de relatie met het Oranjehuis

Transcriptie

1 Huwelijk Willem van Oranje & de relatie met het Oranjehuis Anna van Egmond 14 Burens relatie met het Oranjehuis begint in 1551 als Anna van Egmond trouwt met prins Willem van Oranje. Anna is de schatrijke erfdochter van Maximiliaan van Egmond, graaf van Buren. Na de toestemming van keizer Karel V laat hij het huwelijk in een testament vastleggen. Het jonge stel beide zijn achttien jaar trouwt op 8 juli in de Sint Lambertuskerk in Buren. Het is de grootste praaldag uit Burens historie. De aartsbisschop van Keulen zegent het huwelijk in. Op het kasteel vindt een uitgebreid feestmaal plaats in het bijzijn van een groot deel van de Nederlandse en Duitse adel. De Burenaren zullen zich hebben vergaapt aan al die hoge heren en hun dames. Zoveel macht en rijkdom is in Buren nooit meer bijeen geweest. Na enkele dagen schrijft de bisschop trots te zijn op dit huwelijk waar hij zich zeer sterk voor heeft gemaakt. Het geeft aan hoezeer het om een politiek huwelijk gaat. Willem wordt als keizerlijke vertrouweling in één klap de meest aanzienlijke edelman in De Nederlanden. Hij verwerft naast Buren ook Leerdam, Acquoy, IJsselstein en St. Maartensdijk. Toch voelen Willem en Anna zich vanaf het begin tot elkaar aangetrokken. Willem noemde haar liefdevol Tanneke maar schrijft haar formeel aan als Princesse d Orange. Anna wordt omschreven als begripvol en levenslustig. Naast een vroeg overleden kind krijgen ze nog twee kinderen: Philips Willem en Maria. Helaas eindigt het huwelijk al op 24 maart 1558 als Anna op 25-jarige leeftijd overlijdt. 14 Willem van Oranje, Adriaen Thomasz. Key, ca Anna van Egmond, Antonio Moro, ca Buren vertelt d Canon van Buren 1551 Huwelijk Willem van Oranje & Anna van Egmond 45

2 Stadhuis 430 jaar bestuurlijk centrum In 1984 schenkt de Nutsspaarbank ter gelegenheid van haar 140-jarig bestaan een carillon voor in de lantaarn. De 17 klokjes laten nog altijd ieder half uur van zich horen. 15 Op 22 januari 1554 kopen de burgemeesters van Buren voor 525 gulden een vierkant woonhuis tegenover de kerk. Vijftig jaar later verbouwt architect en beeldhouwer Adriaen Fredericksz. van Oudendijck het inmiddels bouwvallige huis tot waardig stadhuis in renaissancestijl. De verbouwing drukt financieel zwaar op de stad. Prins Philips Willem, de oudste zoon van Willem van Oranje, geeft toestemming twee percelen te verkopen en vijf jaar lang 250 gulden op te nemen uit de accijnzen op de bieren maar het is niet voldoende. In 1613 wordt geschreven dat de stad Buren was in groot verloop van schulden geraeckt door het opmaecken ende restaureeren van het dack, toor ende anders van den stadthuyse Bueren. Maar het resultaat mag er zijn. Het gebouw krijgt een statige voorgevel met zowel op het bordes als op de trapgevel natuurstenen beelden en een sierlijk torentje waarop een vergulde windvaan en een wapendrager met het stadswapen van Buren. Zowel dit torentje als de dakkapellen tonen veel overeenkomst met het weeshuis dat door dezelfde architect is ontworpen. In 1739 wordt het stadhuis aangepast aan de nieuwste ideeën. Het gebouw krijgt een schilddak met geprofileerde kroonlijst en sierlijke consoles. De dakkapellen en kruiskozijnen worden vervangen door schuiframen. Dit is het stadhuis zoals wij het nog altijd kennen. Bij de restauratie in 1964 wordt het gebouw samengevoegd met het naastliggende voormalige districtshuis maar door de gemeentelijke herindeling in 1978 is het weer te klein. Na bijna 430 jaar verlaat het stadsbestuur het bijzondere stadhuis. Nu huisvest dit gebouw, waar ooit de drie zoons van Willem van Oranje, Philips Willem, Maurits en Frederik Hendrik op het bordes hebben gestaan, het museum Buren en Oranje. Het stadhuis voor de verbouwing in Hendrik Spilman, 1757 Rechts het stadhuis na de verbouwing in Jan de Beijer, ca Buren vertelt d Canon van Buren 1554 Stadhuis 47 15

3 Willem van Oranje, Hendrick Goltzius, 1581 In dat jaar werde de Stad en t Kasteel van Buuren door de Spanjaarden, onder beleid van den Heer Hierges, Gouverneur van Gelderland, met veel volk belegerd, veele werken daar voor opgeworpen, en met vyftien stukken Geschut sterk beschooten. Bres feschooten hebbende, bestrormden zy de Stad, en vonden weinig tegenstand; want al wat vlugten kon, week op het Kasteel, en de geheele Stad bleef ter plundering voor de vyanden overgelaaten. Het Kasteel vervolgens ook sterk aangetast wordende, moest zich wel haast overgeeven, en de Bezetting kon niets meer bedingen, dan zonder Vaandels en Wapenen uit te trekken; nogthans zyn er de Spanjaards niet lang meester van geweest. Aanhangsel tot Ludolf Smids, Schatkamer der Nederlandsche Oudheden, 1778 Gewapende Spanjaarden vallen een huis binnen, Boëtius Adamsz. Bolswert, 1610 Buren in de 80-jarige Oorlog rampjaar voor de stad Al aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog ( ) is Buren betrokken bij het verzet tegen de katholieke Spaanse overheersers. Het door de Spanjaarden bezette kasteel valt, dankzij een list, op 10 juli 1572 in handen van de Geuzen. Negen dagen later wordt in Dordrecht, in opdracht van prins Willem van Oranje, de eerste vrije Statenvergadering gehouden. Hier spreekt men zich uit tegen de Spaanse overheersing en wordt de organisatie van de opstand besproken. Samen met Zaltbommel speelt Buren in de jaren een strategische rol in het verzet. Vanuit Buren bestoken de troepen van de prins de Spanjaarden. Het gaat daarbij hard tegen hard door beide partijen, waarbij vooral de gewone man de dupe is. Boerderijen en hele dorpen worden verwoest, bewoners vermoord en landerijen niet meer bewerkt waardoor de honger toeslaat. Daarnaast lijdt de bevolking extra door een overstroming in 1574 en het uitbreken van de pest in hetzelfde jaar. Buren is voor de Spanjaarden een last en plannen worden gesmeed het weer te heroveren. In 1575 nemen zij de stad weer in waarbij veel burgers worden vermoord. Drie dagen later valt ook het kasteel, dat door kapitein Vogelzang wordt verdedigd. Er komt nog een ramp. In de nacht van 1 op 2 oktober 1575 breekt brand uit waarbij een groot deel van de, voornamelijk uit houten huizen bestaande, stad verloren gaat. Waterpomp uit 1732 Wanneer de vlammen woeden, ben ik de burger tot troost. Och my jammert met wee, De moort van Bueren de stee T verraet dede haer sneven Dat doet het Spaensch gebroet Monsieur Hierges verwoet, Heeft dese moort bedreven. Geuzenlied uit 1575 De brand zou ontstaan zijn door het omvallen van een kaars in het stro bij een door de pest getroffen grijsaard. Burens rol in het verzet is dan uitgespeeld Buren vertelt d Canon van Buren 1575 Buren in de 80-jarige Oorlog 49

4 Het weeshuis Maria Maaiken van Nassau 17 Maria van Nassau, ( ) Weeskinderen voor het weeshuis, ca Het weeshuis is de meest tastbare Oranjenalatenschap in Buren en het beste voorbeeld van Hollandse Renaissance buiten de Randstad. Het initiatief komt van Maria van Nassau, dochter van Prins Willem van Oranje. In 1595 is ze op 39-jarige leeftijd getrouwd met de Duitse graaf Philips van Hohenlohe, luitenant-generaal in dienst van de Republiek. Ze hebben jarenlang op toestemming voor dit huwelijk moeten wachten. Maria die zelf geen kinderen heeft gekregen, wordt omschreven als een mooie, zachtaardige vrouw. Haar bijnaam is Maaiken. Ze stelt gulden aan fondsen en landerijen beschikbaar. Het gebouw verrijst op de plaats van het klooster dat bij de Burense stadsbrand van veertig jaar eerder is verwoest. Helaas overlijdt Maria voordat het weeshuis in 1618 wordt geopend. Ze ligt begraven in de Sint Lambertuskerk. De weeskinderen komen behalve uit Buren ook uit de Oranjebezittingen Acquoy, Leerdam en IJsselstein. Hoewel er plaats is voor twaalf jongens en twaalf meisjes zijn er gemiddeld zestien kinderen. Dit als resultaat van een ongelukkige verdeelsleutel. De opvoeding is in handen van een weesvader en weesmoeder. Dat zo n organisatie eeuwen draait voor een groepje weeskinderen, lijkt een luxe, maar het weeshuis zelf staat regelmatig rood en de kinderen worden niet in de watten gelegd. De stichting is een voorbeeld van sociale betrokkenheid van de vrouwelijke adel bij het maatschappelijk leven. Maar is ook opgericht in de hoop dat: Godt sal u geven sijn ewige gratie. Tussen 1952 en 1970 fungeert het als een voogdijinstelling en wordt een meer eigentijdse opvoeding geïntroduceerd. Na de opheffing is het Marechaussee - museum er gevestigd. Het bestuur van het weeshuis bestaat uit curatoren: vooraanstaande stads- en later gemeentebestuurders. Deze worden nu nog altijd benoemd door het Koninklijk Huis. Abraham de Haen naar Cornelis Pronk, Buren vertelt d Canon van Buren 1613 Het weeshuis 51

5 Kasteeltuinen een prinselijke wandeling Voor de Groote en de Kleine hof zijn 58 lindebomen en 6000 haagbeuken aangevoerd liguster planten en Spaensche doorn komen uit Zeeland in een door soldaten bewaakt schip. En er zijn fruitbomen voor de tuin gekocht. 18 De weg vanaf de kerk, door de Buitenhuizenpoort is van oudsher de verbinding tussen de stad en het kasteel. In de 16 e eeuw loopt een lange brug over de brede slotgracht naar het poortgebouw. Daarachter ligt de dwarslaan met huisjes voor het personeel. Kasteeltuinen met onder de Prinsentuin, links het toernooiveld en links en rechts van de voorburcht van het kasteel de Groote en Kleine Hof, ca Een tweede brug ontsluit de voor burcht waar een u-vorm van dienst gebouwen als paardenstallen, koetshuizen en woningen, het kasteel aankondigt. Pas na weer een brug en een zware deur kom je op de binnenplaats van het kasteel. Deze lange weg geeft aan hoe belangrijk de heer des huizes is. Om de slotgracht liggen aarden verdedigingswallen met in de vier hoeken rondelen met geschutskelders. In 1544 worden de wallen herbouwd, de grachten uitgediept en komt er een beschoei ingsmuur rond de binnengracht. Een jaar later komt keizer Karel de V op bezoek! Als het kasteel zijn verdedigingsfunctie verliest, wordt het verfraaid en worden plezier tuinen aangelegd. De grootste en vermoedelijk oudste tuin is de zogeheten Prinsentuin. Deze is aan gelegd nadat Philips Willem, de oudste zoon van Willem van Oranje, in 1608 terugkeert in Buren. In het centrum van deze bijzondere tuin is een fontein en een loofgang. Tussen 1625 en 1628 zijn tuinen aangelegd in de hoeken van de gracht, toegankelijk via bruggen vanaf de voorburcht. De indeling van de Groote Hof en de Kleine Hof is gelijk aan die van het Buitenhof in Den Haag. Dit is, net als kasteel Buren, in het bezit van prins Maurits, de halfbroer van Philips Willem. De tuin bestaat uit twee vierkanten met ronde loofkoepels of Hegwerken en groene paviljoens in de hoeken. Van deze tuinen is niets bewaard gebleven in tegenstelling tot De Dreven, het lanenpatroon dat in 1630 door de jongste zoon van Willem van Oranje, prins Frederik Hendrik, om het kasteelterrein is aangelegd. Deze enorme vijfhoek van lanen op dijkjes, met een centrale as naar het voormalige kasteel, is uniek voor Nederland. Oorspronkelijk zijn de lanen beplant met eiken, beuken, iepen en populieren. In de 19 e eeuw zijn deze vervangen door walnoten- en fruit bomen. De appels en peren worden geoogst voor de kinderen van het Weeshuis. Dit toertje van de weeskinderen ligt ten oorsprong aan de huidige naam: De Toeren. Dwarslaan, rechts de muur met poort naar de Groote Hof, Abraham Rademaker, 1727 Boven de stad het vijfhoekige lanenpatroon dat in 1630 is aangelegd rond het (voormalige) kasteel Buren vertelt d Canon van Buren 1625 Kasteeltuinen 53