Mei Mr. H.A. Stein

Transcriptie

1 Mei 2013 Mr. H.A. Stein mr. H.A. Stein, Breda, 2013 NUR 822 c:\users\toon\documents\publicaties\beslag-rapport(pub).rtf - 4 november 2013

2 -- 2 -

3 I. Individualisering verhaalsobject Blokkeren beschikkingsmacht Voorwaarde voor uitdeling Aankondiging verhaalszoeker II. III. IV. Gemeenschap Periodieke uitkering Verkapt loon V. VI. Cumulatief beslag op vorderingen

4 Algemeen Rangregeling Voorrecht Preferentielijst Beslag en executierecht

5 I. Algemeen 1. Doel en grondslag van beslag Executie Indirect Direct Lijfsdwang Dwangsom Reëel Verhaal Geven Doen Rechtshandeling Paraat Beslag Afgifte Levering Zowel verhaalsbeslag door de schuldeiser als executie door de pand- of hypotheekhouder hebben hetzelfde doel: de tegeldemaking van een vermogensbestanddeel van de schuldenaar om uit de opbrengst ervan de schuldeiser te voldoen. In het huidig recht (sinds januari 1992) is die tegeldemaking bij verhaalsbeslag en executie op analoge wijze geregeld. In het huidig recht dienen te worden onderscheiden: - beslag tot verhaal; - beslag tot afgifte; - beslag tot bewaring. De beslagen dienen een verschillend doel. Het beslag tot verhaal is gericht op het verkrijgen van geld, het beslag tot afgifte is gericht op het verkrijgen van een of meer bepaalde goederen, het beslag tot bewaring is gericht op het bijeenhouden van een gemeenschap (maritaal beslag) of zaken (bewijsbeslag) of strekt ter voorkoming van toedeling aan een andere deelgenoot (deelgenoten beslag) of juist tot toekenning aan een bepaalde partij (paulianabeslag). De laatste categorie komt uitsluitend in conservatoire vorm voor en kent geen executoriale tegenhanger. Degene die beslag legt laadt een risico-aansprakelijkheid op zich. - een risicoaansprakelijkheid voor de partij; Een redelijke wetstoepassing leidt er toe om aan te nemen, dat degene die een conservatoir beslag legt, voor eigen risico handelt, met dien verstande dat de door het beslag geleden schade - bijzondere omstandigheden daargelaten - door hem moet worden vergoed, indien het beslag ten

6 onrechte gelegd blijkt te zijn, en dat het aan zijn aansprakelijkheid voor deze schade niet kan afdoen dat hij, op verdedigbare gronden van het bestaan van zijn vorderingsrecht overtuigd, bij het leggen van het beslag niet lichtvaardig heeft gehandeld, aldus HR 15 april 1965, NJ 1965, 331, Snel/Ter Steege. 1 De beslagene en/of de derde-beslagene die handelt in weerwil van het gelegde beslag laadt een aansprakelijkheid op zich. De (derde)beslagene die beschikt over een vermogensbestanddeel dat getroffen is door beslag, maakt zich schuldig aan een strafbaar feit (art. 198 Sr: maximaal 4 jaar gevangenisstraf of geldboete van maximaal ). De derde-beslagene die geheel of gedeeltelijk beschikt over een vermogensbestanddeel in weerwil van een gelegd beslag en/of geen of een onjuiste verklaring aflegt, loopt bovendien (maximaal) het risico zelf de vordering aan de beslaglegger te moeten voldoen (art. 475h, 477a Rv). 2. Waarom beslag? Beslag houdt verband met executie, maar moet daarvan worden onderscheiden. Het dient slechts ter voorbereiding van executie. Beslag is in beginsel geen doel op zich, maar een hulpmiddel bij het verkrijgen van datgene waarop de crediteur krachtens een executoriale titel recht blijkt te hebben. 2 Als beslag wordt gelegd op basis van een executoriale titel, spreken wij van executoriaal beslag. Ook zonder executoriale titel kan vaak al beslag worden gelegd. Daarvoor is vereist dat de voorzieningenrechter van de rechtbank schriftelijk verlof voor het leggen van beslag heeft gegeven. Een dergelijk beslag noemen we een conservatoir beslag. Een conservatoir beslag kan van kleur veranderen als in een procedure een executoriale titel is verkregen en verandert dan in een exectoriaal beslag. Voor die verandering van conservatoir beslag in executoriaal beslag is wel vereist dat de vordering 1 2 Dit is vaste rechtspraak, zie o.a. HR 21 februari 1992, NJ 1992, 321, Van Gastel q.q. en Van de Laar q.q./elink-schuurman q.q., HR 13 januari 1995, NJ 1997, 366 Ontvanger/Bos m.nt. CJHB en HR 19 mei 2000, NJ 2000, 603 W/Staat. Zelfs de dreiging met executie, en dus met beslag, schept al een risicoaansprakelijkheid, aldus HR 19 mei 2000, NJ 2000, 603 W/Staat m.nt. HJS en HR 19 februari 1999, NJ 1999, 367 Een executoriale titel is meestal een uitspraak van een rechter. Indien de beslissing afkomstig is van het kantongerecht of van de rechtbank is sprake van een vonnis of van een beschikking. Tegen een uitspraak van het kantongerecht of de rechtbank staat hoger beroep open gedurende (meestal) 3 maanden. De zaak wordt dan behandeld door het Gerechthof. Een uitspraak van het Gerechtshof wordt arrest genoemd. Tegen een uitspraak van een Gerechtshof staat cassatie open bij de Hoge Raad. De Hoge Raad oordeelt niet over de feiten maar alleen over de juiste toepassing van het recht. Een uitspraak van de Hoge Raad wordt eveneens arrest genoemd. Andere executoriale titels zijn o.a.: - Authentieke notariële akte (beginnend met de woorden Heden verscheen voor mij, mr. X, notaris ter standplaats. - Dwangbevel van overheidsinstantie (belastingdienst, gemeente, provincie etc.); - Proces-verbaal van een comparitie bij een rechter. Executoriale titels zijn over het algemeen voorzien van een blauw stempel met de tekst In naam der Koningin of (sinds 30 april 2013) In naam des Konings.

7 waarvoor conservatoir beslag is gelegd verwoord in het verzoekschrift overeen komt met de veroordeling in de executoriale titel. De wettelijke grondslag voor executie wordt gevormd door art. 3:296 BW: Tenzij uit de wet, uit de aard der verplichting of uit een rechtshandeling anders volgt, wordt hij die jegens een ander verplicht is iets te geven, te doen of na te laten, daartoe door de rechter, op vordering van de gerechtigde, veroordeeld. Daar staat: een ieder die jegens een ander verplicht is iets te geven, de doen of te laten wordt daartoe veroordeeld, tenzij... Daar staat niet dat de schuldenaar de prestatie zelf moet verrichten. Dus kan de schuldeiser de prestatie afdwingen; daartoe strekt art. 3:297 BW: een afgedwongen prestatie heeft dezelfde rechtsgevolgen als vrijwillige nakoming. De wettelijke grondslag voor verhaalsexecutie is art. 3:276 BW: Tenzij de wet of een overeenkomst anders bepaalt, kan een schuldeiser zijn vordering op alle goederen van zijn schuldenaar verhalen. Het principiële verschil tussen de executie van art. 3:296 BW en de verhaalsexecutie van art. 3:276 BW loopt dwars door het in art. 3:296 BW genoemde begrip geven : geven van geld geven ander goed verhaalsexecutie doen reële executie nalaten 3. Doel van verhaalsbeslag Doel van verhaalsbeslag is steeds: individualisering van het verhaalsobject; blokkering van de beschikkingsmacht van de schuldenaar om verduistering van het beslagobject te voorkomen; voorwaarde voor deelneming aan uitdeling met betrekking tot de opbrengst van het in beslag genomen goed; aankondiging als verhaalzoeker. Individualisering verhaalsobject Door het leggen van beslag op een bepaald beslagobject, wordt dat object aangewezen als het goed waarop de schuldeiser verhaal zal zoeken voor de voldoening van zijn vordering. Dit is dus een concretisering van art. 3:276 BW. Als aan het beslag nog geen executoriale titel ten grondslag ligt, vindt vooraf een marginale toetsing plaats door de voorzieningenrechter. In geval van pandrecht en hypotheek, is reeds in onderling overleg tussen schuldeiser en schuldenaar het verhaalsobject geïndividualiseerd. Dat is tevens de reden dat de pand- en hypotheekhouder geen verlof nodig hebben van de voorzieningenrechter om beslag te leggen op het reeds geïndividualiseerde goed, alvorens tot executie over te kunnen gaan. Het ontbreken van die noodzaak om eerst langs de rechter te lopen, wordt het recht van parate executie genoemd.

8 Blokkeren beschikkingsmacht Beslag en executierecht Beslag heeft niet tot gevolg dat de beslagene beschikkingsonbevoegd wordt over het beslagobject. Eventuele beschikkingshandelingen verricht in weerwil van het beslag kunnen de beslaglegger niet worden tegengeworpen. Dat wil zeggen: de beslaglegger mag de handelingen negeren. Zie ook HR 5 september 2008, LJN BC9351 Forward/Lafranca: Een beslag leidt niet tot beschikkingsonbevoegdheid van degene ten laste van wie het beslag is gelegd, en staat dus ook niet in de weg aan overdracht van het beslagen goed aan een derde, maar brengt wél mee dat een vervreemding of bezwaring, tot stand gekomen na het beslag, niet tegen de beslaglegger kan worden ingeroepen. In de wet wordt deze bevoegdheid tot het negeren van de handeling vernietiging genoemd. Dit is een onduidelijke en onjuiste term: er wordt immers niets vernietigd. Slechts het rechtsgevolg ten opzichte van de beslaglegger wordt aan de handeling ontnomen, indien de beslaglegger daarop een beroep doet. Noch de beslagschuldenaar, noch degene met wie hij over het beslagobject heeft beschikt, kan de rechtshandeling die in weerwil van het beslag is verricht aantasten. HR 15 maart 1940, NJ 1940, 848, De Boer/Haskerveenpolder, herhaald in HR 25 januari 1991, NJ 1992, 172, Tribosa: Alleen de schuldeischers, wier belangen zijn verkort door het aangaan van overeenkomsten betreffende aan den eigenaar (=schuldenaar) toekomende huurvorderingen (=beslagobject), kunnen de nietigheid daarvan inroepen.... Het beroep op deze nietigheid is niet aan een bepaalden vorm gebonden, doch een eenvoudige wilsverklaring tegenover de belanghebbenden is voldoende. Voorwaarde voor uitdeling Het leggen van beslag op een bepaald object, is voorwaarde voor het meedelen in de executie-opbrengst van dat object. Het verdelen van de opbrengst geschiedt naar ieders onderlinge rang. Voorrang (pand en hypotheek) en voorrechten moeten in acht worden genomen (art. 3:278 BW) en concurrente crediteuren worden vervolgens gelijkelijk behandeld. Dat betekent dat als de executie-opbrengst onvoldoende is om alle concurrente crediteuren integraal te voldoen, zij ponds ponds gewijs in de opbrengst delen. Pas als de beslagleggers volledig zijn voldaan, naar hun onderlinge rang, en er nog een deel van de executie-opbrengst over is, kunnen de overige schuldeisers verhaal zoeken op die opbrengst. 3 Aankondiging verhaalszoeker Dit geldt met name in geval van conservatoir beslag: de beslaglegger kondigt dan door het leggen van beslag aan dat het hem menens is en dat hij voldoening van zijn (gepretendeerde) vordering verlangt. 3 Er geldt een afwijkend regime indien de beslagen worden gevolgd door een algeheel faillissementsbeslag.

9 4. Vatbaar voor verhaalsbeslag Het uitgangspunt voor verhaalsexecutie wordt gevormd door art. 3:276 BW: een schuldeiser kan zijn vordering verhalen op alle goederen van zijn schuldenaar. In beginsel richt iedere vorm van verhaalsexecutie zich dus tegen de schuldenaar; slechts op goederen die hem toebehoren is verhaal mogelijk. Er zijn evenwel bijzondere verhaalsrechten, die ook ten laste van derden kunnen worden uitgeoefend, zie Art. 3:284 BW kosten tot behoud; Art. 3:285 BW kosten van bearbeiding; Art. 3:286 BW appartement Art. 3:287 BW schadevergoedingsvordering; Art. 3:292 BW retentierecht; Art. 8:211 e.a. BW zeerechtelijke vordering uit arbeidsovereenkomst of hulpverlening (zie ook HR 29 juni 1979, NJ 1980, 346 m.nt. BW Embden/GLC); Art. 21 Inv. W. fiscaal bodemrecht; Art. 19 Inv. W. kredietruimte Art. 479a Rv verkapt inkomen uit arbeid Evenzo zijn er goederen van de schuldenaar, die niet vatbaar zijn voor beslag en verhaal. art. 447 Rv: beddegoed e.d., gereedschappen van ambachtslieden, nodige mondvoorraad; Nu de wetgever ter gelegenheid van de invoering van het Nieuw Burgerlijk Wetboek en de daaraan verbonden wijziging van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering er uitdrukkelijk voor heeft gekozen de artikelen 447 en 448 Rv niet aan te passen 4 aan de tegenwoordige verhoudingen, is beslag op zaken die niet in art. 447 en 448 genoemd zijn niet onrechtmatig 5 Dat neemt niet weg dat er momenteel plannen bestaan om de bepalingen aan te passen en de lijst met goederen die niet vatbaar zijn voor beslag uit te breiden. Tot de gereedschappen e.d. van art. 448 Rv behoren ook moderne machines die nodig zijn voor de werkzaamheden. 6 Onder ambachtslieden en werklieden van art. 447 lid 4 moeten enkel worden verstaan zij die voor hun levensonderhoud van hun lichamelijke arbeid afhankelijk zijn en derhalve door uitwinning van hun gereedschap gevaar zouden lopen niet meer in hun levensonderhoud te kunnen voorzien Parlementaire Geschiedenis Invoeringswet 3,5,6 BW, pagina 116 zie Hof Leeuwarden, 20 april 2010, LJN BM2233 OvJ/Annen. zie HR 28 maart 1997, NJ 1997, 453, Blaauw/Ontvanger, Pres. Haarlem, 21 juli 1995, KG 1995, 360, Blaauw/Ontvanger: aldus HR 14 juni 1991, RvdW 1991, 162 Csánsky/Staat, dus niet het gereedschap voor personeel, aldus Vzngr. Middelburg 11 juli 2006, NJF 2006, 617 Tak/Ontvanger.

10 Beslag en executierecht art. 448 Rv: boeken nodig voor beroep, gereedschap voor kunst en wetenschap; art 436 Rv: goederen bestemd voor de openbare dienst; 8 art. 13a Wet Ab 9 en het Verdrag van Wenen staan in de weg aan beslag op goederen bestemd voor openbare dienst van vreemde natie zoals o ambtswoning van ambassadeur 10 ; o staatseigendommen met een publieke bestemming, waaronder belastinggelden. 11 art. 479 Rv: beslag is strijdig met openbaar belang; 12 art. 475a Rv: inhoudingen bestemd voor ziektekostenverzekering of pensioenvoorziening; art. 475b Rv: beslagvrije voet; art. 23 Algemene Kinderbijslagwet: kinderbijslag; art. 25 Not.W. en art. 19 Deurw.W.: kwaliteitsrekening van notaris of deurwaarder; 13 Toeslagen (huurtoeslag, zorgtoeslag, kindertoeslag), aldus art. 45 AWIR 14 hoogstpersoonlijke aanspraken van de debiteur. 15 Ten slotte valt in dit verband te wijzen op beslag dat weliswaar mogelijk is, maar geen effect sorteert. Die situatie doet zich voor bij een beslag op een registergoed nadat een koopovereenkomst met betrekking tot dat registergoed is ingeschreven in het kadaster conform art. 7:3 BW (de zogenaamde Vormerkung) Schuldeisers Voordat het executiestadium intreedt bestaan er verschillen in positie. De pandhouder of hypotheekhouder ontleent aan de pandakte resp. hypotheekakte in verband met art. 3:248 BW resp. art. 3:268 BW, de executiebevoegdheid: de akte is een executoriale titel (art. 430 Rv) waarin het verhaalsobject (zekerheidsobject) is omschreven. In die omschrijving van het verhaalsobject, nota bene met instemming van de schuldenaar, ligt Zie Vzngr s-gravenhage 3 december 2004, JBPr 2005, 27 en Vzngr s-gravenhage 7 februari 2005, JBPr 2005, 28, beide inzake Tulip Computers/Staat/Bangladesh De regtsmagt van den regter en de uitvoerbaarheid van regterlijke vonnissen en van authentieke akten worden beperkt door de uitzonderingen in het volkenregt erkend HR 24 september 2010, LJN:BM7679 Llanos Oil/Colombia HR 11 juli 2008, JBPr 2008, 51 m.nt. L.P. Broekveldt Azeta/JCR Hof s-gravenhage 21 september 2006, (niet gepubliceerd), Tulip Computers/Staat/Bangladesh Van overeenkomstige toepassing op kwaliteitsrekening van advocaat of accountant, zie HR 13 juni 2003, NJ 2004, 196 m.nt. WMK Beatrixziekenhuis/ProCall; Dit beslagverbod geldt niet voor degene die aanspraak kan maken op (door)betaling van de toeslag, dus de verhuurder kan beslag leggen op de huurtoeslag, de zorgverzekeraar op de zorgtoeslag en de gastouder op de kindertoeslag. Recht van gebruik en bewoning (art. 3:266 lid 4 BW en de aanspraak op smartengeld, zie HR 22 november 2002, NJ 2003, 32 m.nt. PvS Leonardus/Linssen q.q. Zie HR 6 februari 2009, NJ 2009, 344 m.nt. AIMM, JBPr 2009, 16 m.nt. J.P. Broekveldt ABN Amro/Notaris en HR 8 oktober 2010 LJN:BN1252, JBPr 2010, 58 m.nt. A. Steneker

11 het essentiële onderscheid met beslag - waarbij het verhaalsobject immers niet op voorhand is omschreven. De normale schuldeiser moet eerst in een zelfde positie gebracht worden door het leggen van beslag, waarbij voor conservatoir beslag geldt dat voorafgaand rechterlijk verlof noodzakelijk is. Onder schuldeiser valt niet slechts de concurrente crediteur, maar ook de schuldeiser met een dwangbevelbevoegdheid (zoals de ontvanger of een bestuursorgaan); zij hebben de bevoegdheid zelf een executoriale titel te scheppen, maar zijn voor de tenuitvoerlegging van die titel op de beslagvoorschriften aangewezen Ambtenaar Om het doel van uitwinning te verwezenlijken is de tussenkomst van een ambtenaar dwingend voorgeschreven. executie van hypothecair verbonden goed: de notaris (art. 3:270 lid 1 BW); executie van onroerende zaak na beslag: de notaris (art. 524 Rv); executie van roerende zaak na beslag: de deurwaarder (art. 469 lid 1 Rv). De ambtenaar, notaris of deurwaarder, heeft tot taak het voorkomen van verrekening en het verschaffen van een zo onaantastbaar mogelijke titel aan de executiekoper. 7. Liquidatie van geldvorderingen Liquidatie van geldvorderingen vindt plaats door inning. In geval van beslagexecutie: Vordering op naam (art. 475 Rv) Vordering aan order/toonder (art. 474a Rv) door deurwaarder (art. 477 Rv); door deurwaarder (art. 474 Rv); In geval van pandexecutie: Vordering op naam (art. 3:239 BW) Vordering aan order/toonder niet geregeld (ook niet in art. 3:246 BW); niet geregeld. Er zijn twee voorzieningen om het ontbreken van ambtelijke tussenkomst bij pandexecutie te verhelpen, namelijk een verrekeningsverbod (art. 3:253 lid 2 BW) en een stortingsplicht na afhouding van hetgeen de executerend pandhouder toekomt (art. 490b Rv). 8. Kwaliteitsrekening In het burgerlijk wetboek wordt de consignatie, de gerechtelijke bewaring van geld, geregeld als onderdeel van het schuldeisersverzuim (art. 6:67 BW). In het executierecht geldt een bijzondere vorm van consignatie. De basis daarvan wordt gevormd door art. 17 Pand- en hypotheekhouder zijn verhaalschuldeisers (art. 3:227 BW), die geen behoefte hebben aan inleidend beslag. Immers, de beschikkingsmacht van de pand- of hypotheekgever is reeds geblokkeerd; het verhaalsobject staat reeds vast. Niet het recht van parate executie dispenseert van beslagplicht, maar het ontbreken van belang bij een inleidend beslag heet parate executie.

12 445 Rv. Beslag en executierecht Gereed geld (contanten) dienen te worden belegd op een kwaliteitsbankrekening ten name van de deurwaarder in zijn kwaliteit onder vermelding van het beslag, de executant en de geëxecuteerde. Door de belegging wordt het saldo afgezonderd van zijn privé-vermogen. 18 Effecten ( aandeelbewijzen, effecten en verder geldswaarde hebbend papier ) dienen te worden gedeponeerd bij een effectenbewaarbedrijf dat door een bank gegarandeerd wordt, op gelijke wijze als gereed geld. Iedere ambtenaar (deurwaarder, notaris), die een executie-opbrengst ontvangt, is - voor zover die opbrengst niet dadelijk kan worden uitgedeeld - tot belegging verplicht op een kwaliteitsbankrekening die aan de eisen van art. 445 Rv voldoet. Het is dus niet noodzakelijk een vermogensafscheiding te realiseren, waarbij de geldwaarden geen deel meer uitmaken van het vermogen van de notaris of deurwaarder; voldoende is een vermogensafzondering waarbij de gelden worden geoormerkt. 19 Voor de notaris is dit nader uitgewerkt in art. 25 Not.W., voor de deurwaarder in art. 19 Deurw.W Wettelijke regeling beslagen De wettelijke regeling van beslagen is gebaseerd op de beslagobjecten. Uitgangspunt daarbij is het executoriaal beslag op dat beslagobject. Het conservatoire beslag ten aanzien van dat beslagobject is afgeleid van het executoriaal beslag. Beslagobject executoriaal conservatoir algemene bepalingen art b art a Tot verhaal roerende zaak art art effecten art. 474 a bb art aandelen op naam NV of BV art. 474 c i art vorderingen art a art loon (periodieken) art. 475 b i art alimentatiebeslag art. 479 b g art eigenbeslag art. 479 h k art. 724 rechten uit sommenverzekering art. 479 ka 479 kc art. 724 a rechten uit levensverzekering art. 479 l r art onroerende zaak art art Zie HR 3 februari 1984, NJ 1984, 752, Slis-Stroom, waarin werd uitgemaakt dat sprake is van vermogensafzondering (niet te verwarren met vermogensafscheiding) indien er sprake van is dat de ontvangen gelden worden geboekt op een rekening die door hem in zijn hoedanigheid - mede - ten name van of ten behoeve van die gerechtigde was geopend. Dit is weliswaar in het licht van HR 3 februari 1984, NJ 1984, 752, Slis-Stroom voldoende voor de Hoge Raad, maar realiseert niet de bescherming tegen een deficiet van de deurwaarder of notaris die een zelfstandige rechtspersoon, als een stichting derdengelden, biedt. Zie ook H. Stein, Incidenten bij de afwikkeling van verkoop en overdracht, Preadvies KNB, Vermande Op grond van HR 13 juni 2003, NJ 2004, 196 m.nt. WMK Beatrixziekenhuis/ProCall is overeenkomstige toepassing op kwaliteitsrekeningen van accountant en advocaat mogelijk.

13 schepen art. 562 a art b luchtvaartuigen art. 584 a r art e vreemdelingenbeslag art overige rechten (vangnet-beslag) art. 474 bb art. 711 Reëel afgifte roerende zaak art art schepen art. 582 art luchtvaartuigen art. 584 r art levering art paulianabeslag art. 737 deelgenotenbeslag art. 733 maritaal beslag art c Bewijsbeslag algemeen art. 730 Bewijsbeslag Intellectuele Eigendom Dit overzicht betreft de basis-beslagobjecten namelijk: art b roerende zaken (roerende zaken die geen registergoederen zijn en zich in de macht van executieschuldenaar bevinden); onroerende zaken; vorderingen (tegen een of meer personen uit te oefenen rechten die niet aan order of toonder luiden, dus: vorderingen op naam). Bij ieder beslag komen beslagfasen voor, die als volgt kunnen worden onderscheiden. fase I II III IV V VI VII VIII doel voorafgaande maatregelen constitutie beslag (over)betekening instellen eis hoofdzaak (over)betekening (over)betekening uitspraak hoofdzaak verklaring executie Deze beslagfasen zijn ook te onderscheiden bij bijzondere beslagen. Daaronder worden drie verschillende beslagvormen samengevat: speciale beslagen: beslagen op een of meer van de basis-beslagobjecten die krachtens een speciale wetsbepaling van de algemene regeling afwijken. Bij voorbeeld loonbeslag. In beginsel is de wettelijke regeling van beslagen gebaseerd op de aard van het beslagobject. Dat beginsel wordt echter niet consequent toegepast. categoriale beslagen: beslagen die niet door het beslagobject gekenmerkt worden, maar door de vordering ter verzekering waarvan het beslag wordt gelegd. Bij voorbeeld alimentatiebeslag. reële beslagen: beslagen die tot afgifte/levering van een goed strekken. Voorbeeld uit oud recht: revindicatoir beslag. Tegenover verhaalsexecutie (de executie tot verhaal van geldvorderingen) staat reële executie: de executie tot het afdwingen van een niet geldelijke prestatie, meestal: afgifte of levering. Daarom

14 staan naast de verhaalsbeslagen de reële beslagen. Een beslag treft alleen doel als het goed gelegd wordt, dat wil zeggen: de formaliteiten moeten in acht zijn genomen hoewel daar in de praktijk geen overdreven waarde aan moet worden toegekend omdat de meeste gebreken gemakkelijk te helen zijn; In het proces-verbaal van beslaglegging en dus in het verzoekschrift dient duidelijk en correct te zijn omschreven wat als beslagobject gezien moet worden. Indien voor een privé-schuld beslag is gelegd op een woning die deel uitmaakt van een ontbonden bijzondere gemeenschap, wordt dat beslag niet geconverteerd in een beslag op het aandeel van de schuldenaar in de gemeenschap, ook niet als tot de gemeenschap slechts één goed behoort. 21 PAS DUS OP: een onjuist beslag (op een goed in plaats van op een aandeel in een gemeenschapsgoed) wordt niet geconverteerd. 22 Controleer na het leggen van het beslag of de door de deurwaarder in het exploot gehanteerde formulering gelijk is aan de formulering in het verlof (en dus in het verzoekschrift). Het verleende verlof strekt uitsluitend tot het leggen van het beslag conform de in het verzoekschrift genoemde omschrijving op grond van de standaardbeslissing toegestaan gelijk verzocht. De deurwaarder mag niet meer in beslag nemen dan waartoe het verlof strekt en mag zonder voorafgaand overleg met de beslagleggende advocaat ook niet minder in beslag nemen: hij moet zich houden aan het verleende verlof. Dat neemt niet weg dat het exploot van de deurwaarder bepalend is voor de vraag op welke goederen feitelijk beslag is gelegd ook als de formulering in het exploot afwijkt van het verleende verlof HR 30 maart 2001, NJ 2002, 380, m.nt. HJS LISV/Grifhorst, zie ook HR 19 december 2008, NJ 2009, 26, JBPr 2009, 13 m.nt. M.L. Tuil en HR 19 maart 2010 RvdW 2010, 437, LJN:BL3587 zie HR 24 oktober 1995, NJ 1997, 515 en HR 22 september 1998, NJ 1999, 77

15 II. Lijfsdwang (gijzeling) en dwangsom De wet kent twee prikkels om iemand te bewegen tot nakoming van een veroordeling: de dwangsom en de lijfsdwang. Die laatste wordt ook gijzeling genoemd. Voorbeeld 1: Veroordeling tot afgifte van een auto onder verbeurte van een dwangsom voor iedere dag dat de auto niet wordt afgegeven. De veroordeling tot afgifte wordt de hoofdveroordeling genoemd. Voorbeeld 2: Veroordeling tot betaling van alimentatie onder oplegging van lijfsdwang voor iedere dag dat de alimentatie niet wordt betaald. De veroordeling tot betaling van alimentatie is dan de hoofdveroordeling. 10. Lijfsdwang (gijzeling) Gijzeling is één van de twee dwangmiddelen die de wet biedt om een debiteur te bewegen een veroordeling na te komen. 23 De gijzeling is evenals de dwangsom - geregeld in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv) en wordt daar over het algemeen Lijfsdwang genoemd. Lijfsdwang (gijzeling) bestaat er uit dat de schuldenaar wordt ondergebracht in een Huis van Bewaring totdat ofwel (a) de termijn waarvoor de gijzeling is verleend is verstreken, ofwel (b) aan de veroordeling tot betaling is voldaan.. De kosten van de lijfsdwang moeten worden voorgeschoten door de schuldeiser maar moeten uiteindelijk door de schuldenaar worden betaald. In art. 587 Rv is bepaald dat gijzeling uitsluitend kan worden verleend als toepassing van een ander dwangmiddel onvoldoende uitkomst biedt en het belang van de schuldeiser toepassing van gijzeling rechtvaardigt. In art. 588 Rv is bovendien bepaald: Art. 588 Rv Uitvoerbaarheid bij lijfsdwang wordt niet uitgesproken indien de schuldenaar buiten staat is aan de verplichting waarvoor tenuitvoerlegging bij lijfsdwang wordt verlangd, te voldoen. Gijzeling op verzoek van het CJIB heeft dus altijd betrekking op de de nakoming van een veroordeling. Als die veroordeling bestaat uit de betaling van een geldbedrag heeft de wetgever in art. 475a en volgende Rv bepaald dat de schuldenaar altijd de beschikking moet blijven houden over een minimaal bedrag om in het eigen levensonderhoud te voorzien, de zogenaamde beslagvrije voet (ruwweg 90% van de toepasselijke bijstandsnorm). 23 Het andere dwangmiddel is de Dwangsom: een financiële prikkel om aan een veroordeling te voldoen. Die prikkel kan niet worden toegepast als het gaat om betaling van een geldsom (art. 611a Rv)

16 24 25 Lijfsdwang wordt in een aantal bijzondere wetten als extra mogelijkheid geboden, zoals in het wetboek van Strafrecht (schadevergoedingsmaatregel) en de Wet Mulder (CJIBvorderingen). In het wetboek van Strafrecht is de bevoegdheid (en soms de verplichting) lijfsdwang op te leggen naast de strafrechtelijke veroordeling opgedragen aan de strafrechter. In de Wet Mulder is de kantonrechter bevoegd verklaard. Het betreft de gewone civiele kantonrechter, en het wetboek van burgerlijke rechtsvordering is dan ook onverkort van toepassing. Als eenmaal lijfsdwang is opgelegd, is op de tenuitvoerlegging altijd het wetboek van burgerlijke rechtsvordering van toepassing. Wet Mulder In de Wet Mulder van is aan het CJIB de bevoegdheid verleend om boetes die definitief zijn te innen. Tot die tijd werden boetes afgehandeld via de politie, die proces-verbaal opmaakte en de zaak doorstuurde naar het Openbaar Ministerie, die vervolgens de zaak op een zitting moest brengen van de kantonrechter, politierechter of meervoudige kamer van de rechtbank. Dat werd gezien als een te zware belasting en de Wet Mulder heeft van veel voorkomende verkeersovertredingen bepaald dat die administratief kunnen worden afgedaan. Tegen een opgelegde boete kan bezwaar worden gemaakt bij de officier van justitite. Tegen de beslissing van de Officier van Justitie op het bezwaar staat beroep open bij de Kantonrechter. Voorwaarde voor het instellen van beroep is dat de boete met de administratiekosten wordt betaald: als de boete niet is betaald wordt het beroep niet-ontvankelijk verklaard, hetgeen betekent dat de beslissing van de Officier definitief wordt. Pas als de boete is betaald en de Kantonrechter het beroep afwijst, staat er hoger beroep open bij het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden. Als de boete definitief is omdat de termijnen voor bezwaar en beroep zijn verstreken valt aan de hoogte van de boete niets meer te doen. Het CJIB gaat vervolgens over tot inning en stuurt een aanmaning met administratiekosten. Die moet binnen vier weken zijn betaald. Als op die aanmaning niet wordt betaald, wordt het bedrag verder verhoogd en kan de Officier overgaan tot dwangmiddelen. In de eerste plaats moet dan worden geprobeerd de vorderingen voldaan te krijgen door beslag op goederen en inkomsten. Voor beslag op goederen is een dwangbevel nodig. Dat is niet nodig als beslag wordt gelegd op inkomsten (uit arbeid of uit hoofde van een uitkering). Als dat niet tot voldoende resultaat leidt of kan leiden, kan (a) het rijbewijs worden ingenomen, (b) de auto buiten gebruik worden gesteld of (c) aan de kantonrechter worden gevraagd de bevoegdheid tot gijzeling te verlenen. Per overtreding kan maximaal 7 dagen gijzeling worden gevraagd. Zowel op het beslag op goederen en inkomsten als op de gijzeling is het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering van toepassing. Wetboek van Strafrecht zie Rb Haarlem 21 september 2012, LJN BY0509; Rb Breda 26 juli 2012, LJN BX3146; Rb Breda 8 maart 2012, LJN BV8872; Rb Breda 1 juli 2003, LJN AH9369, anders Rb Leeuwarden 4 januari 2005, LJN AR8715 In het krijt bij de overheid, 17 januari 2013, nr. 2013/003

17 In het Wetboek van Strafrecht 26 is opgenomen dat de rechter kan bepalen dat een geldbedrag moet worden betaald ter vergoeding van de schade die is geleden ten gevolge van het strafbare feit (art. 36f SR). Dat bedrag moet worden betaald aan de staat ten behoeve van het slachtoffer of diens nabestaanden. De rechter is verplicht (art. 573 lid 3 Sv) tevens lijfsdwang 27 op te leggen van minimaal één dag en maximaal één jaar met als maximum één dag voor iedere 25,-. De schadevergoedingsveroordeling is niet voor matiging vatbaar. De draagkracht van de schuldenaar speelt geen enkele rol: de bedoeling is uitsluitend dat het slachtoffer in dezelfde positie wordt gebracht als was er niets gebeurd. 28. Als sprake is van betalingsonmacht, dient een vordering tot lijfsdwang te worden afgewezen. In dat geval kan de schuldenaar niet aan de hoofdveroordeling voldoen en is een prikkel als lijfsdwang dus zinloos. Als lijfsdwang wordt opgelegd terwijl de schuldenaar in de onmogelijkheid verkeert aan de hoofdveroordeling te voldoen, is geen sprake meer van een prikkel maar van een sanctie. Het civiel recht kent evenwel geen vrijheidsontneming als sanctie De vraag of een conservatoir beslag als vexatoir en daarom als onrechtmatig moet worden aangemerkt, Sedert de zogenoemde Wet Terwee van 23 december 1992, die voorziet een sterkere positie van het slachtoffer in het strafproces. Die lijfsdwang wordt in het strafrecht ten onrechte vervangende hechtenis genoemd. De verplichting tot betaling van schadevergoeding wordt echter niet vervangen en opgeheven door de vervangende hechtenis. HR 20 juni 2000, NJ 2000, 634 Zie HR 12 februari 2011 LJN BO7106 aldus Rb s-hertogenbosch 21 december 2012, LJN BY7894 HR 24 november 1995, NJ 1996, 161 Tromp/Regency Residence

18 dient in beginsel te worden beantwoord aan de hand van de concrete omstandigheden ten tijde van de beslaglegging, waaronder de hoogte van de te verhalen vordering, de waarde van de beslagen goederen en de eventueel onevenredig zware wijze waarop de schuldenaar door het beslag op een van de goederen in zijn belangen wordt getroffen. 11. Dwangsom (gereserveerd)

19 III. Beslag op roerende zaken 12. Wijze van beslag Beslag wordt gelegd door de omschrijving (art. 443 Rv) in een deurwaardersexploot (art. 440 Rv), dat aan de beslagschuldenaar betekend wordt. De beslagformaliteiten zijn ontleend aan de leveringsformaliteiten bij overdracht. Dat verband is bij beslag op roerende zaken het minst duidelijk. Het exploot moet voldoen aan de vereisten van art. 45 e.v. Rv. Van nietigheid van het exploot is slechts sprake als aannemelijk is dat degene voor wie het exploot bestemd is door het gebrek onredelijk is benadeeld (art. 66 Rv). Art. 440 Rv vermeldt daarnaast andere op straffe van nietigheid in acht te nemen vereisten. Daartoe behoort de domiciliekeuze bij de deurwaarder. Executoriaal beslag komt op twee wijzen tot stand: (1) door leggen 32 of (2) door overgang van conservatoir in executoriaal beslag. Dat laatste is in de praktijk het meest voorkomend geval. 33 Gevolgen van beslag: blokkering van beschikkingsmacht; gerechtelijke bewaring; zaaksvervanging (art. 455a Rv); recht op vruchten, waaronder ook vallen de rente-opbrengsten (art. 455 Rv), zo nodig na derdenbeslag onder de schuldenaar van de vruchten. Art. 455 Rv geldt uitsluitend bij executoriaal beslag (het is immers in art. 712 Rv niet toepasselijk verklaard). Bij conservatoir beslag geldt art. 3:120 BW: de vruchten komen toe aan de beslagschuldenaar (tenzij de beslaglegger daarop derdenbeslag legt), c.q. aan de pandgever. 13. Blokkering van beschikkingsmacht Door beslag wordt de schuldenaar niet beschikkingsonbevoegd, maar beschikkingshandelingen 34 kunnen niet tegen de beslaglegger worden ingeroepen : art. 453a lid 1 Rv. Met andere woorden: de beslaglegger mag de beschikkingshandelingen, verricht in weerwil van het beslag negeren aldus: het wettelijk uitgangspunt, zie art. 439 Rv, daarom: art. 702 Rv, uitgewerkt in art Rv Het tijdstip van overgang wordt nauwkeurig gefixeerd in art. 704 lid 1 Rv (met een uitwerking in art. 726 Rv en art. 722 Rv). Omgekeerd staat in art. 704 lid 2 Rv een nauwkeurige fixering van het tijdstip waarop conservatoir beslag vervalt indien de eis in de hoofdzaak wordt afgewezen. Beschikkingshandelingen zijn: vervreemding, bezwaring, verhuring, verpachting, vervrachting. Alle handelingen die geen beschikkingshandeling zijn (bij voorbeeld verkoop), zijn volkomen geldig

20 In weerwil van het beslag verrichte beschikkingshandelingen leveren een drievoudig gerelativeerde bevoegdheid tot negeren op: (1) uitsluitend de beslaglegger mag zich er op beroepen, (2) het negeren strekt uitsluitend ten gunste van de beslaglegger en (3) het negeren strekt niet verder dan ter voorkoming van benadeling van de beslaglegger is vereist. De wetgever noemt de bevoegdheid de handeling te negeren vernietiging: dat betekent dat 3:49 e.v. BW toepasselijk zijn. Gevolgen van die toepasselijkheid zijn onder meer: - drie jarige verjaringstermijn (art. 3:52 BW); - rechterlijke regeling van de gevolgen (art. 3:53 lid 2 BW); - mogelijkheid van conversie (art. 3:42 BW). Uitzondering: voor vernietiging is geen verklaring vereist die voldoet aan art. 3:50 BW. 35 Hoe moet de beslaglegger handelen om een beschikkingshandeling (verricht in weerwil van het beslag) te vernietigen? Vermoedelijk door de aankondiging in de veilcondities, dat uitwinning plaats vindt zonder rekening te houden met de gepretendeerde beschikkingshandeling. De derdeverkrijger wordt door art. 453a lid 2 Rv in dezelfde omvang beschermd alsof art. 3:86 BW toepasselijk was, dus bij: goede trouw; verkrijging tegen een tegenprestatie; verkrijging van reëel bezit. Art. 3:86 BW mist toepassing dus is art. 453a lid 2 Rv noodzakelijk -, omdat: de beslagschuldenaar door het beslag niet beschikkingsonbevoegd is geworden; art. 3:86 BW de verbintenisrechtelijke verkrijger (huurder, pachter, vervrachter) niet beschermt. Krachtens art. 453a lid 1 Rv mag de beslagschuldenaar niet (ten nadele van de beslaglegger) over het beslagobject beschikken, maar hij kan het wel. Daarin voorziet de wetgever door gerechtelijke bewaring mogelijk te maken. 35 Aldus uitdrukkelijk MvA I (W.O ), pag : De door Mijnssen in zijn door de Commissie aangehaalde preadvies (K.N.B. 1983, blz. 36) verdedigde stelling dat een vervreemding of bezwaring gedurende een beslag eerst dan jegens de beslaglegger onverbindend is, indien hij daar een beroep op doet, komt niet juist voor. De werking van het artikel is veeleer dat de beslaglegger de executie kan voortzetten, zonder dat eventuele derden aan wie de vervreemding of bezwaring plaats vond, hem dit kunnen beletten. Daartoe behoeft de beslaglegger niet de betreffende derden zelf op te sporen ten einde jegens hen een verklaring af te leggen, strekkende tot inroeping van de ongeldigheid van de betreffende handeling.