DE KRACHT VAN ANDERS KIJKEN

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "DE KRACHT VAN ANDERS KIJKEN"

Transcriptie

1 FGH Vastgoedbericht 2015 DE KRACHT VAN ANDERS KIJKEN 20 JAAR

2

3 FGH Vastgoedbericht 2015 DE KRACHT VAN ANDERS KIJKEN

4 INHOUD 16 4 Interview Mark van Rijmenam MILESTONES

5 Interview Peter Savelberg 20 TRENDS Interview Prof. Dr. Dirk Brounen 36 Interview Peter Nieland VISIE 12 Megatrends en gamechangers 18 Slim, verbonden & duurzaam 22 Locatie, locatie, locatie gaat vervagen 26 De kunst van het verleiden De vastgoedagenda voor de komende jaren

6 VOORWOORD FGH Vastgoedbericht 2013 FGH Real Estate Report 2013 D u u Rz a a m vo l Do S u Sta i n a b ly m E Et OR DE OP ZAKEN PUTTING AF FAIR S IN OR DER FGH Vastgoedbericht 2010 FGH Real Estate Report 2010 FGH Vastgoedbericht 2010 FGH Real Estate Report 2010 FGH Vastgoedbericht 2009 FGH Real Estate Report 2009 FOC U S Op EEn ni EU we R E a l i t Ei t FOC U S On a n Ew R Ea lit y FGH Vastgoedbericht 2007 FGH Real Estate Report 2007 F G H Va s t g o e d b e r i c h t F G H R e a l E s t a t e R e p o r t F O C U S O p EEn n i EU w E R E a li t E i t F O C U S O n a n Ew R Ea li t y Investeren in verandering Vastgoed is beleven Investing in change Real estate is about perception Met het oog op de stenen Focussing on bricks and mortar 4

7 FGH Vastgoedbericht 2011 FGH Real Estate Report 2011 En aan DE vraag ing DEmanD TITEL 20 JAAR TITEL VASTGOEDBERICHT In twintig jaar kan er veel veranderen. FGH Bank publiceerde in 1996 het eerste FGH Vastgoedbericht. Wie kon zich destijds voorstellen hoe snel veranderingen elkaar vandaag de dag zouden opvolgen? Op alle vlakken beweegt onze omgeving: politiek, economisch, sociaalmaatschappelijk en technologisch. In deze 20e uitgave staan we stil bij die verschuivingen en bij de impact ervan op de vastgoedwereld. Maar we kijken vooral ook vooruit. Naar hoe de vastgoedsector kan reageren op deze voortdurende dynamiek. En naar veranderingen die de sector kan omarmen om daardoor sterker te worden. Met kennis van zaken en passie voor ons vak bieden wij duurzame oplossingen voor duurzame relaties. Wij hebben alle relevante kennis en specialismen in huis. Onze kennis stelt ons in staat vooruit te kijken, om nieuwe perspectieven te ontdekken. Wat we zien aan de horizon reflecteert in onze visie op commercieel vastgoed. Van daaruit maken we de vertaalslag naar de praktijk van alledag. Niet voor niets zijn wij echte vastgoedspecialisten. Directie FGH Bank N.V. Maart 2015 FGH VASTGOEDBERICHT 2015 VOORWOORD 5

8 MILESTONES Eerst zien, dan geloven: een nuchtere kijk op de toekomst leert dat de basis hetzelfde blijft, en veranderingen alleen in de marge plaatsvinden. Maar is dat wel echt zo? EEN KIJK OP 20 JAAR VERANDERING Oprichting Eerste telefoon draadloos contact internet Eerste foto met telefoon Oprichting 1998 Start internet zoekmachine Oprichting Introductie Bluetooth Dotcomcrisis Eerste G-20 AEX voor het eerst boven 1000 punten (guldens) Oprichting Schaakcomputer Deep Blue verslaat (foto: P. Morgan/Reuters) wereldkampioen Kasparov Introductie imac door Apple 6

9 Uitrol Google Maps (foto: Ken Tannenbaum / Shutterstock.com) 9/11 Oprichting Internet omzet > 1 miljard Oprichting Mobiel 2001 navigatie systeem (Palmtop) Start enquête bouwfraude KLM overgenomen door AF Nokia 1110 meest verkochte mobiele telefoon Oprichting Oprichting Eerste particuliere ruimtevlucht Introductie ipod door Apple Invoering euro (chartaal) Ondanks alles waren het uitstekende jaren voor de Nederlandse vastgoedsector. De afgelopen twee decennia is het aantal bedrijven en huishoudens sterk toegenomen, en daardoor ook de vraag naar gebouwen. De bevolking nam met 1,3 miljoen mensen toe. Het aantal gezinnen steeg met net iets meer dan een miljoen. En onze beroepsbevolking telt nu bijna mensen méér. Ook zijn we veel meer gaan verdienen en daarmee namen onze uitgaven in winkels en aan vrijetijdsbesteding flink toe. Toch hebben we de huisvesting niet goed laten aansluiten op de ruimte vraag. Want ondanks groei in bestedingen zien we overcapaciteit in bijna alle sectoren van de vastgoedmarkt. Ruim 15% van de kantoor ruimte wordt niet benut. Meer dan winkelpanden staan leeg. En bijna elk bedrijventerrein in Nederland kent lege fabriekscomplexen of bedrijfshallen. Ook in het maatschappelijk vastgoed FGH VASTGOEDBERICHT 2015 MILESTONES 7

10 MILESTONES Introductie eerste tablet (ipad) Introductie 2007 Google Earth/ Streetview Begin kredietcrisis 2008 Val Lehman Brothers Oprichting Start Arabische lente 2006 Vastgoedfraude Oprichting Oprichting Introductie iphone door Apple Oprichting Oprichting Mark Zuckerberg Time Man of the Year Dieptepunt AEX zien we een groeiende onbenutte voorraad: lege kerken, lege boerderijen, lege verzorgingscomplexen. Hebben we te veel gebouwd? Zijn we te veel gefixeerd geweest op de korte termijn? Zeker. Maar vooral heeft de vastgoedsector de afgelopen twintig jaar niet doortastend genoeg ingespeeld op het veranderende gebruik door bedrijven en consumenten. Overcapaciteit is niet alleen een aanbod-gerelateerd vraagstuk. Het onderstreept vooral het trage tempo van de reactie op veranderingen. En van het tempo waarin vastgoed kan worden aangepast aan nieuw gebruik. Dynamiek komt dus vanuit de gebruikerszijde van de markt. Technologie en internet spelen daarin tegenwoordig een grote rol. Een paar voorbeelden om dit te illustreren: in 1996 had 10% van de Nederlanders toegang tot internet, vooral in de thuisomgeving. Nu is 95% van de huishoudens op internet aangesloten. 8

11 Enquête woningcorporaties Overname Nokia door Microsoft Start Eurocrisis Higgsdeeltje 2011 Facebook naar de beurs Introductie 2014 Alibaba naar de beurs Eerste BREEAMcertificaat Start 3D-printing Grachtenpand Uitrol slimme energiemeter in Nederland Twintig jaar geleden bestond Google nog niet. Evenmin als Facebook, bol.com, WhatsApp of Zalando. In 2015 leven en werken we wezenlijk anders dan toen. De wereld ligt binnen handbereik. Dat heeft grote gevolgen voor de locaties waar we willen wonen, werken, winkelen en recreëren. Maar ook voor hoe we de gebouwen op deze locaties gebruiken. Als we de afgelopen twintig jaar íets geleerd hebben, is het dat veranderingen doorgaans veel sneller gaan en veel ingrijpender zijn dan we ons kunnen of willen voorstellen. FGH VASTGOEDBERICHT 2015 MILESTONES 9

12 VISIE 10

13 DE KRACHT VAN ANDERS KIJKEN In een wereld die heel snel verandert, merken we steeds vaker dat oude principes en oude oplossingen niet langer werken. Neem leegstand: het is er en het groeit. Maar met oplossingen uit de oude economie zijn we niet in staat dit vraagstuk aan te pakken. We zullen daarom op een heel andere manier het vastgoedvraagstuk moeten benaderen. Dat is heel lastig als oude gewoonten in de weg zitten. De verandering is alleen mogelijk als duidelijk is waar de perspectieven liggen. In een sector die voorlopig nog met veel onbenutte voorraad te kampen heeft, liggen die niet in een marktbrede waardegroei. Het wordt dus zoeken naar individuele mogelijkheden in een markt die onder druk staat. Om dan de marktkansen te vinden, zullen vastgoed ondernemers anders naar vastgoed moeten kijken. FGH VASTGOEDBERICHT 2015 VISIE 11

14 VISIE MEGATRENDS EN GAMECHANGERS MEGATRENDS EN GAMECHANGERS Het komende decennium zullen veranderingen nog sneller gaan. Intussen zal het aantal vastgoedgebruikers in Nederland niet of nauwelijks meer stijgen en in sommige sectoren (zoals kantoren en winkels) neemt dat aantal zelfs af. Natuurlijk is de toekomst altijd onzeker. Door voortdurend de horizon te verkennen, proberen we die onzekerheid behapbaar te maken. Een manier om die toekomst toch alvast in beeld te brengen, is door te focussen op megatrends. FGH Bank ziet de volgende megatrends die ongetwijfeld gevolgen zullen hebben voor het gebruik van vastgoed: Groei van de wereldbevolking leidt tot grotere afzetmarkten en een groeiende middenklasse in opkomende economieën, maar ook tot verschuiving van het groeipotentieel. Europa en Nederland krijgen met ontgroening en vergrijzing te maken. Dat heeft gevolgen voor toekomstige productiviteit. Urbanisatie is een trend die wereldwijd en ook in Europa en Nederland doorzet. De trek van vooral jongeren naar de stad biedt stedelijke gebieden een goed groeipotentieel, maar ook uitdagingen om de groei van de bevolking op te vangen. Urbanisatie leidt hoe dan ook tot meer kansen voor steden en minder kansen voor het platteland. Voor kleinere plaatsen is dit dus een bedreiging. Wél kan er (later) een tegentrend ontstaan, als de nadelen van de stad te groot worden. Ontgroening, vergrijzing en urbanisatie leiden tot een verschuiving in de omvang van vastgoedgebruik én in de vraag naar locaties en gebouwen. Hierdoor groeit de kloof tussen kansrijke en minder kansrijke gebieden. Grondstofschaarste ontstaat door de groeiende bevolking en de opkomst van nieuwe economieën. Het veiligstellen van toegang tot grondstoffen vraagt om nieuwe inzichten en hergebruik van bestaande bouwmaterialen. Maatschappelijke verantwoordelijkheid wordt leidend: de nieuwe norm van ondernemen is gebaseerd op principes van maatschappelijk verantwoord ondernemen. De waarde van kennis als productiemiddel groeit. Kennis wordt internationaler. Bedrijven die onderdeel worden van (kennis)netwerken vergroten hun toegang tot kennis. Toegang tot productiemiddelen waaronder kennis is essentieel in een snel veranderende omgeving. Empowerment: een zelfstandige, flexibele en zelfbewuste arbeidsomgeving, met kortere dienstverbanden. Het gevolg is een steeds grotere druk (en internationale concurrentie) voor bedrijven om echte talenten aan te trekken en te behouden. 12

15 NIEUW INDUSTRIEEL TIJDPERK INTERNET OF THINGS SLIM ROBOTICA 3D-PRINTING VERBONDEN BIG DATA NANO DUURZAAM FGH VASTGOEDBERICHT 2015 VISIE 13

16 VISIE MEGATRENDS EN GAMECHANGERS Megatrends hebben een belangrijk voordeel: je kunt erop anticiperen. Dat geldt níet voor gamechangers: ontwikkelingen die economieën en samenlevingen snel en volledig veranderen. De grootste risico s én de beste kansen voor vastgoedondernemers liggen op dit vlak. Risico s, omdat innovatie ontwrichtende gevolgen kan hebben. Kijk bijvoorbeeld naar de gevolgen van internet voor het gebruik van kantoorruimte en winkels. Verschillende branches verdwijnen hierdoor of staan sterk onder druk. Dat geldt niet alleen voor reisbureaus en videotheken. Ook veel bankkantoren en politiebureaus verdwijnen, omdat de dienstverlening anders wordt ingevuld. Op sommige fronten gaan de ontwikkelingen zo snel, dat een exponentiële groei zichtbaar is. Een paar voorbeelden: Op megatrends kun je anticiperen. Op gamechangers niet. INTERNET OF THINGS AND SERVICES Meten wordt weten en internet speelt daarbij een grote rol. Door the internet of things and services (onderling via internet verbonden apparaten) ontstaan nieuwe vormen van informatie die veel meer, beter en nauwkeuriger inzicht geven in prestaties. Oók in de prestaties van vastgoed. 3D-PRINTING De snelheid waarmee 3D-printing ontwikkelt, is lastig te bepalen. Wel wordt vooral in de industrie en medische wereld nu al volop ingezet op de mogelijkheden ervan. Er ontstaat een nieuwe kijk op industriële processen: meer gericht op de eindgebruiker en eenvoudiger op lokaal niveau in te zetten. Een doorbraak van de 3D-printer in de Nederlandse huiskamer wordt op de heel korte termijn niet voorzien. Maar deze technologie kan uiteindelijk wel grote effecten hebben op productie en productontwikkeling, en dus op verdienmodellen van veel bedrijven. 14

17 ROBOTICA Door ontwikkelingen in de robotica kunnen op termijn grote delen van het huidige arbeidsproces vervangen worden door technologie. Volgens onderzoek van Oxford University kan bijna de helft van de traditionele banen in de westerse economieën hierdoor verdwijnen. Deloitte heeft dit vorig jaar voor Nederland doorgerekend en schat dat twee tot drie miljoen bestaande banen op termijn kunnen verdwijnen. Hierbij is overigens niet berekend hoeveel nieuwe banen kunnen ontstaan. BIG DATA Big data: een modeterm? Misschien. Feit is wel dat er een exponentiële groei is in de beschikbaarheid en opslag van digitale data. Binnen tien jaar zijn we (na kilo-, mega-, giga- en terabyte) volledig gewend aan begrippen als peta-, exa- en zettabytes. Al deze data bieden ons steeds meer inzicht en mogelijk ook voorspellende waarden. NANOTECHNOLOGIE Door nanotechnologie worden stoffen tot minimale delen teruggebracht. Een nanometer is één miljardste deel van een meter. Doordat op deze schaal de eigenschappen van stoffen veranderen, ontstaan nieuwe toepassingsmogelijkheden. Toepassingen die ook in de bouw en het vastgoed gebruikt zullen worden. FGH VASTGOEDBERICHT 2015 VISIE 15

18 INTERVIEW MARK VAN RIJMENAM BENT U AL KLAAR VOOR HET TIJDPERK VAN BIG DATA? 16

19 Mark van Rijmenam, Founder Datafloq We zijn nog maar net begonnen met het ontdekken van de vele nieuwe kansen die big data biedt. Wie enorme databronnen combineert en analyseert, heeft een schat in handen, vindt Mark van Rijmenam. Ook de vastgoedsector kan zich volgens hem verheugen in veel kennis en inzicht. Bijvoorbeeld op het gebied van de markt, de huurders, de omgeving en de prestaties van een pand. De concurrent is dit al aan het ontdekken. En u? Bekijk de video voor het interview. Scan de QR-code of ga naar FGH VASTGOEDBERICHT 2015 INTERVIEW 17

20 VISIE SLIM, VERBONDEN & DUURZAAM DUITSLAND: INDUSTRIE 4.0 Het Duitse industriebeleid zet met Industrie 4.0 in op het bedienen van de eindgebruiker: de consument. Industrie 4.0 gaat uit van een nieuwe, vierde industriële revolutie: een totaal nieuwe kijk, gebaseerd op netwerkorganisaties en realtime informatiestromen. In de kern een combinatie van the internet of things, big data en robotica. Dit genereert productie en zorgt voor een groeiende ruimtevraag. SLIM, VERBONDEN & DUURZAAM Wat hebben al deze ontwikkelingen te bieden voor vastgoedondernemers? Dat zij meer inzicht kunnen hebben in de prestaties van hun vastgoed. De eindgebruiker wordt in staat gesteld optimaal te ondernemen in vastgoed, of tegen zo laag mogelijke verbruikskosten gebruik te maken van ruimte. Gebouwen worden slim, delen informatie via internet en zijn duurzaam in gebruik: slim, verbonden & duurzaam. Dat mag een utopie lijken, maar er zijn al voldoende voorbeelden die dit ideaal dichterbij brengen. 18

21 GOOGLE KOOPT NEST Begin 2014 kocht Google het bedrijf Nest voor (naar verluidt) $ 3,2 miljard. Nest ontwikkelt intelligente thermostaten, bijvoorbeeld voor woningen. Zo treedt Google dus de wereld van domotica binnen en zet het bedrijf in op intelligent omgaan met informatie uit vastgoed. Die informatie biedt geheel nieuwe mogelijkheden om een beter rendement uit vastgoed te halen. 20 RETAIL 24/7 Informatiestromen zijn van groot belang voor investeringsbeslissingen in het vastgoed. In de retailsector wordt dat erg duidelijk. Bedrijven investeren in systemen om het consumentengedrag te monitoren. Zowel in de winkel zelf als in de winkelgebieden. Nieuwe technologie maakt het mogelijk om bijvoorbeeld via wifi en camera s inzicht te krijgen in het realtime passantengedrag. Handmatige tellingen met tijdsvertraging maken plaats voor geauto matiseerde systemen die nog nauwkeuriger in staat zijn inzicht te geven in wat er zich in winkelgebieden afspeelt. Bedrijven kunnen hier op termijn ook betere beslissingen door nemen. Bijvoorbeeld als patronen van passantenstromen gecombineerd worden met weersvoorspellingen. Winkelgebieden die investeerders en retailers realtime inzicht verschaffen, kunnen beter gemanaged worden. Op grond daarvan zal het voor retailers interessanter worden om juist voor deze winkelgebieden te kiezen. FGH VASTGOEDBERICHT 2015 VISIE 19

22 INTERVIEW PETER SAVELBERG Peter Savelberg, zelfstandig ondernemer en urban-innovator Alles wordt anders. Het wordt de eeuw van Azië. Van duurzaamheid. Van delen. Van de battle of the cities. Peter Savelberg legt uit hoe de wereld er over tien jaar uitziet. Ook vertelt hij welke gevolgen de veranderingen zullen hebben voor de gebouwde omgeving en de vastgoedmarkt. Hoe kunnen we tussen de flinke bedreigingen ook de kansen zien? En wat is er nodig om die te benutten? Bekijk de video voor het interview. Scan de QR-code of ga naar 20

23 WE HEBBEN CONCEPTEN NODIG DIE PASSEN BIJ DE NIEUWE, DIGITALE WERELD. FGH VASTGOEDBERICHT 2015 INTERVIEW 21

24 VISIE LOCATIE, LOCATIE, LOCATIE GAAT VERVAGEN LOCATIE TRANSFORMATIE EN NIEUWBOUW VEROUDERING TOEKOMSTBESTENDIG VASTGOED GEBRUIKER EXPLOITATIE- AFHANKELIJK OBJECT LOCATIE, LOCATIE, LOCATIE GAAT VERVAGEN Wat betekenen recente ontwikkelingen voor vastgoedondernemers? Zij investeren in vastgoed om een gezond rendement te behalen. Daarvoor is inzicht nodig in de waarde van het vastgoed. Niet alleen in de waarde van vandaag, maar ook in die op de lange termijn. Als het om de waarde van vastgoed gaat, hanteert men in de vastgoedsector vaak de slogan locatie, locatie, locatie. Volgens FGH Bank doet dit veel te weinig recht aan de gebruiker van het vastgoed. De waarde van vastgoed wordt uiteindelijk bepaald door hoe en hoeveel het gebruikt wordt. Alleen maar uitgaan van de locatie past bij een pushbenadering. Het vertrekpunt is dan de aanbodzijde van de markt. Maar die tijd is voorbij. Vastgoedgebruikers van nu zoeken naar dienstverleners die hun huisvestingswens zo goed mogelijk kunnen invullen. En dat is precies een tegenovergestelde benadering. Een benadering waarin gedacht wordt vanuit de gebruiker van het vastgoed, de vraagzijde. De gebruiker van vandaag wil zoveel mogelijk inzicht in het vastgoed en het gebruik ervan, tegen zo laag mogelijke kosten. Daar liggen kansen voor vastgoedondernemers, maar het inspelen daarop is minder eenvoudig dan het lijkt. De waarde van het vastgoed ligt volgens FGH Bank in de combinatie van de locatie, het specifieke 22

25 object en de gebruikersvraag op de langere termijn. De (toekomst)waarde van vastgoed is daarmee afhankelijk van deze combinatie van factoren. Daarvoor heeft FGH Bank een denkkader ontwikkeld, dat hiernaast schematisch is weergegeven. Toekomstbestendig vastgoed: gewild maar specifiek In de voor vastgoed meest stabiele situatie vormen locatie, object en gebruik een eenheid. In zo n geval is het vastgoed toekomstbestendig. Het voldoet nu én op langere termijn aan een ruimtevraag, zodat er zekerheid is over rendement en inkomsten. Toekomstbestendig vastgoed biedt investeerders waardeperspectief, zodat investeringen over een lange periode kunnen worden afgeschreven. Dit geldt echter maar voor een select deel van de Nederlandse vastgoedvoorraad. Dit soort vastgoed is beperkt voorradig, omdat de omstandigheden niet of nauwelijks reproduceerbaar zijn. Daardoor heeft dit deel van de vastgoedvoorraad minder last van overaanbod in de markt. Kortom: de combinatie van het vastgoed en de locatie genereert een constante vraag uit de markt. Hierdoor is nu en op termijn sprake van gunstige beleggings- en financieringsmogelijkheden. Exploitatie-afhankelijk: veel vastgoed, onderscheidend vermogen door ondernemerschap In de praktijk leidt overaanbod steeds vaker tot waardedruk. Gebouwen die hier last van hebben, zijn minder uniek dan we ooit veronderstelden. De concurrentie is hoog, de keus voor de gebruiker enorm. De gebouw- en locatiekenmerken zijn simpelweg niet uniek. De waarde en het rendement op de investering zijn zo direct afhankelijk van het gebruik, en bij verhuur van het onderliggende huurcontract. Hierdoor ontstaat volatiliteit in het waardeperspectief, omdat het aanbod aan vergelijkbare panden groter is dan het gebruik. Investeren in deze objecten is wel mogelijk, maar de belegger zal veel meer dan in het verleden rekening moeten houden met afschrijven. De investering en financiering moeten daarbij afgestemd zijn op de uitgangspunten en kenmerken van het huurcontract. Transformatie en nieuwbouw: waardepotentieel, mits afgestemd op gebruik Anders is het als de markt niet kan voldoen aan de (latente) vraag. Waar gebruikers een voorkeur hebben voor locaties met onvoldoende aanbod, ontstaat ruimte om dit aanbod in gebouwvorm te bieden. Dat kan door nieuwbouw, maar herontwikkeling of transformatie van bestaande gebouwen heeft de voorkeur. Door toevoeging van nieuwbouw of transformatie van oude gebouwen die nieuwe gebruikersvraag faciliteren, wordt waarde toegevoegd. De In de meest stabiele situatie vormen locatie, object en gebruik een eenheid. mogelijkheden hiertoe worden echter steeds kleiner. Want op heel veel plaatsen is voldoende (passend) aanbod voorhanden. De investering in nieuwbouw of transformatie is alleen rendabel als deze over een langere termijn kan worden terugverdiend. Het toevoegen van nieuwe gebouwen is volgens FGH Bank dan ook alleen kansrijk voor segmenten waar nog groei te verwachten is en op locaties die voor de langere termijn zekerheid bieden. Die toekomstbestendig zijn, dus. Het alternatief is dat nieuwbouw zich veel meer gaat richten op tijdelijke bouw. Daarbij moet de hoogte van de investering en de restwaarde in verhouding staan tot de commerciële levensduur. Bovendien moet er in dat geval binnen de bestaansperiode voldoende op deze gebouwen worden afgeschreven. De sector is hiertoe beter in staat als bij einde levensduur de bouwstoffen opnieuw te gebruiken zijn. Dat vergroot de restwaarde van het gebouw en er ontstaat dan ruimte voor de principes van een circulaire economie. Veroudering: einde commerciële levens duur voor groeiend deel commercieel vastgoedmarkt Veel gebouwen die leeg staan (of waarvoor leegstand dreigt bij einde contract) missen een toekomstige gebruiker. En hebben dus een eindige commerciële levensduur. Ligt gebruik vanuit een andere sector niet voor de hand, en zal verbetering van het pand vermoedelijk geen nieuwe gebruiker opleveren, dan is verdere veroudering onvermijdelijk. Sloop van deze gebouwen zal alleen plaatsvinden als een alternatief onmogelijk is en de kosten lager zijn dan de (toekomstige) lasten van leegstand. Daarnaast zullen eigenaren in staat moeten zijn financieel voldoende af te schrijven. FGH Bank verwacht dat een groeiend deel van de bestaande vastgoedvoorraad hiermee te maken zal krijgen. Ten eerste omdat het totale vastgoedgebruik minder wordt, vooral in de sectoren kantoren en winkels. En ten tweede omdat huisvestingsvoorkeuren van gebruikers veranderen. De consequenties hiervan zijn meer dan alleen een individueel probleem voor de vastgoedeigenaar of de financier. De aanpak van leegstand is een collectieve opgave, zowel in het wettelijk instrumentarium, de ruimtelijke regie als de financiële opgave. FGH VASTGOEDBERICHT 2015 VISIE 23

26 INTERVIEW PROF. DR. DIRK BROUNEN VOOR HET BEPALEN VAN WAARDE IS EEN NIEUWE GRONDSLAG NODIG. 24

27 Dirk Brounen, hoogleraar vastgoedeconomie TIAS School for Business and Society De vastgoedmarkt moet op dieet. Want het gebruik van vastgoed verandert ingrijpend. En het aanbod zal op die slinkende vraag moeten aansluiten. Dus is het nodig om vierkante meters kwijt te raken. Is dat slecht nieuws? Nee, zegt Dirk Brounen. We kunnen er namelijk fitter en beter uitkomen. Maar wat is daarvoor nodig? En hoe pakken we dat aan? Bekijk de video voor het interview. Scan de QR-code of ga naar FGH VASTGOEDBERICHT 2015 INTERVIEW 25

28 VISIE DE KUNST VAN HET VERLEIDEN DE KUNST VAN HET VERLEIDEN Wachten op betere tijden is altijd een optie. Maar FGH Bank verwacht de komende tien jaar geen structurele groei in het gebruik van vastgoed. Zeker niet in kwetsbare sectoren als kantoren of winkels. Generiek waardeherstel en waardegroei op lange termijn zijn daardoor niet vanzelfsprekend. We moeten dus afscheid nemen van verouderde en kansloze gebouwen op locaties waar de vraag verdwijnt. Dit wil zeker niet zeggen dat investeren in vastgoed zinloos is. Want tegelijkertijd kan op bestaande locaties met een langetermijngebruikersvraag geïnvesteerd worden in renovatie, transformatie of als er geen geschikte gebouwen zijn nieuwbouw. Logisch is dat gebieden met bevolkingsgroei een gunstiger perspectief hebben dan krimpregio s. Maar zelfs in stedelijke groeigebieden is de uitbreidingsvraag naar vastgoed niet onbegrensd. FGH Bank verwacht dat vastgoedeigenaren steeds meer genoodzaakt worden om aan te sluiten op wat de gebruiker nodig heeft of zal hebben. En om dat aanbod op een uitnodigende manier te presenteren. Deze ontwikkeling zal gepaard gaan met een hogere kwaliteit van het vastgoed. En dus met stijgende kosten voor onderhoud en beheer, terwijl de terugverdientijd juist korter wordt. Daarmee komt het rendement op vastgoed de komende jaren verder onder druk te staan. Tenzij eigenaren de inkomsten kunnen doen stijgen (bijvoorbeeld door meer inzicht in gebouw- of omgevingsprestaties) of de exploitatiekosten kunnen laten dalen (bijvoorbeeld door in te spelen op een groter inzicht in het gebruik van een gebouw). Daarvoor is innovatie noodzakelijk. Innovaties leiden tot nieuwe vormen van vastgoedgebruik. Denk bijvoorbeeld aan tijdelijke werkconcepten of pick-up points. Ook in de bestaande voorraad zijn mooie voorbeelden genoeg van nieuwe concepten met een duidelijke rol voor vastgoed, zoals het Volkshotel in Amsterdam. Dit voormalige hoofdkantoor van de Volkskrant is herontwikkeld tot trendy hotel met aanvullende en ondersteunende diensten. Een vernieuwend concept dat ondernemerschap en vastgoed combineert. FGH Bank verwacht dat de trend van urbanisatie verder doorzet, 26

29 waardoor steden kunnen blijven groeien. In combinatie met slimmere oplossingen voor het ruimtegebruik in steden, zal de noodzaak om hier te blijven investeren alleen maar groter worden. Ook dit zal de vraag naar vastgoed op deze plekken vergroten. De grootste winst uit innovatie voor ondernemers is te behalen in het verbeteren van de exploitatie van het vastgoed. Meer kennis leidt tot nieuwe inzichten in de benutting van gebouwen. En wie daar goed mee omgaat, heeft een voordeel ten opzichte van concurrenten. Dat is zowel in het belang van de eigenaar als van de huurder. We verwachten dan ook dat voor eigenaren het asset-, property-, en facilitymanagement belangrijker zal worden. Meer inzicht in gebruik en lagere kosten zullen direct het rendement kunnen verbeteren. In tijden waar huurgroei Verbeteren van de exploitatie van het vastgoed levert voor ondernemers de grootste winst uit innovatie. niet vanzelfsprekend is, verwacht FGH Bank daarom dat beleggers en gebruikers gezamenlijk veel meer op kostenbeheersing gaan sturen. Innovaties en nieuwe technologie maken dat mogelijk, waardoor ook in een meer concurrerende markt rendement behaald kan worden. Vastgoedondernemers die een uitnodigend aanbod doen, bieden onderscheidende kwaliteiten die aansluiten op de wensen en behoeften van de (potentiële) huurder. Bij toekomstbestendig vastgoed is dat eenvoudiger, omdat de unieke kenmerken en de locatie van het vastgoed nu en op langere termijn voorzien in de eisen van gebruikers. De investering wordt dan gedragen door een hoge restwaarde en lange afschrijvingstermijnen. Kosten zijn zo in de hand te houden en investeren blijft nu en later een goede en haalbare optie. Is een gebouw minder toekomstbestendig, dan is een investering vaak nog steeds mogelijk. Maar gedurende de exploitatie zal het risico fors moeten dalen. Dat kan bijvoorbeeld door meer af te schrijven en meer af te lossen op vreemd vermogen. Naarmate vastgoedondernemers gebruikers langer kunnen interesseren (bijvoorbeeld door langere, opvolgende huurcontracten) ontstaat ook langjarig perspectief. Dit wordt bereikt door betrokkenheid en gezamenlijk commitment. Investeren in de relatie met de eindgebruikers is dus uitermate zinvol. FGH VASTGOEDBERICHT 2015 VISIE 27

30 VISIE DE VASTGOEDAGENDA VOOR DE KOMENDE JAREN DE VASTGOEDAGENDA VOOR DE KOMENDE JAREN (Nieuw)bouwsector In een markt met veel concurrentie gaat het erom door innovatie betere producten te ontwikkelen die aansluiten op de behoeften van de gebruiker. We zullen de focus moeten verleggen van nieuwbouw naar verbouw. Toegevoegde waarde ligt in slimmer (terug)bouwen. Méér commercieel vastgoed is in veel gebieden niet nodig. Betere gebouwen zijn dat wél. Uitbreiding van de voorraad is alleen realistisch op enkele specifieke locaties waar gebruikswensen nog niet in gebouwen zijn omgezet (bijvoorbeeld de Zuidas, Schiphol, Rotterdam CBD) en in de woningbouw in stedelijke gebieden en regionale groeigemeenten. Nieuwe nichemogelijkheden liggen er in specifieke (onderdelen van) bedrijfssectoren. Bijvoorbeeld datacentra, online distributie en stadsdistributie. Vastgoedontwikkeling De grootste uitdaging voor vastgoedontwikkelaars zit in het verleggen van de aandacht. Die moet naar de achterkant van het proces: daar waar de vraag beweegt. Vervolgens moeten zij een beslissing nemen: nieuwbouw of transformatie. Bij die afweging is de langetermijnexploitatie belangrijk. Zoek naar vernieuwende concepten waarin een uitnodigend aanbod centraal staat. Het draait om het vinden van een balans tussen investering, exploitatie en restwaarde, met daarin een focus op de gebruiker en de belegger. Vastgoedbeleggers Vastgoedbeleggen verandert van passief stenenbezit in actief vastgoedondernemerschap. Dat betekent voor de vastgoedbelegger dat hij de pullmarkt moet gaan verkennen. Bij die omslag draait het om de kunst van het verleiden. De vastgoedbelegger zal via asset-, property- en facilitymanagement de verbinding moeten maken met de gebruiker. Aan vastgoedbeleggers dus de uitdaging: word netwerkondernemer, zoek oplossingen om de gebruiker te traceren en tevreden te houden. Op lange termijn gaat het om de loyaliteit van de gebruiker aan de gebouwen. Vastgoedfinanciers De opdracht aan vastgoedfinanciers is samen te vatten in een paar punten: herken de veranderingen, wees kritisch en selectief op kansrijk en kansloos vastgoed. Hierbij gaat het niet om een simpele tweedeling of om een vastomlijnde toekomstvoorspelling. Maar voor vastgoedfinanciers geldt wel dat het beoordelen van risico s onderscheidend wordt in de dienstverlening. Meer risico s leiden tot meer gedifferentieerde producten, hogere risicokosten en meer evenwicht in de relatie tussen risico en rendement. Kwalitatief goed vastgoed kan hierdoor bijvoorbeeld makkelijker en goedkoper worden gefinancierd dan risicovolle objecten. Dit zal steeds meer in de aflossing van de lening tot uiting komen. Financieren van vastgoed is dus nog steeds rendabel, mits de financier voldoende rekening houdt met het toekomstperspectief en met de risico s van objecten. In de komende twee jaar verwacht FGH Bank meer nieuwe toetreders. Enerzijds doordat bij banken iets meer ruimte ontstaat voor nieuwe kredietverlening en het waardeherstel meer kredietverlening mogelijk maakt. Anderzijds doordat aan de fundingkant alternatieven (opnieuw) opkomen, die banken mogelijk iets meer kredietruimte zullen geven. 28

DE KRACHT VAN ANDERS KIJKEN

DE KRACHT VAN ANDERS KIJKEN FGH Vastgoedbericht 2015 DE KRACHT VAN ANDERS KIJKEN 20 JAAR FGH Vastgoedbericht 2015 DE KRACHT VAN ANDERS KIJKEN INHOUD 16 4 Interview Mark van Rijmenam 1996 2001 2008 2015 10 6 MILESTONES Interview

Nadere informatie

Noordwest-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod

Noordwest-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT Noordwest- Marktstructuur Voorraad kantoorruimte in Noordwest- (*1. m²) 38.116 11.59 Overig In Noordwest- ligt circa 23% van de landelijke kantorenvoorraad.

Nadere informatie

Midden-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod

Midden-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT Midden-Nederland Marktstructuur Voorraad kantoorruimte in Midden-Nederland (*1. m²) 42.674 95 6.46 Overig Nederland In de regio Midden-Nederland ligt circa 14%

Nadere informatie

Kiezen, Delen én Doen Samen voor een sterke woningmarkt. platform woningcorporaties noord-holland noord

Kiezen, Delen én Doen Samen voor een sterke woningmarkt. platform woningcorporaties noord-holland noord Kiezen, Delen én Doen Samen voor een sterke woningmarkt platform woningcorporaties noord-holland noord Voorwoord Op 15 december 2011 is door ruim 20 corporaties uit de subregio s Noordkop, West-Friesland,

Nadere informatie

Oost-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod

Oost-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT Oost-Nederland Marktstructuur Voorraad kantoorruimte in Oost-Nederland (*1. m²) 43.8 4.136 2.481 Overig Nederland In de oostelijke provincies is ruim 13% van

Nadere informatie

Ontbijtbijeenkomst De Maatschappij. Hartelijk welkom

Ontbijtbijeenkomst De Maatschappij. Hartelijk welkom Ontbijtbijeenkomst De Maatschappij Hartelijk welkom Even voorstellen Rabobank Breda Samen sterker Duurzaam nieuw hoofdkantoor Rabobank Breda 1509142 Duurzaam nieuw hoofdkantoor: film MKB-visie Alexander

Nadere informatie

Zuid-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod

Zuid-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT Zuid-Nederland Marktstructuur Voorraad kantoorruimte in Zuid-Nederland (*1. m²) 42.2 2.15 5.518 Overig Nederland Het totale oppervlak aan kantoormeters in en

Nadere informatie

Startdia met foto Ruimte. De toekomst van Amersfoort centrum & de rol van de vastgoedsector

Startdia met foto Ruimte. De toekomst van Amersfoort centrum & de rol van de vastgoedsector Startdia met foto Ruimte De toekomst van Amersfoort centrum & de rol van de vastgoedsector Wie ben ik? Stefan van Aarle: Adviseur Retail & Centrummanagement Coördinator Platform Binnenstadsmanagement Organisatie

Nadere informatie

Vastgoedrapport Groningen Assen 2011

Vastgoedrapport Groningen Assen 2011 Vastgoedrapport Groningen Assen 2011 9 Beleggersmarkt 2011 9.1 Veranderend investeringsgedrag: vastgoed met weinig risico Klik hier direct door naar regionale ontwikkelingen > Veranderend investeringsgedrag:

Nadere informatie

KANTOREN NOORD-NEDERLAND Drenthe, Friesland en Groningen

KANTOREN NOORD-NEDERLAND Drenthe, Friesland en Groningen Landelijke marktontwikkelingen Mede dankzij enkele grote transacties in diverse steden bereikte de opname van kantoorruimte de eerste maanden van 2012 een (onverwacht) hoog niveau. Deze goede start zette

Nadere informatie

BIJLAGE. Samenvatting trends kantorenmarkt 2012

BIJLAGE. Samenvatting trends kantorenmarkt 2012 BIJLAGE Samenvatting trends kantorenmarkt 2012 Opname en aanbod redelijk stabiel De opname van kantoren in 2011 is redelijk vergelijkbaar met de twee jaren daarvoor. In totaal werd 1,25 miljoen m² opgenomen;

Nadere informatie

Perspectief voor vastgoed

Perspectief voor vastgoed Perspectief voor vastgoed Van visie naar mogelijkheden Presentatie voor leden van Vastgoed Belang afdeling Zuid Geert Dirkse Rabo Real Estate Finance 30-10-2017 Rabobank Vastgoed kernsector in Bankieren

Nadere informatie

Noord-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod

Noord-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT Noord-Nederland Marktstructuur Voorraad kantoorruimte in Noord-Nederland (*1. m²) 46.787 643 973 1.222 Drenthe Friesland Groningen Overig Nederland De drie noordelijke

Nadere informatie

Koopstromen geven een onthutsend beeld van de toekomst Winkels verdwijnen uit kleine en middelgrote kernen

Koopstromen geven een onthutsend beeld van de toekomst Winkels verdwijnen uit kleine en middelgrote kernen Koopstromen geven een onthutsend beeld van de toekomst Winkels verdwijnen uit kleine en middelgrote kernen Op 24 september werden de koopstromen 2015 van Oost- Nederland gepresenteerd door het onderzoeksbureau

Nadere informatie

Werklocaties. Nota Kantoren Rotterdam samengevat. 19 juni 2019

Werklocaties. Nota Kantoren Rotterdam samengevat. 19 juni 2019 Werklocaties Nota Kantoren Rotterdam samengevat 19 juni 2019 2 Ruimtelijkeconomisch beleid voor kantoren in Rotterdam Voor een aantrekkelijke, economisch sterke stad is er evenwicht nodig tussen zowel

Nadere informatie

De woning(beleggings)markt in beeld 2016

De woning(beleggings)markt in beeld 2016 Research A Capital Value production De woning(beleggings)markt in beeld 2016 Samenvatting Ondanks de grote vraag krimpt de voorraad huurwoningen als er geen verdere maatregelen worden genomen. Er wordt

Nadere informatie

Zuidwest-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod

Zuidwest-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT Zuidwest-Nederland Marktstructuur Voorraad kantoorruimte in Zuidwest-Nederland (*1. m²) 35.536 13.629 459 Overig Nederland In Zuidwest-Nederland ligt circa 29%

Nadere informatie

Kenmerken van een vastgoedfinanciering 13-6-2014 AGENDA. De herontwikkelingsopgave vanuit financieringsoptiek

Kenmerken van een vastgoedfinanciering 13-6-2014 AGENDA. De herontwikkelingsopgave vanuit financieringsoptiek AGENDA I. Kenmerken van een vastgoedfinanciering II. De vastgoedfinancieringsmarkt in Nederland III. Herontwikkelingsopgave De herontwikkelingsopgave vanuit financieringsoptiek IV. Financiering bij transformatie

Nadere informatie

Bedrijfsruimtemarkt zuid-nederland Limburg en Noord-Brabant

Bedrijfsruimtemarkt zuid-nederland Limburg en Noord-Brabant Landelijke marktontwikkelingen Na een korte opleving in 2011 viel de opname van bedrijfsruimte in 2012 opnieuw terug. Tegen de verwachting in bleef het aanbod echter redelijk stabiel. Wel wordt een steeds

Nadere informatie

De stand van retail in Nederland. woensdag 16 september 2015

De stand van retail in Nederland. woensdag 16 september 2015 De stand van retail in Nederland woensdag 16 september 2015 Founder en Directeur Retaildenkers.nl Wie is Rupert? verbinder Inspiratie storytelling Marketing ondernemersboeken Klant centraal retaildeskundige

Nadere informatie

Werkconferentie Vastgoedmarkt Midden-Nederland. 21 juni 2012

Werkconferentie Vastgoedmarkt Midden-Nederland. 21 juni 2012 Werkconferentie Vastgoedmarkt Midden-Nederland 21 juni 2012 Luc Dietz dagvoorzitter Michaël Kortbeek Voorzitter KvK Midden-Nederland Het probleem Kantorenmarkt: leegstand, fors aanbod Bedrijventerreinen:

Nadere informatie

Analyse van de markt voor (bestaande) huurwoningen in de Gemeente Steenwijkerland

Analyse van de markt voor (bestaande) huurwoningen in de Gemeente Steenwijkerland Analyse van de markt voor (bestaande) huurwoningen in de Gemeente Steenwijkerland drs. J.E. den Ouden 1-11-2013 Bevolking De gemeente Steenwijkerland telt momenteel circa 43.400 inwoners. Het inwonertal

Nadere informatie

REVITALISERING HERONTWIKKELING Noodzakelijk Voor kantoor- en winkelpanden

REVITALISERING HERONTWIKKELING Noodzakelijk Voor kantoor- en winkelpanden REVITALISERING HERONTWIKKELING Noodzakelijk Voor kantoor- en winkelpanden Kader Sinds de crisis van 2008 tot 2016 is er veel veranderd in de vraag naar bedrijfshuisvesting. Met name de kantorenmarkt en

Nadere informatie

Drenthe, Friesland en Groningen. Landelijke marktontwikkelingen

Drenthe, Friesland en Groningen. Landelijke marktontwikkelingen Landelijke marktontwikkelingen Veel consumenten nemen een afwachtende houding aan. De economische vooruitzichten zijn immers niet goed en de dalende koopkracht zorgt ervoor dat klanten alleen maar langer

Nadere informatie

Halfjaarverslag Woningen Winkels Bedrijfsruimten

Halfjaarverslag Woningen Winkels Bedrijfsruimten Halfjaarverslag 2017 Woningen Winkels Bedrijfsruimten Institutioneel beleggen in Nederlands vastgoed Altera Vastgoed is een Nederlands niet-beursgenoteerd vastgoedfonds voor institutionele beleggers, dat

Nadere informatie

Kwaliteitsimpuls kantoren

Kwaliteitsimpuls kantoren 10 maart 2014, Festival Leegstaand Vastgoed Kwaliteitsimpuls kantoren Sjef de Pont, hoofd afdeling Economische Zaken, sector Stadsontwikkeling Opzet workshop Situatie s-hertogenbosch Onze aanpak: Impuls

Nadere informatie

Transformatie, next steps

Transformatie, next steps 26/2/18 Transformatie, next steps Logica vanuit bancair perspectief Maarten Donkers 21 februari 2018 Rabobank Vastgoed kernsector in Bankieren voor Nederland Banking for food Bankieren voor Nederland 1

Nadere informatie

Sectorrapport Winkelmarkt VOORJAARS UPDATE 2017

Sectorrapport Winkelmarkt VOORJAARS UPDATE 2017 Sectorrapport Winkelmarkt VOORJAARS UPDATE 2017 32 SPF Nederlandse Sectorrapport Slagersbedrijven Vastgoedmarkt Winkelmarkt 2017 Voorjaarsupdate Stand van zaken GEBRUIKERSMARKT Consumenten besteden meer,

Nadere informatie

Kantorenmarkt Den Bosch

Kantorenmarkt Den Bosch Kantorenmarkt Den Bosch Medio 2017 DO RESEARCH www.doresearch.nl Kantorenmarkt Den Bosch, 1 e halfjaar 2017 De gemeente Den Bosch telt bijna 155.000 inwoners en circa 96.700 arbeidsplaatsen verdeeld over

Nadere informatie

Vastgoedrapport Groningen Assen 2011

Vastgoedrapport Groningen Assen 2011 Vastgoedrapport Groningen Assen 2011 Managementsamenvatting 2011 Het Vastgoedrapport Groningen-Assen 2011 stelt zich ten doel om een belangrijke informatiebron te zijn voor de hele regionale vastgoedsector.

Nadere informatie

De strijd om de harde A1

De strijd om de harde A1 De strijd om de harde A1 Ontwikkelingen in het A1-winkelgebied november 2014 www.dtz.nl Duidelijk. DTZ Zadelhoff De strijd om de harde A1 In de populairste winkelstraten in Nederland is een strijd gaande

Nadere informatie

Macro-economische Ontwikkelingen

Macro-economische Ontwikkelingen Macro-economische Ontwikkelingen e kwartaal 1 Bijlage II Overall conclusie De Nederlandse economie groeit naar verwachting met 1¾% in 1 en met 1½% in 11. De toename van het bbp komt bijna volledig voor

Nadere informatie

Slimme zet! Vindingrijk in vastgoedopgaven!

Slimme zet! Vindingrijk in vastgoedopgaven! Slimme zet! Vindingrijk in vastgoedopgaven! Postbus 711 3900 AS Veenendaal Kerkewijk 26 3901 EG Veendaal (T) 0318-55 19 60 (F) 0318-55 19 61 (M) info@ingeniousvastgoed.nl (I) www.ingeniousvastgoed.nl Haar

Nadere informatie

Drenthe, Friesland en Groningen. Landelijke marktontwikkelingen

Drenthe, Friesland en Groningen. Landelijke marktontwikkelingen Landelijke marktontwikkelingen Na een korte opleving in 2011 viel de opname van bedrijfsruimte in 2012 opnieuw terug. Tegen de verwachting in bleef het aanbod echter redelijk stabiel. Wel wordt een steeds

Nadere informatie

Outlook Henk Jagersma Directievoorzitter Syntrus Achmea Real Estate & Finance 27 oktober 2015

Outlook Henk Jagersma Directievoorzitter Syntrus Achmea Real Estate & Finance 27 oktober 2015 Outlook 2015 2018 Henk Jagersma Directievoorzitter Syntrus Achmea Real Estate & Finance Profiel > 15 miljard beheerd vermogen Grootste beheerder van vastgoed en hypotheken in Nederland op de markt van

Nadere informatie

GRIP OP JE VERMOGEN Beleggen in vastgoed

GRIP OP JE VERMOGEN Beleggen in vastgoed GRIP OP JE VERMOGEN Beleggen in vastgoed Workshop: Visie op Duurzaam Den Haag, 6 oktober 2017 Akersloot, 28 maart 2017 Even voorstellen Jan van der Doelen Jurist 58 jaar Ruim 35 jaar bankervaring ING NL-Sector

Nadere informatie

kantorenmarkt zuidwest-nederland Zuid-Holland en Zeeland

kantorenmarkt zuidwest-nederland Zuid-Holland en Zeeland Landelijke marktontwikkelingen Mede dankzij enkele grote transacties in diverse steden bereikte de opname van kantoorruimte de eerste maanden van 2012 een (onverwacht) hoog niveau. Deze goede start zette

Nadere informatie

winkelruimte oost-nederland Overijssel en Gelderland

winkelruimte oost-nederland Overijssel en Gelderland Landelijke marktontwikkelingen Veel consumenten nemen een afwachtende houding aan. De economische vooruitzichten zijn immers niet goed en de dalende koopkracht zorgt ervoor dat klanten alleen maar langer

Nadere informatie

kantorenmarkt zuid-nederland Noord-Brabant en Limburg

kantorenmarkt zuid-nederland Noord-Brabant en Limburg Landelijke marktontwikkelingen Mede dankzij enkele grote transacties in diverse steden bereikte de opname van kantoorruimte de eerste maanden van 2012 een (onverwacht) hoog niveau. Deze goede start zette

Nadere informatie

Trendbreuk in ontwikkeling van vastgoed. Martin Stijnenbosch

Trendbreuk in ontwikkeling van vastgoed. Martin Stijnenbosch Trendbreuk in ontwikkeling van vastgoed Martin Stijnenbosch Leven in een interessante tijd Financiële crisis sinds juni 2008 Val van Lehman Brothers 465 miljard garantstelling (77% BNP 2012) 1.007.191.000.000

Nadere informatie

Whitepaper. Financier DCMF breekt markt voor kortlopende hypotheken open

Whitepaper. Financier DCMF breekt markt voor kortlopende hypotheken open Whitepaper Financier DCMF breekt markt voor kortlopende hypotheken open De Amsterdamse financier Dutch Commercial Mortgage Finance (DCMF) brengt kortlopende residentiële vastgoedfinanciering op de Nederlandse

Nadere informatie

Flevoland, Noord-Holland en Utrecht. Landelijke marktontwikkelingen

Flevoland, Noord-Holland en Utrecht. Landelijke marktontwikkelingen Landelijke marktontwikkelingen Veel consumenten nemen een afwachtende houding aan. De economische vooruitzichten zijn immers niet goed en de dalende koopkracht zorgt ervoor dat klanten alleen maar langer

Nadere informatie

Internationale varkensvleesmarkt 2012-2013

Internationale varkensvleesmarkt 2012-2013 Internationale varkensvleesmarkt 212-213 In december 212 vond de jaarlijkse conferentie van de GIRA Meat Club plaats. GIRA is een marktonderzoeksbureau, dat aan het einde van elk jaar een inschatting maakt

Nadere informatie

Structureel aanbod op de Nederlandse kantorenmarkt

Structureel aanbod op de Nederlandse kantorenmarkt Analyse Structureel aanbod op de Nederlandse kantorenmarkt DO Research 1 Structureel aanbod op de kantorenmarkt Het aanbod van kantoorruimte in Nederland loopt nog altijd op. In totaal wordt momenteel

Nadere informatie

Leegstand vraagt om rigoureuze aanpak

Leegstand vraagt om rigoureuze aanpak Leegstand vraagt om rigoureuze aanpak Het fenomeen Leegstand van ongekende omvang Landelijk 15% en groeiend Van de ruim 15.000 kantoren in Nederland staan er bijna 900 volledig en 1.900 gedeeltelijk leeg.

Nadere informatie

Van een straat met allure naar een straat met veel uitdagingen

Van een straat met allure naar een straat met veel uitdagingen DE NOORDERBOULEVARD 1942 Van een straat met allure naar een straat met veel uitdagingen - Hoog leegstandspercentage - Teruglopende omzet bij de winkeliers - Brancheverschraling - Verrommeling - Achterstallig

Nadere informatie

Kantorenmarkt Amsterdam

Kantorenmarkt Amsterdam Kantorenmarkt Amsterdam 2014 Kantorenmarkt Amsterdam De gemeente Amsterdam telt circa 810.000 inwoners en 554.730 banen, verdeeld over 112.800 vestigingen (bron: Lisa). De kantorenvoorraad heeft een omvang

Nadere informatie

WERKEN 3.0. Voordelen van werken 3.0

WERKEN 3.0. Voordelen van werken 3.0 WERKEN 3.0 Het Nieuwe Werken Aangeboden door HKA Voordelen van werken 3.0 Werken van 09:00 tot 17:00 doen de meeste mensen al niet meer. We leven wereldwijd in een 24 uur economie die continu verandert.

Nadere informatie

Ontwikkelingen in de Nederlandse vastgoedmarkt

Ontwikkelingen in de Nederlandse vastgoedmarkt Ontwikkelingen in de Nederlandse vastgoedmarkt relatie tussen markt en waarde (deel 2) Maarten Donkers November 2017 C1i De kantoren-en bedrijfsruimtemarkt Bedrijventerreinen voorraad Bedrijventerreinenvoorraad

Nadere informatie

Vastgoed en de lange weg omhoog. Frans Overdijk, CFRO FGH Bank N.V. 21 April 2010

Vastgoed en de lange weg omhoog. Frans Overdijk, CFRO FGH Bank N.V. 21 April 2010 Vastgoed en de lange weg omhoog Frans Overdijk, CFRO FGH Bank N.V. 21 April 2010 Vastgoed en de lange weg omhoog I. Te mooi om waar te zijn II. Vastgoedfinanciering en groei III. Zeven onbeantwoorde vragen

Nadere informatie

Bedrijfsruimtemarkt oost-nederland Overijssel en Gelderland

Bedrijfsruimtemarkt oost-nederland Overijssel en Gelderland Landelijke marktontwikkelingen Na een korte opleving in 2011 viel de opname van bedrijfsruimte in 2012 opnieuw terug. Tegen de verwachting in bleef het aanbod echter redelijk stabiel. Wel wordt een steeds

Nadere informatie

Schiedamse aanpak biedt basis voor. goede samenwerking

Schiedamse aanpak biedt basis voor. goede samenwerking Schiedamse aanpak biedt basis voor goede samenwerking 1 2 Schiedamse aanpak biedt basis voor goede samenwerking Medio 2019 moet Nieuw-Mathenesse een modern, gemengd bedrijventerrein zijn waarmee de gemeente

Nadere informatie

EXPERTGROEP FUTURE CITY CENTRE

EXPERTGROEP FUTURE CITY CENTRE In samenwerking met: EXPERTGROEP FUTURE CITY CENTRE Shopping Today 24 september 2015 Korte introductie.. Enny van de Velden Managing Director CCV Dienstverlener voor elektronische transacties in Europa

Nadere informatie

Stellingen over de Amsterdamse woningmarkt

Stellingen over de Amsterdamse woningmarkt http://maps.amsterdam.nl/woningwaarde/ Aanleiding UBS Global Real Estate Bubble Index Aanleiding woningprijs verhouding Amsterdam/Nederland Bron: UBS Global Real Estate Bubble Index Aanleiding percentage

Nadere informatie

VERZONDEN - 4.11.13 uw brief van uw kenmerk ons kenmerk datum 1101231 31 oktober 2013

VERZONDEN - 4.11.13 uw brief van uw kenmerk ons kenmerk datum 1101231 31 oktober 2013 gemeentebestuur,..,.. r^fw Postbus 15 PURMEREND JSj 1440 AA Purmerend V telefoon 0299-452452 telefax 0299-452124 Afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling Team Economie Aan de gemeenteraad van Purmerend VERZONDEN

Nadere informatie

2010-2012 SAMENVATTING

2010-2012 SAMENVATTING 2010-2012 SAMENVATTING Samenvatting De Regionale woningmarktmonitor 2010-2012 beschrijft de ontwikkelingen op de woningmarkt in het gebied binnen de driehoek Waalwijk, Oss en Boxtel. De kredietcrisis

Nadere informatie

Flevoland, Noord-Holland en Utrecht. Landelijke marktontwikkelingen

Flevoland, Noord-Holland en Utrecht. Landelijke marktontwikkelingen Landelijke marktontwikkelingen Na een korte opleving in 211 viel de opname van bedrijfsruimte in 212 opnieuw terug. Tegen de verwachting in bleef het aanbod echter redelijk stabiel. Wel wordt een steeds

Nadere informatie

JAARGANG 21 NUMMER 2 MAART 2014 MAGAZINE. Thema Tijdelijke toekomst

JAARGANG 21 NUMMER 2 MAART 2014 MAGAZINE. Thema Tijdelijke toekomst JAARGANG 21 NUMMER 2 MAART 2014 MAGAZINE Thema Tijdelijke toekomst Sharing economy verovert vastgoed Interview met Bianca Seekles Nieuwe leaseaccounting: klaar voor de toekomst? Inhoud 6 4 Lectori Salutem

Nadere informatie

De opmars van zorgvastgoed

De opmars van zorgvastgoed De opmars van zorgvastgoed september 2014 www.dtz.nl Duidelijk. DTZ Zadelhoff De opmars van zorgvastgoed Met een gemiddeld aandeel van 56% van het totale investeringsvolume, lag de nadruk op de beleggingsmarkt

Nadere informatie

Kantorenmarkt Rotterdam

Kantorenmarkt Rotterdam Kantorenmarkt Rotterdam 1 e halfjaar 2015 Kantorenmarkt Rotterdam De gemeente Rotterdam telt circa 625.000 inwoners en 314.120 banen, verdeeld over 25.220 vestigingen (bron: Lisa). De kantorenvoorraad

Nadere informatie

SRA-Retailscan Uitkomsten 2014 & verwachtingen 2015

SRA-Retailscan Uitkomsten 2014 & verwachtingen 2015 SRA-Retailscan Uitkomsten 2014 & verwachtingen 2015 SRA-Retailscan De Retailscan 2014 is 350 x ingevuld. 24% van de respondenten is werkzaam in de foodsector en 76% in de non food. Van de respondenten

Nadere informatie

Wie kopen er hypotheekloos?

Wie kopen er hypotheekloos? 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Wie kopen er hypotheekloos? Auteurs: Frank van der Harst, Paul de Vries Datum: 28 juni 2017

Nadere informatie

Nederlandse markt voor Bedrijfsruimte 3. Huurprijs van bedrijfsruimte

Nederlandse markt voor Bedrijfsruimte 3. Huurprijs van bedrijfsruimte Maart 211 Inhoud 1. Opname van 2. Aanbod van Stand van zaken Nederlandse markt voor Bedrijfsruimte 3. Huurprijs van 4. Vooruitzichten Colofon Samenstelling Drs I.L. de Kruif Bron gegevens NVM Data & Research,

Nadere informatie

Retailscan. Pagina 1 van 5. Deelnemer: 1120533. Hoe staat u ervoor? Uw persoonlijke adviesrapport

Retailscan. Pagina 1 van 5. Deelnemer: 1120533. Hoe staat u ervoor? Uw persoonlijke adviesrapport Retailscan Deelnemer: 1120533 Hoe staat u ervoor? Uw persoonlijke adviesrapport Detailhandel in beeld In januari 2015 was de omzet in de detailhandel 0,8 procent hoger dan in dezelfde maand vorig jaar.

Nadere informatie

winkelruimte zuidwest-nederland Zuid-Holland en Zeeland

winkelruimte zuidwest-nederland Zuid-Holland en Zeeland Landelijke marktontwikkelingen Veel consumenten nemen een afwachtende houding aan. De economische vooruitzichten zijn immers niet goed en de dalende koopkracht zorgt ervoor dat klanten alleen maar langer

Nadere informatie

EXPERTS OP DE TOEKOMST VAN VASTGOED RESIDENTIAL INVESTMENT ATTRACTIVENESS INDEX

EXPERTS OP DE TOEKOMST VAN VASTGOED RESIDENTIAL INVESTMENT ATTRACTIVENESS INDEX EXPERTS OP DE TOEKOMST VAN VASTGOED RESIDENTIAL INVESTMENT ATTRACTIVENESS INDEX OKTOBER 2018 SCHIEDAM WONINGBELEGGERS MEESTE LEVERT RENDEMENT OP Nog nooit lag het beleggingsvolume in woningen langjarig

Nadere informatie

Bedrijfsruimtemarkt zuidwest-nederland Zuid-Holland en Zeeland

Bedrijfsruimtemarkt zuidwest-nederland Zuid-Holland en Zeeland Landelijke marktontwikkelingen Na een korte opleving in 211 viel de opname van bedrijfsruimte in 212 opnieuw terug. Tegen de verwachting in bleef het aanbod echter redelijk stabiel. Wel wordt een steeds

Nadere informatie

Sectorprognoses 2015 en MKB- Visie zonder grenzen

Sectorprognoses 2015 en MKB- Visie zonder grenzen Sectorprognoses 2015 en MKB- Visie zonder grenzen Bijeenkomst Rabobank Noord- en Oost- Achterhoek Monique van Plateringen & Annemarie Kuijer 9 februari 2015 Introductie Sprekers Annemarie Kuijer, sectormanager

Nadere informatie

Een veranderend speelveld. De nederlandse vastgoedmarkt

Een veranderend speelveld. De nederlandse vastgoedmarkt Een veranderend speelveld De nederlandse vastgoedmarkt visie Cor Zadelhoff Wat ik zo interessant vind van onroerend goed is, dat het zo n invloed heeft op je prestaties en op je levensgenot. Het is ongelooflijk

Nadere informatie

trends en ontwikkelingen in de Nederlandse woningmarkt

trends en ontwikkelingen in de Nederlandse woningmarkt 10 trends en ontwikkelingen in de Nederlandse woningmarkt Toename eenpersoonshuishoudens Ontwikkeling huishoudenssamenstelling 2016-2035 100.000 200.000 300.000 400.000 500.000 600.000 700.000 800.000

Nadere informatie

Waarom stakeholders van winkelgebieden nu aan de slag moeten :25

Waarom stakeholders van winkelgebieden nu aan de slag moeten :25 Waarom stakeholders van winkelgebieden nu aan de slag moeten 07-07-2016 09:25 Door Jos Voss en VÃ ronique Bulthuis Industry analyst en sectormanager retail en groothandel bij Rabobank Structurele veranderingen

Nadere informatie

Regio Amsterdam. Kantorenvisie. Januari 2010. Amstelveen. 40% minder opname kantoorruimte. Grootste transacties. 40% minder opname kantoorruimte

Regio Amsterdam. Kantorenvisie. Januari 2010. Amstelveen. 40% minder opname kantoorruimte. Grootste transacties. 40% minder opname kantoorruimte Research Kantorenvisie Regio Amsterdam Januari 2010 40% minder opname kantoorruimte De negatieve economische ontwikkelingen in Nederland in 2009 hebben bijgedragen aan een terugval in de opname van kantoorruimte

Nadere informatie

Regio Amsterdam. Kantorenvisie. Januari 2011 Beukenhorst, Hoofddorp. Lichte stijging opnameniveau 2010

Regio Amsterdam. Kantorenvisie. Januari 2011 Beukenhorst, Hoofddorp. Lichte stijging opnameniveau 2010 Research Kantorenvisie Regio Amsterdam Januari 2011 Beukenhorst, Hoofddorp Lichte stijging opnameniveau De totale opname van kantoorruimte in de regio Amsterdam in bedraagt 268.317 m², hetgeen een lichte

Nadere informatie

Mensen wonen het liefst bij Portaal. Ondernemingsplan

Mensen wonen het liefst bij Portaal. Ondernemingsplan Mensen wonen het liefst bij Portaal Ondernemingsplan 2012 2020 1 De sociale huisvesting heeft te maken met veel veranderingen. Daarom heeft Portaal een nieuw ondernemingsplan gemaakt, dat geldt voor de

Nadere informatie

UITSLAGEN WONEN ENQUÊTE

UITSLAGEN WONEN ENQUÊTE UITSLAGEN WONEN ENQUÊTE 3 E KWARTAAL 211 Gemaakt voor NVM Wonen Gemaakt door NVM Data & Research Inhoudsopgave 1 Introductie enquête... 3 1.1 Periode... 3 1.2 Respons... 3 2 Staat van de woningmarkt...

Nadere informatie

Samenvatting Twente Index 2016

Samenvatting Twente Index 2016 Samenvatting Twente Index 2016 Kijk voor regionale en lokale data op www.twenteindex.nl INLEIDING De Twente Index wordt door Kennispunt Twente samengesteld in opdracht van de Twente Board. De Board wil

Nadere informatie

INVESTMENT SNAPSHOT. Nederland Januari 2012. Cushman & Wakefield Research Publicatie

INVESTMENT SNAPSHOT. Nederland Januari 2012. Cushman & Wakefield Research Publicatie INVESTMENT SNAPSHOT Nederland Januari 2012 DE BELEGGINGSMARKT IN 2011 ALGEMEEN Het jaar 2011 begon met een positieve stemming op zowel de gebruikers als de beleggingsmarkt. Ondanks dat de beleggingsniveaus

Nadere informatie

NEDERLANDSE MARKT VOOR BEDRIJFSRUIMTE

NEDERLANDSE MARKT VOOR BEDRIJFSRUIMTE Maart 215 Inhoud 1. Opname van 2. Aanbod van STAND VAN ZAKEN NEDERLANDSE MARKT VOOR BEDRIJFSRUIMTE 3. Prijzen van 4. Beleggingen in Colofon Samenstelling Drs. G.A. Raven Bron gegevens NVM Data & Research,

Nadere informatie

6 TIPS DIE HET PRESTEREN VAN UW WERKOMGEVING VERBETEREN

6 TIPS DIE HET PRESTEREN VAN UW WERKOMGEVING VERBETEREN 6 TIPS DIE HET PRESTEREN VAN UW WERKOMGEVING VERBETEREN INLEIDING Het Nieuwe Werken is in de afgelopen jaren op vele plekken geïntroduceerd om slimmer om te gaan met de beschikbare middelen binnen organisaties

Nadere informatie

We zijn op ontdekkingsreis, in een gebied waar de huidige systemen leidend zijn maar onvoldoende werken. Bij een ontdekkingsreis hoort ruimte.

We zijn op ontdekkingsreis, in een gebied waar de huidige systemen leidend zijn maar onvoldoende werken. Bij een ontdekkingsreis hoort ruimte. Het speelveld De wereld om ons heen verandert razend snel. De richting is duidelijk, de sociale zekerheid wordt geprivatiseerd. Samen bouwen we aan een vernieuwende structuur om de arbeidsmarkt essentieel

Nadere informatie

Vastgoedbenadering: Begrip van markten

Vastgoedbenadering: Begrip van markten Dynamis Sprekende Cijfers Symposium: Nieuwbouw is nodig Vastgoedbenadering: Begrip van markten Jan van der Doelen, ING Sectormanager Bouw & Onroerend Goed Amsterdam, 4 februari 2016 Onderwerpen 1. Facts

Nadere informatie

EBU College Snapshots van de economie in regio Utrecht. Monique Roso, 12 maart 2014!

EBU College Snapshots van de economie in regio Utrecht. Monique Roso, 12 maart 2014! EBU College Snapshots van de economie in regio Utrecht Monique Roso, 12 maart 2014! Inhoud presentatie 1. economische trends en ontwikkelingen!! 2. economische monitor provincie Utrecht! - economische

Nadere informatie

Leegstand agrarisch vastgoed

Leegstand agrarisch vastgoed Leegstand agrarisch vastgoed Aard, omvang, duiding en oplossingsrichtingen 26 mei 2016, Edo Gies, Alterra Wageningen UR 2 Een stille revolutie op het platteland Dynamiek in de landbouw (1950 2016) 4 x

Nadere informatie

Leegstand detailhandel: oorzaken en wat doen we ermee? Peter ter Hark Lectoraat Fontys Hogescholen Vastgoed en Makelaardij 22 april 2015

Leegstand detailhandel: oorzaken en wat doen we ermee? Peter ter Hark Lectoraat Fontys Hogescholen Vastgoed en Makelaardij 22 april 2015 Leegstand detailhandel: oorzaken en wat doen we ermee? Peter ter Hark Lectoraat Fontys Hogescholen Vastgoed en Makelaardij 22 april 2015 Onderwerpen: Wat is er gebeurd de afgelopen jaren? Wat gaat er gebeuren

Nadere informatie

Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s

Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s In een globaliserende economie moeten regio s en ondernemingen internationaal concurreren. Internationalisatie draagt bij tot de economische

Nadere informatie

Sectorrapport Kantorenmarkt VOORJAARS UPDATE 2017

Sectorrapport Kantorenmarkt VOORJAARS UPDATE 2017 Sectorrapport Kantorenmarkt VOORJAARS UPDATE 2017 16 Nederlandse Sectorrapport Vastgoedmarkt Kantorenmarkt 2017 Voorjaarsupdate Stand van zaken GEBRUIKERSMARKT Opname kantorenmarkt neemt toe: Sinds 2015

Nadere informatie

Leegstand van kantoren, 1991-2013

Leegstand van kantoren, 1991-2013 Leegstand van kantoren, 1991-2013 Conclusie In Nederland is een overaanbod van kantoorvloeroppervlakte. Gemiddeld 16% van het kantoorvloeroppervlakte staat leeg in 2013. Dit percentage neemt nog steeds

Nadere informatie

Retail2020 en de effecten op de binnenstad

Retail2020 en de effecten op de binnenstad Vereniging van Onroerend Goed Onderzoekers Nederland Retail2020 en de effecten op de binnenstad Drs. M.H.J. Evers Manager Leden & Advies bij CBW Mitex Retail 2020 en de effecten op de binnenstad VOGON

Nadere informatie

Flevoland, Noord-Holland en Utrecht. Landelijke marktontwikkelingen

Flevoland, Noord-Holland en Utrecht. Landelijke marktontwikkelingen Landelijke marktontwikkelingen Mede dankzij enkele grote transacties in diverse steden bereikte de opname van kantoorruimte de eerste maanden van 2012 een (onverwacht) hoog niveau. Deze goede start zette

Nadere informatie

Vierde kwartaal 2012. Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Zeeland

Vierde kwartaal 2012. Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Zeeland Vierde kwartaal 2012 Conjunctuurenquête Nederland Inhoud rapport COEN in het kort Economisch klimaat Omzet Export Personeelssterkte Investeringen Winstgevendheid Toelichting De Conjunctuurenquête Nederland

Nadere informatie

Meer Investplan. Meer Rendement. Meer Zekerheid. Meer Invest B.V. Boeingavenue 215 1119 PD Schiphol-Rijk E-mail: Info@meerinvest.

Meer Investplan. Meer Rendement. Meer Zekerheid. Meer Invest B.V. Boeingavenue 215 1119 PD Schiphol-Rijk E-mail: Info@meerinvest. Meer Rendement Meer Zekerheid Meer Invest B.V. Boeingavenue 215 1119 PD Schiphol-Rijk E-mail: Info@meerinvest.nl Kvk: 61887331 2 Onze Visie Uw opgebouwde kapitaal op de bank zetten loont tegenwoordig niet

Nadere informatie

ARTIKELEN FORS MEER VERHUUR DAN VERKOOP

ARTIKELEN FORS MEER VERHUUR DAN VERKOOP ARTIKELEN FORS MEER VERHUUR DAN VERKOOP ARTIKEL 1 Een op vijf woningverkopers wil huren Een op de vijf Nederlanders die hun huis te koop hebben staan, wil na de verkoop een huurwoning betrekken. Bron:

Nadere informatie

Wonen Boven Winkels Vanuit het oogpunt van de eigenaar

Wonen Boven Winkels Vanuit het oogpunt van de eigenaar Wonen Boven Winkels Vanuit het oogpunt van de eigenaar drs. O.J. van der Heijden o.heijden@marma.nl www.evbinnenstad.nl 1 Belang van Wonen in de Binnenstad Een juiste combinatie van functies in de binnen

Nadere informatie

Tijd voor keuzes in Noord-Holland Noord

Tijd voor keuzes in Noord-Holland Noord Tijd voor keuzes in Noord-Holland Noord Samen kiezen voor een sterke woningmarkt Martin Hoiting/Rob Ravestein 14 oktober 2013 verandering in denken: één woningportefeuille welke woningen hebben we nodig

Nadere informatie

Winkelstraat van de Toekomst Veranderende consument en online groei zetten winkels klem

Winkelstraat van de Toekomst Veranderende consument en online groei zetten winkels klem Winkelstraat van de Toekomst Veranderende consument en online groei zetten winkels klem Dirk Mulder Sectormanager Retail @MulderDirk 06-11380971 VOOR WE VAN START GAAN. 2 Agenda Stand van zaken in de retail

Nadere informatie

TREVI VASTGOEDINDEX OP : 113,91 ZO N STABILITEIT: WAT EEN LUXE!

TREVI VASTGOEDINDEX OP : 113,91 ZO N STABILITEIT: WAT EEN LUXE! PERSBERICHT 01 oktober 2018 TREVI Group J. Hazardstraat 35 1180 Brussel Tel. +32 2 343 22 40 / Fax +32 2 343 67 02 TREVI VASTGOEDINDEX OP 30-09-2018: 113,91 ZO N STABILITEIT: WAT EEN LUXE! De index van

Nadere informatie

Over Merin. Merin in cijfers 10-4-2014

Over Merin. Merin in cijfers 10-4-2014 Rob Lith Technical Director van Merin sinds Juli 2013 Verantwoordelijk voor de kwaliteit van de vastgoedportefeuille en de services Meer dan 28 jaar werkervaring bij PRC en ARCADIS in diverse functies,

Nadere informatie