Belangrijke normen en richtlijnen:

Transcriptie

1 Katern voor scholing, her- en bijscholing inhoud 1 ansluiten warmteterugwinunits 4 Otib-nieuws 5 Cursussen Een uitgave van Intech Klimaat & Sanitair en otib september ansluiten warmteterugwinunits Warmteterugwinunits (wtw-units) kunnen in woningen op verschillende plaatsen worden toegepast. De warmte van het douchewater kan bijvoorbeeld op eenvoudige wijze worden hergebruikt. Voor de warmte in lucht geldt hetzelfde. Via een wtw-unit in het ventilatiesysteem van een woning is de luchttoevoer prima voor te verwarmen, waardoor koudeval wordt voorkomen. door: Han rouwer-keij Wtw-units in combinatie met ventilatiesystemen kunnen uitsluitend worden toegepast in kierdichte woningen waarbij de luchttoevoer centraal of decentraal via deze unit kan worden verzorgd. Woningen waarbij de luchttoevoer via meerdere ventilatieroosters in de gevels wordt verzorgd, kunnen geen gebruikmaken van wtw-units. Daarom worden de units tegenwoordig bijna uitsluitend gebruikt in combinatie met gebalanceerde ventilatie, deze systemen voorzien in een mechanische toe- en afvoer van ventilatielucht. Ook kunnen er allerlei extra s zijn opgenomen met bijvoorbeeld vraaggestuurde regelingen. Meer hierover is te lezen in Impuls 17 van juni 9 over woonhuisventilatie. Warmteterugwinning uit rookgassen Hoewel de meeste woningen tegenwoordig worden verwarmd met een hr-ketel, zeker in woningen met gebalanceerde ventilatie, en de temperatuur van de rookgassen in 1. buitenluchttoevoer 2. luchtafvoer 3. balansventilatieunit met wtw-functie 4. geluiddemper 5. afvoerventielen 6. wasemkap (motorloos of hr) 7. toevoerventielen 1. Ventilatiesysteem met wtw-unit (bron: Itho). elangrijke normen en richtlijnen: - ouwbesluit. - nen 87, Ventilatie van gebouwen epalingsmethoden voor nieuwbouw. - npr 88, Ventilatie van woningen en woongebouwen anwijzingen voor en voorbeelden van de uitvoering van ventilatievoorzieningen. - Isso-publicatie 61, Ontwerptechnische kwaliteitseisen en richtlijnen voor ventilatiesystemen. - Isso-publicatie 62, Kwaliteitseisen voor gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning in woningen. - Isso-publicatie 63, eheer en onderhoud ventilatiesystemen in woningen en woongebouwen. - brl 6-, Ventilatievoorzieningen in woningen. - brl 8 eoordelen van ventilatievoorzieningen in woningen. 1

2 vergelijking met oudere cv-ketels al behoorlijk laag is, zijn de rookgassen nog altijd ºC warmer dan de ventilatielucht. Die warmte kan prima worden gebruikt om in de winter koude ventilatietoevoerlucht voor te verwarmen. Toch gebeurt dat in de woningbouw nog nauwelijks. De reden is dat hiervoor specifieke oplossingen en beveiligingen nodig zijn, onder andere om vermenging van de luchtstromen te voorkomen. Toegepaste wtw-units ij traditionele ventilatiesystemen voor woningen werd al jarenlang hoofdzakelijk gebruikgemaakt van zogenoemde kruisstroomplatenwisselaars. Omdat het rendement daarvan niet zo hoog is (65 7 procent) was bij een lage buitentemperatuur bijna altijd naverwarming nodig. Tegenwoordig wordt hoofdzakelijk gebruikgemaakt van tegenstroomwarmtewisselaars met gelijkstroomventilatoren. Het warmtewisselend oppervlak van deze tegenstroomwarmtewisselaars is ongeveer twee keer zo groot als bij de kruisstroomwisselaar. Deze hr-wtw-units hebben, bij geregeld onderhoud, een rendement van 9 97 procent. Door dit hoge rendement is naverwarming in principe niet meer nodig. ij een buitentemperatuur van - C en een binnentemperatuur van C is de temperatuur van de ingeblazen lucht 17 C. Ophangen wtw-unit Om geluidshinder te voorkomen moet bij de plaatsing van een wtw-unit een aantal maatregelen worden genomen: - monteer de unit op een wand met voldoen- de massa (minstens kg/m 2, maar liever nog > kg/m 2 ). Lichte wanden werken als een klankbord en versterken het ventilatorgeluid; - gebruik de trillingsvrije montageset die de fabrikant meestal meelevert; - plaats de unit, als de woning alleen maar lichte wanden heeft, aan een speciale vloerbeugel en monteer deze niet aan de wand; - plaats een wtw-unit nooit in een verblijfsgebied. Hangt de unit op een open zolder, dan mag deze niet als verblijfsgebied worden aangemerkt; - plaats een geluidsabsorberende demper tussen de unit en het toevoerkanaal naar de woning. uitengeluiden en ventilatorgeluid kunnen via de wtw-unit en het kanalenstelsel immers hinder veroorzaken in de woning. Let op: De geluidsdemper mag niet worden gebruikt om maatverschillen tussen de wtw-unit en kanalen op te vangen, en moet altijd zonder bochten worden gemonteerd; - monteer de wtw-unit zo dat de opvangbak voor het condenswater horizontaal en zuiver waterpas ligt. ij verschillende fabrikanten kan de wtw-unit gedraaid worden gemonteerd. Een aantal onderdelen, waaronder de lekbak, moet je hierbij dan meestal verplaatsen; - zorg dat er na montage voldoende ruimte overblijft voor toekomstig onderhoud. Dat betekent minstens cm vrije ruimte voor de unit om de filter te kunnen uitnemen en minstens cm vrije ruimte links en rechts. Onder en boven moet voldoende ruimte zijn voor de aansluiting van kanalen, geluidsdemper, condensatiewaterafvoer en elektra. 2. Kruisstroomwisselaar. retour in 3. Tegenstroomwisselaar. uit inblaas Relatieve vochtigheid Er is een verschil tussen relatieve en absolute vochtigheid. De hoeveelheid water(damp) die een kubieke meter lucht kan bevatten is afhankelijk van druk barometerstand en ventilatordruk en temperatuur. De druk heeft in een wtw-unit niet zo n grote invloed, maar de temperatuur juist wel. Warme lucht kan meer water(damp) bevatten dan koude lucht, de relatieve vochtigheid kan nooit groter zijn dan procent. Laat je lucht van bijvoorbeeld 28 C met een relatieve vochtigheid van 6 procent uit een woning RV= % RV= % RV= % afkoeling condensatie C RV=6 % RV= % RV= % opwarming RV=6 % RV= % RV= % vochtopname RV=6 % RV= % RV= % Condensatie in afkoelende lucht. 5. Dalende relatieve vochtigheid bij opwarming. 6. Stijgende absolute en relatieve vochtigheid bij gelijkblijvende temperatuur. 2

3 Montage wtw-unit Voorbereiding 1. controleer of de wand waarop de wtw-unit wordt gemonteerd voldoende massa heeft ( > kg/m 2 ); 2. controleer of de plaats van de aansluitstompen voor luchttoevoer en -afvoer overeen komt met de plaats van de luchttoevoer- en luchtafvoerkanalen; 3. draai de unit eventueel en breng de noodzakelijke wijzigingen aan volgens instructie van de fabrikant; 4. dop de niet te gebruiken aansluitstompen af volgens instructie van de fabrikant; 5. controleer of de elektra-aansluiting op de juiste plaats aanwezig is, let hierbij op of de unit gedraaid moet worden gemonteerd; 6. controleer of de stekker van de unit van hetzelfde type is als de wandcontactdoos (perilex of randaarde). ij een randaardestekker moet een aparte kabel naar de regelschakelaar worden gelegd; 7. controleer of de condensatiewaterafvoer met stankafsluiter aanwezig is; 8. controleer of de opstellingsruimte groot genoeg is en er na montage ook nog onderhoud kan worden gepleegd; 9. controleer of de dakdoorvoer van een type is dat geen condensatiewater en regenwater naar binnen kunnen lopen. Is dit risico wel aanwezig, zorg dan dat de verbindingen in de kanalen tussen de dakdoorvoer en de unit waterdicht worden gemonteerd;. controleer of alle ventilatieventielen geheel geopend zijn. Montage 1. teken met de mal of montageset de plaats van de gaten af op de wand en doe dit waterpas; 2. monteer de montageset aan de wand; 3. plaats de unit op de montageset volgens opgave van de fabrikant; 4. plaats de geluidsdemper met eventueel een passtuk van het kanaal tussen de unit en de toevoerleiding naar de woning en werk de verbindingen af met tape waarin geen rubberringverbindingen zijn toegepast; 5. monteer de aanzuigleiding; 6. monteer de afvoerleiding; 7. isoleer de aanzuigleiding van buitenlucht en de afvoerleiding naar buiten met een thermische isolatie en werk de isolatie af met een dampremmende folielaag. Montage condensatiewaterafvoer 1. monteer in de inlaatzijde van de stankafsluiter een T-stuk in een hoek van 45 ; 2. lijm in de spruit van het T-stuk een eindkap met schroefdop voor het vullen van het waterslot in de zomer; 3. snij of knip het slangeinde met een middellijn van minstens mm schuin af. In plaats van een slang kan ook een vaste aansluiting worden gemaakt; 4. knip of snij de slang op de juiste lengte af, zodat het schuine eind van de slang minstens mm in het water van het waterslot steekt; 5. monteer volgens opgave van de fabrikant de slang op de slangtuit van de unit en zorg dat het langste kant van de schuin afgesneden slang aan de buitenkant van de sifonbocht komt. Inbedrijfstelling en inregeling 1. steek de perilex-stekker in het perilex-stopcontact; 2. de ventilatiehoeveelheid van de wtwunit staat standaard meestal ingesteld op 225 m 3 /h. Inregelen is in dat geval niet nodig. Volg anders de instructie van de fabrikant; 3 controleer of de ventilatoren draaien in de verschillende standen (hoog, midden en laag); 4. sluit alle ramen en buitendeuren; 5. sluit de binnendeuren (we gaan ervan uit dat de bouwkundige overstroomvoorzieningen voldoende aanwezig zijn); 6. zet de ventilator in hoogstand; 7. meet de luchthoeveelheid over de toevoerventielen: - Is de luchthoeveelheid over de meeste toevoerventielen iets meer dan benodigd, maar niet meer dan procent te veel, regel dan wat toevoerventielen bij. egin met de ventielen met de grootste positieve afwijking, om via alle toevoerventielen de juiste hoeveelheid of net iets meer lucht dan benodigd te krijgen, maar laat één ventiel geheel geopend. - ls de luchthoeveelheid over de meeste toevoerventielen iets minder is dan benodigd, maar niet meer dan procent, regel dan wat toevoerventielen bij (de ventielen met de positieve afwijking) om via alle toevoerventielen iets minder lucht dan benodigd te krijgen, maar laat één ventiel geheel geopend. 8. meet de luchthoeveelheid over de afvoerventielen en regel eventueel bij op dezelfde manier bij als de toevoerventielen: - Zijn de luchthoeveelheden over de ventielen iets minder dan benodigd, dan moeten de ventilatoren worden bijgesteld op de juiste luchthoeveelheid. De werkwijze verschilt per fabrikant. Daarna moeten de ventielen opnieuw worden ingeregeld. - Is de luchthoeveelheid over de ventielen iets meer dan benodigd, dan is het beter om niet de ventilatoren bij te stellen, maar de ventielen nog wat meer te smoren. 9. controleer ten slotte nogmaals de luchthoeveelheid van alle ventielen;. schakel de ventilator op de middenstand; 11. ruim de werkplek op; 12. instrueer de bewoner over de werking en het waterslot. ekijk de video op 3

4 otib-nieuws in de wtw-unit afkoelen tot bijvoorbeeld 18 C, dan blijft de absolute vochtigheid in eerste instantie gelijk (zie de lijn in afbeelding 4). De relatieve vochtigheid loopt echter op tot procent bij een temperatuur van ongeveer 18 C. ij procent relatieve vochtigheid begint de waterdamp in de lucht te condenseren (zie punt in afbeelding 5). Koel je nog verder af, dan verloopt het proces langs de rv = honderdprocentlijn (zie de lijn C in afbeelding 4). Het proces kan nooit boven deze lijn lopen. Condensatiewaterafvoer De absolute vochtigheid wordt dus lager, terwijl de relatieve vochtigheid procent blijft. Het condensatiewater dat in de wtwunit vrijkomt uit de afgevoerde ventilatielucht moet dus via een condensatiewaterafvoer worden afgevoerd naar het riool. De binnenkomende lucht wordt juist opgewarmd. Stel dat die lucht een relatieve vochtigheid heeft van procent bij 18 C en dat deze wordt opgewarmd tot 28 C, dan daalt de relatieve vochtigheid tot ongeveer 6 procent (zie lijn in afbeelding 5). Dat komt goed uit, want nu kunnen de kookdampen en het uitgeademde vocht mooi worden opgenomen in de relatief droge lucht bij die temperatuur(zie lijn in afbeelding 6). Veel fabrikanten hebben een bypass in de wtw-unit gebouwd die automatisch wordt ingeschakeld als het niet gewenst is dat de toegevoerde buitenlucht wordt opgewarmd door de afgevoerde binnenlucht. De bypass wordt meestal weer 7. Vorstbeveiligingsklep (bron: Itho). automatisch uitgeschakeld als een van de volgende situaties zich voordoet: - de binnentemperatuur daalt beneden de 17 C; - de buitentemperatuur wordt hoger dan de binnentemperatuur; - de buitentemperatuur blijft lager dan 19 C. Vorstbeveiliging In de winter kan koude buitenlucht ervoor zorgen dat de afgevoerde binnenlucht afkoelt tot dicht bij het vriespunt. Hierdoor kan het condensatiewater in de unit bevriezen, waardoor de unit stuk vriest. Om dit te voorkomen wordt een klep geopend als de temperatuur van de af te voeren binnenlucht dicht bij het vriespunt komt. Via de klep wordt warme ruimtelucht toegelaten en gemengd met de koude buitenlucht. Zodra het bevriezingsgevaar weer voorbij is, wordt de klep weer gesloten. De klep moet altijd vrij kunnen bewegen en mag dus niet worden afgedekt. Deze vorstbeveiliging kan zijn aangevuld met toerenregelingen voor de aanvoer- en retourventilator. Isolatie In de warmtewisselaar kan condensatie optreden. Deze condens wordt via de condensatiewaterafvoer afgevoerd naar de riolering. In het aanzuig- en afvoerkanaal kan de temperatuur van de lucht beduidend kouder zijn dan de temperatuur van de lucht in de ruimte waar die kanalen zijn gemonteerd. Hierdoor kan aan de buitenzijde van die kanalen condensvorming optreden. Deze moeten daarom worden geïsoleerd met een thermische isolatie. lleen isolatie is echter niet voldoende, want de lucht uit het vertrek kan dan door de poreuze isolatie bij het koude kanaal komen waar de temperatuur daalt en de relatieve vochtigheid tot procent stijgt. De buitenkant van de isolatie (de warme kant) moet daarom worden afgewerkt met een dampremmende folielaag. Hierdoor kan de lucht in het vertrek niet in de isolatie komen, en dus niet zo ver kunnen afkoelen dat de waterdamp uit die lucht op de kanalen condenseert. Techniektalent.nu Otib is een van de sleutelorganisaties van Techniektalent.nu, een uniek samenwerkingsverband van bedrijfsleven, opleidingsfondsen, koepelorganisaties en scholen met maar één doel: meer instroom en behoud van (jonge) mensen in de techniek. Techniektalent.nu heeft inmiddels tien uiteenlopende projecten op de rails staan. De achtergrond en doelen van deze lopende projecten staan in overzichtelijke factsheets, zoals beeldvorming, ontwikkelgroep basisonderwijs, ambassadeurs van de techniek, TechNet, praktische sectororiëntatie (pso), beroepsbeelden hbo, loopbaan-gps, vmbo-techniekwedstrijden, talent van meisjes en vrouwen, en oeien en inden. Nieuw is het project pso. De factsheets zijn als digitale brochure op de website te vinden, maar ook te bestellen via (info@techniektalent.nu). De laatste ontwikkelingen en activiteiten van TechniekTalent.nu zijn te vinden in de digitale nieuwsbrief ( Digitale nieuwsbrief Otib Otib verstuurt regelmatig een digitale nieuwsbrief. Hierin staan korte nieuwsflashes, informatie over bestaande en nieuwe Otib-projecten en -regelingen, en een overzicht van komende activiteiten. anmelden voor de nieuwsbrief kan via 4

5 otib-nieuws cursussen Leerstofnet: compleet pakket leermiddelen Stichting Leerstof & Vakkennis en Kenteq hebben de krachten gebundeld. Op deze manier is het aangeboden lesmateriaal voor de branche via en beter op elkaar afgestemd. fstemming van het aanbod levert veel voordeel op: overlap wordt voorkomen en nieuw materiaal kan goedkoper worden ontwikkeld. Leerstofnet biedt een moderne en interactieve leeromgeving met een breed scala aan e learningmodules, die zijn gekoppeld aan praktijkgerichte opdrachten voor verschillende technische vakgebieden. Mede dankzij de investeringen van Otib is Leerstofnet voor werkgevers in de technische installatiebranche vrijwel kosteloos beschikbaar. Kijk op of bel de Otib-servicedesk op Extra tegemoetkoming investeren in talent Het Europees Sociaal Fonds (esf) geeft bedrijven de mogelijkheid een extra impuls te geven aan hun opleidingsbeleid. Voor het jaar is het voor bedrijven in de technische installatiebranche weer mogelijk via het Otib esf-project ranche reed Opleiden een extra financiële tegemoetkoming te ontvangen voor de kosten van een brede selectie cursussen. Via dit project heeft Otib alles is in het werk gesteld om de administratieve lasten tot een minimum te beperken. Kijk voor meer informatie op of bel het esf-bureau van Otib op Gezocht: vakvrouwen Otib stimuleert, om het talent voor techniek van vrouwen niet onbenut te laten, op verschillende manieren de deelname van meisjes en vrouwen aan het technisch onderwijs en het technisch bedrijfsleven. Werkgevers in de technische installatiebranche kunnen bijvoorbeeld een tegemoetkoming ontvangen als een werkneemster afwezig is voor activiteiten van de online database Spiegelbeeld. In deze database bevinden zich vrouwen met een technisch beroep die als rolmodel hun passie voor techniek kunnen overbrengen tijdens voorlichtingsbijeenkomsten in basisonderwijs, (v)mbo en havo/vwo. De Otib-flyer Gezocht Vakvrouwen is naar alle vrouwen in de branche verstuurd, wat in de eerste week tot tien inschrijvingen in de database heeft geleid. Verder organiseert Otib verschillende bijeenkomsten waarin aandacht wordt besteed aan de vrouw achter de technische ondernemer, van administratief medewerkster tot directeur/eigenaar, of vrouwen met een technische functie. Voor deelname kunnen werkgevers een vergoeding krijgen. Informatie: en Trends- en ontwikkelingen Voor de technische installatiebranche is het van groot belang dat er voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar is. Niet alleen op dit moment, maar ook in de komende jaren. Het onderzoeksprogramma van Otib volgt de ontwikkelingen aan zowel de bedrijfs- als de onderwijskant nauwgezet. Hiervoor worden jaarlijks gegevens verzameld over de branche, bedrijven, werknemers, arbeidsmarkt, het reguliere onderwijs en de scholing van werknemers. Naast een beschrijving van de huidige stand van zaken en de ontwikkelingen in de afgelopen jaren op deze terreinen, biedt het arbeidsmarktrapport Trends- en Ontwikkelingen in de Technische Installatiebranche ook prognoses van de arbeidsmarktsituatie in de technische installatiebranche voor de periode tot en met 14. Het rapport is te downloaden via Cursussen Klimaattechniek algemeen (Klia) Voor wie? Servicemonteur installatietechniek, onderhoudsmonteur verwarmingstechniek Waar? Praktijktraining service lb-kast met gebouwautomatisering Voor wie? Servicetechnicus, servicemonteur Waar? Servicemonteur warmtepompen Voor wie? Servicemonteur installatietechniek (semi), servicemonteur Waar? Servicetechnicus (st) Voor wie? Servicemonteur verwarmingstechniek, middenkaderfunctionaris, servicemonteur installatietechniek Waar? Meer Met Minder -introductiecursus Voor wie? dviseurs, ondernemers Waar? Energieprestatieadvies/certificaat Woningbouw Voor wie? epa-adviseur Waar? Ga voor het meest actuele overzicht van opleidingen en aanbieders naar 5