Kennis update Pijnstillers

Transcriptie

1 Kennis update Pijnstillers Pijnstillers die in de drogisterij verkocht worden, zijn veilig. Tenminste, als de klant de juiste pijnstiller koopt en deze goed en veilig gebruikt. Dat lijkt misschien logisch, maar de gemiddelde consument is zich er niet van bewust dat pijnstillers die je gewoon bij de drogist kunt kopen, in sommige gevallen risico s hebben. Belangrijk dus dat je als (assistent)drogist de klant goed advies geeft. Over de juiste pijnstiller bij de juiste kwaal, hoe deze goed en veilig in te nemen en welke klanten extra voorzichtig moeten zijn. In de publiekscampagne van de Erkend Specialist in Zelfzorg over het thema pijnstillers die van 4 t/m 17 november, staat dit centraal. Lees dit artikel vooraf goed door, bewaar het en bespreek het in je team, zodat je alle kennis weer goed paraat hebt. Doe aan het einde de kennistest om te checken of je de belangrijkste punten hebt onthouden. Veel succes! A. EERSTE EN TWEEDE KEUS 1. Eerste en veiligste keus bij alle soorten pijn is paracetamol - behalve menstruatiepijn en ontstekingspijn. Paracetamol veroorzaakt in de normale dosering nauwelijks bijwerkingen. Wel is het belangrijk dat de klant zich aan de dosering houdt, want teveel kan schadelijk zijn voor de lever. Een extreme overdosis kan giftig zijn. 2. Als paracetamol niet of onvoldoende werkt, kun je een NSAID adviseren. Achterhaal wel eerst met de WASA-vragen of een NSAID inderdaad het beste advies is. Niet iedereen mag namelijk in elke situatie een NSAID gebruiken. Welke NSAID het beste geadviseerd kan worden, hangt af van de situatie en de klacht. NSAID's kunnen het slijmvlies van de maag aantasten. Klanten met verhoogd risico op maagproblemen (ouder dan 70 of eerder maag- of darmproblemen) kun je adviseren om met hun arts of apotheker te overleggen over het eventueel gebruiken van een maagbeschermer. Bijvoorbeeld 20 mg omeprazol of 20 mg pantoprazol. Soorten pijnstillers Lichte pijnstillers Paracetamol, al dan niet in combinatie met coffeïne en/of ascorbinezuur (vitamine C). Pijnstillend en koortsverlagend. Paracetamol voor kinderen. Iets zwaardere pijnstillers Paracetamol met coffeïne en propyfenazon (bijvoorbeeld Daro hoofdpijnpoeder). En iets zwaardere pijnstiller dan paracetamol. Qua werking en bijwerkingen lijken ze op een NSAID. Zwaardere pijnstillers NSAID's (Non Steroïde Anti Inflammatory Drugs). Pijnstillend, koortsverlagend én ontstekingsremmend. Het gaat om de pijnstillers: - acetylsalicylzuur (bijvoorbeeld Aspirine) - carbasalaatcalcium (bijvoorbeeld Aspro) - diclofenac (Voltaren K) - flurbiprofen (Strepfen) - ibuprofen (bijvoorbeeld Advil) - ketoprofen (Rilies) - naproxen (bijvoorbeeld Aleve) B. DE JUISTE PIJNSTILLER Klanten vinden het vaak lastig om een keuze te maken uit het grote assortiment pijnstillers. Met het schema (zie bijlage) help je ze met de keuze van de juiste pijnstiller.

2 C. WAT JE MOET WETEN OVER NSAID S GEEN NSAID S GEBRUIKEN BIJ: Maagproblemen (maagzweer of maagbloeding) Slecht werkende nieren Verminderde werking van de lever Hartaandoeningen (hartfalen) Verhoogde bloeddruk in combinatie met alcohol EXTRA VOORZICHTIGHEID MET NSAID S BIJ GEBRUIK VAN DE VOLGENDE (GENEES)MIDDELEN: Bloedverdunners. NSAID's versterken de werking van bloedverdunners. Plastabletten en bloeddrukverlagende tabletten. NSAID's vergroten de kans op vasthouden van vocht (oedeem). Bepaalde antidepressiva (SSRI's) en medicijnen tegen manische depressiviteit (lithium). NSAID's kunnen de bijwerkingen van deze medicijnen versterken. Andere NSAID s. De kans op maag- en darmklachten wordt dan vergroot, vooral bij oudere mensen. Bij de verkoop van NSAID's moet men erop bedacht zijn dat de consument die middelen ook al gebruikt via een doktersrecept. Ketoprofen vermindert de betrouwbaarheid van het spiraaltje D. PIJNSTILLERGEBRUIK BIJ SPECIFIEKE DOELGROEPEN Sommige doelgroepen vereisen speciale aandacht bij het advies. Onderstaand de belangrijkste aanwijzingen op een rij. DOELGROEP OUDEREN KINDEREN ZWANGERE VROUWEN BORSTVOEDING AANDACHTSPUNTEN Eerste keus is Bij ouderen (boven de paracetamol, want dit 65) kunnen de lever en geeft de minste nieren minder goed bijwerkingen. werken. Dit vertraagt de afbraak van medicijnen. Ouderen kunnen daardoor eerder last krijgen van een NSAID. kinderparacetamol NSAID's zijn in het gebruiken of paracetamol algemeen niet geschikt in lagere dosering, zie de voor (jonge) kinderen. bijsluiter. De lagere dosering is nodig omdat hun lever nog niet helemaal volgroeid is. paracetamol in NSAID's alleen aangepaste dosering gebruiken op advies van gebruiken: niet meer dan een arts of apotheker. vier tabletten per dag en niet langer dan een week achter elkaar. paracetamol niet langer Maximale dosering gebruiken dan twee paracetamol: vier dagen. tabletten per dag. Voor een hogere dosering of langer gebruik is overleg met een arts nodig. NSAID's kunnen bij ouderen maagklachten geven en de werking van andere medicijnen beïnvloeden. Adviseer om contact op te nemen met de huisarts voor eventueel gebruik van een maagbeschermer. flurbiprofen (Strepfen) niet gebruiken door kinderen jonger dan 12 jaar. flurbiprofen (Strepfen) niet in de laatste 3 maanden van de zwangerschap. NSAID's niet gebruiken tijdens het geven van borstvoeding, alleen op advies van een arts of apotheker.

3 E. ADVIEZEN VOOR VEILIG GEBRUIK Informeer je klanten altijd goed over de juiste dosering en hoe lang ze een pijnstiller mogen gebruiken. Daarbij zijn de volgende punten van belang: DOSERING Per klacht (pijn of ontsteking) en per leeftijd staat in de bijsluiter aangegeven: De aanbevolen hoeveelheid per dag. In hoeveel innames de dagelijkse dosering verdeeld wordt. Hoeveel tijd er tussen de doseringen moet zitten. Indien van toepassing: aanvangsdosering, maximale dosering, maximale dosering in ernstige situaties. Belangrijkste bijwerkingen die kunnen optreden Paracetamol: weinig bijwerkingen, maar in extreem hoge doseringen giftig en levensbedreigend. HOE LANG GEBRUIKEN Pijnstillers zonder recept zijn bedoeld voor kortdurend gebruik. De meeste pijnstillers mogen niet langer dan 10 dagen achtereen gebruikt worden. Sommige pijnstillers (zoals Voltaren K) mogen zelfs niet langer dan 5 dagen (bij pijn) of 3 dagen (bij koorts) gebruikt worden. Flurbiprofen niet langer dan 3 dagen gebruiken. Als de klachten regelmatig terugkeren? Adviseer dan een arts te raadplegen. Voor kinderen gelden andere richtlijnen dan voor volwassenen. Paracetamol met propyfenazon: soms treedt overgevoeligheid op. NSAID's: - maagklachten zoals maagirritatie, buikpijn, misselijkheid, braken, vol gevoel, gebrek aan eetlust, boeren en zuurbranden. - darmklachten, zoals diarree, verstopping en winderigheid. - Acetylsalicylzuur: wonden kunnen langer bloeden. Dit medicijn vermindert namelijk de bloedstolling. - Pijn, zoals hoofdpijn. - Bij overmatig gebruik van alcohol kunnen NSAID's de maag irriteren. Hierdoor treden sneller bijwerkingen op. Omdat zowel NSAID's als alcohol het bloed dunner maken, zal het bloed langzamer stollen bij een wond.

4 G. WAT IS JOUW ROL BIJ DE ADVISERING? De kassamedewerker, (assistent-)drogist en toezichthoudend drogist hebben elk hun eigen verantwoordelijkheid bij het geven van advies aan de klant. WAT DOET DE KASSAMEDEWERKER (ZONDER DIPLOMA (ASS-)DROGIST)? 1. Doe altijd de kassacheck: vraag de klant of deze advies wil van de (ass)drogist over de keuze van het juiste middel of over het juiste gebruik. 2. Heeft de klant geen behoefte aan advies? Adviseer de klant om vóór het gebruik de bijsluiter goed te lezen. Koopt een klant veel pijnstillers (of andere geneesmiddelen) tegelijk, zeg dan: Leest u nog even de bijsluiter want niet alle geneesmiddelen kunnen lang achter elkaar gebruikt worden Koopt een klant verschillende soorten geneesmiddelen tegelijk, zeg dan: Leest u nog even de bijsluiter, want niet alle geneesmiddelen kunnen samen gebruikt worden WAT DOET DE ASSISTENT-DROGIST/DROGIST? Ook de (assistent-)drogist werkt met het kassacheckprotocol zoals hierboven beschreven. Bij advisering gebruik je vervolgens de WASA-vragen. Wees alert op klanten die bijvoorbeeld aarzelen bij het schap met pijnstillers, verschillende doosjes met elkaar vergelijken of na lang aarzelen met lege handen doorlopen. Geef gevraagd, maar ook ongevraagd (bij het schap met pijnstillers) advies over het juiste middel, de (maximale) dosering en de maximale gebruiksduur. Vraag of de klant al pijnstillers op recept gebruikt, of andere geneesmiddelen die niet goed combineren met NSAID's. Wees ook alert op overdosering van pijnstillers als mensen ook al een pijnstiller op recept gebruiken. Wijs klanten, met name bij de aanschaf van NSAID's, op de mogelijke bijwerkingen (maagen darmklachten) en interacties met andere medicijnen. Verwijs naar de bijsluiter. Adviseer klanten contact op te nemen met hun arts als het gebruik van pijnstillers niet helpt. Ook met het oog op middelenafhankelijke hoofdpijn: dat is hoofdpijn die veroorzaakt wordt door langdurig gebruik van pijnstillers. Hierbij is hulp van de huisarts nodig. WAT DOET DE TOEZICHTHOUDEND DROGIST? Zorg voor de juiste mogelijkheden voor de kassamedewerker en assistent-drogist om bovengenoemde taken goed uit te kunnen voeren. Houd in de gaten dat deze taken goed uitgevoerd worden. Wees alert op middelenafhankelijke hoofdpijn Deze vorm van hoofdpijn wordt veroorzaakt door het overmatig gebruik van pijnstillers of coffeïne. Hierdoor kan gewenning kan optreden. Uiteindelijk belanden de patiënten in een vicieuze cirkel met (bijna) dagelijkse hoofdpijn. Hoofdpijnpatiënten zoeken vaak zelf een oplossing voor hun hoofdpijn en kopen hun pijnstillers zonder recept bij de drogist. Omdat de huisarts vaak niet (meer) bezocht wordt, is het belangrijk dat je als (ass) drogist alert bent op deze kwaal. Verwijs deze klanten naar de huisarts voor behandeling. Aanwijzingen zijn: iemand heeft meer dan 15 dagen per maand hoofdpijn EN: iemand gebruikt meer dan drie dagen per week pijnstillers tegen hoofdpijn of iemand gebruikt dagelijks meer dan vijf coffeïnehoudende producten, zoals koffie, thee, icetea, Red bull, cola of chocolade

5 TEST: WAAR OF NIET WAAR? Heb jij alles goed onthouden? Test hier je kennis! Geef bij elke stelling aan of deze waar of niet waar is. De antwoorden vind je op de volgende bladzijde 1. Vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven, kunnen paracetamol in de normale dosering gebruiken. Waar of niet waar? 2. De meeste pijnstillers die de drogisterij verkoopt worden gebruikt tegen hoofdpijn. Waar of niet waar? 3. Bij hoofdpijn zijn ibuprofen en naproxen de eerste keuze. Waar of niet waar? 4. Paracetamol mag je om de 4 uur innemen. Maar als de koorts in de tussentijds stijgt, mag je al na 2 uur een nieuwe dosis innemen. Waar of niet waar? 5. Bij menstruatiepijn is een NSAID zoals ibuprofen, ketoprofen of naproxen een goede keuze. Waar of niet waar? 6. Acetylsalicylzuur en carbasalaatcalcium verschillen qua werkzame stof, maar worden vaak in één adem genoemd bij het verhelpen van klachten. Waar of niet waar? 7. Een klant vraagt naar een middeltje tegen een slijmbeursontsteking. Je adviseert naproxen of ibuprofen. Dat is een goed advies. Waar of niet waar? 8. Een klant vraagt voor haar kind om een middel tegen de koorts voor haar kind. Het kind is 5 jaar. U adviseert Antigrippine of Finimal. Dit is een goed advies. Waar of niet waar? 9. Een zwangere vrouw vraagt om een doosje Aleve tegen migraine. Zij blijkt ruim 7 maanden zwanger. U adviseert haar maximaal 3 tabletten. Dit is een goed advies. Waar of niet waar? 10. Een klant wil een doosje Voltaren K afrekenen. Het is voor haar vader van 71 jaar. Advies hierover is niet nodig. Waar of niet waar?

6 ANTWOORDEN KENNISTEST 1. Niet waar, voor zwangere vrouwen geldt niet meer dan vier tabletten per dag en niet langer dan een week achter elkaar 2. Waar 3. Niet waar. Paracetamol is de eerste, want veiligste keuze 4. Niet waar, je moet altijd 4 uur tussentijd aanhouden 5. Waar. Als 2 tabletten paracetamol helpen, is dat echter aan te raden omdat dat minder bijwerkingen geeft 6. Waar, ze verschillen alleen in dosering en door de volledige oplosbaarheid van carbasalaatcalcium komen maagklachten minder vaak voor dan bij acetylsalicylzuur 7. Waar, naproxen en ibuprofen zijn beide een juist advies. 8. Niet waar, deze middelen bevatten coffeïne dat niet geschikt is voor kinderen beneden de 6 jaar. Een betere keuze is kinderparacetamol 9. Niet waar, het goede advies is om met 2 tabletten paracetamol te beginnen. NSAID's alleen gebruiken op advies van een arts of apotheker. 10. Niet waar, NSAID's geven bij ouderen vaker maagklachten. Bovendien gebruiken ouderen vaak andere medicijnen die niet goed met een NSAID combineren. Paracetamol is daarom een veiliger pijnstiller voor ouderen.

7 WELKE PIJNSTILLER BIJ WELKE KLACHT? NB: dit schema is een leidraad. Het advies kan verschillen al naargelang de situatie van de klant. Stel dus altijd de WASA-vragen. lichtgrijs: lichte pijnstillers 1: eerste keus donkerder grijs: iets zwaardere pijnstillers 2: tweede keus donkergrijs: zwaardere pijnstillers X: geen geschikte keuze PIJNSTILLER SOORT PIJN Koorts en pijn bij griep/ verkoudheid Hoofdpijn Keelpijn Kiespijn Menstruatiepijn* Ontstekingspijn Rugpijn Spier- en gewrichts pijn Zenuwpijn Paracetamol - Paracetamol - Panadol - Roter paracetamol Kinderparacetamol - Kinderparacetamol - Daro paracetamol vloeibaar - Sinaspril Paracetamol met coffeïne - Paracetamol coffeïne - Finimal - Panadol Plus - Paracetamol comp. - Paracof Roter - Witte Kruis Paracetamol met ascorbinezuur (vitamine C) - Citrosan - Hot Coldrex - Paracetamol/Ascorbinezuur drank Paracetamol met ascorbinezuur en coffeïne - Antigrippine - Finimal Zest X X X X X X 1 2 1

8 Paracetamol met coffeïne en propyfenazon - Daro hoofdpijnpoeder - Para-don - Sanalgin - Saridon Acetylsalicylzuur - Acetylsalicylzuur - Alka-Selzer - Aspirine - Aspro Acetylsalicylzuur en ascorbinezuur - Aspirine C Acetylsalicylzuur, paracetamol en coffeïne - APC diverse merken) - Excedrin Carbasalaatcalcium - Carbasalaatcalcium - Ascal Ibuprofen - Ibuprofen - Advil - Nurofen - Sarixell - Spidifen Naproxen - Naproxen - Aleve Diclofenac - Diclofenac - Voltaren K Ketoprofen - Rilies Flurbiprofen - Strepfen Koorts/pijn bij griep/ verkoudheid Hoofdpijn Keelpijn Kiespijn Menstruatiepijn* Ontstekings pijn Rugpijn Spier- en gewrichts pijn Zenuwpijn X X X x X X 2 X X X X X X *in principe is paracetamol bij menstruatiepijn de eerste keus vanuit veiligheidsoogpunt, maar de ervaring leert dat een zwaardere pijnstiller een beter resultaat geeft.