Voorwoord De themagroep Triple P-Monitor Rabobank Gouwestreek

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Voorwoord De themagroep Triple P-Monitor Rabobank Gouwestreek"

Transcriptie

1

2 Voorwoord De vitaliteit van de omgeving waarin wij wonen, werken en leven is voor ons een belangrijk thema. Als coöperatieve bank met een grote maatschappelijke betrokkenheid, willen wij in onze omgeving een stimulerende rol vervullen en een bijdrage leveren aan een duurzame ontwikkeling van welzijn en welvaart in onze regio. In dat perspectief zijn wij in eind 2011 gestart met de Triple P-Monitor. De Triple P-monitor is een hulpmiddel om de duurzaamheid van de regio te meten. Het meet de kwaliteit van de leefomgeving in een gebied op sociaal, ecologisch en economisch terrein; People, Planet en Profit. Het is een initiatief dat naar ons idee prachtig past in het jaar 2012 dat door de VN is uitgeroepen tot Jaar van de Coöperatie. Voor het onderzoekstraject is de verbinding gezocht met Anouk Smeltink-Mensen en Willem van der Velden van Kennis en Economisch Onderzoek Rabobank Nederland. Wij bedanken hen hartelijk voor de inhoudelijke inbreng en constructieve samenwerking. Via diverse workshops is inbreng geleverd aan dit onderzoek door verschillende betrokken personen of instanties uit de Gouwestreek. Een bijzonder woord van dank aan de deelnemers van de workshops voor hun waardevolle inbreng en inspirerende betrokkenheid. De workshops waren een mooie en waardevolle concretisering van onze visie 'Samen bereik je meer'. Als je samenwerkt, versterk je elkaars kracht, ook je eigen kracht. Samen meer bereiken kan alleen door de verbinding met elkaar te zoeken en aan te gaan. Pas dan kunnen initiatieven gaan groeien en kunnen dromen en ambities waargemaakt worden. De Gouwestreek is een prachtige streek om in te wonen en werken zo onderstreept de uitkomst van dit onderzoek. Wij verwachten dat de uitkomsten van het onderzoek partijen bij elkaar heeft gebracht en nog samenbrengt om gezamenlijk initiatieven te ontwikkelen en te ontplooien voor een duurzaam vitale Gouwestreek. De themagroep Triple P-Monitor Rabobank Gouwestreek Ben de Deugd, ledenraadslid Paul Groen, directievoorzitter Martin Hooftman, ledenraadslid Michiel Post, ledenraadslid Peter Tas, ledenraadslid Corwine Voordendag, adviseur Coöperatie Ad Voorhagen, ledenraadslid Caspert van der Wel, commercieel directeur Juni

3 Inhoudsopgave SAMENVATTING INLEIDING DUURZAAMHEID EN TRIPLE P CENTRALE VRAAG: HOE VITAAL IS DE GOUWESTREEK? DE TRIPLE P MONITOR LEESWIJZER PEOPLE INLEIDING SOCIALE DUURZAAMHEID IN DE GOUWESTREEK PLANET INLEIDING ECOLOGISCHE DUURZAAMHEID IN DE GOUWESTREEK PROFIT INLEIDING ECONOMISCHE DUURZAAMHEID IN DE GOUWESTREEK DE BALANS OPGEMAAKT TRIPLE P BALANS WIE DRAAGT BIJ AAN DUURZAAMHEID VERDUURZAMING VAN DE GOUWESTREEK PEOPLE PLANET PROFIT AFSLUITEND...39 BIJLAGE I VARIABEL EN TRIPLE P BIJLAGE II DEELNEMERS INTERVIEWS EN WORKSHOP COLOFON... 45

4 Samenvatting Sociale kwaliteit De sociale kwaliteit van de Gouwestreek is hoog. Dit heeft de regio vooral te danken aan haar kwaliteiten als woonomgeving. Er is veel ruimte in gebruik om te wonen en te recreëren en de bevolking kan gebruik maken van de beschikbare werkgelegenheid in de rest van de Randstad. Bovendien is de verwachting dat de bevolking van het gebied de komende jaren blijft groeien, wat gunstig is voor de duurzaamheid van de Gouwestreek. De sociale duurzaamheid wordt enigszins beperkt door het geringe aanbod van vrijetijdsvoorzieningen in het gebied. Hiervoor zijn de inwoners deels aangewezen op faciliteiten buiten de eigen regio. Sterkten Goede woonomgeving met veel ruimte om te wonen en te recreëren Gunstige ligging binnen de Randstad met veel werkgelegenheid Bevolkingsgroei houdt aan Zwakten Beperkt aanbod van vrijetijdsvoorzieningen Ecologische kwaliteit De ecologische kwaliteit van de Gouwestreek is laag. Dit wordt vooral veroorzaakt door het feit dat de regio weinig echt natuurgebied kent. Het landschap is grotendeels ingericht voor economische activiteiten en om te wonen en te recreëren. Zowel de bevolking als het bedrijfsleven legt dan ook een hoge druk op het milieu in de Gouwestreek. De Gouwestreek onderscheidt zich in positieve zin door de aanwezige cultuurhistorie. Gouda vormt hierin het zwaartepunt. Bovendien draagt de ontwikkeling van Weids Bloemendaal bij aan de ecologische kwaliteit van de Gouwestreek. Sterkten Gouda vormt de cultuurhistorische kern van de regio Ontwikkeling natuurgebied (Weids Bloemendaal) Zwakten Regio heeft weinig echt natuurgebied Zowel de bevolking als het bedrijfsleven legt een hoge druk op het milieu Economische kwaliteit De Gouwestreek kenmerkt zich door een hoge economische kwaliteit. In de eerste plaats heeft de regio dit te danken aan de grote hoeveelheid fysieke ruimte waar het bedrijfsleven in het gebied gebruik van kan maken. Bovendien profiteert het bedrijfsleven van de gunstige ligging van de Gouwestreek binnen de Randstad, waardoor een groot arbeidspotentieel voorhanden is. Consumentgerichte sectoren kunnen hun voordeel doen bij de koopkrachtige bevolking in het gebied (als afzetmarkt). Bovendien kenmerkt het bedrijfsleven zich door een hoge investeringsratio wat gunstig is voor de duurzaamheid van het bedrijfsleven. De economische kwaliteit van de Gouwestreek kent echter ook enkele zwakke punten. Zo blijkt het bedrijfsleven slechts in beperkte mate welvaart tot stand te

5 brengen in het gebied. Dit komt tot uiting in de relatief lage arbeidsproductiviteit die het realiseert en een laag rendement op het vermogen. Bovendien kenmerkt de Gouwestreek zich door een ongunstig vestigingssaldo, wat een indicatie vormt van het vestigingsklimaat voor bedrijven. Sterkten Gunstige afzet- en arbeidsmarkt Regio biedt veel ruimte voor economische activiteiten Bedrijfsleven realiseert hoge investeringsratio Innovatief bedrijfsleven in Gouda en Reeuwijk Goed renderend bedrijfsleven in Reeuwijk en Waddinxveen Zwakten Bedrijfsleven draagt slechts beperkt bij aan welvaartscreatie vanwege lage arbeidsproductiviteit en rendement Ongunstig vestigingssaldo Triple P Balans Ondanks de relatief hoge druk op de ruimte is de Gouwestreek per saldo duurzamer dan Nederland als geheel. Alle gemeenten in het gebied hebben een gemiddelde of bovengemiddelde sociale kwaliteit en bieden in veel opzichten een interessante woonomgeving. Ook de economische kwaliteit ligt in het grootste deel van de regio relatief hoog. Dit is te danken aan de vele ruimte die er in gebruik is voor het bedrijfsleven en de gunstige ligging van het gebied in de Randstad. Er is dan ook sprake van een sterke interactie tussen de drie duurzaamheidsdimensies in de Gouwestreek. Samen zorgen ze er voor dat het in de regio goed wonen en werken is. Wel heeft de ecologische kwaliteit te leiden onder het welvaren van het gebied. Hier ligt dan ook een gevaar voor de regio. Enerzijds is de beschikbaarheid van ruimte om te wonen en te werken niet oneindig. Anderzijds kan de aanwezigheid en het gedrag van bevolking en bedrijfsleven de ecologische kwaliteit van het gebied in gevaar brengen. Kansen voor verduurzaming Tijdens de workshops is met verschillende stakeholders uit de regio gediscussieerd over de kansen om de vitaliteit van de Gouwestreek in de toekomst te behouden dan wel te versterken. De belangrijkste aanknopingspunten die men hiervoor ziet zijn het verder ontwikkelen van de toeristische sector (met aandacht voor het behoud van bestaande ecologische waarden) en het versterken van de positie van de Gouwestreek als arbeidsmarktregio. Om dit te realiseren zullen alle betrokken partijen in het gebied hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Een actieve opstelling van zowel de overheid, het onderwijs als het bedrijfsleven is noodzakelijk om de vitaliteit van de Gouwestreek ook in de toekomst te garanderen. 4

6 1 Inleiding 1.1 Duurzaamheid en Triple P De noodzaak van duurzaamheid Het beslag op de ons beschikbare natuurlijke hulpbronnen is de afgelopen decennia zozeer toegenomen dat dit de draagkracht van de aarde te boven dreigt te gaan. In toenemende mate worden we, door uitputting van natuurlijke hulpbronnen, milieuvervuiling en klimaatverandering, geconfronteerd met negatieve externe effecten van onze technologische en economische ontwikkeling. Om te voorkomen dat de samenleving hierdoor ten onder gaat, is de omslag naar een duurzame ontwikkeling nodig, waarbij geen sprake is van uitputting en vervuiling van onze leefomgeving, zo leerden onder meer de rapporten van de Club van Rome (1970) en de Commissie Brundtland (1988). In de decennia die zijn verstreken sinds het ontstaan van dit inzicht, heeft het begrip duurzaamheid zich langzaam maar zeker in het centrum van ons bewustzijn genesteld. Duurzaamheid in drieën: Triple P Duurzaamheid heeft gaandeweg een bredere strekking gekregen dan de oorspronkelijke, puur ecologische. Naast goed rentmeesterschap over onze natuurlijke omgeving behelst duurzaamheid dan ook het behoud van welvaart en sociale samenhang en veiligheid. De sociale, ecologische en economische dimensie worden in het Engels doorgaans aangeduid als Triple P : people, planet, profit. Met deze drie dimensies omvat het begrip duurzaamheid de samenleving in de breedste zin. 1.2 Centrale vraag: hoe vitaal is de Gouwestreek? Veel thema s die op dit moment spelen binnen de Gouwestreek hebben te maken met de vitaliteit van de regio. Het gaat bijvoorbeeld om ontwikkelingen rondom MVO, de kantorenmarkt, woningbouwplannen en de ecologische druk die dit met zich meebrengt. Rabobank Gouwestreek wil een bijdrage leveren aan de vitaliteit van de regio en heeft daarom aan het regionaal-economisch onderzoeksteam van Rabobank Nederland (KEO) gevraagd een onderzoek te doen naar de duurzaamheid van het gebied. Rabobank Gouwestreek wil hiermee partijen uit de regio met elkaar verbinden en een bijdrage leveren aan concrete initiatieven die de vitaliteit van de regio in de toekomst zullen versterken. Rabobank Nederland heeft voor het onderzoek de Triple P Monitor ingezet. In onderstaande kaart staat het onderzoeksgebied weergegeven. Het gaat om de gemeenten Gouda, Waddinxveen, Zuidplas, Boskoop en de voormalige gemeente Reeuwijk. De regio telt in totaal inwoners.

7 Afbeelding 1.1 Onderzoeksgebied 1.3 De Triple P Monitor Om de duurzaamheid van een regio te meten, heeft Rabobank Nederland de Triple P Monitor ontwikkeld. Het instrument meet de kwaliteit van de leefomgeving in een gebied op sociaal, ecologisch en een economisch terrein, oftewel people, planet en profit. De duurzaamheid op deze drie dimensies wordt gemeten aan de hand van twaalf eigenschappen die op hun beurt zijn gebaseerd op 46 kenmerken. Bovendien staan de drie dimensies niet los van elkaar maar oefenen ze invloed op elkaar uit. Zo is economische duurzaamheid afhankelijk van sociale eigenschappen van een regio en vice versa. Denk daarbij aan het gebruik van arbeidskrachten (people) door het bedrijfsleven (profit) en het gebruik dat de bevolking (people) maakt van voorzieningen zoals winkels (profit). De aard en omvang van deze invloed komen tot uiting in de zogenaamde connectoren. Onderstaand schema geeft de dimensies en bijbehorende eigenschappen weer. Figuur 1.1 Triple P-Monitor (dimensies en eigenschappen) Bron: Rabobank 6

8 In de Triple P Monitor krijgt een regio een score voor elk kenmerk. De score voor een eigenschap is de gemiddelde score van alle kenmerken binnen die eigenschap. Vervolgens worden de scores van de eigenschappen gemiddeld om de score voor de betreffende dimensie te bepalen. De uiteindelijke score voor de Triple P is het gemiddelde van de scores van de drie dimensies. Zo is in één oogopslag zichtbaar in welk opzicht de regio duurzamer of juist minder duurzaam is dan de rest van Nederland. Hoewel in de praktijk iedereen een regio op een eigen manier beleeft en waarde toekent aan de eigenschappen van een regio, is in de Triple P Monitor een keuze gemaakt voor kenmerken waaraan op basis van een objectief gemiddelde een afweging kan worden gemaakt of ze positief dan wel negatief bijdragen aan de betreffende dimensie van duurzaamheid. Om deze uitkomsten in regionaal perspectief te plaatsen, zijn interviews met betrokkenen uit de regio gehouden, heeft er een workshop plaatsgevonden en zijn diverse beleidsstukken geanalyseerd. Berekening Triple P scores In de Triple P-monitor wordt duurzaamheid gemeten op basis van de scores van een regio op de onderliggende kenmerken (zie bijlage I). Bij ieder kenmerk hebben we gekeken of de betreffende score positief of negatief bijdraagt aan de betreffende dimensie van duurzaamheid. Het landelijk gemiddelde is voor ieder kenmerk op 1 vastgesteld. Vervolgens kijken we in hoeverre het onderzoeksgebied boven of onder het landelijk gemiddelde scoort. Een score hoger dan 1 betekent dat het gebied op het betreffende kenmerk beter scoort dan landelijk en dus sterker bijdraagt aan de duurzaamheid van het gebied. Dit zijn de waardes die worden weergegeven in de grafieken. Een score hoger dan 1 wordt in de grafiek weergegeven als gunstig en een score lager dan 1 als ongunstig. De scores zeggen dus niets over de absolute uitkomst van het betreffende kenmerk maar wel over de bijdrage van de uitkomst aan de duurzaamheid van het gebied. 1.4 Leeswijzer De volgende drie hoofdstukken (2 t/m 4) behandelen ieder één P en gaan dus in op de sociale duurzaamheid (people), de ecologische duurzaamheid (planet) en de economische duurzaamheid (profit) van de Gouwestreek. Ieder hoofdstuk begint met een uitleg van de samenstelling van de betreffende duurzaamheidsdimensie. Iedere volgende paragraaf laat de scores van de regio zien op de eigenschappen behorende bij die dimensie. Bovendien worden in deze paragrafen de resultaten van de aanvullende analyses weergegeven. Alle drie de hoofdstukken sluiten af met een conclusie voor wat betreft de duurzaamheid van het gebied op de betreffende dimensie. Daar waar de bovengenoemde drie hoofdstukken laten zien in hoeverre de drie dimensies duurzaamheid ondervinden, benadert hoofdstuk vijf duurzaamheid vanuit de andere kant. Daarbij geven we aan in hoeverre de drie dimensies zelf bijdragen aan de duurzaamheid van het gebied. In hoofdstuk zes wordt de balans opgemaakt waarbij we laten zien hoe het met de duurzaamheid van De Gouwestreek is gesteld. Tevens beschrijft dit hoofdstuk de kansen om deze duurzaamheid in de toekomst te verbeteren. 7

9 2 People 2.1 Inleiding Sociale duurzaamheid geeft aan in hoeverre een regio beschikt over de kenmerken die nodig zijn om de samenleving in stand te houden. Het zijn in de eerste plaats de samenstelling en de onderlinge verbondenheid van de bevolking die bepalen in hoeverre onze samenleving in de huidige vorm kan blijven voortbestaan. De sociale duurzaamheid van een regio is echter ook afhankelijk van wat de ecologische en de economische dimensies aan de inwoners te bieden hebben. Voor de eerste eigenschap de bevolkingssamenstelling kijken we naar een aantal harde kenmerken, namelijk het aantal bijstandsuitkeringen, het opleidingsniveau, het aantal jongeren en de demografische dynamiek (bevolkingsgroei). Een samenleving die zorgt voor een volgende generatie en investeert in opleiding is immers duurzamer dan een samenleving die wordt gekenmerkt door sociale achterstanden en vergrijzing. De eigenschap sociale cohesie gaat in op de maatschappelijke samenhang in een regio. Hierbij gaat het om de wat meer zachte indicatoren die aangeven hoe de mens in het leven staat. Sociale cohesie geeft de mate van binding tussen de individuen weer. Kenmerken van sociale cohesie, zoals het aandeel van de bevolking dat participeert in vrijwilligerswerk en de opkomst bij Tweede Kamerverkiezingen, geven inzicht in de mate waarin de inwoners sociaal-maatschappelijk betrokken zijn. Daarnaast is de wijze waarop sociale interactie plaatsvindt van belang voor de sociale cohesie. Interactie kan immers gericht zijn op samenwerking en daarmee de samenleving versterken, maar ook op confrontatie en daarmee de samenleving verzwakken. Daarom zijn ook het aandeel van protestpartijen in de verkiezingsuitslag en de criminaliteit belangrijke indicatoren voor de sociale cohesie in een gebied. In de Triple P Monitor vervult het bedrijfsleven voor de inwoners van een gebied twee verschillende rollen. De economische dimensie heeft daardoor op twee manieren invloed op de sociale duurzaamheid van een regio. In de eerste plaats voorzien bedrijven en instellingen in de behoefte aan producten en diensten op allerlei gebied. In dit kader is het aanbod van winkels en vrijetijdsvoorzieningen - waarvan de bevolking in de regio gebruik kan maken - van belang. Daarnaast biedt het bedrijfsleven werkgelegenheid aan de beroepsbevolking. Daarvoor is gekeken naar de gemiddelde bedrijfsomvang en de bereikbaarheid van arbeidsplaatsen in de regio. Deze kenmerken zijn ondergebracht in het begrip werk en voorzieningen. Voor de inwoners van een gebied is de ecologische dimensie vooral van belang als woonomgeving. Zij gebruiken hun omgeving om te wonen en te recreëren. De beschikbaarheid van fysieke ruimte bepaalt de intensiteit van het ruimtegebruik (stedelijkheid) en de aantrekkelijkheid van de woonomgeving. De WOZ-waarde geeft een indicatie van de fysieke kwaliteit van de woonomgeving. Dit vormt dan ook een indicator voor de mate waarin de fysieke ruimte bijdraagt aan de sociale duurzaamheid van een regio. 8

10 2.2 Sociale duurzaamheid in De Gouwestreek De Gouwestreek heeft een hoge sociale duurzaamheid. Dit heeft de regio vooral te danken aan de gunstige woonomgeving die Gouda biedt en het aanbod van werk en voorzieningen in en rondom de regio. Figuur 2.1 Sociale duurzaamheid Woonomgeving Werk en voorzieningen Sociale cohesie Samenstelling bevolking PEOPLE ongunstig NL gunstig Gouda Reeuwijk Boskoop Waddinxveen Zuidplas Gouwestreek Bron: Rabobank Bevolkingssamenstelling gemiddeld De bevolkingssamenstelling van de Gouwestreek kan vanuit duurzaamheidperspectief gemiddeld worden genoemd. Op de meeste onderdelen laat de Gouwestreek een vergelijkbaar beeld zien met de rest van Nederland. Het gaat dan bijvoorbeeld om het aantal huishoudens dat een beroep doet op de bijstand (iets lager dan gemiddeld), de demografische dynamiek (bevolkingsgroei van 2000 tot 2010, iets lager dan gemiddeld) en het aandeel jongeren binnen de totale bevolking (iets hoger dan gemiddeld). Bovendien valt op dat alle gemeenten binnen de Gouwestreek op deze kenmerken een vergelijkbaar beeld laten zien en dus in dezelfde mate bijdragen aan een duurzame samenleving. Het enige kenmerk waarop de gemeenten verschillend scoren is het opleidingsniveau (gemeten als het aandeel hoogopgeleiden in de beroepsbevolking). In Boskoop en Waddinxveen ligt het opleidingsniveau relatief laag, waarmee deze gemeenten in negatieve zin bijdragen aan de sociale duurzaamheid van de regio. Gouda en Zuidplas doen dit met een hoger opleidingsniveau juist in positieve zin. 9

11 Figuur 2.2 Samenstelling bevolking dynamiek jeugdigheid opleidingsniveau afhankelijkheid SAMENSTELLING BEVOLKING ongunstig NL gunstig Gouda Reeuwijk Boskoop Waddinxveen Zuidplas Gouwestreek Bron: Rabobank Sociale cohesie op gemiddeld niveau De sociale cohesie in de Gouwestreek ligt op een gemiddeld niveau. De regio scoort op alle onderliggende kenmerken iets beter dan het gemiddelde in Nederland, met uitzondering van de maatschappelijke participatie (uitgedrukt in het deel van de bevolking dat aan vrijwilligerswerk doet). Deze ligt in de Gouwestreek juist relatief laag wat veroorzaakt wordt door de maatschappelijke participatie in Gouda en Reeuwijk. In stedelijke gemeenten als Gouda is dit overigens een gebruikelijk beeld. In Boskoop is de maatschappelijke participatie juist relatief hoog. Verder blijkt de opkomst bij verkiezingen in de Gouwestreek relatief hoog te liggen (betrokkenheid) en wordt relatief weinig op protestpartijen gestemd (consensus). De criminaliteit (aantal misdrijven ten opzichte van de bevolkingsomvang) ligt in de hele regio nagenoeg op het landelijke gemiddelde. Figuur 2.3 Sociale cohesie criminaliteit maatschappelijke participatie consensus betrokkenheid SOCIALE COHESIE ongunstig NL gunstig Gouda Reeuwijk Boskoop Waddinxveen Zuidplas Gouwestreek Bron: Rabobank 10

12 Tekstvak 1 Bevolkingsontwikkeling Onderstaande grafiek laat zien hoe de bevolking in de Gouwestreek zich de afgelopen 10 jaar heeft ontwikkeld. Per saldo is de bevolkingsomvang in de regio nagenoeg gelijk gebleven. Per gemeente zijn wel grote verschillen in bevolkingsontwikkeling te zien. De sterkste groeier is gemeente Zuidplas. Deze fusiegemeente (die voorheen bestond uit de gemeenten Moordrecht, Nieuwerkerk aan den IJssel en Zevenhuizen-Moerkapelle) heeft sinds de jaren 80 een forse groei doorgemaakt. Sinds 2003 is de bevolkingsomvang gestabiliseerd. Binnen de Gouwestreek is Waddinxveen de enige echte krimpgemeente. Waddinxveen heeft sinds 2002 te maken met een dalende bevolkingsomvang. De andere drie gemeenten hebben het afgelopen decennium een redelijk stabiele bevolkingsontwikkeling laten zien. Bevolkingsontwikkeling '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 Gouda Reeuwijk Boskoop Waddinxveen Zuidplas Gouwestreek De verwachting is dat de bevolking van de Gouwestreek tot 2030 met 10 procent zal toenemen. Deze groei is beduidend sterker dan de verwachte bevolkingsgroei in Nederland als geheel (+ 5 procent). Onderstaande grafiek laat zien hoe groot het aandeel 65-plussers in de totale bevolking in 2010 was en 2030 zal zijn. Uit de grafiek blijkt dat het aandeel 65-plussers fors gaat toenemen. Wel zal deze groep in 2030 in de Gouwestreek nog steeds iets kleiner zijn dan gemiddeld in Nederland. Waddinxveen is de gemeente waar het aandeel 65-plussers het sterkst zal groeien. Ontwikkeling aandeel 65-plussers Nederland Werkgebied Zuidplas Waddinxveen Boskoop Reeuwijk Gouda 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30%

13 Profijt van centrale ligging in de Randstad Het aanbod van werk en voorzieningen waarvan de bevolking in de Gouwestreek gebruik kan maken, levert de grootste bijdrage aan de sociale kwaliteit van het gebied. Dankzij de gunstige ligging van de Gouwestreek in het hart van de Randstad zijn voor de bevolking veel arbeidsplaatsen beschikbaar in de nabije omgeving. Wat betreft het aanbod van consumentenvoorzieningen in de Gouwestreek is Gouda de centrale kern in de regio. Het belang van winkels binnen het totale bedrijvenbestand is in Gouda het hoogst, waarmee de stad dus (in potentie) een belangrijke consumentenfunctie vervult. Desondanks is de regiofunctie van Gouda beperkt. Van de omzet die de Goudse detailhandel realiseert, is een relatief klein deel afkomstig van consumenten die van buiten de eigen gemeente komen (toevloeiing). Van een (stedelijke) gemeente als Gouda zou verwacht worden dat het belang van koopkrachttoevloeiing hoger ligt. 1 Verder blijkt dat de bedrijven in de Gouwestreek relatief groot zijn (uitgedrukt in aantal banen per bedrijf), waarmee de regio als werkgelegenheidsverschaffer een positieve bijdrage levert aan de sociale kwaliteit van de regio. Het enige punt waarop de Gouwestreek niet positief scoort, is het aanbod van vrijetijdsvoorzieningen (cultuur, sport, horeca et cetera). Hiervoor zijn de inwoners van de Gouwestreek dus ook aangewezen op omliggende regio s. Figuur 2.4 Werk en voorzieningen voorzieningengraad vrije tijd voorzieningengraad winkels gemiddelde bedrijfsomvang bereikbaarheid werk WERK EN VOORZIENINGEN ongunstig NL gunstig Gouda Reeuwijk Boskoop Waddinxveen Zuidplas Gouwestreek Bron: Rabobank 1 Bron: Rabobank KoopstromenMonitor,

14 Tekstvak 2 Metropoolregio Rotterdam-Den Haag De Gouwestreek is gelegen in het hart van de Randstad tussen de grootstedelijke regio s Rijnmond, Haaglanden en Utrecht. De 24 gemeenten in de Stadsregio Rotterdam Rijnmond en Stadsgewest Haaglanden zullen hun handen ineen slaan binnen de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag. Deze samenwerking zal de concurrentiepositie van economische topsectoren en het vestigingsklimaat voor inwoners en bedrijven versterken. In de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag wonen binnen een straal van 25 km meer dan 2 miljoen mensen en wordt bijna 20 procent van het nationale inkomen verdiend. De regio kent belangrijke economische clusters zoals de Mainport Rotterdam, Den Haag internationale stad van vrede en recht, de Greenport Westland-Oostland en de Kennis-as van de universiteiten Leiden, Delft en Rotterdam. Op het terrein van de bereikbaarheid komt er één infrastructuurautoriteit voor het hele gebied, die ervoor moet zorgen dat de belangrijkste locaties binnen drie kwartier bereikbaar worden. Op die manier ontstaat één arbeidsmarkt, die werkzoekenden meer kans op een baan oplevert en werkgevers meer kans op de juiste werknemer. De infrastructuurautoriteit beslist onder meer over het openbaar vervoer en de aanleg van nieuwe infrastructuur in het Metropoolgebied. Het kabinet noemt de infrastructuurautoriteit het eerste motorblok van de samenwerking binnen de metropool. (Bron: Stadsregio Rotterdam en Stadsgewest Haaglanden, 11 oktober 2011) De Metropoolregio kan ook voor de Gouwestreek kansen met zich meebrengen. Randgemeenten van de metropoolregio kunnen fungeren als linking pin. Eén van de voorgenomen acties van de Metropoolregio is om te werken aan een gezamenlijke strategie voor Europese samenwerking en lobby (Europa 2020), bijvoorbeeld in samenhang met andere Greenports in Zuid-Holland en Nederland. De economische effecten van de Metropoolregio zijn niet gebonden aan administratieve grenzen. Door je als Gouwestreek sterk te positioneren en te focussen op de toegevoegde waarde die je als regio kunt bieden, zal een ontwikkeling als de Metropoolregio ook een gunstige bijdrage aan de vitaliteit van de Gouwestreek kunnen leveren. Veel ruimte om te wonen en te recreëren Ten slotte draagt ook de fysieke ruimte van de woonomgeving in de Gouwestreek in belangrijke mate bij aan de hoge sociale kwaliteit. Dit is grotendeels te danken aan Gouda, waar veel ruimte in gebruik is om te wonen en waar veel recreatieruimte 2 aanwezig is. Maar ook de andere gemeenten in de Gouwestreek scoren in dit opzicht over het algemeen goed. 2 Parken en plantsoenen, sportterreinen, volkstuinen, dagrecreatieve terreinen, ruimte voor verblijfsrecreatie. 13

15 Figuur 2.5 Woonomgeving mate van stedelijkheid WOZ-waarde woningen oppervlakte recreatie oppervlakte wonen WOONOMGEVING ongunstig NL gunstig Gouda Reeuwijk Boskoop Waddinxveen Zuidplas Gouwestreek Bron: Rabobank Tekstvak 3 Uitdagingen voor de detailhandel Detaillisten worden onafgebroken geconfronteerd met ontwikkelingen waar zij op moeten reageren. De komst van warenhuizen, de trek naar de grote steden, nieuwe wet- en regelgeving. Allemaal ontwikkelingen die om flexibiliteit en aanpassingsvermogen vragen. Sinds enkele jaren vindt er een nieuwe omwenteling plaats, met grote gevolgen voor de detailhandel: de consument en zijn koopgedrag zijn drastisch aan het veranderen. Was het vroeger evident dat de consument met contant geld en winkeltas naar de winkel kwam, tegenwoordig bepaalt hij zélf waar, wanneer en hoe hij zijn aankopen doet. En de technologie helpt hem daarbij. Steeds meer consumenten kopen online uit gemak en prijsbewustzijn. Het gemak uit zich in bezorgmogelijkheden of overal en altijd kunnen shoppen. Maar ook in eenvoudig naar een andere webshop kunnen gaan als het gekozen product niet op voorraad is. Prijzen online vergelijken is al eenvoudig en wordt de consument nog gemakkelijker gemaakt door allerlei vergelijkingssites. s Avonds thuis op de bank met de tablet op schoot oriënteren we ons online. Daarnaast gebruikt een toenemend aantal consumenten hun smartphone om onderweg, in de trein of op het terras aankopen te doen. Allemaal buiten de gangbare winkeltijden. En het zijn niet alleen boeken of tv s die online worden aangeschaft. Zo vond in 2011 ook al 7 procent van bestedingen aan tuinartikelen via internet plaats! De consument is dus niet meer afhankelijk van de winkelstraat in zijn woonplaats. Daar komt op dit moment het lage consumentenvertrouwen nog eens bij. Consumenten houden vanwege financiele onzekerheden steeds vaker de hand op de knip. Om de gevolgen van deze situatie in beeld te krijgen hoef je niet ver te zoeken. Steeds meer detaillisten kunnen het hoofd niet langer boven water houden. Zij sluiten hun winkel met een toename van leegstaande winkelpanden als gevolg. Ook de binnenstad van Gouda heeft te maken met een forse winkelleegstand van 7,8 procent. Zowel gemeenten, detaillisten als vastgoedeigenaren staan hierdoor voor een grote uitdaging. Gezamenlijk zullen zij hun visie moeten vormen op de toekomst van winkelgebieden en de kansen die de beschreven ontwikkelingen met zich meebrengen. Detaillisten zullen zich daarnaast op de mogelijkheden van de verschillende kanalen moeten voorbereiden en een strategie kiezen. De rol van de traditionele winkel verandert immers en gaat nog meer veranderen. Aan de retailer de uitdaging op deze ontwikkelingen in te spelen. Allereerst door internetwinkelen niet als bedreiging te ervaren, maar juist de kansen te benutten die deze vorm van winkelen biedt. Bron: Werk aan de winkel! Rabobank,

16 3 Planet 3.1 Inleiding Bij ecologische duurzaamheid gaat het erom in hoeverre een regio beschikt over de kenmerken die nodig zijn om de ruimtelijke kwaliteit in stand te houden. Natuur en cultuurhistorie in een regio zijn de primaire dragers van de ecologische duurzaamheid. Maar voor het voortbestaan van onze beschaving is het ook noodzakelijk dat de huidige generatie de aarde op zodanige wijze bewoont, dat dit niet ten koste gaat van de leefbaarheid voor toekomstige generaties. Dit goed rentmeesterschap is afhankelijk van de aanwezigheid en het gedrag van zowel de bevolking (sociale dimensie) als het bedrijfsleven (economische dimensie). De eigenschap natuur geeft de mate aan waarin in een gebied sprake is van duurzaamheid qua natuur en landschap. Hiervoor kijken we in de eerste plaats naar het grondgebruik, waarbij de oppervlakte natuur en de ontwikkeling daarvan relevant zijn. Daarnaast speelt kwaliteit van de natuurlijke omgeving een rol. Hiervoor kijken we naar de flora in het gebied op basis van het aanwezige aantal (bedreigde) plantensoorten. Behalve de natuur dragen culturele elementen bij aan de ruimtelijke kwaliteit en daarmee de ecologische duurzaamheid van een regio. Hiervoor brengen we het aantal beschermde gezichten en de aanwezigheid van monumenten en cultuurhistorische elementen in kaart. Daarnaast is de ecologische duurzaamheid afhankelijk van de druk die de bevolking en het bedrijfsleven uitoefenen op de natuurlijke omgeving. Enerzijds vormt de mens alleen al door zijn aanwezigheid een belasting voor het milieu. Deze belasting kan worden weergegeven door de bevolkingsdichtheid en het ruimtebeslag dat gepaard gaat met de aanwezigheid van deze bevolking. Maar ook het menselijk gedrag is van invloed op het milieu, bijvoorbeeld door autobezit en stroomverbruik. Dit meten we aan de hand van de CO 2 -uitstoot per inwoner. Ten slotte wordt de ecologische duurzaamheid beïnvloed door de aanwezigheid en het gedrag van het bedrijfsleven. Net als een persoon/individu vormt een onderneming door haar aanwezigheid alleen al een belasting voor het milieu. Deze belasting kan worden weergegeven door de werkgelegenheidsdichtheid en het ruimtebeslag dat gepaard gaat met de aanwezigheid van bedrijven. Verder zijn bedrijven ook door hun gedrag van invloed op de ecologische duurzaamheid, bijvoorbeeld door het gebruik van machines en het transport van goederen. Deze milieubelasting meten we aan de hand van de CO 2 -uitstoot per baan en per kilometer weg.

17 3.2 Ecologische duurzaamheid in De Gouwestreek Van de drie duurzaamheidsdimensies scoort de ecologische kwaliteit van de Gouwestreek het laagst. De regio heeft eigenlijk alleen in cultuurhistorisch opzicht wat te bieden (met dank aan Gouda en de gemeente Zuidplas). Dit is echter niet voldoende om de hoge druk die de bevolking en het bedrijfsleven op de ecologische kwaliteit van het gebied leggen, te compenseren. Figuur 3.1 Ecologische duurzaamheid Milieudruk economie Milieudruk wonen Natuur Cultuurhistorie PLANET Gouda Reeuwijk Boskoop Waddinxveen Zuidplas Gouwestreek Bron: Rabobank ongunstig NL gunstig Gouda als cultuurhistorische kern Cultuurhistorisch gezien heeft de gemeente Gouda binnen de regio veruit het meest te bieden. Gouda dankt deze cultuurhistorische kwaliteit aan de vele monumenten in de historische binnenstad en de vele cultuurhistorische elementen. Bovendien is de binnenstad van Gouda als beschermd stadsgezicht aangewezen. Daarnaast dragen de cultuurhistorische waarden van de Reeuwijkse Plassen (historisch cultuurlandschap) en van de gemeente Zuidplas (zoals de monumenten in Moordrecht) in positieve zin bij aan de ecologische kwaliteit van de Gouwestreek. Boskoop en Waddinxveen hebben relatief weinig te bieden op het gebied van cultuurhistorie. Figuur 3.2 Cultuurhistorie monumentendichtheid dichtheid cultuurhistorische elementen stedeschoon CULTUURHISTORIE ongunstig NL gunstig Gouda Reeuwijk Boskoop Waddinxveen Zuidplas Gouwestreek Bron: Rabobank 16

18 Duurzaamheid van natuur en landschap beperkt Als we kijken naar wat de regio op het gebied van natuur en landschap te bieden heeft, scoort de Gouwestreek iets lager dan gemiddeld. Positief is de groei van het natuurareaal in de gemeente Waddinxveen in de periode van 2000 tot Deze uitbreiding van natuurgebied betreft Weids Bloemendaal. Weids Bloemendaal is een open en groen gebied ten oosten van Waddinxveen waarin een aantal tuinbouwclusters is gevestigd. De gemeenten Waddinxveen en Gouda hebben afgesproken dat hier weer volledig wordt ingezet op het weidse karakter van de polder. Hierbij moet ook plaats komen voor recreatie en de huidige kassen passen dan niet meer in het gebied. 3 Inzet is het behoud en herstel van de weidse uitzichten over de veenweiden, het hand in hand laten gaan van bedrijvigheid, natuur- en landschapsbeheer en de ontwikkeling van de recreatieve betekenis. 4 Minder positief scoort de regio op haar reservaatfunctie (aanwezigheid van beschermde plantensoorten). Dit geldt voor bijna alle gemeenten in de Gouwestreek. Bovendien is in Gouda sprake van een relatief sterke versnippering van het landschap, wat in negatieve zin bijdraagt aan de natuurlijke kwaliteit van de regio. Wel moet hier aan worden toegevoegd dat over het algemeen sterk stedelijke gemeenten met weinig ruimte voor landbouw en natuur meer versnipperd zijn dan landelijke gebieden. Figuur 3.3 Natuur reservaatfunctie soortenrijkdom groei areaal natuur versnippering NATUUR ongunstig NL gunstig Gouda Reeuwijk Boskoop Waddinxveen Zuidplas Gouwestreek Bron: Rabobank 3 Bron: Website Rogeo 4 Bron: Concept Inrichtingsvisie Weids Bloemendaal. Gemeente Waddinxveen, november

19 Tekstvak 4 Ruimtegebruik in De Gouwestreek Onderstaande grafiek laat het ruimtegebruik in de Gouwestreek zien. In de grafiek zijn de verschillende functies van de gemeenten duidelijk zichtbaar, met Gouda als stedelijke kern (met een groot woongebied en veel ruimte voor recreatie) en de meer landelijke gemeenten (met veel landbouwgrond). Opvallend is de beperkte aanwezigheid van bos en natuur in de hele Gouwestreek. Reeuwijk valt op vanwege de grote hoeveelheid binnenwater (de Reeuwijkse plassen). Ruimtegebruik per gemeente (2010) Nederland Gouwestreek Zuidplas Waddinxveen Boskoop Reeuwijk Gouda 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% woongebied bedrijfsterrein verkeer bouwterrein recreatie landbouw bos en natuur binnenwater Onderstaande grafiek laat zien hoe het ruimtegebruik in de Gouwestreek de afgelopen tien jaar is veranderd. Hieruit blijkt dat het areaal bouwterrein (met de ontwikkelingen rondom de Zuidplaspolder, zie tekstvak 5) fors is toegenomen. Tevens zien we in de grafiek de ontwikkeling van Weids Bloemendaal terug in de groei van het areaal natuur. Ten slotte valt op dat de ontwikkeling van recreatieterrein in de Gouwestreek achter is gebleven bij de landelijke ontwikkeling. Ontwikkeling ruimtegebruik bouwterrein bedrijfsterrein woongebied binnenwater bos en natuur landbouw recreatie verkeer -20% 0% 20% 40% 60% Gouwestreek Nederland 18

20 Hoge milieudruk door wonen De druk die de bevolking in de Gouwestreek op het milieu legt, is hoog. Dit wordt grotendeels veroorzaakt door de bevolkingsdichtheid van het gebied. Een hoge dichtheid van een werkende en consumerende bevolking legt per definitie een hoge druk op de woonomgeving. Deze druk is het hoogst in Gouda. Reeuwijk biedt in dit opzicht enigszins compensatie. De milieubelasting van de Reeuwijkse bevolking (uitgedrukt in CO 2 -uitstoot ten opzichte van de bevolkingsomvang) draagt daarentegen juist in negatieve zin bij aan de ecologische kwaliteit van de Gouwestreek. Figuur 3.4 Milieudruk wonen milieubelasting ruimtebeslag wonen bevolkingsdichtheid MILIEUDRUK WONEN ongunstig NL gunstig Gouda Reeuwijk Boskoop Waddinxveen Zuidplas Gouwestreek Bron: Rabobank 19

21 Tekstvak 5 Ontwikkelingen Zuidplaspolder De provincie Zuid-Holland werkt sinds 2002 aan de grootschalige gebiedsontwikkeling in de Zuidvleugel van de Randstad, de Zuidplaspolder. Bij deze ontwikkeling gaat het om een juiste combinatie van wonen, werken (glas), leefomgeving en infrastructuur. Dit gecombineerd met vernieuwingen op het gebied van energie, logistiek en wonen maakt de Zuidplaspolder tot proeftuin voor de Zuidvleugel en kan daarmee een voorbeeld zijn voor heel Europa. Het was de bedoeling dat hier tot 2030 in totaal circa woningen worden gebouwd. De omvang van de ontwikkeling is de afgelopen jaren bijgesteld naar woningen voor In de periode tot 2020 zullen ook minder woningen worden gebouwd dan het oorspronkelijke geplande aantal van Daarnaast zullen enkele honderden hectares groen, glastuinbouw en bedrijventerrein worden gerealiseerd. De contouren waarbinnen dat moet gebeuren, beginnen steeds meer vorm te krijgen. Het meest noordelijke deel van de polder zal vooral worden gereserveerd voor glastuinbouw en bedrijvigheid. De woningbouw zal deels in aansluiting op bestaande kernen worden gerealiseerd en voor het overige deel worden geconcentreerd ten zuiden van de spoorlijn naar Den Haag, rond een nieuw station bij Doelwijk. Ter hoogte van het knooppunt van railinfrastructuur ten westen van Gouda wordt de Gouweknoop ontwikkeld. Hier is eveneens een nieuw station gepland. Het meest zuidelijke en tevens meest natte deel van de polder krijgt een blauwgroene inrichting met een natuur- en recreatiefunctie. Met deze ontwikkelingen zal de positie van Gouda de komende jaren sterk gaan veranderen. Veel mensen vragen zich af of die woningen en de mensen die er wonen nog wel met Gouda verbonden zullen zijn. De functie die Gouda vervult als centrumgemeente in het Groene Hart is niet langer vanzelfsprekend. Waarnemers zien koopkracht wegvloeien en voorzieningen verdwijnen. Gelukkig is er ook een keerzijde. Gouda heeft al een flink aantal projecten op de rails gezet, zoals Goudse Poort, Gouwepark en de RijnGouweLijn. Gouda is een zeer gewaardeerde, want rustige en groene, woongemeente. Gouda is omgeven door fraai landschap, zoals de Hollandsche IJssel, de Krimpenerwaard en de Reeuwijkse plassen. Als toeristische trekpleister is Gouda een wereldmerk. Bron: Ruimtelijke structuurvisie Gouda, september 2005 en 20

22 Milieudruk bedrijfsleven laat tweedeling zien Als we kijken naar de druk die het bedrijfsleven op het milieu legt, is binnen de regio sprake van een tweedeling. Het bedrijfsleven in Reeuwijk en Boskoop draagt in nagenoeg alle opzichten in positieve zin bij aan de ecologische kwaliteit van de regio. Het bedrijfsleven in Waddinxveen en Zuidplas heeft juist een negatieve invloed op de ecologische kwaliteit van het gebied. Het Reeuwijkse en Boskoopse bedrijfsleven kenmerkt zich door een lage CO 2 -uitstoot en een zuinig ruimtegebruik (veel bedrijven per hectare bedrijventerrein) 5. Reeuwijk heeft bovendien een lage werkgelegenheidsdichtheid (banen per hectare). Met name het bedrijfsleven in Zuidplas (met relatief veel industrie) zorgt voor een hoge CO 2 -uitstoot. In Waddinxveen zorgt het grote ruimtebeslag van het bedrijfsleven (met veel handel en logistiek) voor een negatieve bijdrage aan de ecologische kwaliteit. De bijdrage van Gouda aan de ecologische kwaliteit is tweeledig. De gemeente kenmerkt zich door een lage CO 2 -uitstoot van het bedrijfsleven maar ook door een zeer hoge werkgelegenheidsdichtheid. Ten slotte heeft het verkeer in vier van de vijf gemeenten een negatieve invloed op de ecologische kwaliteit. Alleen in Gouda is de CO 2 -uitstoot van het verkeer (per kilometer weg) iets lager dan gemiddeld in Nederland. Figuur 3.5 Milieudruk economie CO2-uitstoot verkeer CO2-uitstoot bedrijven ruimtebeslag bedrijven werkgelegenheidsdichtheid MILIEUDRUK ECONOMIE ongunstig NL gunstig Gouda Reeuwijk Boskoop Waddinxveen Zuidplas Gouwestreek Bron: Rabobank 5 Terrein voor agrarische doeleinden zonder verwerkende industrie en logistiek behoort niet tot de definitie van een bedrijventerrein. 21

23 Tekstvak 6 Speerpunten Intergemeentelijk Samenwerkingsorgaan Midden-Holland Intergemeentelijk Samenwerkingsorgaan Midden-Holland (ISMH) ondersteunt gemeentebesturen bij diverse (regionale) beleidsterreinen als ruimtelijke ordening, zorg, verkeer en educatie. De volledige Gouwestreek valt binnen het ISMH, samen met de gemeenten Bergambacht, de voormalige gemeente Bodegraven, Nederlek, Ouderkerk, Schoonhoven en Vlist. De dertien gemeenten in het ISMH hebben samen acht speerpunten van beleid benoemd. Hierin staat de vitaliteit van de regio voorop. Met deze speerpunten bouwt het ISMH voort op de in 2001 vastgestelde Integrale Regiovisie Midden-Holland. De voor deze studie meest relevante deze speerpunten worden in dit kader benoemd. Recreatie De recreatie blijft een extensief en kleinschalig karakter houden, maar zal sterker moeten fungeren als inkomstenbron. De versterking van de verblijfsrecreatie kan hieraan bijdragen. De extensieve recreatie vormt een verbreding van de landbouw, waardoor extra inkomsten kunnen worden gegenereerd. De regio wil daarom de recreatieve infrastructuur versterken. Zo wordt specifiek een aantal recreatieve transferia (zoals de Reeuwijkse Hout) aangewezen, waar recreanten uit de auto op de fiets of in de kano kunnen stappen. Ook zal steviger worden ingezet op de branding van de regio, waarin het landschap centraal staat. Op dit front kan meegelift worden op de plannen rondom het Groene Hart. Potentie van water Water is van oudsher een wezenlijk kenmerk van de regio en verdient een herontdekking als transportmiddel en basis voor recreatie. Tegen de achtergrond van een toenemende congestie kan vervoer over het water voor zowel personen als goederenvervoer worden versterkt. In recreatieve zin heeft het water veel potentie; vooral een grotere doorvaarbaarheid van het Groene Hart door extensieve vormen van waterrecreatie biedt kansen. Ter plaatse van de Groene Ruggengraat is water de drager voor een natuurlijke ontwikkeling. Agrariërs hebben hierin mogelijk een beheerrol. Agrarisch landschap De melkveehouderij heeft toekomst, maar de in gang zijnde schaalvergroting kent ook knelpunten. Naast schaalvergroting zet de regio in op natuurboeren, streekeigen en biologisch produceren en verbreding. In elk geval behoeven de bijzondere kwaliteiten van het landschap bescherming. De overtuiging dat niemand dit beter kan dan de boer pleit voor het faciliteren van de landbouw, maar met instandhouding van een agrarische natuur en agrarisch landschap. Dat betekent dat in agrarische- en natuurgebieden de agrariër een rol kan krijgen als beheerder (Natura 2000). Door het boerenland beter benaderbaar en beleefbaar te maken, worden steden en dorpen meer met het ommeland verknoopt. Deze interactie moet weer worden hersteld en versterkt. Duurzame economie De regio zet in op efficiënt gebruik van de schaarse ruimte, het bieden van voldoende ruimte voor werken en zorgen voor voldoende kwaliteit. Daarbij gaat het vooral om de variëteit aan stedelijke (grootschalig) en landelijke deelgebieden (kleinschalig). Zo is de Greenportontwikkeling vanzelfsprekend gericht op de specifieke kwaliteiten van concrete gebieden en beoogt versterking van het tuinbouwcluster. Er wordt stevig ingezet op de herstructurering van bedrijventerreinen. De economische bedrijvigheid en werkgelegenheid zijn belangrijke pijlers voor de vitaliteit van de regio. Door meer in te zetten op een sterkere menging van wonen en lichte vormen van bedrijvigheid in de vorm van woon-werk-units willen de gemeenten bijdragen aan het vergroten van lokale werkgelegenheid en aan het creëren van levendige wijken en dorpen. Het arbeidsmarktbeleid wordt regionaal opgepakt. Grootschalige nieuwe kantoorontwikkeling concentreert zich in de toekomst op Goudse Poort en rondom het stationsgebied van Gouda. Bron: De 8 speerpunten 22

24 4 Profit 4.1 Inleiding Bij de economische duurzaamheid van een gebied gaat het om de vraag of de regio over de eigenschappen beschikt die ervoor zorgen dat de welvaart in stand kan worden gehouden. Het bedrijfsleven in het gebied is de belangrijkste drager van de economische duurzaamheid en draagt hieraan bij door welvaartscreatie en economische vernieuwing. Maar economische duurzaamheid is ook afhankelijk van de bevolking als afzet- en arbeidsmarkt (sociale dimensie) en de mogelijkheden die de fysieke ruimte biedt voor het ontplooien van economische activiteiten (ecologische dimensie). De eerste eigenschap welvaartscreatie- bestaat uit een aantal bedrijfseconomische indicatoren. Een gezond bedrijfsleven is immers productief, zodat het welvaart tot stand brengt en kan investeren in producten en activiteiten die in de toekomst tot welvaart kunnen leiden. Ook moet het vlees op de botten hebben voor mindere tijden. Daarom geven de arbeidsproductiviteit en de winstgevendheid een indruk van de mate waarin het bedrijfsleven is voorbereid op de toekomst. Daarnaast duidt een goede solvabiliteit erop dat een onderneming over een buffer beschikt waarmee zij onverwachte tegenvallers kan opvangen. Voor het voortbestaan van de economie speelt ten slotte de werkgelegenheidscreatie door ondernemingen een rol. Daarom is ook het tempo van de werkgelegenheidsgroei van belang voor de duurzaamheid van de economie. De eigenschap vernieuwing geeft de mate weer waarin het bedrijfsleven zich aanpast aan de voortdurend veranderende omstandigheden. Dit fit zijn van het bedrijfsleven uit zich in het algemeen in investeringen. Investeren staat immers gelijk aan het uitstellen van het uitkeren van bedrijfsopbrengsten ten behoeve van toekomstige opbrengsten. In het bijzonder vinden investeringen plaats in activiteiten die op speur- en ontwikkelingswerk zijn gericht. Daarnaast is ook de creatie van een geheel nieuwe onderneming een vorm van vernieuwing. Indicatoren voor vernieuwing zijn daarom het aandeel van speur- en ontwikkelingsactiviteiten in de werkgelegenheid, het aantal starters ten opzichte van de omvang van de beroepsbevolking, de omvang van investeringen ten opzichte van de toegevoegde waarde (investeringsratio) en het saldo van vestiging/oprichting en vertrek. Economische duurzaamheid is ook afhankelijk van de bevolkingssamenstelling in een regio (sociale dimensie). In de eerste plaats vormt de bevolking in een gebied de afzetmarkt voor het regionale bedrijfsleven. Naarmate de koopkracht van de inwoners groter is, speelt dat gebied een grotere rol als afzetmarkt. Daarnaast voorziet de bevolking in arbeidskrachten die voor economische activiteiten noodzakelijk zijn. Voor de rol die een gebied speelt als arbeidsmarkt zijn de bereikbaarheid van de beroepsbevolking en de arbeidsparticipatie in de regio belangrijke kenmerken. Ten slotte is economische duurzaamheid afhankelijk van de mate waarin een regio ruimte biedt voor economische activiteiten (ecologische dimensie). In dit verband is de ruimte die het bedrijfsleven en de agrarische sector in beslag nemen relevant. Daarnaast hebben bedrijven infrastructuur nodig voor transport en bereikbaarheid voor werknemers, klanten en toeleveranciers. Hiervoor kijken we naar de oppervlakte spoor- en hoofdwegen. De beschikbaarheid van fysieke ruimte bepaalt ook de waarde van het zakelijk onroerend goed in een regio.

25 4.2 Economische duurzaamheid in De Gouwestreek De Gouwestreek kenmerkt zich door een hoge economische kwaliteit. De regio heeft een gunstige afzet- en arbeidsmarkt en biedt veel ruimte voor economische activiteiten (productiefactor). De mate waarin het bedrijfsleven welvaart creëert, varieert sterk tussen de gemeenten in de Gouwestreek. Figuur 4.1 Economische duurzaamheid Productiefactor Afzet en arbeidsmarkt Vernieuwing Welvaartscreatie PROFIT ongunstig NL gunstig Gouda Reeuwijk Boskoop Waddinxveen Zuidplas Gouwestreek Bron: Rabobank Tekstvak 7 Economische structuur De Gouwestreek De sectorstructuur van het bedrijfsleven in de Gouwestreek laat een doorsnee zien van de economische structuur van Nederland als geheel. Het belang van de handel (groot- en detailhandel) en de zorgsector binnen de totale werkgelegenheid is groot. Hierbij concentreert de handel (en logistiek) zich in Waddinxveen en de zorg in Gouda. In Boskoop overheerst de agrarische sector (boomsierteelt). Reeuwijk en Zuidplas beschikken over een omvangrijke bouwsector. Sectorstructuur uitgedrukt in aandeel banen (2010) Vrije tijd sector Zorgsector Onderwijs Openbaar bestuur Overige zak. Dienstverlening Advies & Onderzoek sector Financiële instellingen Informatie en communicatie Horeca Vervoer en opslag Groot- en detailhandel Bouwnijverheid Industrie Agrarische sector Vrije tijd sector Zorgsector Onderwijs Openbaar bestuur Overige zak. Dienstverlening Advies & Onderzoek sector Financiële instellingen Informatie en communicatie Horeca Vervoer en opslag Groot- en detailhandel Bouwnijverheid Industrie Agrarische sector 0% 5% 10% 15% 20% 25% Gouwestreek Nederland 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Gouda Reeuwijk Boskoop Waddinxveen Zuidplas 24

Themabericht 2010/19. De Triple P Monitor: Nederland vanuit een duurzaam perspectief

Themabericht 2010/19. De Triple P Monitor: Nederland vanuit een duurzaam perspectief Themabericht 2010/19 De Triple P Monitor: Nederland vanuit een duurzaam perspectief Duurzaamheid heeft gaandeweg een bredere strekking gekregen dan de oorspronkelijke, puur ecologische betekenis. Naast

Nadere informatie

Triple P Alblasserwaard- Vijfheerenlanden. Piet Hoogendoorn, directievoorzitter Rabobank Alblasserwaard Noord en Oost

Triple P Alblasserwaard- Vijfheerenlanden. Piet Hoogendoorn, directievoorzitter Rabobank Alblasserwaard Noord en Oost Triple P Alblasserwaard- Vijfheerenlanden Piet Hoogendoorn, directievoorzitter Rabobank Alblasserwaard Noord en Oost Doel van het onderzoek Inzicht bieden in de sociale, economische en ecologische sterkten

Nadere informatie

Kansen voor Noord-Drenthe Triple P-monitor: onderzoek naar de duurzaamheid in Tynaarlo en Aa en Hunze.

Kansen voor Noord-Drenthe Triple P-monitor: onderzoek naar de duurzaamheid in Tynaarlo en Aa en Hunze. Kansen voor Noord-Drenthe Triple P-monitor: onderzoek naar de duurzaamheid in Tynaarlo en Aa en Hunze. Rabobank Noord-Drenthe. Een bank met ideeen. www.rabobank.nl/noord-drenthe Triple P-onderzoek Rabobank

Nadere informatie

Triple P Monitor Noord Twente. Samen-Werken aan een duurzame regio

Triple P Monitor Noord Twente. Samen-Werken aan een duurzame regio Triple P Monitor Noord Twente Samen-Werken aan een duurzame regio Juni 2013 Voorwoord Samen-werken aan een duurzaam Noord Twente Met meer dan honderd jaar ervaring zijn wij overtuigd van de kracht van

Nadere informatie

Factsheet bedrijventerrein Spaanse Polder, Gemeente Rotterdam/Schiedam

Factsheet bedrijventerrein Spaanse Polder, Gemeente Rotterdam/Schiedam Factsheet bedrijventerrein Spaanse Polder, Gemeente Rotterdam/Schiedam Factsheet bedrijventerrein Spaanse Polder, Gemeente Rotterdam/Schiedam A. Inleiding Deze factsheet geeft een bondig overzicht van

Nadere informatie

Station Nieuwe Meer Het internationale & inclusieve woon- en werkgebied van Nieuw West

Station Nieuwe Meer Het internationale & inclusieve woon- en werkgebied van Nieuw West Station Nieuwe Meer Het internationale & inclusieve woon- en werkgebied van Nieuw West 2030 Station Nieuwe Meer is niet alleen een nieuwe metrostation verbonden met Schiphol, Hoofddorp, Zuidas en de Amsterdamse

Nadere informatie

Samen werken aan een duurzame Amerstreek. Rabobank Amerstreek. Een bank met ideeën.

Samen werken aan een duurzame Amerstreek. Rabobank Amerstreek. Een bank met ideeën. Samen werken aan een duurzame Amerstreek Rabobank Amerstreek. Een bank met ideeën. Samen werken aan een duurzame Amerstreek Rabobank Amerstreek heeft in dit VN Jaar van de Coöperatie 2012 het economisch

Nadere informatie

Samen-Werken aan een duurzame regio. Triple P-onderzoek Alkmaar, Harenkarspel, Heerhugowaard, Langedijk en Schermer

Samen-Werken aan een duurzame regio. Triple P-onderzoek Alkmaar, Harenkarspel, Heerhugowaard, Langedijk en Schermer Samen-Werken aan een duurzame regio Triple P-onderzoek Alkmaar, Harenkarspel, Heerhugowaard, Langedijk en Schermer Oktober 2012 Inhoudsopgave Management summary... 4 1 Inleiding... 11 1.1 Duurzaamheid

Nadere informatie

Factsheet bedrijventerrein Mijlpolder, Gemeente Binnenmaas

Factsheet bedrijventerrein Mijlpolder, Gemeente Binnenmaas Factsheet bedrijventerrein Mijlpolder, Gemeente Binnenmaas Factsheet bedrijventerrein Mijlpolder, Gemeente Binnenmaas A. Inleiding Deze factsheet geeft een bondig overzicht van de maatschappelijke en economische

Nadere informatie

Samen werken aan een duurzame Amerstreek. Samen werken aan een. Triple P Monitor: onderzoek naar de duurzaamheid in de Amerstreek

Samen werken aan een duurzame Amerstreek. Samen werken aan een. Triple P Monitor: onderzoek naar de duurzaamheid in de Amerstreek Samen werken aan een duurzame Amerstreek Triple P Monitor: onderzoek naar de duurzaamheid in de Amerstreek November 2012 Voorwoord Rabobank Amerstreek heeft in dit VN Jaar van de Coöperatie 2012 het economisch

Nadere informatie

Bedrijventerrein Nieuw Mathenesse (Schiedam) Maatschappelijke waarde. Met de Kamer van Koophandel weet je wel beter

Bedrijventerrein Nieuw Mathenesse (Schiedam) Maatschappelijke waarde. Met de Kamer van Koophandel weet je wel beter Bedrijventerrein Nieuw Mathenesse (Schiedam) Maatschappelijke waarde Met de Kamer van Koophandel weet je wel beter Factsheet bedrijventerrein Nieuw Mathenesse, Gemeente Schiedam A. Inleiding Deze factsheet

Nadere informatie

Factsheet bedrijventerrein Stormpolder, Gemeente Krimpen aan de IJssel

Factsheet bedrijventerrein Stormpolder, Gemeente Krimpen aan de IJssel Factsheet bedrijventerrein Stormpolder, Gemeente Krimpen aan de IJssel Factsheet bedrijventerrein Stormpolder, Gemeente Krimpen aan de IJssel A. Inleiding Deze factsheet geeft een bondig overzicht van

Nadere informatie

Bedrijventerrein Kapelpolder (Maassluis) Maatschappelijke waarde. Met de Kamer van Koophandel weet je wel beter

Bedrijventerrein Kapelpolder (Maassluis) Maatschappelijke waarde. Met de Kamer van Koophandel weet je wel beter Bedrijventerrein Kapelpolder (Maassluis) Maatschappelijke Met de Kamer van Koophandel weet je wel beter Bedrijventerrein Kapelpolder, gemeente Maassluis A. Inleiding Deze factsheet geeft een bondig overzicht

Nadere informatie

De Koppeling Houten. Zichtlocatie te midden van de Houtense voorzieningen. Kantoorvestiging in de gemeente Houten

De Koppeling Houten. Zichtlocatie te midden van de Houtense voorzieningen. Kantoorvestiging in de gemeente Houten De Koppeling Houten Zichtlocatie te midden van de Houtense voorzieningen Kantoorvestiging in de gemeente Houten Kwaliteiten de Koppeling Centrale ligging in Houten Zichtlocatie langs belangrijkste weg

Nadere informatie

De Molenzoom. Kantoorlocaties in centrum van Houten. Kantoorvestiging in de gemeente Houten

De Molenzoom. Kantoorlocaties in centrum van Houten. Kantoorvestiging in de gemeente Houten De Molenzoom Kantoorlocaties in centrum van Houten Kantoorvestiging in de gemeente Houten Kwaliteiten Molenzoom Centrale ligging in Houten Zichtlocatie langs spoorlijn Nabij centrumvoorzieningen op het

Nadere informatie

Gemeente Houten Afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling Cluster Ontwikkeling, Sectie Ruimtelijke Ordening

Gemeente Houten Afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling Cluster Ontwikkeling, Sectie Ruimtelijke Ordening ** Vastgesteld oktober 2014 Cluster Ontwikkeling, Sectie Ruimtelijke Ordening Visie verplaatsing nietagrarische bedrijven binnen het buitengebied Status: vastgesteld door de gemeenteraad van Houten d.d.

Nadere informatie

Factsheet bedrijventerrein Pothof, Gemeente Rozenburg

Factsheet bedrijventerrein Pothof, Gemeente Rozenburg Factsheet bedrijventerrein Pothof, Gemeente Rozenburg Factsheet bedrijventerrein Pothof, Gemeente Rozenburg A. Inleiding Deze factsheet geeft een bondig overzicht van de maatschappelijke en economische

Nadere informatie

Het belang van het MKB

Het belang van het MKB MKB Regio Top 40 Themabericht Rogier Aalders De nieuwe MKB Regio Top 40 is uit. Zoals u van ons gewend bent, rangschikken we daarin de veertig Nederlandse regio s op basis van de prestaties van het MKB

Nadere informatie

Bedrijventerrein Kerkerak (Sliedrecht) Waardeloos of waardevol? Met de Kamer van Koophandel weet je wel beter

Bedrijventerrein Kerkerak (Sliedrecht) Waardeloos of waardevol? Met de Kamer van Koophandel weet je wel beter Bedrijventerrein Kerkerak (Sliedrecht) Waardeloos of waardevol? Met de Kamer van Koophandel weet je wel beter Factsheet bedrijventerrein Kerkerak, Gemeente Sliedrecht A. Inleiding Deze factsheet geeft

Nadere informatie

Heukelum. Zicht op de Linge

Heukelum. Zicht op de Linge Heukelum Zicht op de Linge Het stadje Heukelum is een van de vijf kernen van de gemeente Lingewaal. Heukelum ligt in de Tielerwaard, aan de zuidoever van de rivier de Linge, in een van de meest westelijke

Nadere informatie

Bedrijventerrein De Mient (Capelle a/d IJssel) Maatschappelijke waarde. Met de Kamer van Koophandel weet je wel beter

Bedrijventerrein De Mient (Capelle a/d IJssel) Maatschappelijke waarde. Met de Kamer van Koophandel weet je wel beter Bedrijventerrein De Mient (Capelle a/d IJssel) Maatschappelijke waarde Met de Kamer van Koophandel weet je wel beter Bedrijventerrein De Mient, gemeente Capelle a/d IJssel A. Inleiding Deze factsheet geeft

Nadere informatie

Bedrijventerrein Kethelvaart (Schiedam) Maatschappelijke waarde. Met de Kamer van Koophandel weet je wel beter

Bedrijventerrein Kethelvaart (Schiedam) Maatschappelijke waarde. Met de Kamer van Koophandel weet je wel beter Bedrijventerrein Kethelvaart (Schiedam) Maatschappelijke waarde Met de Kamer van Koophandel weet je wel beter Factsheet bedrijventerrein Kethelvaart Gemeente Schiedam 1. FACTSHEET BEDRIJVENTERREIN KETHELVAART,

Nadere informatie

Factsheet bedrijventerrein Kromme Gouwe, Gemeente Gouda

Factsheet bedrijventerrein Kromme Gouwe, Gemeente Gouda Factsheet bedrijventerrein Kromme Gouwe, Gemeente Gouda Factsheet bedrijventerrein Kromme Gouwe, Gemeente Gouda A. Inleiding Deze factsheet geeft een bondig overzicht van de maatschappelijke en economische

Nadere informatie

DUURZAME VERSTEDELIJKING & AGGLOMERATIEKRACHT

DUURZAME VERSTEDELIJKING & AGGLOMERATIEKRACHT Vereniging Deltametropool i.s.m. College van Rijksadviseurs DUURZAME VERSTEDELIJKING & AGGLOMERATIEKRACHT 14.10.2014 Metropolen zijn de krachtbronnen van de wereldeconomie De economische ontwikkeling concentreert

Nadere informatie

Werklandschap Meerpaal. Sport en werk centraal in Nederland. Bedrijfsvestiging in de gemeente Houten

Werklandschap Meerpaal. Sport en werk centraal in Nederland. Bedrijfsvestiging in de gemeente Houten Werklandschap Meerpaal Sport en werk centraal in Nederland Bedrijfsvestiging in de gemeente Houten Kwaliteiten Werklandschap Directe aansluiting op A27 Gebiedsoppervlak van 10 ha Flexibele kavelgrootte

Nadere informatie

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2015 Erfgoed positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 29 mei 2015. Utrecht.nl/onderzoek

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2015 Erfgoed positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 29 mei 2015. Utrecht.nl/onderzoek Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 015 Erfgoed positie van Utrecht uitgelicht IB Onderzoek, 9 mei 015 Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 86 1350 onderzoek@utrecht.nl

Nadere informatie

Triple P. Barendrecht Albrandswaard Ridderkerk. Een duurzaam perspectief op de regio

Triple P. Barendrecht Albrandswaard Ridderkerk. Een duurzaam perspectief op de regio Triple P Barendrecht Albrandswaard Ridderkerk Een duurzaam perspectief op de regio 2 3 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD...4 MANAGEMENT SUMMARY...5 1 INLEIDING...6 1.1 DUURZAAMHEID EN TRIPLE P...6 1.2 CENTRALE VRAAG:

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Midden-Holland, augustus 2017

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Midden-Holland, augustus 2017 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Midden-Holland, augustus 2017 Daling WW-uitkeringen in Midden-Holland minder sterk In augustus blijft het aantal lopende WW-uitkeringen in Midden-Holland nagenoeg gelijk. Van alle

Nadere informatie

Atlas voor gemeenten 2013: de positie van Utrecht. notitie van Onderzoek.

Atlas voor gemeenten 2013: de positie van Utrecht. notitie van Onderzoek. Atlas voor gemeenten 2013: de positie van Utrecht notitie van Onderzoek www.onderzoek.utrecht.nl mei 2013 Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl internet

Nadere informatie

De kracht van Midden-Holland. Koersnotitie Midden-Holland

De kracht van Midden-Holland. Koersnotitie Midden-Holland De kracht van Midden-Holland Koersnotitie Midden-Holland Oktober 2013 Positie Midden-Holland in zuidelijke Randstad In deze koersnotitie wordt weergegeven waar Midden-Holland voor staat, welke koers Midden-Holland

Nadere informatie

Sociale kracht in Houten Burgerpeiling 2014

Sociale kracht in Houten Burgerpeiling 2014 in Houten Burgerpeiling 2014 Onderzoek uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Houten Projectnummer 598 / 2015 Samenvatting Goede score voor Sociale Kracht in Houten Houten scoort over het algemeen goed als

Nadere informatie

Barometer Arbeidsmarkt Regio Achterhoek (BARA) Oktober 2011

Barometer Arbeidsmarkt Regio Achterhoek (BARA) Oktober 2011 Barometer Arbeidsmarkt Regio Achterhoek (BARA) Oktober 2011 In deze rapportage van het UWV WERKbedrijf worden de actuele ontwikkelingen op de regionale arbeidsmarkt kort toegelicht. Vanuit diverse bronnen

Nadere informatie

De arbeidsmarkt klimt uit het dal

De arbeidsmarkt klimt uit het dal Trends en ontwikkelingen arbeidsmarkt en onderwijs De arbeidsmarkt klimt uit het dal Het gaat weer beter met de arbeidsmarkt in, ofschoon de werkgelegenheid wederom flink daalde. De werkloosheid ligt nog

Nadere informatie

Ambitiedocument ter voorbereiding van de Economische visie gemeente Berg en Dal

Ambitiedocument ter voorbereiding van de Economische visie gemeente Berg en Dal Ambitiedocument ter voorbereiding van de Economische visie gemeente Berg en Dal Uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Berg en Dal Buck Consultants International Nijmegen, 25 maart 2016 1 Economisch DNA

Nadere informatie

Bijlage 4 Aan: portefeuillehoudersoverleg REO d.d Betreft: Aanalyse economische ontwikkelingen Voorne-Putten

Bijlage 4 Aan: portefeuillehoudersoverleg REO d.d Betreft: Aanalyse economische ontwikkelingen Voorne-Putten Bijlage 4 Aan: portefeuillehoudersoverleg REO d.d. 230114 Betreft: Aanalyse economische ontwikkelingen Voorne-Putten Sinds 2010 is de Economische Monitor Voorne-Putten een signalerend document inzake de

Nadere informatie

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2016 Thema Water. De positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 29 juni Utrecht.

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2016 Thema Water. De positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 29 juni Utrecht. Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2016 Thema Water De positie van Utrecht uitgelicht IB Onderzoek, 29 juni 2016 Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht Postbus 16200

Nadere informatie

Economische kracht van het MKB in Kop van Noord-Holland in 2011

Economische kracht van het MKB in Kop van Noord-Holland in 2011 Economische kracht van het MKB in Kop van Noord-Holland in 2011 Hoe meten we de economische kracht? In deze rapportage leest u hoe groot de economische kracht is van het midden- en kleinbedrijf (MKB) 1

Nadere informatie

Economische monitor. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 4 e editie. Opzet en inhoud

Economische monitor. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 4 e editie. Opzet en inhoud 4 e editie Economische monitor Voorne PutteN Opzet en inhoud In 2010 verscheen de eerste editie van de Economische Monitor Voorne-Putten, een gezamenlijk initiatief van de vijf gemeenten Bernisse, Brielle,

Nadere informatie

snel dan voorzien. In de komende jaren zal, afhankelijk van de (woning)marktontwikkeling/

snel dan voorzien. In de komende jaren zal, afhankelijk van de (woning)marktontwikkeling/ 2 Wonen De gemeente telt zo n 36.000 inwoners, waarvan het overgrote deel in de twee kernen Hellendoorn en Nijverdal woont. De woningvoorraad telde in 2013 zo n 14.000 woningen (exclusief recreatiewoningen).

Nadere informatie

Rosmalen zuid. Wijk- en buurtmonitor 2016

Rosmalen zuid. Wijk- en buurtmonitor 2016 Wijk- en buurtmonitor 2016 Rosmalen zuid Het stadsdeel Rosmalen ligt ten oosten van de rijksweg A2 en bestaat uit Rosmalen zuid en Rosmalen noord. Het oorspronkelijke zanddorp Rosmalen is vanaf eind jaren

Nadere informatie

Berenschot. De ambities, opgaven en uitdag ngen van de gemeente Bladel Rapport. Philip van Veller Johannes ten Hoor

Berenschot. De ambities, opgaven en uitdag ngen van de gemeente Bladel Rapport. Philip van Veller Johannes ten Hoor De ambities, opgaven en uitdag ngen van de gemeente Bladel Rapport Philip van Veller Johannes ten Hoor Laurens Vellekoop Pepijn van der Beek De ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel lnhoud

Nadere informatie

Economische visie. Gemeente Cranendonck

Economische visie. Gemeente Cranendonck Economische visie Gemeente Cranendonck Economische visie voor en door ondernemers Om in de toekomst de kansen en mogelijkheden op economisch gebied optimaal kunnen benutten, is een gezamenlijke koers en

Nadere informatie

VOOR WIE? WAAROM? WAT? DOOR WIE?

VOOR WIE? WAAROM? WAT? DOOR WIE? WAAROM? Keuzes op basis van kennis vraagt kennis. Koopstromen kunnen helpen bij inzicht in hoe de gemeente zich tot elkaar verhouden en welke gebieden en sectoren krachtig of juist zwak zijn. Om gebieden

Nadere informatie

Dordrecht in de Atlas 2013

Dordrecht in de Atlas 2013 in de Atlas Een aantrekkelijke stad om in te wonen, maar sociaaleconomisch kwetsbaar Inhoud:. Conclusies. Positie van. Bevolking. Wonen. De Atlas voor gemeenten wordt jaarlijks gepubliceerd. In mei is

Nadere informatie

Best. Introductie. Gemeente Best (bron:

Best. Introductie. Gemeente Best (bron: Best Best Introductie Best is een Noord-Brabantse gemeente, gelegen op ruim tien kilometer van de stad Eindhoven. De gemeente bestaat uit de centrale kern Best en twee kleine kernen, Aarle en De Vleut.

Nadere informatie

Bedrijventerrein Meerpaal. Ruimte en kwaliteit aan de rand van Houten. Bedrijfsvestiging in de gemeente Houten

Bedrijventerrein Meerpaal. Ruimte en kwaliteit aan de rand van Houten. Bedrijfsvestiging in de gemeente Houten Bedrijventerrein Meerpaal Ruimte en kwaliteit aan de rand van Houten Bedrijfsvestiging in de gemeente Houten Kwaliteiten Meerpaal Directe aansluiting op A27 Goede infrastructuur op het terrein Hoogwaardige

Nadere informatie

Kortom, uw Rabobank wil verantwoord bankieren voor een duurzame toekomst!

Kortom, uw Rabobank wil verantwoord bankieren voor een duurzame toekomst! Voorwoord De Rabobank Groep heeft maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaamheid hoog in het vaandel staan. De missie van de Rabobank Dommel en Aa luidt dan ook: "We willen met onze bedrijfsactiviteiten

Nadere informatie

Bedrijventerrein Vijfsluizen (Schiedam) Maatschappelijke waarde. Met de Kamer van Koophandel weet je wel beter

Bedrijventerrein Vijfsluizen (Schiedam) Maatschappelijke waarde. Met de Kamer van Koophandel weet je wel beter Bedrijventerrein Vijfsluizen (Schiedam) Maatschappelijke waarde Met de Kamer van Koophandel weet je wel beter Factsheet bedrijventerrein Vijfsluizen Gemeente Schiedam FACTSHEET BEDRIJVENTERREIN VIJFSLUIZEN,

Nadere informatie

Samenvatting WijkWijzer 2017

Samenvatting WijkWijzer 2017 Samenvatting WijkWijzer 2017 Bevolking & wonen Inwoners Op 1 januari 2017 telt Utrecht 343.134 inwoners. Met 47.801 inwoners is Vleuten-De Meern de grootste wijk van Utrecht, gevolgd door de wijk Noordwest.

Nadere informatie

Culemborg: ambities van een Vrijstad

Culemborg: ambities van een Vrijstad Culemborg: ambities van een Vrijstad 1. Kenmerken Culemborg Beeld Culemborg is bekend vanwege de historische binnenstad en centrale ligging. Historie, monumenten en beeldbepalende panden, Vrijstad, water,

Nadere informatie

BEVOLKINGSGROEI VERGELEKEN

BEVOLKINGSGROEI VERGELEKEN 31 mei 2016 KERNCIJFERS BUNNIK BEVOLKINGSOPBOUW De grafiek geeft de bevolkingspiramide voor Bunnik in 2013 weer. Iedere staaf representeert een leeftijdsklasse en toont het percentage dat deze leeftijdsklasse

Nadere informatie

SOCIAAL PERSPECTIEF. sociale structuurvisie Zaanstad 2009-2020

SOCIAAL PERSPECTIEF. sociale structuurvisie Zaanstad 2009-2020 SOCIAAL PERSPECTIEF sociale structuurvisie Zaanstad 2009-2020 SOCIAAL PERSPECTIEF sociale structuurvisie Zaanstad 2009-2020 De sociale ambitie: Zaanstad manifesteert zich binnen de metropoolregio Amsterdam

Nadere informatie

AgriFood Capital Monitor Belangrijkste feiten en cijfers

AgriFood Capital Monitor Belangrijkste feiten en cijfers AgriFood Capital Monitor 2018 Belangrijkste feiten en cijfers Inleiding AgriFood Capital Monitor In dit boekje presenteren wij de feiten en cijfers van de AgriFood Capital Monitor 2018*. De Monitor geeft

Nadere informatie

Onderzoek duurzame bedrijfsterreinen

Onderzoek duurzame bedrijfsterreinen Onderzoek duurzame bedrijfsterreinen In de afgelopen maanden heeft de Stichting Groene Hart samen met IVAM en Grontmij hard gewerkt aan het verduurzamen van vier bedrijfsterreinen ITC, gemeente Alphen

Nadere informatie

Juni Economische Barometer Bollenstreek. Verwachting voor 2011 en 2012

Juni Economische Barometer Bollenstreek. Verwachting voor 2011 en 2012 Verwachting voor 2011 en 2012 Juni 2011 CONCLUSIES Geleidelijk herstel van Nederlandse economie in 2011 en 2012. Regionale groei van werkgelegenheid in zakelijke dienstverlening was in 2010 sterker dan

Nadere informatie

1.1 Bevolkingsontwikkeling 9. 1.2 Bevolkingsopbouw 10. 1.2.1 Vergrijzing 11. 1.3 Migratie 11. 1.4 Samenvatting 12

1.1 Bevolkingsontwikkeling 9. 1.2 Bevolkingsopbouw 10. 1.2.1 Vergrijzing 11. 1.3 Migratie 11. 1.4 Samenvatting 12 inhoudsopgave Samenvatting 3 1. Bevolking 9 1.1 Bevolkingsontwikkeling 9 1.2 Bevolkingsopbouw 10 1.2.1 Vergrijzing 11 1.3 Migratie 11 1.4 Samenvatting 12 2. Ontwikkelingen van de werkloosheid 13 2.1 Ontwikkeling

Nadere informatie

TOEKOMSTVISIE LV OP DE KAART #LVOPDEKAART

TOEKOMSTVISIE LV OP DE KAART #LVOPDEKAART TOEKOMSTVISIE LV OP DE KAART TOEKOMSTVISIE LV OP DE KAART DIT IS Leidschendam-Voorburg is een actieve en betrokken gemeenschap waar mensen met plezier wonen, ondernemen en recreëren. Deze groene gemeente

Nadere informatie

Etten-Leur. (Bron: www. nederland-in-beeld.nl)

Etten-Leur. (Bron: www. nederland-in-beeld.nl) Etten-Leur (Bron: www. nederland-in-beeld.nl) Introductie Etten-Leur is een middelgrote gemeente in Brabant, gelegen ten westen van Breda. De gemeente bestaat uit één kern van ruim 40.000 inwoners. Door

Nadere informatie

Duiven. Introductie. Bron:

Duiven. Introductie. Bron: Duiven Duiven Introductie Duiven is een levendige gemeente, bestaande uit het dorp Duiven en de kleinere kernen Groessen en Loo, respectievelijk ten zuidoosten en zuidwesten van het dorp Duiven. De gemeente

Nadere informatie

Krimp in Fryslân. Inwonertal

Krimp in Fryslân. Inwonertal Krimp in Fryslân Bevolkingsdaling, lokaal en regionaal, is een vraagstuk van nu én de komende jaren. Hoewel pas over enkele decennia de bevolking van Fryslân als geheel niet meer zal groeien, is in sommige

Nadere informatie

'Maak werk van Vrije tijd in Brabant'

'Maak werk van Vrije tijd in Brabant' 'Maak werk van Vrije tijd in Brabant' OPROEP VANUIT DE VRIJETIJDSSECTOR Opgesteld door: Vrijetijdshuis Brabant, TOP Brabant, Erfgoed Brabant, Leisure Boulevard, NHTV, MKB, BKKC, Stichting Samenwerkende

Nadere informatie

Woningvoorraad en woningbehoefte in Nederland

Woningvoorraad en woningbehoefte in Nederland Wonen in Hilversum Woningvoorraad en woningbehoefte in Nederland De Nederlandse woningmarkt staat momenteel in het middelpunt van de belangstelling. Deze aandacht heeft vooral betrekking op de ordening

Nadere informatie

ONEN IN NOORD-HOLLAND NOORD

ONEN IN NOORD-HOLLAND NOORD ONEN IN NOORD-HOLLAND NOORD Hoe Noord-Holland Noord een rol kan spelen in de woningbehoefte voor de Amsterdamse regio 3 WAAROM oordolland oord HET GAAT GOED MET NOORD- HOLLAND NOORD. DE ECONOMIE IS KRACHTIG

Nadere informatie

Samenvatting UWV Arbeidsmarktprognose Met een doorkijk naar 2018

Samenvatting UWV Arbeidsmarktprognose Met een doorkijk naar 2018 Samenvatting UWV Arbeidsmarktprognose 2013-2014 Met een doorkijk naar 2018 Samenvatting UWV Arbeidsmarktprognose 2013-2014 Een belangrijke taak van UWV is het bij elkaar brengen van vraag en aanbod op

Nadere informatie

Perspectief voor de Achterhoek

Perspectief voor de Achterhoek Perspectief voor de Achterhoek 1 Perspectief voor de Achterhoek Aanleiding Op 23 september organiseerde De Maatschappij met Rabobank Noord- en Oost-Achterhoek een interactieve bijeenkomst met als doel

Nadere informatie

Aan de raad AGENDAPUNT 11. Doetinchem, 4 juli 2009 ALDUS BESLOTEN 9 JULI Economische visie en actieplan Dynamisch Duurzaam Doetinchem

Aan de raad AGENDAPUNT 11. Doetinchem, 4 juli 2009 ALDUS BESLOTEN 9 JULI Economische visie en actieplan Dynamisch Duurzaam Doetinchem Aan de raad AGENDAPUNT 11 ALDUS BESLOTEN 9 JULI 2009 Economische visie en actieplan Dynamisch Duurzaam Doetinchem Doetinchem, 4 juli 2009 Voorstel: 1. de foto van de sociaal-economische situatie in Doetinchem

Nadere informatie

Een gemeentelijk dorpenbeleid. Plattelandsacademie Leuven, 28 april

Een gemeentelijk dorpenbeleid. Plattelandsacademie Leuven, 28 april Een gemeentelijk dorpenbeleid Plattelandsacademie Leuven, 28 april Trends in de dorpen Wonen In het buitengebied neemt bevolking tot 2030 globaal toe In sommige gemeenten zal er krimp zijn Groei zal ook

Nadere informatie

Metropoolregio Rotterdam Den Haag. Marion Stein secretaris/algemeen directeur Stadsgewest Haaglanden m.stein@haaglanden.nl

Metropoolregio Rotterdam Den Haag. Marion Stein secretaris/algemeen directeur Stadsgewest Haaglanden m.stein@haaglanden.nl Metropoolregio Rotterdam Den Haag Marion Stein secretaris/algemeen directeur Stadsgewest Haaglanden m.stein@haaglanden.nl 2 3 Metropoolregio by night feb 2012 4 Aanleiding voor Metropoolregio RDH [1] Randstad

Nadere informatie

Economische monitor. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 5 e editie. Opzet en inhoud. Deze factsheet is de vijfde editie van de

Economische monitor. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 5 e editie. Opzet en inhoud. Deze factsheet is de vijfde editie van de 5 e editie Economische monitor Voorne PutteN Opzet en inhoud Deze factsheet is de vijfde editie van de Economische Monitor Voorne-Putten en presenteert recente economische ontwikkelingen van Voorne-Putten

Nadere informatie

Economische monitor. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 6 e editie. Opzet en inhoud

Economische monitor. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 6 e editie. Opzet en inhoud 6 e editie Economische monitor Voorne PutteN Opzet en inhoud Deze factsheet is de zesde editie van de Economische Monitor Voorne-Putten en presenteert recente economische ontwikkelingen van Voorne-Putten

Nadere informatie

Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025

Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025 Persbericht PB13 062 1 oktober 2013 9:30 uur Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025 Tussen 2012 en 2025 groeit de bevolking van Nederland met rond 650 duizend tot 17,4 miljoen

Nadere informatie

Regionale arbeidsmarktprognose

Regionale arbeidsmarktprognose Provincie Zeeland Afdeling Economie Regionale arbeidsmarktprognose 2011-2012 Inleiding Begin juni 2011 verscheen de rapportage UWV WERKbedrijf Arbeidsmarktprognose 2011-2012 Met een doorkijk naar 2016".

Nadere informatie

Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2019

Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2019 Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2019 Thema groei en krimp - De positie van Utrecht uitgelicht Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl

Nadere informatie

Blik op Leidschendam-Voorburg 2020

Blik op Leidschendam-Voorburg 2020 Blik op Leidschendam-Voorburg 2020 Een toekomstvisie voor Leidschendam-Voorburg De voormalige gemeenten Leidschendam en Voorburg kennen elk een eeuwenlange historie. Als gefuseerde gemeente gaat Leidschendam-Voorburg

Nadere informatie

Stoommachinemuseum met op de achtergrond De Kleine Vliet (Bron:

Stoommachinemuseum met op de achtergrond De Kleine Vliet (Bron: Medemblik Medemblik Introductie De stad Medemblik maakt deel uit van de Noord-Hollandse gemeente met dezelfde naam. De gemeente Medemblik bestaat uit 15 kernen met in totaal 43.000 inwoners. Wervershoof

Nadere informatie

1. Branding en voorzieningen in gehele subregio Cultuurhistorie benadrukken Toegankelijkheid zorg vergroten (sociaal, fysiek) Wie: overheid,

1. Branding en voorzieningen in gehele subregio Cultuurhistorie benadrukken Toegankelijkheid zorg vergroten (sociaal, fysiek) Wie: overheid, Transformatie van de woningvoorraad Een afname van het aantal huishoudens heeft gevolgen voor de woningvoorraad. Dit geldt ook vergrijzing. Vraag en aanbod sluiten niet meer op elkaar aan. Problemen van

Nadere informatie

1. Streekplan Brabant in balans

1. Streekplan Brabant in balans 1. Streekplan Brabant in balans Het plangebied is gelegen in de AHS-landschap; subzone leefgebied dassen en voor een deel (duinrand) binnen de GHS-natuur. De Interimstructuurvisie Noord-Brabant Brabant

Nadere informatie

Conferentie gebiedsontwikkeling

Conferentie gebiedsontwikkeling Conferentie gebiedsontwikkeling 31 oktober 2017 Dorpshuis Swanla Voorwoord Wethouder Hordijk #OntwikkelZuidplas Programma Opening door wethouder Hordijk Toelichting op het programma Presentatie een reis

Nadere informatie

SAMENVATTING SAMENVATTING

SAMENVATTING SAMENVATTING SAMENVATTING Hoe waardeert en beleeft de Nederlandse bevolking de ruimtelijke kwaliteit van haar leefomgeving? Deze nulmeting van de Belevingswaardenmonitor Nota Ruimte beschrijft hoe aantrekkelijk Nederlanders

Nadere informatie

Beter worden in wat we samen zijn!

Beter worden in wat we samen zijn! Beter worden in wat we samen zijn! Wie zijn we? Wat doen we? De gemeenten in de regio Stedendriehoek werken samen. Samen staan we sterk en maken we ons sterk voor het nog verder verbeteren van het VESTIGINGSKLIMAAT.

Nadere informatie

Rosmalen zuid. Wijk- en buurtmonitor 2018

Rosmalen zuid. Wijk- en buurtmonitor 2018 Wijk- en buurtmonitor 2018 Rosmalen zuid Het stadsdeel Rosmalen ligt ten oosten van de rijksweg A2 en bestaat uit Rosmalen zuid en Rosmalen noord. Het oorspronkelijke zanddorp Rosmalen is vanaf eind jaren

Nadere informatie

De Regio Top 40. Economisch presteren van het regionale bedrijfsleven

De Regio Top 40. Economisch presteren van het regionale bedrijfsleven Economisch presteren van het regionale bedrijfsleven September 2008 Een nieuwe naam, een nieuw model Ook dit jaar kent onze Regio Top 40 weer enkele verrassende uitkomsten. Lees in deze uitgave hoe winnaars

Nadere informatie

De Brabantse woningmarkt

De Brabantse woningmarkt De Brabantse woningmarkt Futura 31 oktober 2011 Frits Oevering De Brabantse woningmarkt Agenda Vraag naar woningen Regionale variatie in Nederland Omvang vraag Koopkracht Macro Verstrekkingsvoorwaarden

Nadere informatie

STRUCTUURVISIE DEN HAAG ZUIDWEST

STRUCTUURVISIE DEN HAAG ZUIDWEST concept DECEMBER 2003 GEMEENTE DIENST STEDELIJKE ONTWIKKELING CONCEPT versie december 2003 1 Gemeente Den Haag, Dienst Stedelijke Ontwikkeling Met medewerking van: Dienst Stadsbeheer Ingenieursbureau Den

Nadere informatie

De begroting van de provincie Utrecht voor Een samenvatting

De begroting van de provincie Utrecht voor Een samenvatting De begroting van de provincie Utrecht voor 2012 Een samenvatting Hoeveel gaat de provincie Utrecht in 2012 uitgeven? Waaraan en waarom? Dat leest u in deze samenvatting. U zult zien dat wij voor 2012 duidelijke

Nadere informatie

Mei Economische Barometer Valkenswaard en Waalre. Verwachting voor 2010 en 2011

Mei Economische Barometer Valkenswaard en Waalre. Verwachting voor 2010 en 2011 Verwachting voor 2010 en 2011 Mei 2010 CONCLUSIES Zakelijke dienstverlening domineert de economie van Waalre. Valkenswaard kent relatief veel industrie en groothandel. Afname van de werkgelegenheid doet

Nadere informatie

Aan de raad AGENDAPUNT 11. Doetinchem, 4 juli 2009. Economische visie en actieplan Dynamisch Duurzaam Doetinchem

Aan de raad AGENDAPUNT 11. Doetinchem, 4 juli 2009. Economische visie en actieplan Dynamisch Duurzaam Doetinchem Aan de raad AGENDAPUNT 11 Economische visie en actieplan Dynamisch Duurzaam Doetinchem Voorstel: 1. de foto van de sociaal-economische situatie in Doetinchem voor kennisgeving aannemen; 2. het beleidskader

Nadere informatie

Koers voor de toekomst

Koers voor de toekomst Koers voor de toekomst Er verandert veel in de wereld om ons heen. Neem alleen al de toenemende mobiliteit, of de economie die sterker lijkt dan ooit tevoren, en overal wordt gebouwd, en - om dichter in

Nadere informatie

Rosmalen noord. Wijk- en buurtmonitor 2016

Rosmalen noord. Wijk- en buurtmonitor 2016 Wijk- en buurtmonitor 2016 Rosmalen noord Het stadsdeel Rosmalen ligt ten oosten van de rijksweg A2 en bestaat uit Rosmalen zuid en Rosmalen noord. Het oorspronkelijke zanddorp Rosmalen is vanaf eind jaren

Nadere informatie

ONEN IN NOORD-HOLLAND NOORD

ONEN IN NOORD-HOLLAND NOORD ONEN IN NOORD-HOLLAND NOORD Hoe Noord-Holland Noord een rol kan spelen in de woningbehoefte voor de Amsterdamse regio 3 Wonen in Noord- Holland Noord Hoe Noord-Holland Noord een rol kan spelen in de woningbehoefte

Nadere informatie

Meerjarenprogramma Ambitiedocument 2016-2020

Meerjarenprogramma Ambitiedocument 2016-2020 Meerjarenprogramma Ambitiedocument 2016-2020 Agribusiness Economie & Logistiek Recreatie & Toerisme maandag 15 juni 2015, bijeenkomst voor raadsleden Naar een nieuw Programma Jaar 2011-2014 2015 2015 2015

Nadere informatie

Wijk- en buurtmonitor 2018 Vinkel

Wijk- en buurtmonitor 2018 Vinkel Wijk- en buurtmonitor 2018 Vinkel Vinkel grenst in het noorden aan de rijksweg A59 tussen s-hertogenbosch en Oss. Na een herindeling in 1993 viel het grootste gedeelte onder de gemeente Maasdonk. Begin

Nadere informatie

Introductie Metropoolregio Rotterdam Den Haag

Introductie Metropoolregio Rotterdam Den Haag Introductie Metropoolregio Rotterdam Den Haag Aanleiding voor Metropoolregio RDH [1] Randstad 2040 (Structuurvisie Rijk, 2008/09) Herwaardering belang steden voor economie Randstad geen samenhangende metropool

Nadere informatie

Samenvatting Ruimte om te Ondernemen integrale economische visie Pijnacker- Nootdorp

Samenvatting Ruimte om te Ondernemen integrale economische visie Pijnacker- Nootdorp Samenvatting Ruimte om te Ondernemen integrale economische visie Pijnacker- Nootdorp Ondernemers zorgen voor werkgelegenheid, innovatie en productiviteit en dragen daarmee bij aan de welvaart en welzijn

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Haaglanden en Zuid-Holland Centraal, augustus 2017

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Haaglanden en Zuid-Holland Centraal, augustus 2017 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Haaglanden en Zuid-Holland Centraal, augustus 2017 Daling WW-uitkeringen vlakt af In augustus blijft het aantal lopende WW-uitkeringen in Haaglanden en Zuid- Holland Centraal nagenoeg

Nadere informatie

EZ 2020. Over de veranderende rol(len) van gemeentelijke afdelingen Economische Zaken. Peter Louter www.bureaulouter.nl. Zwolle, 4 maart 2014

EZ 2020. Over de veranderende rol(len) van gemeentelijke afdelingen Economische Zaken. Peter Louter www.bureaulouter.nl. Zwolle, 4 maart 2014 EZ 2020 Over de veranderende rol(len) van gemeentelijke afdelingen Economische Zaken Peter Louter www.bureaulouter.nl Zwolle, 4 maart 2014 Drie strategische rollen 1. Preventie 2. Duiding 3. Integraliteit

Nadere informatie

Nieuwsbrief Zeeuwse arbeidsmarktmonitor Nummer 5: december 2015

Nieuwsbrief Zeeuwse arbeidsmarktmonitor Nummer 5: december 2015 Nieuwsbrief Zeeuwse arbeidsmarktmonitor Nummer : december 2 Zeeuwse ondernemers blijven gunstig gestemd Winstgevendheid bouwondernemers pas volgend jaar op peil Krapte aan personeel in sectoren ICT en

Nadere informatie

Bijlage 1: Inhoudsopgave Achtergronddocument

Bijlage 1: Inhoudsopgave Achtergronddocument Bijlage 1: Inhoudsopgave Achtergronddocument 1 Inleiding 6 1.1 Waarom een achtergronddocument? 6 1.2 Doel integrale structuurvisie 6 1.3 Doel van beleid: Waar doen we het voor? 6 1.3.1 Het doel van sociaal

Nadere informatie

1 Inleiding: de metamorfose van de arbeidsmarkt

1 Inleiding: de metamorfose van de arbeidsmarkt 1 Inleiding: de metamorfose van de arbeidsmarkt 1.1 De beroepsbevolking in 1975 en 2003 11 1.2 De werkgelegenheid in 1975 en 2003 14 Halverwege de jaren zeventig van de vorige eeuw trok de gemiddelde Nederlandse

Nadere informatie

FinQ Monitor van financieel bewustzijn en financiële vaardigheden van Nederlanders. Auteurs Jorn Lingsma Lisa Jager

FinQ Monitor van financieel bewustzijn en financiële vaardigheden van Nederlanders. Auteurs Jorn Lingsma Lisa Jager FinQ 2018 Monitor van financieel bewustzijn en financiële vaardigheden van Nederlanders Auteurs Jorn Lingsma Lisa Jager 14-1-2019 Projectnummer B3433 Achtergrond van de FinQ monitor Nederlanders in staat

Nadere informatie