InDetail. De Zeven Steegjes, het monumentale hart van Utrecht De geheime wereld van de Vrijmetselaars GeoFort is nu een spannende attractie

Transcriptie

1 InDetail Magazine van het Restauratiefonds JAARGANG 3 / NR 6 / 2012 De Zeven Steegjes, het monumentale hart van Utrecht De geheime wereld van de Vrijmetselaars GeoFort is nu een spannende attractie

2 2 VOORWOORD het restauratiefonds Al 25 jaar een begrip in de monumenten wereld: met verstand van financieren en hart voor monumenten. De mensen en hun monumenten Bij de productie van deze InDetail zijn wij weer onder de indruk van de prachtige foto s. Het zijn beelden die nieuwsgierigheid opwekken, naar de verhalen die erachter verscholen zitten. Naar de verhalen van de trotse monumenteigenaar. Onze vertrekkende voorzitter, prof. mr. Pieter van Vollenhoven, heeft zich meer dan 25 jaar lang ingezet voor monumenten. Dat deed hij richting de politiek, maar vooral ook voor u, de monumentliefhebber. Wij zijn hem dankbaar voor zijn jarenlange betrokkenheid. Tijdens zijn laatste werkbezoek, reikte hij het Restauratiefonds compliment uit in Herwijnen. Het Restauratiefonds-compliment wordt toegekend aan personen of organisaties die zich op een positieve manier hebben ingezet voor de monumentenzorg. Over deze uitreiking en het spannende GeoFort kunt u elders in deze InDetail veel meer lezen. Het Schooltje van Dik Trom in Etersheim verdiende ook een compliment dit jaar. Hierover vertellen wij u meer in onze digitale nieuwsbrief. Wij wensen u gezellige feestdagen, geniet van uw monument! Van de redactie Nationaal Restauratiefonds Westerdorpsstraat 68 Postbus 15, 3870 DA Hoevelaken T F info@restauratiefonds.nl Redactie Boudewijn Drechsler, Amersfoort Erna Oosterveen, Zwolle Mirjam van Huet, Zwolle Jan Smit, Zwolle Renate Mosterman, Nationaal Restauratiefonds Anita Portanje, Nationaal Restauratiefonds Fotografie Vincent van den Hoven, Voorschoten Ron Greve, Zwolle Ingrid de Roode, Tuk Ontwerp Pure, Utrecht Drukkerij Koninklijke Van Gorcum, Assen InDetail is een periodieke uitgave van Nationaal Restauratiefonds. Het magazine wordt kosteloos verspreid en verschijnt twee keer per jaar. Wilt u regelmatig op de hoogte blijven van de activiteiten van het Restauratiefonds? Meld u dan aan via Wilt u naast het magazine ook onze digitale nieuwsbrief ontvangen? Dan kunt u deze aanvragen via ISSN

3 inhoud 3 Noeste arbeid in symbolische werkplaats Het is hier soms net Volendam Als je iets doet, moet je het goed doen Over de grondige en sobere restauratie van een van Neerlands oudste Vrijmetselaarslogegebouw in Amsterdam Het is hier soms net Volendam De bewoners van de Zeven Steegjes in Utrecht aan het woord over deze bijzondere straat Het verhaal van de restauratie van een pand uit de eerste helft van de 19e eeuw. De eigenaren klaarden de klus in slechts vijf maanden lees meer op PAGINA 6 lees meer op PAGINA 12 lees meer op PAGINA 24 Verder in dit nummer actueel 4 interview met een eigenaar - vrijmetselaars 6 berichten 10 uw straat op de kaart - 4 bewoners van de zeven steegjes 12 Nieuws van het Restauratiefonds 16 bankzaken - ina roeterdink 17 openbaar monument - geofort 18 monumenten zijn leuk! 22 voor en na restauratie - familie govers 24 kijk op monumenten.nl 27 de vraag - hoe behandelen wij een financieringsaanvraag en hoe lang duurt dat? 28 de specialist - interieurarchitect 30 nieuw leven voor het monument - huis van bewaring in almelo 34

4 4 actueel Er moet een soort helpdesk komen voor mensen met plannen voor de herbestemming van openbare monumenten. Dat bepleitte professor mr. Pieter van Vollenhoven, voorzitter van Nationaal Restauratiefonds begin december op zijn laatste werkbezoek bij de uitreiking van het Restauratiefonds-compliment. Meer dan een compliment waard Momenteel moeten mensen die oude forten, industrieel erfgoed of andere monumenten een nieuwe bestemming willen geven nog teveel zelf uitzoeken. Zij worden vaak gedwongen het wiel opnieuw uit te vinden, terwijl de benodigde kennis en ervaring wel voorhanden is. Een soort helpdesk kan dit voorkomen. Even Apeldoorn bellen, zeg maar, aldus de Restauratiefonds-voorzitter, die refereerde aan de ongeveer 500 openbare monumenten in Nederland waarvoor nog een nieuwe bestemming wordt gezocht. Volgens Van Vollenhoven is een goede herbestemming voor monumenten essentieel, zeker in de huidige tijd waarin veel monumenten leeg komen te staan. Zonder goede herbestemming is dit prachtige erfgoed ten dode opgeschreven, aldus de voorzitter. GeoFort Van Vollenhoven overhandigde het Restauratiefonds-compliment aan Willemijn Simon van Leeuwen en Bart Bennis. Zij zijn de initiatiefnemers, de eigenaren en vormen samen tevens de huidige directie van Geo- Fort, een educatieve attractie op het gebied van cartografie en navigatie in Fort bij de Nieuwe Steeg in Herwijnen. De aanmoedigingsprijs, een fraaie plaquette, wordt jaarlijks uitgereikt aan personen of organisaties die zich op een positieve manier hebben ingezet voor de monumentenzorg. De Restauratiefonds-voorzitter prees het enthousiasme en de inzet van het duo. GeoFort opende in juni dit jaar zijn deuren. Daar ging een voorbereiding van maar liefst zeven jaar aan vooraf. Zo n doorzettings-vermogen is helaas maar weinigen gegeven. Dat is meer dan een compliment waard, aldus Van Vollenhoven. De initiatiefnemers toonden zich verguld met de prijs. Een leuke opsteker. Helemaal nu we met GeoFort in een nieuwe fase zijn aanbeland, aldus Willemijn Simon van Leeuwen. Zij is zeer positief over de samenwerking met het Restauratiefonds. Het Restauratiefonds was al vanaf het begin enthousiast. Mede dankzij de financiering door het fonds en de Rabobank hebben we dit allemaal kunnen realiseren. Metafoor Gemakkelijk was het niet om het vervallen monumentale fort om te toveren in een educatieve attractie, vertelde Simon van Leeuwen de genodigden. Voordat met de restauratiewerkzaamheden kon worden begonnen moesten zij en haar partner maar liefst 33 vergunningprocedures doorlopen. Alleen door het hele proces als een game te zien, een soort computerspel, hebben we het gered. Eerst keken mensen daar wat vreemd tegenaan. Maar juist door die benadering is uiteindelijk iedereen met ons mee gegaan. Behalve diverse landelijke en regionale media onder andere De Telegraaf, het AD en

5 5 De Gelderlander waren tal van andere prominenten bij de uitreiking van het Restauratiefonds-compliment aanwezig. Onder hen gedeputeerde Annemieke Traag van de provincie Gelderland, Restauratiefonds-directeur Pieter Siebinga en burgemeester Loes van Ruijven-Van Leeuwen van de gemeente Lingewaal, waarvan Herwijnen deel uitmaakt. Ook de burgemeester toonde zich blij met de metamorfose. Een droom die werkelijkheid wordt, zo kwalificeerde Van Ruijven- Van Leeuwen GeoFort. Een prestatie waar Lingewaal volgens haar trots op is. Zelfs als college wisten wij nauwelijks van het bestaan van dit fort. Als je er langs fietste, zag je alleen maar bomen. Alleen de echte autochtonen wisten van het bestaan. Inmiddels is dat voltooid verleden tijd. Als gemeente willen wij kwaliteit uitstralen. GeoFort past perfect in dit plaatje, aldus de burgemeester. Korte terugblik Voor prof. mr. Van Vollenhoven was het bezoek aan GeoFort zijn laatste openbare optreden als voorzitter van het Restauratiefonds. Hij maakte van de gelegenheid gebruik om kort terug te blikken. Van iedere gulden subsidie voor monumenten twee maken zodat het verval van de monumentenvoorraad kon worden gekeerd: dat was kort gezegd de boodschap die het fonds en hij als voorzitter mee kregen toen Restauratiefonds in 1985 van start ging. Een missie die redelijk is gelukt, meent de voorzitter. Het belang van monumenten als onderdeel van ons erfgoed wordt inmiddels breed ingezien, aldus Van Vollenhoven. Nederland telt ruim monumenten. Die worden ook door gemeenten en provincies gekoesterd. Dat is wel eens anders geweest, weet de voorzitter. Ook de landelijke politiek draagt het monumentale erfgoed volgens de scheidende voorzitter een warm hart toe. Het feit dat de sector bij de bezuinigingen minder zwaar wordt getroffen dan bijvoorbeeld de wereld van de natuur, is volgens hem illustratief. Zelf heeft Van Vollenhoven naar eigen zeggen veel plezier beleefd aan het voorzitterschap. Toen ik bij het Restauratiefonds begon wist ik niets van monumenten. De mensen van het ministerie reageerden verbijsterd op mijn benoeming. In de afgelopen 27 jaar ben ik razend enthousiast over deze wereld geworden. Rondleiding Na afloop van de plechtigheid kregen de scheidende Restauratiefonds-voorzitter en de andere genodigden nog een korte rondleiding door de gerestaureerde voormalige kazerne van het fort. Die herbergt onder meer een crisis control center: twee ruimtes met geavanceerde apparatuur waar overheidsinstanties, hulporganisaties en bedrijven terecht kunnen voor oefeningen op het gebied van crisisbeheersing en rampenbestrijding. Een kleine demonstratie over de gevolgen van hoog water, wekte bij prof. mr. Van Vollenhoven, voormalig voorzitter van de Onderzoeksraad voor Veiligheid en tevens hoogleraar risicomanagement, veel interesse. Van Vollenhoven beloofde de winnaars van het Restauratiefonds-compliment dat hij GeoFort komend voorjaar opnieuw zal aandoen voor een uitgebreider bezoek. Meer informatie over GeoFort en de achtergronden van dit herbestemmingsproject vanaf pagina 18 van InDetail.

6 6 interview met een eigenaar Noeste arbeid in een symbolische werkplaats: De restauratie van het Vrijmetselaarslogegebouw Amsterdam Als je de boeken van Dan Brown moet geloven, zijn vrijmetselaars mysterieuze lieden die zich uitleven in allerhande mystieke en geheime rituelen. In Amsterdam staat een van Neerlands oudste zogenaamde logegebouwen. En laat dit nu net uitvoerig worden gerestaureerd. Een unieke kans om een kijkje te nemen in deze geheime wereld. Boven de ingang, in het midden van de gevel, prijkt een blauw embleem met een passer en een winkelhaak: hét symbool van de vrijmetselaars. De trap naar het bordes telt zeven treden. Dat begint goed. Robert Le Poole, penningmeester van de Vrijmetselaars Stichting Amsterdam (VSA) en Paul Morel van Stadsherstel Amsterdam openen de hoge deuren van een bijzonder bouwwerk. Tuschinski Alsof het niet op kan blijkt het logegebouw ook nog eens gedeeltelijk een creatie van de beroemde architect Pierre Cuypers te zijn. Dat is op zich al een hele beleving: vakwerk muren, plafondschilderingen, rijk uitgevoerde lambriseringen en schitterend glas-in-lood. Gedeeltelijk, want hoewel het gebouw de laatste honderd jaar als één geheel is gebruikt, waren het ooit twee panden: nummer 41 en 39. Nummer 41, op de hoek van de Vondelstraat en de Eerste Constantijn Huygensstraat, werd door Cuypers in 1873 gebouwd in opdracht van Heineken. Dit werd het Bierhuis en hier werden bezoekers ontvangen en bijgeschonken. Nummer 39, het Vondelhuis, stamt uit 1880 en was ooit een balzaal. Beide panden werden in 1903 door de vrijmetselaars van Amsterdam gekocht en in 1910 definitief samengevoegd tot één pand. Ook de gevels zijn daarbij op elkaar afgestemd tot één geheel. Uit die tijd stammen de karakteristieke torens van nummer 39. Deze torens geven het gebouw het aanzien van, of verwijzen tenminste naar, de tempel van koning Salomo. In dit deel bevinden zich de tempels der

7 7 We wilden eigenlijk 20 jaar geleden al restaureren, maar daar kwam niets van terecht In elke InDetail lopen we met een trotse eigenaar door zijn of haar monument. Dit keer vertellen Robert Le Poole en Paul Morel over de restauratie van het Vrijmetselaarslogegebouw in Amsterdam vrijmetselaars. Hoewel de gevel nu aan het gezicht onttrokken is door een steiger, is deze zondermeer een blikvanger. Paul Morel: Eigenlijk heeft het deel van nummer 39 net zo n soort gevel als het Tuschinski theater. Het is dan ook in dezelfde tijd gebouwd, door dezelfde bouwers. Van binnen zijn de twee afzonderlijke panden nog goed te herkennen. Ze worden met elkaar verbonden door een brede en hoge hal met daarachter een lange gang. Hoewel deze nu volledig kaal is, heeft hij nog wel de grandeur die goed past bij de imposante gevel. Redding Bij binnenkomst blijkt eveneens hoe grondig hier gerestaureerd wordt. Nagenoeg het hele interieur is gestript. Bouwvakkers zijn druk in de weer. Op zich een passende entree: de vrijmetselarij ziet de mens immers als een ruwe steen die bewerkt, gepolijst en vervolmaakt moet worden en beschouwt de loge als de spirituele werkplaats. Maar dat het pand zelf nu zo grondig wordt gerestaureerd, is bepaald geen vanzelfsprekendheid. Zoals overal speelt ook hier geld een cruciale rol. Robert Le Poole: We wilden eigenlijk 20 jaar geleden al restaureren, maar daar kwam niets van terecht. We kregen het financieel niet rond. Het was een bestuurlijke chaos en het ontbrak aan lef om de leden een hogere bijdrage te vragen. Ondertussen werd het verval steeds erger. Het regende gewoon naar binnen, valt Paul hem bij. En zo ging dit schitterende gebouw hard achteruit. Robert: Om het te kunnen behouden, hebben we nummer 41 verkocht aan Stadsherstel. Van hen huren we straks weer een stuk terug, het souterrain. Met de verkoop kan ongeveer een derde van de restauratie worden gefinancierd. Nog een derde komt uit een laagrentende lening via het Restauratiefonds en het laatste deel wordt door de vrijmetselaars zelf ingebracht. Deze constructie betekent de redding van dit unieke stuk cultureel erfgoed. In april 2013 moet het werk klaar zijn en kan het logegebouw weer worden gebruikt. Robert: We willen het sober restaureren, zonder luxe. Dit om de kosten te beperken maar ook om het terug te brengen naar de basis en de authentieke onderdelen te conserveren. En dat is maar goed ook, want in de loop van de geschiedenis is er al veel verloren gegaan van het interieur. Vooral de Tweede Wereldoorlog was catastrofaal. De Duitsers verboden namelijk de vrijmetselaars, omdat zij het zagen als een verlengstuk van de Joodse samenzwering. Het pand werd daarom geconfisqueerd en geplunderd. Vrijwel alle originele details werden weggebroken, onder andere om vermeende verborgen schatten van de vrijmetselaars te ontdekken. Die waren er niet. Sigarenkistjeshout Na de oorlog werd het pand, zo goed en zo kwaad als dat ging, weer in oude luister hersteld. Paul: Met de middelen van toen. Sigarenkistjeshout. Er was geen goed materiaal voorhanden. Robert: Het is eigenlijk een soort decorbouw. Veel van het huidige interieur is nog van deze kwaliteit, wat ook weer bijzonder is. De huidige restauratie wordt geheel gecoördineerd door Stadsherstel en dat is een samenwerking die goed uitpakt. Paul richt zich tot Robert: Het is bijzonder dat jullie met ons in zee zijn gegaan en het verantwoord aanpakken. Robert: De panden zijn ook zo vervlochten met elkaar, we kunnen dat nu beter zichtbaar houden. Paul licht toe: Anders hadden we alles precies volgens het kadaster moeten opsplitsen. Nu kunnen we minder strikt zijn. Dankzij die souplesse blijft het toch nog een beetje één geheel en is het beter mogelijk om de oorspronkelijke indeling van het pand te behouden. De tuin, een belangrijk onderdeel van dit monument, blijft ook gemeenschappelijk.

8 8 En dat alles verdient dit gebouw; het wordt immers niet voor niets door bouwhistorici omschreven als een voor Nederland zeldzaam type cultusgebouw. Tot voor kort werden de twee gedeelten door de vrijmetselaars gebruikt voor verschillende doeleinden. In nummer 41 werd vergaderd en gezamenlijk gegeten en nummer 39 werd gebruikt voor de rituele bijeenkomsten. De vergaderruimten op de beide etages van nummer 41 laten nog een glimp zien van de rijke afwerking uit de tijd van Cuypers. Achter de strakke betimmering uit de jaren vijftig komen delen van de originele lambrisering, de bewerkte deurposten en paneeldeuren tevoorschijn. De muren geven stukken beschilderd behang prijs en waar de verlaagde plafonds zijn verwijderd, blijkt nog betengeld stucwerk met sjabloonschilderingen in bloemmotief te hangen. Paul: De schilderingen worden momenteel nog onderzocht. Of ze daarna worden gerestaureerd hangt af van de kosten en of de toekomstige huurder dit wil. In ieder geval wordt het oude stucwerk met de betengeling geconserveerd zoals het nu is. Eventueel kan er nadien een nieuw plafond onder worden gezet. Of de nieuwe huurder van eindnegentiende-eeuwse motieven houdt, is de vraag. Paul: Hier komt straks waarschijnlijk een chique yogaclub. Zou hier wel goed passen. Vrijmetselarij De wortels van de vrijmetselarij liggen waarschijnlijk in de Engelse en Schotse bouwplaatsen van kathedralen, kastelen en paleizen. De werkplaatsen van de steenhouwers heetten lodges. Deze steenhouwers waren vrij gevestigd en lid van een gilde. In hun lodges werd er naast het werk ook veel gefilosofeerd en werden er ideeën uitgewisseld. In deze lodges, of loges, bleef men samenkomen, ook toen er geen grote kathedralen meer werden gebouwd. Met de oprichting van de Groote Loge in Londen in 1717 werd de vrijmetselarij internationaal georganiseerd. De eerste Nederlandse loge werd in 1734 in Den Haag opgericht. De moderne vrijmetselarij is een verzameling groepen of loges, waarin mannen met diverse achtergronden samenkomen op zoek naar persoonlijke zingeving. Het is niet gebonden aan doctrines, dogma s, godsdienst of politiek. De leden zien zichzelf als ruwe steen die bewerkt moet worden om zijn plek in de samenleving in te nemen. De samenleving is het bouwwerk. Tijdens de bijeenkomsten wordt daarom gebruik gemaakt van symbolen en rituelen die naar de bouw verwijzen. Ken u zelve Vanaf het moment dat de panden in handen kwamen van de vrijmetselaars in 1903 is het geheel al diverse keren ingrijpend verbouwd, en dat door architecten die zelf ook weer vrijmetselaar waren. Daardoor is dit gebouw het enige in Nederland dat zich een echt vrijmetselaarsgebouw kan noemen. En dat maakt dit rijksmonument extra speciaal. In de onderste vergaderruimte zijn aan de achterkant nog glas-in-loodramen met vrijmetselaarsymbolen bewaard gebleven, waaronder wederom de passer en de winkelhaak. Symbolen spelen nu eenmaal een grote rol bij de vrijmetselaars. Dat komt helemaal tot uiting in de tempels op nummer 39. Dit deel zal in handen blijven van de vrijmetselaars en eveneens ingrijpend worden gerestaureerd. Wie de blauwe zaal en de blauwe tempel op de benedenverdieping binnengaat, betreedt ondanks de grondige verbouwing die er gaande is een sprookjeswereld. Het plafond, een zogenaamd gedrukt tongewelf, is blauw geschilderd met gouden sterren. Aan de muren prijken de tekens van de dierenriem. Aan de ene kant twee pilaren met daarop bollen die een poort flankeren met daarboven de tekst Ken U zelve ; wederom een verwijzing naar de tempel van Salomo. Aan de andere kant een zetel voor een wand die belegd is met gouden mozaïeksteentjes. Daarboven het Alziend Oog en de tekst Des Wetens End. Normaal is de ruimte verder ingericht, onder andere met banken aan weerzijden, een speciaal vloerkleed met symbolen, kandelaars en een altaar. In deze tempel der blauwe of symbolieke graden vinden de inwijdingen plaats tot leerling, gezel en meester. Deze rituelen zijn geheim, maar we proberen het toch Robert is spaarzaam: Het is iets dat je ondergaat en dat je moet beleven om het te begrijpen. Niet in woorden te vatten dus. Ondanks deze geheime riten, willen de Amsterdamse

9 9 vrijmetselaars juist wel open zijn en het Dan Brown imago van zich afschudden. Al dat geheimzinnige gedoe hoeft van ons niet zo nodig. Maar ik vond ze wel leuk hoor, die boeken van Brown. Hoe hij dat heeft gebruikt. Heel leuk. Spiegelzaal Een verdieping hoger is de zogenaamde rode tempel of kapittelzaal. Robert vertelt: De vrijmetselarij heeft twee graden: blauw en rood. Sommige meesters mogen toetreden tot de rode graad. De blauwe tempel is net een sprookjeswereld Je ziet trouwens niet vaak dat een logegebouw twee tempels heeft. Ook dat maakt dit pand weer uniek. Het is een beetje de spiegelzaal van Versailles in het klein. Maar dan zonder spiegels, illustreert Paul treffend dit vertrek in neo-empirestijl. Pilaren met kapitelen sieren de muren, die weer bespannen zijn met rood textiel. Deze zaal is eveneens na de oorlog gebouwd. En je ziet ook hier dat er met weinig middelen toch veel bereikt is. Normaal hangen er ook nog drie goudkleurige kroonluchters. Op een podium achterin zal straks weer een zetel met baldakijn staan. Het heeft allemaal iets koninklijks. Het karakter is in ieder geval minder feeëriek dan de zaal beneden. Strenger. Het plafond is gedecoreerd met uiteenlopende esoterische tekens. Van een lelie, een zwaan tot een swastika en een davidsster. En zo komen alle symbolen samen in één eclectisch geheel. Zoiets ontstaat in de loop van de tijd. De betekenis van deze symbolen is weer voor iedereen anders, dat hangt van de beleving af, aldus Robert. verwerkt. Dit is ooit geel geschilderd maar zal weer worden schoongemaakt. Zonder de beschermende patinlaag te beschadigen. Dat is een bepaalde techniek, weet Paul. Verder is een deel van het dak al bedekt met nieuwe zinken roeven. Het dak viel alles bij elkaar enorm tegen. Het was er echt slecht aan toe. Bijzonder is dat zijkant en de achterkant van nummer 41 nog het oorspronkelijke houten skelet hebben waartussen de bakstenen zijn gemetseld, zoals bij een vakwerkhuis. Paul: Van deze kant lijkt dit huis zo uit het Schwarzwald te komen. Cuyper hield van oorspronkelijke bouwtechnieken met authentieke materialen. Zijn kathedralen bouwde hij ook net zoals ze dat in de middeleeuwen deden. Wat je vanaf de straatkant door de steigers niet kan zien is, het manshoge ornament in de gevel van nummer 39. Een indrukwekkend symbool dat is aangebracht met gekleurd glas op een zinken achtergrond. Het stelt een enorme vijfpuntige diamant voor met daarin een pentagram. Het symboliseert het hoogst denkbare stadium waarnaar de vrijmetselaar streeft: de vervolmaakte mens. Echter, voordat de vrijmetselaars in hun symbolische werkplaats weer verder kunnen met hun spirituele bouwproces, moeten de gewone bouwvakkers er nog wel even flink tegenaan. n In de rode zaal wordt er momenteel gewerkt aan een constructie waarmee de ruimte met schuifdeuren kan worden verdeeld in twee vertrekken. Robert: Het is niet mooi maar het is wel praktisch en noodzakelijk omdat we het andere pand hebben verkocht. De rode en blauwe graad kunnen zo tegelijkertijd, maar gescheiden samenkomen en vergaderen. Al met al toch wel een beetje geheimzinnig. Maar dat houdt het spannend. Diamant Wat ook spannend is, maar dan van een heel andere aard, is de beklimming van de steigers rondom het gebouw. Het geeft, naast een schitterend uitzicht over Amsterdam Zuid en het Vondelpark, ook goed weer hoe ingrijpend het gebouw wordt aangepakt. De kenmerkende zandstenen torentjes van de gevel van nummer 39 zijn nog maar net gedeeltelijk vervangen. De specie moet nog drogen. Tot die tijd wachten ze op hun kenmerkende bekroning met hardstenen koepels. In de rest van de gevel is overigens ook veel zandsteen Met de kennis van nu Voor Robert Le Poole is deze restauratie een heel nieuw proces. Leerzaam ook. Enkele tips wil hij dan ook graag delen: Reserveer tijdig voor (groot)onderhoud, plan goed en laat je bijstaan door deskundigen. Want wat noodzakelijk is, blijft noodzakelijk en moet onvermijdelijk een keer gebeuren. Wij hadden strengere eisen aan ons zelf moeten stellen om ons bezit in goede staat te houden en te behouden. Waar het allemaal niet uit kon, is de steun van het Restauratiefonds een uitkomst. Wij werden zo in staat gesteld te doen wat wij allang geleden hadden moeten doen: het aanpakken van achterstallig onderhoud dat het gevolg van besluiteloosheid was.

10 10 berichten Monumenten- Fonds 1818 helpt de eerste eigenaren De eerste financieringen zijn verstrekt uit het recent opgerichte Monumentenfonds1818. Voor verbouwingen, renovatie en restauratie van gemeentelijke monumenten en monumentale kerken die (deels) een nieuwe bestemming krijgen is het mogelijk om een lening aan te vragen. Het fonds richt zich op de regio Haaglanden. Eén financiering ging naar een gemeentelijk monument in Zuid-Holland. De monumentale bollenschuur in Noordwijkerhout dateert uit 1951 en wordt gerestaureerd en herbestemd. Het is een van de weinige overgebleven bollenschuren uit de jaren 50 van de vorige eeuw. Zowel het exterieur als het interieur beschikken over een aantal bijzondere kenmerken. Ontwerpersduo Krijn Christiaansen en Cathelijne Montens maken van de voormalige bollenschuur een geschikte studio waarbij een projectruimte wisselend kan worden ingezet voor onderzoeksprojecten met studenten en presentaties. Bij het ontwerp voor de herbestemming is gekeken hoe de oorspronkelijke logistiek van het pand zichtbaar kan blijven in het nieuwe gebruik. n van rijksmonumenten die op korte termijn kunnen worden uitgevoerd. Naast de 20 miljoen voor de Restauratiefondsplushypotheek voor eigenaren van niet-woonhuis monumenten, gaat er ook 27 miljoen naar zes rijksmonumenten waarvan de restauratie op korte termijn kan starten. Zekerheid bieden Extra geld beschikbaar voor Restauratiefondsplushypotheek Halbe Zijlstra, Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, heeft het beschikbare budget voor de Restauratiefondsplushypotheek verruimt met 20 miljoen. Door deze extra impuls komt een groot aantal eigenaren met restauratieplannen alsnog in aanmerking voor de financiering van hun grootschalige restauratie. Twintig miljoen extra Het bedrag is onderdeel van de 47 miljoen die beschikbaar wordt gesteld voor restauraties Geweldig nieuws aldus Pierre van der Gijp, woordvoerder Nationaal Restauratiefonds. De behoefte uit de markt naar financiële ondersteuning voor grootschalige restauraties is groot. Dat blijkt wel uit de vele aanvragen die wij krijgen voor onze Restauratiefondsplus-hypotheek. Het huidige beschikbare bedrag van 18 miljoen was binnen een half jaar volledig gereserveerd, waardoor er een wachtlijst ontstond. Met deze extra bijdrage kunnen wij zekerheid bieden aan meer eigenaren die, ondanks deze moeilijke economische tijden, willen starten met hun grootschalige restauratie. n

11 11 Informatiegids Monumentaal wonen Wonen in een Rijksmonument is toch echt iets bijzonders. Voor rijksmonumenten is speciale regelgeving van toepassing, rechten en plichten waar u als eigenaar mee te maken krijgt. Dat geldt natuurlijk helemaal bij onderhoud en restauratie, maar ook bij de aanschaf van een rijksmonument. Waar moet u beginnen, met welke instanties komt u in gesprek? Hoe zit het fiscaal? Hoe werkt het met de financiering? Wat zijn de rechten, en wat zijn de plichten van een monumenteigenaar? De restauratie van een monument vaak wordt ervaren als een ingewikkeld proces, waarbij de informatiebehoefte voor u als monumenteigenaar vaak groot is. Om te voorkomen dat beschikbare informatie versnipperd wordt aangeboden, heeft het Restauratiefonds samen met partijen uit het werkveld zoals de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de Belastingdienst de informatieve gids Monumentaal wonen ontwikkeld en geïntroduceerd. Na een succesvolle proefperiode van een half jaar is uitgebreid onderzoek gedaan onder de ontvangers van de informatiegids. De hieruit voortkomende resultaten waren zeer positief. Om deze reden is er gezamenlijk besloten om dit initiatief te vervolgen. Begin 2013 verschijnt er een nieuwe, digitale, variant van dit informatiepakket, waarin de meest recente informatie zoals het Brim 2013, aangepaste belastingwetgeving en nieuwe financiële producten zijn verwerkt. Zodra de nieuwe gids beschikbaar is leest u hierover op de website van het Restauratiefonds. n Eerste Nationaal Monumentencongres succesvol Een mooie locatie was het zeker, de rijksmonumentale Rijtuigenloods in Amersfoort. Hier werd op 8 november jl. het eerste Nationaal Monumentencongres georganiseerd. Ruim 600 deelnemers kwamen luisteren, discussiëren en netwerken. Er waren boeiende lezingen die een goed beeld gaven van de huidige stand van zaken, maar vooral ook de mogelijke ambities als het gaat om het verzilveren van identiteit. Want dat was het thema van het congres. Er is veel beweging in de monumentensector, maar ook in de bouwwereld en de financiële sector. Het werd op deze dag duidelijk ook tijdens de georganiseerde discussies in kleinere settings - dat er nog veel werk aan de winkel is, maar ook dat er veel mogelijk is met ons mooie erfgoed, als we de uitdagingen gezamenlijk aangaan. Het Restauratiefonds was een van de initiators van het congres en bestuurslid Marisa Monsanto nam de rol van dagvoorzitter voor haar rekening. Zij introduceerde de veelal inspirerende sprekers op het centrale podium. Volgend jaar, op de tweede donderdag in november, wordt de volgende editie van het Nationaal Monumentencongres gehouden. Het thema van de dag en de locatie worden op een later tijdstip bekend gemaakt. Meer informatie is te vinden op n

12 12 uw straat op de kaart De Zeven Steegjes in Utrecht Rond 1842 begon het parochiaal Armbestuur in Utrecht met de bouw van huizen voor roomskatholieke kinderrijke gezinnen: dat was het begin van de Zeven Steegjes in Utrecht, gelegen tussen de Oude Gracht en de Singel, vlak achter brouwerij De Boog. Brouwerij De Zeven Steegjes zijn opgebouwd achter de oude brouwerij van Willem de Kock aan de Oude Gracht. De Kock had zijn brouwerij nagelaten aan het parochiaal Armbestuur in Bijna honderd jaar later begon het Armbestuur op de gronden achter de brouwerij huizen te bouwen voor arme katholieke gezinnen. Straatnamen als Moutstraat en Boogstraat herinneren aan de band met de brouwerij. Het werden huizen zonder keuken en zonder wc, maar ze waren voor die tijd toch behoorlijk luxe. Her en der in de wijk waren gemeenschappelijke privaten en water kwam uit een paar waterpompen in de buurt. Maar vaker nog haalden mensen water uit de gracht. De eerste huizen werden gebouwd aan de Lange Rozendaal, een Middeleeuwse steeg. Krapte Kleine huisjes voor katholieke gezinnen: dat betekent over het algemeen met veel mensen in weinig kamers leven. Gezinnen met tien kinderen die woonden op 45 vierkante meter waren geen uitzondering. In de Suikerstraat woonde ooit een gezin met 21 kinderen. Vader en moeder sliepen beneden en alle kinderen op de zolder. Meneer Van Essen werd in 1941 in een van de Zeven Steegjes geboren. Veertig jaar geleden kon hij het huis huren waar hij nu nog steeds met zijn vrouw woont, aan de Lange Rozendaal. Dit huis was niet voor ons bestemd, het was bedoeld voor een kunstenaar die er een atelier in zou krijgen. Deze woning was wat groter dan de anderen in de wijk en wij konden de ruimte wel gebruiken. Wij hebben negen

13 Nel van Rijswijk en buurvrouw Rika Vermeer 13 Een typisch arbeidersbuurtje uit de 19e eeuw dat in zijn geheel bewaard is gebleven In uw straat op de kaart spreken we de bewoners van de Zeven Steegjes in Utrecht, een typisch 19e eeuws arbeidersbuurtje, waar het goed toeven is. kinderen. We komen er twee tekort voor een voetbalelftal, zeg ik altijd. We hebben het niet makkelijk gehad, het was met alles eigenlijk krap. Maar we wonen hier goed. Je houdt elkaar een beetje in de gaten, dat is sociale controle op de goede manier. Met de nieuwkomers uit andere wijken combineert het niet altijd. Ze hebben een andere mentaliteit. Ze hebben niet in de gaten dat hier in die smalle straatjes niet alles kan. Van die partytenten, dan kan niet, vind ik. Vroeger op de huishoudschool durfde ik nooit te zeggen waar ik woonde, dan keken ze op je neer. Maar tegenwoordig doen ze er een moord voor om hier te mogen wonen. Toch komen ook veel mensen die ik ken weer in de buurt wonen, ze gaan even weg en komen dan toch weer terug. Twee van mijn drie kinderen wonen in de Kockstraat, hier vlak achter. Er zijn veel gezinnen waarvan de kinderen een straat of wat verderop zijn gaan wonen. Als er wat is dan helpen we elkaar Greet Abels woont al haar hele leven, vanaf 1953, in de Zeven Steegjes. Ik heb even in de Jeruzalemstraat gewoond, maar ik was al snel daarna weer terug. Ik had heimwee naar de buurt. Je leefde hier op straat met elkaar. De kinderen hadden toen nog geen computer en geen tv op hun kamer, die speelden buiten. Toen mijn zoon een pleister op zijn oog moest voor een lui oog, wist de hele buurt dat. Na verloop van tijd mocht die pleister er na een uur weer af. Ik zette de tijd erop en dan was er altijd wel iemand aan wie mijn zoon kon vragen of de pleister er af mocht. In 1971 kregen wij douches en de renovatie in de jaren negentig leverde extra woonruimte aan de achterkant op. Mensen kunnen zich niet voorstellen dat we hier vroeger met hele gezinnen woonden. Tegenwoordig zijn er steeds meer alleenstaanden die hier wonen. De helft van de buurt ken ik nu eigenlijk niet meer. In de Suikerstraat woonde ooit een gezin met 21 kinderen En als er wat is, dan helpen we elkaar. Nu is er pas iemand overleden en dan komt er iemand langs om geld op te halen. Daar kopen we een bloemetje van en de rest van het geld gaat naar de nabestaanden, want je weet natuurlijk niet voor wat voor kosten die komen te staan. De man van Greet Abels kent bijna iedereen in de Zeven Steegjes. Hij is voorzitter van de beheersstichting van de buurt en daarmee Marcel Murck en Louis Tolsma de heer en mevrouw Van Essen

14 14 Een typisch arbeidersbuurtje uit de 19e eeuw dat in zijn geheel bewaard is gebleven Meerdere keren ontstonden er plannen om de Zeven Steegjes af te breken, maar de bewoners kwamen daartegen in opstand. De Utrechtse Maatschappij tot Stadsherstel ontfermde zich in de jaren negentig van de twintigste eeuw over de Zeven Steegjes en restaureerde in de jaren van de 166 woningen. is hij namens de buurt de spreekbuis richting allerlei instanties. Ik moet overleggen als er wat is, zoals laatst met de riolering. Vorig jaar hadden we hier veel last van ratten en nu ze zo aan het werk zijn met Hoog Catharijne verwacht ik ook wel weer de nodige visite. Namens de buurt praat ik daar dan over met de gemeente. En tot voor kort was ik ook degene waar mensen hun sleutel konden halen van hun nieuwe huis. Zo kenden wij hier iedereen. Maar dat verandert de laatste tijd allemaal. Zoon Timo werd in 1978 geboren en woont ook in een van de Steegjes. Ik heb hier een leuke jeugd gehad, je leefde op straat. En er was altijd wel een buurvrouw die vroeg of je al wat gegeten had. Vroeger deden we alles op straat. Nu doe ik vrijwilligerswerk op de club voor de kinderen hier in de buurt, daar komen veel kleinkinderen van mensen die hier nog wonen. Mijn vrienden van vroeger trokken weg, maar bij verjaardagen en feesten komen ze altijd weer terug. Een grens weten Rika Vermeer woont al 62 jaar in de Boogstraat. Ik ben hier geboren en ik ga hier nooit meer weg. Het is hier heerlijk, altijd gezellig. Vroeger zaten de mannen uit de buurt buiten op straat te kaarten, dat staat me nog helder voor de geest. En je lette op elkaars kinderen. Als er een kind de straat uitliep, was er altijd wel een buurvrouw die het weer terug haalde. We staan hier voor elkaar klaar. Ik voel de steun van de buurt, een paar maanden geleden toen mijn moeder overleed en nu ook weer bij het overlijden van mijn tante, die hier schuin tegenover woonde. Tachtig procent van de bewoners was bij de crematie van mijn moeder, dat doet je goed. Ik heb er in de loop van de tijd voor gezorgd dat mijn naam ook op het huurcontract kwam te staan en een paar maanden voor mijn moeder overleed, werd ik hoofdbewoner. Ik wilde voorkomen dat ik hier uit zou moeten. Ik woon hier fijn, heb regelmatig contact met de buren, gewoon even op straat gedag zeggen. Ik zeg altijd: Een praatje maken en vriendelijk zijn voor elkaar, dat kost geen pond. Maar je moet wel een grens weten, je moet ook weer niet teveel bij elkaar over de vloer komen. Er komen hier in de buurt ook wel mensen wonen die die grens niet kennen en dan weet je van tevoren dat de bom een keer barst. Wij zijn goed met elkaar, maar we weten ook dat je een beetje afstand moet houden. Heimwee In de loop der tijd zijn er een drietal restauratieronden geweest. Tijdens de renovatieslag in 1992 werden 128 van de 166 huizen aangepakt. Soms konden bewoners in de wijk blijven, in een wisselwoning in de buurt. Maar vaker was het nodig om tijdelijk in een andere wijk te wonen. Nel van Rijswijk was een van de verhuizers: Tijdens de renovatie hebben we in de Sterrenwijk gewoond, maar ik was erg blij dat ik weer terug kon. Hier ken je het! Ook voor Greet Abels was het flink afzien toen ze uit de wijk weg moest. Ze werd er overspannen van. In 1995 kregen we een wisselwoning toegewezen vanwege de restauratie. Die woning wezen wij af. Het zou al met al een half jaar gaan duren, dus wij besloten om tijdelijk op de camping te gaan wonen. Het was een ramp. Ik werd er helemaal overspannen van en ik bleef maar piekeren. Over de huur bijvoorbeeld, die ging van

15 15 30 gulden naar 300 gulden en ik wist niet of we dat wel konden betalen. Toen ik eindelijk even kon kijken in het huis, ben ik er niet meer uitgegaan. Het was niet de bedoeling dat we al bleven, maar ze kregen mij er niet meer uit! Ik ben het hele weekend hier gaan poetsen en op maandag kwamen de spulletjes. Ik was zo blij. En nu ga ik hier nooit meer weg. Ook meneer Van Essen moest tijdens de renovatie de wijk tijdelijk verlaten. Ik kwam iedere dag kijken of ze al een beetje opschoten. Ik had gewoon heimwee! Het is hier soms net Volendam En als er verder iets stuk is, dan hoeven we Stadsherstel maar te bellen of het wordt gerepareerd. Daarover hebben we hier geen klagen. Wat ik wel eens vervelend vind zijn al die toeristen die hier komen met de wandeltochten van de VVV. Het is hier soms net Volendam. Ze kijken hier gewoon naar binnen! Niet alle huizen werden in 1992 gerenoveerd, zo werd het huis van Rika Vermeer overgeslagen. Bij de renovatie in 1992 was mijn vader ziek, daarom is hier maar beperkt wat gedaan destijds. Wel is hier de keuken aangepakt, die is nu op de plek waar we vroeger een plaatsje hadden. Die mis ik eigenlijk nog steeds. Vroeger waren wij gewend om de buitendeur open te doen aan de achterkant en dat kan nu niet meer. Nadelen Meneer Van Essen: Het enige nadeel van hier wonen vind ik de hoge energierekening. We hebben hier geen geïsoleerde ramen en dat scheelt nogal in het stoken. Maar verder hebben we hier geen klagen. De Monumentenwacht komt regelmatig om te kijken of er nog iets aan de huizen moet gebeuren, daar brengen ze dan rapport over uit. Aan het werk Sommige huizen die aan de renovatieslag van 1992 ontsnapt zijn, komen nu alsnog aan de beurt. Zoals de woning van de pas overleden tante van Rika Vermeer. Louis Tolsma coördineert de werkzaamheden in opdracht van de Utrechtse Maatschappij tot Stadsherstel. Die coördinatie is broodnodig: We werken hier in een heel kleine ruimte. Er moet veel gebeuren, maar je kan hier maar met een paar man tegelijk uit de voeten, anders loop je elkaar in de weg. Qua planning moet het dus heel strak in elkaar passen. We werken hier met allemaal vaklieden uit de buurt. Als de een klaar is, komt de ander er strak achteraan. In totaal zijn we hier toch wel zo n tweeënhalve maand aan het werk. Marcel Murck is timmerman, hij houdt van dit soort restauratieklussen. Er zijn alleen maar afwijkende maten in dit huis, dus ieder plankje wordt op maat gemaakt. Nu werk ik aan de architraven en er is er niet één met een standaardmaat. Dat maakt het juist ook leuk om te doen hoor. Fam. van Essen Karakter behouden Na de restauratie in 1992 is 65% van de oorspronkelijke bewoners teruggekeerd. De huisjes in de Zeven Steegjes zijn zeer gewild, maar niet iedereen kan zomaar in de Zeven Steegjes komen wonen. De stichting Stadsherstel wil dat het karakter van de wijk behouden blijft en dat heeft niet alleen te maken met het restaureren van de huizen, maar ook met de mensen die er wonen. Jan Geert ten Hove van de stichting Stadsherstel Utrecht is betrokken bij de toewijzing van de woningen. Wij hebben gelukkig de ruimte van de gemeente om een eigen toewijzingsbeleid te voeren. Als mensen zich willen inschrijven voor een huis in de Zeven Steegjes, dan laten we ze eerst op kantoor komen voor een kopje koffie. Dan kunnen wij bekijken of deze mensen in onze ogen in het wijkje passen. En tegen sommige mensen zeggen wij dan dat we ze niet op de wachtlijst willen zetten voor deze wijk. Dat betekent dat nogal wat mensen teleurgesteld moeten worden. Want de Zeven Steegjes zijn zeer gewild. n

16 16 nieuws van het restauratiefonds Posteractie Open Monumentendag 2012 waarmee trotse monumenteigenaren of beheerders de openstelling van hun monument konden aankondigen en hun hart voor monumenten kenbaar konden maken. Aan onze oproep om posters te maken is flink gehoor gegeven. In de periode tussen 7 augustus en 4 september zijn er 223 posters besteld en uitgeleverd. De speciale actiewebsite is door ruim 1250 unieke bezoekers bekeken. Ook kreeg de actie de nodige aandacht op sociale media als Twitter, Facebook en LinkedIn. En het heeft honderd nieuwe abonnees opgeleverd voor dit magazine (welkom!). Open Monumentendag is in 25 jaar uitgegroeid tot één van de grootste culturele evenementen van Nederland. De afgelopen editie kon rekenen op de belangstelling van zo n bezoekers. Als belangrijke sponsor geeft het Restauratiefonds dit evenement, de monumenten en hun eigenaren graag zoveel mogelijk aandacht. Monumenteigenaren zijn één van de belangrijkste schakels bij het in stand houden van monumenten. Hun inzet is van groot belang voor het behoud van vele duizenden monumenten in Nederland. Dit jaar heeft het Restauratiefonds een posteractie ontwikkeld Het Restauratiefonds is zeer trots dat er op ruim 200 plaatsen een opvallende aankondiging heeft gehangen van dit prachtige evenement. Zo kunnen wij gezamenlijk ons hart voor monumenten delen met duizenden anderen die het belang van het in stand houden van ons erfgoed onderschrijven. n Restauratiefonds traint erfgoedprofessionals U kent het Restauratiefonds vooral als financier van restauraties. Maar wij delen onze financiële kennis en kunde ook regelmatig met erfgoedprofessionals zoals gemeente-ambtenaren, aannemers en architecten. Kortom, met de mensen die u tegenkomt bij het restaureren van uw monument. Zo beschikken zij over actuele kennis om u nog beter van dienst te kunnen zijn! Dat doen wij via de cursussen van Erfgoed in de praktijk en de Erfgoedacademie. Dit zijn initiatieven van het Restauratiefonds en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Zo organiseert Erfgoed in de praktijk eendaagse praktijkgerichte cursussen met uiteenlopende thema s als handhaven van vergunningen tot erfgoed en toerisme. En de Erfgoedacademie verzorgt onder meer de meerdaagse leergang Erfgoedfilosofie. Kijk voor het aanbod op de websites: n

17 bankzaken 17 Ina Roeterdink Naast accountmanager op de afdeling Strategie & Ontwikkeling is Ina Roeterdink als trotse eigenaar van een rijksmonument feitelijk ook haar eigen klant. Ik ken dus de klappen van de zweep. En dat heeft zijn voordelen. In elk nummer van InDetail neemt een medewerker van Nationaal Restauratiefonds plaats op de bank om te vertellen wat hem of haar bezighoudt, drijft en motiveert. Pfoeh, ik werk hier al zo lang! Ina moet even rekenen. Sinds En daarvoor verstrekte zij al hypotheken bij Bouwfonds. Overigens niet echt logisch als afgestudeerd landbouwkundige in de plantenveredeling: Na mijn studie was het vinden van de juiste baan moeilijk en stoeien met cijfers beviel me ook. Blij Bij het Restauratiefonds houdt Ina zich vooral bezig met het adviseren van erfgoedprofessionals, zoals gemeenteambtenaren. Ina is account manager op de nieuwe afdeling Strategie & Ontwikkeling. Deze afdeling is verantwoordelijk voor strategische zaken, productontwikkeling en het accountmanagement van erfgoedprofessionals. Dat laatste in de meest brede zin. Ina geeft een voorbeeld: Samen met een collega van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) heb ik de leergang Erfgoedfilosofie ontwikkeld. Dit werk doet Ina met hart en ziel: Ik kan echt genieten als ik die mensen hard aan het werk zie tijdens de cursus. Daar word ik blij van. De spil zijn tussen erfgoedprofessionals en de monumenteigenaren, dat is waar het om draait. Samen met gemeenten nadenken over nieuwe financieringsmogelijkheden, om daarmee eigenaren te helpen met laagrentende leningen. Dat Ina zelf eigenaar is van een rijksmonument en ook het hele verbouwingsproces heeft doorlopen, is daarbij een waardevolle ervaring. Het verkrijgen van een vergunning neemt bijvoorbeeld veel tijd in beslag. Voor mij was de papierwinkel ook een uitdaging, laat staan voor eigenaren die helemaal nieuw zijn op dit terrein. Die ervaring kan ik goed gebruiken in m n werk. Verbinden De veranderingen in de erfgoedsector volgen elkaar momenteel snel op. Dit vraagt veel van de erfgoedprofessional. Vanuit onze afdeling houden we die ontwikkelingen daarom nauwgezet bij. Zo kunnen we de professionals ondersteunen en goed met hen samenwerken. Vooral dat samenwerken, het verbinden en elkaar hierin vinden, daar draait het nu om. Meer dan ooit. We hebben immers een gezamenlijk doel: het behoud van ons monumentaal erfgoed voor volgende generaties. Adviseur, klant en nog veel meer Samenwerken en verbinden. De menselijke kant van het verhaal. Ik ben zelf dan ook een echt mensenmens. En dat komt niet alleen tot uiting in haar werk; Ina is nog maar net terug van een professionele kookcursus van maar liefst drie maanden in Zuid-Ierland, met zestig andere kookfanaten van alle leeftijden uit alle uithoeken van de wereld. Op een groot landgoed met eigen koeien, groenten en kruiden. Ze legt uit: Ik vond het goed om een poos iets heel anders te doen. Er is meer te doen dan alleen werk. Dat maakt je rijker. En het smaakt naar meer; Ina wil met deze kookervaring ook hier iets doen: Ik heb een hele uitgebreide vriendenkring. Het lijkt me leuk om zo af en toe voor hen te koken. Mensen die ik wel ken, maar die elkaar nog niet kennen. Tja, weer dat verbinden. n

18 18 onderwerp openbaar monument GeoFort is een educatieve attractie op het gebied van cartografie en navigatie in Fort bij de Nieuwe Steeg, een voormalige schakel in de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In GeoFort kunnen bezoekers kennis maken met oude en nieuwe geotechnieken, van de driehoeksmeting tot het global positioning system (gps). GeoFort zet verwaarloosde erfgoedparel weer op de kaart GeoFort, een spannende attractie op het gebied van moderne technieken als cartografie en navigatie, in een monumentaal fort: de combinatie leek in eerste instantie wat vreemd. Bezoekers en de Vrienden van weten inmiddels beter, leert een dagje op en in het prachtig gerestaureerde verdedigingsbolwerk. De sfeer, de historie: de eerste keer werd ik direct verliefd. Een wijnhandel, horeca, een trouwlocatie, een clubhuis voor de scouting: veel van de ongeveer zestig forten en andere bouwwerken die deel uitmaken van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, de in de negentiende eeuw aangelegde verdedigingslinie die steden als Amsterdam en Utrecht moest beschermen tegen de vijand, hebben de afgelopen decennia een nieuwe bestemming gekregen. Plausibele herbestemmingen. Bij kaarslicht wijnproeven of dineren in een gewelfkelder, elkaar eeuwige trouw beloven aan een slotgracht: wie wil dat nu niet? Een beetje vreemd was het dus wel toen Bart Bennis en Willemijn Simon van Leeuwen in 2005 bij eigenaar Staatsbosbeheer aanklopten met het plan het door de tand des tijds aangetaste Fort bij de Nieuwe Steeg in Herwijnen om te toveren in een educatief attractiepark op het gebied van geografie. Dat vonden Bart en Willemijn aanvankelijk ook. Een thematische camping was het plan waarmee de beide initiatiefnemers naar het vlak bij de Zuidelijke Lingedijk gelegen complex gingen. Voor die herbestemming was het in totaal drieduizend vierkante meter grote forteiland niet echt geschikt, zagen ze al snel. Al rondlopend door en op het fort kreeg het stel een ingeving. Iets met geometrie, navigatie en cartografie: daarvoor leende het fort zich wél uitstekend. Willemijn en ik hebben beide bij de ANWB gewerkt, ik als uitgever van cartografische producten, zij als cartografe, een vakgebied waarin ze ook is afgestudeerd, vertelt Bart. Vanuit die invalshoek wilden we het fort leren begrijpen. Waarom had het deze vorm? Waarom was het hier gevestigd? Wat was de geopolitieke betekenis? Vragen die eigenlijk bij iedere bezoeker opkomen als hij deze locatie bezoekt. Dit was de plek om iets met die moderne meettechnieken te gaan doen. Op 24 juni 2012, ruim zeven jaar na dato, opende GeoFort, de nieuwe educatieve attractie op het gebied van navigatie en cartografie, haar smeedijzeren poorten. De droom van Bart en zijn levenspartner Willemijn werd werkelijkheid. Daaraan ging een lange weg vooraf. Maar die inspanningen zijn niet voor niets geweest, leert een leerzaam dagje rondkijken op het voormalige fort. Ideale locatie Bepaald druk is het niet deze regenachtige herfstdag op het GeoFort. Een paar auto s en wat fietsen staan bij de ingang van het doe-, leeren beleefpark, waar een grondverzetmachine druk bezig is met het aanleggen van de tuin van de moderne, splinternieuwe fortwachterswoning annex kantoorruimte. Binnen in het 3D Café, de volledig herbouwde houten loods waar vroeger volgens de overlevering onder meer ooit de maîtresse van de commandant woonde, zit Tiny Nuiten aan de koffie met een klant. Nuiten, lid van Vrienden van GeoFort, een gezelschap dat de nieuwe attractie een warm hart toedraagt, is zzp er op het gebied van training, coaching en advies. Voor afspraken en trainingen maakt hij graag gebruik van GeoFort. Een ideale locatie, vindt hij. De eerste keer dat ik hier rondliep, was ik direct verliefd. De sfeer, de historie, de grotendeels aan het oog onttrokken grootsheid: ik zag dat het een

19 19 Het fort was een groot geheim. Je mocht er bij wijze van spreken niet eens naar wijzen Een kijkje achter de schermen van een openbaar monument. Ditmaal gaat het over GeoFort, een educatieve attractie op een spannend fort in de Nieuwe Hollandse Waterlinie op het gebied van cartografie en navigatie.