Tussentijdse evaluatie. Beleidsnota Recreatie en Toerisme

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Tussentijdse evaluatie. Beleidsnota Recreatie en Toerisme 2002-2010"

Transcriptie

1 Concept Tussentijdse evaluatie Beleidsnota Recreatie en Toerisme Maart 2006

2

3 1 Inleiding 1.1 Aanleiding De grote landschappelijke variatie van Fryslân biedt een aantrekkelijk recreatiemilieu voor toeristen en eigen inwoners. Daardoor hebben recreatie en toerisme zich kunnen ontwikkelen tot een belangrijke bedrijfstak in Fryslân die met een aandeel van ca. 8% in de totale werkgelegenheid een substantiële bijdrage aan de Friese economie levert. De (inter)nationale toeristische marktpositie van Fryslân staat de laatste jaren onder druk. Naast de stevige concurrentie uit eigen land is er sprake van toenemende concurrentie uit nieuwe opkomende buitenlandse markten (voormalige Oostbloklanden) en van goedkope vliegvakanties naar buitenlandse bestemmingen. Bovendien wordt de consument steeds kritischer, waardoor een keuze voor een toeristisch bezoek aan onze provincie minder vanzelfsprekend wordt. Ondanks deze bedreigingen zijn er echter volop kansen om de vele toeristische kernkwaliteiten waar Fryslân rijk aan is, nog beter te benutten. Het provinciale beleidskader voor recreatie en toerisme is de beleidsnota Recreatie & Toerisme Doelstelling van het beleid is om 15% meer overnachtingen + dagtochten in 10 jaar tijd te genereren. Er wordt ingezet op kwaliteitsverbetering van het Friese toeristisch product op alle fronten en seizoensverbreding. Speerpunten in het beleid zijn: versterking van de toeristisch-recreatieve infrastructuur, waaronder het revitaliseren van het Friese Merengebied en uitbreiding van de toervaartmogelijkheden, completering van overige routenetwerken, kwaliteitsverbetering op bedrijfsniveau, uitbreiding van cultuurtoerisme, versterking mogelijkheden voor dagtoerisme (attracties/evenementen), bevordering van meer samenwerking op lokaal en regionaal niveau, ondersteuning van een provinciale marketing- en promotieorganisatie. Voor het realiseren van de doelen uit het beleidsplan Recreatie & Toerisme staan de provincie Fryslân verschillende instrumenten ter beschikking, zoals financiële middelen en instrumenten op gebied van ruimtelijke ordening. Maar de provincie speelt ook een stimulerende en coördinerende rol in het ontwikkelen van projecten en het bevorderen van samenwerking. Dit wordt door de toeristische sector gewaardeerd. De provincie ontving in 2004 de Recron Toerisme Prijs, voor haar positieve inzet. In de Beleidsnota Recreatie en Toerisme wordt aangekondigd dat het beleid periodiek zal worden geëvalueerd, voor het eerst in In deze rapportage gaan we na hoe de sector en het beleid zich heeft ontwikkeld van tot Onderzoeksvragen De onderzoeksvragen die ten grondslag liggen aan deze evaluatie zijn: In welke mate zijn de in de beleidsnota Recreatie en Toerisme aangekondigde meetbare beleidsdoelen al deels verwezenlijkt ( liggen we op koers )? Welke in de beleidsnota aangekondigde provinciale acties zijn daadwerkelijk uitgevoerd ( hebben we gedaan wat we van plan waren )? Welke projecten zijn dankzij provinciale inspanningen gerealiseerd ten behoeve van de recreatieen toerismesector in Fryslân ( wat hebben we concreet in de buitenwereld aangezwengeld )? Zijn er nieuwe (markt)ontwikkelingen die om een bijstelling van het huidige beleid en bijbehorende doelstellingen vragen? 1 2 Het jaar 2000 wordt beschouwd als de nul-situatie, aangezien in 2001 gestart is met de uitvoering van de Beleidsnota Recreatie en Toerisme In december 2005 kwamen de gegevens (Toerisme in Cijfers 2005, Toerdata Noord) tot en met 2004 beschikbaar. Hierdoor kon deze evaluatie pas in 2006 afgerond worden.

4 Een relevante vraag is in hoeverre verband is aan te tonen tussen provinciale acties, uitgevoerde projecten, en de mate waarin beleidsdoelen al zijn gerealiseerd ( kunnen we aannemelijk maken dat het onze acties waren die effect hebben gehad )? Maar veel beleid heeft een enigszins vertraagd effect, en de termijn verstreken sinds de inwerkingtreding van de nota is kort. Daarmee lijkt beantwoording van die vraag in dit stadium nog niet zinvol, zo niet onmogelijk. Deze vraag wordt daarom bewaard voor de volgende evaluatie. 1.3 Leeswijzer Na dit inleidende hoofdstuk wordt in hoofdstuk 2 ingegaan op de ontwikkeling van de afgelopen jaren van de Friese toeristisch-recreatieve sector per regio, aan de hand van de ontwikkeling van het aantal overnachtingen en de werkgelegenheid per regio. Tevens wordt over de stand van zaken met betrekking tot de algemene doelstellingen uit de Beleidsnota Recreatie en Toerisme gerapporteerd. In hoofdstuk 3 worden de eerste drie onderzoeksvragen beantwoord. In bijlage 1 is hiervan de verantwoording opgenomen. In bijlage 2 is een uitgebreide en hoofdstukgewijze rapportage over de voortgang van acties, projecten en doelstellingen opgenomen. Bijlage 1 en 2 vormen de basis voor de rapportage in hoofdstuk 3. In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de vierde onderzoeksvraag: trends en ontwikkelingen die de komende beleidsperiode van belang zijn. In hoofdstuk 5 worden de conclusies getrokken. Op basis van de evaluatie, nieuwe ontwikkelingen en de kansen die er liggen wordt in hoofdstuk 6 een visie uiteengezet voor de tweede helft van de beleidsperiode. 4

5 2 Bestemming Fryslân 2.1 Inleiding Qua werkgelegenheid en omzet is toerisme van grote betekenis voor Fryslân. De 11 miljoen overnachtingen en 33,7 miljoen dagtochten zijn goed voor een totale besteding van 816 miljoen euro. Dit levert onze provincie banen op, 7,8% van de totale werkgelegenheid. Samen met de afgeleide en indirecte werkgelegenheid is de toeristische sector goed voor 11% van de totale werkgelegenheid 3. In Nederland en Europa heeft de toeristische sector last gehad van de economische recessie 4. Wereldwijd gezien heeft het toerisme in 2004 toch een toename van +10% mogen waarnemen. Europa heeft hierin de minst positieve resultaten gescoord, met een groei van slechts +4%. In Nederland groeide het aantal binnenlandse overnachtingen tussen met +6,5%, terwijl er in Fryslân een afname van -2,6% te zien was. Het marktaandeel van Fryslân is, ten opzichte van andere binnenlandse bestemmingen afgenomen en ligt op 7% voor korte vakanties en 8% voor lange vakanties. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat 2004 een ongelukkig peiljaar is, aangezien Fryslân Marketing in dat jaar haar start maakte. 2.2 Regionale ontwikkeling recreatie en toerisme Fryslân De ontwikkeling van de Friese R&T sector verloopt niet overal gelijk. In de top 10 van binnenlandse bestemmingen komen een aantal Friese regio s naar voren: Friese zandgronden (3), Waddeneilanden (7) en IJsselmeerkust (9). Fryslân ontving ongeveer 4% van alle buitenlandse gasten in Nederland, die bij voorkeur naar de waddeneilanden, het Friese Merengebied of de IJsselmeerkust gaan. In dit hoofdstuk wordt weergegeven welke gebieden zich beter lijken te ontwikkelen dan andere. Ontwikkeling overnachtingen naar regio Het aantal overnachtingen is per regio uit te splitsen. De huidige verdeling is als onderstaand. Aantal overnachtingen naar toeristenregio Zuidoost-Friesland 9% Friese IJsselmeerkust 23% Overig Friesland 6% Friese Merengebied 23% Waddeneilanden Friese Merengebied Friese IJsselmeerkust Zuidoost-Friesland Overig Friesland Waddeneilanden 39% 3 4 Toerdata Noord, Toerisme in Cijfers 2005 Trendrapport Toerisme, Recreatie en Vrije tijd , NRIT 5

6 Als de groei van het aantal overnachtingen wordt uitgesplitst naar regio dan blijkt dat eveneens nogal te verschillen 5. In het IJsselmeergebied was de groei tussen 2000 en 2004 met ruim 11% het hoogst. De Waddeneilanden en Zuidoost Fryslân hadden een groei van ongeveer 3%. In het Friese Merengebied is het aantal overnachtingen toegenomen met 1,5%. Overig Fryslân tenslotte liet een daling zien van 4%. In absolute zin vormt dit echter maar een kleine daling van het aantal overnachtingen, omdat deze regio (voornamelijk de noordelijke kleistreek) van geringe betekenis is voor het toerisme in Fryslân. Ontwikkeling aantal overnachtingen naar regio 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% -4% Waddeneilanden Friese Merengebied Friese IJsselmeerkust Zuidoost-Friesland Overig Friesland -6% Toeristische regio's Werkgelegenheid naar regio Als gekeken wordt naar de werkgelegenheidsontwikkeling per regio, dan blijkt dat de werkgelegenheid in de sector R&T vooral in Zuidoost-Fryslân sterk is gegroeid. In Zuidoost-Fryslân is het aantal banen in de periode met 17,4% toegenomen. Ook de IJsselmeerkust heeft met een groei van bijna 15% een bovengemiddelde groei gehad. Op de Waddeneilanden en in Overig Fryslân is de groei met 8% iets achtergebleven bij het Friese gemiddelde. In het Friese Merengebied was de groei ongeveer gelijk aan het Friese gemiddelde. Werkgelegenheidsgroei R&T naar regio Waddeneilanden Friese Merengebied IJsselmeerkust Zuidoost-Fryslân Overig Fryslân Banengroei ,3% 10,0% 14,8% 17,4% 8,0% Aandeel R&T in totale werkgelegenheid 41,3% 7,8% 16,0% 6,6% 5,2% Totaal 11,1% 7,8% 5 De cijfers van de regionale ontwikkeling sporen niet met het totaal aantal overnachtingen, aangezien het totaal steeds wordt bijgesteld als er nieuwe accommodaties meedoen aan Toerdata Noord 6

7 2.3 Stand van zaken geformuleerde doelstellingen in provinciaal beleid In hoofdstuk 3 van de Beleidsnota Recreatie en Toerisme wordt de algemene visie van de provincie op recreatie en toerisme geschetst. Die schets mondt uit in een aantal concrete doelstellingen voor Deze paragraaf biedt een overzicht van de stand van zaken met betrekking tot die algemene doelstellingen, als een tussentijdse opname van de gezondheidstoestand van de sector recreatie en toerisme in Fryslân. Ontwikkeling meetbare doelstellingen A B C D Gewenste ontwikkeling Bezoekersstroom (aantal overnachtingen en dagtochten) neemt toe met 15% Toename bezoekersstroom vooral in voor- en naseizoen Handhaving bestedingen per toerist boven landelijk gemiddelde Meer diversiteit van het voorzieningenaanbod E Hogere bezettingsgraden + F G De waardering van de klant in de diverse recreatiesectoren en regio s stijgt naar tenminste een 8 Het werkgelegenheidsaandeel van de toeristische sector blijft minimaal gehandhaafd op 7,6% -? -?? / /- - Laatst bekende situatie Afname overnachtingen met 2,6% van 2000 tot Groei dagtochten niet bekend. Bezoekers aan dagattracties neemt af. Verdeling bezoekers over voor-, hoofd- en naseizoen niet bekend. Spreiding van dagtochten is onbekend. Evenementenbezoek vindt met name plaats in het hoogseizoen. Bestedingen per toerist voor lange vakanties in 2004 boven landelijk gemiddelde. Bestedingen per toerist voor korte vakanties in 2004 rondom landelijk gemiddelde. Diversiteit aanbod verblijfsmogelijkheden toegenomen. Ontwikkeling diversiteit dagattracties niet bekend, toestand in 2004 niet divers. Bezettingsgraad van campings (18%), logies en ontbijt (12%) gestegen. De bezettingsgraad van hotels (37%) is gelijk gebleven. De bezettingsgraad van recreatiewoningen (30%) en groepsaccommodaties (21%) is licht gedaald. - In 2002 was de waardering van verblijfstoeristen gemiddeld 7,8, van dagtoeristen 7,6. De laatste waardering daalt. + Het werkgelegenheidsaandeel van de toeristische sector was in 2004 gestegen tot 7,8%. Ad. A. Bezoekersstroom Het aantal toeristische overnachtingen is tussen 2000 en 2004 afgenomen van naar Dit is een afname van 2,6% (zie hoofdstuk 7). De jaren 2002 en 2003 lieten wel een groei zien van 2,5% en 2%. Als deze trend zo doorzet zal de doelstelling niet worden gehaald. Het aantal dagtochten in 2004 is niet bekend In het onderzoek Dagrecreatie in Nederland 2002/2003 had Fryslân 33,7 miljoen dagtochten. Dit wordt slechts één keer in de vijf jaar gemeten. Pas over enkele jaren kunnen we nieuwe cijfers verwachten. In de volgende evaluatie wordt dit meegenomen. Bezoekers aan dagattracties In Fryslân is het aantal bezoekers van dagattracties in het jaar 2004 behoorlijk afgenomen ten opzichte van de jaren ervoor. Fryslân trok in 2004 ongeveer 2,5 miljoen bezoekers. De oorzaak voor deze teruggang ligt aan het beperkt aantal georganiseerd schaatsevenementen in Thialf in 2004 (alléén WK-afstanden). Als we deze cijfers buiten beschouwing laten is er een groei van +3% in de dagattractiesector in Fryslân in de periode Zwembad De Welle in Drachten is het drukst bezocht van alle Friese attracties ( ). Bezoekersaantallen dagattracties geïndexeerd Groningen Fryslân Drenthe Bron: Toerdata Noord 7

8 Ad. B. Verdeling bezoekersstroom over voor-, hoofd- en naseizoen Er zijn op dit moment geen gegevens beschikbaar die de verdeling van het aantal overnachtingen of dagtochten naar seizoen weergeven. Ook de cijfers van het CBS geven geen inzicht over de verdeling naar seizoen. Het Consumentenonderzoek 2006 van Toerdata Noord, dat naar verwachting in april 2006 uitkomt, bevat hierover wél gegevens. Het onderwerp seizoensverbreding komt dan ook in de volgende evaluatie aan de orde. Evenementenbezoek in Fryslân Van alle dagtochten is alleen de spreiding van het evenementenbezoek bekend. In 2003 heeft Fryslân in totaal 2,4 miljoen en in ,6 miljoen evenementenbezoekers gehad. De piek van evenementen ligt met name in het hoogseizoen (70% van alle bezoeken), de maanden mei en augustus hadden de meeste evenementenbezoekers. Qua geografische spreiding werden de meeste evenementen georganiseerd in Leeuwarden, Heerenveen (sportwedstrijden) en zuidwest Fryslân (waarvan de helft in Sneek). In Fryslân zijn de Visserijdagen in Harlingen (met bezoekers), de Sneekweek ( bezoekers) en de Elfsteden Oldtimerralley ( bezoekers) de grootste publiekstrekkers. Ad. C. Bestedingen In onderstaande tabellen zijn de bestedingen per persoon per dag weergegeven voor Fryslân en Nederland. Bij lange vakanties nemen de bestedingen in Fryslân toe van 19 euro per persoon per dag in 2000 tot 22 euro in Dit ligt boven het landelijk niveau. Bij de korte vakanties liggen de uitgaven per persoon per dag rond het landelijk gemiddelde. Uitgaven per persoon per dag, lange vakanties Fryslân Nederland Bron: CBS, Vakanties van Nederlanders, tabel 27 Uitgaven per persoon per dag, korte vakanties Fryslân Nederland niet bekend Bron: CBS, Vakanties van Nederlanders, tabel Ad. D. Diversiteit van het voorzieningenaanbod Met diversiteit wordt bedoeld dat het aanbod aan voorzieningen in Fryslân voor elk wat wils te bieden heeft, grotere attracties, kleinere, voor jong en oud etc. Een eerste indicator is het aanbod van verblijfsaccommodaties. De diversiteit in het aanbod van verblijfsaccommodaties is tussen 2000 en 2004 gewijzigd door de komst van 47 logiesaccommodaties in cultuurhistorische panden (zie bijlage 2, hoofdstuk 7). Een tweede indicator voor de diversiteit van het voorzieningenaanbod is dat van de diversiteit in dagattracties. Daar wordt de ontwikkeling niet van geregistreerd. Een dwarsdoorsnede van de stand van zaken in 2004 geeft wel de indicatie dat Fryslân relatief veel (kleinschalige) musea kent, en relatief weinig attracties van een ander type, met name attractieparken en dergelijke. Ad. E. Bezettingsgraden De bezettingsgraad is het aantal overnachtingen gedeeld door het aantal bedden maal 365. Dit is echter een bruto-bezettingsgraad, want niet alle accommodaties zijn het hele jaar rond geopend. Voor analyseren van de ontwikkeling maakt dit echter niets uit. Tussen 2000 en 2004 is de bezettingsgraad van campings (+2%), logies en ontbijt (+3%) gestegen. De bezettingsgraad van hotels is gelijk gebleven en die van recreatiewoningen (-2%) en groepsaccommodaties (-2%) is licht gedaald. 8

9 Ad. F. Waardering De waardering wordt gemeten door Toerdata Noord in het Consumentenonderzoek. Dit waarderingsonderzoek heeft betrekking op dagrecreanten en verblijfstoeristen. De waardering van verblijfstoeristen is ongewijzigd (7,8) tussen 2000 en 2002 (zie bijlage 2, hoofdstuk 7). Die van dagtoeristen is licht gedaald (7,6 - zie bijlage 2, hoofdstuk 8). In de loop van 2006 zullen nieuwe cijfers over 2005 beschikbaar komen. Ad. G. Werkgelegenheidsaandeel De werkgelegenheid in de sector recreatie en toerisme is tussen 2000 en 2004 toegenomen van 19,5 duizend banen (fulltime en parttime) naar 21,7 duizend. Dit is een groei van 11,3%. De groei in de sector R&T was daarmee groter dan die van Fryslân als geheel (8,0%). Het aandeel van de sector R&T is daardoor licht gestegen van 7,6% naar 7,8%. Als we ook de afgeleide en indirecte werkgelegenheid meenemen, dan neemt de sector 11% van de totale werkgelegenheid van Fryslân voor haar rekening. De werkgelegenheid in de watersportsector is nog iets meer gegroeid dan de totale sector recreatie en toerisme, vanaf 1999 met 19%. De totale watersportsector is goed voor 4220 banen (fulltime en parttime). Veruit de belangrijkste deelsector binnen de watersport wordt gevormd door jachtwerven, waar ruim 1500 arbeidsplaatsen zijn. Bij deze jachtwerven is het aantal banen afgelopen jaar met 3% gegroeid. Ontwikkeling werkgelegenheid T&R Werkgelegenheidsaandeel R&T 8,0% 7,8% 7,6% 7,4% 7,2% 7,0%

10 3 Beantwoording onderzoeksvragen De onderzoeksvragen die ten grondslag liggen aan deze evaluatie worden in dit hoofdstuk kort beantwoord. Voor een meer gedetailleerde onderbouwing wordt verwezen naar bijlage 1 en 2. In bijlage 1 is de verantwoording opgenomen en bijlage 2 is een uitgebreide en hoofdstukgewijze rapportage over de voortgang van acties, projecten en doelstellingen opgenomen. Bijlage 1 en 2 vormen de basis voor deze rapportage. Bij de beantwoording van de onderzoeksvragen worden tevens acties aangegeven, die belangrijk zijn voor het (alsnog) behalen van de doelstelling. Vraag 1: In welke mate zijn de in de Beleidsnota Recreatie en Toerisme aangekondigde meetbare beleidsdoelen al deels verwezenlijkt ( liggen we op koers )? Het antwoord op deze vraag is wisselend. Het beeld van 2000 tot 2004 is (qua overnachtingaantallen) negatief 6. Als we de ontwikkeling van het aantal overnachtingen doortrekken naar 2010, dan zal de doelstelling van 15% niet worden gehaald. De dagattracties in Fryslân hadden in 2004 ook een minder jaar ten opzichte van voorgaande jaren, Sinds 2002 is er sprake van een daling in deze sector. Ten opzichte van 2000 is het aantal bezoekers met -3% afgenomen. Het aantal (geregistreerde) evenementenbezoekers is wel toegenomen. De cijfers tonen aan dat een extra impuls noodzakelijk is om het marktaandeel van Fryslân te behouden en te vergroten. Op basis van trends en (markt)ontwikkelingen zal een Innovatieprogramma Recreatie & Toerisme voor de sector worden opgesteld, dat inspeelt op kansen die er voor onze provincie liggen. Zie hiervoor hoofdstuk 6 van deze rapportage. Over de ontwikkeling van de doelstelling seizoensverbreding zijn geen gegevens bekend. Het Consumentenonderzoek 2006 van Toerdata Noord, dat vermoedelijk in april 2006 beschikbaar komt, zal hierover gegevens bevatten. Wel is de gemiddelde besteding per toerist vanaf 2000 toegenomen. Voor de lange vakanties wordt in Fryslân zelfs iets meer besteed dan landelijk. De diversiteit van de verblijfsrecreatieve mogelijkheden in Fryslân is toegenomen. De diversiteit van het dagrecreatieve aanbod is gelijk gebleven. Met name de diversiteit in het aanbod voor verschillende (kansrijke) doelgroepen, zoals de jeugd, de vergrijzende bevolking, de zorgtoerist etc.. is een aandachtspunt. In het Innovatieprogramma Recreatie & Toerisme zal dit worden meegenomen. De bezettingsgraden van campings en logies & ontbijt zijn gestegen, de bezetting van hotels is gelijk gebleven en de bezetting van groepsaccommodaties en recreatiewoningen is gedaald. Door in te spelen op de veranderende markt en door nieuwe doelgroepen aan te boren (bijvoorbeeld een gast die wil revalideren, tot bezinning wil komen of af wil vallen) zal de bezetting (jaarrond) moeten toenemen. Ook het inzetten van innovatieve marketingtechnieken en ICT (last-minute boekingen) is belangrijk. In dit kader worden acties geformuleerd in het Innovatieprogramma Recreatie & Toerisme. De waardering van de klant is niet toegenomen. Door goed in te spelen op de (veranderende) behoeftes van de consument zal de waardering voor het toeristische product toenemen. Op basis van recente trends en ontwikkelingen (hoofdstuk 4) zal een Innovatieprogramma Recreatie & Toerisme voor Fryslân worden opgesteld. Ook de werkgelegenheid in de toeristische sector is toegenomen. Wellicht kan dit worden verklaard door de bestedingstoename: er komen minder toeristen, maar de toeristen die komen besteden meer en daardoor neemt de werkgelegenheid tóch toe. Op zich is dit geen ongunstige ontwikkeling. Het economische effect is groter, maar de druk op natuur en landschap minder. De algemene doelstelling (15% meer toeristen in 2010) zal worden bijgesteld, zie hiervoor Hoofdstuk 5 Conclusies. 6 Hierbij moet wel worden opgemerkt dat 2004 een ongelukkig peiljaar is, vanwege het faillissement van het Noord-Nederlands Bureau voor Toerisme, de opstart van Fryslân Marketing en de economische situatie waarin Nederland zich bevond. 10

11 Inzoomend op specifieke thema s geldt dat de ontwikkeling van de geformuleerde meetbare doelstellingen ten aanzien van kwaliteitsverbetering (beleidsnota hoofdstuk 4) niet heel gunstig lijkt te verlopen. Ongeveer 10% van de ondernemers doen mee aan kwaliteitstrajecten. De vraag is of er behoefte is bij ondernemers aan dergelijke projecten of dat de gestelde doelstelling (30%) te hoog is en bijgesteld moet worden. Zodra het project Versterking ondernemerschap Toeristisch Recreatieve Sector is afgerond, zal op basis van de quick scans en de projectevaluatie worden bepaald welke acties noodzakelijk zijn. Met betrekking tot het verbreden van samenwerking (beleidsnota hoofdstuk 5) zijn geen meetbare doelstellingen geformuleerd. Wel kan worden geconcludeerd dat zowel regionaal als sectoraal diverse nieuwe samenwerkingsverbanden zijn ontstaan. Ten aanzien van waterrecreatie/-sport (beleidsnota hoofdstuk 6) lijkt het erop dat Fryslân er vooralsnog in slaagt haar marktaandeel in de Nederlandse watersport te handhaven. Ook het Friese Merenproject lijkt goed op route om zijn doelstellingen te halen. In tegenstelling tot de totale toeristische sector is het aantal overnachtingen in de watersport wél gestegen. Ook de bestedingen in de watersportsector zijn toegenomen. De waardering van de waterrecreant voor het Friese watersportproduct is niet bekend, dus of deze zich in overeenstemming met de doelstellingen ontwikkelt is niet te zeggen. In de loop van 2006 worden in het Consumentenonderzoek van Toerdata Noord hierover gegevens verwacht. De onder hoofdstuk 7 (verblijven) vermelde doelstellingen in de beleidsnota vormen deels onderdeel van de meer algemene doelstellingen van het R&T-beleid. Ten aanzien hiervan geldt dat de ontwikkeling van het aantal overnachtingen niet heel gunstig verloopt. De bezettingsgraden laten ook een wisselend beeld zien, de campings en logies&ontbijt stijgen in bezetting, de hotels blijven gelijk en de recreatiewoningen en groepsaccommodaties dalen. De waardering van het verblijfsaanbod is goed, maar niet verbeterd. De diversiteit van het verblijfsaanbod is toegenomen door de komst van de zogenaamde erfgoedlogies. Door de kenmerkende kleinschaligheid zijn de bedrijven veelal onvoldoende in staat om alert en adequaat in te spelen op de ontwikkelingen in de vraagkant van de markt. De provincie zal hierin tijdelijk gaan faciliteren door middel van het Innovatieprogramma Recreatie en Toerisme, waarbij het de inzet is om samen met het toeristisch bedrijfsleven en kennisinstellingen tot innovatieve product- en marktontwikkeling te komen. De waardering voor dagrecreatieve voorzieningen (hoofdstuk 8) is licht gedaald. Over de ontwikkeling van het aantal dagtochten is geen recente informatie beschikbaar. In Fryslân is het aantal bezoekers van dagattracties in het jaar 2004 afgenomen ten opzichte van de jaren ervoor. Wel neemt het aantal evenementenbezoekers toe. Van het benutten van sterke thema s en het organiseren van evenementen kunnen ook de dagrecreatieve voorzieningen meer profiteren. Er kan bijvoorbeeld meer ingespeeld worden op de aantrekkingskracht die het water heeft op bijvoorbeeld buitenlandse gasten. En dan niet alleen watersport, maar ook bijvoorbeeld de waterwerken, de kennis van water en de historie van het water. In het Innovatieprogramma Recreatie & Toerisme zal hierop worden ingegegaan. Beide in hoofdstuk 9 geformuleerde doelstellingen t.a.v. het vrijetijdsverkeer worden niet gemeten. Ten aanzien van het aantal kilometers wandel- en fietsroutes is niettemin aannemelijk te maken dat dit is gestegen. Het basis-fietsroutenetwerk is nu wel gerealiseerd, de komende periode zal de nadruk liggen op de promotie en marketing van de routes. Een aandachtspunt is het beheer en onderhoud van de routes (wat de Marrekrite op watersportgebied doet). Onderzocht zal worden wat de mogelijkheden zijn en het draagvlak is voor het opzetten van een routebureau voor Fryslân, ten behoeve van het beheer en onderhoud van routes. 11

12 Met betrekking tot het cultuurhistorisch beleid (hoofdstuk 10) zijn twee doelstellingen geformuleerd (een toename van 30% van de bezettingsgraad van erfgoedlogies én de versterking van de positie van het cultuurtoerisme binnen het toeristisch imago van Fryslân). De gemiddelde bezettingsgraad van erfgoedlogiesadressen was in % en is behoorlijk hoger dan de gemiddelde bezettingsgraad van de logies- en ontbijtadressen (13%). Aangezien pas vanaf 2004 meting wordt verricht is nog niet te zeggen of de doelstelling zal worden gehaald. Een groei van 30% betekent een bezettingsgraad van 48% in In het Consumentenonderzoek 2005 van Toerdata Noord, dat in de loop van 2006 uitkomt, zal meer informatie staan over de positie van het cultuurtoerisme binnen het toeristische imago van Fryslân. Cultuur blijkt al een belangrijk onderdeel uit te maken van het toeristische imago van Fryslân (onderzoek Marktplan). Middels het Innovatieprogramma Recreatie & Toerisme zal dit nog verder worden uitgebuit. Vraag 2: Welke in de beleidsnota aangekondigde provinciale acties zijn daadwerkelijk uitgevoerd ( hebben we gedaan wat we van plan waren ) en welke (aanvullende) acties staan op stapel? Ook in dit geval is het antwoord wisselend. Ten aanzien van kwaliteitsverbetering (beleidsnota hoofdstuk 4) zijn de aangekondigde acties deels wel, deels niet tot stand zijn gekomen. Vanzelfsprekend speelde het faillissement van het Noord-Nederlands Bureau voor Toerisme (NNBT) hier een grote rol in. Het succes en de bijdrage van het innovatieprogramma Fryslân Fernijt komt in de volgende evaluatie aan de orde, aangezien dit programma nog loopt. Wel blijkt de programma periode van 3 jaar erg kort voor het ontwikkelen van projecten. Aanvullende actie: evaluatie project Versterking ondernemerschap Toeristisch-Recreatieve Sector in Op basis van de uitkomsten worden eventueel aanvullende acties geformuleerd. Aanvullende actie: nadenken over een eventueel vervolg van Fryslân Fernijt na 2007, gezien het belang van innovatie binnen de toeristische sector en de lange doorlooptijd van projectontwikkeling op dit terrein. Aanvullende actie: bevorderen van kennisuitwisseling tussen Friese kennisinstellingen en het toeristische bedrijfsleven. Ten aanzien van het verbreden van samenwerking (beleidsnota hoofdstuk 5) zijn de acties gewijzigd. In nauwe samenwerking met de sector is Fryslân Marketing tot stand gekomen. Deze organisatie zal haar succes de komende jaren moeten bewijzen. Ook zijn er met steun van de provincie diverse regionale en sectorale samenwerkingsverbanden ontstaan. Hiervoor blijkt meer draagvlak dan initiatieven die door de provincie zélf worden getrokken (zoals TROEF). Aanvullende actie: in 2005 en 2006 zal, onder leiding van een door de provincie bekostigde projectmanager, gewerkt worden aan het verbeteren van de VVV-structuur in Fryslân. Aanvullende actie: blijvend structureel subsidiëren van Fryslân Marketing Op het vlak van watersport en recreatie (beleidsnota hoofdstuk 6) lijkt in eerste instantie alleen het Friese Merenproject zonder voorbehoud succesvol te verlopen. Bij de andere acties is sprake van enige vertraging, maar lijkt het gewenste resultaat uiteindelijk wel (grotendeels) bereikt te zullen worden. Een aantal acties uit de Beleidsnota Recreatie & Toerisme blijven staan, daarnaast zijn er nog een aantal aanvullende acties. Aanvullende actie: samen met de politiek en het bedrijfsleven bezinnen op de doelen en de werkwijze van het Friese Merenproject in de periode , als gevolg van beëindiging van het Kompasprogramma. Aanvullende actie: in het Innovatieprogramma Recreatie & Toerisme aandacht besteden aan het aantrekkelijker maken en houden van het Friese watersportproduct, om het marktaandeel te behouden en te laten groeien. Thema s zoals van de boot af, het achterland verkennen, de behoeftes van de grijze watersporter en jeugd & watersport zijn interessant. Ten aanzien van verblijven (beleidsnota hoofdstuk 7) zijn de voorwaarden voor initiatieven voor een landschapscamping opgenomen in het Ontwerp Streekplan Fryslân Conform het actiepunt wordt bij de planologische toetsing van nieuwe bestemmingsplannen selectief ruimte gegeven aan uitbreiding van bestaande en nieuwe verblijfsrecreatieve voorzieningen. Aanvullende actie: in het Innovatieprogramma Recreatie & Toerisme aandacht besteden aan nieuwe concepten en nieuwe doelgroepen voor deze sector en op dat terrein enkele pilotprojecten ontwikkelen. 12

13 Aanvullende actie: er wordt gewerkt aan een provinciebreed Zoek & Boek systeem voor internetboekingen. Het bevorderen van seizoensverbreding (beleidsnota hoofdstuk 8 vermaak) wordt gestimuleerd door subsidieverzoeken voor evenementen en attracties/slecht weer voorzieningen hierop te toetsen. Ook is er een ideeënprijsvraag uitgeschreven. In het Regionaal Innovatieprogramma Fryslân Fernijt is voor het onderdeel seizoensverbreding budget opgenomen. Op gebied van culturele en sportieve evenementen wordt gewerkt aan het opzetten van een fonds. Aanvullende actie: in het Innovatieprogramma Recreatie & Toerisme aandacht besteden aan het beter benutten van sterke thema s in relatie tot evenementen en dagrecreatieve mogelijkheden. Aanvullende actie: het uitwerken van een project op terrein van natuurbeleving en ICT (Feel nature), als vervolg op het succesvolle Mopark project. De acties ten aanzien van het vrijetijdsverkeer (beleidsnota hoofdstuk 9) zijn grotendeels uitgevoerd. Er zijn veel knelpunten in fietspaden aangepakt en diverse nieuwe tracés gerealiseerd. Er is een nieuwe fietsnota opgesteld. Ook is een pilot ten aanzien van de knooppunt bewegwijzering uitgevoerd en dit heeft geleid tot het provinciaal initiatief om een provinciaal dekkend netwerk van de grond te krijgen. Ten aanzien van recreatief medegebruik van onder andere kades is de Hengelsporten Recreatiegids Fryslân gesubsidieerd. Een aandachtspunt is het beheer en onderhoud van de routes (wat de Marrekrite op watersportgebied doet). Aanvullende actie: Friesland breed het fietsknooppuntensysteem invoeren Aanvullende actie: het ontwikkelen van een digitale fietsrouteplanner en een papieren fietskaart Aanvullende actie: onderzoek naar de mogelijkheden van een provinciaal routebureau, voor een provinciebrede coördinatie en afstemming op gebied van routes. Aanvullende actie: inventarisatie van historische wandelpaden Door middel van het project Frysk Erfskip worden initiatieven tot cultuurtoeristische logiesaccommodaties (beleidsnota hoofdstuk 10) gesteund. Het productplan cultuurtoerisme is, door het verdwijnen van het NNBT, niet volledig uitgevoerd, maar voorstellen voor verhoging van het cultuurtoeristisch aanbod zijn wel gedaan in de Nota Erfgoed. Daarnaast wordt in het project Frysk Erfskip (gestart in oktober 2005) gewerkt aan de promotie van cultuurtoerisme en de ondersteuning van archeologische steunpunten. Aanvullende actie: in het Innovatieprogramma Recreatie & Toerisme aandacht besteden aan het beter benutten van sterke cultuurtoeristische thema s in relatie tot evenementen en dagrecreatieve mogelijkheden. Vraag 3: Welke projecten zijn dankzij provinciale inspanningen gerealiseerd ten behoeve van de recreatie- en toerismesector in Fryslân ( wat hebben we concreet in de buitenwereld aangezwengeld )? Er heeft de afgelopen jaren een grote hoeveelheid en diversiteit aan projecten en acties van derde partijen plaatsgevonden op het vlak van recreatie en toerisme waar de provincie, meestal ook financieel, soms alleen coördinerend of anderszins ondersteunend, bij betrokken was. Het (financiële) provinciale aandeel in die projecten en acties varieert van marginaal tot zeer aanzienlijk. In het laatste geval is aannemelijk dat zonder de provinciale bijdrage deze projecten en acties niet tot stand zouden zijn gekomen. De tenders van de subsidieverordening Recreatie & Toerisme hebben de afgelopen jaren haar succes bewezen. Er zijn sinds de eerste tender in 2003 in totaal meer dan 186 projecten ingediend. Daarvan zijn 83 gehonoreerd, met een financiële omvang van ongeveer 25 miljoen euro. De provincie heeft daarin 1,9 miljoen bijgedragen. Bij de laatste tenders moest er geprioriteerd worden vanwege een tekort aan middelen. Er zijn om die reden meer dan 50 projecten afgewezen. Daarnaast zijn er ook ongeveer 50 projecten afgewezen op inhoud. Op basis van voortschrijdend inzicht zal in 2006 een voorstel gedaan worden voor het aanpassen van de Subsidieverordening Recreatie & Toerisme. Aanvullende actie: voorstel aanpassen Subsidieverordenining Recreatie & Toerisme in 2006, rekening houdend met het Provinciaal Meerjarenprogramma Landelijk Gebied Fryslân (pmjp). 13

14 Naast de tender, waar externe partijen een beroep op kunnen doen, heeft de dienst een budget om zelf opdrachten uit te zetten. Dit is bijvoorbeeld besteed aan het inwinnen van advies op gebied van snelle watersport, vertaling en overname van de website van het NNBT, monitoring of projectontwikkeling. Dit budget is niet toereikend, zeker gezien de aangekondigde acties bij onderzoeksvraag 2. En tijdens het uitvoeren van het Innovatieprogramma Recreatie & Toerisme (zie hoofdstuk 6) zal initieergeld nodig zijn voor het uitvoeren van kleinschalige pilot-projecten. Aanvullende actie: ophogen van het budget projecten en knelpunten van ,- naar ,--. Daarnaast is er Europees budget binnengehaald voor innovatie. In toeristische projecten die voor het Regionaal Innovatieprogramma Fryslân Fernijt worden ingediend zit vaak een hoog risico-gehalte. Deze projecten worden niet zelfstandig door de markt opgepakt. Als na de opstartfase het succes wordt bewezen, dan pakt de markt het wel op. Hier geldt dus: zien is geloven. De resultaten worden in de volgende evaluatie van de Beleidsnota Recreatie en Toerisme besproken. De provincie is de laatste jaren zelf ook steeds actiever in projectverwerving, bijvoorbeeld door het zélf ontwikkelen van majeure (internationale) projecten. Een goed voorbeeld is het aantal projecten dat binnen het Interreg North Sea programma wordt ontwikkeld. Op toeristisch terrein heeft de provincie het project Mopark (mobility & National Parks) ontwikkeld en voert daarvan zelf de projectleiding. In dat project wordt met behulp van kleine pilot-projecten geëxperimenteerd met de kansrijkheid van nieuwe ideeën. Ook het Friese Merenproject is op initiatief van de provincie ontstaan. Het ontwikkelen van een goede infrastructuur is in de watersport een randvoorwaarde voor verdere groei. Door de komst van de projectbureau s Plattelânsprojekten worden ook lokaal veel nieuwe initiatieven op toeristisch terrein ontwikkeld. Hier vervult de provincie ook een belangrijke makel-schakel functie door initiatiefnemers, middelen en ideeën bijeen te brengen. 14

15 4 Trends en ontwikkelingen In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de vierde onderzoeksvraag: trends en ontwikkelingen die de komende beleidsperiode voor de provincie Fryslân van belang zijn. Demografische, economische, sociaal-culturele en technologische ontwikkelingen en ontwikkelingen op gebied van internationaal toerisme 7 worden besproken. Daarnaast wordt nog gekeken naar de belangrijkste beleidsmatige ontwikkelingen. 4.1 Nationale trends Demografische ontwikkelingen Een stagnerende, vergrijzende bevolking leidt ertoe dat groei in de markt niet meer vanzelfsprekend is; het onderscheidende vermogen wordt steeds belangrijker in het aantrekken van consumenten. Met de integratie van culturen neemt ook de aandacht voor lokale tradities weer toe. Er is meer belangstelling voor authenticiteit en streekproducten. Toename van het aantal eenpersoons huishoudens en kleiner wordende gezinnen (zonder kinderen) leidt tot onafhankelijkheid en minder vanzelfsprekende keuze s. Dit vraagt om maatwerk en last-minute mogelijkheden. Economische ontwikkelingen De toeristische sector heeft de gevolgen van de laagconjunctuur ervaren, maar vrijetijdsbesteding is inmiddels geen luxe goed meer, maar eerder een eerste levensbehoefte geworden. In de samenleving is er een duidelijke tweedeling: een groep met veel tijd en weinig geld en een groep met weinig tijd en veel geld. Ook in het aanbod is wat dat betreft een tweedeling waar te nemen: een goedkope vliegvakantie naar Turkije tegenover een compleet verzorgd weekend voor dezelfde prijs. Sociaal culturele ontwikkelingen Gejaagdheid en onthaasting vinden beide een plaats in het leven van moderne consumenten: kwantiteit (alles willen meemaken, veel in korte tijd) en kwaliteit van leven (de tijd nemen voor iets). Hoe meer men in het dagelijks leven wordt geconfronteerd met werkdruk, hoe meer behoefte er ontstaat voor ontspanning en kwaliteit van leven. Hierbij passen elementen als: wellness, slowfood, platteland, spiritualiteit, duurzaamheid. Toenemende belangstelling voor gezondheid en bewust leven (ook bij jongeren). Kwaliteit van leven is steeds belangrijker, genieten wordt niet meer uitgesteld tot de pensioenleeftijd. Gezondheid, spiritualiteit, geestelijke verrijking en voedselveiligheid bieden kansen voor de wellness sector. Door de komst van de 24-uurs economie verwacht men op elk moment van de dag alles te kunnen verkrijgen. Verder zijn consumenten steeds meer op zoek naar tijdsbesparende producten en diensten. Belevenismarketing gaat een stap verder: een trend naar betekenis en zingeving (gericht op de emotie). De invulling van vrije tijd bepaalt steeds meer de identiteit van een persoon. De behoefte aan comfort en gemak neemt toe, vakanties mogen wel actief en avontuurlijk zijn, maar moeten wel een hoog service- en veiligheidsgehalte hebben. Toenemende luxe in het kampeerproduct en toenemende belangstelling voor 2 e woningen. Technologische ontwikkelingen Informatisering van de samenleving, zowel werk als privé neemt steeds verder toe. Allerhande toepassingen doen hun intrede: computer, internet, mobiele toepassingen. Door internet ontstaan kritische, beter voorbereide en prijsbewuste consumenten. 7 Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd , NRIT 15

16 4.2 Internationaal toerisme In 2004 hebben bijna 9,3 miljoen buitenlandse gasten één of meerdere nachten doorgebracht in Nederlandse logiesaccommodaties. Ten opzichte van het voorgaande jaar blijkt het aantal buitenlandse gasten te zijn toegenomen met +5%. De gemiddelde verblijfsduur neemt echter af tot gemiddeld 2,63 nachten. Het aantal buitenlandse overnachtende gasten is meer toegenomen dan het aantal Nederlandse gasten die in eigen land verbleven. Fryslân ontving in % van alle buitenlandse gasten. Het merendeel (44%) gaat naar Noord- Holland (Amsterdam, Noordzeebadplaatsen). Daarnaast ontvangen ook Zuid-Holland en Zeeland een relatief groot aandeel. De Waddeneilanden staan in het rijtje belangrijkste toeristengebieden in Nederland voor inkomend toerisme op nr. 4. Het Friese Merengebied en de IJsselmeerkust waren voor inkomend toerisme van belang, maar staan de laatste jaren onder druk. Al jarenlang wordt het inkomend toerisme in Nederland bepaald door een vijftal landen: Duitsland, Groot-Brittannië, België, Frankrijk en Italië, samen goed voor 72%. Daarnaast zijn ook Amerikanen en Aziaten (Japan, Israël en nu ook China) van relatief groot belang. Het aantal Duitsers dat ons land bezoekt kent een neerwaartse trend. De Waddeneilanden en de Friese zandgronden vormen hierop een uitzondering, met een toename van +5% en +27%. Met name vakantiewoningen op complexen zijn onder Duitsers populair. Het aantal Engelsen en Belgen neemt licht toe. Voor Belgen is Nederland de ideale bestemming voor de kortbijvakantie. De in Nederland verblijvende buitenlandse toeristen zijn voor een groot deel afkomstig uit Japan (25%) en verder uit China (11%) en Israël (12%). Opvallend is de opkomst van het bezoek uit China. De Aziaten brengen vooral een bezoek aan grote steden of de noordzeebadplaatsen. Ze blijven gemiddeld 1,9 nachten. Op dit moment voert het NBTC, in opdracht van het ministerie EZ een grootschalig onderzoek uit op gebied van internationaal toerisme, om het gedrag, de herkomst en de behoeften van deze groep beter in beeld te krijgen. De resultaten zullen in mei 2006 gepubliceerd worden. 4.3 Beleidsmatige ontwikkelingen Toeristisch beleid - ministerie EZ De kernopgave van het nationale toeristische beleid is het actief stimuleren van de bestedingen in Nederland die voortvloeien uit toeristisch en zakelijk inkomend reisverkeer. De belangrijkste speerpunten die hiermee samenhangen zijn de kust, stedelijk-culturele omgeving, evenementen en het zakelijk reisverkeer. Naast deze kernopgave wordt er een aantal acties in de voorwaardenscheppende sfeer uitgevoerd, zoals een onderzoek naar de vakantiebehoeften van senioren, informatievoorziening en nieuwe media, invloed van calamiteiten op toerisme, toeristenbelasting, internationale promotie via handelsmissies en Nederlandse bedrijven met buitenlandse markten, innovatie en ondernemerschap. Kompas voor het Noorden Er staan ingrijpende wijzigingen op stapel rondom het regionaal economisch beleid van het Rijk (de nota Pieken in de delta ) en het EU-beleid voor de periode (beleidsprioriteiten en nieuwe structuurverordeningen met minder geld). In juni 2005 is overeenstemming bereikt tussen de staatssecretaris van EZ en de drie Noord-Nederlandse provinciebesturen over de financiering van het regionaal-economisch beleid in de periode De Strategische Agenda Noord-Nederland en de economische uitwerkingsnotitie De koers verlegd zijn daarbij door SNN aan het rijk voorgelegd. Inhoudelijk wordt nog gediscussieerd over de invulling van de sleutelgebieden en speerpunten. Het accent van het beleid zal liggen bij stimulering van innovatie en ontwikkeling van de kenniseconomie. Hiermee moet tevens invulling worden gegeven aan innovatie en duurzaamheid die Den Haag in het kader van de Europese Lissabon- en Göteborgstrategieën als uitgangspunten hanteert. 16

17 Waddenfonds - minsterie VROM Het kabinet heeft naar aanleiding van het advies van de Adviesgroep Waddenzeebeleid (AGW) besloten om in een periode van 20 jaar 800 miljoen uit te trekken voor extra investeringen in de Waddenzee en het waddengebied. Hiervan komt een deel uit aardgasbaten. Voor deze investeringen wordt een apart Waddenfonds opgericht dat onder beheer staat van het ministerie van VROM. De investeringen worden in principe verdeeld over de categorieën natuurherstel en -ontwikkeling, vermindering van bedreigingen (bijvoorbeeld ongelukken met scheepvaart), duurzame economische ontwikkeling en kennisinfrastructuur ILG minsterie LNV De rijksmiddelen voor vernieuwing van het landelijk gebied vloeien in 2007 samen in één pot: het Investeringsbudget Landelijk Gebied. Subsidieregels maken plaats voor achtjarige afspraken tussen Rijk en provincies over besteding van het geld. De acht hoofdthema s zijn: Meer Natuur, Ruimte voor recreatie, Mooi landschap, Vitale en duurzame agrarische sector, Vitaliseren Plattelandseconomie, Betere milieukwaliteit, Ruimte voor water, Reconstructie zandgebieden. Het exacte bedrag dat in het ILG komt moet nog worden vastgesteld, maar ligt vermoedelijk rond de 600 á 700 miljoen euro per jaar in 2007 tot en met Interreg North Sea Programma De provincie Fryslân heeft de afgelopen jaren veel ervaring opgedaan met internationale samenwerking. In het kader van het Interreg North Sea programma participeerde de provincie in 14 projecten op terrein van duurzaam waterbeheer, waterkwaliteit, milieu, afval, duurzame energie en duurzaam toerisme. De periode is de nieuwe programma-periode voor het Europees structuurbeleid, met als doel het verschil in ontwikkeling tussen de regio s en de lidstaten van de Europese Unie te verkleinen. Gekoppeld aan dit beleid zijn de drie EU-strategieën Luxemburg/werkgelegenheid (1997), Lissabon/werkgelegenheid-internationale concurrentiekracht/innovatie (2000) en Gothenburg/duurzaamheid (2001). Met name de Lissabon-strategie heeft in 2005 een nieuwe impuls gekregen. Algemene ambitie van het Europees beleid in dit kader is om de meest dynamische kennis- en innovatie-economie in de wereld te worden. Hierop zullen ook belangrijke toekomstige Europese subsidieprogramma s worden gericht, zoals het 7 e Kaderprogramma (onderzoek), het Concurrentie en Innovatie Programma (CIP) en het volgende Interreg programma (Doelstelling Coöperatie). Hoeveel middelen waarvoor beschikbaar komen hangt af van de huidige (december 2005) onderhandelingen van de Europese ministers over de EU-begroting. De boven beschreven Europese ambities zullen echter blijven, passend bij de ambities van de provincie Fryslân namelijk het benutten van de regionale kwaliteiten (water- en milieutechnologie, recreatie/toerisme, duurzame energie, innovaties in de landbouw, etc.). Om goed voorbereid te zijn op deze toekomstige Europese (en mogelijke nationale) programma s, zijn eind november 2005 een aantal strategische projecten ingediend voor de laatste call van het huidige Interreg Noordzee programma. Deze projecten rond de thema s duurzaam toerisme, duurzame energie, duurzame innovatie en water zullen leiden tot concrete projectvoorstellen. Hiermee wordt tevens uitvoering gegeven aan provinciaal beleid op deze thema s. Zaken die al op de plank lagen krijgen nu via deze projecten een impuls. 17

18 5 Conclusies 5.1 Algemene conclusie Over het algemeen zijn de voorgestelde provinciale acties uit het beleidsplan uitgevoerd of nog in uitvoering. Toch blijken de provinciale acties nog niet voldoende om de sector een positieve stimulans te geven. Er is méér nodig. De sector lijkt zich de afgelopen jaren niet heel gunstig ontwikkeld te hebben. Het aantal overnachtingen nam af en ook de bezoekersstroom naar dagattracties nam af. Tóch namen de gemiddelde bestedingen toe en (daarmee) ook de werkgelegenheid. Op zich is het voor Fryslân geen ongunstige ontwikkeling om met minder toeristen méér economische spin-off te bewerkstelligen. Wel moet worden opgemerkt dat het jaar 2004 een ongunstig peiljaar is, vanwege het faillissement van het Noord-Nederlands Bureau voor Toerisme in 2003 en de opstart van het nieuwe marketingbureau Fryslân Marketing in De marketingstrategie Beleef Fryslân zal zich de komende jaren moeten bewijzen. Uit de cijfers van toeristische bestedingen (paragraaf 2.3) blijkt ook dat 2004 een ongunstig peiljaar is, als gevolg van conjuncturele neergang. Recreatie en toerisme is en blijft voor Fryslân een groeimarkt en is voor de verdere economische ontwikkeling van de provincie van groot belang. Het werkgelegenheidsaandeel van de sector t.o.v. de totale werkgelegenheid in Fryslân neemt steeds verder toe. Het is belangrijk om de waardering van bezoekers op peil te houden, zodat toeristen langer blijven, meer besteden en ook weer eens terug komen. Ook zijn er wellicht kansrijke (internationale) markten die op dit moment nog niet worden aangeboord. Het is belangrijk dat de provincie zich duidelijk onderscheidt van goedkope zonbestemmingen in het zuiden van Europa, met een kwalitatief (en innovatief) hoogwaardig aanbod. De gestelde doelstelling in de Beleidsnota Recreatie & Toerisme (een toename van 15% van de toeristische overnachtingen) blijkt niet haalbaar. Door de doelstelling te relateren aan de landelijke overnachtingcijfers (in de vorm van een marktaandeel), is realistischer. Want wat in andere provincies mogelijk is, moet ook bij ons mogelijk zijn én nog ietsje meer, gezien onze toeristische kwaliteiten. Voorstel voor het aanpassen van de hoofddoelstelling: - In 2010 heeft Fryslân een marktaandeel van 10% van het totaal aantal vakanties binnen Nederland. - In 2010 staat Fryslân in de top 5 van toeristische bestemmingen in Nederland. - In 2010 is de directe werkgelegenheid in de toeristische sector minimaal 8% van de totale werkgelegenheid in Fryslân. We willen ons dus t.o.v. andere binnenlandse bestemmingen terrein winnen door ons bijvoorbeeld beter te profileren, beter in te spelen op nieuwe (technologische) trends en ontwikkelingen en nieuwe doelgroepen aan te boren. Daarvoor is, naast het huidige beleid, extra inspanning nodig, in de vorm van een Innovatieprogramma voor de toeristische sector. Doordat toerisme economisch binnen Fryslân een belangrijkere positie zal innemen (en ook kán innemen), bijvoorbeeld door de verslechtering van de agrarische sector, verwachten we ook dat het aandeel toerisme in de totale werkgelegeheid de komende jaren zal toenemen. 5.2 Extra impuls door middel van het Innovatieprogramma Om de concurrentie succesvol aan te kunnen gaan is bundeling van creativiteit en marktpartijen nodig om te komen tot productvernieuwing en marktontwikkeling. Door de kenmerkende kleinschaligheid van de toeristische sector in Fryslân is men veelal onvoldoende in staat om alert en adequaat op ontwikkelingen in de vraagkant van de markt in te spelen. Daarom wil de provincie Fryslân de toeristische sector hierin (tijdelijk) gaan faciliteren. Zij wil hier invulling aan geven met het Innovatieprogramma Recreatie en Toerisme, waarbij het de inzet is om samen met het (toeristisch) bedrijfsleven en kennisinstellingen tot innovatieve product- en marktontwikkeling te komen. 18

19 Met het Innovatieprogramma Recreatie en Toerisme (hoofdstuk 6) wil de provincie in aanvullende zin een extra impuls geven aan de uitvoering van haar R&T beleid. Daarbij wordt gekozen voor een provinciale rol, waarin op een pro-actieve wijze marktpartijen worden benaderd en uitgedaagd om vernieuwingstrajecten in te gaan ten aanzien van productvernieuwing en marktontwikkeling. Dit in tegenstelling tot de reguliere rol van de overheid die meer voorwaardenscheppend van aard is, waarbij het initiatief voor projectontwikkeling uitsluitend bij externe partijen ligt. Deze tijdelijke impuls is mede van belang omdat de nieuwe provinciale promotie- en marketingorganisatie Fryslân Marketing toeristische productontwikkeling niet als kerntaak heeft, dit in tegenstelling tot het voormalige NNBT. Doordat deze taak nu wordt overgelaten aan het toeristisch bedrijfsleven en het VVV-wezen (dat zich momenteel aan het herpositioneren is), wordt de noodzakelijke productontwikkeling in onvoldoende mate ter hand genomen. Voor alle duidelijkheid moet worden opgemerkt dat de provincie geen uitvoerende VVV taken op zich neemt, maar meer een aanjager of makelaar-schakelaar is in projectontwikkeling, in het kader van bijvoorbeeld het Innovatieprogramma. Het succes van alle provinciale inspanningen (bijvoorbeeld Friese Merenproject, Mopark, innovatieprojecten) kan wél worden versterkt door een goede marketingstrategie. Uit het herstructureringsproces van de VVV-organisaties in Fryslân, dat momenteel door een projectmanager wordt begeleid, zal een duidelijk beeld moeten komen wie (gemeenten, bedrijfsleven, VVV, Fryslân Marketing, provincie) waarvoor verantwoordelijk is, als het gaat om toeristische promotie van Fryslan. 19

20 6 Het innovatieprogramma recreatie & toerisme 6.1 Product- en marktontwikkeling Inzet van het programma is om via conceptontwikkeling van nieuwe producten de toeristische kwaliteiten van Fryslân beter te benutten en beter af te stemmen op ontwikkelingen aan de vraagkant van de markt (trends). Hierbij kunnen tevens nieuwe technologische vindingen (o.a. moderne communicatie- en informatietechnologie en duurzame energievormen) worden toegepast. Enerzijds is de insteek om nieuwe diensten, evenementen, arrangementen etc. te ontwikkelen voor de reguliere doelgroepen, anderzijds is de focus er op gericht om met nieuwe doelgroepen het toeristisch product te gaan verbreden. Een intensivering van de samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen wordt als voorwaarde gezien bij deze ontwikkeling. Publiekprivate samenwerking is daarbij nodig om bedrijfsrisico s verbonden met innovaties te beperken. De toeristische promotie van het merk Fryslân die door Fryslân Marketing wordt verzorgd is gericht op de binnenlandse markt en buurlanden in een straal van 500 km rondom Fryslân. In aanvulling op deze reguliere promotie-inspanningen zullen de kansen voor het aantrekken van toeristen uit verder weg gelegen kansrijke nieuwe toeristische groeimarkten (waaronder de Aziatische landen) optimaal moeten worden benut. Met nieuwe innovatieve toeristische producten en gerichte marketing- en promotieactiviteiten kan Fryslân worden opgewaardeerd en aantrekkelijker worden gemaakt voor de groeiende groep toeristen die primair gericht zijn op de Noordwest-Europese metropolen, maar óók belangstelling hebben voor aantrekkelijke toeristische bestemmingsgebieden, gelegen op korte afstand van deze metropolen. Daarbij kan ingespeeld worden op de grote aantrekkingskracht die water voor buitenlandse toeristen blijkt uit te oefenen (volgens recent CBSonderzoek). Voor onze waterrijke provincie biedt dit kansen op het gebied van watersport en waterwerken (o.a. Afsluitdijk, Woudagemaal). In dat verband zou Fryslân zich kunnen ontwikkelen als kansrijke nevenbestemming voor inkomend toerisme gericht op de dichtbijgelegen metropolen (o.a. Amsterdam, Brussel, Londen, Berlijn). De mogelijkheden daartoe zullen wij verder onderzoeken in overleg met Fryslân Marketing en het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC). Het onlangs door de provincie Fryslân opgerichte kantoor Sichuan Liaison Office in China, dat gericht is op het bevorderen van bedrijfscontacten tussen beide landen, zou daarbij kunnen worden aangewend voor het bevorderen van het toeristisch bezoek uit China naar Fryslân. 6.2 Toeristische kernkwaliteiten benutten Fryslân bezit een groot aantal kernkwaliteiten die potentie bieden om onze provincie uit te laten groeien tot één van de toptoeristische gebieden in Noordwest-Europa. Met name de veelheid aan water, natuur, cultuur, de diversiteit aan cultuurlandschappen, de aanwezige ruimte en rust uitstralende omgeving en de aanwezigheid van frisse lucht in Fryslân bieden een goede basis voor de verdere uitbouw van het Friese toeristisch product. We zien in dit verband de volgende drie ontwikkelingslijnen: 1. Het verder uitbouwen van de reeds sterke waterrijke toeristische regio s Het betreft hier het Friese waddengebied en het Friese Merengebied, inclusief IJsselmeer. Deze waterrijke toeristische regio s hebben een sterke toeristische uitstraling voor zowel de binnenlandse als buitenlandse markt. Met name de (inter)nationale marktpositie van de watersport vraagt om verdere versterking. Bij het zoeken naar productvernieuwing voor de watersport zou naast aandacht voor natuur- en cultuurbeleving o.a. ook de marktvraag afgetast kunnen worden voor combinaties van watersport met andere doelgroepen, zoals fietsers, wandelaars, sportvissers etc. Met dergelijke nieuwe product- marktcombinaties zou het watersportproduct kunnen worden verbreed, waarbij wellicht ook een bijdrage geleverd zou kunnen worden aan de wenselijke seizoensverlenging. 20

SAMENVATTING MONITOR VRIJETIJDSECONOMIE RIVIERENLAND 2014

SAMENVATTING MONITOR VRIJETIJDSECONOMIE RIVIERENLAND 2014 SAMENVATTING MONITOR VRIJETIJDSECONOMIE RIVIERENLAND 2014 In 2015 heeft het Regionaal Bureau voor Toerisme Rivierenland, in opdracht van Regio Rivierenland, de Monitor Vrijetijdseconomie over 2014 laten

Nadere informatie

Toerisme in Cijfers. INSTITUUT SERVICE MANAGEMENT T.a.v. Toerdata Noord CG Leeuwarden drs. P.H. Huig tel: fax:

Toerisme in Cijfers. INSTITUUT SERVICE MANAGEMENT T.a.v. Toerdata Noord CG Leeuwarden drs. P.H. Huig tel: fax: Toerisme in Cijfers 2009 Toerdata Noord is een samenwerkingsverband op toeristisch recreatief gebied van de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe. De uitvoering is in handen van het Instituut Service

Nadere informatie

Monitor Recreatie & Toerisme 4-meting maart 2014

Monitor Recreatie & Toerisme 4-meting maart 2014 Monitor Recreatie & Toerisme 4-meting 2013 maart 2014 Inleiding Het aanjaagprogramma Recreatie & Toerisme is in november 2009 van start gegaan. Om het effect van de werkzaamheden te meten wordt jaarlijks

Nadere informatie

Actualisering Recreatief & Toeristisch Beleid Welkom in Veendam. 3 December 2010

Actualisering Recreatief & Toeristisch Beleid Welkom in Veendam. 3 December 2010 Actualisering Recreatief & Toeristisch Beleid 2011-2014 Welkom in Veendam 3 December 2010 Recreatief & Toeristisch beleid 1. Introductie 2. Recreatief en Toeristisch Product Veendam 3. College Programma

Nadere informatie

fjj; K provincie ^S& groningen

fjj; K provincie ^S& groningen fjj; K provincie ^S& groningen m bezoekadres: Martinilcerkhof 12 Aan Provinciale Staten postadres: algemeen telefoonnr: Postbus 610 9700 AP Groningen 050 316 49 II algemeen faxnr.: www.provinciegroningen.nl

Nadere informatie

Sloten. Bron:

Sloten. Bron: Sloten Bron: www.flickr.com Sloten Het Friese Sloten (Sleat) maakte jarenlang deel uit van de gemeente Gaasterland-Sloten (Gaasterlân- Slaet). Sinds 1 januari 2014 is deze gemeente opgegaan in een groter

Nadere informatie

Samen naar een toekomstbestendige vrijetijdseconomie

Samen naar een toekomstbestendige vrijetijdseconomie Samen naar een toekomstbestendige vrijetijdseconomie Zuid-Limburg Position Paper van de 16 Zuid-Limburgse gemeenten, aangeboden door de voorzitters van het Bestuurlijk Overleg Ruimtelijke Economie en Nationaal

Nadere informatie

Kadernota Evenementen. Provincie Groningen van de

Kadernota Evenementen. Provincie Groningen van de Kadernota Evenementen 2016-2020 van de Provincie Groningen Kadernota Evenementen 2016-2020 van de provincie Groningen Het huidige evenementenbeleid heeft een looptijd tot en met 2015. In deze kadernota

Nadere informatie

TOERISME en RECREATIE. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 3 e editie. Opzet en inhoud

TOERISME en RECREATIE. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 3 e editie. Opzet en inhoud 3 e editie TOERISME en RECREATIE 2017 Voorne PutteN Opzet en inhoud Recreatie en toerisme is voor de Voorne- Putten een belangrijke bedrijfstak. De sector levert niet alleen een bijdrage aan de regionale

Nadere informatie

Consumentenonderzoek Toerisme

Consumentenonderzoek Toerisme Consumentenonderzoek Toerisme 2009 Toerdata Noord is een samenwerkingsverband van de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe. De uitvoering is in handen van het Stenden Instituut Service Management onderdeel

Nadere informatie

RAADSVOORSTEL EN ON ITWERPBESLUIT

RAADSVOORSTEL EN ON ITWERPBESLUIT PUHMEftEÜG f c. RAADSVOORSTEL EN ON ITWERPBESLUIT Agendanummer 11-04 Registratienummer raad 605317 Behorend bij het B&W-advies met registratienummer 605114 Moet in elk geval behandeld zijn in de raadsvergadering

Nadere informatie

Visie toerisme en recreatie Noordoost Fryslân

Visie toerisme en recreatie Noordoost Fryslân 1 Visie toerisme en recreatie Noordoost Fryslân 1 ste stakeholdersbijeenkomst Dinsdag 27 november 2018 Programma 2 Welkom Korte toelichting op proces en resultaten tot nu toe Aanpak SWOT, ambitie en strategische

Nadere informatie

Toerisme in Cijfers. INSTITUUT SERVICE MANAGEMENT T.a.v. Toerdata Noord. 8900 CG Leeuwarden F. Hegger. Toerdata Noord, 2007

Toerisme in Cijfers. INSTITUUT SERVICE MANAGEMENT T.a.v. Toerdata Noord. 8900 CG Leeuwarden F. Hegger. Toerdata Noord, 2007 Toerisme in Cijfers 2007 Toerdata Noord is een samenwerkingsverband op toeristisch recreatief gebied van de provincies Groningen, Friesland en Drenthe. De uitvoering is in handen van het Instituut Service

Nadere informatie

Presentatie toeristische cijfers 2006 Juni Margot Tempelman

Presentatie toeristische cijfers 2006 Juni Margot Tempelman Presentatie toeristische cijfers 2006 Juni 2007 Margot Tempelman Kenniscentrum bij HZ KC vanaf 1 september 2006 bij Hogeschool Zeeland Trendrapport en Trendkrant ook in 2007 uitgegeven Continuïteit van

Nadere informatie

Zeeland Recreatieland

Zeeland Recreatieland Zeeland Recreatieland Presentatie onderzoeksresultaten 25 februari 2015 Economisch belang toeristisch cluster Bestedingen 1,72 miljard Economisch belang toeristisch cluster Huidige werkgelegenheid 15.872

Nadere informatie

Trots op Groningen Hoe beleven Groningers het wonen en recreëren in de provincie?

Trots op Groningen Hoe beleven Groningers het wonen en recreëren in de provincie? Trots op Groningen Hoe beleven Groningers het wonen en recreëren in de provincie? In deze factsheet staat de beleving over het wonen en over het recreëren in Groningen centraal. Het gaat om hoe de inwoners

Nadere informatie

Toerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research

Toerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research Toerisme in perspectief NBTC Holland Marketing Afdeling Research Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren

Nadere informatie

Toerisme Monitor 2012

Toerisme Monitor 2012 Toerisme Monitor 2012 Onderzoek naar de ontwikkelingen van de toeristische sector in de provincies Fryslân en Groningen in het jaar 2012 European Tourism Futures Institute exploring opportunities 1 Management

Nadere informatie

RECREATIE EN TOERISME. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 4 e editie. Opzet en inhoud

RECREATIE EN TOERISME. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 4 e editie. Opzet en inhoud 4 e editie RECREATIE EN TOERISME 2018 Voorne PutteN Opzet en inhoud Recreatie en toerisme is voor Voorne- Putten een belangrijke bedrijfstak. De sector levert niet alleen een bijdrage aan de regionale

Nadere informatie

VERBLIJFSTOERISME TOERISTISCHE GASTEN IN WEST-BRABANT

VERBLIJFSTOERISME TOERISTISCHE GASTEN IN WEST-BRABANT VERBLIJFSTOERISME HERKOMST 0- % NOORD 8- - -6 - was dit nagenoeg gelijk, waarbij 9% OOST 0% VAKANTIE OP VASTE STANDPLAATS iets minder mensen uit West-Nederland 6%) kwamen en iets meer toeristen uit Zuid-Nederland

Nadere informatie

Toerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research

Toerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research Toerisme in perspectief NBTC Holland Marketing Afdeling Research Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren

Nadere informatie

Aan de leden van Provinciale Staten

Aan de leden van Provinciale Staten Aan de leden van Provinciale Staten Datum : 10 februari 2009 Briefnummer : 2009-04825/7/A.8, EZ Zaaknummer : 145014 Behandeld door : Westerink A.J. Telefoonnummer : (050) 316 4078 Antwoord op : Bijlage

Nadere informatie

Toerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research

Toerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research Toerisme in perspectief NBTC Holland Marketing Afdeling Research Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het toerisme en de factoren die daarop

Nadere informatie

Toerisme in Cijfers. INSTITUUT SERVICE MANAGEMENT T.a.v. Toerdata Noord. 8900 CG Leeuwarden drs. P.H. Huig tel: 058 244 1550 fax: 058 244 1501

Toerisme in Cijfers. INSTITUUT SERVICE MANAGEMENT T.a.v. Toerdata Noord. 8900 CG Leeuwarden drs. P.H. Huig tel: 058 244 1550 fax: 058 244 1501 Toerisme in Cijfers 2011 Toerdata Noord is een samenwerkingsverband op toeristisch recreatief gebied van de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe. De uitvoering is in handen van het Instituut Service

Nadere informatie

Toerisme in Cijfers. INSTITUUT SERVICE MANAGEMENT T.a.v. Toerdata Noord. 8900 CG Leeuwarden drs. P.H. Huig tel: 058 244 1550 fax: 058 244 1501

Toerisme in Cijfers. INSTITUUT SERVICE MANAGEMENT T.a.v. Toerdata Noord. 8900 CG Leeuwarden drs. P.H. Huig tel: 058 244 1550 fax: 058 244 1501 Toerisme in Cijfers 2009 Toerdata Noord is een samenwerkingsverband op toeristisch recreatief gebied van de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe. De uitvoering is in handen van het Instituut Service

Nadere informatie

WINTERBIJEENKOMST LANDSCHAPSPARK BORSELE. Diana Korteweg Maris Kenniscentrum Kusttoerisme / HZ University of Applied Sciences 28 januari 2019

WINTERBIJEENKOMST LANDSCHAPSPARK BORSELE. Diana Korteweg Maris Kenniscentrum Kusttoerisme / HZ University of Applied Sciences 28 januari 2019 WINTERBIJEENKOMST LANDSCHAPSPARK BORSELE Diana Korteweg Maris Kenniscentrum Kusttoerisme / HZ University of Applied Sciences 28 januari 2019 KENNISCENTRUM KUSTTOERISME Onderdeel van HZ University of Applied

Nadere informatie

/ /-- --/--

/ /-- --/-- Overnachtingenmarkt Annemiek Bronsema De leden van de raad 050 367 8209 --/-- 6932624 --/-- --/-- Geachte heer, mevrouw, Eind vorig jaar heeft u tijdens de commissie Ruimte & Wonen vragen gesteld om te

Nadere informatie

Recreatie en Toerisme Gelderland

Recreatie en Toerisme Gelderland Recreatie en Toerisme Gelderland Inleiding Gelderland is een populaire provincie voor een vakantie. Jaarlijks worden gemiddeld bijna 3,5 miljoen vakanties in deze provincie doorgebracht. In 2006 bedroeg

Nadere informatie

Toerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research

Toerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research Toerisme in perspectief NBTC Holland Marketing Afdeling Research Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren

Nadere informatie

Toerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Onderzoek

Toerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Onderzoek Toerisme in perspectief NBTC Holland Marketing Afdeling Onderzoek Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren

Nadere informatie

Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland 2014. Samenvatting economische effectberekening, cijfers 2013

Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland 2014. Samenvatting economische effectberekening, cijfers 2013 Monitor Toerisme en Recreatie Flevoland 2014 Samenvatting economische effectberekening, cijfers 2013 MONITOR TOERISME EN RECREATIE FLEVOLAND 2014 2 Monitor Toerisme en Recreatie Aanleiding en doel Deze

Nadere informatie

TRENDRAPPORT KUST 2013-2014

TRENDRAPPORT KUST 2013-2014 TRENDRAPPORT KUST 2013-2014 Inhoudsopgave Kerncijfers kusttoerisme... 1 Deel 1: Aanbod Logiescapaciteit in bedden... 9 Hotels... 10 Gastenkamers... 12 Jeugdlogies en vakantiecentra... 13 Kampeerbedrijven

Nadere informatie

Toerisme in Cijfers. INSTITUUT SERVICE MANAGEMENT T.a.v. Toerdata Noord. 8900 CG Leeuwarden drs. P.H. Huig tel: 058 244 1550 fax: 058 244 1501

Toerisme in Cijfers. INSTITUUT SERVICE MANAGEMENT T.a.v. Toerdata Noord. 8900 CG Leeuwarden drs. P.H. Huig tel: 058 244 1550 fax: 058 244 1501 Toerisme in Cijfers 2003 2007 Toerdata Noord is een samenwerkingsverband op toeristisch recreatief gebied van de provincies Groningen, Friesland en Drenthe. De uitvoering is in handen van het Instituut

Nadere informatie

Toeristische visie Regio Alkmaar. Regioavond in het teken van ambities en dromen

Toeristische visie Regio Alkmaar. Regioavond in het teken van ambities en dromen Toeristische visie Regio Alkmaar Regioavond in het teken van ambities en dromen Programma 1. Inleiding: doel en proces (10 minuten) 2. Workshop dromen en ambities (1,5 uur) Presentatie Trends en ontwikkelingen

Nadere informatie

Kerncijfers toerisme Zeeland 2014

Kerncijfers toerisme Zeeland 2014 Kerncijfers toerisme Zeeland 214 Oriëntatiefase Informatiebronnen tijdens de oriëntatiefase van de se toerist in Zeeland (aantallen zijn gebaseerd op toeristische vakanties) 3 Rechtstreeks bij accommodatieverschaffer

Nadere informatie

'Maak werk van Vrije tijd in Brabant'

'Maak werk van Vrije tijd in Brabant' 'Maak werk van Vrije tijd in Brabant' OPROEP VANUIT DE VRIJETIJDSSECTOR Opgesteld door: Vrijetijdshuis Brabant, TOP Brabant, Erfgoed Brabant, Leisure Boulevard, NHTV, MKB, BKKC, Stichting Samenwerkende

Nadere informatie

Toerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research

Toerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research Toerisme in perspectief NBTC Holland Marketing Afdeling Research Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren

Nadere informatie

Toerisme in Cijfers. INSTITUUT SERVICE MANAGEMENT T.a.v. Toerdata Noord. 8900 CG Leeuwarden drs. P.H. Huig tel: 058 244 1550 fax: 058 244 1501

Toerisme in Cijfers. INSTITUUT SERVICE MANAGEMENT T.a.v. Toerdata Noord. 8900 CG Leeuwarden drs. P.H. Huig tel: 058 244 1550 fax: 058 244 1501 Toerisme in Cijfers 2010 Toerdata Noord is een samenwerkingsverband op toeristisch recreatief gebied van de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe. De uitvoering is in handen van het Instituut Service

Nadere informatie

Beleidsregel structuurversterking toerisme en recreatie

Beleidsregel structuurversterking toerisme en recreatie Beleidsregel structuurversterking toerisme en recreatie (geconsolideerde versie, geldend vanaf 29-4-2010 tot 8-7-2011) Gegevens van de regeling Overheidsorganisatie provincie Drenthe Officiële naam regeling

Nadere informatie

Toeristische agenda Een toekomstvisie op de vrijetijdseconomie op De Bevelanden & een marketing concept

Toeristische agenda Een toekomstvisie op de vrijetijdseconomie op De Bevelanden & een marketing concept Toeristische agenda 2016-2023 Een toekomstvisie op de vrijetijdseconomie op De Bevelanden & een marketing concept Waar we vandaan komen; visie uit 2005 De Bevelanden recreëert Thematische regiovisie (Wonen,

Nadere informatie

PS2009MME05-1 - College van Gedeputeerde Staten statenvoorstel. Aan Provinciale Staten,

PS2009MME05-1 - College van Gedeputeerde Staten statenvoorstel. Aan Provinciale Staten, PS2009MME05-1 - College van Gedeputeerde Staten statenvoorstel Datum : 10 maart 2009 Nummer PS : PS2009MME05 Afdeling : ECV Commissie : MME Registratienummer : 2008INT233656 Portefeuillehouder : Ekkers

Nadere informatie

Bedrijfsprofiel. 1 & 2 sterrenhotels in beeld. Anders denken, anders doen. In dit profiel: Van Spronsen & Partners horeca-advies December 2006

Bedrijfsprofiel. 1 & 2 sterrenhotels in beeld. Anders denken, anders doen. In dit profiel: Van Spronsen & Partners horeca-advies December 2006 Bedrijfsprofiel 1 & 2 sterrenhotels in beeld Van Spronsen & Partners horeca-advies December 26 In dit profiel: Aanbod - - - - - - - - - - - - - - - -2 Ontwikkeling - - - - - - - - - - - - 3 Branche onder

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2005 2006 26 419 Toerisme en recreatie Nr. 28 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

1. INLEIDING 2. AMBITIES EN POTENTIES Aanleiding Doelstelling Achtergronddocument Ambities

1. INLEIDING 2. AMBITIES EN POTENTIES Aanleiding Doelstelling Achtergronddocument Ambities 1. INLEIDING 1. 1. Aanleiding Het verbeteren van de werkgelegenheid en de leefomgeving is voor veel gemeenten in aantrekkelijke omgevingen de reden geweest te investeren in toerisme en recreatie. Zo ook

Nadere informatie

Toeristische visie Regio Alkmaar

Toeristische visie Regio Alkmaar Toeristische visie Regio Alkmaar Conceptvisie en uitvoeringsagenda Proces Toeristische visie Wat Wanneer 1. Start met de Regio Alkmaar Februari 2. Eerste Regioavond 5 maart 3. Stakeholderbijeenkomst 1

Nadere informatie

Toekomstperspectief Destinatie Holland Presentatie voor Landelijk Kustdag Kees van der Most 13 november 2013

Toekomstperspectief Destinatie Holland Presentatie voor Landelijk Kustdag Kees van der Most 13 november 2013 Toekomstperspectief Destinatie Holland 2025 Presentatie voor Landelijk Kustdag Kees van der Most 13 november 2013 Vooraf Afbakening: perspectief betreft alleen inkomend verblijfstoerisme Aanpak: deskresearch,

Nadere informatie

Ontwerpbesluit pag. 4. Toelichting pag. 5. Bijlage(n): 1

Ontwerpbesluit pag. 4. Toelichting pag. 5. Bijlage(n): 1 College van Gedeputeerde Staten statenvoorstel DATUM 20 september 2016 NUMMER PS PS2016MME10 AFDELING MEC COMMISSIE MME STELLER A. Ruis DOORKIESNUMMER 0651822593 DOCUMENTUMNUMMER 819B407A PORTEFEUILLEHOUDER

Nadere informatie

Toerisme en recreatie in zicht. Toeristisch-recreatief beleid gemeenten, tweede meting (2010)

Toerisme en recreatie in zicht. Toeristisch-recreatief beleid gemeenten, tweede meting (2010) Toerisme en recreatie in zicht Toeristisch-recreatief beleid gemeenten, tweede meting (2010) Colofon Uitgever: Kronenburgsingel 525 Postbus 9292 6800 KZ Arnhem internet: www.arnhem.kvk.nl Auteurs: Drs.

Nadere informatie

S.M.A.R.T Update NH Statistics. Market. Analysis. Research. Trends.

S.M.A.R.T Update NH Statistics. Market. Analysis. Research. Trends. S.M.A.R.T Update NH Statistics. Market. Analysis. Research. Trends. Inhoud Deze S.M.A.R.T Update bevat de volgende gegevens: Overzicht totaal logies overnachtingen Noord-holland Overzicht verblijfs-recreatieve

Nadere informatie

Lokaal economisch beleid

Lokaal economisch beleid Lokaal economisch beleid Op weg naar een dynamische agenda voor de toekomst Tweede ondernemersavond 13 oktober 2014 Programma Opening 19:30 Doel van de avond 19:35 Terugblik 1 e ondernemersavond 19:40

Nadere informatie

Actieprogramma Toeristische Verblijfsaccommodaties Stadsregio Amsterdam. Februari 2007

Actieprogramma Toeristische Verblijfsaccommodaties Stadsregio Amsterdam. Februari 2007 Actieprogramma Toeristische Verblijfsaccommodaties Stadsregio Amsterdam Februari 2007 1. Inleiding Op 12 december 2006 is het onderzoek naar Toeristische Verblijfsaccommodaties Stadsregio Amsterdam aan

Nadere informatie

Toerisme in perspectief

Toerisme in perspectief Toerisme in perspectief NBTC afdeling Research Leidschendam 10-7-2012 Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en

Nadere informatie

Kansen van Regiomarketing voor Zuidoost Drenthe

Kansen van Regiomarketing voor Zuidoost Drenthe Kansen van Regiomarketing voor Zuidoost Drenthe Derde Kamer Bijeenkomst De regio weer op de kaart Hotel Van der Valk, Nieuw Amsterdam, 21 september 2006 Prof.dr. P.H. Pellenbarg Faculteit der Ruimtelijke

Nadere informatie

Investeren in het waddengebied is de moeite meer dan waard!

Investeren in het waddengebied is de moeite meer dan waard! > www.vrom.nl Investeren in het waddengebied is de moeite meer dan waard! 2e Tender Waddenfonds 8 september tot en met 17 oktober 2008 Investeren in het waddengebied is de moeite meer dan waard! 2e Tender

Nadere informatie

Werkstuk Aardrijkskunde Toeristisch Groningen

Werkstuk Aardrijkskunde Toeristisch Groningen Werkstuk Aardrijkskunde Toeristisch Groningen Werkstuk door een scholier 2092 woorden 5 december 2003 6 34 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inleiding Ik heb het onderwerp "Is Groningen toeristisch gezien

Nadere informatie

Kracht van regiomerken onderzoek 2013 Provincie Flevoland. Den Haag, december 2013

Kracht van regiomerken onderzoek 2013 Provincie Flevoland. Den Haag, december 2013 Kracht van regiomerken onderzoek 2013 Provincie Flevoland Den Haag, december 2013 Aanleiding onderzoek regiobranding gaat tegenwoordig verder dan alleen promotie ontwikkeling van toeristisch merk inzicht

Nadere informatie

Innovatiebudget Sociaal Domein regio Arnhem

Innovatiebudget Sociaal Domein regio Arnhem Innovatiebudget Sociaal Domein regio Arnhem Eind juli is de eerste ronde afgerond voor de besteding van het regionale Innovatiebudget Sociaal Domein. In deze ronde is niet het volledige beschikbare budget

Nadere informatie

Subsidies in de regio

Subsidies in de regio Subsidies in de regio Noord Nederland Subsidies in de regio -- Noord-Nederland Om bepaalde regio s binnen Nederland direct of indirect te versterken zijn er verschillende regionale, nationale en Europese

Nadere informatie

N B T C A F D E L I N G R E S E A R CH M A A R T 2 0 1 1 TOERISME IN PERSPECTIEF

N B T C A F D E L I N G R E S E A R CH M A A R T 2 0 1 1 TOERISME IN PERSPECTIEF N B T C A F D E L I N G R E S E A R CH M A A R T 2 0 1 1 TOERISME IN PERSPECTIEF 2011 ONTWIKKELINGEN MBT T OT INKOMEND EN BINNENLANDS TOERISM E NADER BEKEKEN Toerisme in perspectief 2011 Ontwikkelingen

Nadere informatie

Fluchskrift Wurkgelegenheid

Fluchskrift Wurkgelegenheid Fluchskrift Wurkgelegenheid Werkgelegenheidsregister Provincie Fryslân Het betreft voorlopige uitkomsten van het werkgelegenheidsonderzoek 2013. In afwachting op de landelijke cijfers zijn eventuele correcties

Nadere informatie

Bijlage 1 Achtergronden behoefte recreatiewoningen Limburg

Bijlage 1 Achtergronden behoefte recreatiewoningen Limburg Bijlage 1 Achtergronden behoefte recreatiewoningen Limburg 1 Rabobank, Trends en ontwikkelingen vakantiecentra, 2018 Toerisme zorgt voor groei Door het aantrekkende inkomende toerisme en de toename van

Nadere informatie

Reactienota zienswijzen. met betrekking tot het bestemmingsplan Oostwold Huningaweg 11

Reactienota zienswijzen. met betrekking tot het bestemmingsplan Oostwold Huningaweg 11 Reactienota zienswijzen met betrekking tot het bestemmingsplan Oostwold Huningaweg 11 1. Inleiding Deze nota behandelt de ingekomen zienswijzen op het ontwerp bestemmingsplan Oostwold Huningaweg 11. 2.

Nadere informatie

College van Gedeputeerde Staten statenvoorstel. Aan Provinciale Staten, PS2008MME13-1 -

College van Gedeputeerde Staten statenvoorstel. Aan Provinciale Staten, PS2008MME13-1 - PS2008MME13-1 - College van Gedeputeerde Staten statenvoorstel Datum : 6 mei 2008 Nummer PS : PS2008MME13 Afdeling : ECV Commissie : MME Registratienummer : 2008int221948 Portefeuillehouder : Ekkers Titel

Nadere informatie

Noord-Nederland en OP EFRO

Noord-Nederland en OP EFRO N o o r d - N e d e r l a n d Noord-Nederland en OP EFRO versterking van de noordelijke economie O P E F R O De afgelopen jaren heeft Noord-Nederland hard gewerkt aan de versterking van haar sociaal economische

Nadere informatie

Ontwerpbesluit pag. 3. Toelichting pag. 5. Binnen het evenementenbeleid worden drie categorieën evenementen onderscheiden.

Ontwerpbesluit pag. 3. Toelichting pag. 5. Binnen het evenementenbeleid worden drie categorieën evenementen onderscheiden. S T A T E N V O O R S T E L Datum : 4 maart 2008 Nummer PS : PS2008MME10 Afdeling : Economie, Cultuur en Vrije Tijd Commissie : MME Registratienummer : 2008int218775 Portefeuillehouder : J.H. Ekkers Titel

Nadere informatie

Regiomonitor Overijssel. Kengetallenonderzoek 2015

Regiomonitor Overijssel. Kengetallenonderzoek 2015 Regiomonitor Kengetallenonderzoek 2015 Regiomonitor Kengetallenonderzoek 2015 4 Inhoud Inhoud 1 Inleiding 6 Regiomonitor 6 Werkwijze 6 2 Dagrecreatie 8 Ondernomen activiteiten 8 Bestedingen tijdens activiteiten

Nadere informatie

INZICHT IN TOERISME SCHOUWEN-DUIVELAND. Diana Korteweg Maris Kenniscentrum Kusttoerisme / HZ University of Applied Sciences 1 april 2019

INZICHT IN TOERISME SCHOUWEN-DUIVELAND. Diana Korteweg Maris Kenniscentrum Kusttoerisme / HZ University of Applied Sciences 1 april 2019 INZICHT IN TOERISME SCHOUWEN-DUIVELAND Diana Korteweg Maris Kenniscentrum Kusttoerisme / HZ University of Applied Sciences 1 april 2019 KENNISCENTRUM KUSTTOERISME Onderdeel van HZ University of Applied

Nadere informatie

Toeristisch bezoek aan Dordrecht

Toeristisch bezoek aan Dordrecht Toeristisch bezoek aan Dordrecht Besteding van toeristische bezoekers groeit naar meer dan 100 miljoen In 2010 zorgde het toeristisch bezoek in Dordrecht voor een economische spin-off van ruim 73 miljoen.

Nadere informatie

Kader nota 2017 Dick Dijkstra Recreatieschap Drenthe Kadernota 2017

Kader nota 2017 Dick Dijkstra Recreatieschap Drenthe Kadernota 2017 Kader nota 2017 Dick Dijkstra Recreatieschap Drenthe Kadernota 2017 INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding... 1 1.1 aanleiding. 1 1.2 taak...1 1.3 ambitie.. 1 2 Kaders en ontwikkelingen...1 2.1 kaders 2017-2019. 1

Nadere informatie

Land van Heusden en Altena Ongezien, Ongewoon, Ongekend!

Land van Heusden en Altena Ongezien, Ongewoon, Ongekend! Presentatie: Land van Heusden en Altena Ongezien, Ongewoon, Ongekend! Gezamenlijke raadsbijeenkomst LvHA 18 november 2010 Agenda Economische betekenis toerisme door Wim de Jong Visie en actieplan T&R door

Nadere informatie

Natuur- en recreatieplan Westfriesland

Natuur- en recreatieplan Westfriesland Natuur- en recreatieplan Westfriesland Ondertitel Regionale Projectgroep 10 september 2015 Waar staan we in het proces? 2 Vijf werkblokken Blok 1: Het leggen van de basis Blok 2: Evaluatie Blok 3: Actualisatie

Nadere informatie

Ruimtelijk strategische visie Regio Rivierenland 27 september 2017

Ruimtelijk strategische visie Regio Rivierenland 27 september 2017 Ruimtelijk strategische visie Regio Rivierenland 27 september 2017 Ruimtelijk strategische visie Wervend Herleidbaar Bruikbaar Waar gaat de visie over? Denkmodel regionale samenwerking Proces Kwaliteiten

Nadere informatie

Toerisme in perspectief

Toerisme in perspectief Toerisme in perspectief NBTC afdeling Research Den Haag 18-1-2013 Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren

Nadere informatie

Commissie bestuur en financiën

Commissie bestuur en financiën Commissie bestuur en financiën Vergadering Agendapunt Consultatie Tussenevaluatie Toeristisch-recreatieve visie Skarsterlân Voorstel De tussenevaluatie Toeristisch-recreatieve visie Skarsterlân voor kennisgeving

Nadere informatie

Boekels Ven herontwikkelingsperspectief. Welkom

Boekels Ven herontwikkelingsperspectief. Welkom Welkom Boekel,26 januari 2016 Programma - Terug blik het grotere geheel - Herontwikkelingsperspectief Chris van Grinsven - Toelichting ontwikkelingsscenario s Ad Tielemans - Vragen / Gedachtewisseling

Nadere informatie

EN WIE NODIGT NU DE GASTEN UIT?

EN WIE NODIGT NU DE GASTEN UIT? EN WIE NODIGT NU DE GASTEN UIT? Onderzoek naar Toerisme & Recreatie in Bedum AANLEIDING VAN HET ONDERZOEK Onderwerp dat door burgers is aangedragen Veel beleidsvrijheid van de gemeente, passend in regionale

Nadere informatie

Actualisatie toerisme en recreatie. Natuur- en recreatieplan Westfriesland

Actualisatie toerisme en recreatie. Natuur- en recreatieplan Westfriesland Actualisatie toerisme en recreatie Natuur- en recreatieplan Westfriesland Programma Doel: (Toekomstige) kracht van het gebied in beeld krijgen Start (13.00) Welkom en toelichting natuur- en recreatieplan

Nadere informatie

TOERISTISCHE TRENDRAPPORTAGE LIMBURG Factsheets

TOERISTISCHE TRENDRAPPORTAGE LIMBURG Factsheets provincie limburg TOERISTISCHE TRENDRAPPORTAGE LIMBURG Factsheets 2015-2016 Uitgevoerd door ZKA TOERISTISCHE TRENDS LIMBURG 2015-2016_vakanties VAKANTIES NEDERLANDSE GASTEN VERBLIJFSBEZOEK BUITENLANDSE

Nadere informatie

toerisme vlaanderen Toerisme in Kerncijfers 2010

toerisme vlaanderen Toerisme in Kerncijfers 2010 toerisme vlaanderen Toerisme in Kerncijfers 2010 Toerisme in Vlaanderen Aantal overnachtingen en aankomsten in België (2010) overnachtingen % aankomsten % gemiddelde verblijfsduur (nachten) Vlaamse Gewest

Nadere informatie

provincie limburg Toeristische Trends Limburg

provincie limburg Toeristische Trends Limburg provincie limburg Toeristische Trends 2016-2017 Toeristische Trends 2016-2017 Overnachtingen Verblijfsbezoek Nederlandse & buitenlandse gasten Provincie 3.542.000 gasten 1.186.000 gasten 10,9 miljoen overnachtingen

Nadere informatie

Uitvoeringsbesluit subsidieverlening Cultuurnota 2013-2016 provincie Drenthe

Uitvoeringsbesluit subsidieverlening Cultuurnota 2013-2016 provincie Drenthe Uitvoeringsbesluit subsidieverlening Cultuurnota 2013-2016 provincie Drenthe Thema en doelen subsidieprogramma Cultuurnota 2013-2016 Oude wereld, nieuwe mindset De provincie Drenthe staat voor een herkenbare

Nadere informatie

Kwantitatieve gegevens monitoring vrijetijdseconomie Noord-Brabant

Kwantitatieve gegevens monitoring vrijetijdseconomie Noord-Brabant Kwantitatieve gegevens monitoring vrijetijdseconomie Noord-Brabant Bureau voor Ruimte 8i Vrije Tijd, 2018 A. Alle vakanties Vakanties van binnenlandse (Nederlandse) gasten, zowel toeristisch als op vaste

Nadere informatie

De kunst van samen vernieuwen

De kunst van samen vernieuwen De kunst van samen vernieuwen Cultuuragenda gemeente Zutphen 2016 Kunst, cultuur en erfgoed geven kleur aan Zutphen. Ze zorgen voor een leefbare en dynamische samenleving, sociale en economische vitaliteit

Nadere informatie

Innovatiebudget Sociaal Domein gemeente Arnhem

Innovatiebudget Sociaal Domein gemeente Arnhem Innovatiebudget Sociaal Domein gemeente Arnhem Eind juli is de eerste ronde afgerond voor de besteding van het regionale Innovatiebudget Sociaal Domein. In deze ronde is niet het volledige beschikbare

Nadere informatie

Toeristische Visie 2015

Toeristische Visie 2015 Toeristische Visie 2015 Raadsinformatieavond 2 september 2015 www.regioalkmaar.nl Regio Alkmaar 7 gemeenten 288.000 inwoners Aanleiding Noodzaak en urgentie Merkkracht streken 2013 Bron: Hendrik Beerda.

Nadere informatie

Ontwikkeling werkgelegenheid in % 2 1,7 1,5 1,1 0,5 -0,5 -1,5 -1,4. -2 Totaal banen Grote banen Kleine banen

Ontwikkeling werkgelegenheid in % 2 1,7 1,5 1,1 0,5 -0,5 -1,5 -1,4. -2 Totaal banen Grote banen Kleine banen Het betreft de uitkomsten van het werkgelegenheidsonderzoek 2017. Deze factsheet is een visuele weergave van de ontwikkeling van de Friese werkgelegenheid. Het Friese werkgelegenheidsregister maakt onderdeel

Nadere informatie

Trends en ontwikkeling in (cultuur) toerisme. Evelien Jonker - projectleider NBTC-NIPO Research

Trends en ontwikkeling in (cultuur) toerisme. Evelien Jonker - projectleider NBTC-NIPO Research Trends en ontwikkeling in (cultuur) toerisme Evelien Jonker - projectleider NBTC-NIPO Research Inkomend versus binnenlands (cultuur) toerisme 2 Binnenlandse (cultuur) toerisme 3 Binnenlands toerisme ontwikkeling

Nadere informatie

Graydon Kwartaalmonitor Q1 2018

Graydon Kwartaalmonitor Q1 2018 Graydon Kwartaal monitor 1 Voorwoord Inhoud Als u ooit een bedrijf heeft gestart, dan is de kans het grootst dat u dat in het eerste kwartaal van het jaar heeft gedaan. Veel ondernemers starten traditiegetrouw

Nadere informatie

Herdenkingstoerisme Westhoek 2014

Herdenkingstoerisme Westhoek 2014 Visitor Management Herdenkingstoerisme Westhoek 2014 Persconferentie 8 april 2015 Opvolging bezoekerscijfers WOI-sites Westhoek BC Westfront 7 MUSEA: via ticketing 4 BEGRAAFPLAATSEN: via tellers Forse

Nadere informatie

Dagrecreatie en verblijf in Overijssel (binnenlands) Feiten & cijfers

Dagrecreatie en verblijf in Overijssel (binnenlands) Feiten & cijfers Dagrecreatie en verblijf in Overijssel (binnenlands) Feiten & cijfers 2009-2014 Inleiding Deze rapportage geeft meer inzicht in de ontwikkelingen in de Overijsselse vrijetijdssector. In het bijzonder wordt

Nadere informatie

Vakantiegedrag. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van jou verwacht? Factoren die van invloed zijn op vakantiegedrag. Wat is vakantiegedrag?

Vakantiegedrag. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van jou verwacht? Factoren die van invloed zijn op vakantiegedrag. Wat is vakantiegedrag? Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over vakantiegedrag van mensen. Het maakt je duidelijk waarom mensen met vakantie gaan en hoe de keuze voor een vakantie tot stand komt. Wat wordt er van jou

Nadere informatie

TRENDANALYSE EN METHODEVERANTWOORDING

TRENDANALYSE EN METHODEVERANTWOORDING TRENDANALYSE EN METHODEVERANTWOORDING Hotelgasten en overnachtingen Het aantal hotelovernachtingen blijft toenemen in Amsterdam: in de eerste tien maanden van is % meer overnachtingen geregistreerd dan

Nadere informatie

TRENDRAPPORT KUST

TRENDRAPPORT KUST TRENDRAPPORT KUST 2013-2014 Inhoudsopgave Kerncijfers kusttoerisme... 1 Deel 1: Aanbod Logiescapaciteit in bedden... 9 Hotels... 10 Gastenkamers... 12 Jeugdlogies en vakantiecentra... 13 Kampeerbedrijven

Nadere informatie

ACHTERGROND. Provincie Flevoland is opdrachtgever van Toerisme Flevoland

ACHTERGROND. Provincie Flevoland is opdrachtgever van Toerisme Flevoland ACHTERGROND Provincie Flevoland is opdrachtgever van Toerisme Flevoland Beleid en keuzes komen voort uit: Collegeprogramma Zelfstandig en Uniek 2011-2015 Nota Profielversterkend Ombuigen Economische Agenda

Nadere informatie

Monitoringsrapportage. Gastvrijheidseconomie Fryslân. Vastgesteld door Deputearre Steaten fan Fryslân op 18 juli 2017

Monitoringsrapportage. Gastvrijheidseconomie Fryslân. Vastgesteld door Deputearre Steaten fan Fryslân op 18 juli 2017 Monitoringsrapportage Gastvrijheidseconomie Fryslân 216 Vastgesteld door Deputearre Steaten fan Fryslân op 18 juli 217 1. Inleiding In de beleidsbrief Gastvrijheidseconomie, die op 29 juni 216 door Provinciale

Nadere informatie

Feiten & cijfers Hanzesteden Regiomonitor 2014

Feiten & cijfers Hanzesteden Regiomonitor 2014 Feiten & cijfers Hanzesteden Regiomonitor 2014 Regiomonitor Welke cijfers? De B s Naamsbekendheid en imago Dagrecreatie Verblijfsrecreatie Werkgelegenheid Naamsbekendheid Spontane en geholpen bekendheid

Nadere informatie

Samenvatting Twente Index 2016

Samenvatting Twente Index 2016 Samenvatting Twente Index 2016 Kijk voor regionale en lokale data op www.twenteindex.nl INLEIDING De Twente Index wordt door Kennispunt Twente samengesteld in opdracht van de Twente Board. De Board wil

Nadere informatie

Bestedingenonderzoek VVV Zuid-Limburg Verdeling toeristische bestedingen

Bestedingenonderzoek VVV Zuid-Limburg Verdeling toeristische bestedingen Bestedingenonderzoek VVV Zuid-Limburg Verdeling toeristische bestedingen Rapportage in opdracht van: Stichting VVV Zuid-Limburg September 2015 Projectnummer 15.060 Biesbosweg 16C 5145 PZ Waalwijk tel.:

Nadere informatie

Route-netwerk-bijeenkomst. 22 mei 2014, Geofort, Herwijnen

Route-netwerk-bijeenkomst. 22 mei 2014, Geofort, Herwijnen Route-netwerk-bijeenkomst 22 mei 2014, Geofort, Herwijnen Route-netwerk-bijeenkomst 22 mei 2014, Geofort, Herwijnen Wandelnet/Fietsplatform waar staan we/ waar gaan we naar toe? Spanningsveld: Wandelen/fietsen

Nadere informatie

TOERISTISCH BELEID MAKEN VOOR ZEELAND. Masterclass voor portefeuillehouders & beleidsmedewerkers 28 november 2018

TOERISTISCH BELEID MAKEN VOOR ZEELAND. Masterclass voor portefeuillehouders & beleidsmedewerkers 28 november 2018 TOERISTISCH BELEID MAKEN VOOR ZEELAND Masterclass voor portefeuillehouders & beleidsmedewerkers 28 november 2018 WELKOM NAMENS DE TUA TUA = Toeristische UitvoeringsAlliantie Netwerkorganisatie waarin Kenniscentrum

Nadere informatie