Notitie Invulling Taakuitvoering. Het Waterschapshuis 2.0

Transcriptie

1 Notitie Invulling Taakuitvoering Het Waterschapshuis 2.0 Dr. R.J. Veldwijk In opdracht de Directie van Het Waterschapshuis, Versie 1.0, Maart 2014 Blz. 1 van 13

2 Blz. 2 van 13

3 Inhoudsopgave 1. Vraagstelling Achtergrond auteur Facetten van een werkend HWH Delegeren en controleren Business case vorming en business case overname door HWH Derde partijen (1): lokele publieke spelers en heterogene samenwerkingsverbanden Derde partijen (2): de Rijksoverheid Derde partijen (3): ICT bedrijven De eigen medewerkers van HWH ICT projecten Aanbesteden ICT trends (1): Open source ICT trends (2): Open data ICT trends (3): Big data en de sensor revolutie ICT trends (3): Basisregistraties ICT trends (5): Apps ICT trends (6): De cloud ICT trends (7): beveiliging en privacybescherming ICT trends (8): Overig en concluderend Blz. 3 van 13

4 1. Vraagstelling Deze notitie maakt onderdeel uit van een uitwerking van de koers die directie en bestuur van Het Waterschapshuis (verder HWH) voornemens zijn in te slaan. Ondergetekende is gevraagd om in het kort een visie te geven op de uitwerking van de missie van HWH 2.0 binnen de gekozen organisatorisch-bestuurlijke context. Daarmee komt hopelijk het raamwerk dat HWH 2.0 nu nog is meer tot leven. In overleg met de directie van HWH is een aantal aspecten aangestipt waarmee HWH 2.0 te maken zal krijgen. Voor een deel gaat het om uitdagingen op organisatorisch-bestuurlijk vlak. Elke organisatievorm heeft sterke en zwakke kanten en sommige problemen zijn sowieso slechts gedeeltelijk op te lossen met organisatie- en procesontwerpen en goed doordachte procedures. Hoewel de loden deuren oplossing waarop HWH 2.0 is gebaseerd solide 1 is, blijft er nog veel nader in te vullen en uit te werken. Voor een aantal van deze zaken wordt in deze notitie aandacht gevraagd. Bij de invulling van de HWH 2.0 organisatie moet natuurlijk ook geleerd worden van het verleden, terwijl een nadere herijking van de positie van HWH 2.0 in het veranderende ICT speelveld is op dit moment eveneens passend is. Ook op dit gebied wordt een aantal zaken besproken. De doelstelling van deze notitie is uitdrukkelijk om aspecten rond de invulling van het HWH 2.0 organisatiemodel op de agenda te krijgen. Het is niet bedoeld als blauwdruk maar als katalysator voor een dialoog tussen de stakeholders van HWH 2.0. Hoewel, zoals aangegeven, de te bespreken aspecten samen met de Directie van HWH zijn geselecteerd, is de uitwerking primair aan de auteur gelaten. 2. Achtergrond auteur De opsteller van deze notitie is een ICT deskundige annex bedrijfseconoom en is verbonden aan de Ockham Groep. De ICT deskundigheid heeft met name betrekking op het domein van gegevenshuishoudingen en administratieve systemen. De bedrijfseconomische deskundigheid heeft vooral betrekking op de vormgeving van ICT taken in informatie-intensieve organisaties, vooral in de publieke sector. De opsteller van deze notitie is geen insider in de waterschapsector. Kennis van deze sector en de specifieke problematiek van HWH is opgedaan in opdrachten in 2011 en 2013 in opdracht van het toenmalige waterschap Regge en Dinkel en in gesprekken met de Directie van HWH. De opsteller van deze notitie is tenslotte sterk betrokken bij discussies over publieke ICT, meer in het bijzonder het veelvuldig falen daarvan. Publicaties van zijn hand hebben mede geleid tot de instelling van een Tijdelijke Commissie ICT van de Tweede Kamer die op dit moment onderzoek doet naar een zevental ICT projecten. 1 Solide vooral in de zin dat allerlei samenwerkingsvormen veel/weinig deelnemers, heterogene of homogene samenwerkingsverbanden, etc. kunnen worden geacommodeerd. Blz. 4 van 13

5 3. Facetten van een werkend HWH 2.0 Zonder de pretentie te hebben volledig te zijn, stippen wij hieronder een aantal zaken aan die actueel worden bij de uitwerking en opstart van de HWH 2.0 organisatie. In deze paragraaf introduceren wij deze aspecten kort en proberen wij de verbinding te leggen met HWH 2.0 en HWH 1.x 2. We bewandelen daarbij globaal de route van organisatie naar ICT Delegeren en controleren HWH 2.0 is niet in alle opzichten anders dan HWH 1.x. Het bestaansrecht van HWH 2.0 is niet anders dan dat van HWH 1.x: efficiëntie door samenwerking, maar zeker ook het buiten de deur leggen van wat gezien wordt als een niet-kernactiviteit van de waterschappen. Delegeren van onbeminde activiteiten kan uitmonden in iets dat lijkt op het afstoten ervan. Ongeacht of dat afstotingsproces de gedaante aanneemt van een in zichzelf gekeerde ICT afdeling, een ineffectief shared service center of een gemeenschappelijk platform als een Stichting HWH of een Gemeenschappelijke Regeling HWH, het risico op ontsporingen is groot. De opzet van HWH 2.0 komt aan veel van de bezwaren tegen HWH 1.x tegemoet. De autonomie van de waterschappen krijgt met de invulling van HWH 2.0 als een huis met gescheiden kamers met verschillende inwoners veel meer vorm, niet alleen bestuurlijk maar ook operationeel. Grote ICT projecten met betrekking tot systeemontwikkeling en systeemintegratie zijn taboe althans voorlopig (zie 3.7). Het gevolg is dat zowel de kans op toekomstige ontsporingen als de schade van dergelijke ontsporingen afneemt. De spanning tussen delegeren en controleren blijft echter altijd bestaan. Het is daarom de moeite waard om na te denken over twee kanten van eenzelfde medaille: extra betrokkenheid van de waterschappen en extra checks & balances in de opzet en invulling van de HWH 2.0 organisatie, gericht op het verder terugdringen van de afbreukrisico s die eigen zijn aan ICT. Veel van wat hierna wordt besproken kan worden gelezen in deze context Business case vorming en business case overname door HWH De positie van HWH 2.0 in relatie tot de business case vorming is glashelder: business cases komen op uit de waterschappen en komen tot wasdom via een gestructureerd proces, waarbij een Opdrachtgeverstafel een centrale rol speelt. Het is in twee opzichten de vraag of dit zo werkt. Enerzijds staat het waterschappen vrij om initiatieven wel of niet bij HWH onder te brengen. Zeker bij initiatieven waar de partners niet alleen waterschappen zijn, is de kans groot dat niet voor HWH als huisvester wordt gekozen. Anderzijds is de gedachte dat business cases per definitie opborrelen uit de achterban niet logisch en hopelijk ook niet realistisch. HWH 2.0 zal natuurlijk met ideeën komen; ideeën die voortkomen uit de eigen ICT- en inhoudelijke expertise, ideeën uit de markt en ideeën die zijn opgedaan uit het werk voor de waterschappen. HWH 2.0 is net als HWH 1.x houdster van ICT- en sectorexpertise. Ook als HWH 2.0 niets substantieels kan ondernemen zonder mandaat van de waterschappen zal zich bij gezonde verhoudingen een situatie ontwikkelen waarbij HWH ideeën uitzet bij de waterschappen en geïnteresseerde waterschappen verenigt. 2 Met HWH 1.x doelen we op de HWH organisatie van het laatste decennium. Blz. 5 van 13

6 Het is sowieso van groot belang dat HWH en de waterschappen (ook de waterschappen onderling!) goed vastleggen wat de intenties zijn. Ook als een initiatief niet bij HWH wordt ondergebracht behoort er kennisdeling te zijn. HWH moet enige ruimte claimen en krijgen voor thought leadership op ICT gebied. Het onderwerp business case vorming en de rol van HWH daarin laat zich dus niet volledig vangen in structuren en procedures. Als het daarbij blijft krijgt HWH ofwel te weinig ofwel teveel speelruimte Derde partijen (1): lokele publieke spelers en heterogene samenwerkingsverbanden De raison d être van HWH ligt in overeenkomstige behoeften en uitdagingen op ICT gebied in combinatie met afwegingen met betrekking tot kernactiviteit en schaalgrootte. Er blijven natuurlijk ook dan verschillen tussen de waterschappen onderling. Zou het anders zijn dan zou een discussie centraal/decentraal of collectief/facultatief academisch zijn. Verschillen tussen de waterschappen die vanuit ICT perspectief relevant zijn worden versterkt door verschillen in lokale context waarin waterschappen opereren en dat leidt dan tot heterogene samenwerkingsverbanden zoals die in Rijn-Oost, de Brabantse waterschappen, de Limburgse waterschappen, de Randstand waterschappen, etc. Dergelijke samenwerkingsverbanden wringen onvermijdelijk met de homogene samenwerking van waterschappen in HWH. De opzet van HWH 2.0 is bij uitstek geschikt om homogene en heterogene samenwerkingsverbanden te accommoderen. Dat laat echter onverlet dat ook dan zowel de individuele waterschappen als HWH voor lastige keuzes kunnen komen te staan. Elkaar overlappende matrixrelaties van waterschappen met homogene en heterogene overkoepelende samenwerkingsverbanden leveren potentieel problemen op in bestuur en uitvoering. Het lijkt aan te bevelen om een aantal denkbare scenario s aan te houden tegen het ontwerp van HWH 2.0 en voor te leggen aan de HWH-achterban. Zo n bestuurlijke stresstest kan de logica van het organisatie ontwerp verhelderen maar ook de beperkingen laten zien. Verder is het van belang dat, als waterschappen op onderdelen kiezen voor heterogene samenwerking buiten HWH, de consequenties daarvan vooraf goed zijn doordacht en doorgesproken. Voor HWH geldt bij een verdere opgang van heterogene samenwerkingsverbanden nog veel meer dan nu dat zij moet verbinden en er voor moet zorgen dat mogelijk interessante business cases worden gecommuniceerd naar de achterban, zelfs als de realisatie daarvan niet bij HWH wordt ondergebracht. Dat is een bijzondere uitdaging. Blz. 6 van 13

7 3.4. Derde partijen (2): de Rijksoverheid In de contacten met het voormalige waterschap Regge en Dinkel werd duidelijk dat men HWH sterk spiegelt aan een organisatie als het Kwaliteitsinstituut Nederlandse Gemeenten (KING). Een van de grote verschillen tussen KING en HWH is dat deze organisatie en de gemeenten in het algemeen werken met forse bijdragen van de Rijksoverheid. Ondanks de bezuinigingen is het een voor de hand liggende taak voor HWH om waar mogelijk externe bijdragen te werven. Ook bij TAX-i had dat destijds voor de hand gelegen, omdat de Overheids Database (ODB) voor een deel noodzakelijk was vanwege ontbrekende ICT faciliteiten. Terzijde: Financiering van ICT projecten vanuit de Rijksoverheid is heeft ook grote nadelen. Zo is KING sterk betrokken bij de realisatie van een nieuwe bevolkingsadministratie (Programma Modernisering GBA) dat een van de meest in het oog lopende ICT mislukkingen is. De betrokkenheid van de Rijksoverheid die in dit geval nagenoeg alle directe kosten voor haar rekening neemt, is voor de Gemeenten wellicht eerder een vloek dan een zegen, omdat de indirecte kosten van het steeds uitstellen van de oplevering van een nieuw kernsysteem voor de gemeenten zeer hoog zijn. Los van externe (project)financiering zijn er natuurlijk allerlei subsidies in de sfeer van R&D en innovatie beschikbaar. Het ligt voor de hand dat HWH de verwerving van dergelijke subsidies faciliteert Derde partijen (3): ICT bedrijven HWH 1.x is zelfs als concentrator van collectieve ICT taken een kleine partij die moet leunen op expertise uit de markt. Voor een veel kleiner HWH 2.0 geldt dat des te sterker. HWH 2.0 is daarbij niet alleen kleiner maar waarschijnlijk ook dynamischer, want groei en krimp worden vooral bepaald door de waterschappen. HWH zal daarom werken met een flexibele schil van tijdelijke en/of externe medewerkers rond een compacte kern van vaste(re) medewerkers. Hier ligt mogelijk een eerste rol voor derde partijen: als leverancier van expertise op afroep, liefst ook met echte sectorkennis. Dergelijke partijen kunnen ook fungeren als outplacementpartner voor eigen medewerkers; niet alleen nu maar ook in de toekomst want de medewerkers van HWH 2.0 zullen blijvend moeten bewijzen. Eveneens van belang is de rol van ICT bedrijven als partners bij de ontwikkeling en de integratie van applicaties en andere ICT producten. Ook hier geldt natuurlijk dat HWH alleen ICT bedrijven kan laten investeren in waterschapoplossingen als er sprake is van voldoende schaalgrootte. Waar die schaalgrootte bestaat komt direct de vraag op hoe HWH 2.0 hiermee moet omgaan. Daarvoor zou nog eens goed kunnen worden teruggekeken naar de ervaringen met TAX-i en de ICT hoofdaannemer. Dat dit bedrijf niet de goede ICT partner was, is duidelijk, maar was het met een andersoortige ICT partner wel goed 3 afgelopen? Waren er niet in een zeer vroeg stadium al signalen die wezen op ontsporing? Zou het bij een toekomstig ICT project beter gaan met een andere partner dan een groot software huis? Zijn in de opzet van HWH 2.0 voldoende checks and balances ingebouwd om herhaling van TAX-i in de toekomst te voorkomen? 3 Onder de term goed valt ook een scenario waarin TAX-i veel eerder zou zijn stopgezet. Blz. 7 van 13

8 Natuurlijk kan worden gesteld dat dit soort vragen niet meer actueel is omdat HWH 2.0 geen grote ICT projecten zal entameren. Die positie is om meerdere redenen niet sterk. Allereerst moet nog maar worden bezien hoe de waterschappen over een aantal jaren over systeemontwikkeling zullen denken (zie ook 3.7). Belangrijker is dat er vermoedelijk sprake zal blijven van systeemintegratie (bijvoorbeeld het koppelen van ingekochte softwarepakketten) die, anders dan in deze tijd van apps wordt gedacht (zie 3.7 en 3.13), vaak problematisch en risicovol blijft. Het belangrijkste is echter dat nadenken over, desnoods hypothetische, grotere projecten in een HWH 2.0 context de focus legt op de aandachtspunten die nog overblijven bij het invullen van de HWH 2.0 structuur. Wat met betrekking tot ICT marktpartijen resteert is nadenken over het benutten van de vele ideeën in de ICT wereld over verbeteringen in de bedrijfsvoering. We zijn dan weer bij de vorming van business cases en de rol die HWH daarin zou kunnen en moeten spelen (zie 3.2) De eigen medewerkers van HWH 2.0 Een naar aard en omvang meer variabel takenpakket. Een meer heterogeen werkveld. Initiatief en zeggenschap verlegd naar de waterschappen. HWH 2.0 wordt voor de eigen medewerkers een andere, vooral minder veilige, omgeving om in te werken dan HWH 1.x. Er speelt hier meer dan een transitie. De vaste kern (de instandhoudingslaag ) moet beschikken over inhoudelijke ICT kennis om de flexibele schil en eventueel derde partners te kunnen aansturen en een gesprekspartner voor waterschappen en markt te blijven. Dat zijn veel en deels tegenstrijdige eisen aan weinig mensen. Zonder dat de auteur de medewerkers van HWH kent, kan worden gesteld dat hier vrijwel zeker de grootste uitdaging voor HWH 2.0 ligt, zeker in de transitiefase maar ook daarna. Een voor de hand liggende gedachte is om een deel van de eigen medewerkers op detacheringsbasis in te zetten vanuit de waterschappen. Complementair daaraan zouden traineeschappen kunnen zijn voor jonge (para-)icters die in de branche instromen. Het basisidee achter dit soort maatregelen is het zonder veel pijn kunnen accommoderen van noodzakelijke groei en krimp en het maximaliseren van de aansluiting van HWH bij de waterschappen. Last but not least hebben organisaties als HWH behoefte aan inhoudelijk leiderschap. Idealiter werkt er bij HWH minimaal één persoon die werkelijk verstand heeft van de waterschapsbusiness en van ICT. Elke branche heeft een paar van dit soort mensen ICT projecten De kans dat onder het dak van HWH in de toekomst weer ICT projecten van enige omvang zullen worden uitgevoerd is groot. Omdat de geschiedenis zich zelden herhaalt zal het geen monsterproject zijn als TAX-i en de relaties met de ICT leveranciers van destijds zullen ook niet worden gekopieerd. Organisaties met de omvang van de waterschappen hebben echter altijd te maken met ICT integratievraagstukken. Het karakter van de taken die de waterschappen uitvoeren vraagt bovendien om diverse soorten ICT administratieve ICT, geo-ict, sensor-ict die ook niet los van elkaar staan. Voeg daarbij alle homogene dwarsverbanden tussen de waterschappen onderling en de heterogene dwarsverbanden met andersoortige publieke Blz. 8 van 13

9 partijen (zie 3.3en 3.4) en het is niet moeilijk om uitdagingen op het gebied van ICT integratie te voorspellen. Hoewel ook hier de opzet van HWH 2.0 veel beter bestand is tegen ongewenste uitkomsten, is het nuttig om ook hier een spa dieper te gaan. Waarom verlopen ICT projecten bij HWH (of bij de waterschappen zelf of bij een heterogeen samenwerkingsverband) vanaf nu wel goed? Die vraag is het best te beantwoorden door te kijken naar mislukte ICT projecten in de publieke sector, een onderwerp waarvoor de auteur grote belangstelling heeft en waarover hij regelmatig publiceert. Vier zaken springen bij mislukte ICT projecten in de publieke sector in het oog: 1. scheiding tussen belanghebbende en financierende organisaties; 2. onrealistische verwachtingen en slechte business cases; 3. onvermogen en onwil om in te grijpen bij ontsporingen; 4. Europese aanbestedingen (zie volgende paragraaf). Het eerste punt heeft betrekking op externe financiering vanuit de Rijksoverheid ten behoeve van belanghebbende publieke organisaties. Als kosten en baten niet bij dezelfde partij liggen komt er vaak geen goede afweging tot stand tussen ambities en kosten 4. Bij HWH speelt dit probleem niet: kosten en baten van HWH liggen bij de waterschappen. Het tweede punt, onrealistische verwachtingen en slechte business cases, speelt wel bij de waterschappen. De onrealistische verwachtingen komen voort uit hardnekkige misvattingen over het wezen van ICT en de vermeende vooruitgang in de mogelijkheden van ICT. We noemen er een aantal die op dit moment de ronde doen: Bewering 1. De cloud maakt integratie veel gemakkelijker 2. Werken met apps maakt het koppelen van systemen veel gemakkelijker 3. Pakketten zijn goedkoper en leveren minder risico s op 4. XML/SOAP/XBRL/ maakt het koppelen van systemen veel eenvoudiger 5. We leunen maximaal op de basisregistraties van de overheid 6. Big data opent een nieuwe wereld Realiteit Op laag-technisch niveau wel, maar alle andere problemen bijven bestaan. Denk aan gemeenschappelijke gegevensdefinities, koppelingen tussen applicaties, standaardisatie van functionaliteit, etc. Beslist niet, in elk niet voor gegevensintensieve applicaties. Vrijwel alle problemen met koppelingen blijven bestaan. (Zie ook De cloud.) Tijdloos. Klopt in het algemeen niet wanneer pakketten worden verbouwd en/of worden opgenomen in een complexe applicatieinfrastructuur. Zie ook TAX-i. Deels waar, maar vaak erg kostbaar, zowel v.w.b. realisatie als onderhoud/beheer. Ook hier gaat het bovendien weer vooral om laag-technische aspecten van systeemintegratie. Zeer veelbelovend, zij het dat de overheid tot op heden weinig succesvol is bij het werkend krijgen van het op zichzelf goed doordachte stelsel van basisregistraties. Zeker waar en zeker ook voor de waterschappen (zie 3.11). Maar er gaat ook leergeld worden betaald. Let er verder op dat de hype-term big data wordt misbruikt voor het combineren van data uit diverse gegevensbanken. 4 De Kamer onderzoekt nu zes mislukte ICT projecten en één geslaagd ICT project. Bij die mislukte projecten is er in nagenoeg alle gevallen sprake van duale financiering. Anders dan bij HWH/TAX-i resulteert falen hier niet zichtbaar in veel pijn en wordt er weinig energie gestoken in het voorkomen van herhaling. Blz. 9 van 13

10 Bewering 7. De productiviteit van systeemontwikkeling en -integratie neemt steeds toe Realiteit Onjuist. Deze productiviteit neemt af. Het aantal mensuren per functiepunt 5 is door een groot aantal oorzaken toegenomen. Er is dus reden voor scepsis over het rendement van ICT projecten en dan vooral aan de kostenzijde. De oplossing is eenvoudig: zorg altijd voor zeer goed onderbouwde business cases en valideer deze als een project lang duurt. Organiseer tegenspraak door business cases te laten auditen 6 door deskundige buitenstaanders. In de wereld van HWH 2.0 waarin er minder taken collectief zijn, zijn er gelukkig ook meer deskundige buitenstaanders. Ook het derde punt, onvermogen en onwil om in te grijpen bij ontsporingen, is bij HWH 2.0 nog actueel. Hoe verder de uitvoering op afstand staat van de belanghebbenden des te groter is kans dat te lang wordt gewacht met ingrijpen. HWH 2.0 is evident een grote verbetering ten opzichte van HWH, maar het aandachtspunt blijft steeds bestaan (zie ook 3.1). Goed uitgewerkte business cases met meetbare veelal financiële of financieel gemaakte doelstellingen zijn de helft van de oplossing. De andere helft is het organiseren van echte betrokkenheid en het werken aan een cultuur waarin falen in een vroeg stadium, voordat de schade groot is, kan Aanbesteden Naast de drie hierboven besproken valkuilen van publieke ICT is het onderwerp Europees Aanbesteden bij uitstek relevant. Het basisprobleem is dat Europees Aanbesteden zo kostbaar is dat Europees Her-aanbesteden zelden of nooit voorkomt. Door de hoge kosten van Europees Aanbesteden is de drempel ook hoog om de stekker uit een ICT project te trekken. Sommige grote ICT aanbieders kleine en middelgrote aanbieders doen nauwelijks mee zijn ondertussen experts geworden in het binden en uitmelken van aanbestedende overheden 7, ook omdat opdrachtgevers in de publieke sector geen ruchtbaarheid willen geven aan mislukte projecten 8. Deskundigen op het gebied van Europees Aanbesteden wijzen er vaak op dat de regelgeving diverse mogelijkheden biedt die de opdrachtgever in een betere positie stellen. Het gaat dan vooral om het benutten van de zogenaamde competitieve dialoog maar ook om bijvoorbeeld prijsvragen en marktconsultaties 9. Als HWH 2.0 er in slaagt (en daartoe de ruimte krijgt) om de wensen van de waterschappen te bundelen dan kunnen deze mogelijkheden worden benut om te innoveren zonder grote financiële risico s aan te gaan. 5 De functiepunt is de meest gebruikte eenheid om de omvang van een administratief ICT systeem te berekenen. 6 Overheidsorganisaties zetten de laatste jaren sterk in op zogenaamde Gateway Reviews. Zoals zoveel hulpmiddelen is ook dit nuttig indien correct en consciëntieus toegepast. 7 De belangrijkste praktijken: projectscope herdefiniëren als specificaties onduidelijk blijken en maximaal inzetten op meerwerk. De opdrachtgever kan toch niet weg en geeft ook geen ruchtbaarheid aan de praktijken van de ICT leverancier. 8 Zoals een gespecialiseerde topjurist tegen de Tweede Kamer zei: rond Europese Aanbestedingen wordt zeer veel geprocedeerd, maar dan vooral over de gunning en zelden over het resultaat van een ICT project. 9 In de praktijk wordt bij marktconsultaties vaak aan marktpartijen gevraagd om zich in te spannen zonder dat daar iets tegenover staat. Dat is meestal onverstandig. Zelfs zeer kleine financiële tegemoetkomingen laten zien dat de opdrachtgever serieus is. Blz. 10 van 13

11 3.9. ICT trends (1): Open source In 3.7 werd een niet erg opwekkend beeld van ICT geschetst, maar de focus lag daar op het waarschuwen voor onrealistische verwachtingen. Er zijn zeker ook kansrijke ontwikkelingen. Tot de meest interessante behoren de verschijnselen open source en open data. Open source is een populaire term bij overheden en het waar mogelijk werken met open source software hulpmiddelen is ook overheidsbeleid. Dus: niet Windows maar Linux, niet Oracle maar PostgreSQL, niet.net maar Java, enzovoorts. Werken met open source producten is goedkoper terwijl deze producten vaak niet onder doen voor vergelijkbare closed source producten. Waar hier echter vooral op wordt gedoeld is de logische vervolgstap om ook de software vrij te geven die door of in opdracht van organisaties in het publieke domein wordt ontwikkeld. Was de broncode van TAX-i destijds vrijgegeven 10 dan zouden er nagenoeg zeker waarschuwingen vanuit de markt zijn gekomen, bijvoorbeeld van ICT partijen die in de beginfase onderaannemer waren. Een keuze voor open source waar mogelijk is dus vooral aantrekkelijk omdat het extra checks and balances oplevert. Voor de waterschappen, waarvoor ICT wel belangrijk maar niet strategisch is en die vaak meer te winnen hebben bij delen dan bij geheim houden, geldt dat des te sterker. Zo kan een open source strategie fungeren als een extra hulpmiddel om, tegen geringe kosten, ontsporingen tegen te gaan. Omgekeerd werkt een keuze voor open source sterk drempelverlagend voor ICT aanbieders die menen dat zij betere of complementaire ICT oplossingen hebben. De grootste valkuil van ICT ontwikkeling, systeemintegratie, is bij het werken met topen source componenten vanaf het eerste moment zichtbaar ICT trends (2): Open data Open data is in de publieke sector meer geaccepteerd dan open source. Buiten de beperkingen die voortvloeien uit de verplichting om persoonsgegevens te beschermen of die voortvloeien de eigendomsrechten van derden, is het beleid met name ook EU beleid om data zo veel mogelijk vrij te geven voor vrij gebruik door derden. Vrijgave waar mogelijk van data eventueel geanonimiseerd en/of geaggregeerd stelt derden in de gelegenheid om voor eigen rekening en risico ICT oplossingen te ontwikkelen die bruikbaar zijn voor bedrijven en/of consumenten. Dergelijke oplossingen blijken vaak ook bruikbaar voor de eigenaar van de data zelf. Minstens even belangrijk is dat ICT partijen die producten aanbieden die mogelijk voor waterschappen bruikbaar zijn, veel gerichtere aanbiedingen kunnen doen, wederom op eigen kosten. Zie ook de vorige paragraaf. Data vrijgeven waar dat mogelijk is, zal vermoedelijk ook duidelijkheid bieden over waar data van waterschappen slecht zijn gestructureerd, kwalitatief tekortschieten of met elkaar of andere data in tegenspraak zijn. Ook de mogelijkheid om te komen tot systeemintegratie die veelal afhangt van 10 Daaraan hadden wel haken en ogen gezeten omdat de basis van TAX-i een verbouwd software pakket was, maar voor het ODB deel lagen de zaken anders. En ook vrijgave van de software die rond het pakket is ontwikkeld zou veel inzicht hebben geboden. Blz. 11 van 13

12 compatibele datadefinities kan veel gemakkelijker worden vastgesteld wanneer data vrijelijk beschikbaar zijn ICT trends (3): Big data en de sensor revolutie Big data is de explosie van de hoeveelheid gestructureerde 11 data die het gevolg is van a) de vastlegging van het gedrag van systeemgebruikers (bijvoorbeeld browsegedrag op internet of binnen een website) en van metingen door sensoren (GPS plots, mobiele telefoon locatie informatie, Wificonnects, weerstations, waterhoogte metingen, etc.). Big data zijn bij de huidige stand van de techniek veel goedkoper te verwerven dan klassieke gestructureerde data die vroeger veelal door eigen professionals (data entry medewerkers, verkoop binnendienst, meteropnemers) werden vastgelegd. Tegelijk is de opslag van enorme hoeveelheden gegevens tegen lage kosten een feit. Anders dan bij open source en open data is big data zowel een kans als een bedreiging. Enerzijds biedt het vaak mogelijkheden tot verlaging van bedrijfskosten en vergroting van de effectiviteit, maar omdat het open data paradigma relatief nieuw is, is het ook risicovol ICT trends (3): Basisregistraties De vorming van basisregistraties is voor de waterschappen een belangrijke, zij het traag verlopende ontwikkeling. Als de basisadministaties en de ontsluitingsmechanismen voor afnemers op orde zouden zijn geweest ten tijde van TAX-i dan zou een overheidsdatabase (de ODB) overbodig zijn geweest of vooral bestaan uit verwijzingen naar permanent beschikbare gegevens. Zo was het niet in 2007 en zo is het in 2014 evenmin. De ontwikkeling van basisregistraties zowel het ontstaan van betrouwbare gegevensverzamelingen als het ontsluiten daarvan voor afnemers is een permanent aandachtspunt bij de doorontwikkeling van de informatiehuishouding van de waterschappen. HWH 2.0 en de UvW hebben hier als vertegenwoordigers van waterschappen alsnog een belangrijke rol te vervullen ICT trends (5): Apps De trends die hiervoor zijn geschetst zijn tamelijk fundamenteel. De ICT buzzwords die vandaag de ronde doen zijn vaak afgeleide zaken. Apps zijn een vrucht van diepere ontwikkelingen: het openbaar maken van koppelvlakken met standaard hulpmiddelen als de XML taal (kleine stukjes open source), goedkoop (mobiel) internet en open data. Apps zijn vooral nuttig bij het ontsluiten en koppelen van informatie die al in systemen zit, waarbij dat laatste vaak wordt beperkt door verschillen in gegevensdefinities en niet door ICT aangelegenheden zoals de locatie van gegevensbanken, de beschikbaarheid van netwerkverbindingen en de technische formaten. Apps komen vooral tot hun recht wanneer de houdsters van de gegevensverzamelingen zich inspannen om a) hun oude systemen te vervangen of te ontsluiten (een ICT taak) en b) hun gegevensdefinities te harmoniseren (géén ICT taak). Dit laatste is het wezen van waar het om gaat bij basisregistratievorming. Concreet voorbeeld: doordat gegevensdefinities in het publieke domein 11 Dus niet gedigitaliseerd audio-, foto- en videomateriaal. Het gaat om data die zich leent voor gestructureerde bewerking. Blz. 12 van 13

13 vergaand zijn geharmoniseerd, is het nu al mogelijk om een App te ontwikkelen die informatie combineert uit de GBA, de BAG (adressen en gebouwen), het Nationaal Handelsregister (bedrijven) en de Polisadministratie (dienstverbanden, inkomens); meer, kortom, dan in de ODB aan informatie zat. Dat die App in de praktijk niet kan worden ontwikkeld is te wijten aan de wetgever en aan de stand van de applicatie ontwikkeling, maar de basis in de gegevenshuishouding ligt er al. Zou deze basis ontbreken dan zou zelfs de briljanste App niet nuttig en betrouwbaar kunnen werken ICT trends (6): De cloud De cloud is de resultante van de explosie in opslagvermogen en connectiviteit. De cloud belooft verlaging van kosten, verbetering van continuïteit en meer schaalbaarheid en flexibiliteit. Dit zijn alle begerenswaardige zaken, zeker in een wereld van big data. De cloud lost echter geen enkel probleem op dat ontstaat door verschillen in gegevensdefinities of tekortschietende gegevenskwaliteit ICT trends (7): beveiliging en privacybescherming De donkere kant van betere toegankelijkheid en connectiviteit en de massale opslag van meetgegevens is dat de privacy (maar ook de bedrijfsveiligheid) in de verdrukking komt. De praktijk leert steeds weer dat het adequaat beveiligen van data en toepassingen tekortschiet. Waardevolle data blijken in de praktijk niet te beveiligen. De toegenomen verwerkingskracht en netwerksnelheden leiden er ook toe dat de mogelijke schade bij een lek veel groter is dan voorheen. Bij een lek in de beveiliging worden tegenwoordig vaak in korte tijd complete gegevensbanken ontvreemd. Het perspectief is op dit moment zo slecht dat er stemmen opgaan om vitale infrastructuur stoplichten, electriciteitsnetwerken, sluizen van het internet af te halen. Dat hier een grote rol ligt voor HWH is logisch en onomstreden ICT trends (8): Overig en concluderend De voorgaande paragrafen over ICT trends zijn noch uitputtend noch voldoende toegespitst op de problematiek van de waterschappen. Het doel is vooral om handvatten te bieden voor gedachtewisselingen over wat op ICT belangrijk is, of de beelden die leven juist zijn. Dat levert hopelijk weer een basis om een gesprek over de nader invulling van de taken van HWH 2.0 en voorkomt hopelijk een te sterke focus op de programmataken die HWH op dit moment verricht. Het zou te betreuren zijn als het nadenken over de taakinvulling en -uitvoering van HWH 2.0 zich beperkt tot de wereld van HWH 1.x. Blz. 13 van 13