Verslag International Night

Transcriptie

1 Jaargang 10 no. 2 K rt Uitgave van BPW (Business and Professional Women) The Netherlands. April 2003 Inhoud International Night blz. 1-4 Waterforum 2003 blz Dagboek Lesha blz Prijs Active Citizens blz. 19 Europees Congres blz. 20 Medisch blz Clubnieuws blz. 23 Bezuiniging Vrouwenwerk blz Verslag International Night Zaterdag 10 mei a.s. vindt de Algemene Ledenvergadering van BPW The Netherlands plaats, ten kantore van ZijActief Nederland in Amersoort. Het bestuur zou het bijzonder waarderen indien naast de besturen ook veel leden van de clubs aan deze vergadering deel zouden nemen Verdere informatie is reeds in uw bezit. Uiteraard is er na de vergadering voldoende tijd om onder genot van een drankje en hapje te netwerken. Het verslag van de vorige ALV is aan te vragen bij het secretariaat bpwnl@planet.nl. Colofon KortNieuws is een uitgave van Business and Professional Women The Netherlands en verschijnt ca. 6 maal per jaar. Oplage: Oplage Redactie: Kiek Houthuijsen, Verena op ten Noort en Marjanke Spanjer. Uw bijdrage kunt u en aan Kiek@xs4all.nl. Sluitingsdatum volgende nummer: 10 mei 2003 Margré Wiarda en Wikje Alink bij de inschrijving Het vignet dat alle bezoekers kregen opgeplakt. International night, 11 maart jl., stond onder andere in het teken van de start van de nationale en internationale activiteiten van vrouwen op het gebied van "water". Het is de start van het nationale project Women for Water en het World Water Forum in Kyoto, Japan in samenhang met duurzame ontwikkeling en strijd tegen armoede. De voorzitter van BPW the Netherlands, Trees Raas, opende de bijeenkomst en verwelkomde genodigden en leden. Staatssecretaris Agnes van Ardenne kon helaas niet aanwezig zijn in verband met de verkiezingen van die dag; zij werd vervangen door Bram van Ojik, bijzonder ambassadeur voor duurzame ontwikkeling. Ook verwelkomde Trees de aanwezige ambassadeurs van Japan, en Nigeria en vertegenwoordigers van de ambassades van Kenia en Servië en Montenegro alsmede Annemarie Jorritsma en Lena Hokfelt, European Coördinator van BPW. Trees gaf een toelichting op het programma, dat in samenwerking met de NVR was georganiseerd. Specifieke BPWonderdelen zijn de kaarsenceremonie, die internationaal overal wordt gevierd in deze periode en de uitreiking van de Liesbeth van Dorsser Keus wisselprijs aan een vrouw die veel betekent voor de empowering van werkende vrouwen en een voorbeeldfunctie voor andere vrouwen is. Gezamenlijk onderwerp was de start van het waterproject van de NVR en BPW Women for Water, ter gelegenheid van het Derde Wereld Waterforum dat volgende week in Tokio wordt gehouden. Aanbieden Liesbeth van Dorsser Keusprijs door Trees Raas De jury, samengesteld uit bestuursleden van BPW The Netherlands, heeft haar keus laten vallen op Annemarie Jorritsma, een van de vijf genomineerden. Zij is de tweede aan wie deze prijs wordt toegekend wegens haar verdiensten voor de empowerment van vrouwen door o.a. in hoge (politieke) posities als minister van Verkeer en Waterstaat en vice premier, tevens minister van Binnenlandse Zaken en thans waarnemend 1

2 burgemeester van Delfzijl een rolmodel te zijn door o.a. de organisatie van een bezoek aan Berlijn van vrouwelijke entrepreneurs en de bevordering van niet traditionele beroepen voor vrouwen. Ook heeft zij iets met water. Zij ontving de Jacoba van Beierenprijs voor de verbetering van rivierdijken tijdens haar zittingsperiode. Kitty Roozemond, voorzitter van het FNV en haar voorgangster, gaf het bijbehorende beeldje aan Annemarie door, samen met de nieuwe oorkonde die de winnaars mogen behouden. Aan de prijs is een jaar lidmaatschap van BPW The Netherlands verbonden. In haar dankwoord gaf Annemarie Jorritsma aan, dat zij blij is met de toekenning van de prijs gezien de criteria die daarvoor werden gesteld en het onderwerp van de avond. Want "we zijn er nog niet. Hoewel Nederland niet meer zo achter ligt, zijn vrouwen in de top van government & business in Nederland nog zeldzaam." Inleiding sprekers Lesha Witmer, secretaris van BPW The Netherlands leidde de volgende sprekers in met een kort overzicht van gedenkwaardige elementen in deze bijeenkomst. 1.Het is het eerste evenement over de invloed van vrouwen op het water management: 2.Voor de tweede keer is er een vrouwenvertegenwoor-diger in de Nederlandse rege-ringsdelegatie. Zij is gekozen uit 25 capabele kandidaten. Samenvatting toespraak van Ir. Sigrid Bollwerk, vrouwenvertegenwoordigster in de Nederlandse regeringsdelegatie bij het World Water Forum 3 in Kyoto, Japan Sigrid Bollwerk was vereerd met haar verkiezing als vertegenwoordiger van de vrouwenorganisaties in Nederland. Zij had zich de voorgaande weken intensief voorbereid op het forum dat die zaterdag zou beginnen. Het forum bestond eigenlijk uit twee conferenties: het forum zelf, waar water-stakeholders (iedereen die iets met water te maken heeft, commercieel, vanuit de overheid, niet-commerciële organisaties en privé personen) uit de hele wereld elkaar ontmoeten en de conferentie van ministers van 120 landen die resultaten moeten bereiken. Tot de Nederlandse delegatie behoorde ook mevrouw Schultz van Haegen, staatssecretaris Verkeer en Waterstaat en uiteraard waterambassadeur kroonprins Willem Alexander. Het feit dat er een speciale vertegenwoordiger van de vrouwenorganisaties in de delegatie is opgenomen betekent helaas eigenlijk ook dat mensenrechten nog steeds niet hetzelfde zijn als vrouwenrechten. In ieder geval is dit forum een kans en een uitdaging om de principes over recht op schoon water voor iedereen in de praktijk te brengen. Sigrid is blij met de steun nodig om de resoluties in actie te vertalen. Een toast Lesha Witmer bracht een toast uit op het welslagen van het Forum. Daarna vraagt zij aandacht voor de vrouwen in oorlogsgebieden en verzoekt om een minuut stilte. Vervolgens meldde zij een andere mijlpaal die die dag bereikt was: bij het Internationale Strafhof waren die dag 8 vrouwelijke rechters benoemd, ondermeer dank zij de Internationale Vrouwenlobby. Verder bracht zij de aanwezigen onder de aandacht dat er op 28 mei a.s. waterschapsverkiezingen zijn en dat er nog vacatures zijn die door de vrouwenorganisaties graag vervuld zouden zien door vrouwen. Vervolgens kondigde zij de volgende spreker aan: Bram van Ojik. Speech Bram van Ojik In verband met de Provinciale verkiezingen van die dag kon Agnes van Ardenne niet aanwezig zijn. Bram van Ojik, ambassadeur voor Duurzame Ontwikkeling en eveneens gedelegeerde in Kyoto op het Water Forum, sprak in haar plaats. De mening van de staatssecretaris is, dat men nu eens moet ophouden met alleen praten, maar ook tot concrete afspraken en daden moet komen. Er wordt al zo lang gepraat. De voorraad van zuiver drinkwater slinkt en de wereldbevolking zal over vijftig jaar één biljoen mensen tellen. Waterschaarste is echter nog het minste, de vervuiling van rivieren en ander oppervlaktewater is nog veel ernstiger. 2

3 Per jaar wordt er zo n 2 miljoen ton vuil in rivieren geloosd en door besmet water vallen er jaarlijks 2 miljoen doden, aan malaria 1 miljoen. Voor het overgrote deel is het een ontwikkelingsprobleem; veel bronnen zijn vervuild of niet toegankelijk voor arme mensen. De World Summit on Sustainable Development in Johannesburg in 2002 was bedoeld om gepraat om te zetten in actie. Dit kan niet zonder de medewerking van de mensen zelf en vooral ook de engendering, het betrekken van de vrouwen. Ook dit is een element van de feminisering van de armoede. Tweede prioriteit is het betrekken van vrouwen bij opleidingen. Er zijn enorme bedragen nodig, die niet alleen van overheden kunnen komen. Public-private partnership is nodig. Verder heeft Agnes van Ardenne een beroep gedaan op de landelijke afdeling van internationale vrouwenorganisaties om hun netwerk te activeren om er zeker van te zijn dat vrouwen in zuidelijke landen actief gaan participeren in de democratisering van het management en gebruik van water. De overheid steunt de NVR in het vormen van allianties op basis van gender onder het motto Women for Water. Voorbeeld Suriname Lesha bedankte de spreker en gaf zelf een voorbeeld van watermanagement in het hedendaagse binnenland van Suriname. Een verhaal van twee dorpen aan een rivier. De vrouwen in het stroomopwaarts gelegen dorpje hadden ruim schoon stromend water in de rivier en gebruikten het voor de was e.d. Zij wisten niet dat er stroomafwaarts een dorpje lag dat het dus moest doen met hun vervuilde water. Doordat iemand van buiten hen daarover vertelde kwam er contact en samenwerking: de vrouwen gingen hun gewoonten zo veranderen dat ook nieuwe ontwikkelingen plaatsvonden, zoals scheiding van kook- en waswater en irrigatie. de internationale gasten staken voor hun land de kaarsen aan BPW Kaarsenceremonie De kaarsenceremonie van BPW, die traditioneel wordt gevierd rond Internationale Vrouwendag, dateert uit de tweede wereldoorlog. De oprichtster en destijds internationale voorzitter, Lena Madesin Phillips (USA), bedacht hem, in verband met de moeizame communicatie in de oorlogsperiode. Op deze manier konden de BPW-vrouwen in gedachten bij elkaar zijn en uitdrukking geven aan hun verbondenheid. Voor iedere regio wordt een kaars aangestoken en gasten uit die regio wordt gevraagd dit te doen. Ieder jaar worden ook de doelstellingen van de organisatie weer even op een rijtje gezet: streven naar hoge beroepsstandaard, aanmoediging van (jonge) vrouwen zich te ontwikkelen en zich op te laten leiden voor een vak of beroep, vrouwen bewust te maken van hun verantwoordelijkheden in de maatschappij en zich in te zetten voor gelijke kansen en gelijkwaardige posities voor vrouwen, discriminatie uit te bannen en samenwerking en vriendschap tussen vrouwen te bevorderen. Omdat het World Water Forum 3 zou plaatsvinden in Kyoto, en Japan dus gastland zou zijn, was de ambassadeur van Japan uitgenodigd op deze bijeenkomst het woord te voeren. Toespraak van zijne exellentie Hiroharu Koike, ambassadeur van Japan Voor het dessert wilde de ambassadeur graag even wat geestelijk voedsel uitdelen. Water is nodig voor alle leven op aarde. Het management daarvan is belangrijk. Nederland heeft een lange historie voor wat betreft de beheersing van water en is daar wereldberoemd om. Door de eeuwen heen zijn Nederlanders vaak ingeschakeld om waterprojecten uit te voeren of op te zetten. Zo ook in Japan. In 1876 kwamen Nederlandse waterbouwkundig ingenieurs in Japan en deden daar meer dan 30 projecten. Groot was de teleurstelling van zijne excellentie, toen bleek dat de namen van in Japan wereldberoemde Nederlanders, waaronder Van Doorn en Verbeke, in Nederland helemaal niet bekend waren. Betrokkenen waren de rest van hun leven in Japan gebleven en in Nederland niet bekend geworden. In Japan werden zij geëerd met een standbeeld, dat in de tweede wereldoorlog zelfs is verborgen toen alle metaal moest worden ingeleverd. In sommige Japanse dorpen wordt hen nog steeds eer betoond. 3

4 Wat essentieel is, is kennis en ervaring delen. Alleen met duurzame ontwikkeling kan de nodige verbetering van de veiligheid van drinkwater tot stand komen. Ontwikkeling is empowerment en andersom, voor vrouwen én mannen. Erkennen dat vrouwenrechten ook mensenrechten zijn is niet genoeg, de vrouw heeft een actieve rol in de maatschappij die gewaardeerd moet worden. Nederland is een donor van Afrikaanse landen, Japan is dat ook en wel de grootste in Tanzania, Ghana en Kenia met hulp ten bedrage van negenhonderd miljoen dollar in een aantal projecten op het gebied van educatie en vrouwenontwikkeling. Een van de projecten is een vijfjarenplan waarvoor 150 miljoen dollar beschikbaar is, voor de verbetering van de watervoorziening in Afrika. In september 2003 zijn de vijf jaar om en volgt er een bijeenkomst. Het WWF3 vindt plaats in Kyoto en Osaka. Prins Willem Alexander, die in 2000 president van de organisatie werd, zal ook aanwezig zijn. Tijdens het forum zullen 100 panels water en armoede als onderwerp hebben. De stakeholders zijn direct betrokken tijdens de laatste 2 dagen van het Forum. De Water-action van de ministers op basis van de dialoog, zal worden geopend door de Japanse minister van Transport, een vrouw. Ook de minister van Buitenlandse Zaken is een vrouw. In Japan zijn van de 20 ministers 4 vrouwelijk. Tot slot sprak de ambassadeur de wens uit dat de gasten na het Forum nog even de moeite zouden nemen Kyoto en omgeving te bezichtigen. Kyoto heeft cultureel veel interessants te bieden als voormalige hoofdstad van Japan, met meer dan 2000 schrijnen en tempels. Presentatie door drs. Alice Bouman, lid Commissie Duurzame Ontwikkeling van de NVR Alice Bouman was de eerste Nederlands gedelegeerde in Johannesburg in augustus Zij vertelde als inleiding op haar presentatie de anekdote over hoe de slogan Women for water, water for women werd gevonden in de tent, waarin 45 vrouwenorganisatie uit de hele wereld bijeen waren. De tent bezweek onder het water van de zware regenval en door de kletsnatte vrouwen was de slogan zo gevonden. Alice was de laatste spreker na het eten met de presentatie Women for water, water for women. Zij vatte de actie samen met act locally, join forces globally. Aan de hand van 19 dia s maakte zij duidelijk welke organisaties in Nederland bij het project zijn betrokken, de verschillende functies van water, welke economische activiteiten daarmee samenhangen, het verband tussen water en duurzame ontwikkeling, de activiteiten die horen bij het project (van Den Haag via Johannesburg naar Kyoto), de Principes van Dublin en de conclusie wat Water is en welke actie nodig is. De tekst van de presentatie is op te vragen bij BPW The Netherlands (bpwnl@planet.nl) of bij de NVR, Commissie Duurzame ontwikkeling (nvr-ciedo@vrouwen.net). Slottoespraak door Henriët van Dijk, voorzitter Commissie Duurzame Ontwikkeling van de NVR Henriet van Dijk bedankte BPW voor het ter beschikking stellen van haar International Night voor de kick-off van het waterproject. Zij had daarbij twee vragen: wat is logischer dan vrouwen en water en wat is moeilijker dan vrouwen en water, een plaats aan de tafel. De ministeries van Verkeer en Waterstaat en Buitenlandse Zaken steunen de organisatie. Zij wenste de delegatie veel succes en sprak de hoop uit dat de meeting vruchtbaar zou zijn. Zij bedankte degenen die de organisatie van deze avond verzorgden en allen die eraan meewerkten om deze tot een succes te maken. Wij hebben elkaar nodig, a balanced world needs a balanced society. Dear BPW Europe. Please note, that my address has changed definitively. the correct address to reach me in bpw europe matters is: gabriella.canonica@bpw-europe.org Best regards Gabriella Canonica ECC member BPW Europe ONLINE the international Homepage of BPW International is on-line!!! 4

5 Veel nieuws over water in deze KN. De vertegenwoordigers van de verschillende vrouwenorganisaties hebben dan ook goed hun steentje bijgedragen in Kyoto, getuige onderstaande verslagen van sessies in Kyoto door de gezamenlijke vrouwenorganisaties WECF, NVR, BPW International en NetWwater. 17 maart 2003 Session Title: Gender, water and poverty reduction. Rapporteur: M. Maas, B.M. Witmer Maria Maas 1. Key Issues Public-private partnership(s); Integrated Water Resource Management IWRM; Gender mainstreaming; Gender responsive budgeting ( Water, Equity and Money, the need for gender sensitive budgeting ) 2.Actions a list of women (organizations) is being compiled for building a strong Women for Water coalition The idea of Women for Water initiative is to use the vast and extensive networks worldwide for the support of women s (grassroots) organizations in pursuit of Integrated Water Resources Management (IWRM) in their respective homelands. The network will ensure that women are (going to be) partners in this process, not target groups. It will empower (local) women s groups in such a way, that they are able to participate successfully in any form and at every level of integrated water resource management deemed necessary At the international level, Women for Water con-verges existing women s coalitions worldwide to develop collective efforts and synergies for policy changes and the implementation of existing commitments, and to prepare the grounds for women s equal participation in IWRM. 3.Commitments women for water initiative network: will try and facilitate the parties that asked for assistance and be the broker Minister of Sri Lanka of irrigation and water management, mr. Gamini J. Perera: pledged to include the gender aspects in the policies concerning his portfolio, that and have women involved on an equal basis Minister of Sri Lanka of irrigation and water management, mr. Gamini J. Perera: pledged to recommend to all governments to have a women organization representative on the govern-ment delegation Ambassador for sustainable development, mr. B. Ojik: pledged to promote the idea of having gender (main-streaming) as a permanent/ regular dialogue issue in every inter-ministerial meeting, rather than organizing separate meetings on this issue. 4.Recommendations Partnership can be divers: any combination to achieve the goal, provided certain criteria and conditions are met. Of course Major groups (incl. women), all stake-holders, should be involved as much as possible. The instrument of gender responsive budgeting is a very important tool. This instrument should not be used for evaluation purposes only. This instrument should be applied in a more pro active sense in that it will guide the process of budgeting itself. 21 March, 2003 Session Title: Pan European Local Partnership Initiatives, adjusting policies to local needs in NIS and Eastern Europe Rapporteur: Alice Bouman, NVR, Sascha Gabizon, WECF 1. Key Issues Polluted drinking water in Eastern Europe in NIS. Health effects of well water pollution from nitrates, pesticides and e-coli bacteria and fecalstreptococci caused by latrines, waste dumps and agriculture. Health effects are both long term (thyroid and brain dysfunction) and immediate (bluebaby-disease, diarrhoea, hepatitis) which are in some cases lethal to small children. This affects 7 million people in rural areas in Romania and 11 million in Ukraine. In urban areas a main problem is lack of proper waste-water management and pollution control. 5

6 Substantial water loss from leakage at network and domestic level and a culture of inefficient water use is a second main problem in urban areas. Involvement and strengthening of local communities in resource management. Gender mainstreaming and equal participation of women. Lack of and need for local low-cost efficient multi-stakeholder solutions to reach the MDGs. Organic agriculture and eco-sanitation to protect drinking water sources are the most viable, efficient and cost-effective solution. 2. Actions The NGO Medium&Sanitas has developed a replicable pilot project showing how with low-cost local efficient multistakeholder solutions implementing ecosanitation and organic agriculture combined with education and awareness raising which have an immediate positive effect of the drinking water and health of the local population. Connecting 50% of the rural population to conventional central drinking water and sanitation system largely surpasses the Romanian government s budget possibility. But by using the solutions developed by Medium&Sanitas the MDG s could be reached. MAMA-86 works towards the prevention of water spillage through independent research, aware-ness raising and education, legal support and pilot projects using water-meters as an economic instrument and installation. MAMA-86 s activities have immediate results and large impact. NGOs like MAMA-86 start to play a key role in consumer s rights protection and water sector reform. WECF, Netherlands Council of Women, BPW International and NetWWater Sri Lanka have initiated active-ties on Gender Responsive Budgeting (GRB) in Integrated Water Resources Management (IWRM). GRB will enable governments, NGOs, donors and multi-lateral agencies to execute and be accountable to their commitments for gender equity, poverty eradication, sustainable development and rights-based governance. 3.Commitments A Pan-European Local Partnership between Romanian, Ukrainian, Dutch and German women s organisations, environmental NGOs, small water companies, local authorities and universities will implement 4 replicable pilot projects to develop low-cost efficient solutions alter-native which will guarantee good quality drinking water for rural areas until The partnership includes: WECF, MAMA-86, Medium &Sanitas, NVR, Technical University Hamburg-Harberg Waste-Water Institute, Provitec, AgroEco, Femcon-sult, Local Authorities of Garla Mare, Yaremche, Nizhin, Poltava, Water Supply Consultants Yaremche 4. Recommendations 1. The European Commission has started the water partnership water for life including an NIS component for the reduction of the number of people without access to water and sanitation by 50%. The projects and programmes developed as part of the EU water partnership should include regional priorities for the NIS such as: Promote affordable efficient sustainable solutions such as ecosanitation, organic farming, rainwater-harvesting and decentralized waste-water treatment Design and implement all projects on multi-stakeholder equal partnership basis Include funding for local communities to develop awareness raising, education and practical projects on ecologically sound and affordable technologies, the health impact of water pollution and a healthy way of life. Alice Bouman Develop Gender Responsive Budgeting (GRB) at all levels and include a building block on gender with a wellbalanced representation of civil society grassroots women s organizations. Include Gender-impact analysis in monitoring and evaluation of programmes and projects Provide free high-quality legal services to local authorities, national authorities and civil society organisations to fully understand the consequences of public-private partnership contracts. 2.Establish a global convention on access to information, public participation and access to justice on environment and water, similar to the regional Aarhus convention. 3.Oblige international financial institutions to ensure social, environmental and economical sustainability of their loaning schemes, especially in the water sector. 6

7 4. All the water and sanitation institutions should adopt and implement a gender equity policy in order to ensure that gender has been main-streamed in their institutions, policies, programmes, budgets and projects. This should also include gender-sensitive monitoring and evaluation systems. 5. Water services should not be included in the WTO and any other trade agreements. Water accessibility and quality can be achieved without making it a commodity for privatization by multi-national corporations. 6. A formal and regular inter-ministerial dialogue on gender should be established. Such a focus should be incorporated into the already existing ministerial networks. This should be supported by regular contacts between the public sector and civil society in order to have an on-going exchange on the progress made on the gender agenda in the context of integrated water resources management. Recommendations from women caucus for integrating into ministerial declaration WWF3 20 th March 2003 We commit to establish an inter-ministerial dialogue on gender to be incorporated into existing ministerial networks. This will be supported by regular contact between the public sector and civil society in order to have an on-going exchange on the progress made on gender in the context of Integrated Water Resources Management. We commit to using gender responsive budgeting tools for both expenditure and revenue analysis in water and sanitation sectors, in order to promote equity and poverty reduction. We commit to developing strategies that mitigate the multiple impacts of climate change and consider differences based on gender, age, race, ethnicity, economic status and intrinsic local knowledge. We commit to protecting water as a human right. Water should not be treated as a commodity and water services should not be included in the WTO or any other trade agreements. Women caucus present at third World Water Forum, March 2003 Recommendations from Women for water for integrating into Ministerial declaration of the EU Commitments: 5 large grassroots women s networks based in Ukraine, Romania, Netherlands and Germany, 4 local authorities, 1 university and 3 water companies have committed to implement 4 replicable programmes to develop low-cost immediate solutions to polluted drinking water in rural areas by addressing the sources of polluted drinking water in rural areas through eco-sanitation, organic farming, and other ecological technologies and which strengthen civil society s role as partner. 5 large women s networks 1 will build on the Women for Water Initiative launched in Johannesburg to unite forces of existing women s organizations and networks for the implementation of 1 Women in Europe for a Common Future, MAMA-86, Medium & sanitas, Netherlands Women Council including ZijActief Nederland), Busines and Professional Women International, NetWwater Sri Lanka gender sensitive and pro-poor Integrated Water Resources Management (IWRM). Recommendations: Priorities for the NIS component of the EU water partnership should: promote affordable efficient sustainable solutions such as eco-sanitation, organic farming, rainwater-harvesting and decentralized waste-water treatment develop gender responsive budgeting (GRB) at all levels and include a building block on gender with a wellbalanced representation of civil society grassroots women s organizations provide free high-quality legal services to local authorities, national authorities and civil society organizations to fully understand the consequences of public-private partnership negotiations. Key Issues The cost effectiveness and positive impacts of a gender approach in the water sector have been amply demonstrated. Furthermore, the need for mainstreaming gender in Integrated Water Resources Management (IWRM) has been validated from around the world. While initiatives in gender mainstreaming are in progress at different levels, there are still major challenges ahead to empower women for the creation of sustainable societies. Participatory processes are a first step in implementing a gender-sensitive approach. 7

8 However, there is a need for a closer examination of the participation of other groups in society based on race, ethnicity, economic status, age, and religion. Gender mainstreaming is about both men and women. Nevertheless, women-specific activities that promote women s participation are critical due to the historical disadvantage faced by women. Efforts also need to focus on keeping men engaged in gender-sensitive initiatives. Fragmentation characterizes the water sector. To ensure equity, efficiency, and sustainability, a gender perspective is essential for integrated water resources management. Actions Gender-sensitive participatory processes at the community level with the involvement of intermediary organizations such as women s organizations and NGOs have proved to be an effective intervention between governments and communities who are poor and lack services. There is greater recognition at the institutional level of the importance of gender training and awareness raising with staff on the ground has led to very successful outcomes. While there are only a few gender inclusive policies in water, it is widely recognized that gender-sensitive polices are a more effective way to mediate conflicts in water and are being successfully pursued in some countries. Global networks of organizations working in partnership to place the water-gender-poverty-sustainable development nexus into practice have build global synergy for the inclusion of gender as a cross-cutting issue in water. Commitments The government of Netherlands has made a commitment to include women s water actions in their integrated water resources management activities. Women s groups have made a commitment to build an International Women for Water Initiative. The Ministry of Irrigation and Water, Sri Lanka Recommendations Gender Responsive Budget Initiatives (GRBIs) should be introduced in the water sector as they will enable governments, donors, multi-lateral agencies and civil society organizations to be accountable to their commitments to gender equity, poverty eradication, sustainable development and rights-based governance. An Inter-Ministerial Dialogue on Gender should be established. Such a Dialogue should be incorporated into the existing ministerial networks. This should be supported by regular contact between the public sector and civil society in order to have an ongoing exchange on the progress made on the gender agenda in the context of integrated water resources management. Representation of women in the water sector should not only be based on the needs of equity, integration and sustainability, but simply be justified by the fact that women are half the world s population. This representation consists of 2 levels. One, women should constitute 50% of all institutions; and secondly, that women s voices from civil society should be given due respect and consideration. Greater follow-up action is needed to sustain the involvement of men, the positive impacts of gender mainstreaming, for implementing research into practice, for gender-sensitive results to be translated into actions, and for qualitative indicators that can monitor the impacts of the empowerment of women. In order for gender mainstreaming to make a greater case for itself there is a need for greater empirical evidence to assess the impact of gender mainstreaming activities, the cost effectiveness of the approach and demonstrating the effectiveness of the approach. Gender, environmentally, and locally appropriate and sustainable technology is needed to realize the water and sanitation targets established for the WSSD and the Millennium Development Goals (MDGs). Definitieve Ministersverklaring We, the Ministers and Heads of Delegation, assembled in Kyoto, Japan on March 2003, on the occasion of the 3rd World Water Forum. Building upon the outcomes of the Monterrey Conference on Financing for Development, the World Summit on Sustainable Development (WSSD), and the United Nations Secretary General s Water, Energy, Health, Agriculture and Biodiversity (WEHAB) initiative as well as other water-related events, we assert our common resolve to implement the targets and goals including the United Nations Millennium Development Goals (MDGs). Taking note of the thematic and regional statements and recommendations from the 3rd World Water Forum, we declare the following: General Policy 1. Water is a driving force for sustainable development including environmental integrity, and the eradication of poverty and hunger, indispensable for human health and welfare. 8

9 Prioritizing water issues is an urgent global requirement. Each country has the primary responsibility to act. The international community as well as international and regional organizations should support this. Empowerment of local authorities and communities should be promoted by governments with due regard to the poor and gender. 2. Whilst efforts being undertaken so far on water resources development and management should be continued and strengthened, we recognize that good governance, capacity building and financing are of the utmost importance to succeed in our efforts. In this context, we will promote integrated water resources management. 3. In managing water, we should ensure good governance with a stronger focus on household and neighbourhood community-based approaches by addressing equity in sharing benefits, with due regard to pro-poor and gender perspectives in water policies. We should further promote the participation of all stakeholders, and ensure transparency and accountability in all actions. 4. We are committed, in the long term, to fortify the capacity of the people and institutions with technical and other assistance from the international community. This must include, among others, their ability to measure and monitor performance, to share innovative approaches, best practices, information, knowledge and experiences relevant to local conditions. 5. Addressing the financial needs is a task for all of us. We must act to create an environment conducive to facilitating investment. We should identify priorities on water issues and reflect them accordingly in our national development plans/sustainable development strategies including Poverty Reduction Strategy Papers (PRSPs). Funds should be raised by adopting cost recovery approaches which suit local climatic, environmental and social conditions and the polluter-pays" principle, with due consideration to the poor. All sources of financing, both public and private, national and international, must be mobilized and used in the most efficient and effective way. We take note of the report of the World Panel on Financing Water Infrastructure. 6. We should explore the full range of financing arrangements including private sector participation in line with our national policies and priorities. We will identify and develop new mechanisms of public-private partnerships for the different actors involved, while ensuring the necessary public control and legal frameworks to protect the public interests, with a particular emphasis on protecting the interests of the poor. 7. As water situations differ from region to region, we will support established regional and sub-regional efforts such as the vision of the African Ministerial Conference on Water (AMCOW) to facilitate the New Partnership for Africa s Development (NEPAD) and the Central American Integration System (SICA), and the implementation of the program of action in favour of Least Developed Countries (LDCs). Recognizing the uniquely fragile nature of water resources in small island developing states, we support specific programs of collaboration such as the Caribbean Pacific Joint Program for Action on Water and Climate in Small Island Countries. 8. We reaffirm the necessity for countries to better coordinate monitoring and assessment systems at local, basin and national levels, with development of relevant national indicators where appropriate. We call upon the United Nations, through the Commission on Sustainable Development, to take a leading role and cooperate with other organizations involved in the water sector to work in a transparent and cooperative way. We welcome the willingness of the Organization for Economic Cooperation and Development and other organizations to periodically inform the international community of aid activities in water-related areas. Ways to track progress on water issues may be usefully explored on the basis of existing facilities and relying upon information from countries and relevant UN agencies, regional development banks and other stakeholders, including civil society organizations. 9. We welcome the proposal to establish a new network of websites to follow up the Portfolio of Water Actions that will publicize actions planned and taken on water-related issues by countries and international organizations in order to share information and promote cooperation. [Water Resources Management and Benefit Sharing] 10. As we aim to develop integrated water resources management and water efficiency plans by 2005, we will assist developing countries, particularly the least developed countries, and countries with economies in transition, by providing tools and further required assistance. In this context, among others, we encourage regional development banks to take a facilitating role. 9

10 To this end, we invite all stakeholders, including private donors and civil society organizations, concerned to participate in this process. 11. Recognizing that cooperation between riparian states on transboundary and/ or boundary watercourses contributes to sustainable water management and mutual benefits, we encourage all those states to promote such cooperation. 12. We will further encourage scientific research on predicting and monitoring the global water cycle, including the effect of climate change, and develop information systems that will enable the sharing of such valuable data worldwide. 13. We will promote measures for reducing losses from distribution-systems and other water demand management measures as a cost-effective way of meeting demand. 14. We will endeavour to develop and deploy nonconventional water resources by promoting innovative and environmentally sound technologies, such as the desalination of seawater, water recycling and water harvesting. 15. We recognize the role of hydropower as one of the renewable and clean energy sources, and that its potential should be realized in an environmentally sustainable and socially equitable manner. [Safe Drinking Water and Sanitation] 16. Achieving the target established in the MDGs to halve the proportion of people without access to safe drinking water by 2015 and that established in the Plan of Implementation of the WSSD to halve the proportion of people without access to basic sanitation by 2015 requires an enormous amount of investment in water supply and sanitation. We call on each country to develop strategies to achieve these objectives. We will redouble our collective efforts to mobilize financial and technical resources, both public and private. 17. We will address water supply and sanitation in urban and rural areas in ways suitable for the respective local conditions and management capacities, with a view to achieving short-term improvement of water and sanitation services as well as costeffective infrastructure investments and sound management and maintenance over time. In so doing, we will enhance poor people s access to safe drinking water and sanitation. 18. While basic hygiene practices starting from hand washing at the household level should be encouraged, intensified efforts should also be launched to promote technical breakthroughs, especially the development and practical applications of efficient and low-cost technologies tailored to daily life for the provision of safe drinking water and basic sanitation. We encourage studies for innovative technologies to be locally owned. [Water for Food and Rural Development] 19. Water is essential for broad based agricultural production and rural development in order to improve food security and eradicate poverty. It should continuously contribute to a variety of roles including food production, economic growth and environmental sustainability. We are concerned with increasing pressure on the limited fresh water resources and on the environment. Noting that a diverse array of agricultural practices and agricultural economies has evolved in the world, we should make every effort to reduce unsustainable water management and improve the efficiency of agricultural water use. 20. Through effective and equitable water use and management, and extending irrigation in areas of need, we will promote neighbourhood community based development, which should result in income-generating activities and opportunities and contribute to poverty eradication in rural areas. 21. We encourage innovative and strategic investment, research and development and international cooperation for the progressive improvement of agricultural water management, by such means as demand-driven management including participatory irrigation management, rehabilitation and modernization of existing water facilities, water-harvesting, water-saving/drought-resistant crop varieties, water storage and dissemination of agricultural best practices. 22. Inland fisheries being a major source of food, freshwater fish production should be addressed through intensified efforts to improve water quality and quantity in rivers and protection or restoration of breeding areas. [Water Pollution Prevention and Ecosystem Conservation] 23. We recognize the need to intensify water pollution prevention in order to reduce hazards to health and the environment and to protect ecosystems, including control of invasive species. We recognize traditional water knowledge and will promote the awareness of positive and negative impacts of human activities on watersheds for the entire water cycle through public information and education, including for children, in order to avoid pollution and unsustainable use of water resources. 10

11 24. To ensure a sustainable water supply of good quality, we should protect and use in a sustainable manner the ecosystems that naturally capture, filter, store, and release water, such as rivers, wetlands, forests, and soils. 25. We urge countries to review and, when necessary, to establish appropriate legislative frameworks for the protection and sustainable use of water resources and for water pollution prevention. 26. In view of the rapid degradation of watersheds and forests, we will concentrate our efforts to combat deforestation, desertification and land degradation through programs to promote greening, sustainable forest management, the restoration of degraded lands and wetlands, and the conservation of biodiversity. [Disaster Mitigation and Risk Management] 27. The growing severity of the impacts of floods and droughts highlights the need for a comprehensive approach that includes strengthened structural measures such as reservoirs and dikes and also non-structural measures such as land-use regulation and guidance, disaster forecasting and warning systems and national risk management systems, in harmony with the environment and different water uses, including inland waterway navigation. 28. We will cooperate to minimize damage caused by disasters through enhancing the sharing and exchange, where appropriate, of data, information, knowledge and experiences at the international level. We encourage the continuation of collaboration between scientists, water managers, and relevant stakeholders to reduce vulnerability and make the best prediction and forecasting tools available to water managers. 29. Finally, we thank the Government and people of Japan for hosting this Ministerial Conference and the Forum. Hieronder leest u de speech die staatssecretaris Agnes van Ardenne tijdens NCDO bijeenkomst 'Van Johannesburg via Duurzame Daadkracht naar CSD 11' op vrijdag 28 maart jl. in het SER gebouw in Den Haag uitsprak. Duurzame ontwikkeling en brede participatie van alle betrokkenen, inclusief het bedrijfsleven. Dat kun je wel zien als de rode draad van mijn beleid. Aan het begin was Johannesburg. De klacht zo hier en daar geuit dat het kabinet Balkenende I geen oog zou hebben voor duurzame ontwikkeling werp ik verre van mij. Het was de MP die zelf aanwezig was op de WSSD en die nu de uitwerking van de internationale en nationale strategie coördineert. Daarmee is duurzame ontwikkeling centraal in het kabinetsbeleid terechtgekomen. Dat is nog niet eerder het geval geweest. Actieprogramma We hebben nu ons eigen actieprogramma Duurzame Daadkracht en ik ben het eens met de brief van een aantal ontwikkelings- en milieuorganisaties aan de informateurs dat het nieuwe kabinet, wat mij betreft Balkenende II, deze lijn stevig voortzet. De briefschrijvers vinden dat het komend kabinet richting moet geven aan duurzaamheid op basis van partnerschappen en de uitvoering van Duurzame Daadkracht. Dat is een wijs advies. Duurzame ontwikkeling is een kwestie van lange adem. Voor de uitvoering heb je dus commitment op het hoogste niveau nodig, voldoende financiën en een adequate structuur, die gericht is op interdepartementale samenwerking en communicatie met de buitenwacht. Aan de slag Na Johannesburg zijn we keihard aan de slag gegaan om nog voor het kerstreces een actieprogramma aan de Tweede Kamer te kunnen aanbieden. Het is jammer dat de Kamer er tot nu toe niet over heeft gedebatteerd. Juist vanwege het belang van integratie van duurzame ontwikkeling in ons nationale en in ons internationale beleid. Want die integrale benadering is de kern. Het is in dit verband jammer dat we nog steeds moeten wachten op de nationale strategie. Wellicht dat de presentatie van dat document alsnog aanleiding kan geven voor een grondige politieke bespreking van beide actieprogramma's. Maar dat zal niet eerder kunnen dan na de vorming van een nieuw kabinet. De knop is om Voor de uitvoering van het actieprogramma is een brede interdepartementale taskforce in het leven geroepen. Die staat onder leiding van een ambassadeur voor duurzame ontwikkeling. Illustratief voor de geïntegreerde, kabinetsbrede benadering is dat die ambassadeur rechtstreeks aan de premier moet rapporteren. En natuurlijk jaarlijks ook aan het parlement, want we moeten wel verantwoording blijven afleggen van onze duurzame daadkracht. Dat is goed voor de monitoring, dat is ook goed voor het behoud van een breed politiek draagvlak. 11

12 De knop is om na Johannesburg. Maar dat betekent helaas niet dat het licht onmiddellijk aangaat. Dat geldt bij ons en elders. Kyoto Vorige week in Kyoto op het Derde Wereld Water Forum vond ik de actiegerichtheid tegenvallen. Al in Johannesburg was onze inzet sterk geconcentreerd op implementatie. Minder woorden, meer daden. Dat is er ook in Kyoto onvoldoende uitgekomen. We zijn niet voor niets afgereisd. Mede dankzij onze inspanningen is er in de ministeriële slotverklaring een sterkere politieke focus op armoedebestrijding en klimaatverandering gekomen. En op de noodzaak van participatieve benaderingen met alle stake-holders, van publiekprivate samenwerking en van versterking van de positie van vrouwen. Maar de in Kyoto gemaakte afspraken zijn onvoldoende om de doelstellingen over water na te kunnen komen. Met name de financiering blijft een probleem! Om een miljoen huishoudens aan te sluiten op water is ruwweg een bedrag nodig van van een miljard euro over een aantal jaren. Wie zal dat betalen? Privatisering Privatisering werd in Kyoto heftig bediscussieerd. Partijen stonden nogal eens lijnrecht tegenover elkaar. Constructieve debatten waren niet altijd mogelijk. Op verzoek van de Nederlandse Partners voor Water heb ik tijdens de Camdessus panel discussie over de financiering van water aangekondigd dat Nederland de discussie over Publiek Private Samenwerking met de NGO's, het bedrijfsleven en overheden zal starten. Ook in de voorjaarsvergadering van de Wereldbank zal dit onderwerp prominent worden ingebracht. Het gaat er namelijk allang niet meer om of je voor of tegen privatisering bent. Het gaat er wel om wat de verantwoordelijkheid is van de overheid die publiek moet borgen wat publiek is, zoals water. En dan gaat het om de toegang, de leverantie, de kwaliteit, de prijs en de deelname van de bevolking in de besluitvorming. Voor investeringen en onderhoud heb je nu eenmaal private partijen nodig. Die moeten aangemoedigd worden te financieren binnen vastgestelde spelregels. Praten "Praten is de noodzakelijke voorbode van actie", antwoordde een VN-diplomaat in Johannesburg op kritische vragen over het eindeloze overleg. Maar 'meer praten' is niet de noodzakelijke voorbode van 'meer actie'. Daarom wat mij betreft geen grote conferenties meer in de nabije toekomst. Het is af en toe nuttig om alle stakeholders bij elkaar te roepen, maar het is geen doel op zich grote conferenties te houden. Geen nieuwe conferentie voor we klaar zijn met de vorige. Dus dat betekent: voor nu, geen behoefte aan een WSSD+5 en ook niet aan een WWF-4. Eind april wel eerst de CSD 11. De Commissie voor Duurzame Ontwikkeling is verantwoordelijk voor het monitoren van de voortgang van de afspraken gemaakt tijdens de WSSD. De CSD zal moeten letten op de synergie tussen de drie pijlers van duurzame ontwikkeling en blijft het forum voor het monitoren van Agenda 21. Nederland wil graag dat de CSD zich meer richt op de WEHAB-thema's, ondermeer door het versterken van water en duurzame energie in Agenda 21. De rollen van drie spelers op het internationale terrein moeten we goed onderscheiden. De OESO moet de coherentie bewaken, de Wereldbank moet het proces in de gaten houden en de CSD moet de uitkomsten monitoren. Dat zal Nederland in New York bepleiten. In Johannesburg zijn harde afspraken gemaakt. We moeten goed volgen wat landen daar in de praktijk van terecht brengen. De lakmoesproef voor wat wij ervan terecht brengen is de uitvoering van Duurzame Daadkracht. Betere afstemming Eén lijn uit het actieprogramma is betere afstemming in internationaal overleg. Handel, investeringen, Europese eenwording, landbouwbeleid. Al die onderwerpen staan niet los van wat in Johannesburg is besproken. Het zijn geen gescheiden sporen. Een goed voorbeeld van die inzet voor afstemming is het traject naar de Europese Top van maart 2003 in Brussel. Daar hebben wij ons hard gemaakt voor de afspraken van Johannesburg, Doha en Monterrey. Hetzelfde gaat gelden voor de positiebepaling van Nederland in de voorbereidingen van de WTObijeenkomst in Cancun. De tweede lijn is interdepartementaal afstemmen om onze gezamenlijke nationale en internationale strategie steeds weer aan te scherpen. Een derde lijn van Duurzame Daadkracht is de uitwerking van de publiekprivate partnerships. We zijn met name actief in water en energie, twee van de WEHAB-thema's. Verder vind ik het van belang om platforms te stimuleren op die thema's. We hebben nu water, de financiële sector en binnenkort landbouw als platforms. Wie volgt? Energie De doelstelling van de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking om 10 miljoen mensen voor 2015 van betaalbare energie te voorzien is in Nederland, in de EU en in ontwikkelingslanden 12

13 positief ontvangen. Nederland is het enige EU-land dat de kwantitatieve doelstellingen voor energie (en water) uit het WSSDimplementatieplan ook daadwerkelijk in het eigen beleid heeft vertaald. We gaan samenwerken met de Union Monetaire et Economique van West Afrika om investeringen in energie voor de armen te bevorderen. Op 31 januari kwamen Nederlandse stakeholders bij elkaar om WSSD-doelen voor energie te bespreken. Er blijkt veel belangstelling te zijn voor de doelstelling, er werd voorgesteld een platform op te richten van Nederlandse organisaties en stakeholders op het gebied van energie en armoede. Het Nederlands Partnerschap voor Water is denk ik een goed voorbeeld. In vijf Afrikaanse landen kan meer aan energie worden gedaan. De ambassademedewerkers van die landen komen binnenkort bijeen. Ook in Bolivia en Bangladesh zijn mogelijkheden voor nieuwe activiteiten op het gebied van rurale elektrificatie in samenwerking met lokaal bedrijfsleven. Het energie en armoede partnership van de EU loopt goed. In september wordt een workshop georganiseerd voor 46 Afrikaanse landen. Nederland betaalt de deelname van vertegenwoordigers van het lokale bedrijfsleven. Water We nemen deel aan de volgende partnerships : EU Initiative Water for Life (4 mln. euro vanaf 2003) US Initiative Water for the Poor (1 mln euro vanaf 2003) Africa Water Facility (3 mln. euro per jaar vanaf 2003) We dragen bij aan het behalen van de MDG targets op het gebied van water in twaalf Afrikaanse landen en in vijf landen daarbuiten via het multilaterale kanaal. We dragen bij aan totstandkoming van plannen voor geintegreerd waterbeheer in relatie tot nationale armoedebestrijdingsstrategieën in tien landen, waarvan minstens zes in Afrika, via het multilaterale kanaal. We dragen bij aan verbeterd beheer van zes regionale stroomgebieden, waarvan vier in Afrika en twee daarbuiten, met name via multilaterale kanalen. We hebben partnership programma's gericht op publiekprivate samenwerking. Momenteel wordt samen met het Netherlands Water Partnership onderzocht welke mogelijkheden er zijn voor publiekprivate samenwerking in de watersector. Er zijn twee voorstellen geselecteerd gericht op het verbeteren van de drinkwatervoorziening in Indonesië. Eén is een voorstel van de Waterleidingmaatschappij Drenthe voor Centraal en Noord Molukken en Noord Sulawesi. De ander is een voorstel van het Water Fund Indonesia voor Bogor. De betrokken bedrijven werken met onze steun aan een financieringsdocument. Op basis daarvan zal worden besloten of het mogelijk is met een relatief kleine OS-bijdrage te komen tot de noodzakelijke investeringen in de watersector. Over de opzet van de Publiek Private Partnerships wil ik graag nog een enkele opmerking maken. Vernieuwde samenwerking Onder NGO's en bedrijven zijn voldoende geïnteresseerden te vinden om samen te werken in partnerships. Dat is inspirerend. In een globaliserende wereld moeten partijen door oude scheidslijnen heen breken om samen de schouders onder duurzame ontwikkeling te zetten. Maar dan moeten die partnerships geen oude wijn in nieuwe zakken zijn. Ik denk bij Publiek Private Partnerships aan echt vernieuwende vormen van samenwerking die ook leiden tot additionele financiering. We moeten nu eerst goed definiëren wat een partnership nu precies is. In WSSD-kader worden Publiekprivate Partnerships wel heel ruim gedefinieerd, vind ik. Dat komt de duidelijkheid en daarmee de daadkracht niet ten goede. Zo kwalificeert volgens de Bali-guidelines elke combinatie van partners, dus bijvoorbeeld ook overheid-overheid. Dan komt eigenlijk het onderscheid tussen ouderwetse projecten en nieu-we partnerships te vervallen. Ook de eis van addionaliteit vervalt dan. Voorop staat het betrekken en inschakelen van de private sector in ontwikkelingslanden. Er is enorme winst te halen - voor de armen - met het beter benutten van de kennis, expertise, ervaring en kapitaal binnen de private sector. En daarbij kunnen Nederlandse bedrijven een rol spelen. Daarbij past wel een mits, zoals de slotverklaring van Kyoto ook stelt. Die mits is dat deelname van het bedrijfsleven aan de partnerships verloopt conform de nationale prioriteiten en wetgeving en dat de belangen van de armsten worden beschermd. Het gaat om het oplossen van problemen die de ontvangers zelf als cruciaal ervaren, niet om problemen zoals wij die definiëren. Onze uitgangspunten voor Ontwikkelingssamenwerking van ongebonden hulp, vraagsturing en participatie gaan niet opeens over boord als het gaat om een PPP. 13

14 Plan of implementation Tot slot, om beter inzicht te krijgen in de WSSD followup door ontwikkelingslanden, heb ik de ambassades (19+3 en Milieulanden) verzocht te inventariseren hoe hun landen het Johannesburg Plan of Implementation uitvoeren. En om na te gaan bij welke partnerships zij betrokken zijn. Die informatie is nodig om onze inzet beter te kunnen afstemmen op de nationale strategieën voor armoedebestrijding en duurzame ontwikkeling. Persbericht Ministeries Buitenlandse Zaken en Verkeer en Waterstaat Dankzij de Nederlandse inspanningen in EU-verband is er in de slotdocumenten van de ministeriele conferentie op het Derde Wereld Waterforum in Kyoto een sterkere politieke focus gekomen op armoedebestrijding en klimaatverandering. Daarmee is de aandacht voor die armoedebestrijding, overstromingen en droogtes t.g.v. klimaatverandering, water en transport en publiekprivate samenwerking bij watervoorziening beter in beeld gekomen. Nederland oogstte op het Derde Wereld Water Forum veel lof vanwege zijn rol op het gebied van hoogwaterproblematiek en watermanagement-educatie. Delegatieleider staatssecretaris Van Ardenne (Ontwikkelingssamenwerking) acht de in Kyoto gemaakte afspraken alleen nog niet voldoende om de internationaal afgesproken doelstelling halvering van het aantalmensen zonder toegang tot veilig drinkwater en sanitatie in 2015 te halen. In het aan de ministeriele vergadering voorafgaande Forum nam Nederland onder leiding van staatssecretaris Schultz van Haegen en in samenwerking met het Nederlandse bedrijfsleven, kennisinstituten en NGO s (Netherlands Water Partnership) volop deel aan tientallen internationale bijeenkomsten. Daarnaast werd tijdens het forum een aantal concrete stappen gezet op het gebied van grondwater, riviercommissies en overstromingsbeleid. Twaalf Afrikaanse landen krijgen hulp bij het opstellen van plannen om het aantal burgers dat geen toegang tot goed drinkwater heeft in 2015 te hebben gehalveerd. Ook zullen 10 landen, waaronder zes Afrikaanse, steun krijgen bij het formuleren van waterbeheersplannen. Dit is een uitwerking van de verplichtingen die vorig jaar zijn aangegaan op internationale conferentie voor duurzame ontwikkeling in Johannesburg. De extra bijdrage van EUR 45 miljoen per jaar (bovenop de jaarlijkse EUR 140 miljoen) die Nederland tijdens het tweede Wereld Waterforum heeft toegezegd voor watervoorzieningen in ontwikkelingslanden wordt ook de komende jaren beschikbaar gesteld. Tijdens het waterforum is in aanwezigheid van de Prins van Oranje een Twinningoverkomst getekend door de Internationale Rijncommissie en de Zuid-Amerikaanse Platacommisie. Daarnaast heeft Schultz van Haegen een intentieverklaring ondertekend op het gebied van geïntegreerd overstromingsbeleid met Argentinië, Bangladesh, China en Vietnam. Ook gaf zij het startschot voor het in Nederland te vestigen Internationale Groundwater Resources Assessment Centre waarvoor Nederland drie miljoen euro ter beschikking stelt. Op het Derde Wereld waterforum is veel aandacht besteed aan de mogelijkheden van publiekprivate samenwerking bij de opzet en uitvoering van waterbeheerssystemen. Nederland heeft aangekondigd een dialoog met NGO s, bedrijfsleven en overheden over water en publiekprivate samenwerking op gang te brengen. Volgens de slotverklaring moet een scala van financieringsbronnen worden aangeboord om de watervoorzieningen op de wereld uit te breiden. Daarbij is deelname van het bedrijfsleven wenselijk mits dit gebeurt conform de nationale prioriteiten en wetgeving en de belangen van de armsten worden beschermd. Ook is er intensief gesproken over een geïntegreerde aanpak van de gevolgen van overstromingen. Daarbij worden zowel waterberging, dijken alsmede ruimtelijke-ordeningmaatregelingen ( ruimte voor water ) als geïntegreerde aanpak genoemd. De slotverklaring geeft daarnaast aan dat de aanpak in grensoverschrijdende stroomgebieden een voorwaarde is om te komen tot een internationaal duurzaam waterbeheer. Ministeries van Buitenlandse Zaken en van Verkeer en Waterstaat 14

15 Om het thuisfront goed op de hoogte te brengen van wat zich allemaal in Kyoto heeft afgespeeld, heeft Lesha Witmer een dagboek bijgehouden. Dinsdag 18maart. We verdelen de taken: Alice vertrekt redelijk vroeg richting Kyoto en het Conferentiecentrum om de bijeenkomst van de NGO s en de women caucus bij te wonen. Het NGO overleg vindt iedere ochtend om 9.30 plaats. Alle conveners van Gender-day praten vandaag over een gezamenlijke rapportage en verklaring. Maria en Lesha pakken alle koffers (9 stuks hebben we te verslepen) om de verhuizing naar Kyoto te regelen. Het blijkt een enorme klus te worden: naar de trein, van het station naar het nieuwe hotel (Mayoko Westin) met een taxi, inchecken, de spullen die we nodig hebben in het conferentiecentrum weer ompakken en vervolgens met de metro naar het conferentiecentrum kost alles bij elkaar 6 uur! Persconferentie Op het programma staan vandaag verder de voorbereiding van de persconferentie aan het eind van de dag samen met de Gender & Water Alliance, de voorbereiding voor Europadag (21 ste ) en proberen om een aantal andere sessies bij te wonen. Bij aankomst in het KICC wonen we nog een deel van de discussie bij met de andere vrouwenorganisaties en women s caucus over de gezamenlijke aanbevelingen aan de Ministersconferentie over gender mainstreaming, gender responsive budgetting, etc. (zie de aanbevelingen). We besluiten tot 4 algemene aanbevelingen die door alle aanwezigen zullen worden gepromoot. Daarna gaan we het lobby circuit in bij het café van het Nederlandse Water Partnership. Dit blijkt een geweldige ontmoetingsplaats te zijn. Kennismaking We maken hier o.a. kennis met Irene Makumbi en Jean Bigagazi uit Uganda van het samenwerkingscomité van civil society in alle landen langs de Nijl: Nile basis discourse desk van de Civil Society engagement on the Nile. Nederland is een van de donorlanden voor dit samenwerkingsproject op het gebied van waterkwaliteit van de Nijl. Met hen zullen we in de komende dagen nog vaker spreken en ook bekijken hoe we contacten kunnen uitbouwen. Hier voor de deur s avonds om uur lokale tijd een prachtig protest tegen de oorlog. Tijdens de sessies worden er bijna overal ook aanbevelingen aangenomen tegen het voeren van de oorlog o.a. via teksten als war contaminates water (we blijven in sfeer). Rode Kruis Vrijdag (onze tijd) proberen we een persconferentie te beleggen met mensen van het Internationale Rode Kruis en de vrouwenorganisaties over de gevolgen van oorlog voor Water en Vrouwen en kinderen. Ook ontmoeten we 3 leden van de Belgische delegatie, waar we s avonds samen met Sascha Garbizon en de oost-europa dames van WECF mee gaan eten in ons vaste Japanse restaurant. Woensdag 19 maart. Maria en Alice vertrekken om de bijenkomsten van de NGO s en de Caucus bij te wonen. Lesha gaat in het hotel aan de slag met de verslagen. Alice neemt deel aan de 2 afstemmingssessies met de NGO s en de women Caucus. Maria gaat afstemmen met Edu Willemse over de uitzending van vrijdag. Vrijdag is er een directe lijn met NL over WWF3. De TV heeft een uitzending in het kader van de uitreiking van de Toekomstprijs o.a. mede georganiseerd door de NVR. In dat kader is er ook een gesprek met de vertegenwoordigster van de vrouwenorganisaties Sigrid Bollwerk. Genderaspecten Verder spreekt Maria met Akpan Anthony Johnson, voorzitter van de Pan-african Vision for the environment. 15

16 Zij hebben ook de genderaspecten hoog in het vaandel staan en willen graag met women for water samenwerken. In de volgende dagen spreken we hem nog regelmatig en hij zorgt er ook voor dat de lobbypunten van de women caucus worden overgebracht aan de regeringsdelegaties van een aantal Afrikaanse landen. We spreken ook opnieuw en vaker met Rosemary Rop van Maji Na Ufanissi (water en ontwikkeling) in Kenia. Zij zijn doorgegaan met het ontwikkelen van watervoorzieningsprojecten en sanitation in Kisiumu, (Lake Victoria) Kenia, nadat de door Nederland gesponsorde projecten waren afgelopen. Dammen bouwen Tenslotte neemt Maria deel aan de sessie over Dams. Bouw van dammen is een controversieel onderwerp. De sociale consequenties ervan zijn enorm, maar zonder kan ook niet. s Middags is er opnieuw overleg over de verslaglegging van genderday, die o.a. de aanbevelingen van Gender in Court en onze sessie bevat. De rest van de dag wordt overschaduwd door de gebeurtenissen in Irak. Donderdag 20 maart Het KI CC (Kyoto International conference centre) ligt aan de noordkant van Kyoto in een prachtige Japanse tuin. De hele venue bestaat uit de stakeholders ruimte (deels tent en deels in het gebouw), waar allerlei NGO s en landen stands hebben, inclusief de Gender & Water Alliance, waar wij mee samen werken en ook onze spullen worden tentoongesteld en af te halen zijn, en de ruimte van het Nederlandse Water Partnership. Hier worden we steeds zeer gastvrij ontvangen, mogen er ook vergaderen en onze spullen achterlaten. Daar is ook mogelijkheid om te len, kopiëren etc. Water Partnership Het Nederlandse Water Partnership is een samenwerkingsverband tussen ministeries, bedrijfsleven (o.a. de Rabobank, Shell, waterleidingbedrijven, etc.), hogescholen etc. op het gebied van water. In de loop van de dagen hebben we een paar keer met de voorzitter, Wil Segeren en de penningmeester, Jean-Pierre Sweerts gesproken over de wenselijkheid en de mogelijkheid, dat de NVR zich aansluit. Gezamenlijk denken we dat dit zeer zinvol zou zijn en we zullen dit ook zeker adviseren aan het Bestuur bij terugkeer in Nederland. Monddoekjes Op straat, in de metro en de trein zie je regelmatig mensen met monddoekjes voor. We hebben ons al afgevraagd, of dat een protest is in het kader van de conferentie, tegen de smog (daar hebben wij nog niets van gemerkt)? We hebben het dus maar gevraagd en na veel hai, hai komen we er achter dat deze mensen hooikoorts hebben en zichzelf zo beschermen. Commentaren s Morgens om 8.30 hebben we nog een keer gesproken met de andere vrouwenorganisaties en alle teksten gefinaliseerd, inclusief de commentaren op het concept van de verklaring van de ministers conferentie, die we de avond tevoren nog samen met Sascha Garbizon hebben gemaakt. We constateren dat we nu 3 goede stukken hebben met breed draagvlak. De ervaring van Alice en haar scherpe en gebalanceerde teksten worden door een ieder zeer gewaardeerd. De tijdsbesteding van ons allen, maar met name Alice Bouman voor het werken aan de verklaringen en rapportages is enorm; wel krijgen we later veel complimenten voor de tekstsuggesties voor de ministersconferentie. Ook blijkt vrijdag, dat een behoorlijk deel is meegenomen door de senior officials in het derde concept. Geld trekken Een van de klussen vandaag is geld ophalen om de koerier en de fotokopieën te betalen. Geld trekken en wisselen is een avontuur op zichzelf. Tot nu toe hebben we slechts 1 automaat gevonden waar we met de Nederlandse passen terechtkunnen en dat is op het vliegveld! Wisselen doen ze hier alleen dollars (euro s: nooit van gehoord ). De dame van het hotel van Sascha heeft haar een adres gegeven. Als Lesha zich daar vervoegt, staat er een lange rij, instructies alleen in het Japans en de kaart doet niets. In haar beste Japans en gebarentaal, blijkt dit adres uiteindelijk ook niet goed te zijn. Via de copyshop komt ze uiteindelijk aan het adres van de Citibank. 16

17 Daar moet je geld kunnen trekken uit de flappentap. Ook die flappentap, na enig zoekwerk gevonden, doet het in eerste instantie niet, maar de aanhouder wint en met een tas vol geld kan Geisha van daaruit de tapes en de kopieën gaan ophalen. Juridische assistentie Terug in het conferentiecentrum na een tocht van 3 uur, woont Geisha een sessie bij over de gevolgen van Public-private partnerships voor civil society. De zaal is zeer actief en stelt honderden vragen. Een levert een nuttig contact op met een internationale groep advocaten, die proberen een soort concept te ontwikkelen voor lokale overheden en maatschappelijke groeperingen bij het onderhandelen over contracten. Het grootste probleem is natuurlijk, dat het allemaal nieuw is en er bovendien allemaal verschillende rechtssystemen zijn. Hier duiken we na terugkomst zeker weer in en we zullen ook proberen het juristen netwerk van BPW International daarbij in te schakelen. Goede juridische assistentie voor lokale groepen (en vrouwen) bij het veiligstellen van hun belangen is een van de belangrijkste aandachtspunten die we van deze conferentie meenemen. AWEPON Ook tijdens deze sessie ontmoet Lesha een van de trekkers van het African women s economic policy Network (AWEPON), Elizabeth Eilor. Prima, krachtige dame en het klikt onmiddellijk. De groep wil zich aansluiten bij Women for Water en we maken afspraken over toekomstig contact. Ook betrekken we hen bij de women s caucus, waar ze tot dan toe niet bij waren geweest. Water en landbouw Voor de plattelandsvrouwenorganisaties neemt Lesha ook nog aan het tweede deel van de discussies over water en landbouw en de effecten op het platteland deel, georganiseerd door de FAO. 250 mannen en 4 vrouwen in de zaal, waaronder de sterke (Nederlandse) voorzitster. We krijgen van de FAO apart de gelegenheid een paragraaf voor het slotdocument over gender en onze speerpunten (bijv. schoon drinkwater, efficiënter watergebruik voor landbouw, vermindering pesticiden) aan te leveren. Daar gaan we de komende dagen natuurlijk nog ruim gebruik van maken. We eten s avonds met Sigrid Bollwerk en praten bij en stemmen af over de lobbypunten en Euopadag. Vrijdag 21 maart. De week vliegt om en het is al weer vrijdag. Inmiddels is de zon volop gaan schijnen en is het echt voorjaarsweer: helder met een koude wind en felle zon. De seizoenen lijken hier sterk op het weer in Nederland en heel voorzichtig zie je de eerste bloesem aan de bomen. Kyoto is beroemd om de bloesem, maar de volle pracht daarvan zullen we helaas niet zien. Het Engels van de gemiddelde Japanner is nonexistent en dat levert soms interessante situaties op. Zo hebben we bijvoorbeeld dagenlang een van de vrouwen van NetWwater proberen te bereiken; het hotel houdt vol dat ze er niet is, wij weten zeker dat ze in dat hotel verblijft. Begrijpen doen we elkaar niet. Afijn, ons Japans is nog slechter Architectuur De architectuur die we tot nu toe hebben gezien is niet erg aansprekend: rechttoe recht aan, veel beton. De huizen resp. de wooneenheden zijn erg klein en zelfs de mooie huizen hebben nauwelijks tuin. In de steden tussen Osaka en Kyoto zie je wel overal moestuintjes kris kras tussen de huizen, waar kool, prei e.d. wordt verbouwd voor eigen gebruik. Bomen zijn er in de stad bijna niet, behalve in de formeel aangelegde parkjes. Sjouwen of niet Een van onze problemen iedere ochtend is de keuze tussen zo min mogelijk sjouwen en zoveel mogelijk van wat we denken nodig te hebben die dag meenemen. We hebben weliswaar kleine rollende koffertjes bij ons, maar de metro in is toch een aantal keren trap op en af en dus tillen. Op een dag als vandaag betekent het toch het meesjouwen van 2 laptops, een koffer vol brochures en posters, vlaggen en vaandels, e.d. Europadag Vandaag is het Europadag en vindt ook de laatste sessie plaats die door women for water en dan m.n. onze vriendinnen van WECF is georganiseerd. Hierin komen de verhalen van Mama 86 uit de Oekraine en van Medium & Sanitas uit Roemenië aan bod. 17

18 We hebben al gemerkt, dat de sessies in het Princehotel, op hetzelfde terrein als het KICC, veel minder bezoekers trekken en de zalen zijn lastig te vinden. We zorgen er dus voor dat we bij de metro uitgang staan met folders en de prachtige posters, die gemaakt zijn door de vrouwen uit Sri Lanka hangen overal. Uiteindelijk nemen er circa 25 mensen deel uit allerlei plekken op de wereld. We hebben inmiddels een goede relatie opgebouwd met de mensen van Rainwater harvesting en die zitten ook nu weer in de zaal. Een ander interessant contact voor de toekomst is een groep Finnen, die een netwerk aan het opbouwen zijn van NGO s en anderen die zich bezighouden met dry toilets. Dit zou nieuwe mogelijkheden bieden voor goede hygiëne en minder watervervuiling in plattelandsgebieden. We gaan dat verder onderzoeken na onze terugkeer en bekijken of dit misschien een alternatief zou kunnen zijn voor de vrouwen in Suriname. Oost-Europa De video s die worden vertoond over de projecten in Oost-Europa zijn opnieuw indrukwekkend en aansprekend, m.n. omdat de vrouwen zelf uitgebreid aan het woord komen. Deze vorm van presentatie slaat zeker aan; een les voor de toekomst, is dat het op dit soort fora ook van belang is een soort checklist te presenteren van succes factoren, waar andere organisaties vervolgens naar vragen als het gaat om het betrekken en actief (laten) participeren van de lokale bevolking en dan m.n. ook de vrouwen. Ook hier klinkt weer de boodschap dat het erg belangrijk is om de juridische kant goed te gaan regelen en lokale groepen, vrouwen netwerken en lokale overheden een juridisch kader en (gratis) juridische ondersteuning te bieden. Een voorbeeld? Je wandelt tien uur per dag heen en weer om water te halen uit de rivier; op een goede dag staat er een hek aan de rand van de rivier, omdat de waterconcessie is uitgegeven aan een privaat bedrijf. Je moet dan nog verder lopen, bijv. naar een tap en komt dan tot de ontdekking dat je munten in een automaat moet gooien. Presentatie Alice De kennis van private waterleidingbedrijven is nodig, maar er moet ook voor gezorgd worden dat er vooraf goede afspraken gemaakt en condities worden geschapen om te voorkomen dat e.a. verkeerd uitpakt m.n. voor de (arme) lokale bevolking. We nemen een aanbeveling daarover op in het rapport en lobbyen er al een paar dagen actief voor. (zie verder het verslag van de sessie). Alice Bouman geeft een presentatie over het vrouwennetwerk en ook gender responsive budgetting komt opnieuw aan de orde. Het feit dat we op deze Europadag een sessie houden betekent ook, dat onze aanbevelingen en verslag wordt opgenomen in het verslag van de hele dag inclusief dat van de Europese Unie zelf. Op die manier krijgen we veel exposure. Overigens staan sessie en (samenvattingen van de) dagverslagen en aanbevelingen op de website van het WWF. Aan de slag Na de sessie gaan we samen met Sacha Garbizon, Daniela Popescu uit Roemenië en Anna Tsvetkova uit de Oekraine aan de slag met de verslagen en aanbevelingen. Ook buigen we ons over draft 3 van de ministersverklaring. Dankzij de steun van velen een fiks aantal vrouwen en mannen van civil society organizations hebben hun regeringsdelegaties weten te bereiken en de gezamenlijke aanbevelingen overgebracht - incl. de actieve steun van minister van Ardenne, zijn een behoorlijk aantal zaken waar we hier voor pleiten als vrouwenorganisaties in ieder geval in aanzet en globaal in de declaratie opgenomen. Het kan altijd mooier, maar het is het begin. Minister s dialogue Ook bereiden Alice en Lesha zich voor op de minister s dialogue. Dit concept is voor het eerst uitgeprobeerd in Johannesburg, mede om te stimuleren dat er meer contact is tussen politici, ambtenaren en NGO s. De bedoeling daarvan is dat de deelnemers aan het forum rechtstreeks kunnen spreken met de aanwezige ministers en v.v. Alice is afgevaardigd in sessie 2 door de conveners van genderday, Lesha is ingeloot als vertegenwoordigster van BPW en ZijActief voor sessie 1. Maria Maas kan de sessie als observer bijwonen. Ook Kusum van NetWwater en Elisabeth Eilor van het Afrikaanse netwerk hebben een plek in een van de sessies. 18

19 De dialogue loopt wat ons betreft uit op een teleurstelling; een fiks aantal ministers zijn niet aanwezig, een aantal deelnemers vervalt weer in statements, terwijl het ging over key issues en praktische voorbeelden, en de facilitator grijpt niet in. Merkwaardig effect is wel, dat, doordat de groep waar wij inmiddels veel contact mee hebben en aanbevelingen mee delen, na afloop ook actief voor de stellingen gaan stemmen en zo de aanbevelingen over genderaspecten en de facilitering van lokale groeperingen ruim aandacht krijgen. Japanse Minister President Kusum en Lesha worden tijden de receptie na de dialogue aangesproken door de Japanse Minister president, die ook een badge van het Vrouwen voor Water initiatief accepteert en met ons op de foto gaat. Of die foto de pers haalt moeten we afwachten, maar het is goede PR voor Women for Water. Daarna treffen we elkaar weer allemaal in het café van NWP (Nederlands waterpartnership). Hier heeft Lesha een lang gesprek met de vertegenwoordiger van Shell, die belast is met sustainable development en voor de Raad van Bestuur een nieuw concept moet ontwikkelingen rond budgettering en rapportage over de projecten en maatschappelijke activiteiten van Shell in de ontwikkelingslanden. Hij is geïnteresseerd in gender sentive budgetting en zegt toe na terugkeer in Nederland met ons samen te bekijken hoe we dit instrument als proef concreet kunnen toepassen op een van de projectbegrotingen. Een enorme kans voor de introductie van dit instrument en een die we heel goed zullen moeten voorbereiden en uitvoeren! Ook verzoekt hij ons na te denken over participatie aan het stakeholdersoverleg, dat Shell tegenwoordig heeft; hierin participeren wel milieuorganisaties, maar tot nu toe geen vrouwennetwerken. Hierover krijgen we meer informatie en uiteraard zullen we e.a. eerst met onze eigen besturen bespreken. Waarmaken Op zaterdag zal ook een Nederlandse medewerkster van de Wereldbank toezeggen, dat ze met ons willen kijken naar dit budgetteringsinstrument en een kader voor de juridische aspecten. Met andere woorden: de concrete belangstelling en aandacht voor genderaspecten begint te komen, maar het betekent ook dat we als NVR en als individuele vrouwenorganisaties een hoop moeten waarmaken in de komende tijd. We have our work cut out for us! Deze kansen krijg je maar 1 keer, maar het geeft wel een goed gevoel. Weer een verslag Uiteraard praten we ook opnieuw met vele andere mensen die we eerder hebben ontmoet en krijgen gelukkig hier en daar de kans wat meer de diepte in te gaan. Tegen uur vertrekken Sigrid, Alice en Maria om te gaan eten en de Tv-uitzending voor te bereiden, die later op de avond (22.45 lokale tijd) zal plaatsvinden en waar Sigrid als woordvoerster optreedt. Lesha gaat richting Hotel om verslagen te maken ( we worden nog een verslag ). Na middernacht komt Maria nog even verslag uitbrengen; de uitzending ging goed en wat we hier prima vonden, was dat de interviewster aan de andere kant van de lijn onze eigen Henriet van Dijk, voorzitster van de commissie DO, bleek te zijn. We hopen dat veel mensen de uitzending van de prijs van toekomst hebben gezien! Wij sluiten onze dag af met een blik op CNN en het nieuws uit Irak. Geruststellend bericht: de KLM vliegt nog steeds gewoon van hier naar huis. Lesha Prijs voor jonge actieve burgers The Council of Europe will award a project in pan- Europe for the second time with the "Young Active Citizens". Projects with a focus on "Participation of young women in political life" can nominate themselves. Deadline is the 20th May For further details look at the homepage or contact: Christine Heinze Young BPW Representative to UN Committee , BPW International Bettinastr. 34 D Frankfurt/Main Tel/Fax Mobile christine.heinze@nexgo.de 19

20 WOMEN AND GLOBALIZATION : FOR PEACE, WORK, STANDARD OF LIFE,GENDER EQUALITY AND PROGRESS Europees Congres Van 28 september tot en met 30 september vindt in Rome het 11de BPW Europe congress plaats. Mocht u willen deelnemen aan dit congres, geef dat dan zo snel mogelijk door aan het landelijk secretariaat bpwnl@planet.nl. Hoe eerder u boekt, hoe goedkoper het is! Congress Fees Price/person Regular registration (within 30 th June 2003) Euro 420 Late registration (after 30 th June 2003) Euro 440 Programma 27/9 Saturday Inside Rome: a walking tour Registration open Credentials Friends & Fellows special social event 28/9 Sunday Registration Credentials Panel iscussion: Women in politics: training, strategies, implementation FIDAPA s Project 2001/ Young BPW International Congress REPORT BPW Europe Presidents Meeting Opening Ceremony Welcome address by Lena Hokfelt, European Coordinator Welcome address by Luisa Pavesio Mosso, Hostess President Presentation of the Planning Committee Presentation of European Presidents Twinning certificates Candle-lighting Ceremony Opera Concert Welcome Party Jolly Hotel Midas 29/9 Monday European Projects and BPW Europe/ EU joint projects for peace, work, standard of living, gender equality and progress. Topics : lay-out of EU projects Coffee break presentation of projects implemented by FIDAPA Foundation and by BPW Europe International President s welcome Workshops : (max. 12) work-plan guidelines and projects of the European members of the several Standing Committees proposals from the European Coordinating Committee and European members Gala Dinner Jolly Hotel Midas 30/9 Tuesday Keynote Session: Women and globalization for: peace, work, standard of living, gender equality and progress Keynote Speakers Coffee break -Testimonials from European Federations and Associate Clubs Workshop reports BPW Europe Congress session Presentation ECC Young BPW candidate Presentation ECC member candidate ECC members election Presentation of the next Congress Closing address of the Hostess President Closing address of the European Coordinator Farewell Party at Villa Miani Rome tour by night Oproep Club Hanse-steden Van 5-7 juli a.s. vindt de 1e club bijeenkomst van de Hanse-steden plaats in Kiel in Duitsland. Iedereen is van harte welkom mee te gaan. Noteer deze dagen in je agenda, en geef je op. Zodra meer informatie beschikbaar komt, zullen we jullie het laten weten. 20