eer ambtenaar ben je voor de De goeroes van Den Haag Pagina 28 De robot rukt op pagina 24 Uitzenddruk zorgt voor leegloop bij defensie pagina 13

Transcriptie

1 hét magazine voor de overheid De goeroes van Den Haag Pagina februari 2008 nr 3 vierde jaargang ambtenaar ben je voor de eer TREND De robot rukt op pagina 24 Uitzenddruk zorgt voor leegloop bij defensie pagina 13 Pensioenfondsen dreigen met kapitaalvlucht pagina 14 SG Philippe Raets, wat doet hij op Hyves? pagina 21 PM Panel: Subsidiefabriek is beheersingsillusie pagina 33

2 Giraffen maken bij hun geboorte een smak van 2 meter Zo n klap kunnen ze niet vermijden. Maar u wel. Met performance management software voor de overheid van SAS.

3 PM nummer 3 22 februari 2008 inhoud 18 De eer van de ambtenaar Dick Pels: Aanzien gaat boven beloning 21 Belgische SG verliefd op Nederland De clean-desk filosofie van Philippe Raets De robots komen eraan! Denktank wijst kabinet op nieuwe technoslag 35 Lessen in leidinggeven Madeleine Albright is even in Nederland NIEUWS 8 t/m 16 8 Gemeenten laks met asbest 10 Pleumeekers (SenterNovem) kapt in regelwoud 13 Defensie raakt overbelast 14 Pensioenfondsen dreigen met kapitaalvlucht 15 Zbo s missen sturing 16 Megawinst Nuon zorgt voor scheve gezichten SPELERS 28 t/m De goeroes van de overheid 30 Eva Klein Schiphorst neemt de ruimte 31 Project Verzilvering discreet van start MENINGEN 9 Column Guikje Roethof: Windmolens 17 Column Jorrit de Jong: Spookregels SERVICE 32 Et cetera 34 Kameragenda en evenementen 35 Omslag: Lachemann Producties PM 22/2

4 lopende zaken > Algemene Zaken DINER Maandagavond 25 februari zal premier Balkenende aanwezig zijn bij een diner van de presidenten van de Europese banken in Den Haag. Woensdagavond heeft hij weer een diner, ditmaal is de president van Mozambique, Armando Emílio Guebuza, in Den Haag te gast. Nederland heeft met Mozambique vooral contacten in de sfeer van ontwikkelingssamenwerking. Een werkbezoek aan Amsterdam op 5 maart staat vooralsnog met potlood in de agenda. Defensie SOFTWARE Minister Van Middelkoop en staatssecretaris De Vries hebben twee rustige weken, die illusie geeft althans hun agenda. Op woensdag 27 februari is de staatssecretaris aanwezig bij een zogenoemd verzamel-ao. Daar worden onder meer de brief behandeld over het project Herintroductie Mijnenveegcapaciteit en de brief naar aanleiding van het wetgevingsoverleg materieel. De Kamercommissie zal dan ook het Speer-project bespreken. De Vries voorganger Van der Knaap stuurde in november vorig jaar een brief aan de Kamer over de voortgang van de invoering van het softwareprogramma Speer. De kosten voor het project zijn sinds de start in 2003 bijgesteld van 188 miljoen naar 241 miljoen euro. BZK INTERPELLATIE Minister Ter Horst is dinsdag 26 februari in de Eerste Kamer vanwege een interpellatiedebat, aangevraagd door SP er Tiny Kox. Aan de orde komt de vraag of partijen al dan niet in strijd met de grondwet handelen als zij hun leden van Provinciale Staten oproepen bij de verkiezingen van de Eerste Kamer de door de partij vastgestelde lijstvolgorde te respecteren. Woensdagmiddag spreekt Ter Horst op een symposium naar aanleiding van het 25-jarig bestaan van de grondwet in de oude zaal van de Tweede Kamer. Vervolgens is de minister twee dagen in Brussel vanwege de JBZ-raad. Op 4 maart is Ter Horst opnieuw in de Eerste Kamer waar ze debatteert over de toekomst van het adviesstelsel. E-OVERHEID Staatssecretaris Bijleveld ondertekent donderdag 28 februari een samenwerkingsovereenkomst met het Sociaal Kenniscentrum Curaçao en het Nicis waarmee kennisontwikkeling met de Antillen moet worden bevorderd. Een week later, donderdag 6 maart, opent ze in het Scheveningse Kurhaus de Oeso-conferentie met als thema e-overheid. Buitenlandse Zaken NAVO Minister Verhagen spreekt maandag 3 maart de Mensenrechtenraad van de VN in Genève toe. De volgende ochtend spreekt Verhagen de ontwapeningsdelegatie van de VN toe, daarna moet hij snel terug naar Den Haag voor een AO over de Turkse dienstplicht. Dit doet hij samen met de ministers van Justitie, Defensie en WWI. Woensdag 5 maart krijgt hij zijn Zweedse collega op bezoek. Op donderdag 6 maart moet hij s ochtends in Brussel zijn voor een vergadering van de Navoministers en s middags in Den Haag voor een AO over de Razeb. ERITREA Uiteraard is minister Koenders volop betrokken bij het bezoek van de presidentiële delegatie uit Mozambique. Donderdag 28 februari houdt hij de slottoespraak op een conferentie van Nuffic en het Institute for Social Studies (ISS) over onderzoek en ontwikkeling. Van 2 tot en met 7 maart is Koenders in de Hoorn van Afrika. Hij bezoekt Ethiopië en Eritrea en als de veiligheidssituatie het toelaat zal hij ook Somalië aandoen. BEIEREN Maandag 25 februari gaat staatssecretaris Timmermans naar München waar hij onder meer spreekt met de minister-president van Beieren, Günther Beckstein. Woensdag is hij, samen met zijn PvdAcollega s Vogelaar en Plasterk, aanwezig bij de start van het Jaar van de Interculturele Dialoog in Het Paard van Troje in Den Haag. Woensdag 5 maart vertrekt Timmermans naar Londen voor een ontmoeting met zijn Britse collega Jim Murphy en een speech op de London School of economics. Economische Zaken VERGADERINGEN Minister Van der Hoeven reist maandag 25 februari af naar Brussel voor een vergadering van de Raad Concurrentievermogen. Drie dagen later, op de 28 e, mag ze weer naar Brussel voor een vergadering van de Energieraad. Tussendoor licht ze op dinsdagavond in de Tweede Kamer het concept van de Stimuleringsregeling Duurzame Energieproductie toe. Woensdag de 27 e heeft ze een notaoverleg in de Kamer over het klimaat- en energiepakket van de Europese Commissie. HISWA Het programma van staatssecretaris Heemskerk is lichter. Op dinsdag 4 maart is hij op de Hiswa in de Amsterdamse Rai. De volgende dag viert hij 10 jaar NMa in Theater Diligentia. Op donderdag 6 maart is hij terug in de Tweede Kamer voor een AO over maatschappelijk verantwoord ondernemen. Financiën BELASTINGDIENST Maandag 3 maart bezoekt staatssecretaris Jan Kees de Jager in Rotterdam een intermediairdag die wordt georganiseerd door de Belastingdienst en het UWV. In de week daarvoor, op 27 februari, heeft de staatssecretaris nog een AO met de Kamer over de Belastingdienst. Afgelopen week stuurde De Jager de eerste halfjaarrapportage Plan van aanpak vereenvoudigingsoperatie Belastingdienst naar de Kamer. Tijdens eerder overleg verlangde de Kamer een plan van aanpak om de fiscus weer op de rails te krijgen. Justitie ANTILLEN Nederland heeft met de Nederlandse Antillen, Curaçao en Sint Maarten een akkoord bereikt over de organisatie van het openbaar ministerie. Volgens Justitie is hiermee een belangrijke stap gezet in het proces van de staatkundige hervormingen. In de nieuwe staatkundige structuur zal sprake zijn van drie openbaar ministeries: één voor Curaçao, één voor Sint Maarten en één voor de eilanden Bonaire, Sint Eustatius en Saba. De minister bracht deze week samen met staatssecretaris Bijleveld van BZK een bezoek aan de Nederlandse Antillen. LNV BUITENKANS Minister Verburg brengt donderdag 28 maart een bezoek aan Enschede, waar ze s ochtends een deel van het congres Buitenkansen bijwoont, over de verhouding tussen stad en land. Enschede heeft als een van de weinige steden de eigen buitengebieden onder de hoede, en dat schept mogelijkheden. De middag brengt de bewindsvrouwe in de Kamer door, die zich dan buigt over de veelbesproken 4 PM 22/2

5 lopende zaken < Nota Toekomstvisie Veehouderij. Maandag 3 maart is de minister wederom de meeste tijd in de Kamer voor overleg over de Nota Biologische Landbouw. De volgende dag luidt ze op haar departement de start van het Europees Visserijfonds in. KOE-ADOPTIE Woensdag 5 maart trekt Verburg naar het hoge Noorden. In het Friese Goutum krijgt ze een demonstratie van een mestvergister, dit in het kader van groene energie in de landbouw, over welk onderwerp ook een rondetafelgesprek wordt gehouden waar de minister bij aanschuift. Donderdag 6 maart krijgt de minister op de biologische melkboerderij De Beekhoeve in Kamerik een certificaat uitgereikt voor een adoptiekoe. OCW GASTLES Minister Plasterk geeft zondag 24 februari een gastles aan leerlingen van de Rotterdamse vestiging van de ICM Weekendschool. De dag erna brengt hij een werkbezoek aan het Sieboldhuis in Leiden, waar verschillende collecties Japanse objecten voor publiek toegankelijk zijn. Woensdag 27 februari moet Plasterk zich in de Kamer verantwoorden voor het niet toepassen van de Wet gelijke behandeling op scholen, waar hij door de Europese Commissie onlangs op werd gewezen. Woensdag 5 maart ondertekent de minister in Den Haag een koploperovereenkomst homo-emancipatie met de vier grote steden in het bijzijn van prinses Máxima. Een dag later is er een AO over popmuziek. Verkeer en Waterstaat FILES Minister Eurlings tekent op maandag 3 maart het convenant voor bereikbaarheid en onderhoud van een bredere A13 bij het Rotterdamse Vaanplein. Dit knooppunt stond het afgelopen jaar op nummer 8 in de top 10 van drukke filelocaties. Drie dagen later bespreekt Eurlings de knelpunten van het Nederlandse wegennet met de Kamer. Dit doet hij in een AO over de landelijke markt- en capaciteitsanalyse wegen die het departement in november vorig jaar afleverde. WATER Staatssecretaris Huizinga bezoekt op schrikkeldag 29 februari het project IJsseldelta Zuid. Daarin wordt gewerkt aan de sociale, economische en infrastructurele toekomst van het gebied bij Kampen ten zuiden van de IJssel. Op maandag 3 maart vertrekt Huizinga naar de Verenigde Staten voor een bezoek in het kader van water. Ze gaat onder andere naar New Orleans en zal spreken met het Nederlandse bedrijfsleven ter plaatse. Vrom MONACO Minister Cramer is vrijdag 22 februari nog in Monaco voor het Global Ministerial Environmental Forum. Op woensdag 27 februari heeft ze notaoverleg in de Tweede Kamer over de klimaatdoelstellingen van de Europese Commissie. Op 5 maart is ze aanwezig op het symposium De binnenkant van duurzaamheid in Sociëteit De Witte. Op dit symposium van het NatuurCollege, het Milieu- en Natuurplanbureau (MNP), IUCN Nederland en MVO Nederland zal het gaan om de politieke drijfveren achter de technologische kant van duurzame ontwikkelingen. Op 7 maart is ze bij een debat in de Koninklijke Schouwburg van Stichting Natuur en Milieu. Onderwerp is CO 2 -reductie in het verkeer en vervoer en de rol van de emissiehandel hierin. SKILLS En om even in die sfeer te blijven. Donderdag 6 maart opent staatssecretaris Van Bijsterveldt samen met DJ Jean de Skills Masters in Ahoy, Rotterdam. Op deze dag kunnen vmbo ers en mbo ers zich informeren over opleidingen, beroepen en vacatures. KAMER Sharon Dijksma is volgende week vrij. Als ze weer terug in Den Haag is, staan er drie AO s op het programma. Zowel dinsdag, woensdag als donderdag is ze daarvoor in de Tweede Kamer. SZW LISSABONSTRATEGIE Minister Donner heeft woensdag 27 februari een AO over Europa. Op vrijdag 29 februari heeft hij met de Europese bewindslieden een bijeenkomst van de Raad voor Werkgelegenheid, Sociaal Beleid, Volksgezondheid en Consumentenzaken in Brussel. Op de agenda staat de Lissabonstrategie. WIJKENTOUR Staatssecretaris Aboutaleb gaat maandag 3 maart mee met minister Vogelaar op wijkentour. Op 6 maart woont hij een symposium bij in Bergen op Zoom over de integratie op de arbeidsmarkt. Eerder, op 27 februari, heeft hij een AO in de Kamer waar het zal gaan over de Wet werk en bijstand en de re-integratie van alleenstaande ouders. Ook de financieringssystematiek van het verdeelmodel van uitkeringsgelden wordt besproken. Op donderdag 6 maart geeft de staatssecretaris in de Kamer namens het kabinet een reactie op de uitkomsten van de armoedemonitor. NEW YORK Minister Vogelaar komt vrijdag 22 februari terug uit New York, waar ze de wijkproblematiek heeft bekeken. Maandag 25 februari gaat ze op wijkbezoek in Maastricht, in het stadsdeel Noord-Oost. Dinsdag 26 februari is ze aanwezig bij de lancering van het websiteproject Inspirerend Curaçao top 100 van het blad Mavis, dat een lijst wil opstellen van de meest inspirerende rolmodellen op het eiland. Woensdag 27 februari is ze op de startconferentie Europees Jaar van de Interculturele Dialoog. VWS KINDERMISHANDELING Minister Rouvoet heeft woensdag 27 februari een AO over de sociale kant van het jeugd- en gezinsbeleid. Op donderdag 28 februari staat er een AO over kindermishandeling en jeugdbescherming op de agenda. Het zal daarbij gaan over de voortgang van Rouvoets aanpak. Ook minister Klink heeft voornamelijk AO s in zijn agenda staan. Op woensdag 27 februari heeft hij een AO over de Antillenregeling van de ziektekosten van pensionado s en op donderdag 28 februari over ict in de zorg. SPELEN Staatssecretaris Bussemaker komt zaterdag terug uit China waar ze in het kader van de Olympische Spelen met een handelsdelegatie op bezoek is geweest. Op maandag 25 februari is ze aanwezig bij de herdenking van de Februaristaking. Op woensdag 5 maart brengt ze een werkbezoek aan de Stichting Humanitas, een verpleegzorginstelling in Rotterdam, en op 6 maart heeft ze een AO in de Kamer over de Wet maatschappelijke ondersteuning, waarin het vast ook over de alfahulpen in de thuiszorg zal gaan. PM 22/2 5

6 roerende zaken > De Paperclip Managementassistente Linda Meijer van Rijkswaterstaat vond de inspiratie voor haar thriller De Paperclip vast niet bij haar werkgever. Het boek dat ze in haar vrije tijd schreef en uitgaf gaat over een jongeman die getuige is van een politieke moord in Londen. Hij raakt vervolgens betrokken bij een terroristische actiegroep. De cover van De Paperclip zou het in de boekwinkels goed doen naast Nicci French en Saskia Noort. Zonder brede verhandelingen over sfeer en karakters is de schrijfstijl erg vlot, en het verhaal spannend. De Paperclip is te bestellen via Klussen bij het bestel Topambtenaren van OCW klussen bij publieke omroep kopte het Algemeen Dagblad eerder deze maand. Reden voor SP-Kamerleden Jasper van Dijk en Ronald van Raak in de pen te klimmen en de bewindslieden Plasterk (OCW) en Ter Horst (BZK) een zevental vragen te stellen. Het AD beroept zich op een document dat al een jaar oud is. RTL Nieuws wobde destijds de gegevens over nevenfuncties van ambtenaren in schaal 15 en hoger, maar heeft er nooit iets mee gedaan. De drie topambtenaren, zo schrijft het AD, hebben volgens het departement in hun dagelijks werk nooit met omroepzaken te maken. Dat klopt. Het gaat namelijk om Henk Post, directeur Voortgezet Onderwijs (en bestuurslid Ikon), algemeen directeur Henriëtte van der Linden van Instituut Collectie Nederland (bestuurslid bij de Teleac) en Diana van der Stelt, directeur Toezicht en Handhavingsbeleid op OCW (en lid van het bestuur van de EO). Dat het drietal op OCW niet over mediazaken gaat, maakt volgens de SP niet uit. In de regels van het departement staat dat de schijn van belangenverstrengeling moet worden vermeden, zegt Van Dijk. De directeur VO komt op dezelfde nieuwjaarsborrel als de directeur die over de publieke omroep gaat....quotez... Begint eer men bezint. Burgemeester Marianne Heeremans van Heemstede legt op een bijeenkomst over een slimmere en betere overheid uit hoe je moet innoveren. Het is geen geheim dat de ministers aan de lopende band mot hebben met elkaar, waarbij Verhagen beslist door te roepen: Ik ben de baas op dit departement. Hij moet wel, want inhoudelijk is Koenders hem de baas. Femke Halsema deelt op haar weblog het Compliment van de Week uit. Dit keer is minister Bert Koenders (Ontwikkelingssamenwerking) de gelukkige. Vanaf vandaag moet het gaan om de onderwijzer en de leerling in plaats van de onderwijsyuppen op het ministerie en in de politiek. SP-voorman Jan Marijnissen reageert op zijn website op de presentatie van het rapport van de commissie- Dijsselbloem over onderwijshervormingen. Onlangs werd bekend dat Europa wetspagina s wil schrappen, maar dat betekent dat er nog wel pagina s Europese regelgeving overblijven. Tweede Kamerlid Raymond de Roon (PVV) in het debat over het programma van de Europese Commissie voor Hoewel een oorlog om geweld vraagt, vraagt geweld niet om een oorlog. Oud-minister van Buitenlandse Zaken van de VS Madeleine Albright in haar zojuist verschenen boek Memo aan de nieuwe president. 6 PM 22/2

7 Alles onder controle roerende zaken < < Academia Vitae De Algemene Bestuursdienst (ABD) is duidelijk onder de indruk van de universiteit voor professionals, Academia Vitae in Deventer. Cultureel econoom Arjo Klamer geeft er al een aantal jaar cursussen aan managers die verder willen denken. Nu heeft dan ook de ABD het onderscheidende aanbod van de Academia Vitae in zijn opleidingenaanbod opgenomen. Vier modules van twee dagen geven ambtenaren de kans hogere filosofische duiding te zoeken voor de aardse realiteit van hun dagelijks werk. Op het programma staan teksten van Plato, Kierkegaard en Machiavelli. Melancholische oud-gymnasiasten kunnen naar hartenlust strooien met Latijnse termen. Op maandag 25 februari neemt D66-fractieleider Alexander Pechtold het eerste exemplaar in ontvangst van het boek Alles onder controle. De overheid houdt u in de gaten, geschreven door HP/De Tijd-redacteur Bart de Koning. Volgens de auteur is de overheid totaal doorgeschoten in het monitoren van de burger. Hij wijst op afluisterschandalen, ambtenaren die inbreken in redactiecomputers, gekraakte ov-chips, zoekgeraakte persoonsgegevens, elektronische kinddossiers, rekeningrijden met gps in de auto, inlichtingendiensten die bankafschriften en s lezen en telefoongesprekken afluisteren. De Koning: Het oude principe van onze rechtsstaat je bent onschuldig totdat het tegendeel is bewezen wordt meer en meer verlaten. Iedere burger vormt nu een potentieel risico, en moet in de gaten worden gehouden. Wonderlijk genoeg maken veel Nederlanders zich niet erg druk over deze gestage uitholling van de privacy. Het is nu eenmaal nodig in de strijd tegen het terrorisme, denken veel mensen. Maar de meeste maatregelen waren al bedacht voor 9/11. En tot nu toe lijken de nieuwe, vergaande bevoegdheden van de overheid niet echt te hebben geholpen. De speld in de hooiberg vind je nu eenmaal niet door de hooiberg nog groter te maken. Eurlings op de Segway De bodedienst in de Tweede Kamer gebruikt hem al en minister Camiel Eurlings heeft grote verwachtingen van de elektronische step als vervoermiddel voor mensen met hart- of longproblemen. De Segway wordt bestuurd door naar voren of naar achteren te leunen. Als het aan de minister ligt mag iedereen de Segway vanaf 2009 op fietspad en rijbaan gebruiken. Tijdens het in de Tweede Kamer op 27 februari wordt de verkeersveiligheid van het apparaat besproken en bespreken de Kamerleden de wijze waarop andere Europese landen ermee omgaan. Vast staat al dat de Segway dient te worden uitgerust met bel, lamp en reflector. Zakelijk flirten Ik ga een geweldige dreun geven tegen het glazen EZ-plafond, zei staatssecretaris Heemskerk vorig jaar bij de installatie van het Ambassadeursnetwerk Glazen Plafond. Maar als donderdag 6 maart de vrouwen van EZ Internationale Vrouwendag (die eigenlijk op zaterdag 8 maart is) vieren is hij er niet bij. Minister Maria van der Hoeven komt wel. Ze gaat ontbijten met een select gezelschap topvrouwen van EZ. Onderwerp van gesprek is hoe de doorstroom van vrouwen naar de top te bevorderen. s Middags zijn er tal van empowering workshops over bijvoorbeeld work/life balance, ongeschreven regels in de organisatie en hoe je die in je voordeel kunt laten werken, maar ook over zakelijk flirten. s Avonds is er een Lagerhuisdebat waarbij ook mannen welkom zijn. PM 22/2 7

8 nieuws > GGD-arts: Te veel papier, te weinig gezond verstand Gemeenten laks met bestrijding asbest Bijna de helft van de gemeenten waaronder Amsterdam, Rotterdam, Leiden en Oss schiet tekort bij de bestrijding van asbestbesmetting. Jaarlijks overlijden rond de 900 mensen aan de gevolgen van het inademen van asbest. Tijd voor rigoureuze actie, bepleit SP-Kamerlid Remi Poppe in een verleden week gepresenteerde rapportage. VROM SP-Kamerlid Remi Poppe, bekend vanwege zijn jarenlange kruistocht tegen asbest, bepleit dat alle gebouwen van voor 1993 moeten worden geïnventariseerd op aanwezigheid van de in sommige gevallen dodelijk giftige stof. Poppe bood minister Cramer van Ruimte en Milieu bij het asbestdebat van vorige week een rapportage aan, die hij samen met asbestadvocaat en voormalig SP-senator Bob Ruers opstelde. Niet-hechtgebonden asbest, de gevaarlijkste asbestvariant, zou onmiddellijk moeten worden verwijderd, gezien de zeer grote kans op vorming van inhaleerbare vezels. Voor het overige wil Poppe een saneringsplan opzetten. Tien jaar geleden kwam Poppe ook al met een voorstel om een inventarisatieplicht voor asbest in te stellen. Toen lagen de partijen uit de paarse coalitie dwars. De SP er noemt het van groot belang dat die inventarisatieplicht er alsnog komt. Jaarlijks overlijden rond de 900 mensen aan de gevolgen van het inademen van asbest. De komende 25 jaren worden nog tussen de en asbestslachtoffers verwacht, aldus Poppe. Hoewel de oorzaak vaak gevonden moet worden in de werksituatie, is er ook een toenemend aantal slachtoffers dat niet gerelateerd is aan werk. Het rapport van Poppe volgt op het uitgebreide onderzoek van de Vrom Inspectie naar de uitvoering van de gemeentelijke asbesttaken. Uit dat onderzoek, waarvan minister Cramer de resultaten onlangs naar de Kamer stuurde, blijkt dat veel gemeenten hun asbesttaken verwaarlozen. 39 gemeenten die bij eerdere controles al eens waren gewezen op tekortkomingen, werden vorig jaar opnieuw door de inspectie onderworpen aan een controlebezoek. Hierbij bleken maar liefst 34 gemeenten hun leven nauwelijks te hebben gebeterd. Poppe heeft er geen goed woord voor over. Het is een heel schandelijke zaak dat er zo laks mee om wordt gegaan, aldus het SP-Kamerlid. 40 procent van de gemeenten, zo blijkt uit het onderzoek, beschikt niet tijdig over een actuele bouwverordening, de basis voor een adequate taakvervulling voor asbest. Daarnaast schort een hoop aan het toezicht. Twee derde van de gemeenten controleert niet of er overeenkomstig een afgegeven vergunning wordt gesloopt. Wordt er wel gecontroleerd, dan blijkt maar 20 procent van de gemeenten de juiste landelijke toezichtcriteria te hanteren. Bijna de helft van de gemeenten controleert ook niet of asbestdeskundigen beschikken over een geldig certificaat. Volgens Henk Jans, arts en medisch milieukundige van de GGD in de regio Brabant en Zeeland, is het belang van deskundige controle fundamenteel. Je kunt wel van alles op papier zetten en er dan van uitgaan dat ambtelijk alles in orde is. Maar als regels niet op naleving worden gecontroleerd, dan houdt het op, zegt Jans. Ook de praktijk in zijn regio wijst uit dat de overheid veel steken laat vallen. In Brabant zien we regelmatig dat er een ondeugdelijke sloop heeft plaatsgevonden of plaatsvindt. De GGD-arts wijt het falen van gemeenten aan tal van factoren, zoals de complexiteit van het asbestprobleem, gebrek aan kennis en kunde en tekort aan mankracht. Ook komt het nog voor dat er eenvoudigweg geen belang wordt gehecht aan de gevaren van asbest. Maar Jans benadrukt: In het algemeen geldt: te veel op papier, te weinig gezond verstand. Achterblijvers De komende 25 jaar worden nog tussen de en asbestslachtoffers verwacht Welke gemeenten door de inspectie zijn onderzocht, wordt niet duidelijk uit de informatie die Cramer naar de Kamer stuurde. Op verzoek stuurde een woordvoerder van Vrom PM een lijst met de achterblijvers. Het blijkt te gaan om gemeenten, groot en klein, verspreid over heel Nederland. Daaronder bevinden zich Rotterdam, Leiden en Amsterdam- Centrum. Ook de asbestzorg in Oss, dat zo n beetje de thuisbasis vormt van de SP, de partij die al jaren strijdt voor de aanpak van de asbestproblematiek, is volgens de Vrom Inspectie onder de maat. De SP is daar natuurlijk een tijdje uit het college geweest. Maar kennelijk zijn ze daar toch niet alert genoeg geweest, reageert Poppe. Onlangs nog meldde het Brabants Dagblad dat de gemeente Oss claims tegemoet kan zien wegens asbestvervuiling uit Minister Cramer houdt het vooralsnog bij een vriendelijke aanpak van de achterblijvende gemeenten. De resultaten van het onderzoek worden, zo schrijft ze aan de Kamer, gebruikt om gemeenten met gerichte voorlichting dan wel opleiding te ondersteunen bij het op peil brengen van de uitvoering van hun taken met betrekking tot asbest. Zonder daarbij een deadline te stellen sluit ze andere maatregelen niet uit. Indien gemeenten uiteindelijk hun verantwoordelijkheid niet nemen, zullen wettelijke bevoegdheden worden ingezet om een adequate uitvoering en handhaving af te dwingen, aldus Cramer. Volgens Jans moet de minister veel strenger optreden. De volksgezondheid is in het geding. De minister moet zo snel mogelijk orde op zaken stellen en harde eisen stellen, aldus de GGD-arts. Het asbestprobleem is niet een probleem dat gisteren is ontstaan. Het speelt al heel lang en levert nog steeds slachtoffers op. Daarnaast leidt het vaak tot veel onrust onder betrokkenen, mede door de hoge negatieve perceptie. < [Jan Sanders] 8 PM 22/2

9 nieuws > Rijkslogo niet grijs AZ Een nieuw gemeenschappelijk logo voor de hele rijksoverheid. Aan die droom wordt op het ministerie van Algemene Zaken tegenwoordig hard gewerkt. Vanaf begin januari is Fiona Atighi (38) projectleider van het team dat één logo en één huisstijl voor de rijksoverheid tot stand moet brengen. We zijn sinds 7 januari bezig, maar er wordt natuurlijk al heel lang aan gewerkt en over gesproken, licht Atighi toe. Het gezamenlijke logo is net als het contactcenter overheid, het bedrijvenloket en de persoonlijke internetpagina bedoeld om een herkenbare en toegankelijke overheid te creëren. De projectorganisatie heeft nu vier en binnenkort zes medewerkers. Vanuit elk departement is een contactpersoon voor het project aangesteld die deel uitmaakt van de Werkgroep Implementatie 1 Logo, waarmee het huisstijlcoördinatorenoverleg komt te vervallen. Op het eerste ontwerp, gemaakt door de winnaar van de Europese aanbesteding Studio Dumbar, kwam het nodige commentaar. Toen dat eind december 2007 werd gepresenteerd en in de Volkskrant verscheen, viel de grijze kleur niet bij iedereen in goede aarde. Het logo wordt helemaal niet grijs, stelt Atighi ons gerust. Over twee weken We zullen nog heel vaak moeten uitleggen waarom het nuttig en belangrijk is zijn we een fase verder en kan ik meer zeggen over de kleurstelling, maar dat het niet grijs wordt is zeker. Ook de plaats van de tekst is in dit ontwerp nog niet toegewezen. Als het ministerie van AZ het logo gebruikt, zal de naam van het departement dan onder, boven, of achter het logo te zien zijn? Daar is volgens Atighi het laatste woord nog niet over gesproken. De vraag is of alle departementen en agentschappen zomaar meewerken aan het vergroten van de herkenbaarheid van het rijk. Ze moeten er een deel van hun eigen profiel voor opgeven. Atighi: We zullen nog heel vaak moeten uitleggen waarom het nuttig en belangrijk is. Bij zo n operatie moet je rekening houden met een klein beetje weerstand. Een gezonde dosis weerstand, noem ik dat. Ze kan het weten, want zij heeft als hoofd communicatie bij Vrom een nieuwe huisstijl doorgevoerd en daarna bij Ictu aan het programma Overheid heeft antwoord gewerkt. Nu gaat het erom tweehonderd organisaties op een lijn te krijgen, zowel wat de profilering betreft als waar mogelijk op het gebied van inkoop. Vroeger was er alle ruimte voor je eigen kleur en je eigen bestelmodule, nu moet de hele manier van werken veranderen. < [GR] Yvonne Kroese Windmolens enthousiasme zonder realiteitszin kan averechts werken Cramer versus Cramer, grapte Jeroen Pauw. De windmolens die Jacqueline wil bouwen ten bate van het milieu, wil ze niet plaatsen als minister van Ruimtelijke Ordening. Zij is voor duurzame energie, maar tegen horizonvervuiling. Gefundenes fressen voor de media, die hierin eens te meer het bewijs zien dat Den Haag niet goed functioneert. Bij ons ingewijden brengt zo n bericht juist een aha-erlebnis teweeg. Bijna al het beleid heeft positieve en negatieve kanten. Een snelle trein is goed voor de reiziger, maar slecht nieuws voor de bewoner met een tuin langs het traject. De kunst is de belangen te verzoenen en tot praktische oplossingen te komen. Welke rol spelen de media daarbij? Ik stel die vraag omdat ik steeds vaker hoor dat de invloed van de media louter negatief is. Als de Volkskrant Project prachtwijken verder in het moeras schrijft, ziet de betrokken Vrom-ambtenaar dat niet als een vaststaand gegeven, maar als een poging de prachtwijk het moeras in te drukken. Het voelt als een dolkstoot in de rug. Tegenover al die positieve energie aan de kant van de overheid staat slechts cynisme en negativisme van de pers. Als de buitenwereld zou zien met hoeveel enthousiasme er gewerkt wordt, zou het project vanzelf vleugels krijgen en alle bouwstenen van de prachtwijk zouden als kleurrijke legosteentjes op hun plek vallen om samen een schitterend, volmaakt geheel te vormen. Maar zo werkt het natuurlijk niet. Enthousiasme en positieve energie werken averechts als ze niet samengaan met inzicht en realiteitszin. Veel beleidsnota s zijn met bloed, zweet en tranen tot stand gekomen, maar concrete feiten over de werkelijkheid die ze beschrijven staan er vaak niet in. Geen wonder dat de journalist ter plekke gemakkelijk een paar bezwarende omstandigheden kan vinden. Jacqueline Cramer zat maandagavond bij Pauw & Witteman om over de windmolens te praten. Ze had geen weerwoord op de praktische, esthetische bezwaren tegen windmolens die in het programma werden opgevoerd. Dat komt ervan als de hogere beleidswiskunde te ver afstaat van wat er leeft onder de bevolking. Ze had kunnen antwoorden op de lastigste vragen, maar de antwoorden op de makkelijkste had ze niet. guikje@pm.nl PM 22/2 9

10 nieuws > SenterNovem-directeur Pleumeekers pleit voor standaardisering Uniformiteit in regels scheelt frustratie Onder auspiciën van het ministerie van Financiën gaan beleidsmakers en uitvoerders nadenken over de vraag hoe ze beter kunnen samenwerken. Jef Pleumeekers, algemeen directeur van SenterNovem, maakt deel uit van deze interdepartementale stuurgroep. Je moet niet de illusie hebben dat je alle specifiek vereiste kennis achter een loket kunt stoppen. VROM/EZ SenterNovem, een agentschap van het ministerie van Economische Zaken, voert in opdracht van negen departementen zo n driehonderd programma s uit. Daarmee is jaarlijks een bedrag van zo n 1,5 miljard euro gemoeid aan fiscale facilitering en subsidies, plus ruim 1 miljard aan kredietgaranties. Als uitvoeringsorganisatie die voor zoveel departementen werkt, is SenterNovem uniek in zijn soort. Dat brengt allerlei voordelen met zich mee meer synergie tussen beleidsterreinen en een efficiëntere werkwijze bijvoorbeeld maar verloopt niet op alle fronten vlekkeloos. Algemeen directeur Jef Pleumeekers van SenterNovem vindt dat de verschillende regelingen van alle departementen moeten worden gestandaardiseerd. Het mkb weet vaak moeilijk zijn weg te vinden in de wirwar van regelingen. Als je daar wat meer uniformiteit in brengt, dus dezelfde definities, procedures en termijnen hanteert, dan scheelt dat heel veel tijd, geld en frustratie, meent hij. Een interdepartementale stuurgroep onder leiding van het ministerie van Financiën gaat dit onder de loep nemen. Samen kijken beleidsmakers en uitvoerders welke regelingen kunnen worden gestandaardiseerd, zodat de samenwerking verbetert. Als lid van deze stuurgroep streeft Pleumeekers naar een reductie van het aantal regelingen. Met minder typen subsidies maak je de zaak een stuk overzichtelijker, terwijl je het beleid toch blijft dienen. Het plan om één subsidieloket op te richten past wel in dat straatje? Nee, dat is een brug te ver. Ik begrijp ook niet goed waar dat idee vandaan komt. Het is te simpel geredeneerd om alle subsidieregelingen onder een dak te brengen. Je hebt bij dat ene loket zoveel verschillende specifieke deskundigheid nodig, dat kan gewoonweg niet succesvol zijn, daarvan ben ik overtuigd. Het is toch juist handig dat subsidieaanvragers zich straks tot één organisatie kunnen wenden? Je moet inderdaad voorkomen dat klanten, zoals mkb ers, door de bomen het bos niet meer zien. Met minder typen subsidies maak je de zaak een stuk overzichtelijker Maar je moet niet de illusie hebben dat je alle specifiek vereiste kennis achter een loket kunt stoppen. Bijna 90 procent van de opdrachten krijgt SenterNovem van Economische Zaken en Vrom. Eigenaar EZ neemt 50 procent voor rekening, Vrom 40 procent. Pleumeekers droomt van een gedeeld eigenaarschap. Ik weet dat het grondwettelijk gezien niet mogelijk is, maar het zou heel mooi zijn als EZ en Vrom samen eigenaar van het agentschap kunnen zijn. Onze relatie met de eigenaar is tenslotte veel intensiever dan die met een opdrachtgever, terwijl Vrom steeds belangrijker voor ons wordt. Zijn functioneringsgesprek voert Pleumeekers bijvoorbeeld met zijn baas, de secretaris-generaal van EZ. Ik kan me voorstellen dat Vrom daarover ook wel iets te zeggen wil hebben. In praktische zin wordt het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer overigens al wel betrokken bij beslissingen over SenterNovem. Zo worden de uurtarieven vastgesteld door de SG van EZ, maar niet voordat hij daarover met de SG van Vrom contact heeft gehad. De rijksoverheid moet de komende jaren bezuinigen. Ook SenterNovem heeft een taakstelling opgelegd gekregen. Ongeveer 10 procent van de ambtenaren moet eruit. Is dat haalbaar? Ja hoor, dat kan. Het is wel zo dat er in de overhead weinig te vinden is. Uit recent onderzoek blijkt dat de kosten die SenterNovem maakt voor 11 procent aan overhead zijn toe te schrijven. Gemiddeld scoren de uitvoeringsorganisaties zo n 23 procent en bij de departementen gaat het zelfs om meer dan 30 procent. Het gaat er vooral om dat de programma s eenvoudiger worden ingericht en de regels simpeler, maar ook dat we minder hoeven te rapporteren. Wij rapporteren nu elk kwartaal aan de negen departementen waarvoor we werken. Omdat hun kwartalen niet synchroon lopen, maken we negen rapportages, terwijl we er ook vier zouden kunnen maken, eentje per kwartaal. Dan ben je er minder uren aan kwijt en dat scheelt fte s. Een tijdje geleden kwam u negatief in het nieuws omdat u meer verdient dan de premier. Vindt u dat terecht? Ik was eind jaren negentig burgemeester in Heerlen. Door een headhunter werd ik benaderd om directeur van Novem te worden, dat was in die tijd een bv [met EZ als enige aandeelhouder, CC]. Deze overstap veroorzaakte een groot 10 PM 22/2

11 nieuws > Kabinet bestudeert toets staatsfondsen FINANCIËN/EZ Het kabinet onderzoekt of er een publieke toets moet komen op investeringen door souvereign wealth funds. Dat schrijven ministers Bos van Financiën en Van der Hoeven van Economische Zaken aan de Tweede Kamer. Landen uit Azië en het Midden-Oosten investeren in hoog tempo via fondsen in de westerse markt. Vanwege het gebrek aan inzicht dat deze puissant rijke staatsfondsen verschaffen in hun agenda, rijst regelmatig de vraag of er niet maatregelen genomen moeten worden die de samenleving behoeden voor landen die via aandeelhouderschap kwade politieke bedoelingen nastreven. pensioenprobleem, dat in mijn salaris is gecompenseerd. In 2002 werd Novem gedeprivatiseerd. Er is wettelijk geregeld dat bij zo n overgang niemand er in arbeidsvoorwaarden op achteruit kon gaan. Alle nieuwe verbintenissen die sindsdien zijn aangegaan, zijn conform de bestaande regels gemaakt. Uw opvolger zal dus een stuk minder verdienen dan u? Dat is heel goed mogelijk. Had u de job destijds aanvaard als u niet het salaris had gekregen dat u nu heeft? Nee, dat denk ik niet. Maar ik zou nu wel een andere afweging maken. We zijn inmiddels acht jaar verder en ik ben alweer 62. Toen ging het vooral om de compensatie van een stevige pensioenachteruitgang, terwijl ik het werk bij SenterNovem inhoudelijk zeer interessant vind. < [Cindy Castricum] Jef Pleumeekers (1945) is sinds halverwege jaren zeventig actief lid van het CDA. In 1980 werd hij voorzitter van de Limburgse afdeling, waarna hij achtereenvolgens lid werd van de Eerste Kamer en het provinciebestuur. In 1992 werd Pleumeekers burgemeester van Heerlen totdat hij in 2000 werd gevraagd directeur van Novem te worden, de Nederlandse Onderneming voor Energie en Milieu, die in 2004 fuseerde met het agentschap Senter. Obama wint in Europa VS Barack Obama is de favoriete Amerikaanse presidentskandidaat van de Fransen, Italianen, Spanjaarden en Duitsers. Alleen de Britten hebben liever Hillary Clinton aan het roer. De Britse krant Financial Times legde meer dan Europeanen de vraag voor die Amerikanen in november in het stemhokje moeten beantwoorden. Aan Republikeinse kant waren John McCain en Rudy Giuliani de favorieten. De laatste, die zich inmiddels heeft teruggetrokken uit de race, is vooral populair in Italië. Wie is uw favoriete kandidaat? Doe de Candidate match game op de website van USA Today, NMa viert feestje advertentie Interim & Detachering w t (073) EZ Ter ere van het tienjarig bestaan van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) wordt op woensdag 5 maart in theater Diligentia in Den Haag een symposium gehouden. Sprekers zijn onder anderen minister Maria van der Hoeven (Economische Zaken) en NMa-directeur Pieter Kalbfleisch. De spreker van de dag is Eurocommissaris voor Mededinging Neelie Kroes, die speciaal voor het symposium uit Brussel komt. Kalbfleisch zal haar en minister Van der Hoeven het boek Trust en antitrust aanbieden. De dag wordt afgesloten door een nog onbekende cabaretier. PM 22/2 11

12 Wilt u ook klare taal gebruiken? Klare taal is een grondrecht. Klachten van burgers en instellingen over duister Haags taalgebruik zijn bij mij welkom. Ik zal die signalen verzamelen en de schrijvers aanspreken op wat ze aanrichten. Maar vooral roep ik iedere Haagse ambtenaar op om steeds klare taal te gebruiken. Alex Brenninkmeijer, Ombudsman Ik wil het boek Zullen we zwaluwstaarten, staaltjes van ambtelijke (war)taal bestellen: 108 pagina s met achtergrondverhalen, taaltips van de notadokter en bijna woorden en uitdrukkingen, verzameld voor en door ambtenaren. PM bedankt alle ambtenaren die via een top-10 hebben ingezonden. Inzenden naar km2taal@pm.nl kan nog steeds; uw bijdrage verwerken wij in de volgende druk. Onder redactie van: Gert Riphagen, Henk Riphagen, Frank Willemsen, Pieter van Hofwegen, Leon Klinkers, Bert Kreemers en Guido Rijnja. exemplaren voor 14,95 per stuk exclusief verzendkosten neem contact met mij op, ik ben geïnteresseerd in het bestellen van meer dan 10 exemplaren tegen een aantrekkelijke korting Organisatie: Afdeling: Naam (m/v): Straat: Postcode + woonplaats: Telefoonnummer: Zullen we zwaluwstaarten is een uitgave van Politieke Pers BV Stuur deze volledig ingevulde antwoordcoupon naar: PM, Antwoordnummer 10818, 2501 WB Den Haag. Na betaling van de factuur, sturen wij het aantal bestelde exemplaren per post naar u toe. Meer informatie vindt u op of bel

13 nieuws > Uitzenddruk zorgt voor leegloop Defensie loopt op haar tenen Het enthousiasme waarmee minister Verhagen het buitenland militaire hulp toezegt, leidt tot grote spanning in het Nederlandse leger. Volgens de militaire vakbond Acom geven steeds meer ervaren militairen tussen de 30 en 40 jaar oud de brui aan hun werk vanwege de uitzenddruk. Tijd voor scherpere keuzes. Het is óf Afghanistan, óf Darfur. DEFENSIE Bij het ministerie van Defensie houdt men de adem in wanneer minister Verhagen (Buitenlandse Zaken) op bezoek is in het buitenland. Voor je het weet wordt er door hem of door de media die met hem meereizen, gesuggereerd dat we een bijdrage zullen leveren aan een eventuele troepenmacht in de regio. De Sudanese president al-bashir heeft Verhagen en Koenders (Ontwikkelingssamenwerking) laten weten dat Nederlandse hulp aan de gemengde missie van de Verenigde Naties en de Afrikaanse Unie van harte welkom is. Daarnaast beraadt het kabinet zich op een bijdrage aan de EU-missie in Tsjaad. En dan is er nog het Midden-Oosten. Een akkoord is er nog niet, maar mocht dat er op korte termijn komen, dan wil het kabinet wel meehelpen in een eventuele vredesmacht, aldus Verhagen tijdens een werkbezoek aan het gebied. Vicepremier Wouter Bos haastte zich in de ministerraad diezelfde week te zeggen dat het nog niet zover was. Nederland wil overal bij zijn. Terwijl de Nederlandse troepen in Afghanistan proberen te doen waar ze voor kwamen, namelijk bijdragen aan de wederopbouw, dringt de vraag zich op of Defensie niet al de handen vol heeft aan deze missie alleen. Het materieel lijkt amper toereikend. Oefeningen worden gehouden met minder middelen en buitenlandse trainingen zijn voorlopig uitgesteld, stelde Defensie vorige maand in antwoord op Kamervragen. Aan de defensiebegroting werd al 100 miljoen euro toegevoegd en vanwege de snelle slijtage van het materieel dat in Afghanistan wordt gebruikt krijgt Defensie er nog eens 20 miljoen euro bij voor extra reserveonderdelen. De precieze stand van zaken ten aanzien van het materieel en personeel is onduidelijk. De Tweede Kamer vroeg staatssecretaris Jack de Vries bij een Algemeen Overleg om meer informatie dienaangaande. Angelien Eijsink (PvdA) speelt al met de gedachte aan een parlementair onderzoek als er niet meer inzicht wordt gegeven. Defensie toont zich bewust van de druk die de Isaf-missie uitoefent op de Nederlandse slagkracht. Echte verlichting komt er niet aan. In de Kamerbrief van 30 november 2007 stelt Defensie dat er taken zullen worden overgedragen aan partners in de regio, maar dat Nederlandse militairen evengoed tijdelijk kunnen worden ingezet ter ondersteuning van de bondgenoten. Het aantal F-16 s wordt teruggebracht van zes naar vier, maar Defensie zegt ook toe dat een aantal F-16 s in verhoogde paraatheid achter de hand wordt gehouden. En het ministerie suggereert dat er nog meer helikopters en vliegtuigen nodig zijn. Nieuwe uitzendingen zijn absoluut niet mogelijk, fulmineert voorzitter Jan Kleian van de militaire vakbond Acom. Hij zegt blij te zijn dat het aantal uitgezonden militairen eind dit jaar wordt teruggebracht naar 1.350, maar het is niet de bedoeling dat die mensen direct worden Militairen zijn geen poppetjes waar je een batterijtje in stopt ingezet in Darfur of Tsjaad. Het gebeurt nu al steeds vaker dat militairen die terugkomen in Nederland al in de zogenoemde recuperatietijd teruggaan naar, bijvoorbeeld, Afghanistan. Ze zijn van het begin af aan getraind in het buddysysteem. Je peloton gaat terug en je kunt je maten niet in de steek laten. Ik ken mensen die binnen 24 maanden, 12 maanden op uitzending zijn geweest. Dat heeft consequenties. Volgens Kleian geven steeds meer ervaren militairen tussen de 30 en 40 jaar oud er de brui aan vanwege de uitzenddruk. Majoor-generaal buiten dienst Frank van Kappen, verbonden aan het Haagse Centrum voor Strategische Studies (HCSS), vindt ook dat Defensie wat betreft missies van een langere duur aan het maximum van haar capaciteit zit. Natuurlijk, als morgen de nood aan de man komt, dan kunnen we nog wel het een en ander inzetten. Maar militairen zijn geen poppetjes waar je een batterijtje in stopt. De uitzenddruk heeft gevolgen voor eventuele nieuwe ondernemingen in Tsjaad of Sudan. Het kabinet overweegt om daar een hospitaal heen te sturen, maar kan het medische personeel dat mee moet, niet meer leveren. Het is óf Afghanistan, óf Darfur, aldus Kleian. Deskundigen stellen dat het uitsturen van een grote gevechtseenheid problematisch wordt. Zowel politiek (de Kamer heeft bij de discussie over verlenging van de Afghanistanmissie duidelijk gemaakt dat er geen andere grote missies mogen worden ondernomen) als op het gebied van capaciteit. Het aantal mensen dat nodig is voor welke uitzending dan ook is een veelvoud van het aantal dat daadwerkelijk het (voormalige) oorlogsgebied in wordt gestuurd, en hetzelfde geldt voor de hoeveelheid materieel. Dat komt door het roulatiesysteem waarin militairen de kans wordt gegeven om bij te komen, en materieel een onderhoudsbeurt krijgt. Defensie loopt daarom op haar tenen, schreef Jaïr van der Lijn van het Centrum voor Internationaal Conflict-Analyse en Management (Cicam) vorige maand in de Internationale Spectator. Het ambitieniveau van de krijgsmacht is echter voldoende schimmig en politiek opgesteld om alle mogelijkheden open te laten. Op het moment dat Van der Lijn zijn artikel schreef waren er militairen uitgezonden. De helft van al het Defensiepersoneel heeft een ondersteunende taak. De andere helft moet zich behalve met uitzendingen ook bezighouden met verplichtingen in Nederland en op de Antillen. Defensie garandeert bovendien militairen beschikbaar te hebben mocht zich in Nederland een crisis voordoen. In totaal zal Defensie dan ook maximaal militairen kunnen uitzenden. < [Eefje Rammeloo] PM 22/2 13

14 nieuws > Pensioenfondsen kijken over de grenzen Kabinet veroorzaakt grote kapitaalvlucht door btw Nederland verliest miljarden als de pensioenfondsen hun dreigementen waarmaken om zich in het buitenland te vestigen. Daarvoor waarschuwt pensioenadviseur Tim Burggraaf. Steen des aanstoots is onder meer de traagheid met de introductie van een algemene pensioeninstelling en gesteggel over btw. FINANCIËN Het kabinet moet snel maatregelen nemen om pensioenfondsen in Nederland te houden. Dat stelt Tim Burggraaf, pensioenadviseur van consultancykantoor Mercer. Uit een pas afgerond onderzoek blijkt dat 71 procent van de Nederlandse multinationals zegt dat ze hun pensioenen op een centrale plek in Europa willen organiseren, vertelt Burggraaf. Dit geeft volgens hem aan dat de tijd begint te dringen. Hoe langer er wordt gewacht met maatregelen, hoe groter de kans dat we achteropraken. Nederland dreigt pensioenfondsen te zien vertrekken naar België, ierland en Luxemburg. Daar kan de oude dag van alle EU-burgers worden verzekerd. Voor bedrijven die over de grens opereren is dat een uitkomst. Het scheelt een bedrijf geld en vooral veel tijd als de pensioenen van alle dochtermaatschappijen in één land worden georganiseerd in plaats van dat het voor iedere dochter in een apart land moet worden geregeld, zegt Burggraaf. Sinds enkele jaren maakt een Europese richtlijn dat mogelijk. Maar in Nederland ontbreekt regelgeving om, zoals dat in de wereld van oudedagverzekeraars heet, een pan-europees pensioenfonds op te richten. In Nederland wordt al lang gesproken over de introductie van een algemene pensioeninstelling (api), waarmee een pan-europees pensioenbeleid ook hier mogelijk zou zijn. Vlak voor kerst kwamen de ministers Donner en Bos met een hoofdlijnennotitie hierover. Het wetsvoorstel laat echter op zich wachten. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid kan bij monde van een woordvoerder ook niet zeggen op welke termijn dat kan worden verwacht. Er rijdt een trein, zegt Burggraaf. Maar als we daar niet snel op springen, is die weg. Terwijl wij nog debatteren over een juiste dienstregeling. Ook volgens Jos Gielink van pensioenadvieskantoor Bergamin en Gielink mist het kabinet gevoel van urgentie. Eind 2006 is afgesproken dat er rond deze tijd een wetsvoorstel zou zijn, maar we zijn nu nog niet verder dan een hoofdlijnennotitie, aldus Gielink. Er rijdt een trein, maar als we daar niet snel op springen, is die weg Op het gebied van fiscaliteit krijgt het kabinet eveneens de nodige kritiek. Onderwerp van getouwtrek tussen de financiële sector en de regering vormt de btw die pensioenfondsen moeten betalen als zij vermogensbeheerders inschakelen. In wederom België, Ierland en Luxemburg is dat op grond van een Europese richtlijnbepaling vrijgesteld. Het kabinet-balkenende IV echter weigert een vrijstelling. Ook wil het nog niet aan een voorstel van de Europese Commissie, waarin de behandeling van vermogensbeheerdiensten voor de btw nader wordt geregeld. Volgens Financiën biedt het voorstel nog niet op alle punten voldoende helderheid. Maar volgens Burggraaf is het vooral een budgetkwestie. Volgens berekeningen van Het Financieele Dagblad is met het toekennen van een vrijstelling zo n 400 miljoen euro gemoeid. Financiën zelf doet geen mededelingen over de omvang van het bedrag. Kortetermijndenken, zo noemt Gielink de opstelling van het kabinet. Als de fondsen wegtrekken, verliest Nederland miljarden. Volgens Gielink wil Nederland, dat de doorstroomvennootschappen en de beleggingsinstellingen al eerder zag uitwijken naar buitenlandse oorden, maar niet leren van het verleden. Het uitblijven van maatregelen staat haaks op het voornemen van het kabinet om Nederland aantrekkelijk te maken als vestigingsland voor financiële instellingen. Maar volgens Burggraaf bestaat tussen de voortvarendheid van Nederland en landen als Ierland en België een wereld van verschil. Hij geeft het voorbeeld van een Duitse multinational die overwoog z n zaken onder te brengen in Ierland. Drie dagen nadat er contact was opgenomen met de betrokken ministers, was er een persoonlijke afspraak gepland, aldus Burggraaf. Vorig jaar werd in Nederland de stichting Holland Financial Centre (HFC) opgericht, een samenwerkingsverband van financiële dienstverleners en de overheid. Deze organisatie, die wordt voorgezeten door voormalig AFM-baas Arthur Docters van Leeuwen, moet de financiële sector van Nederland op de kaart zetten. Bij de oprichting kwam HFC daartoe met tien aanbevelingen voor minister Bos. Eén daarvan was de afschaffing van de btw op de vermogensbeheerdiensten. Voelde het kabinet zich verplicht om deel te nemen in HFC? Gielink: Als Financiën op de verzoeken nee zegt, dan krijg je achteraf het gevoel: het ging niet van harte. < [Jan Sanders] 14 PM 22/2

15 nieuws > Wie profiteert van de kostenreductie? Aansturing Zbo s onvoldoende De nieuwe Kaderwet heeft tot gevolg dat diverse ministeries fors snoeien in het aantal zelfstandige bestuursorganen (zbo s). Uit onderzoek van adviesbureau Atos blijkt dat de zbo s niet erg tevreden zijn over de relatie met hun opdrachtgevers. Vaagheid overheerst, ook op het gebied van budgetbeheersing en de kwaliteit van het geleverde werk. BZK Meer dan de helft van de uitvoeringsorganisaties is niet tevreden over de mate van professionaliteit waarmee zij worden aangestuurd. Dat blijkt uit onderzoek door adviesbureau Atos. De taken van zelfstandige bestuursorganen (zbo s) en andere uitvoerende diensten worden sterk gestuurd door het financiële aspect van hun werk. In het rapport wordt geconcludeerd dat verschillende uitvoeringsorganisaties budget krijgen toegewezen zonder dat duidelijk is welke resultaten daarmee moeten worden behaald. De uitvoerders bepalen hun eigen doelen. Dit kan worden gezien als een hoge mate van zelfstandigheid, maar betekent volgens de onderzoekers dat de opdrachtgevers bij de ministeries zich niet laten beïnvloeden door de behaalde resultaten in de uitvoering. Ministeries en uitvoerders zijn niet goed op elkaar afgestemd. Atos onderzocht de resultaatgerichtheid van ruim vijftig (potentiële) klanten op eigen initiatief om zijn eigen kennis te verbeteren. Rijksbreed worden onder andere de Informatie Beheer Groep, de Kamer van Koophandel, het KNMI, het KLPD, de IND, Inspectie Verkeer en Waterstaat en SenterNovem genoemd. Opvallend is dat de Kamer van Koophandel laat weten zich niet te herkennen in de resultaten van het onderzoek. Bij ons is heel duidelijk waarop we worden afgerekend, aldus woordvoerder Mireille Muller. Ook het UWV, dat overigens niet meedeed aan het onderzoek, spreekt tegen dat er sprake is van slechte communicatie. De eisen die worden gesteld zijn duidelijk vastgelegd in prestatie-indicatoren, stelt woordvoerder Jan Stalman. Hadden we wel meegedaan dan was de uitkomst vast positiever geweest. Onderdeel van het onderzoek waren interviews met uitvoerders. Daaruit bleek dat kwaliteitseisen die aan de organisaties worden gesteld vaak niet duidelijk zijn. Dat maakt het bijsturen van beleid moeilijk, omdat de relatie tussen de te leveren inspanningen en in te zetten instrumenten en de gevolgen voor het kwaliteitsniveau niet voldoende helder is. Van de ondervraagde zbo s geeft 54 procent aan voldoende mogelijkheden te hebben om per product of dienst op kwaliteit te sturen. Uit het onderzoek blijkt dat de zbo s beperkte mogelijkheden hebben om de kosten van hun diensten of producenten te bedwingen. Het ontbreekt de bestuursorganen aan informatie over de ontwikkeling van de kosten en ze schatten de relevantie van de kostenfactor te laag in. Door de rolverdeling tussen uitvoerder en opdrachtgever is het onduidelijk wie van eventuele lagere kosten profiteert. Toch stellen de onderzoekers dat de focus voor de sturing en de informatievoorziening vooral gericht is op de financiële cijfers en aanzienlijk minder op de kwaliteit van de output. Ook de evaluatie laat te wensen over: slechts een derde van de uitvoerders geeft aan elkaar intern aan te spreken op goede en minder goede resultaten. < [Eefje Rammeloo] Ongewisse toekomst Alle ministeries stuurden de afgelopen tijd een brief aan de Kamer met daarin hun ideeën over de nieuwe organisatiestructuur. Dit deden ze naar aanleiding van het vorig jaar gepresenteerde rapport van de commissie-gerritse, die het bestuurlijke functioneren van de zbo s analyseerde. Niet ieder ministerie durft het aan de bezem te halen door zijn verzameling zbo s. Economische Zaken, Financiën en SZW wensen de status van hun zbo s slechts gedeeltelijk te veranderen. Het ministerie van VWS is rigoureuzer. Minister Klink stelt voor 17 van de 24 organisaties die nu als zbo aangemerkt zijn, niet onder de nieuwe Kaderwet te stellen. Daaronder vallen het College Bouw Zorginstellingen (CBZ) en de Pensioen en Uitkeringsraad (PUR). Het ministerie van LNV schaft vier zbo s af, waaronder de Kamer voor de Binnenvisserij en de Reconstructiecommissie Midden-Delfland. Het ministerie van OCW stopt onder andere met TNO en de NOS als zbo. De laatste komt onder de Mediawet te vallen. Het is niet altijd duidelijk wat er gebeurt met de uitvoerende organisaties die de zbo-status verliezen. In de meeste gevallen zullen ministeries de voormalige zbo s dichter naar zich toe trekken. Vanuit de Kamer is weinig kritiek te verwachten op de mededelingen van de ministeries. De VVD is kritisch over de status van zbo s. Kamerlid Brigitte van den Burg: Omdat zbo s overal tussenin zitten. Wij vinden dat ze óf onder verantwoordelijkheid van het ministerie moeten vallen, óf onder verantwoordelijkheid van het bedrijfsleven. De zbo-status een tussenstatus moet volgens de VVD alleen bij hoge uitzondering worden toegepast, namelijk wanneer het gaat om zaken waarbij de overheid zelf partij is. PM 22/2 15

16 nieuws < De opgestookte tarieven van Nuon De politiek reageert verdeeld op de recordwinst (875 miljoen euro) die Nuon boekte in De SP vindt het de hoogste tijd dat de tarieven van elektriciteit voor de burger naar beneden gaan. De vier grote energiebedrijven zijn uiteindelijk in handen van de overheid. De VVD hoopt dat marktwerking op termijn de consumententarieven zal drukken. EZ De SP vindt dat de energiebedrijven de hoge winsten die zij realiseren nu toch echt moeten doorberekenen naar de consument, liefst direct. Investeringen in zaken van maatschappelijk nut, zoals de verbetering van het leidingennet, juicht de partij ook toe. SP-Kamerlid Paulus Jansen zegt dit in reactie op de bekendmaking van de jaarcijfers van Nuon, waaruit blijkt dat het energiebedrijf over 2007 een winst van 875 miljoen euro boekte, 15 procent meer dan het jaar daarvoor. Ook de PvdA ziet graag dat de winststijging van de energiebedrijven wordt gestoken in een beter onderhoud van de leidingen of in duurzame energie. De VVD verwacht dat meer marktwerking op termijn tot lagere energietarieven voor de consument zal leiden. In 2006 realiseerden de grote energiebedrijven ook al aanzienlijke winsten, maar de tarieven van energie voor de consument bleven de laatste jaren alleen maar stijgen. Volgens SP er Jansen is de winstontwikkeling nu zodanig dat er wettelijke grenzen moeten komen aan de winst. De vier grote energiebedrijven Nuon, Essent, Delta en Eneco zijn eigendom van provincies en gemeenten, die eenmalig geld gestoken hebben in de bedrijven, waarover ze nu hoge rendementen halen, zegt Jansen. Hij ziet dit binnenhalen van geld via de energiebedrijven als een oneigenlijke vorm van belasting heffen. De energiebedrijven zouden in plaats van alleen te streven naar winstmaximalisatie, ook het maatschappelijk rendement beter moeten beheren, vindt Jansen. Energiebedrijven die hun maatschappelijke taak serieus nemen zouden volgens de SP mensen moeten stimuleren minder energie te gebruiken. Jansen: Sinds Jorritsma in 1995 de privatisering doorvoerde, is er ook niet meer geïnvesteerd in de leidingen en bekabeling. Verder schort het volgens hem aan een sociaal aansluitbeleid en wordt er veel te weinig geïnvesteerd in groene stroom en duurzame energie. Fijn dat de SP ook wakker is geschrokken, reageert PvdA-Kamerlid Diederik Samsom. De SP wilde altijd alleen een kostenverlaging, de PvdA wil al jaren dat de energiebedrijven meer gaan doen aan duurzame energie en het onderhoud van het leidingennet. De PvdA zou het zuiverder vinden als de hoge winsten van de energiebedrijven uiteindelijk ten goede komen aan de klant. Samsom: Deels gebeurt dit al, omdat de bedrijven in publieke handen zijn. Zodra een van deze partijen de aandelen verkoopt aan commerciële partijen, vloeien de winsten echter naar de markt, wat de PvdA niet graag ziet gebeuren. De PvdA pleit niettemin niet direct voor een tariefsverlaging voor de consument, maar vindt wel dat de investeringen in duurzame energie omhoog kunnen. Wij moeten de lokale bestuurders aansporen hierop aan te dringen, zegt Samsom. Hoge elektriciteitsrekening is oneigenlijke vorm van belasting De VVD wacht liever tot de marktwerking haar werk doet. We moeten hopen dat buitenlandse energiebedrijven erin slagen de markt open te breken. Dat zal een dempend effect hebben op de tarieven, verwacht woordvoerder Halbe Zijlstra. Een ander probleem op de energiemarkt is dat consumenten bij de traditionele aanbieder blijven en niet snel geneigd zijn van aanbieder te veranderen. Dat komt vooral doordat de markt nog imperfect functioneert, zegt Zijlstra. De VVD wil dat marktverstorende mechanismen uit de markt verdwijnen. Zo hebben de huidige energiebedrijven voordeel van de voorschotten die ze in rekening brengen, wat ze een kapitaal aan renteloze leningen verschaft. Nieuwe aanbieders hebben dit voordeel niet, benadrukt Zijlstra. Een verlaging van tarieven opleggen is nog niet zo eenvoudig. Sinds de liberalisering van de energiemarkt zijn de energietarieven in principe vrij. De energiebedrijven zijn dan wel nog niet volledig geprivatiseerd, omdat ze nog in handen zijn van gemeenten en provincies, maar in principe mogen ze wel zelf hun tarieven vasttellen. Op rijksniveau kan wel nog invloed uitgeoefend worden op de nettarieven voor het transport van stroom en gas, die nog niet zijn vrijgegeven. De NMa oordeelde vorig jaar na een onderzoek naar de winst van energiebedrijven dat de omvang van de winsten een verlaging van de tarieven voor de transport rechtvardigde. Bij de beoordeling van wat een redelijke winst was, is hierbij gekeken naar volumegroei, waardering van activa en de tijd die bedrijven hebben gekregen van de NMa om efficiënter te worden. De Dienst uitvoering en toezicht Energie (DTe) heeft in reactie op dit rapport gezegd strenger te zullen toezien op de prijsvorming van het energietransport. < [Chris van de Wetering] 16 PM 22/2

17 Colofon Spookregels De meeste politiekorpsen in de Verenigde Staten zijn op exact dezelfde manier georganiseerd. Een collega van mij, die onderzoek deed naar innovaties bij de Amerikaanse politie, vroeg zich af waarom al die korpsen nou precies op dezelfde manier ingericht waren. De structuur voldeed namelijk volgens veel politiemensen niet meer voor de eisen die nieuwe problemen aan hen stelden. Nader onderzoek wees uit dat er helemaal geen wet of voorschrift voor bestond! Waarom dacht iedereen dat dan? En waarom stelde niemand dit ter discussie? In Nederland is iets vergelijkbaars aan de hand met de hulpverlening aan probleemgezinnen. Die conclusie trokken mijn collega s Albert Jan Kruiter, Janine Van Niel, Constant Hijzen en ik na een onderzoek onder honderden hulpverleners in een veertiental steden (De rotonde van Hamed, te vinden op De oorspronkelijke vraag was welke regels er nu precies in de weg stonden bij het verlenen van hulp aan probleemgezinnen. Probleemgezinnen zijn gezinnen met problemen op meerdere vlakken tegelijk: werk, geld, school, opvoeding, soms ziekte, verslaving of criminaliteit. Er zijn dan doorgaans veel verschillende instanties bij betrokken, elk bij een ander aspect van de ellende. Vaak is wel min of meer duidelijk wat een gezin erdoorheen of erbovenop zou helpen. Extra begeleiding door die ene hulpverlener die het gezin zo goed kent. Een financiële regeling die een paar essentiële extraatjes voor de kinderen spaart. Een afwijkende bezoekregeling, die de kans op eventuele verzoening tussen de ouders groter maakt. Maatwerk, kort gezegd, waar de standaardprogramma s en procedures niet in voorzien. De hulpverleners willen vaak wel, zeggen ze, maar ze mogen niet! Directieven uit Den Haag, maatregelen van het ministerie, protocollen van de provincie en geoormerkte budgetten van de gemeente. Regels, regels en nog eens regels. Regels waren er inderdaad, en niet weinig ook. Maar op papier konden we ze nauwelijks vinden. Althans niet in de wetten, verordeningen of verantwoordingspapieren. Regels die het uitwisselen van informatie tussen hulpverleners per se verbieden? Nergens te vinden. Regels die gemotiveerd afwijken van een standaardprogramma onmogelijk maken? Een zeldzaamheid. Regels die bepalen dat in ongelijke gevallen tóch gelijke hulp geboden moet worden? Bestaan niet. Spookregels zijn het: mensen zien ze wel, schrikken er wellicht van, maar ze zijn er niet écht. Dat neemt niet weg dat vele hulpverleners zich er wél door laten leiden. Een oud sociologisch dictum luidt: If men define situations as real, they are real in their consequences. Die consequences zijn vaak niet in het belang van de probleemgezinnen, maar schijnbaar ook niet in het belang van de hulpverleners zelf. Waarom dan toch in spoken blijven geloven, zelfs als het licht wordt aangedaan? Het alternatief voor belemmerende regels eigen oordeel en verantwoordelijkheid is voor veel professionals nóg angstwekkender. Het werken met probleemgezinnen is dusdanig moeilijk werk ( wanneer sla je te vroeg alarm en wanneer is het te laat? ), dat regels rugdekking geven of een excuus vormen. Veel hulpverleners voelen zich namelijk niet veilig genoeg om beslissingen te nemen waar ze zich persoonlijk voor moeten verantwoorden. En dat is best begrijpelijk als je ziet hoe media, politici en officiers van justitie vaak reageren op incidenten. Anderzijds helpt het ook niet om een spookhuis vol niet- of halfbestaande regels te creëren en vervolgens Den Haag te vragen om voor ghostbuster te spelen. De grote opgave is om veiligheid te creëren in een onveilige omgeving. Die opgave hadden de Amerikaanse politiekorpsen ook. Decennialang hadden ze vastgehouden aan een model dat noch verplicht, noch effectief was. Maar het voelde veilig. Totdat een aantal korpsen besefte dat ze zichzelf voor de gek hielden en daarmee hun toch al moeilijke werk nog onveiliger maakten. Nog gevaarlijker dan spoken, zijn zij die erin geloven. Jorrit de Jong is fellow aan de Kennedy School of Government van Harvard University PM is een uitgave van Politieke Pers BV Korte Poten EB Den Haag tel fax redactie@pm.nl abonnement@pm.nl Hoofdredactie Guikje Roethof, Cindy Castricum (adjunct) Redactie Eefje Rammeloo, Jan Sanders, Chris van de Wetering en Rianne Waterval (projecten) Eindredactie Johan Jansen en René Zwaap Medewerkers aan dit nummer Yvonne Kroese en Dick Pels Vormgeving Rob Jongbloed (artdirector), Welmer Keesmaat Uitgever Heleen Hupkens Directeur Willem Sijthoff Bladmanager Asha Narain Drukkerij Hollandia Printing, Heerhugowaard Advertenties Asha Narain, , asha@pm.nl Verschijning PM komt 22 maal per jaar uit in een oplage van ruim exemplaren Abonnementen, opzeggingen en adreswijzigingen Uitsluitend via abonnement@pm.nl Een jaarabonnement op PM kost 135,- excl. 6% btw. Abonnementen kunnen uitsluitend schriftelijk tot uiterlijk drie maanden voor het einde van de abonnementsperiode worden opgezegd. Na deze datum wordt het abonnement stilzwijgend verlengd. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever kan op generlei wijze aansprakelijk worden gesteld voor eventueel geleden schade door foutieve vermelding in het blad. 2008, Politieke Pers BV PM 22/2 17

18 coverstory > De door Fortuyn bepleite emancipatie van de ambtenaar tot ondernemer heeft perverse gevolgen, zo meent socioloog Dick Pels in zijn bijdrage als gastauteur van PM. Resultaat van de vermarkting van de overheid is een ongekende beloningsexplosie, wildgroei van managementfuncties, een oerwoud aan advieslichamen en een beerput van halflegale fraude. Een pleidooi voor de terugkeer naar ambtelijke ethiek. TEKST Dick Pels beeld Lachemann Producties In 1991, tien jaar voor zijn opmerkelijke entree in de Nederlandse politiek, schreef Pim Fortuyn een boekje met de omineuze titel Zonder ambtenaren. De overheid als ondernemer. Er was een ingrijpende herstructurering nodig van de publieke sector. Een individualistische contractmaatschappij van mondige burgers kon met veel minder ambtenaren toe. De overheidsbureaucratieën, gerund door professionals, bestuurden maar door zonder behoorlijke legitimatie. Eerst moest het primaat van de politieke visie en de politieke besluitvorming worden hersteld. De departementen konden dan worden omgevormd tot centra van strategische beleidsvorming voor de middellange en lange termijn, de uitvoering van beleid uitbesteden en op afstand gaan controleren. Zij hoefden per stuk niet veel groter te zijn dan het huidige departement van Algemene Zaken. De hoge werkdruk, de lage politieke en maatschappelijke waardering, weinig complimenten in materiële of immateriële zin, armzalig ingerichte kantoren: het was helemaal zo leuk niet meer om bij de overheid in dienst te zijn, wist Fortuyn. De sociale constructie van de klassieke civil servant, bezig met de vervulling van een verheven, al dan niet van God gekregen taak, was achterhaald. De overheid werd door de ambtenaar niet langer beleefd als een bijzondere werkgever. Het werd tijd de ambtenaar te emanciperen tot een volwaardig werknemer. De arbeidsorganisaties in de collectieve sector moesten flexibeler en marktgerichter werken. Dat vereiste vergaande decentralisatie van het arbeidsvoorwaardenbeleid en de onmiddellijke afschaffing van de afrekencultuur zet de ambtenaren onder druk en vergalt hun werkplezier de overdreven ontslagbescherming, de riante wachtgeldregelingen en de toepassing van anciënniteit. Fortuyns boekje bevatte de aanbeveling om ambtenaren te veranderen in ondernemers (of in elk geval in ondernemende individuen) in de geest van het marktdenken van de jaren negentig. Maar anders dan hij later in zijn verkiezingspamflet De puinhopen van acht jaar Paars suggereerde, hadden de kabinetten-kok vanaf 1994 zijn adviezen juist ter harte genomen en waren zij een flink eind gevorderd met de privatisering, vermarkting en afslanking van de rijksdienst. Tegen de opvatting in dat het jaar 2002 in dit opzicht een politiek breukvlak was, werd deze neoliberale politiek door de eerste drie kabinetten-balkenende krachtig voortgezet, opnieuw met de VVD als sturende coalitiepartner en met de LPF en vervolgens D66 als welkome bijwagens. Pas eind 2006 kwam er een einde aan deze twaalfjarige neoliberale dominantie. Intussen zitten we met de gebakken peren. De door Fortuyn bepleite emancipatie van de ambtenaar tot ondernemer heeft allerlei perverse gevolgen gehad. De decentralisering van het beleid en de uit- en aanbesteding van de uitvoering hebben een schimmig middenveld van verzelfstandigde bestuursorganen en semipublieke instellingen voortgebracht, dat wordt gekenmerkt door wildgroei van managementfuncties, een oerwoud aan advieslichamen en een beerput van halflegale fraude. De budgetfinanciering, de productiedwang en de afstandelijke beleidscontrole hebben een meet-, regel- en afrekencultuur geschapen die de autonomie van vele professionals 18 PM 22/2

19 onder druk zet en hun werkplezier vergalt. De managersrevolutie in het onderwijs, de gezondheidszorg, het openbaar vervoer en de energievoorziening veroorzaakte een ongekende beloningsexplosie, onder het mom van marktconforme salarissen voor voormalige ambtenaren die nauwelijks ondernemersrisico lopen. Rampscenario Onder invloed van het marktdenken is ook in de overheidssfeer een vanzelfsprekende koppeling ontstaan tussen zelfwaardering, beroepseer en inkomen. Zo vreest topambtenaar Erik van Zelm (PM 11/5, 2006) dat de ruimte om topambtenaren extra te belonen in Nederland te klein is geworden: Dit drukt uit hoeveel, of beter gezegd hoe weinig, waarde wij hechten aan de publieke sector. Ministers hebben volgens hem geen salarisverhoging nodig, want politici genieten aanzien en hebben dus vaak mooie vooruitzichten elders. Ambtenaren hebben dat allemaal niet, en een beperkte salarisruimte is volgens Van Zelm dan ook een rampscenario. In zijn column in de Volkskrant pleitte Marcel van Dam al meer dan tien jaar geleden voor een aanzienlijke salarisverhoging voor hoge ambtenaren en politici: Het is natuurlijk wel eervol om minister te zijn, maar als het je een half miljoen per jaar kost ga je je toch afvragen of die eer het wel waard is, schreef Van Dam. Zeker als je gewend bent een staat te voeren die bij topinkomens niet ongebruikelijk is. sectoren als De zorg en het onderwijs moeten zich verzetten tegen ingrijpende vormen van privatisering De politieke wending van 2006 en het aantreden van Balkenende IV markeren de tempering van dit marktenthousiasme. De Directie Marktwerking van het ministerie van Economische Zaken werd stilletjes opgeheven. Het is uit met verdere privatiseringen van publieke diensten, en de regering is vast van plan overtollige leemlagen in de overheid en de semioverheid weg te zuigen en beklemde professionals meer lucht te geven. Hoewel ook Balkenende IV fors wil besparen op het overheidsapparaat (630 miljoen euro ofwel functies), zet het kabinet in op een dienende overheid, die het vertrouwen van burgers en professionals herwint, en via een slagvaardige organisatie met minder mensen meer kwaliteit kan leveren. Dit zijn misschien rituele voornemens, want geen enkel kabinet heeft het ambtenarenbestand tot nu toe substantieel kunnen verminderen. Toch is er sprake van een welkome herwaardering van de publieke sector, de kwaliteit van de overheidsdienst en daarmee ook van de ambtenaar als publieke dienstverlener en functionaris van het algemeen belang. De deconfiture van de ambtenaar als ondernemer betekent echter niet dat de klassieke civil servant van Fortuyn weer helemaal terug is. Zij laat eerder zien dat de polemische tegenstelling tussen ambtenaar en ondernemer en de achterliggende tegenstelling tussen staatsdenken en marktdenken (of nog breder: tussen socialisme en liberalisme) definitief is achterhaald. In sommige sectoren is marktwerking wel degelijk succesvol gebleken, zoals in de telecom, het notariaat en de advocatuur, het openbaar PM 22/2 19

20 coverstory < vervoer en zelfs in onderdelen van de gezondheidszorg. Ook de kloof tussen managers en professionals moet niet worden overdreven, alsof de laatsten het echte werk zouden doen terwijl de eersten alleen maar lucht verplaatsen. Tussen de keurige ambtenaar eerste klasse Dorknoper en de ruwe zakenman Bul Super uit het werk van Marten Toonder vindt men tal van mengtypen. Het heeft dan ook weinig zin om terug te keren naar de klassieke visie op de openbare dienst en het ambtelijke ethos, die werd getekend door het contrast met het materialistische winststreven en de prikkel van het geld. Het sterkst werd dit klassieke ethos geformuleerd door cultuursocialisten als Richard Tawney, Hendrik de Man en Willem Banning en functionalistische sociologen als Durkheim en Parsons, die de hogere kennisberoepen of de moderne professies zagen als een wenkend alternatief voor het kapitalisme. De geleidelijke professionalisering van het bedrijfsleven zou in hun ogen het egoïstische concurrentie- en winstmotief op den duur vervangen door het altruïstische gemeenschaps- en dienstmotief. Ook in het huidige debat over de beroepseer vindt men deze invalshoek terug. In Mondige burgers, getemde professionals (2003) bestrijdt Evelien Tonkens dat professionals vooral worden gedreven door instrumentele (geld)prikkels, waardoor niet-instrumentele motivaties zoals beroepseer worden gemarginaliseerd. Het professionalisme is eerder een seculiere roeping waarin deugden als dienstbaarheid en belangeloze nieuwsgierigheid centraal staan, en concurrentie en distinctiezucht niet thuishoren. In tegenstelling tot de bureaucraat of de ondernemer, die werk zien als een middel om op te klimmen of geld te verdienen, wil de ware professional niet omhoog, maar alleen beter worden in zijn of haar werk. Deskundigheid staat uiteindelijk in het teken van hogere doelen als gezondheid, welzijn of waarheid. Vergelijkbare pleidooien zijn te vinden in een veelgelezen aflevering van Christen Democratische Verkenningen over Beroepszeer uit Eerzucht Het is echter onvruchtbaar te blijven steken in tegenstellingen als die tussen altruïsme en egoïsme of tussen morele en materiële prikkels. De communitaristische deugdethiek bemoeilijkt een meer nuchtere analyse van de gemengde motieven van professionals, waarin doorgaans ook eigenbelang en distinctiezucht een rol spelen. Dienstverlening en dienstbaarheid zijn verschillende dingen. Een realistischer uitgangs- Het eergevoel onttrekt zich aan de simpele tegenstelling tussen zelfzucht en hebzucht punt voor een motievenleer van de openbare dienst kan worden gevonden in de klassieke aristocratische eerethiek. Ook in deze traditie wordt de beroepseer onderscheiden van de platte geldzucht, maar zonder dat ambitie en plicht (of eerzucht en dienstbaarheid) uit elkaar worden getrokken, en zonder een christelijke ontkenning van de eigenliefde, de ijdelheid en de prikkel van de wedijver. Het eergevoel onttrekt zich aan de simpele tegenstelling tussen zelfzucht en hebzucht, omdat het eigenbelang inzet om waarden en goederen van publiek belang voort te brengen. De lage eer dient een hoger doel. Ongelijkheid in reputatie of prestige is voor velen een prikkel om boven zichzelf uit te stijgen en nobele en riskante handelingen te verrichten in het algemeen belang. Ook in de openbare dienst gaat het niet in de eerste plaats om geld verdienen maar om een vorm van betrokkenheid bij de publieke zaak die wel degelijk ook het persoonlijke eergevoel bevredigt. De eerethiek leidt zodoende tot een meer realistische lof van de ambtenaar die het beeld van de klassieke civil servant achter zich laat, zonder te vervallen in het spiegelbeeld van de bejubelde ondernemer. Concurrentie is een breder begrip dan marktwerking, en marktdenken is niet hetzelfde als de wil om met anderen te wedijveren. Binnen de meer collectivistische structuur van de overheid is eerder sprake van zoiets als socialistische concurrentie: gestreden wordt niet zozeer om het inkomen als wel om het prestige. Zij lijkt daarin op de logica van de academische of sportieve competitie, waar de reputatieprikkels sterker (moeten) zijn dan de financiële. Balkenendenorm Om de prikkel van de eer zuiver te laten werken, moet men zich in publieke sectoren als de zorg en het onderwijs verzetten tegen ingrijpende vormen van privatisering, vermarkting en commercialisering. Financiële concurrentie doet gemakkelijk afbreuk aan de gezonde professionele wedijver, net zoals de concurrentie om onderzoekssubsidies in de universitaire wereld de zuiver intellectuele concurrentie gemakkelijk aantast. Dat betekent niet dat het ambtenarenstatuut heilig is: de professionele wedijver vaart niet wel bij overdreven vormen van ontslagbescherming. Binnen de overheid en semioverheid moet bovendien de Balkenendenorm gelden, die de salarissen aan een beschaafd maximum bindt. Daarbeneden is ruimte om het herstel van de beroepseer mede vorm te geven door betere beloningen (denk aan de politie). Maar boven die drempel verliest het geld zijn waarde. < Dick Pels (Amsterdam, 26 februari 1948) studeerde vertaalkunde en sociologie aan de Universiteit van Amsterdam en werkte als universitair (hoofd)docent maatschappijtheorie en sociale filosofie aan de universiteiten van Amsterdam en Groningen. Hij promoveerde in 1986 op een proefschrift over de politieke geschiedenis van de begrippen macht en eigendom. Hij was gastonderzoeker en visiting professor aan verschillende buitenlandse universiteiten, waaronder Harvard University en de University of Cape Town. Na een bijzonder hoogleraarschap in de sociale kennistheorie aan de Universiteit van Groningen werd hij in 1998 gewoon hoogleraar sociologie en culturele studies aan Brunel University in Londen. In 2002 keerde hij terug naar Nederland en verliet hij de universiteit om te beginnen als freelance publicist. Pels is voorzitter van de denktank Waterland ( en publiceerde diverse boeken, waaronder De geest van Pim. Het gedachtegoed van een politieke dandy (Anthos, 2003) en De economie van de eer. Een nieuwe visie op verdienste en beloning (Ambo, 2007). 20 PM 22/2