Stappenplan ten behoeve van het ontwikkelen van een AMHK VERSIE 14 NOVEMBER 2013

Transcriptie

1 Stappenplan ten behoeve van het ontwikkelen van een AMHK VERSIE 14 NOVEMBER 2013

2 Een product van het Ondersteuningsprogramma AMHK van de VNG 14 november 2013

3 Inhoudsopgave Inleiding 5 Hoofdfase Richten 8 Hoofdfase Inrichten 10 Hoofdfase Verrichten 12 Checklist voor regio s 13 Instrument om de voortgang van een regio te meten 14 Regio-indeling bij de vorming van AMHK 15 Scenario s voor het AMHK in relatie tot het lokale sociale domein 20 Vereniging van Nederlandse Gemeenten 3

4 4 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

5 Inleiding In de Wet maatschappelijke ondersteuning (hierna de Wmo) krijgen de colleges van B en W de taak om op bovenlokaal niveau zorg te dragen voor een Advies- en meldpunt Huiselijk geweld en Kindermishandeling (hierna AMHK). Hiertoe wordt, in het wetsvoorstel voor de nieuwe Jeugdwet, de Wmo gewijzigd (art. 11.2). Er zijn twee redenen om een AMHK te organiseren. Ten eerste omdat er op die manier meer samenhang komt tussen de aanpak van huiselijk geweld en die van kindermishandeling. Ten tweede ontstaat, met de vorming van de AMHK s, één meldpunt voor burgers en professionals voor huiselijk geweld én kindermishandeling. In opdracht van de VNG is het ondersteuningsprogramma AMHK in de zomer van 2013 gestart om gemeenten te ondersteunen bij de ontwikkeling van AMHK s. De AMHK s moeten op 1 januari 2015 gerealiseerd zijn. Een van de producten van het ondersteuningsprogramma AMHK is dit stappenplan. Het stappenplan is, vergelijkbaar met de stappenplannen van de andere decentralisaties, opgebouwd uit drie procesfasen: Richten, Inrichten, Verrichten. Het gaat achtereenvolgens over het maken van strategische keuzes, de organisatorische invulling daarvan en het realiseren van deze keuzes. Het stappenplan is bedoeld als een leidraad voor gemeenten bij het realiseren van een AMHK. Uit het Stappenplan wordt duidelijk dat gemeenten, in de regio s waarin ze samen een AMHK gaan organiseren, in korte tijd heel veel te doen hebben. Het ondersteuningsprogramma biedt die regio s daarbij de helpende hand. Vooreerst richt die ondersteuning zich op de keuze van de regio, de visievorming, de positionering van het AMHK, het formuleren van de opdracht tot het vormen van een AMHK en (het versnellen van) de besluitvorming over deze onderwerpen. Later volgt een aanbod op de andere delen van dit Stappenplan. Vorming van een AMHK Doel Een verbetering van de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling door: Samenhang tussen de aanpak van huiselijk geweld en die van kindermishandeling door: één gezin, één plan; Eén meldpunt voor burgers en professionals. Met de decentralisatie van de jeugdzorg wordt de verantwoordelijkheid voor de taken die op dit moment uitgevoerd worden door het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (verder AMK) overgeheveld van provincie naar gemeenten. Taken In de nieuwe Jeugdwet worden deze verantwoordelijkheden samengevoegd tot de opdracht om op bovenlokaal niveau een AMHK te ontwikkelen dat minimaal de volgende wettelijke taken uitvoert: het verstrekken van advies en zo nodig het bieden van ondersteuning aan degene die een vermoeden heeft van huiselijk geweld of kindermishandeling met betrekking tot de stappen die in verband daarmee kunnen worden ondernomen; het fungeren als meldpunt voor gevallen of vermoedens van huiselijk geweld en kindermishandeling; het naar aanleiding van een melding van huiselijk geweld of kindermishandeling of een vermoeden Vereniging van Nederlandse Gemeenten 5

6 daarvan, onderzoeken of daarvan daadwerkelijk sprake is; het indien noodzakelijk - inschakelen van passende hulpverlening; het zo nodig in kennis stellen van de politie of de Raad voor de Kinderbescherming. Indien een verzoek tot onderzoek bij de Raad voor de Kinderbescherming wordt ingediend, wordt het college van burgemeester en wethouders daarvan in kennis gesteld; het terug rapporteren aan de melder van datgene wat met de melding is gebeurd. De huidige taken van het SHG, en soms ook AMK, zijn breder. Naast het regelen van de wettelijke taken zal aandacht moeten zijn voor de taken die momenteel uitgevoerd worden door het AMK en het SHG die niet binnen de wettelijke taken van het AMHK vallen. Er zullen besluiten genomen moeten worden over het al dan niet continueren van deze taken. En of het AMHK deze taken uit moet voeren of een andere organisatie. Het gaat om de volgende taken: Voorlichting en deskundigheidsbevordering (bijvoorbeeld leren signaleren); Regie over de ketenaanpak huiselijk geweld (bewaken ketenafspraken, oplossen knelpunten in de keten, inbrengen nieuwe inzichten); Expertise opbouwen en onderhouden op diverse vormen van huiselijk geweld (bijvoorbeeld ouderenmishandeling, eergerelateerd geweld); Crisisdienst of crisisinterventie uitvoeren; Bereikbaarheidsdienst uitvoeren; Uitvoeringstaken bij de Wet tijdelijk huisverbod; Monitoring van de ketenaanpak op resultaat. Wettelijke kaders De wettelijke taken en bevoegdheden van de AMHK s worden opgenomen in een wijziging van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Deze wijziging van de Wmo loopt mee in het wetstraject van de nieuwe Jeugdwet. De gemeente wordt verantwoordelijk voor de inrichting van een AMHK dat de wettelijke taken uitvoert. Voor wat betreft de taken en positie van de AMHK s verwijst de nieuwe Jeugdwet naar de Wmo. Wel geeft de nieuwe Jeugdwet zelf nog een definitie van het begrip kindermishandeling en een bepaling dat het AMHK zelf geen jeugdhulpaanbieder is en dus geen jeugdhulp biedt, maar tot taak heeft deze, na onderzoek, zo nodig te organiseren. De reden om de AMHK s onder te brengen in de Wmo en niet in de nieuwe Jeugdwet is dat het nieuwe advies- en meldpunt zich richt op de aanpak van geweld tegen alle burgers. De wijziging van de Wmo over de AMHK s beschrijft naast de taken van de AMHK s ook de wettelijke bevoegdheden. Deze bestaan, kort gezegd, uit het ook zonder toestemming van de betrokkenen opvragen, vastleggen en zo nodig verstrekken van informatie over gezinnen, voor zover dit noodzakelijk is voor het aannemen van meldingen, het doen van onderzoek en het zetten van de noodzakelijke vervolgstappen. Ook wordt in het nieuwe onderdeel van de Wmo het toezicht op de AMHK s geregeld. In een algemene maatregel van bestuur (AMvB) bij de bepalingen in de Wmo over de AMHK s worden kwaliteitseisen gesteld aan de AMHK s en aan de professionals die daar werkzaam zijn. Ook zal in deze AMvB nader worden geregeld in welke gevallen melders en informanten anoniem kunnen blijven ten opzichte van de gemelde personen. Wetgevingstraject Het wetsvoorstel van de Jeugdwet is in de Tweede Kamer aangenomen en ligt nu voor behandeling in de Eerste Kamer. De beoogde ingangsdatum voor de nieuwe wet is 1 januari Vereniging van Nederlandse Gemeenten

7 Tijdpad Inventarisatie & analyse Visie en Keuzes Plan van Aanpak Schetsen van de organisatie Akkoord op inhoud & budget Organisatie inrichten okt nov dec jan feb mrt apr mei juni juli aug sep okt nov dec Gemeenten en betrokkenen zullen, buiten de reguliere cyclus om, extra (besluitvormende) bijeenkomsten moeten organiseren willen zij op 1 januari 2015 een operationeel AMHK gerealiseerd hebben. Schematische weergave van het stappenplan Fase Richten Verantwoordelijk Afgerond op Stap 1 Inventarisatie en Analyse Gemeenten Inventarisatie en analyse maken Ambtelijk niveau September 2013 Bespreking in regioverband Ambtelijk niveau Oktober 2013 Bespreking met verantwoordelijke bestuurder Ambtelijk niveau Oktober 2013 Stap 2 Visie, Keuzes en Ambities Gemeenten Voorstel maken met scenario s Ambtelijk niveau September 2013 Keuzes maken in regioverband Bestuurlijk niveau Oktober 2013 Besluiten voorbereiden voor gemeenteraad Ambtelijk niveau November 2013 Besluit genomen door gemeenteraad Bestuurlijk niveau December 2013 Stap 3 Fase uitwerking Gemeenten Plan van Aanpak AMHK schrijven Ambtelijk niveau December 2013 Plan van aanpak voorleggen aan regio Ambtelijk niveau Januari 2014 Plan van Aanpak vaststellen, opdrachtverlening Bestuurlijk niveau Februari 2014 Fase Inrichten Stap 4 Het organiseren van de uitvoering Beoogde organisatie(s) AMHK Stap 5 Stap 6 Schrijven uitvoeringsplan AMHK Beoogde organisatie(s) AMHK Maart 2014 tot mei 2014 Opzet, eerste uitwerking en definitief concept bespreken met gemeenten Financieel en inhoudelijk akkoord op het uitvoeringsplan AMHK Beoogde organisatie(s) AMHK Maart 2014 tot mei 2014 Gemeenten Voorbespreking bestuurders Ambtelijk niveau Mei 2014 tot juli 2014 Uitvoeringsplan AMHK vaststellen Bestuurlijk niveau Juli 2014 Fase uitwerking Werkprocessen AMHK inrichten Beoogde organisatie(s) AMHK Juli 2014 tot september 2014 Deskundigheidsbevordering en trainingen uitvoeren Beoogde organisatie(s) AMHK September 2014 tot januari 2015 Fase Verrichten Vanaf 1 januari 2015 Indien toegewerkt wordt naar een samenvoeging van de bestaande organisaties zal, na stap 5, een fusieplan en een sociaal plan moeten worden geschreven en uitgevoerd. Het fusieplan behandelt in dat geval de manier waarop aandacht geschonken wordt aan het samenbrengen van de organisaties. Het sociale plan richt zich op de consequenties van de fusie voor personeelsleden. In de bovenstaande schematische weergave zijn in de derde kolom steeds de verantwoordelijke partijen benoemd. Het zal duidelijk zijn dat een succesvolle AMHK-vorming vereist dat in het proces de betrokken partijen (de gemeenten, het AMK, het SHG en indien van toepassing de ontvangende organisatie) in alle genoemde stappen samen optrekken. Vereniging van Nederlandse Gemeenten 7

8 Hoofdfase Richten De fase Richten laat zich onderverdelen in de stappen: 1 Analyse en Inventarisatie; 2 Visie en Keuzes; 3 Fase uitwerking. 1 Analyse en Inventarisatie Hoe ziet de huidige aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling eruit? Om te komen tot een heldere startfoto is het van belang in eerste instantie kennis te nemen van de huidige kengetallen per gemeente, de huidige werkzaamheden van het AMK en het SHG, hun onderlinge eventuele samenwerking en de manier waarop de twee organisaties momenteel samenwerken met het sociale domein en de wijze waarop ze nu dwang en drang organiseren. Voor de startnotitie zijn de volgende gegevens gewenst: 1 De huidige kengetallen (inwoners, jeugdigen, aantal meldingen AMK, aantal consulten/ adviezen AMK, aantal onderzoeken AMK, het aantal zorgmeldingen bij Bureau Jeugdzorg, het aantal meldingen SHG, de instroom (waar komen meldingen vandaan), de uitstroom (waar gaan de meldingen naar toe) enz. per gemeente); 2 Een overzicht van de huidige taken van het AMK en het SHG in uw regio; 3 Het aantal multidisciplinaire overleggen waaraan nu wordt deelgenomen op het gebied van huiselijk geweld of kindermishandeling; 4 Het aantal fte en het aantal medewerkers dat werkzaam is in respectievelijk het AMK en het SHG (inclusief ondersteunend personeel zoals vertrouwensarts, gedragsdeskundige, werkbegeleiding, secretariaat, management); 5 Een beschrijving van taken die momenteel uitgevoerd in samenwerking met, of door, professionals uit andere organisatie(s) of organisatieonderdelen dan het AMK of het SHG (bijvoorbeeld taken die de toegang van Bureau Jeugdzorg uitvoert) die in de toekomst bij het AMHK horen, het aantal fte s dat hierbij betrokken is en door welke organisatie of organisatieonderdeel zij uitgevoerd worden; 6 Inzicht in de manier waarop de twee organisaties momenteel samenwerken met het sociale domein en de wijze waarop ze nu dwang en drang organiseren; 7 Inzicht in de organisatorische inrichting van het SHG en het AMK en de regio s waarin ze werkzaam zijn; 8 De financiële middelen die het AMK en het SHG op dit moment tot hun beschikking hebben, zo mogelijk uitgesplitst per taak; 9 De relevante ontwikkelingen die een rol spelen bij de ontwikkeling van een AMHK zoals de ontwikkeling van de regiovisie huiselijk geweld en kindermishandeling, de decentralisatie van de Jeugdzorg en de transitie van de Wmo. 2 Visie, keuzes en ambities Op welke manier kan het geïntegreerde AMHK bijdragen aan een betere dienstverlening voor burgers, zowel volwassenen als kinderen, die te maken hebben met huiselijk geweld of kindermishandeling? Om tot een sterke organisatie te komen zullen allereerst gemeenten een visie moeten ontwikkelen op de meerwaarde van een geïntegreerd AMHK. Die visie zal vooral antwoord moeten geven op de vraag hoe een geïntegreerd AMHK een betere dienstverlening kan bieden aan de inwoners, zowel volwas- 8 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

9 senen als kinderen, die te maken hebben met huiselijk geweld of kindermishandeling. Daarna zullen de bestuurders, de leidinggevenden en de medewerkers van de AMK s en de SHG s die samen AMHK s gaan vormen, die geïntegreerde visie verder gaan invullen. Er zijn verschillende scenario s denkbaar. Vanuit het ondersteuningsprogramma zal een aantal scenario s beschreven worden. 3 Fase Uitwerking Op welke manier wordt concreet toegewerkt naar een operationeel AMHK op 1 januari 2015? In deze fase van het proces zullen de gemeente de visie gaan verwerken in een plan van aanpak. Het plan van aanpak beschrijft hoe de gemeenten inhoud willen geven aan de wettelijk verplichte taken. Het plan van aanpak is tegelijkertijd de opdrachtverlening aan de partijen die het AMHK moeten gaan vormen. In dit plan wordt daarom concreet antwoord gegeven op de volgende vragen: Taken: een beschrijving van de aanvullende (bovenwettelijke) taken die bij het AMHK belegd gaan worden. 1 Regio-indeling: een beschrijving van de minimaal benodigde schaal voor het AMHK, om voldoende continuïteit en kwaliteit te realiseren op de beoogde taken. 2 Organisatie: de wijze waarop het AMHK organisatorisch ingericht gaat worden. 3 Financieel kader: het budget dat voor het AMHK ter beschikking gesteld zal worden. De financiering van het AMHK De financiering van de toekomstige AMHK s zal, voor zover nu valt te overzien, langs twee routes lopen. Het budget dat de provincies nu krijgen voor de financiering van de Bureaus Jeugdzorg, waarin begrepen het budget voor het AMK, wordt met een korting (4% in 2015, 6% in 2016 en 4% in 2017) vanaf 1 januari 2015 gestort in het gemeentefonds en via een nader te bepalen verdeelmodel verdeeld over alle gemeenten. De financiering van het SHG-deel blijft nog zeker tot 1 januari 2017 onderdeel van de Decentralisatie Uitkering Vrouwen Opvang (VO) en wordt uitgekeerd aan de centrumgemeenten VO. Voor de besteding van dat budget moeten centrumgemeenten afspraken maken met de andere gemeenten in hun regio in de zogenaamde regiovisies. De beschikbare financiële middelen voor het AMHK zijn afhankelijk van de beoogde schaalgrootte van het AMHK en de mogelijkheden van het sociale domein. In deze fase in het proces is het sociale domein veelal nog in ontwikkeling. Daar staat tegenover dat het ontwikkelen van het AMHK onder grote tijdsdruk moet gebeuren. Wat in elk geval bekend is geworden in deze fase is wat de bestaande organisaties op dit moment tot hun beschikking hebben en dat kan (minus een eventuele taakstelling) als indicatie fungeren. Voor de ontwikkeling van de AMHK s en voor de ontwikkeling van een regiovisie huiselijk geweld en kindermishandeling heeft het Rijk voor 2014 een budget van 15,5 miljoen euro beschikbaar gesteld aan de centrumgemeenten. Wat betreft de organisatorische kant bevat het plan informatie over de: Planning (wanneer moet wat klaar zijn?); Projectstructuur (wie gaat het project trekken en wie ondersteunen daarbij?); Financiën (welk budget is er ten behoeve van het ontwikkelingsproces van het AMHK?); Frictiekosten (verschillende scenario s van organisatie van het AMHK dienen in kaart te worden gebracht en er moet aandacht zijn voor, waar mogelijk, beperking van de frictie kosten). Vereniging van Nederlandse Gemeenten 9

10 Hoofdfase Inrichten De fase Inrichten laat zich onderverdelen in de stappen: 4 Het organiseren van de uitvoering; 5 Financieel en inhoudelijk akkoord op het uitvoeringsplan AMHK; 6 Fase uitwerking. 4 Het organiseren van de uitvoering Hoe wordt het AMHK feitelijk ingericht? In deze fase is de hoofdvraag: Op welke manier worden de strategische keuzes vertaald naar tactisch en operationeel niveau? Er is nu voldoende informatie beschikbaar om te komen tot een uitvoeringsplan AMHK. In deze fase wordt dit plan geschreven. Het is aan te bevelen om het te laten ontwikkelen door de organisatie(s) die verantwoordelijk wordt (en) voor het AMHK. Thema s uitvoeringsplan AMHK: Missie en visie Formatie (functies en competenties) Werkprocessen op hoofdlijnen Kwaliteit en toezicht Organisatorische gevolgen van inrichtingskeuze Registratiesysteem Sturing en financiering Risico-inventarisatie en -analyse van de gemaakte keuzes Aandachtspunt in deze fase Tijdens deze processtap is het van belang met grote regelmaat overleg te voeren over de stand van zaken met gemeente die opdrachtgever is. Op die manier kan steeds gecheckt worden of de uitwerkingen in het uitvoeringsplan AMHK overeenkomen met de bedoelingen van de opdrachtgever. Dit wordt des te belangrijker als er nog niet in absolute termen is bepaald hoeveel geld er beschikbaar zal zijn voor het AMHK. Wanneer al tijdens het schrijven van het uitvoeringsplan AMHK overeenstemming is bereikt over het budget van het AMHK zal stap 5 (financieel en inhoudelijk akkoord op het uitvoeringsplan) eenvoudig te maken zijn en korter duren dan nu opgenomen is in het tijdspad. 5 Financieel en inhoudelijk akkoord op het uitvoeringsplan AMHK Komt het uitvoeringsplan overeen met het beeld dat ik mij er als gemeente van had voorgesteld en stel ik de gevraagde middelen beschikbaar? Wanneer het uitvoeringsplan afgerond is, zal het plan geaccordeerd moeten worden door de betrokken gemeenten, zowel op inhoud als op financieel vlak. Als er sprake is geweest van, zoals bij de vorige stap aangegeven is, veelvuldig tussentijds overleg met gemeenten zou het proces van besluitvorming niet voor stagnatie hoeven zorgen. Wel bestaat de mogelijkheid dat gemeenten nog geen volledige duidelijkheid hebben over de hoogte van de tot hun beschikking staande budgetten op 1 januari Desalniettemin moet er, op 1 juli van 2014, een akkoord zijn op het organisatieplan en de beschikbare middelen voor het AMHK. Dit besluit moet er in elk geval zijn voor het jaar 2015, zodat voldoende tijd over is voor de uitvoering ervan. 10 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

11 6 Fase uitwerking Op welke manier wordt gewerkt aan de randvoorwaarden bij het operationaliseren van het AMHK? In deze fase gaat het om de voorbereiding op de daadwerkelijke uitvoering. In deze fase wordt invulling gegeven aan de benodigde randvoorwaarden om te komen tot een operationeel AMHK: Werkprocessen inrichten (samenvoeging); Deskundigheidsbevordering en trainingen. Het ondersteuningsprogramma AMHK ontwikkelt in 2013 en in het voorjaar van 2014 trainingen ten behoeve van de deskundigheidsbevordering van de toekomstige medewerkers van het AMHK. Vanaf de zomer van 2014 zullen deze trainingen beschikbaar zijn. Vereniging van Nederlandse Gemeenten 11

12 Hoofdfase Verrichten Bij het verrichten draait alles om de processen in de uitvoering, zowel het primaire proces alsook de secundaire, ondersteunende processen. Vanaf het formele moment van het in werking treden van de nieuwe Jeugdwet start het AMHK met haar werkzaamheden. 12 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

13 Checklist voor regio s Te volgen stappen Sub activiteiten per stap Klaar Inventarisatie en analyse maken Inventarisatie en Analyse Stap 1 Bespreking in regioverband Bespreking met verantwoordelijk bestuurder Voorstel maken met scenario s Visie en Keuzes Stap 2 Keuzes maken in regioverband Besluiten voorbereiden voor gemeenteraad Besluit genomen door gemeenteraad Plan van Aanpak AMHK schrijven Het schetsen van het AMHK Stap 3 Plan van Aanpak voorleggen aan regio Plan van Aanpak vaststellen Het organiseren van de uitvoering Stap 4 Schrijven uitvoeringsplan AMHK Opzet, 1 e uitwerking en definitief concept bespreken met gemeenten Financieel en inhoudelijk akkoord op het uitvoeringsplan AMHK Stap 5 Voorbespreking bestuurders Uitvoeringsplan vaststellen Fase uitwerking Stap 6 Werkprocessen AMHK inrichten Deskundigheidsbevordering en trainingen uitvoeren Vereniging van Nederlandse Gemeenten 13

14 Instrument om de voortgang van een regio te meten Stap Klaar volgens tijdspad Af te ronden activiteit(en) Op datum tijdspad afgerond Nog bezig Nog niet gestart 1 1 november 2013 Inventarisatie en Analyse 2 1 januari 2014 Visie en Keuzes 3 1 maart 2014 Plan van Aanpak 4 1 juni 2014 Schetsen van de organisatie 5 1 augustus 2014 Akkoord op inhoud en budget 6 1 januari 2015 Organisatie inrichten 14 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

15 Regio-indeling bij de vorming van AMHK 14 november 2013 VNG-Ondersteuningsprogramma AMHK Vereniging van Nederlandse Gemeenten 15

16 1 Inleiding Deze notitie heeft als doel behulpzaam te zijn bij het bepalen van de juiste schaalgrootte voor de AMHK s en bij het in kaart brengen van de consequenties van de verschillende keuzemogelijkheden. In de nieuwe Jeugdwet wordt o.a. de Wmo gewijzigd. Er worden nieuwe artikelen 12a t/m 12q ingevoegd. In die artikelen wordt de verantwoordelijkheid voor gemeenten vastgelegd voor de organisatie van een Advies- en meldpunt Huiselijk geweld en Kindermishandeling (AMHK). Dat AMHK moet volgens de Jeugdwet bovenlokaal worden georganiseerd. Gemeenten zijn daarmee vrij in de keuze van de bovenlokale schaal. De AMHK-vorming moet zijn afgerond op 1 januari Huidige regio-indeling In het AMHK worden wettelijk gezien functies samengevoegd die nu zijn belegd bij de Advies- en Meldpunten Kindermishandeling (AMK s) en bij de Steunpunten Huiselijk Geweld (SHG s). De AMK s zijn thans wettelijk onderdeel van de Bureaus Jeugdzorg. De SHG s zijn georganiseerd op de schaal van de centrumgemeenten Vrouwen Opvang (hierna centrumgemeenten VO). Er zijn in Nederland momenteel 15 Bureaus Jeugdzorg. En er zijn 35 centrumgemeenten VO. De schaalgroottes van de AMK s en de SHG s zijn dus niet dezelfde. Er moet een keuze gemaakt worden voor een regio-indeling AMHK. 3 Mogelijke regio-indelingen Er zijn geen wettelijke beperkingen voor de keuze van de AMHK-regio s. Wettelijk gezien zijn alle verbanden mogelijk, zolang ieder AMHK maar voor meerdere gemeenten werkt en er een landelijk dekkend stelsel van AMHK-regio s ontstaat. Er zijn echter vanuit de huidige praktijk of vanuit de inhoud geredeneerd vier mogelijke regio-indelingen die meer voor de hand liggen dan andere. Vanuit de huidige praktijk zijn dat: a De AMK-regio s, de huidige schaal van de Bureaus Jeugdzorg. In principe zijn er Bureaus Jeugdzorg in 12 provincies en in 3 stadsregio s. In een aantal provincies en stadregio s heeft het Bureau Jeugdzorg en dus ook het AMK echter twee of meer vestigingen. Zo n AMK-vestiging werkt dan in de praktijk als een zelfstandig opererende eenheid. Er zijn in Nederland 26 van deze zelfstandig opererende AMK-vestigingen. b De regio s van de centrumgemeenten VO, de huidige schaal van de SHG s. Er zijn in Nederland 35 SHG-regio s. Vanuit de inhoud geredeneerd: c De Veiligheidsregio s. In de doorontwikkeling van de Veiligheidshuizen is afgesproken dat de Veiligheidshuizen worden geconcentreerd op de schaal van de Veiligheidsregio s. Er zijn 25 Veiligheidsregio s. Dat zijn tevens de Gezondheidsregio s. Veiligheidshuizen functioneren momenteel in veel regio s als het beoordelings- en verdeelcentrum van casuïstiek van huiselijk geweld (hoe ernstig is het, wat zijn de veiligheidsrisico s, welke expertise is nodig om het geweld te laten stoppen en om tot een duurzame oplossing te komen?). d De Jeugdregio s. In het kader van de Jeugdwet hebben gemeenten voor 1 juni 2013 aangegeven in welke regio s zij willen of gaan samenwerken in de transitie Jeugdzorg. Daarvoor hebben de Nederlandse gemeenten gekozen voor een indeling in 41 regio s. Deze regio s werken samen op specifieke thema s. Veel taken in het vrijwillig kader rondom jeugd zullen worden georganiseerd op de schaal van deze regio s. Ook het opstellen van regionale transitie arrangementen gebeurt op deze schaal. 4 Criteria die van belang zijn bij de keuze van de regio-indeling voor een AMHK Hierboven hebben we de vier meest voor de hand liggende regio-indelingen toegelicht. De vraag is 16 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

17 nu welke regio-indeling gemeenten zouden moeten kiezen. Welke regio-indeling past het best bij een aantal gemeenten? Die vraag is niet zonder meer te beantwoorden. Het antwoord hangt sterk af van datgene wat gemeenten het belangrijkste vinden aan een AMHK. De meest voor de hand liggende regio-indeling hangt dus af van de AMHK-beleidsvisie in een bepaalde regio. Hieronder noemen we in de paragrafen 4.1 t/m 4.4 vier inhoudelijke criteria van een AMHK die belangrijk zijn om de taken te kunnen uitvoeren. We kijken vervolgens hoe zo n beleidscriterium al dan niet logisch past in de vier hierboven genoemde regio-indelingen. Daarvan geven we een schematisch overzicht in paragraaf 5. Dan blijken er beleidscriteria te zijn, die in het gedrang komen (of die niet logisch passen) als een bepaalde regio-indeling wordt gekozen. Voor die aspecten zullen de betrokken gemeenten dus oplossingen moeten zoeken. Dat lichten we toe in paragraaf Een AMHK moet voldoende specialistische expertise in huis hebben AMHK s zijn (net als nu de AMK s en SHG s) gespecialiseerde centra. Er werken mensen die veel expertise hebben op het gebied van het herkennen van huiselijk geweld en kindermishandeling en op de wijze waarop dat het meest effectief kan worden gestopt. Daarbij beschikken de AMK s en SHG s meestal over specifieke expertise, doorgaans belegd bij een klein aantal medewerkers in de organisatie. Het gaat dan bijvoorbeeld over de vertrouwensartsen, specialisten op het gebied van eergerelateerd geweld, gespecialiseerde gedragsdeskundigen. Het zijn met name deze laatste groep specialisten, die een minimale schaalgrootte vragen van het te vormen AMHK. Als de schaal van een AMHK zo klein zou worden dat deze gespecialiseerde medewerkers opgedeeld moeten worden over meerdere AMHK s, dan komt de beschikbaarheid van voldoende gespecialiseerde medewerkers in het geding. Als dat gebeurt, loopt het AMHK een kwaliteit- en continuïteitrisico. Uit ervaringsgegevens uit de praktijk van zowel de AMK s, als de SHG s blijkt dat deze organisaties kwetsbaar worden als hun voedingsgebied kleiner wordt dan ongeveer inwoners. Uitgaande van het aantal van inwoners als globale ondergrens voor een AMHK-voedingsgebied, hebben AMK-regio s en Veiligheidsregio s een schaal die het mogelijk maakt om een voldoende sterke bezetting te hebben van gespecialiseerde functies. Voor een aantal SHG-regio s wordt dat kritiek. Voor de Jeugdregio s valt deze schaalvoorwaarde nog slechter uit. 27 jeugdregio s zijn kleiner dan inwoners. 4.2 Een AMHK moet een goede aansluiting hebben op het werkproces van Politie en Justitie Met name in het werkproces van de aanpak van huiselijk geweld wordt in de praktijk nauw samengewerkt met Politie en Justitie. Deze samenwerking is een belangrijke schakel in de drang- en dwangaanpak bij huiselijk geweld. De samenwerking tussen Politie en Justitie komt het best tot stand in een Veiligheidshuis. Dat is de plek waar de afstemming tussen Justitie enerzijds en hulpverlening en zorg anderzijds tot stand wordt gebracht. In de praktijk zijn er nu nog een aantal relatief kleine SHG-regio s die in hun regio een Veiligheidshuis hebben waarmee ze (zeer) nauw samenwerken. Dat gaat veranderen als uitvloeisel van het Programma Doorontwikkeling Veiligheidshuizen. In dat programma is namelijk op landelijk niveau afgesproken dat Veiligheidshuizen zich terugtrekken op de schaal van de Veiligheidsregio. Voor de afstemming met Politie en Justitie in een Veiligheidshuis is de Veiligheidsregio dus de meest voor de hand liggende indeling. Overigens zullen de SHG-regio s die nu al een goede samenwerking met de Veiligheidshuizen hebben, wel vrij eenvoudig in staat zijn om die samenwerking vast te houden, ook als er maar één Veiligheidshuis per Veiligheidsregio overblijft. Vereniging van Nederlandse Gemeenten 17

18 4.3 Een AMHK moet goed kunnen afstemmen met de Jeugdbescherming (JB) Landelijk gezien resulteert straks ongeveer 6% van de meldingen bij het AMHK in een verzoek tot onderzoek bij de Raad voor de Kinderbescherming. 70% daarvan leidt tot een Jeugdbeschermingsmaatregel. Dat is het dwang-scenario. Maar voor een veel groter percentage van de meldingen bij het AMHK geldt dat het wenselijk is om drang toe te passen om op die manier ouders te motiveren hulpverlening te accepteren of de afspraken met de hulpverlening na te komen. Hoewel drang op vele manieren kan worden toegepast zal het voor de gewenste motivatie in veel gevallen bevorderlijk zijn om daarbij de Gecertificeerde Instelling in te zetten die jeugdbeschermingsmaatregelen uitvoert. In beide situaties, zowel dwang als drang, is het wenselijk dat zoveel mogelijk kan worden aangesloten bij de regio-indeling die gaat gelden voor de Gecertificeerde Instellingen. Die regio-indeling is echter op dit moment niet bekend. In sommige regio s wordt gewerkt aan een landsdelige schaal (Noord-Nederland). In andere delen van het land wordt gedacht aan organisaties op provinciale schaal. Vooralsnog is de verwachting dat de beste aansluiting tussen het AMHK en de Jeugdbescherming kan worden gevonden, door voor het AMHK de oude AMK-regio s aan te houden (26 stuks). Omdat de Gecertificeerde Instelling ook de Jeugdreclassering gaat uitvoeren is het echter ook goed denkbaar dat de Gecertificeerde Instelling aansluiting gaat zoeken bij Politie en Justitie. Jeugdreclassering wordt immers opgelegd als Justitiële maatregel, na het plegen van een misdrijf en zware overtreding. De Gecertificeerde Instelling zal dus ook aansluiting (moeten) zoeken bij de Veiligheidshuizen. De indeling van de Veiligheidsregio ligt dan voor de hand. 4.4 Het AMHK moet goed kunnen schakelen met de aanbieders van vrijwillige tweedelijns zorg in de regio Waarschijnlijk zal in veel gemeenten de gespecialiseerde tweedelijns jeugdzorg gezamenlijk met andere gemeenten worden ingekocht. Een deel van dat tweedelijns aanbod zal ook arrangementen (moeten) bevatten voor de hulpverlening aan kinderen bij het verwerken van traumatische ervaringen, als gevolg van het feit dat ze slachtoffer waren van kindermishandeling (waaronder getuige van huiselijk geweld). De schaal waarop die gezamenlijke inkoop zal worden georganiseerd, is waarschijnlijk de Jeugdregio. Daar is die Jeugdregio ook min of meer voor ontworpen. Voor het AMHK is het dus van belang dat er een goede verbinding is met de Jeugdregio en de (gespecialiseerde) tweedelijns aanbieders van jeugdhulp. 5 Plus- en minpunten van de genoemde regio-indelingen op een rij Voor een aantal regio s vallen die vier onder punt 3. genoemde regio-indelingen (de AMK-regio, de SHG-regio, de Veiligheidsregio en de Jeugdregio) samen. Dat is het geval voor provincies Groningen, Friesland, Drenthe, Flevoland, Zeeland, en voor de regio s IJsselland en Twente. Voor die regio s geldt dus ook geen onderscheid. Voor alle andere regio s zijn er (grote) verschillen. Als we bovenstaande overwegingen en argumenten samenvatten in een schema, aflopend naar omvang van de regio, dan ziet dat er als volgt uit: schaalgrootte, voldoende expertise aansluiting op werkproces Politie en Justitie aansluiting op JB aansluiting op vrijwillige tweedelijns aanbod Veiligheidsregio s (25) AMK-regio s (26) SHG-regio s (35) Jeugdregio s (41) Vereniging van Nederlandse Gemeenten

19 5.1 Conclusie De Veiligheidsregio scoort op de meeste criteria positief. In een aantal gevallen zullen aanvullende afspraken moeten worden gemaakt met de Jeugdregio s, voor de aansluiting met het aanbod uit de vrijwillige jeugdzorg. Dat is zeker het geval als de Jeugdzorgregio niet geheel binnen de Veiligheidsregio valt. Dat geldt ook als gekozen wordt voor een AMHK op de schaal van een (oude) AMK-regio. Dan zullen er echter ook nog met twee of meer Veiligheidshuizen afspraken moeten worden gemaakt over de aansluiting bij Politie en Justitie. De SHG-regio en de Jeugdregio vallen eigenlijk af. Ze scoren op te veel criteria negatief. Aan de negatieve score op de schaalgrootte is overigens wat te doen door het AMHK te organiseren op de schaal vaneen aantal SHG-regio s of Jeugdregio s. In veel gevallen zal dat overigens betekenen dat zo n samenvoeging resulteert in de schaal van een Veiligheidsregio of een AMK-regio. 6 De regio-indeling heeft gevolgen voor de complexiteit van de financiering De financiering van de toekomstige AMHK s zal, voor zover nu valt te overzien, langs twee routes verlopen. a Het budget dat de provincies nu krijgen voor de financiering van de Bureaus Jeugdzorg, waarin begrepen het budget voor het AMK, wordt na een korting (4% in 2015, 6% in 2016 en 4% in 2017) vanaf 1 januari 2015 gestort in het gemeentefonds en via een nader te bepalen verdeelmodel verdeeld over alle gemeenten. b De financiering van het SHG-deel blijft nog zeker tot 1 januari 2017 onderdeel van de Decentralisatie Uitkering VO en wordt uitgekeerd aan de centrumgemeenten VO. In 2015 wordt er echter voor de Decentralisatie Uitkering VO een nieuw verdeelmodel ingevoerd. Sommige centrumgemeenten zullen een hoger budget krijgen, andere een lager budget. Voor de besteding van dat verhoogde of verlaagde budget moeten centrumgemeenten afspraken maken met alle andere gemeenten in hun regio in de zogenaamde regiovisies. En ze zullen o.a. moeten afspreken welk deel daarvan beschikbaar is voor het AMHK. In sommige SHG-regio s is er sprake van een twee-sporen financiering van de SHG s. Naast de middelen vanuit de Decentralisatie Uitkering VO, dragen de gemeenten in de regio afzonderlijk ook nog eens bij aan de financiering van het Steunpunt. Of deze bijdrage wordt gecontinueerd, zal afhangen van de afspraken die daarover in de AMHK-regio worden gemaakt. Als voor het AMHK wordt gekozen voor SHG-regio (of voor een combinatie van SHG-regio s), dan valt de complexiteit van de financiering wel mee. Die loopt dan gewoon via de hierboven genoemde twee sporen. In alle andere gevallen zal het SHG-deel uit de Decentralisatie-Uitkering VO eerst moeten worden afgesplitst en daarna worden verdeeld over alle gemeenten in de regio. Om daarna in een nieuwe regio met andere gemeenten weer te worden samengevoegd. Dat is een vrij ingewikkeld proces, omdat daar ook nog eens doorheen speelt dat door het nieuwe verdeelmodel de hoogte van de Decentralisatie- Uitkering wijzigt. Daardoor is niet meer eenduidig te bepalen welk deel van die uitkering bestemd was voor het SHG, en dus straks voor het AMHK. 7 Tot slot De keuze voor de AMHK-regio is op verschillende plaatsen al gemaakt. Zoals gezegd is de keuze voor de provincies Groningen, Friesland, Drenthe, Flevoland, Zeeland, en voor de regio s IJsselland en Twente geen thema omdat alle genoemde regio-indelingen hier samenvallen. In Gelderland heeft men voor het AMHK gekozen voor de drie Veiligheidsregio s. Zodra bestuurlijke besluiten zijn gevallen over andere regio-indelingen zullen die aan dit overzicht worden toegevoegd. Vereniging van Nederlandse Gemeenten 19

20 Scenario s voor het AMHK in relatie tot het lokale sociale domein 19 november 2013 VNG-Ondersteuningsprogramma AMHK 20 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

21 1 Inleiding In de Wet maatschappelijke ondersteuning (hierna de Wmo) krijgen de colleges van B en W de taak om op bovenlokaal niveau zorg te dragen voor een Advies- en meldpunt Huiselijk geweld en Kindermishandeling (hierna AMHK). Hiertoe wordt, in het wetsvoorstel voor de nieuwe Jeugdwet dat nu bij de Eerste Kamer ligt, de Wmo gewijzigd (art. 11.2). Er zijn twee redenen om een AMHK te organiseren. Ten eerste omdat er op die manier meer samenhang komt tussen de aanpak van huiselijk geweld en die van kindermishandeling. Dat is vooral van groot belang als er sprake is van huiselijk geweld en tegelijkertijd van kindermishandeling. Huiselijk geweld in een gezin met kinderen is een vorm van kindermishandeling. Ten tweede ontstaat, met de vorming van de AMHK s, één meldpunt voor burgers en professionals voor huiselijk geweld én kindermishandeling. In opdracht van de VNG is het ondersteuningsprogramma AMHK in de zomer van 2013 gestart om gemeenten te ondersteunen bij de ontwikkeling van AMHK s. De AMHK s moeten op 1 januari 2015 gerealiseerd zijn. Een van de producten van het ondersteuningsprogramma AMHK is deze notitie over verschillende scenario s voor de positionering van het AMHK ten opzichte van het sociaal domein. De scenario s zijn bedoeld om gemeenten een handvat te bieden bij het maken van keuzes bij het vormgeven van hun AMHK in samenhang met hun eigen sociale infrastructuur. 1 2 Het AMHK Het AMHK krijgt in de Wmo een aantal wettelijke taken: het verstrekken van advies en zo nodig het bieden van ondersteuning aan degene die een vermoeden heeft van huiselijk geweld of kindermishandeling met betrekking tot de stappen die in verband daarmee kunnen worden ondernomen; het fungeren als meldpunt voor gevallen of vermoedens van huiselijk geweld en kindermishandeling; het naar aanleiding van een melding van huiselijk geweld of kindermishandeling of een vermoeden daarvan, onderzoeken of daarvan daadwerkelijk sprake is; het beoordelen van de vraag of er na een melding stappen gezet moeten worden en zo ja welke; het indien noodzakelijk - inschakelen van passende hulpverlening; het zo nodig in kennis stellen van de politie of de Raad voor de Kinderbescherming. Indien een verzoek tot onderzoek bij de Raad voor de Kinderbescherming wordt ingediend, wordt het college van burgemeester en wethouders daarvan in kennis gesteld; het terug rapporteren aan de melder van datgene wat met de melding is gebeurd. 3 Het lokale sociale domein In het kader van de drie decentralisaties zijn veel gemeenten bezig om hulpverlening, begeleiding en ondersteuning niet per doelgroep of per sector te organiseren, maar in multidisciplinaire teams. In die multidisciplinaire teams staat niet het probleem, maar het gezin of het huishouden centraal. Die teams hebben tot taak verschillende signalen met betrekking tot hetzelfde gezin of huishouden te combineren en op basis daarvan aan deze gezinnen en huishoudens op een samenhangende manier hulpverlening te bieden, op alle terreinen waarvoor de gemeente verantwoordelijk is of wordt. Vaak opereren die teams gebiedsgebonden, op het niveau van een wijk of een dorp. Die multidisciplinaire aanpak biedt grote voordelen als het er om gaat adequaat te reageren op incidenten met huiselijk geweld of kindermishandeling. Zaken als inkomen, schulden, huisvesting, maar 1 Zeer binnenkort verschijnt er eenzelfde scenarionotitie die betrekking heeft op de relatie tussen het AMHK en het gedwongen kader, zowel voor wat betreft de Jeugdbescherming (de gecertificeerde instellingen en de Raad voor de Kinderbescherming) als Politie en Justitie (en de Veiligheidshuizen) Vereniging van Nederlandse Gemeenten 21

22 ook het duurzaam reduceren van risico s die voortkomen uit verslaving of psychiatrische problematiek kunnen veel beter samenhangend, in multidisciplinaire verbanden in de sociale context van de woonomgeving van betrokkenen worden aangepakt. In deze notitie wordt met het lokale sociale domein bedoeld: de structuur waarin en de wijze waarop in een gemeente hulpverlening in multidisciplinair verband wordt georganiseerd op alle terreinen waarvoor de gemeente verantwoordelijkheid draagt. In sommige gemeenten is dat multidisciplinair verband zo breed dat het alle beleidsterreinen van de drie decentralisaties bestrijkt. In andere gemeenten worden verschillende verbanden georganiseerd (voor jeugd, voor volwassenen, voor participatie). In weer andere gemeenten is er alleen een multidisciplinair aanbod voor de OGGZ-problematiek (zorgwekkende zorgmijders). Per gemeente is dat zeer verschillend. 4 AMHK en Sociaal Domein Een van de taken van het AMHK is de doorgeleiding naar passende hulpverlening. Dat gaat in eerste instantie om de hulpverlening die nodig is voor het beëindigen van het huiselijk geweld of de kindermishandeling. Die hulpverlening heeft veel meer effect als die kan worden aangeboden in de eigen gemeentelijke context en in samenhang met andere zorg- of hulpverlening die in het gezin of het huishouden noodzakelijk is. En daarmee is precies het grote belang geschetst van de relatie tussen het AMHK en het lokale sociale domein. 5 Scenario s voor een regionaal AMHK in relatie tot het lokale sociale domein In deze notitie wordt verderop een drietal scenario s geschetst voor de samenwerking tussen het AMHK en het lokale sociale domein. Dat is een complexe samenwerking, niet alleen vanwege de inhoud, maar ook en vooral vanwege de diversiteit van gemeenten. De samenwerking van het AMHK met het lokale sociale domein wordt per definitie bepaald door de lokale omstandigheden. Die zijn, zoals hierboven gezegd, per gemeente verschillend. En de conclusie is dus ook dat het AMHK in een bepaalde regio als het gaat om de samenwerking met het lokale sociale domein met de ene gemeente andere afspraken zal gaan (of moeten) maken, dan met de andere gemeente. Het is dus ook niet zo dat een regio voor de relatie met het AMHK één van de hier geschetste scenario s zal moeten kiezen. Het is zelfs zeer waarschijnlijk dat in een regio twee of misschien wel alle drie scenario s van toepassing zijn. Niet per AMHK, maar per gemeente zal moeten worden bekeken wat het meest adequate scenario is. De conclusie is dan ook dat het AMHK flexibel zal moeten zijn in de samenwerking met gemeenten en hun lokale sociale infrastructuur. 6 De vijf processtappen bij de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling Om te kunnen bepalen wat in een bepaalde regio de optimale verdeling is van taken die regionaal en taken die lokaal zouden moeten worden uitgevoerd, is het verstandig om wat meer specifiek te kijken naar het proces in de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling. Dat proces bestaat grofweg uit vijf processtappen. 1 Het melden van een (vermoeden van) huiselijk geweld en/of kindermishandeling bij het centrale (meld)punt van het AMHK. Bij het AMHK kunnen professionals en burgers overigens ook advies krijgen over hoe om te gaan met signalen van huiselijk geweld en/of kindermishandeling. Goed beschouwd is dat een aparte processtap. Maar we voegen ze hier bewust samen omdat adviesvragen soms resulteren in een melding 22 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

23 en omgekeerd. Een eerste stap na een melding is het organiseren van triage. De triage is een belangrijke stap in het hele proces. In de triage wordt zo vroeg mogelijk in het proces een inschatting gemaakt van wat nodig is om het geweld of de mishandeling blijvend te laten stoppen. Die eerste inschatting bepaalt de verdere route van de casus. 2 Bij triage zijn normaal gesproken de volgende twee processtappen aan de orde: Het inschatten van het veiligheidsrisico. Als dat risico groot en acuut is, dan moeten er onmiddellijk maatregelen getroffen kunnen worden om kinderen dan wel volwassenen in veiligheid te brengen. In verband hiermee moer er altijd een 24-uurs bereikbaarheid zijn en er moet altijd de mogelijkheid zijn in geval van een crisis onmiddellijk actie te ondernemen. 3 Het inschatten van de ernst van de problematiek. Hoe ernstiger de problematiek, des te meer expertise en gespecialiseerde ervaring zal er nodig zijn om succes te boeken in een aanpak gericht op het blijvend laten stoppen van geweld of mishandeling. Grofweg zijn er op basis van de triage drie mogelijke uitkomsten: a Er is een direct veiligheidsrisico. Dat betekent dat er door het AMHK direct wordt opgeschaald voor het in gang zetten van een kinderbeschermingsmaatregel, een tijdelijk huisverbod of van strafrechtelijke vervolging of ingrijpen. b Het is onduidelijk of er daadwerkelijk sprake is van huiselijk geweld en/of kindermishandeling. In dat geval verricht het AMHK eerst nader onderzoek. c Er is geen direct veiligheidsrisico, maar er is wel aantoonbaar sprake van huiselijk geweld en/of kindermishandeling. In dat geval moet er zo snel mogelijk een Plan van Aanpak worden gemaakt en worden uitgevoerd. Daarin wordt allereerst ingezet op het blijvend laten stoppen van het geweld of de mishandeling. Ook moet, vervolgens, een herstelplan geschreven worden wat er op gericht is om het gezin of het huishouden te laten toegroeien naar een zo normaal mogelijke situatie en verwerking van de geweldssituatie. Daarmee zijn de laatste twee processtappen ook benoemd: 4 Het opstellen en uitvoeren van een plan, gericht op het blijvend laten stoppen van geweld of mishandeling. Als daar niet vrijwillig aan wordt meegewerkt, dan wel als daartoe het vermogen ontbreekt, dan moeten drang en dwang kunnen worden uitgeoefend. Bij huiselijk geweld is dat beperkt tot (strafrechtelijk) het opleggen van voorwaardelijke straf, waarbij als voorwaarde kan worden opgenomen dat wordt meegewerkt aan hulpverlening en (bestuursrechtelijk) het opleggen van een Tijdelijk Huisverbod. Bij kindermishandeling kan via de Raad voor de Kinderbescherming en de kinderrechter een Jeugdbeschermingsmaatregel worden opgelegd en ook daar is overigens de mogelijkheid van een strafrechtelijke procedure en een Tijdelijk Huisverbod. 5 Het uitvoeren van een herstelplan, waarin een zo stabiel mogelijke (sociale) omgeving wordt gecreëerd en waarin op alle leefgebieden waarop problemen bestaan, wordt gewerkt aan oplossingen, al dan niet met stut- en steunstructuren. Ook wordt gewerkt aan het herstellen van de eventueel opgelopen schade bij de gezinsleden of leden van het huishouden. Dat bij het herstelplan een onderscheid wordt gemaakt in deze twee stappen, heeft de volgende achtergrond: In gezinnen waar zich geweld of mishandeling heeft voorgedaan, heerst angst en meestal ook een permanent gevoel van onveiligheid. Voordat in den brede aan herstel gewerkt kan worden, moet dat gevoel van angst en onveiligheid eerst worden weggenomen. Niet met woorden en goede voornemens, maar feitelijk en effectief. Dat moet gebeuren in en met het gezinssysteem (of het huishouden) Vereniging van Nederlandse Gemeenten 23

24 als totaal. Telkens weer blijkt uit de praktijk dat er geen goede voedingsbodem is voor herstel, zolang in een gezin of huishouden angst en ernstige gevoelens van onveiligheid nog aan de orde van de dag zijn. Het laten stoppen daarvan is vaak specialistenwerk, vooral als het geweld of de mishandeling al lange tijd aan de orde waren. En meestal is het in die gevallen ook niet zonder risico s. Als aan de heersende machtsbalans in een gezin wordt getornd, vergroot dat de kans op escalatie van het geweld. Als eenmaal het gevoel van veiligheid is teruggekeerd en er vertrouwen is gegroeid in het blijvende karakter daarvan, kan worden gewerkt aan het herstel op alle leefgebieden waar zich problemen voordoen. Aan de andere kant moet ook de verwevenheid van beide onderdelen van het plan worden benadrukt. Als we geweld en mishandeling blijvend willen laten stoppen, moet er vaak eerst stabiliteit en perspectief gecreëerd worden op de diverse leefgebieden waar zich problemen voordoen. Problemen op het terrein van schulden, huisvesting en/of werk zijn vaak de veroorzakers van stress. En stress ontlaadt zich vervolgens vaak in geweld of mishandeling. Als de stress blijvend kan worden weggenomen (of tot normale proporties kan worden teruggebracht) is daarmee een belangrijke voorwaarde gerealiseerd om het geweld of de mishandeling blijvend te laten stoppen. 7 Hoe komen we tot een rolverdeling tussen AMHK en Sociaal Domein Om te bepalen welke van de processtappen regionaal of lokaal moeten worden georganiseerd zijn vier vragen van belang: A. Gaat het om functies die wettelijk regionaal (bovenlokaal) moeten worden georganiseerd? Als het antwoord op deze vraag ja is, dan is het AMHK primair aan zet. Voor processtap 1 (de melding) geldt die wettelijke bepaling. Melding is dus iets dat regionaal bij het AMHK georganiseerd moet worden. Dat geldt ook voor de functie Advies. Ook dat is een wettelijke functie die er op het regionale niveau tenminste moet zijn. Maar informatie en advies moet natuurlijk, zeker als het niet al te specialistisch is, ook op een aantal plekken binnen een gemeente te krijgen zijn. De laatste wettelijk taak is het doen van onderzoek als de situatie na de triage nog onduidelijk is. B. Gaat het om zaken die vragen om de inzet van de wettelijke bevoegdheden van het AMHK? In veel situaties blijkt dat de direct berokkenen bij huiselijk geweld en kindermishandeling hun problemen ontkennen of bagatelliseren. Op die manier vermijden zij het contact met de hulpverlening. In die gevallen is het nodig gebruik te maken van de wettelijke bevoegdheid van het AMHK om zich ongevraagd te bemoeien met deze gezinnen. Het AMHK kan zo nodig zonder toestemming en in uitzonderingssituaties zelfs zonder medeweten van de betrokkenen, overleggen met en informatie opvragen bij professionals die contact hebben met een gezin. Het AMHK beschikt daarmee over de mogelijkheid om drang uit te oefenen. Als ook dat niet leidt tot verbetering, kan het AMHK opschalen naar dwangvarianten. C. Gaat het om zaken waarvoor specifieke specialistische kennis noodzakelijk is? Bij de processtappen 2 en 3 (de triage) is dat, als het gaat om specialistische kennis op het gebied van huiselijk geweld en kindermishandeling, per definitie het geval. Bij de triage gaat het er immers om meteen in te schatten hoe het zit met de risico s en de complexiteit. Om dat snel en met de minste kans op fouten te doen is alle kennis nodig die voor handen is. Om die reden wordt in alle scenario s de triage regionaal belegd bij het AMHK. Voor processtap 4 (de aanpak gericht op het blijvend laten stoppen van het geweld of de mishandeling) is de afweging minder eenduidig. Inhoudelijk heeft het grote voordelen om dit onderdeel zo dicht mogelijk bij het Sociale Domein uit te voeren. Maar of dat ook verantwoord is, hangt af van 24 Vereniging van Nederlandse Gemeenten