eerste groep te hebben ontmoet, de bossen ingetrokken voor eenzelfde programma, tot en met zondagmorgen. De ervaring met de eigen klas, zonder afleiding en inmenging van andere groepen, is een belangrijke factor in het groepsproces. Elke klas moet het gevoel hebben dat zij als exclusieve, hechte, naar binnen gerichte groep de tocht aangaan en volbrengen. Hierbij speelt de omgeving een belangrijke rol; op de route door de Ardennen moet bij voorkeur geen asfalt worden betreden, en worden dorpen (met supermarkt, cafetaria, etc) ten alle tijden vermeden, om een zo natuurlijk mogelijke en naar de groep gerichte leeromgeving te creëren. Voor het project is een aparte website met blog in het leven geroepen. SLB docenten plaatsen elke dag een verslag van hun klas, met max 5 foto s, op de site. Dit geeft een snelle, actuele interactie met thuisfront en veel ouders, vrienden en familie reageren. Dit brengt het project dicht bij de thuisblijvers en geeft een hoge (mee)belevingswaarde. De propedeuse studenten komen op hun tocht door 3 themagebieden Land, Lucht en Hike. In elk themagebied vinden verschillende outdoor activiteiten plaats, variërend van sportieve uitdagingen tot outdoor educatie opdrachten. Hierin komen onder andere voor; Land rotsklimmen, abseilen, speleologie, mountainbiken, ecologie- quiz, voedsel verzamelen en maken Lucht touwbanen parcours, tokkel, opdracht touwbanen, opdracht vuur maken en vervoeren Hike trektocht met navigatieopdrachten, rivier crossings, opdracht water verzamelen /filteren /vervoeren Aan het einde van elke dag moeten de studenten een bivak maken, inclusief vuurplaats/kook plaats en latrine. De SLB docenten gaan samen met hun klas overdag de uitdagingen aan, en keren na het installeren van het bivak terug naar de centrale locatie van het outdoor bedrijf Mountain Network, alwaar zij eten en slapen. De studenten uit de O&A2 groep vormen samen met instructeurs van het outdoor bedrijf Mountain Network het team dat alle outdoor activiteiten, die de propedeusestudenten onderweg tegenkomen, verzorgt. Instructeurs en SLB docenten worden s ochtends vroeg volgens een uitgebreid logistiek plan op alle locaties afgezet bij de klassen. Zij verzorgen op de verschillende locaties alle outdoor sport activiteiten en clinics, verdeeld in 3 vaste themagroepen. Ook hebben zij een adviserende rol in het construeren van de bivaks aan het einde van de dag. Elke avond bespreken de O&A2 studenten samen met de Mountain Network instructeurs de gebeurtenissen van de dag, ter evaluatie en voorbereiding op de volgende dag. Dit levert elke dag tussen beoordelingen op, die aan het einde van project samen met een afsluitend gesprek de eindbeoordeling vormen. De outdoor instructeurs verblijven op de centrale locatie van Mountain Network, alwaar zij slapen in tenten en mee eten met de rest van de crew in de warme groepsruimte van de kasteelboerderij. NHL master Pedagogiek 19

20 De procesbegeleiders, bestaande uit de O&A3 studenten en TP studenten, begeleiden de propedeusestudenten gedurende de volle 5 dagen. De procesbegeleiders verblijven dag en nacht bij de groep, omwille van de groepsdynamiek en het volgen van de verschillende processen binnen de groep, als ook het borgen van de veiligheid van de klassen die zelfstandig in het bos bivakkeren. De procesbegeleiders werken elke dag samen met de SLB docenten om de groep te ondersteunen, en overleggen met de O&A2 studenten waar in het programma welke aandachtspunten worden aangehaald op het gebied van bijvoorbeeld teamrollen, samenwerken, leiderschap, etc. Bij activiteiten als bijvoorbeeld bivakbouwen kunnen O&A2 studenten aanwijzingen geven, of juist niet als de procesbegeleiders op andere processen binnen de groep willen aansturen. De procesbegeleiders worden begeleid door de SLB docenten, en de outdoor docenten die geregeld bij elke groep langskomen om de vorderingen te observeren. Dit resulteert aan het einde van de rit in 2 beoordelingen door 2 SLB koppels, samen met de verantwoordelijke outdoor docent. De procesbegeleiders worden op woensdagmorgen vroeg van de eerste groep gehaald, zodat ze de ochtend hebben om zich voor te bereiden op de aankomst van de 2 e groep, met wie ze wederom 5 dagen in het bos verblijven. Douchen, schone kleren en een uitgebreide, verzorgde lunch zijn dan uitermate welkom. De studieloopbaanbegeleiders worden elke ochtend naar hun groep gebracht, en keren s avonds na installatie van hun klas in het bos weer terug naar de kasteelboerderij. Zij worden samen met de outdoor instructeurs dan van de groep gehaald met busjes, na communicatie door de SLB met de organisatie. De SLB docent heeft de rol van begeleider en adviseur, en werkt samen met hun procesbegeleiders aan de vaardigheden van de groep. Onderweg worden momenten van reflectie en overleg met de klas gecreëerd, en beoordelen de docenten samen met de procesbegeleiders aan het einde van de tocht de bereikte resultaten. Docenten worden van harte uitgenodigd om zelf ook een nacht te bivakken bij de groep. Een enkele docent, zelf ook outdoor enthousiast, geeft hier in de regel gevolg aan. Bij terugkomst, s avonds in de kasteelboerderij, is er ruimte voor overleg met collega s ten aanzien van de ontwikkelingen in de verschillende klassen. Zo komen SLBers meer met elkaar in contact, en leren van elkaars belevenissen met de verschillende klassen. Ook kunnen zodoende centrale organisatiedetails worden gedeeld, en bereiken de klassen. Outdoor docenten en assistent- docenten begeleiden de gehele organisatie en het verloop van het programma. Docent Robert den Dunnen volgt samen met assistent docent thomas Hoving de vorderingen van de procesbegeleiders en borgt het verloop van hun leerproces. Docent Henk Kroon doet samen met assistent docent Misha Martinovic het zelfde voor de O&A2 studenten in hun rol als instructeur. Docent Richard Veldboer is in de eerste shift SLB van zijn eigen klas, en borgt daarnaast het verloop van het algemene programma. Ik zelf heb in deze editie met name een ondersteunende rol. Ik bewaak het verloop van het algemene programma en outdoor inhoud van het programma, zoals gesteld in het ontwerp. Ik doe algemene logistiek en noodopvang. Door mijn medische achtergrond en vrije rol ben ik tevens de noodopvang voor medische spoedgevallen, voor zover we die zelf kunnen oplossen als eerstehulpverleners. Robert, Henk en ik verzorgen gedurende de dag eveneens een deel van de logistiek met betrekking tot de instructeurs en SLB docenten, die we immers op de verschillende locaties ontmoeten. Dit ontlast de logistiek voor het programma, en kunnen we direct in contact met SLBers, instructeurs en procesbegeleiders het verloop van het programma observeren en borgen. De outdoor docenten overnachten net als de overige docenten in de groepsverblijven van de kasteelboerderij, assistenten op de camping. Ook ik zelf verkies de rust van de camping, en overnacht hier in mijn eigen tentje, gedurende de 14 dagen van het project. Het centrale punt in organisatie en logistiek is Janneke Hokke, locatiemanager van het outdoor bedrijf. Zij verblijft doorgaans op het kantoor in de kasteelhoeve en bemant de centrale telefoonlijnen voor allerhande logistiek en organisatie uitdagingen. Alle communicatie ten aanzien van algemene logistiek en organisatie gaat via Janneke. Programmadetails, treinkaartjes, plaatsing van Dixie toiletten, bestelling van brood, organisatie in ziekenvervoer en calamiteiten, en contacten met landeigenaren zijn enkele voorbeelden uit haar portefeuille. Zij wordt geflankeerd door Jaap Janssen, O&A4 student en in de lerende rol van projectleider. Jaap draagt zorg voor het juiste verloop van het programma, communicatie met en tussen de 20 NHL master Pedagogiek

Leren? Natuurlijk! Outdoor Educa+e als Innova+ef Concept

Leren? Natuurlijk! Outdoor Educa+e als Innova+ef Concept Leren? Natuurlijk! Outdoor Educa+e als Innova+ef Concept Presenta+e Leren & Innoveren Jan Willem Herder Masteropleiding Pedagogiek NHL, februari 2015 Hanzehogeschool Groningen, Ins+tuut voor Sportstudies

Nadere informatie

Natuurlijke Veranderingen

Natuurlijke Veranderingen Natuurlijke Veranderingen Innovatie in outdooronderwijs Opdracht Veranderkunde JAN WILLEM HERDER Opdracht Veranderkunde november 2014 Masteropleiding Pedagogiek Natuurlijke Veranderingen Innovatie in Outdoor

Nadere informatie

Opleidingsprogramma DoenDenken

Opleidingsprogramma DoenDenken 15-10-2015 Opleidingsprogramma DoenDenken Inleiding Het opleidingsprogramma DoenDenken is gericht op medewerkers die leren en innoveren in hun organisatie belangrijk vinden en zich daar zelf actief voor

Nadere informatie

ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK

ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK Iedereen heeft er de mond van vol: Het beste uit de leerling halen Recht doen aan verschillen van leerlingen Naast kennis en vaardigheden, aandacht voor het

Nadere informatie

Winterschool. Ontwikkelen van een leermodule. Over Outdoor Educatie en Ontwikkelen

Winterschool. Ontwikkelen van een leermodule. Over Outdoor Educatie en Ontwikkelen Winterschool Ontwikkelen van een leermodule Over Outdoor Educatie en Ontwikkelen JAN WILLEM HERDER Grondslagen Pedagogiek, Masteropleiding Pedagogiek februari 2015 Winterschool Ontwikkelen van een leermodule

Nadere informatie

31/08/2015 WERKPLEKLEREN BRUGOPLEIDING. Karen Vansteenkiste WERKPLEKLEREN. Definitie Werkvorm in de brugopleiding Voordelen Kenmerken Voorbeeld

31/08/2015 WERKPLEKLEREN BRUGOPLEIDING. Karen Vansteenkiste WERKPLEKLEREN. Definitie Werkvorm in de brugopleiding Voordelen Kenmerken Voorbeeld WERKPLEKLEREN BRUGOPLEIDING Karen Vansteenkiste WERKPLEKLEREN Definitie Werkvorm in de brugopleiding Voordelen Kenmerken Voorbeeld 1 Wat is werkplekleren? Werkpleklerenstaat voor leren op en via de leeromgeving

Nadere informatie

21st Century Skills Training

21st Century Skills Training Ontwikkeling van competenties voor de 21 e eeuw - Vernieuwend - Voor werknemers van nu - Met inzet van moderne en digitale technieken - - Integratie van social media - Toekomstgericht - Inleiding De manier

Nadere informatie

Competentiemeter docent beroepsonderwijs

Competentiemeter docent beroepsonderwijs Competentiemeter docent beroepsonderwijs De beschrijving van de competenties in deze competentiemeter is gebaseerd op: - de bekwaamheidseisen uit de Algemene Maatregel van Bestuur als uitwerking van de

Nadere informatie

competentieprofiel groepsleerkracht/ docent algemeen vormend onderwijs Het Driespan

competentieprofiel groepsleerkracht/ docent algemeen vormend onderwijs Het Driespan Samenwerken Omgevingsgericht/samenwerken Reflectie en zelfontwikkeling competentieprofiel groepsleerkracht/ docent algemeen vormend onderwijs Het Driespan Competentieprofiel stichting Het Driespan, (V)SO

Nadere informatie

5,5. Betoog door S woorden 10 juli keer beoordeeld. Nederlands

5,5. Betoog door S woorden 10 juli keer beoordeeld. Nederlands Betoog door S. 1508 woorden 10 juli 2016 5,5 1 keer beoordeeld Vak Nederlands INSTITUTE FOR GRADUATE STUDIES & RESEARCH (IGSR) (email: igsr@uvs.edu) IGSR GEBOUW (STAATSOLIEGEBOUW), UNIVERSITEITSCOMPLEX,

Nadere informatie

Onderwijsvernieuwing. We doen er allemaal aan mee.

Onderwijsvernieuwing. We doen er allemaal aan mee. Onderwijsvernieuwing We doen er allemaal aan mee. Maar. Welke kant willen we op? Wat speelt er in mijn team? Wil iedereen mee? Waar liggen de interesses? Waar zit de expertise? WAARIN GA IK INVESTEREN?

Nadere informatie

Leergang Transformatief Leiderschap

Leergang Transformatief Leiderschap feedback geven living labs advie processen/bijeenkomsten transformatief leiderschap coach perso Leergang Transformatief Leiderschap Anderen bewegen begint bij jezelf Succesvol mensen en organisaties in

Nadere informatie

DE KRACHT VAN HET COLLECTIEF ONDERWIJS VAN MORGEN

DE KRACHT VAN HET COLLECTIEF ONDERWIJS VAN MORGEN Op weg naar 2020 Dit is het verhaal van de NUOVO scholengroep. Verantwoordelijk voor voortgezet onderwijs aan ruim 5.000 leerlingen in de stad Utrecht. Tien openbare scholen bieden samen een breed aanbod:

Nadere informatie

Minor Toegepaste Psychologie

Minor Toegepaste Psychologie Minor Toegepaste Psychologie 1 Inleiding Waarom houden mensen zich niet aan dieetvoorschriften? Hoe kan ik ze dan stimuleren om dat wel te doen? Hoe kan ik teamsporters leren om beter om te gaan met zelfkritiek?

Nadere informatie

Deze vraagstelling is nader toegespitst op de volgende sub-vragen:

Deze vraagstelling is nader toegespitst op de volgende sub-vragen: Samenvatting Dit proefschrift gaat over ervaringen en leerprocessen in de ontwikkeling van de theorie en praktijk van Moreel Beraad als methode van ethiekondersteuning in de gezondheidszorg. Hoofdstuk

Nadere informatie

Informatie werkplekleren

Informatie werkplekleren Informatie werkplekleren Pabo Venlo 2014-2015 Inhoudsopgave Inleiding Blz. 3 Stagedagen Blz. 4 Stageweken Blz. 4 Jaaroverzicht 2014-2015 Blz. 5 Opleidingsprogramma Blz. 6 Propedeusefase Hoofdfase Afstudeerfase

Nadere informatie

waarom? externe drivers Technologie Digitalisering Globalisering

waarom? externe drivers Technologie Digitalisering Globalisering waarom? externe drivers 1 Technologie Digitalisering Globalisering Wat zijn de dominante factoren die leren en werken veranderen in de 21ste eeuw? externe drivers Voortgaande digitalisering veroorzaakt

Nadere informatie

Leerplanschema Minor Psychologie

Leerplanschema Minor Psychologie Minor Psychologie 1 Inleiding Waarom houden mensen zich niet aan dieetvoorschriften? Hoe kan ik ze dan stimuleren om dat wel te doen? Hoe kan ik teamsporters leren om beter om te gaan met zelfkritiek?

Nadere informatie

Profiel mobiliteitscoach

Profiel mobiliteitscoach Profiel mobiliteitscoach 22-02- 2014 PROFIEL MOBILITEITSCOACH De mobiliteitscoach werkt in een organisatie met mobiliteitsprocessen. Hij/zij werkt aan het organiseren van het inductieproces van studenten

Nadere informatie

Terugblik masterclasses HAN Pabo

Terugblik masterclasses HAN Pabo Terugblik masterclasses HAN Pabo Het afgelopen jaar 2017 hebben studenten van de HAN Pabo de mogelijkheid gehad zich via masterclasses te verdiepen in W&T. Alle hieronder beschreven masterclasses zijn

Nadere informatie

Alle competenties moeten met voldoende zijn beoordeeld

Alle competenties moeten met voldoende zijn beoordeeld BEOORDELINGSFORMULIER / Artistieke Praktijk II jaar 4 Blad 1 Toetscode: Datum: Handtekening student: Beoordelaar 1: Handtekening beoordelaar 1: Beoordelaar 2: Handtekening beoordelaar 2: Extern deskundige:

Nadere informatie

Managers en REC-vorming ----- GEEN VOORUITGANG ZONDER VOORTREKKERS

Managers en REC-vorming ----- GEEN VOORUITGANG ZONDER VOORTREKKERS @ ----- Managers en REC-vorming ----- AB ZONDER VOORTREKKERS GEEN VOORUITGANG De wereld van de REC-vorming is volop beweging. In 1995 werden de eerste voorstellen gedaan en binnenkort moeten 350 scholen

Nadere informatie

Stap 3 Leeractiviteiten begeleiden

Stap 3 Leeractiviteiten begeleiden Stap 3 Leeractiviteiten begeleiden Bij het begeleiden van leeractiviteiten kun je twee aspecten aan het gedrag van leerkrachten onderscheiden, namelijk het pedagogisch handelen en het didactisch handelen.

Nadere informatie

Thermometer leerkrachthandelen

Thermometer leerkrachthandelen Thermometer leerkrachthandelen Leerlijnen en ontwikkelingslijn voor leerkrachten van WSKO 1 Inleiding Leerkracht zijn is een dynamisch en complex vak. Mensen die leerkracht zijn en binnen onze organisatie

Nadere informatie

opleiding Leergang Train de Trainer Trainers in

opleiding Leergang Train de Trainer Trainers in Trainers in opleiding Leergang Train de Trainer Het is niet de sterkste die overleeft, ook niet de slimste, maar degene die het meest openstaat voor verandering. Unieke insteek! De wereld om ons heen verandert

Nadere informatie

Eindbeoordeling van het assessment Startbekwaam (op grond van portfolio, presentatie en criterium gericht interview)

Eindbeoordeling van het assessment Startbekwaam (op grond van portfolio, presentatie en criterium gericht interview) Eindbeoordeling van het assessment Startbekwaam (op grond van portfolio, presentatie en criterium gericht interview) Student: Opleidingsassessor: Studentnummer:. Veldassessor:. Datum: Een startbekwaam

Nadere informatie

Training Leiderschap. Nederland

Training Leiderschap. Nederland Training Leiderschap Nederland Onze Trainingen en Diensten Het team van KED-SENS heeft haar aanbod van trainingen en diensten overzichtelijk in kaart gebracht. Alle mensen zijn uniek en leren en ontwikkelen

Nadere informatie

Beeldvorming als Leidraad voor Leiderschap

Beeldvorming als Leidraad voor Leiderschap Beeldvorming als Leidraad voor Leiderschap in de reflectie zie je de bron Effectief Leiderschap.. een persoonlijke audit U geeft leiding aan een team, een project of een afdeling. U hebt veel kennis, u

Nadere informatie

Training KED-Coach Basis

Training KED-Coach Basis Training KED-Coach Basis Nederland Onze Trainingen en Diensten Het team van KED-SENS heeft haar aanbod van trainingen en diensten overzichtelijk in kaart gebracht. Alle mensen zijn uniek en leren en ontwikkelen

Nadere informatie

10-8 7-6 5. De student is in staat om op navolgbare wijze van vijf onderwijskundige (her)ontwerpmodellen de essentie te benoemen;

10-8 7-6 5. De student is in staat om op navolgbare wijze van vijf onderwijskundige (her)ontwerpmodellen de essentie te benoemen; Henk MassinkRubrics Ontwerpen 2012-2013 Master Leren en Innoveren Hogeschool Rotterdam Beoordeeld door Hanneke Koopmans en Freddy Veltman-van Vugt. Cijfer: 5.8 Uit je uitwerking blijkt dat je je zeker

Nadere informatie

Piter Jelles Strategisch Perspectief

Piter Jelles Strategisch Perspectief Piter Jelles Strategisch Perspectief Strategisch Perspectief Inhoudsopgave Vooraf 05 Piter Jelles Onze missie 07 Onze ambities 07 Kernthema s Verbinden 09 Verbeteren 15 Vernieuwen 19 Ten slotte 23 02 03

Nadere informatie

Pitstop Een onderzoek naar innovatie binnen het TT-Instituut

Pitstop Een onderzoek naar innovatie binnen het TT-Instituut Pitstop Een onderzoek naar innovatie binnen het TT-Instituut A S S E N E M M E N M E P P E L De aanleiding Innovatie in het mbo moet omdat: - Technologie en digitalisering leiden tot andere (inhoud van)

Nadere informatie

PROLOOP NR 1 2015 HAAL HET BESTE UIT JOUW LOPERS MET ZIPCOACH

PROLOOP NR 1 2015 HAAL HET BESTE UIT JOUW LOPERS MET ZIPCOACH PROLOOP NR 1 2015 HAAL HET BESTE UIT JOUW LOPERS MET ZIPCOACH 56 TIPS & TRICKS Elke hardloper heeft zijn eigen doelstelling: waar de één zich bijvoorbeeld focust op het verbeteren van zijn looptechniek,

Nadere informatie

Competenties en bekwaamheden van een Daltonleerkracht

Competenties en bekwaamheden van een Daltonleerkracht Naam: School: Daltoncursus voor leerkrachten Competenties en bekwaamheden van een Daltonleerkracht Inleiding: De verantwoordelijkheden van de leerkracht zijn samen te vatten door vier beroepsrollen te

Nadere informatie

Als je zegt dat je het niet kan, dan heb je gelijk Als je zegt dat je het wel kan, heb je ook gelijk ALBERT EINSTEIN

Als je zegt dat je het niet kan, dan heb je gelijk Als je zegt dat je het wel kan, heb je ook gelijk ALBERT EINSTEIN g Als je zegt dat je het niet kan, dan heb je gelijk Als je zegt dat je het wel kan, heb je ook gelijk ALBERT EINSTEIN onze waarden: vernieuwend plezier stoer inzicht leiderschap beweging verbinding vertrouwen

Nadere informatie

Training KED-Coach Basis

Training KED-Coach Basis Training KED-Coach Basis Nederland Onze Trainingen en Diensten Het team van KED-SENS heeft haar aanbod van trainingen en diensten overzichtelijk in kaart gebracht. Alle mensen zijn uniek en leren en ontwikkelen

Nadere informatie

Bijlage V. Bij het advies van de Commissie NLQF EQF. Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en Dublin descriptoren.

Bijlage V. Bij het advies van de Commissie NLQF EQF. Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en Dublin descriptoren. Bijlage V Bij het advies van de Commissie NLQF EQF Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en. Tabel ter vergelijking NLQF niveaus 5 t/m 8 en Dublindescriptoren NLQF Niveau 5 Context Een onbekende, wisselende

Nadere informatie

OPLEIDER IN DE SCHOOL, COACH en OPLEIDINGSCOÖRDINATOR Post-HBO opleidingen

OPLEIDER IN DE SCHOOL, COACH en OPLEIDINGSCOÖRDINATOR Post-HBO opleidingen Professionaliseringsaanbod Pabo 2010 2011 OPLEIDER IN DE SCHOOL, COACH en OPLEIDINGSCOÖRDINATOR Post-HBO opleidingen Inleiding Nieuw in ons aanbod! Een vervolg op de Post-HBO Coach en opleider in de school!

Nadere informatie

Waarom Wetenschap en Techniek W&T2015

Waarom Wetenschap en Techniek W&T2015 Waarom Wetenschap en Techniek W&T2015 In het leven van alle dag speelt Wetenschap en Techniek (W&T) een grote rol. We staan er vaak maar weinig bij stil, maar zonder de vele uitvindingen in de wereld van

Nadere informatie

BASECAMPvzw 2011. De missie van Basecamp vzw

BASECAMPvzw 2011. De missie van Basecamp vzw BASECAMPvzw 2011 De missie van Basecamp vzw 1 Doel Basecamp vzw groeide vanuit een kerngroep van begeleiders met elk een eigen theoretische, technische en sociale achtergrond. Omwille van deze achtergronden

Nadere informatie

1. De methodiek Management Drives

1. De methodiek Management Drives 1. De methodiek Management Drives Management Drives is een unieke methodiek die u concrete handvatten biedt in het benaderen van de ontwikkeling van individu, team en organisatie. De methodiek kent een

Nadere informatie

Zelfgestuurd werken bevorderen door teamteachen

Zelfgestuurd werken bevorderen door teamteachen volgende Zelfgestuurd werken bevorderen door teamteachen Eindrapportage onderzoek Toekomstgericht Onderwijs Inhoud Onderzoek Toekomstgericht Onderwijs door Kohnstamm Instituut Schoolportret Herbert Vissers

Nadere informatie

Bijlage 1: Methode. Respondenten en instrumenten

Bijlage 1: Methode. Respondenten en instrumenten Bijlage 1: Methode In deze bijlage doen wij verslag van het tot stand komen van onze onderzoeksinstrumenten: de enquête en de interviews. Daarnaast beschrijven wij op welke manier wij de enquête hebben

Nadere informatie

Van Afvinken naar Aanvonken

Van Afvinken naar Aanvonken Van Afvinken naar Aanvonken A. Ideevorming minor Overtref jezelf (tot excellente professional) 1. Idee Idee is als volgt: voor de minor Overtref jezelf schrijven zich 1 e jaars studenten in die vinden

Nadere informatie

Optimaal benutten, ontwikkelen en binden van aanwezig talent

Optimaal benutten, ontwikkelen en binden van aanwezig talent Management Development is een effectieve manier om managementpotentieel optimaal te benutten en te ontwikkelen in een stimulerende en lerende omgeving. De manager van vandaag moet immers adequaat kunnen

Nadere informatie

M E T A P L U S T R A I N I N G A D V I E S C O A C H I NG

M E T A P L U S T R A I N I N G A D V I E S C O A C H I NG 1 P R O F E S S I O N E E L A D V I S E R E N Programmaconcept Om succesvol te zijn in een organisatie is beheersing van de eigen vakdiscipline niet voldoende. Veel professionals waaronder staf- en beleidsmedewerkers

Nadere informatie

Bewegen tot leren: Perspectieven voor een krachtige leeromgeving

Bewegen tot leren: Perspectieven voor een krachtige leeromgeving Bewegen tot leren: Perspectieven voor een krachtige leeromgeving Jouw ervaring Neem iets in gedachten dat je nu goed kunt en waarvan je veel plezier hebt in je werk: Vertel waartoe je in staat bent. Beschrijf

Nadere informatie

Competentiegericht Onderwijs

Competentiegericht Onderwijs Competentiegericht Onderwijs Verband tussen economische groei en innovatie van een land en het competentiebeleid en levenslang leren van een land Vlaanderen > koppeling kan beter en proactiever Hefboom

Nadere informatie

FACILITATION TRAINING. De kunst en kunde van het faciliteren

FACILITATION TRAINING. De kunst en kunde van het faciliteren FACILITATION TRAINING De kunst en kunde van het faciliteren Facilitation training de kunst en kunde van het faciliteren In samenwerking met Mischief Makers organiseert de Merlijn groep een 3 daagse training

Nadere informatie

Thema s voor vanmiddag?

Thema s voor vanmiddag? Participatief Actieonderzoek in Masteropleidingen: Bijdragen aan veranderen in de beroepspraktijk Dinsdag 26 maart 2019 Jaap Ikink Master Social Work Noord Nederland Thema s voor vanmiddag? Inventarisatie

Nadere informatie

Competentieprofiel voor coaches

Competentieprofiel voor coaches Competentieprofiel voor coaches I. Visie op coaching Kwaliteit in coaching wordt in hoge mate bepaald door de bijdrage die de coach biedt aan: 1. Het leerproces van de klant in relatie tot diens werkcontext.

Nadere informatie

Bijlage V. Bij het advies van de Commissie NLQF EQF. Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en Dublin descriptoren.

Bijlage V. Bij het advies van de Commissie NLQF EQF. Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en Dublin descriptoren. Bijlage V Bij het advies van de Commissie NLQF EQF Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en. Tabel ter vergelijking NLQF niveaus 5 t/m 8 en Dublindescriptoren NLQF Niveau 5 Context Een onbekende, wisselende

Nadere informatie

Niet betrokken medewerkers worden gecreëerd door de organisatie zelf.

Niet betrokken medewerkers worden gecreëerd door de organisatie zelf. Vandaag Winst maken is het hoogste doel. Er heerst controle en hiërarchie. Klanten worden bediend. Met de omgeving is geen tot reactief contact. Het gaat goed zoals het gaat. Maar hoelang nog? Slechts

Nadere informatie

Rapport Docent i360. Test Kandidaat

Rapport Docent i360. Test Kandidaat Rapport Docent i360 Naam Test Kandidaat Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Sterkte/zwakte-analyse 3. Feedback open vragen 4. Overzicht competenties 5. Persoonlijk ontwikkelingsplan Inleiding Voor u ligt het

Nadere informatie

Master Healthy Ageing Professional (MHAP)

Master Healthy Ageing Professional (MHAP) 1. Basisgegevens Soort aanvraag (kruis aan wat van toepassing is): Naam instelling(en) Contactpersoon/contactpersonen Contactgegevens Nieuwe Nieuw Ad programma X Nieuwe hbo master Nieuwe joint degree 1

Nadere informatie

Op expeditie naar waarde(n)

Op expeditie naar waarde(n) Op expeditie naar waarde(n) 21e eeuwse educatie Effectief leiderschap Vakmanschap: de leraar doet ertoe! Verbinding met de gemeenschap Waardengedreven onderwijs Op expeditie naar waarde(n) De hele opvoeding

Nadere informatie

Breidt netwerk min of meer bij toeval uit. Verneemt bij bedrijven wensen voor nieuwe

Breidt netwerk min of meer bij toeval uit. Verneemt bij bedrijven wensen voor nieuwe Accountmanager Accountmanager onderhoudt relaties met bedrijven en organisaties met het doel voor praktijkleren binnen te halen. Hij kan nagaan welke bedrijven hebben, doet voorstellen voor bij bedrijven

Nadere informatie

VOORWOORD. De opbouw van de leereenheden

VOORWOORD. De opbouw van de leereenheden VOORWOORD Angerenstein SB (Sport en Bewegen) is een complete serie leermiddelen voor het kwalificatiedossier Sport en Bewegen. Angerenstein SB bestaat uit boeken met theorie en opdrachten, online verdiepingsstof

Nadere informatie

ITT/HU Beoordelingscriteria praktijk Fase 3 (jaar 3)

ITT/HU Beoordelingscriteria praktijk Fase 3 (jaar 3) ITT/HU Beoordelingscriteria praktijk 2018-2019 Fase 3 (jaar 3) Kerntaak 1: Pedagogische adequaat handelen: opbouwende relatie met kinderen ontwikkelen, leiding geven aan de groep, zorgen voor een goed

Nadere informatie

Praktijkgerichte Scholing tot praktijkmanager

Praktijkgerichte Scholing tot praktijkmanager Praktijkgerichte Scholing tot praktijkmanager Leergang voor de praktijkmedewerker/praktijkmanager van de tandarts/huisartsenpraktijk. voor data of voor in-company verzoeken 1 De praktijkmanager kan een

Nadere informatie

Kwaliteit van opleiding

Kwaliteit van opleiding Bedoeling Card 1 Kwaliteit van opleiding De kwaliteit van de opleiding is ons primaire doel en een noodzakelijk onderdeel van onze professie. Aios hebben voldoende mogelijkheden nodig voor werkplekleren

Nadere informatie

Aantekenformulier van het assessment PDG

Aantekenformulier van het assessment PDG Aantekenformulier van het assessment PDG Kandidaat: Assessor: Datum: Een startbekwaam docent voldoet aan de bekwaamheidseisen voor leraren in het tweedegraadsgebied (zie competentie 1 t/m 7 op de volgende

Nadere informatie

Training Creatief denken

Training Creatief denken Training Creatief denken Creatief denken: een oplossing voor elk probleem Creatief denken is vandaag de dag een must. De markt verandert razendsnel en als je niet innovatief bent, loop je achter de feiten

Nadere informatie

Bekwaamheidseisen leraar primair onderwijs

Bekwaamheidseisen leraar primair onderwijs Bekwaamheidseisen leraar primair onderwijs Uit: Besluit van 16 maart 2017 tot wijziging van het Besluit bekwaamheidseisen onderwijspersoneel en het Besluit bekwaamheidseisen onderwijspersoneel BES in verband

Nadere informatie

Begrippenkader Studieloopbaanbegeleiding en Reflectie

Begrippenkader Studieloopbaanbegeleiding en Reflectie Begrippenkader Studieloopbaanbegeleiding en Reflectie Kariene Mittendorff, lectoraat Innovatief en Effectief Onderwijs Studieloopbaanbegeleiding Binnen scholen wordt op verschillende manieren gewerkt aan

Nadere informatie

Omgaan met pestgedrag voor leerlingen

Omgaan met pestgedrag voor leerlingen Omgaan met pestgedrag voor leerlingen Algemeen: Uw ROC wil door middel van eenduidige trainingen pesten structureel aanpakken. Trainingen en cursussen als maatwerk. Doelstelling: Het doel van de training

Nadere informatie

IselingeAcademie. Je verder specialiseren in onderwijs doe je bij Iselinge Academie

IselingeAcademie. Je verder specialiseren in onderwijs doe je bij Iselinge Academie IselingeAcademie post-hbo, masters en teamscholing Je verder specialiseren in onderwijs doe je bij Iselinge Academie 2019-2020 Iselinge Academie Iselinge Academie realiseert samen met Iselinge Hogeschool

Nadere informatie

Het huis van JBC. Stap 1 op weg naar een gezamenlijke beleving van het nieuwe schoolgebouw

Het huis van JBC. Stap 1 op weg naar een gezamenlijke beleving van het nieuwe schoolgebouw Het huis van JBC Stap 1 op weg naar een gezamenlijke beleving van het nieuwe schoolgebouw Van schoolvisie naar gezamenlijke beleving van het nieuwe gebouw Met leerlingen, school, ouders en architect aan

Nadere informatie

De school een aantrekkelijke plek voor leren en werken in 2030? Leer- & ontwerplab 24-28/08/2013. Bevindingen in een notendop

De school een aantrekkelijke plek voor leren en werken in 2030? Leer- & ontwerplab 24-28/08/2013. Bevindingen in een notendop De school een aantrekkelijke plek voor leren en werken in 2030? Leer- & ontwerplab 24-28/08/2013 Bevindingen in een notendop Traject in 4 fasen FASE 1 VERKENNEN Literatuurstudie Analyse diepteinterviews

Nadere informatie

GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR

GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR Altijd al gezocht naar een trainingsconcept voor uw medewerkers waar je meteen van zegt: GewoonDoen! Nu is deze kans eindelijk aanwezig en wel voor een deelnameprijs van

Nadere informatie

Media Outlook 2 HOGESCHOOL ROTTERDAM / CMI CDMMOU02-2. Aantal studiepunten:2 Modulebeheerder: Ayman van Bregt. Goedgekeurd door:

Media Outlook 2 HOGESCHOOL ROTTERDAM / CMI CDMMOU02-2. Aantal studiepunten:2 Modulebeheerder: Ayman van Bregt. Goedgekeurd door: HOGESCHOOL ROTTERDAM / CMI Media Outlook 2 CDMMOU02-2 Aantal studiepunten:2 Modulebeheerder: Ayman van Bregt Goedgekeurd door: (namens curriculumcommissie) Datum: MARKETING MET INTERACTIEVE MEDIA 6-5 -

Nadere informatie

De curriculum van de masteropleiding PM MBO kan op verschillende niveau s bekeken worden:

De curriculum van de masteropleiding PM MBO kan op verschillende niveau s bekeken worden: Marco Snoek over de masteropleiding en de rollen van de LD Docenten De curriculum van de masteropleiding PM MBO kan op verschillende niveau s bekeken worden: Het intended curriculum : welke doelen worden

Nadere informatie

Meerdaagse trainingen voor bewustzijn, motivatie én plezier op de werkvloer

Meerdaagse trainingen voor bewustzijn, motivatie én plezier op de werkvloer Sport werkt! Meerdaagse trainingen voor bewustzijn, motivatie én plezier op de werkvloer Leer optimaal samenwerken, omgaan met stress en effectief communiceren Nederlands Instituut voor Vechtsport en Maatschappij

Nadere informatie

Training Verandermanagement

Training Verandermanagement Training Verandermanagement Verandermanagement, succesvol omgaan met veranderingen Alles verandert, voortdurend. De omgeving, jijzelf, maar ook de organisatie waar je voor werkt. Verandering is vaak noodzakelijk.

Nadere informatie

Three Ships Learning Solutions

Three Ships Learning Solutions Three Ships Learning Solutions Wiel van de Berg Algemeen Directeur Jos Herkelman Teamleider trainer/consultants Agenda Kennismaken Samen aan jezelf werken Praktisch aan de gang in PO en VO/(M)BO Kaders

Nadere informatie

VISIE. Met opvoeden en onderwijzen beogen leerkrachten de harmonische ontplooiing van de totale persoon.

VISIE. Met opvoeden en onderwijzen beogen leerkrachten de harmonische ontplooiing van de totale persoon. Met opvoeden en onderwijzen beogen leerkrachten de harmonische ontplooiing van de totale persoon. OPVOEDEN en LEREN is gebaseerd op een draagvlak van STEUNEN, STUREN EN STIMULEREN: Om binnen de grenzen

Nadere informatie

Het Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie:

Het Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie: BIJGESTELDE VISIE OP HET LEERGEBIED DIGITALE GELETTERDHEID Digitale geletterdheid is van belang voor leerlingen om toegang te krijgen tot informatie en om actief te kunnen deelnemen aan de hedendaagse

Nadere informatie

Tabel Competenties docentopleiders/-trainers

Tabel Competenties docentopleiders/-trainers Tabel Competenties docentopleiders/-trainers In deze tabel zijn de competenties van de docentopleider/trainer (1) opgenomen. Deze zijn verder geconcretiseerd in bekwaamheidseisen of indicatoren en uitgewerkt

Nadere informatie

1. Peter Petersen. De effectieve groepsleid(st)er. 1.1.Opvoeding is het leren zelf

1. Peter Petersen. De effectieve groepsleid(st)er. 1.1.Opvoeding is het leren zelf De effectieve groepsleid(st)er 1. Peter Petersen Voorwaarden om veel en breed te leren: uitgaan van positieve vermogens van kind; rijke en veelzijdige leerwereld creëren die vol zit met de meest verschillende

Nadere informatie

HET CREËREN VAN DRAAGVLAK

HET CREËREN VAN DRAAGVLAK Draagvlak INLEIDING Kun je wel Cultuurprofielschool zijn als er binnen de school geen draagvlak voor is? Wat is draagvlak? Waarom is draagvlak belangrijk? Hoe creëer je draagvlak? Er is sprake van draagvlak

Nadere informatie

9. Gezamenlijk ontwerpen

9. Gezamenlijk ontwerpen 9. Gezamenlijk ontwerpen Wat is het? Gezamenlijk ontwerpen betekent samen aan een nieuw product werken, meestal op een projectmatige manier. Het productgerichte geeft richting aan het proces van kennis

Nadere informatie

Als docent werk je vanuit een positie van autoriteit, als trainer vanuit een positie van gelijkwaardigheid

Als docent werk je vanuit een positie van autoriteit, als trainer vanuit een positie van gelijkwaardigheid JOUW ROL ALS TRAINER Het klinkt misschien overbodig om het te hebben over de rol die je hebt bij het beïnvloeden van het denken en doen van anderen in groepssituaties. Iedereen weet toch wel wat die rol

Nadere informatie

ITT/HU Beoordelingscriteria praktijk Fase 1 (jaar 1)

ITT/HU Beoordelingscriteria praktijk Fase 1 (jaar 1) ITT/HU Beoordelingscriteria praktijk 2018-2019 Fase 1 (jaar 1) Kerntaak 1: Pedagogische adequaat handelen: opbouwende relatie met kinderen ontwikkelen, leiding geven aan de groep, zorgen voor een goed

Nadere informatie

pedagogie van het jonge kind PJK: Opvoeding en Coaching

pedagogie van het jonge kind PJK: Opvoeding en Coaching BACHELOR pedagogie van het jonge kind PJK: Opvoeding en Coaching DE BEOORDELINGSCRITERIA VOOR STAGE 2 (WIE DOET WAT? WELKE CRITERIA? WELKE VERWACHTINGEN?) DEEL 1: WIE DOET WAT? ROL VAN DE STUDENT: WETEN,

Nadere informatie

Leer Opdrachten ontwerpen voor Blended Learning

Leer Opdrachten ontwerpen voor Blended Learning Leer Opdrachten ontwerpen voor Blended Learning Helder &Wijzer Mijn opdrachten In een kort, blended programma In het kort Voor wie docenten/trainers die blended opdrachten willen leren ontwerpen en ontwikkelen

Nadere informatie

Training & Ontwikkeling

Training & Ontwikkeling Inleiding FOCUS Leren & Ontwikkelen uit Wormerveer is een sterk groeiende Human Resources Development dienstverlener met een duidelijke focus op resultaatgerichtheid en professionalisering. Wij onderscheiden

Nadere informatie

Avans visie Onderwijs & ICT

Avans visie Onderwijs & ICT Avans visie Onderwijs & ICT Samen het maximale uit jezelf halen met ICT Algemeen De visie op Onderwijs en ICT is afgeleid van de Avans Onderwijsvisie en opgesteld vanuit de overtuiging dat we onze ambitie

Nadere informatie

Functieprofiel. Leraar. op OBS Het Toverkruid LA, 1,0 FTE. Aanstelling voor een jaar welke bij goed functioneren kan leiden tot een vaste aanstelling.

Functieprofiel. Leraar. op OBS Het Toverkruid LA, 1,0 FTE. Aanstelling voor een jaar welke bij goed functioneren kan leiden tot een vaste aanstelling. Functieprofiel Leraar op OBS Het Toverkruid LA, 1,0 FTE Aanstelling voor een jaar welke bij goed functioneren kan leiden tot een vaste aanstelling. April 2018 Specifieke competenties teamlid OBS Het Toverkruid

Nadere informatie

De mediawijze adolescent

De mediawijze adolescent De mediawijze adolescent Amber Walraven, 12 november 2014 ITS, Radboud Universiteit Nijmegen 1 Inhoud Wat kunnen adolescenten wel op het gebied van mediawijsheid? Wat kunnen adolescenten niet op het gebied

Nadere informatie

Praktijkopleider agrotechniek

Praktijkopleider agrotechniek Associate degree Deeltijd 2018-2019 Praktijkopleider agrotechniek Ontwikkel uw vaardigheden als praktijkopleider in de agrotechnische sector met deze tweejarige opleiding 2 De agrarische sector is continu

Nadere informatie

Integraal Hoger Onderwijs. Haal het beste uit jezelf en anderen!

Integraal Hoger Onderwijs. Haal het beste uit jezelf en anderen! Integraal Hoger Onderwijs Haal het beste uit jezelf en anderen! Wat is integraal onderwijs? We willen inspirerend onderwijs geven waarin je leert het beste uit jezelf en anderen te halen en een positieve

Nadere informatie

Het werkveld. Kennis en vaardigheden

Het werkveld. Kennis en vaardigheden Eindkwalificatie propedeuse opleiding Communicatie Vanuit de visie van Biesta dient uitgebalanceerd onderwijs te leunen op drie pijlers, namelijk persoonlijke ontwikkeling, socialisatie en kwalificatie.

Nadere informatie

Voor Ondernemers Door Ondernemers in Groningen. Vodo50. Groningen, september 2014 Martijn van der Tuin

Voor Ondernemers Door Ondernemers in Groningen. Vodo50. Groningen, september 2014 Martijn van der Tuin Voor Ondernemers Door Ondernemers in Groningen Vodo50 Groningen, september 2014 Martijn van der Tuin Aanleiding Nederland en Groningen moeten het voor de groei van de economie vooral hebben van actieve

Nadere informatie

Handleiding Portfolio assessment UvA-docenten

Handleiding Portfolio assessment UvA-docenten Handleiding Portfolio assessment UvA-docenten najaar 2005 Inleiding In het assessment UvA-docent wordt vastgesteld welke competenties van het docentschap door u al verworven zijn en welke onderdelen nog

Nadere informatie

Wetenschap & Technologie Ontwerpend leren. Ada van Dalen

Wetenschap & Technologie Ontwerpend leren. Ada van Dalen Wetenschap & Technologie Ontwerpend leren Ada van Dalen Wat is W&T? W&T is je eigen leven W&T: geen vak maar een benadering De commissie wil onderstrepen dat wetenschap en technologie in haar ogen géén

Nadere informatie

Persoonlijk Leiderschap in het Onderwijs. "Van reactief naar creatief"

Persoonlijk Leiderschap in het Onderwijs. Van reactief naar creatief Persoonlijk Leiderschap in het Onderwijs "Van reactief naar creatief" In veel scholen is het klassiek hiërarchisch leiderschap niet langer toereikend. De veranderingen in de maatschappij en daarmee ook

Nadere informatie

POP Martin van der Kevie

POP Martin van der Kevie Naam student: Martin van der Kevie Studentnr.: s1030766 Studiefase: leerjaar 1 Datum: 18 okt 2009 Interpersoonlijk competent Overzicht wat leerlingen bezig houdt dit kun je gebruiken tijdens de les. Verder

Nadere informatie

Integraal Automotive Onderwijs 11 september 2012 Ellen Klatter, Lector Didactiek van het Techniekonderwijs

Integraal Automotive Onderwijs 11 september 2012 Ellen Klatter, Lector Didactiek van het Techniekonderwijs Didactiek Techniek Integraal Automotive Onderwijs 11 september 2012 Ellen Klatter, Lector Didactiek van het Techniekonderwijs Integraal Automotive Onderwijs 11 september 2012 Ellen Klatter, Lector Didactiek

Nadere informatie