Stichting Solutions Awareness Werknaam: Be Aware. Werkblad beschrijving interventie voor Goed Beschreven. Maart 2013, versie 1.0

Transcriptie

1 Stichting Solutions Awareness Werknaam: Be Aware Werkblad beschrijving interventie voor Goed Beschreven Maart 2013, versie 1.0 Gebruik de HANDLEIDING bij dit werkblad Voor meer informatie Versie 1.0, oktober 2014

2 Colofon Ontwikkelaar / licentiehouder van de interventie Naam Stichting Solutions Awareness Adres Bouwheerstraat 55 Postcode 3772 AL Plaats Barneveld info@solutions-be-aware.nl Telefoon Fax Website (van de interventie) Contactpersoon Vul hier de contactpersoon voor de interventie in, wanneer deze afwijkt van de ontwikkelaar of licentiehouder Naam Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Pien Witteveen De Beaufortaan DS Baarn Pien.witteveen@solutions-be-aware.nl Referentie in verband met publicatie Naam auteur Titel interventie Databank(en) Plaats, instituut Datum Het Werkblad moet een samenvatting van de beschikbare schriftelijke informatie zijn en geeft informatie over de interventie die van belang is voor de beoordeling van de kwaliteit en randvoorwaarden van de interventie. Daarnaast is de informatie bedoeld voor bezoekers van de databank(en) van de samenwerkende organisaties. Het Werkblad is een invulformulier, geordend naar onderwerp (doelgroep, doel enzovoort). De onderwerpen volgen de criteria voor beoordeling. Kijk in de handleiding die bij dit werkblad hoort ter ondersteuning bij het invullen van dit werkblad. Dit is een gezamenlijk werkblad van de volgende organisaties 2

3 Inhoud Colofon... 1 Samenvatting... 4 Uitgebreide beschrijving Probleemomschrijving Beschrijving interventie Samenhang Uitvoering Evaluatie van praktijkervaringen Aangehaalde literatuur

4 Samenvatting Eén A-4tje, maximaal 400 woorden Schrijf hier een korte pakkende beschrijving van de interventie en neem hier in ieder geval de volgende onderdelen in op: Doelgroep, doel en aanpak van de activiteiten. De Stichting Solutions Awareness - roepnaam Be Aware - informeert jongeren in de onderbouw van het voortgezet onderwijs over de ziekte verslaving. Het Be Aware programma bestrijkt een breed gebied, waarin aandacht wordt besteed aan de ziekte verslaving, het ontstaan, de erfelijke- en omgevingsfactoren, wat gebeurt er, wat doet het met je leven en wat kun je er zelf tegen doen. Verslaving kan fysiek zijn en/of geestelijk; veel verslavend gedrag ontstaat ongemerkt en zal niet snel als zodanig worden opgemerkt. Verslaving ontstaat niet plotseling, het is een lange weg. Onderweg is er nog altijd de keuze om links- of rechtsaf te slaan. Daarom is kennis vergroten over dit proces en vroeg signalering van groot belang. De doelgroep bestaat primair uit kinderen van 12 tot 15 jaar. Ouders en leerkrachten worden nadrukkelijk bij het programma betrokken. Met meer kennis, begrip, herkenning en tijdig ingrijpen, kunnen ouders en leerkrachten de kinderen helpen zich te weren tegen het ontwikkelen van een verslaving. Het programma : meerjarenplan focus op de ziekte verslaving en niet op middelengebruik nauwe betrokkenheid van ouders en docenten interactief programma, waarmee de aandacht van de kinderen wordt vastgehouden stemkastjes leveren anonieme data follow up door vertrouwenspersoon als er een hulpvraag bestaat voorafgaand overleg met de school: het zorgteam, de schoolarts/ counsellor. Met dit programma verwacht Be Aware een groot effect te kunnen realiseren. Door het interactieve onderdeel van het programma in de klassen - met stemkastjes, waaruit de data verkregen worden - wordt inzicht verkregen in de ervaringen van de klas en kan het zwaartepunt van het programma ter plekke aangepast worden (programma op maat). Als er individuele problemen worden gesignaleerd kunnen deze aanleiding zijn voor geïndiceerde preventie. Bij de voorlichting wordt gebruik gemaakt van een lesboekje, mondelinge uitleg, het beantwoorden van vragen d.m.v. het gebruik van stemkastjes, film van jonge ex-verslaafden, zelftesten en toetsen. Als follow up kan de mentor een toets afnemen, waarmee kennis kan worden vastgesteld, alsmede een aantal casussen aan de hand waarvan bepaalde onderwerpen verder kunnen worden uitgediept. Toets en casussen worden door Be Aware aangeleverd. De leerling wordt meerdere jaren gevolgd en voorgelicht. De voorlichting wordt gegeven door goed opgeleide jonge ervaringsdeskundigen van Stichting Be Aware, die tevens gecertificeerd vertrouwenspersoon zijn. 4

5 Uitgebreide beschrijving 1. Probleemomschrijving Probleem Voor welk probleem, thema of risico is de interventie ontwikkeld? Omschrijf aard en ernst van het probleem Gebruik hiervoor maximaal 400 woorden. Beschrijf ook de spreiding (hoe vaak komt het probleem voor en bij wie) en de mogelijke gevolgen (immaterieel en materieel) als er nu niet wordt ingegrepen. Eén op de tien mensen ontwikkelt in zijn leven een verslaving. Dat zijn 3 leerlingen in een gemiddelde klas, ruim 100 leerlingen van een gemiddelde scholengemeenschap. Het totaal aantal verslaafden neemt nog steeds toe en voor de meeste verslavingen wordt de basis gelegd in de puberjaren, d.w.z. tussen jaar. Onderzoek laat zien dat één op de vijf (21%) jongeren dagelijks een online game speelt en een op de acht (12%) speelt iets minder grote online spellen op internet. Ruim vier procent van alle scholieren voldoet aan de criteria voor compulsief internet- gebruik hetgeen overeenkomt met het vaak tot zeer vaak ervaren van problemen door het gebruik hiervan. Daarbij spelen jongens vaker dagelijks en meer uren per dag spellen en spelletjes op internet dan meisjes. Van de 16-jarigen zegt 57% minstens één maal per maand meer dan 5 glazen alcohol per gelegenheid (binge drinken) te consumeren (*2). 47% Geeft aan in de afgelopen maand dronken te zijn geweest. Van de 15-jarigen was 29% in de afgelopen maand dronken (*3). De gevolgen van een verslaving zijn groot. Allereerst zijn er persoonlijke gevolgen (o.a. concentratieproblemen, problemen met vrienden en ouders, gezondheid, schoolprestaties, depressies en ongevallen). Aangetoond is dat middelengebruik bijdraagt aan vroegtijdig schoolverlaten, met een toenemende kans op werkeloosheid, slechtere gezondheid en psychosociale problemen (*4). Ten tweede zijn er de gevolgen voor zorg (behandeling verslaving, psychosociale zorg, bijkomende somatische aandoeningen). Zo belanden jaarlijks jongeren tussen de 10 en 24 jaar op de afdeling Spoedeisende Hulp als gevolg van een alcoholvergiftiging (*2). Ten slotte wegen op termijn ook de maatschappelijke gevolgen zwaar (overlast, geweld, criminaliteit, verkeersongevallen, ziekteverzuim en doubleren op school). Zo kost een jaar doubleren de samenleving circa euro. (*1) Eenmaal verslaafd blijft verslaafd en slechts een klein aantal lukt het om de verslaving te boven te komen. Genezen van verslaving is echter onmogelijk en daarmee is verslaving eigenlijk een chronische ziekte. Problemen voorkomen of vroegtijdig signaleren en hierop vervolgens adequaat reageren is dus essentieel om te voorkomen dat zwaardere en mogelijk chronische zorg nodig is. Bewustwording en herkenning van de signalen door jongeren (en hun omgeving) zullen leiden tot minder verslaafden. Door jongeren in de onderbouw goed te informeren over het ontstaan en het voorkomen van verslaving, zullen zij beter in staat zijn bepaalde keuzes te maken. (*1) Goossens F.X. (2012) Verslaving-Maatschappelijke gevolgen, Trimbos-Instituut, Utrecht (*2) Verdurmen, J.,Monshouwer, K, Dorsselear, S. Van, Lokman, S, Vermeulen-Smit, E.,Vollebergh,W. (2012) Jeugd en riskant gedrag Kerngegevens uit het peilstationsonderzoek scholieren. Trimbos-instituut, Utrecht. (*3)Valkenberg, H (2012). Alcoholvergiftigingen en ongevallen met alcohol bij jongeren van 10 tot en met 24 jaar. Amsterdam: Stichting Consument en Veiligheid. (*4) Bogt, T. Ter, Lieshout, M. Van, Doornwaard, S., Eijekmans,Y. (2009). Middelengebruik en voortijdig schoolverlaten. Twee onderzoeken naar de actuele en gepercipieerde rol van alcohol en cannabis in relatie tot spijbelen, schoolprestaties en uitval. Utrecht:Trimbos-instituut. Beschrijving interventie Het werkblad is ook geschikt voor een samenvattende beschrijving van complexe of samengestelde interventies. Dit zijn interventies die uit twee of meer afzonderlijke onderdelen bestaan. Denk aan 5

6 interventies met aparte onderdelen voor verschillende doelgroepen, zoals een leefstijlinterventie die zowel gericht is op de community als de school als de individuele docent. Of aan interventies met verschillende modules die bij een doelgroep op maat worden toegepast. Naarmate er meer onderdelen zijn is het aan te bevelen de structuur visueel weer te geven in een schema. Dit geldt met name voor de subdoelen en voor de aanpak van de interventie. Zie verder bij de betreffende paragrafen hieronder. 2.1 Doelgroep Wat is de uiteindelijke doelgroep van de interventie? De uiteindelijke doelgroep bestaat uit leerlingen van het voortgezet onderwijs tussen de 12 en 15 jaar. De verwachte invloed van preventie is voor deze groep het grootst om de volgende redenen: Op deze leeftijd gaan jongeren over het algemeen experimenteren. (*5) De hersenen zijn nog niet uitontwikkeld waardoor je sneller verslaafd kan worden.. Op deze leeftijd is ook goed uit te leggen wat verslaving is; veel jongeren van deze leeftijd hebben al te maken met veelvuldig game- of telefoongedrag en kunnen zich daardoor goed verplaatsen in het gevaar een verslaving te ontwikkelen. Wat in de hersenen gebeurt bij een ogenschijnlijk onschuldige verslaving als gamen bijvoorbeeld, speelt zich ook bij andere verslavingen als alcohol en drugs af. Door kennisvermeerdering bij deze groep kan de ontwikkeling van een verslaving worden voorkomen, doordat zij bewuster keuzes zullen gaan maken. Zijn er intermediaire doelgroepen? Zo ja, welke? De intermediaire doelgroep bestaat uit docenten en ouders van leerlingen van het voortgezet onderwijs tussen de 12 en 15 jaar. Deze groep ontbreekt het vaak aan tijd, focus en kennis over het onderwerp verslaving. De school is bovendien de plek waar de eerste duidelijke tekenen van problematisch middelengebruik in de vorm van spijbelgedrag en dalende schoolprestaties, zich kunnen voordoen en dus in een vroeg stadium kunnen worden gesignaleerd (*6). Ouders hebben meer invloed op hun kind dan dat ze zelf denken, zij kunnen de boodschap aanzienlijk versterken door deze te herhalen/te ondersteunen en daarnaar te handelen. (*5) Jeugd en riskant gedrag 2011, Trimbos instituut, J. Verdurmen, K. Monshouwer, S. van Dorsselaer, S. Lokman, E. Vermeulen-Smit en W. Vollebergh (*6) Factsheet Vroegsignalering van problematisch middelengebruik in het onderwijs, Trimbos-instituut, Utrecht, Selectie van doelgroepen Hoe wordt de doelgroep en - indien van toepassing - de (intermediaire) doelgroep(en) geselecteerd? De interventie is helemaal gericht op uitvoering op school. Via de scholen worden alle doelgroepen benaderd. Scholen voor voortgezet onderwijs worden actief benaderd door Be Aware of kunnen zich zelf melden via de website of telefonisch. De jongeren van jaar worden bereikt op school. In overleg met de school wordt bepaald of de eerste voorlichting in de eerste of in de tweede klas wordt gegeven. Dit kan afhankelijk zijn van de planning van de lessen op school en het ontwikkelingsniveau van de leerlingen (SES). Uit deze keuze volgt dan ook in welke klas het vervolg plaatsvindt. De docenten zijn in veel gevallen de mentoren van de leerlingen die de voorlichting krijgen. Dit zijn namelijk degenen die het meest persoonlijk contact met de leerlingen hebben. Zij zullen ook de voorlichting (gegeven door ervaringsdeskundigen van Be Aware) in de klas bijwonen en later de follow-up verzorgen. Vooraf krijgen zij een uitgebreide training van Be Aware. Overige geïnteresseerde docenten van dezelfde school kunnen zich hiervoor ook aanmelden en de training volgen. De ouders waarop we ons richten zijn de ouders van de leerlingen die de voorlichting gaan ontvangen. Goed geïnformeerde ouders versterken immers de boodschap. 6

7 Uiteraard kunnen ook overige geïnteresseerde ouders van de school waar we voorlichting geven, putten uit de informatievoorziening op bijvoorbeeld website en tijdens speciaal voor ouders georganiseerde bijeenkomsten. 2.2 Doel Hoofddoel Wat is het hoofddoel van de interventie? Het hoofddoel van de interventie is jongeren van jaar in het voortgezet onderwijs bewust maken van verslaving en de risico s en gevolgen ervan, de symptomen van verslaving leren herkennen en leren bewuste keuzes te maken en zich weerbaar op te stellen bij de verleidingen die tot verslaving kunnen leiden. Hiermee wordt het ontstaan van verslaving bij jongeren nu en op latere leeftijd voorkomen of teruggedrongen. Subdoelen Wat zijn de subdoelen van de interventie? Indien van toepassing: koppel de subdoelen aan de betreffende (intermediaire) doelgroepen, bijvoorbeeld in een schema. Subdoelen Subdoelen voor de primaire doelgroep zijn: Kennis: Jongeren tussen jaar kennen de vele soorten verslaving en de risico s/gevolgen Jongeren tussen jaar kennen de symptomen van verslaving en kunnen deze herkennen Attitude: Jongeren tussen zijn zich bewust van de gevaren van verslaving en staan negatief tegenover verslaving en de gevolgen van verslaving Sociale norm: Jongeren tussen jaar kunnen zèlf keuzes maken in hun leven op basis van kennis en niet op basis van bijvoorbeeld groepsdruk Jongeren tussen jaar durven leeftijdsgenoten aan te spreken op hun gedrag als ze symptomen van verslaving herkennen Eigen effectiviteit: Jongeren tussen jaar hebben het zelfvertrouwen om hun probleem bespreekbaar te maken. Jongeren tussen jaar hebben het gevoel een oplossing te kunnen vinden voor problemen zonder te vluchten in een verslaving van welke aard dan ook. De subdoelen voor de intermediaire doelgroepen docenten en ouders zijn: Kennis: Docenten en ouders kennen de vele soorten verslaving en de risico s/gevolgen Docenten en ouders kennen de symptomen van verslaving en kunnen deze herkennen/signaleren Attitude: Docenten en ouders zijn zich bewust van en zien het belang van hun eigen rol als opvoeder of docent bij het voorkomen van verslaving bij jongeren tussen jaar. Eigen effectiviteit: Docenten en ouders zijn in staat het gesprek met de jongeren van jaar over verslaving te kunnen voeren. 7

8 2.3 Aanpak Opzet van de interventie Hoe is de opzet van de interventie? Denk aan volgorde, frequentie, intensiteit en duur - indien van toepassing. Voeg hier eventueel een schema in. De interventie wordt in 2 sessies uitgevoerd en duurt in totaal 2 jaar met een eindtoets in het laatste schooljaar ter evaluatie van de gekozen aanpak. Alle activiteiten vinden klassikaal plaats. 1 e jaar In het eerste jaar (sessie 1) wordt door een voorlichter van Be Aware aan de hand van een werkboekje besproken wat verslaving is en hoe verslaving werkt in je lijf en hersenen. Ook doen de leerlingen een zelftest en wordt met stemkastjes gepeild wat eigen ervaringen zijn met verslaving. De uitslagen verschijnen direct op het bord, waardoor er interactie ontstaat. 3 5 Weken na deze eerste sessie kan er door de mentor een kennistoets worden afgenomen om het onderwerp weer op de agenda te zetten en te kijken hoeveel er onthouden is van de eerste sessie en waar de leerlingen mogelijk op willen terugkomen. Vervolgens worden de gegevens van de stemkastjes en de kennistoets verwerkt door de voorlichter van Be Aware en ongeveer 7 9 weken na de eerste sessie worden deze resultaten besproken met de school en de mentoren. Op basis van deze resultaten kunnen de mentoren vervolgens met door Be Aware ontwikkelde cases of modules lessen verzorgen. In de loop van het jaar wordt een ouderavond gepland om de ouders te betrekken bij de lessen. Tijdens deze ouderavond, die door Be Aware wordt verzorgd, krijgen ze de informatie die hun kinderen in de klas ook hebben gekregen en er wordt met name met een discussie ingegaan op de rol die de ouders zelf kunnen spelen bij het voorkomen of signaleren van verslaving en geeft Be Aware tips voor het aangaan van het gesprek hierover met een kind. 2 e jaar In het tweede jaar vindt de vervolgsessie plaats, ook door een voorlichter van Be Aware. Hierbij worden gedurende een blokuur de in het eerste jaar behandelde onderwerpen herhaald en wordt hier verder op doorgegaan naar aanleiding van ervaringen van de leerlingen. Er worden rollenspellen gespeeld en een dialoog op gang gebracht, o.a. door ook hier gebruik te maken van stemkastjes waarmee tegelijkertijd evaluatieve informatie wordt verzameld die vergeleken kan worden met die uit het eerste jaar. Ongeveer 6 weken na deze tweede sessie worden de resultaten wederom besproken met de school en de mentoren kunnen vervolgens met door Be Aware ontwikkelde cases of modules lessen verzorgen. Ook in het tweede jaar wordt een ouderavond gepland om met de ouders het gesprek te voeren over de ervaringen van het jaar daarvoor en wat ze aan de informatie hebben gehad en ermee hebben gedaan. Eventuele ervaringen en barrières worden aan de hand van cases besproken. Ook deze avond wordt door de mentor samen met de voorlichter van Be Aware verzorgd. In het laatste schooljaar van de bovengenoemde leerlingen wordt een eindmeting gedaan door Be Aware. De resultaten van deze eindmeting worden door Be Aware vergeleken met de begin- en tussenmeting om de voortgang en effectiviteit van de interventie te bepalen. Tevens wordt deze informatie aan de school teruggekoppeld zodat zij op basis hiervan schoolgezondheidsbeleid op verslaving kunnen ontwikkelen, verfijnen of aanpassen. 8

9 jaar 2 Schematisch kan de interventie worden weergegeven: 1e sessie door BA-voorlichter in blokuur 3-5 weken later: facultatief: kennistoets afgenomen door mentor ca 4 weken later: n.a.v. evaluatie stemkastjes / kennistoets behandelen door mentor van casussen of modules (dit kan aantal weken in beslag nemen) 2e sessie door BA-voorlichter in blokuur ca 6 weken later: n.a.v. evaluatie stemkastjes / behandelen van modules / casussen door mentor (dit kan aantal weken in beslag nemen) eindtoets en beoordeling, toetsing aan controlegroep laatste jaar jaar 1 Locatie en uitvoerders Waar wordt de interventie uitgevoerd en door wie? Indien van toepassing per onderdeel beschrijven. Locatie De interventie vindt plaats in de veilige omgeving van de eigen klas. Er is bewust gekozen voor een klassikale aanpak en niet voor meerdere klassen samen, omdat het creëren van veiligheid een belangrijke voorwaarde is voor het slagen van de voorlichting; in de beslotenheid van de eigen klas spreken de jongeren zich uit en ontstaat spontaan interactie. Uitvoerders De interventie wordt uitgevoerd door Be Aware opgeleide ervaringsdeskundige voorlichters (peers). Be Aware werkt met ervaringsdeskundigen omdat zij de grootst mogelijke impact (*7) realiseren. De ervaringsdeskundigen zijn minstens 3 jaar in herstel en hoewel zij hier open over zijn, vertellen zij nadrukkelijk niet hun eigen verhaal. Ze gebruiken hun ervaring om zich te kunnen verplaatsen in de problematiek waarmee de kinderen te maken hebben. De voorlichters zijn allen gecertificeerde vertrouwenspersoon en kunnen derhalve specifieke vragen of problemen verder leiden. Onze ervaringsdeskundigen zijn jong (25-32 jaar), waardoor zij dicht bij de leerlingen staan. Zij worden in de selectieprocedure o.a. getoetst op hun didactische vaardigheden. De docent (meestal mentor) is bij de sessie aanwezig en heeft van te voren een docententraining (verzorgd door Be Aware) gevolgd. Tevens hebben de mentor en de voorlichter de klas van te voren besproken, zodat er op maat voorlichting gegeven kan worden. De docent kan enkele weken na de voorlichting, een kennistoets afnemen en een aantal casussen over specifieke onderwerpen in de klas behandelen. De herhaling van de boodschap en de aandacht voor de problematiek rond verslaving verhogen de impact. Be Aware levert toets en casussen aan de school. (*7) Mr. Dr. R.H.L.M. Bovens (2010) De preventiewerker centraal. Een bijdrage aan de ontwikkeling van de verslavingspreventie. Zwolle, Christelijke Hogeschool Windesheim. 9

10 Inhoud van de interventie Welke concrete activiteiten worden uitgevoerd en eventueel in welke volgorde? Indien van toepassing per onderdeel samenvatten. Bij interventies op maat: geef aan wat op basis van welke criteria wanneer wordt uitgevoerd. Geen uitputtende beschrijving van activiteiten; het is voldoende als de lezer zich een beeld kan vormen van wat er gedaan wordt en hoe. Werving van de school Nadat contact is gelegd met de school heeft de voorlichter van Be Aware een intake-gesprek met de schoolleiding (meestal de afdelingsleider, zorgteam en/of rector). Hierin wordt het programma op maat besproken. Dit wil zeggen: Vindt de eerste sessie in de eerste of tweede klas plaats? Zijn er specifieke incidenten op school geweest? Wat is de beste timing om ook ouders bij de voorlichting te betrekken en in welke vorm? Is er een mogelijkheid om andere vakken/lessen erbij te betrekken zoals bijvoorbeeld maatschappijleer of biologie? Wat is de Sociaal Economische Status van de leerlingen en ouders (SES)? De voorlichting wordt afgestemd op het niveau van de leerlingen Een timing voor de training en follow-up voor en door docenten De timing voor de sessie in het opvolgende jaar. De rol en samenwerking met interne zorgcoördinator en vertrouwenspersoon Be Aware Inventarisatie van bestaande contacten met lokale hulpverleners (GGD, Trias, etc) Docententraining Vervolgens ontvangen de docenten (meestal de mentoren van de betreffende klassen) een training, ondersteund door een manual. Docenten zijn weliswaar niet verantwoordelijk voor het opvoeden van de leerlingen, maar doordat kinderen veel tijd op school doorbrengen hebben zij een belangrijke signaalfunctie. De training bestaat onder andere uit kennisvermeerdering over risicovol gedrag, verslaving en genotsmiddelen, het signaleren van afwijkend gedrag, hoe ga je daar mee om, hoe voer je het gesprek, een rollenspel met onze ervaringsdeskundige en het toepassen van regels en schoolprotocol. Het voorlichtingsprogramma dat de leerlingen krijgen van Be Aware wordt voorbesproken alsmede de follow-up die de docenten zelf in de klas gaan doen. De training neemt een dagdeel in beslag en wordt ondersteund door een uitgebreide handleiding. (zie bijlage docententraining). Eventueel kan deze training ook digitaal worden gevolgd. Ouderparticipatie De wijze waarop ouders bij de voorlichting worden betrokken, wordt in overleg met de school bepaald. Wij bieden aan: Informatie avond Tijdens de informatieavond bij aanvang van elk nieuw schooljaar: een korte presentatie met handout/zelftest mee naar huis, verwijzing naar Be Aware website en ouderportal Ouderavond op school verzorgd door ervaringsdeskundigen van Be Aware. Naast de kennisoverdracht die plaatsvindt een rollenspel en tips voor het aangaan van het gesprek, kunnen ouders een test invullen, waarmee zij de verslavingsgevoeligheid van hun kind kunnen toetsen. Ouders ontvangen hiervoor een persoonlijke uitnodiging. Nieuwsbrief. Via de school krijgen de ouders een (digitale) nieuwsbrief, waarin wordt uitgelegd dat hun kind binnenkort voorlichting over verslaving gaat krijgen, wat de voorlichting inhoudt en verwijzing naar het programma en ouderportal van Be Aware Website met ouderportal Het verwijzen door de school naar onze website met ouderportal, met uitgebreide informatie over verslaving, hoe te herkennen, ermee om te gaan, gesprekstechnieken, kennistoets, valkuilen, do s en dont s etc. Vertrouwenspersoon Be Aware Persoonlijk contact met onze gecertificeerde vertrouwenspersonen, waarmee online of persoonlijk een afspraak kan worden gemaakt. 10

11 Het onderwerp zal door de school ook op andere manieren bij de ouders onder de aandacht worden gebracht (zoals op de website van de school); het moet een onderdeel zijn van het curriculum van de school waarop hun kind(eren) zit(ten). Het is van belang dat de ouders weten hoe belangrijk de school het onderwerp vindt en wat daar concreet mee wordt gedaan. Voorlichting De voorlichting is gericht op kennisvermeerdering houdingsbepaling - gedragsverandering. Om dit te bereiken worden de volgende stappen doorlopen: 1. Onderdeel: Voorlichting in jaar 1 Door: Ervaringsdeskundige van Be Aware De eerste sessie, uitgevoerd door de ervaringsdeskundige, vindt plaats in één blokuur (2 aaneengesloten lesuren) in de eerste of tweede klas. Het programma ziet er als volgt uit: 1. Start van de les, klas installeert zich, iedere leerling plaatst zijn naamkaartje voor zich en de leerlingen ontvangen de Be Aware lesbrief 2. De voorlichter heet de klas welkom, korte inleiding, leerlingen mogen (gewoon, nieuwsgierige) vragen stellen 3. Herkenbaar als inleiding is vertellen over gewoonten, daarover uitwisseling tussen voorlichter en de klas 4. Hoe kan een gewoonte meer worden dan dat en uitgroeien tot een verslaving 5. Hoe werkt dat, wat gebeurt er in je hersenen, 6. Wie kan wel verslaafd raken en wie niet, hoe, waarom? 7. De stemkastjes: een favoriet onderdeel, anoniem vragen beantwoorden, antwoorden direct in beeld: voorlichter kan inspelen op wat de klas aangeeft 8. Filmportret van 8 jonge mensen die vertellen over hun verslaving en de gevolgen: zeer indringend 9. Gesprek met de leerlingen over oorzaken en gevolgen 10. En problemen, wat voor problemen zouden kunnen leiden tot verslaving 11. Een vraag aan de leerlingen: ben jij misschien verslavingsgevoelig. Test doen in de klas, uitkomst bespreken 12. Foto s van wel en niet verslaafde mensen: hoe reageren de leerlingen, wat denken zij over de mensen op de foto? 13. Vragenrondje De voorlichter is erop voorbereid dat direct na de les één of meer kinderen nog iets willen vragen of bespreken; hieraan kan z.s.m. opvolging worden gegeven. De voorlichter legt ook duidelijk uit dat hij/zij ook op enig ander moment voor de kinderen bereikbaar is in de hoedanigheid van vertrouwenspersoon. De wijze waarop dit gebeurt is afhankelijk van de afspraken die vooraf met het interne zorgteam van de school zijn gemaakt. 11

12 Verloop Interventie Be Aware gedurende één blokuur van 90 minuten NOTE : de sessies vinden bij voorkeur per dag in hetzelfde lokaal plaats; de voorlichter installeert vooraf de apparatuur. Elk onderdeel is zorgvuldig getimed, afgestemd op de minimale duur van het blokuur van 90 minuten; bij langere blokuren heeft de voorlichter extra tijd voor gesprek met leerlingen of verder uitdiepen van een onderwerp onderdeel programma tijd in minuten 1. klas komt binnen, naambordjes 5 2. introductie en voorstellen 5 3. gewoonten 5 4. verslaafd 3 5. hersenen en dopamine 5 6. verslaafd, hoe/wie? 5 7. stemkastjes, 12 vragen film Be Aware 8 9. oorzaken en gevolgen problemen verslavingsgevoelig? foto met post-its navragen 5 2. Onderdeel: Kennistoets en casussen Door: Docent Een kennistoets die de docent 3 5 weken na de eerste sessie/voorlichting kan afnemen om het onderwerp opnieuw met de leerlingen ter sprake te brengen. Casussen over verschillende onderwerpen, waarmee de mentor bepaalde zaken extra aandacht geeft. Het kan zijn dat uit de evaluatie van de sessie blijkt dat er bepaalde problemen spelen waar meer aandacht aan besteed kan/moet worden (bijvoorbeeld gamegedrag, eetgedrag). Hiervoor kan Be Aware aparte modules ontwikkelen (zie punt 4). 3. Onderdeel: Voorlichting in jaar 2 Door: Ervaringsdeskundige van Be Aware Be Aware komt terug op school in het volgende schooljaar. In deze tweede sessie van een blokuur ligt de nadruk vooral op de interactie tussen de leerlingen onderling. Rollenspellen en gesprekken vormen de belangrijkste tools. Hiervoor worden weer de stemkastjes ingezet, die de interactie bevorderen. Het follow-up programma is in ontwikkeling en zal in schooljaar 2015/2016 worden uitgerold. De metingen met de stemkastjes worden vergeleken met die uit het eerste jaar; deze zijn geanonimiseerd per klas opgeslagen (mutaties in de klas in de tussenliggende tijd kunnen van invloed zijn op de uitkomst per klas, echter op de totale gegevens van de school zal dit niet van grote invloed zijn). Hiermee ontstaat een goed beeld van hoe de leerlingen zich m.b.t. het onderwerp verslaving ontwikkelen en kan aan de hand hiervan worden besloten om, desgewenst in samenwerking met Be Aware, het bestaande beleid van de school aan te passen of een nieuwe aanpak te ontwikkelen. 4. Onderdeel: Modules op maat Door: Docent Uit gesprekken met leerlingen en/of de uitslagen van de stemkastjes kan een bepaald (verslavings-) probleem in een klas zichtbaar worden. Zowel in jaar 1 als jaar 2 kunnen hiervoor modules worden aangeboden door Be Aware, waarmee de docent kan werken. Voorbeeld: Als in een klas 4 leerlingen overmatig gamen (waardoor hun schoolprestaties afnemen, zij in een isolement dreigen te raken, problemen thuis krijgen), kan een aparte game-module dit probleem bespreekbaar maken en kan worden gekeken hoe dit op te lossen. Ook kunnen ouders hierin weer betrokken worden, door gerichte communicatie en eventueel het organiseren van een ouderavond op school over het betreffende onderwerp. 5. Onderdeel: Meting in laatste schooljaar 12

13 Door: Docent In het laatste schooljaar wordt door de docent een door Be Aware opgestelde eindtoets afgenomen die bestaat uit een kennisdeel en een gedragsdeel. Hiermee kan gemeten worden of de beoogde kennisvermeerdering is opgetreden en zo ja of dit heeft geleid tot daadwerkelijke gedragsverandering. Nazorg De nazorg is een belangrijk onderdeel van het programma. Het gebeurt regelmatig dat er veel loskomt bij de leerlingen. Ook ouders kunnen vragen hebben of problemen willen bespreken. Wij hebben hiervoor de volgende tools ontwikkeld: Onze voorlichters zijn allen gecertificeerd vertrouwenspersoon en aangesloten bij de NVVVL ( leerlingen, ouders en docenten kunnen bij de vertrouwenspersoon terecht. Elke serie sessies wordt na afloop met de school en docenten geëvalueerd; Be Aware levert de school een rapportage van de uitkomst van de stemkastjes en koppelt de ervaringen met de klassen terug. Waar wenselijk wordt, in overleg met de zorg coördinator, opvolging gegeven aan specifieke hulpvragen. Be Aware heeft vanuit haar directe relatie met de verslavingszorg een netwerk van onafhankelijke lokale deskundigen op diverse gebieden, naar wie dergelijke vragen kunnen worden verder geleid. Onze website solutions-be-aware.nl geeft veel informatie en handvatten voor alle doelgroepen. 2.4 Ontwikkelgeschiedenis Betrokkenheid doelgroep Was de doelgroep betrokken bij de ontwikkeling van de interventie, en op welke manier? De doelgroep (kinderen in de onderbouw) is zeer nauw betrokken geweest bij het ontwikkelen van de interventie. Allereerst is het programma in een groep van 15 kinderen getest en op basis van hun evaluatie aangepast. Een tweede testfase in een groep van 30 kinderen heeft nog een aantal aanpassingen en verbeteringen opgeleverd. Vervolgens vond een pilot van de voorlichting plaats op drie middelbare scholen: in totaal 20 klassen met zo n 550 leerlingen. De interpretatie van de verzamelde gegevens heeft het uiteindelijke programma opgeleverd. (Bijlage: Een aantal evaluatieformulieren van leerlingen en docenten.) 2.5 Vergelijkbare interventies In Nederland uitgevoerd Worden in Nederland vergelijkbare interventies uitgevoerd, zo ver bekend? Welke? Zijn deze opgenomen in één van de databanken met (potentieel) effectieve interventies? Voor zover bekend worden er geen interventies uitgevoerd waar de focus ligt op de ziekte verslaving, zoals in het programma van Be Aware. Deze geven voorlichting over met name middelen-gebruik, zoals roken, alcohol en drugs. In totaal zijn er 60 interventies opgenomen in de interventie databases van het Nederlands Jeugd Instituut en Het RIVM waarvan er slechts 4 beoordeeld zijn. De 4 beoordeelde interventies zijn: 13

14 Naam interventie Organisatie Doel Naam interventie Organisatie Doel Naam interventie Organisatie Doel Naam interventie Organisatie Doel Leren signaleren GGZ Noord-Holland Noord Het product Leren signaleren heeft tot doel intermediairen te trainen in het signaleren van psychische problemen en alcohol- en drugsgebruik bij jongeren, omdat dit risicofactoren voor suïcide blijken. Actie Tegengif STIVORO voor een rookvrije toekomst Voorkómen dat jongeren beginnen met roken en het terugdringen van het aantal jongeren dat experimenteert met roken. Smoke Alert STIVORO voor een rookvrije toekomst Smoke Alert heeft als doel om stoppen met roken bij jongeren te bewerkstelligen. Daarnaast is Smoke Alert effectief bij het voorkómen dat jongeren gaan roken. De gezonde school en genotmiddelen voor het voortgezet onderwijs Trimbos-instituut DGSG vermindert of voorkomt middelengebruik bij leerlingen. De school ontwikkelt een samenhangend beleid met aandacht voor lessen over alcohol, tabak en drugs; ouderparticipatie; een genotmiddelenreglement; en zorg voor leerlingen met problemen. Overeenkomsten en verschillen Wat zijn de belangrijkste overeenkomsten en verschillen (puntsgewijs)? De verschillen: Het programma is inhoudelijk wezenlijk anders opgebouwd dan de meeste bestaande voorlichtingsprogramma s: Bij Be Aware ligt de focus op de ziekte verslaving en niet op middelengebruik (alcohol, drugs, roken, gamen, etc.). Hoe ontstaat het? Wat gebeurt er in de hersenen? Hoe is het te voorkomen? Jonge ervaringsdeskundige voorlichters( peers jaar) van Be-Aware worden ingezet. Hierdoor is het inlevingsvermogen van de voorlichter groot en wordt afwijkend gedrag eerder gesignaleerd. De openheid in de klas wordt zo bevorderd. Andere interventies maken wel gebruik van peers maar vaak in de vorm van theater als methode. Door de data verzameld m.b.v. de stemkastjes: 1. Zijn leerlingen zeer actief betrokken, blijven ze geboeid en geïnteresseerd. Het gaat echt over hen! 2. Ontstaat de mogelijkheid om direct in te spelen op onderwerpen die blijken te leven (voorlichting op maat). 3. Krijgt de school goed inzicht in de status quo van haar leerlingen inzake verslaving. De training van de docenten, waardoor zij betrokken raken bij de voorlichting en problematiek. Alleen DGSG zorgt er ook voor dat docenten de voorlichting kunnen geven met behulp van door Trimbos ontwikkelde materialen. Dit programma behandelt alleen alcohol, roken en drugs en niet verslaving in het algemeen. Er komt geen voorlichter op school; de docent voert uit. 14

15 De betrokkenheid van de ouders: ouders die voorlichting supporten ten overstaan van hun kinderen en hun kennis over het onderwerp vergroten, versterken het effect van de boodschap. Beschikbaarheid Be Aware gecertificeerd vertrouwenspersoon. Zo nodig kunnen hulpvragen worden verder geleid naar de daarvoor geschikte lokale instanties. Be Aware volgt een meerjarenplan, waardoor de leerlingen meerdere malen per schoolcarrière worden benaderd/geïnformeerd. Door de zorgvuldige opbouw van het programma, de betrokkenheid van de beschreven doelgroepen en de langere termijn benadering van Be Aware, zal dit wezenlijk bijdragen aan het helpen bepalen van de houding t.o.v. risicovol gedrag en het realiseren van gedragsverandering. De overeenkomsten: Het belang en de veiligheid van het kind staat voorop. De doelgroep is dezelfde. Het voorkomen van verslaving en de problemen die daardoor ontstaan. Kennisoverdracht. Toegevoegde waarde Wat is de toegevoegde waarde van deze interventie? De aspecten die Be Aware bijzonder maken in vergelijking met bestaande interventies zijn: Be Aware komt niet alleen een verhaal vertellen over drugs en alcohol, of waarschuwen; er wordt door de uitwisseling tijdens de sessies en de stemkastjes ook actief gesignaleerd; dit maakt het mogelijk om direct in te spelen op wat er leeft in de klas en desgewenst de school te informeren/betrekken. Het inlevingsvermogen van de jonge voorlichter en de wisselwerking tussen voorlichter en klas brengen een interactie op gang waardoor de jongeren zich open durven uit te spreken en vragen durven te stellen over het onderwerp; met de voorlichter en met elkaar. Dit levert een aanzienlijke vergroting van de impact van de boodschap op. Be Aware is een combinatie van vroegsignalering, educatieve voorlichting en drempelverlagend voor behandeling. Daarmee speelt Be Aware in op de trend van verbinding preventie-curatie. Er is daadwerkelijk hulp mogelijk als dit gevraagd wordt of nodig (b)lijkt; de benadering van Be Aware maakt vroeg signaleren mogelijk. De aandacht voor de ouders maakt vast onderdeel uit van de aanpak samen met de school. Mede door de docententraining worden de docenten nauw bij het programma betrokken, waardoor de effectiviteit wordt vergroot. Leerlingen worden op meerdere momenten van hun schoolcarrière benaderd/geïnformeerd 15

16 3. Samenhang (Facultatief) Beschrijf in maximaal 250 woorden hoe de aanpak aansluit bij de aanleiding, het doel en de doelgroep. Anders gezegd: hoe leidt deze aanpak bij deze situatie en/of dit probleem tot het beoogde doel bij deze doelgroep. Het aantal verslaafden neemt toe en dit heeft een grote impact op de gezondheid en persoonlijke levenssfeer van de verslaafde, de zorgorganisaties en de maatschappij. Omdat de basis voor verslaving reeds in de puberteit wordt gelegd, is preventie op jeugdige leeftijd het meest effectief. De school is de plaats waar deze jongeren bereikt kunnen worden en waar de organisatie dusdanig is dat er vroegsignalering op kan treden. Hiervoor zijn naast de hoofddoelgroep jongeren tussen jaar ook de docenten en ouders erg belangrijk. Be Aware zet daarom voor elke aparte doelgroep in op: - vergroten van kennis rondom verslaving en de symptomen en risico s en gevolgen ervan (jongeren, docenten en ouders) - verandering naar negatieve attitude t.o.v verslaving (jongeren) en attitude dat ouders en docenten een belangrijke rol spelen bij voorkomen van verslaving onder jongeren (docenten en ouders) - vergroten van weerbaarheid tegen sociale druk (jongeren) - gevoel anderen op gedrag en symptomen van verslaving aan te spreken (jongeren) en het gesprek erover aan kunnen gaan (docenten en ouders) Be Aware gaat in op alle facetten, met een mix van activiteiten en gedurende meerdere jaren: Jongeren: - voorlichting tijdens lessen met beelden, peer-education en opdrachten (kennis) - oefenen met rollenspellen en discussiëren aan de hand van uitkomsten van stemkastjes (sociale norm/eigen effectiviteit) Docenten: uitvoeren en begeleiden van casussen en toetsen Ouders: interactieve ouderavonden/ouderportal op website Als eindresultaat levert Be Aware een rapport met handreikingen voor schoolgezondheidsbeleid op verslaving. 4. Uitvoering Materialen Welke materialen zijn beschikbaar voor de uitvoering, werving en evaluatie van de interventie? De materialen zijn onder te verdelen in materialen voor voorlichting aan leerlingen, opleiding van voorlichters en docenten, werving van en informatie voor scholen, informatie voor ouders, en algemene materialen. 1. Materialen voor voorlichting aan leerlingen: Lesboekje (bijlage 1) De voorlichting wordt ondersteund door een lesboekje dat iedere leerling krijgt. De volgende hoofdstukken worden behandeld: gewoonten versus verslaving wat is nou verslaving hoe herken je verslaving je hersenen en dopamine beloningssysteem en je hersenen verslavingsgevoelig? stemkastjes zelf test oorzaken en gevolgen werkopdracht 16

17 wist je dat? denkfouten telefoon enzo vertrouwenspersoon Powerpoint presentatie (bijlage 2) Dit vormt de leidraad van het programma voor zowel de leerlingen als de voorlichter. Film (bijlage 3) Tijdens de les wordt een film van 8 minuten getoond, waarin jonge ex-verslaafden hun verhaal vertellen over hoe hun verslaving is begonnen en wat dit met hun leven heeft gedaan. Op basis hiervan worden de oorzaken en gevolgen van verslaving herkend en benoemd. Stemkastjes Tijdens de voorlichting beantwoorden de leerlingen anoniem vragen m.b.t. verslaving en hun omgeving. De resultaten verschijnen direct op het scherm en juist omdat de antwoorden anoniem zijn, vormen deze een goed middel om de interactie tussen leerlingen te bevorderen. Tevens bieden de verkregen gegevens waardevolle informatie voor de school m.b.t. de status quo van hun leerlingen. De gegevens maken het voor de school inzichtelijk welke problemen of risico s zich eventueel voordoen, zonder dat de privacy van de leerlingen wordt geschonden. De school heeft gegevens over hoe vaak verslaving voorkomt bij haar leerlingen en welke verslavingen er voorkomen. Naar aanleiding van de gegevens kan de school haar beleid tav verslaving ontwikkelen/verfijnen/aanpassen. 2. Materialen voor opleiding voorlichters en docenten Handleiding en Trainingsboek Voorlichters (bijlage 4) Voorlichters die door Be Aware worden opgeleid ontvangen een handleiding en trainingsboek; die zijn opgesteld door Be Aware in samenspraak tussen de Senior Voorlichter en de pedagoog uit het team. De opleiding geschiedt zowel on the job, als in één-op-één sessies en gezamenlijke sessies. De training wordt ondersteund door schriftelijke achtergrond informatie, didactische training, regels (gedragscode voor de voorlichters) en een omschrijving van de materialen. De voorbereiding van de les, het geven van de les, het afsluiten en de evaluatie van de les worden hierin besproken. Docenten trainingsboek (bijlage 5) Hierin staat uitgelegd hoe de voorlichting door Be Aware wordt gegeven, wat de rol van de docent (mentor) hierbij zal zijn en hoe hij hierop wordt voorbereid. Tevens bevat het docenten begeleidingsboek uitleg over de aspecten van verslaving en biedt handvatten om dit te signaleren, (vroegtijdig) te herkennen en hierover het gesprek aan te gaan. Casussen en toets in het mentorboekje (bijlage 6) De begeleidende docent (mentor) krijgt casussen en een toets over behandelde onderwerpen, die op een later moment in de klas kunnen worden behandeld c.q. afgenomen. Dit geeft de docent de mogelijkheid om nog een keer klassikaal met de leerlingen te evalueren; het komt regelmatig voor dat ná de voorlichting in de klas bepaalde onderwerpen loskomen en blijken te leven die zeker opvolging nodig hebben. Met de casussen kan dieper worden ingegaan op een specifiek probleem en de toets geeft het kennisniveau over verslaving weer. Beide worden aangeleverd door Be Aware. Materialen voor werving van en informatie aan scholen: Brochure (bijlage 7) Scholen worden door ons veelal telefonisch benaderd. Indien een school geïnteresseerd is in het programma, maken wij een afspraak, waarbij wij de Brochure Voorlichting voor jongeren over verslaving overhandigen. Hierin staat informatie over: Wie zijn wij? Hoe onderscheidt ons programma zich? Waaruit bestaat het voorlichtingsprogramma, de follow-up en de kosten. Rapportage Elke serie sessies wordt na afloop met de school en docenten geëvalueerd; Be Aware levert de school een rapportage van de uitkomst van de stemkastjes en de toetsen en koppelt de ervaringen met de klassen terug. (zie verder hoofdstuk evaluatie van praktijkervaringen). 17

18 Protocol Vertrouwenspersoon (bijlage 8) Voorafgaand aan de voorlichting ontvangt de school het Be Aware Protocol Vertrouwenspersoon. Dit protocol stelt regels ten aanzien van de taken en verantwoordelijkheden van deze vertrouwenspersoon van Stichting Be Aware. Tevens zijn de kaders geschetst ten aanzien van het omgaan met vertrouwelijke informatie door de vertrouwenspersoon. Materialen voor ouders: Testen (bijlage 9) De ouders krijgen tijdens de informatieavond bij aanvang van een nieuw schooljaar, een hand-out en een checklist mee naar huis. De hand-out geeft algemene informatie over het programma van Be Aware en verwijst naar de website en ouderportal. Aan de hand van een checklist kunnen ouders een inschatting maken over de eventuele verslavingsgevoeligheid van hun kind. Eventuele problemen kunnen zo vroegtijdig worden opgespoord. Nieuwsbrief (bijlage 10) De ouders ontvangen voorafgaand aan de voorlichting die hun kind op school gaat krijgen een (digitale) nieuwsbrief. Algemene materialen: Kwaliteitshandboek (bijlage 11) In het kwaliteitshandboek wordt de werkwijze, de implementatie en het bewaken van de kwaliteit van de interventie beschreven. Het doel van de kwaliteitsbewaking en monitoring is programma-integriteit: uitvoering van het programma van Be Aware zoals deze bedoeld is. Be Aware wil zo alle belanghebbenden steeds de best mogelijke kwaliteit en ondersteunende processen bieden c.q. borgen. Als jonge organisatie heeft de stichting de behoefte om heldere afspraken te maken en deze op te volgen; voor de externe betrokkenen geeft dit de zekerheid dat de processen volgens afspraak verlopen. Website Op de website wordt actuele informatie gegeven over verslaving en jongeren in het algemeen en ons programma in het bijzonder. De website is onderverdeeld in verschillende rubrieken: o.a. scholieren, ouders, scholen en docenten. Speciaal voor ouders is er een aparte sectie met veel informatie over het tijdig signaleren en het voorkomen van, of het omgaan met kinderen met, een mogelijk verslavingsprobleem. Persberichten en advertenties Door middel van publicaties en persberichten wordt opgedane kennis extern gedeeld. In het publiciteitsplan van Be Aware is de uitgifte van persberichten op regelmatige basis opgenomen. Als wij in een regio voorlichting hebben gegeven op een school, stellen we de pers hiervan op de hoogte. In regionale dagbladen wordt geadverteerd om aandacht op het onderwerp te vestigen. Met enige regelmaat worden er interviews gegeven in vakbladen en overige publicaties. Tevens is er een uitgebreid item op lokale televisiezenders geweest, waarin aandacht op het voorlichtingsprogramma en de verslavingsproblematiek onder jongeren werd gevestigd. Be Aware ontving van Google Google Grant, als non profit organisatie ontvangt Be Aware t.w.v. een bepaald bedrag gratis vindbaarheid op internet. Regionale kranten sponsoren Be Aware door het gratis plaatsen van zg. Stoppers, kleine advertenties. Type organisatie Welk(e) soort(en) organisatie(s) kan /kunnen de interventie uitvoeren? Be Aware voert de interventie zelf uit, dit is de kracht van het programma: hiervoor worden de voorlichters gedegen getraind en worden zij opgeleid tot vertrouwenspersoon. Het aantal voorlichters zal steeds in de pas blijven met de schaal waarop het programma wordt uitgerold. 18

19 De school en docent spelen hierbij wel een belangrijke rol. De docent, veelal de mentor van elke klas, is bij de sessie in zijn klas aanwezig. De docent kan kort na de sessie in de klas een door Be Aware aangeleverde - toets afnemen bij de leerlingen: hierdoor wordt gemeten in welke mate de kennis is overgedragen en dit biedt de docent een goede opening om o.a. aan de hand van een aantal casussen die Be Aware ook aanlevert - met de klas nog een keer over het onderwerp te praten. Mogelijk zijn er nog vragen of blijken er zaken op te komen die aandacht/opvolging behoeven. In dat geval kan Be Aware hiervoor worden ingeschakeld. Doordat de docent vooraf een training heeft doorlopen en tijdens en na de sessie bij het onderwerp betrokken wordt, wordt draagvlak gecreëerd voor het programma. Opleiding en competenties Welke opleiding /training en specifieke competenties van de uitvoerders zijn vereist? De uitvoerders van de interventie zijn de voorlichters van Be Aware en de docenten (mentoren) van de klas. 1. Opleiding en competenties Voorlichters De voorlichters (ervaringsdeskundigen) zijn in dienst van de Stichting Be Aware en hebben een heldere taak- en functie omschrijving. Zij worden vooraf zorgvuldig gescreend op geschiktheid voor deze taak en dienen minimaal 3 jaar in herstel te zijn. Na het succesvol doorlopen van de training en het afronden van de opleiding tot vertrouwenspersoon, krijgen zij een dienstverband aangeboden. De competenties waarop kandidaten voor de functie van voorlichter worden beoordeeld om in aanmerking te komen voor deze functie zijn: ervaringsdeskundigheid empatisch vermogen communicatieve en didactische vaardigheden voldoende theoretische kennis van het onderwerp en achtergronden, c.q. lerend vermogen goed kunnen omgaan en een klik hebben met kinderen in de doelgroep taalvaardigheid in woord en geschrift het vermogen het programma op maat te maken, dwz het programma aan te passen aan het opleidingsniveau van leerlingen De voorlichters worden gedurende 3-4 maanden getraind en gecoacht. De opleiding wordt ondersteund door een opleidingshandboek. Een voorlichter in opleiding volgt tevens een erkende opleiding tot vertrouwenspersoon en is na het succesvol afronden daarvan gecertificeerd. Vertrouwenspersonen van Be Aware zijn aangesloten bij de NVVVL. 2. Opleiding en competenties Docenten (mentoren) Voorafgaand aan de voorlichting krijgen de docenten een docententraining bestaande uit voorlichting over verslaving, kennisoverdracht over het herkennen van een zich ontwikkelende - verslaving, hoe ze screening kunnen toepassen, hoe om te gaan met acuut of chronisch risicovol gedrag en/of misbruik, hoe het gesprek met de leerling aan te gaan en welke regels, procedures en sancties er op school gelden. Hiervoor is een schriftelijke docententraining beschikbaar. Voor het slagen van de interventie is een langdurige relatie met de school van belang om draagvlak te creëren. In het mentorboekje wordt beschreven hoe zij casussen kunnen behandelen en de uitleg van de toets, die zij facultatief kunnen afnemen om kennis bij leerlingen te testen. Ook de modules zijn voorzien van een uitleg voor de docent. Kwaliteitsbewaking Hoe wordt de kwaliteit van de interventie bewaakt? Kwaliteitsbewaking Voor het bewaken van de kwaliteit heeft Be Aware een systeem ontwikkeld om de uitvoering te 19

20 monitoren (te meten of de interventie wordt uitgevoerd zoals bedoeld). Meetbare indicatoren zijn: de opmerkingen in het rapport van de mentor waarin hij de wijze van uitvoering beoordeelt eindbeoordeling door de school bij evaluatie na afloop sessies gegevensverzameling op basis van deze indicatoren geven een beeld van het niveau van de uitvoering. Onderhoud Om de uitvoering van de interventie goed te onderhouden is nodig: opleiding van nieuwe medewerkers coaching op de uitvoering vervolgopleiding medewerkers (relevante cursussen, congressen, workshops t.b.v. vergroten kennis en uitbreiden competenties) doorontwikkeling van de methodiek (nieuw doorontwikkelde elementen vragen uiteraard opnieuw om opleiding) Onderhoud en kwaliteitsbewaking betekenen monitoring van de resultaten. Uit de monitoring kan blijken dat aanscherping of bijsturing nodig is van de uitvoering van (bepaalde onderdelen van) de interventie. Dit vraagt specifieke aandacht van degenen die het onderhoud van het programma verzorgen: de pedagoog van het team in samenspraak met voorlichters, externe deskundigen en de Raad van Advies. Aanpassingen in de interventie als gevolg van doorontwikkeling kunnen vervolgens weer leiden tot aanvullende kwaliteitscriteria en wijzigingen in de indicatoren. Doel van de kwaliteitsbewaking en monitoring is programma-integriteit, dat wil zeggen uitvoering van de interventie zoals deze bedoeld is. Programma-integriteit wordt gezien als een van de werkzame factoren van effectieve interventies. Be Aware bevindt zich in het laatste deel van de opstartfase. Voor de uitrol in schooljaar , heeft Be Aware een kwaliteitshandboek opgesteld volgens de ISO-9001 principes. Werkafspraken zijn daarin goed beschreven, procedures liggen vast en de opvolging ervan wordt periodiek getoetst en geregistreerd. Het handboek is op verzoek van scholen en instanties ter inzage beschikbaar. Medio 2014 start Be Aware met het halfjaarlijks opstellen van een review, uitkomsten zullen worden geregistreerd, doelstellingen indien nodig - bijgesteld en actiepunten benoemd binnen bepaalde tijdskaders. De uitvoering en realisatie daarvan wordt gemonitord en geregistreerd. Dit kwaliteitshandboek zal een levend document zijn en aan de hand van ontwikkelingen en nieuwe inzichten worden herzien. In het jaarverslag zal hierover worden gerapporteerd; het eerste Be Aware verslag brengen wij uit in oktober Randvoorwaarden Wat zijn de organisatorische en contextuele randvoorwaarden voor een goede uitvoering van de interventie? De organisatorische randvoorwaarden die essentieel zijn voor een goede uitvoering van de interventie, hebben wij als volgt verdeeld en gespecificeerd: de interventie: personele inzet, tijdsbesteding, kosten de uitvoerende professionals: opleiding, ervaring, competenties de Be Aware organisatie zelf: in- en extern draagvlak, mogelijkheden tot interne en externe samenwerking Contextuele randvoorwaarden zijn in dit verband: de scholen, waarmee vooraf goede afspraken worden gemaakt over de uitvoering van de interventie en de samenwerking daarin; duurzame relatie, eigenaarschap van de school de inzet en positieve ondersteuning van docenten en ouders mogelijkheid tot hulpverlening: de lokale contacten die Be Aware heeft voor het eventueel verder leiden van hulpvragen 20