Baten in beeld. Laten we ons niet arm rekenen --- Clingendael European Health Forum 2013 Snijden in de zorg: gaan we delen of kiezen?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Baten in beeld. Laten we ons niet arm rekenen --- Clingendael European Health Forum 2013 Snijden in de zorg: gaan we delen of kiezen?"

Transcriptie

1 Baten in beeld Laten we ons niet arm rekenen --- Clingendael European Health Forum 2013 Snijden in de zorg: gaan we delen of kiezen? 6 maart Kosten én baten in beeld... 2 Uitgavenbeheersing in de zorg: pijnloze en pijnlijke opties... 3 Patiënten over directe en indirecte baten... 5 Indirecte baten: impressies uit de recente literatuur Vooraf... 7 Diabetes: voorkómen van hypo s en arbeidsverzuim (VS)... 7 Therapietrouw bij diabetes en zorgkosten (VS)... 9 Vroege behandeling van depressie leidt tot hogere productiviteit en uitgespaarde zorgkosten (Nederland) Minder criminaliteit dankzij ADHD-middelen (Zweden) Weer aan het werk dankzij antiretrovirale middelen (Zuid-Afrika) Indirecte baten in euro s: een voorbeeld Arbeidsgerelateerde baten: we zijn er nog lang niet Conclusies Bijlage 1: Enquêteresultaten TNS-NIPO Bijlage 2: Uitgespaarde zorgkosten door nieuwe geneesmiddelen: wat leren we van econometrisch onderzoek?... 26

2 2 1. Kosten én baten in beeld De collectief gefinancierde zorguitgaven maken op dit moment ongeveer 10 procent uit van het bruto binnenlands product (BBP). 1 Dat is zo n 60 miljard euro. Per Nederlander, kinderen meegerekend, jaarlijks ruim euro. Voor een gezin met twee kinderen telt dit op tot euro per jaar. Economen verwachten dat de zorguitgaven de komende decennia verder zullen stijgen, tot minstens 15 procent van het BBP in Sommige ramingen komen nog veel hoger uit, tot wel 30 procent van het BBP in Als de zorguitgaven, zoals nu geval is, grotendeels collectief gefinancierd blijven, dan betekent dit een veel hogere belasting- en premiedruk en verdringing van andere productieve overheidsuitgaven zoals onderwijs en infrastructuur. De roep om beheersing van de zorguitgaven zal de komende jaren dan ook luider worden. Om te voorkomen dat hierbij de verkeerde keuzes worden gemaakt is het zaak een zo compleet mogelijk beeld te hebben van de baten van de zorg. Daarbij gaat het in de eerste plaats om baten in termen van gezondheidswinst, want dat is het hoofdproduct van de gezondheidszorg. Voor de gezondheidszorg als geheel heb ik een aantal jaren gelden becijferd dat de waarde van dit hoofdproduct ruimschoots opweegt tegen de kosten. 2 Dat betekent echter niet dat bij alle zorg de baten de kosten overtreffen. Evenmin betekent dit dat de zorg niet doelmatiger kan. Het is aannemelijk dat de gezondheidszorg ook bijproducten oplevert, bijvoorbeeld in de vorm van arbeidsgerelateerde baten. Over de omvang van deze indirecte baten van de zorg is nog weinig bekend, maar hier begint gelukkig verandering in te komen. Recent onderzoek laat zien dat goede zorg de kans op (behoud van) werk vergroot en het ziekteverzuim vermindert. Ook zijn er aanwijzingen dat goede gezondheidszorg (bijvoorbeeld de juiste medicatie) het beroep op mantelzorg vermindert, waardoor mantelzorgers meer deelnemen aan betaalde arbeid. In hetgeen volgt geef ik een aantal aansprekende voorbeelden van recent onderzoek naar deze indirecte baten van de zorg. Voor ik daaraan toekom ga ik eerst kort in op de context van kosten/baten-analyses in de zorg. 1 Het cijfer van 10 procent van het BBP is gebaseerd op de definitie van het Budgettair Kader Zorg (BKZ). Ook het CPB komt voor 2011 op 10 procent van het BBP (zie bijvoorbeeld de Macro Economische Verkenning 2012). Het Centraal Bureau voor de Statistiek komt op een nog veel hoger percentage: volgens het CBS belopen de zorguitgaven bijna 15 procent van het BBP. De oorzaak van dit verschil is dat het CBS een veel ruimere definitie van de zorg hanteert. Zo rekent het CBS ook kinderopvang, sociaal cultureel werk, ARBO-diensten en de opvang van asielzoekers tot de zorg. De BKZ-definitie sluit veel beter aan bij internationaal gangbare definities van de zorg. 2 Zie mijn boek Een beter Nederland: de Gouden Eieren van de Gezondheidszorg, Balans, 2010.

3 3 2. Uitgavenbeheersing in de zorg: pijnloze en pijnlijke opties 3 Het kabinet wil pakketbeslissingen in de toekomst meer dan nu het geval is baseren op een vergelijking van kosten en baten. In de terminologie van gezondheidseconomen: het criterium kosteneffectiviteit gaat een grotere rol spelen bij pakketbeslissingen. Naar de verwachting van het kabinet zal dit resulteren in forse besparingen op de zorguitgaven. Twee opmerkingen bij dit kabinetsvoornemen. Allereerst vormen de uitgaven aan de curatieve zorg niet het probleem als het gaat om de hoge zorguitgaven. Uit OESO-cijfers blijkt dat Nederland vrij sober is wat betreft de uitgaven aan de curatieve zorg (zie onderstaande figuur). We geven wel relatief veel uit aan de langdurige zorg. Het ligt daarom voor de hand de beleidsmaatregelen primair te richten op uitgavenbeheersing in de langdurige zorg. Mijn tweede opmerking: pakketverkleining in de curatieve zorg zal voor veel patiënten pijnlijk zijn. Zij moeten dan immers meer zelf gaan betalen, zich gaan bijverzekeren via de aanvullende polis, of afzien van (in een aantal gevallen) zinnige zorg. Daarom verdient het de voorkeur om in te zetten op maatregelen die bijdragen aan uitgavenbeheersing maar zonder negatieve effecten op kwaliteit en toegankelijkheid van de zorg. De volgende kansrijke maatregelen voldoen aan dit criterium: 3 Pijnlijk of pijnloos voor de patiënt. Pijnloze opties voor de patiënt kunnen nog steeds pijnlijk zijn voor zorgaanbieders in de zin van inkomensderving. Dat is echter niet iets waar het beleid zich druk om hoeft te maken. De zorg is voor de patiënt, niet voor de zorgaanbieder.

4 1. terugdringen van praktijkvariatie 2. verhogen van doelmatigheid 3. substitutie naar de 1 e lijn als dat goedkoper is 4. generieke substitutie 4

5 5 3. Patiënten over directe en indirecte baten Hoe kijken patiënten zelf aan tegen de (directe en indirecte) effecten van hun geneesmiddelen? Om hier een beeld van te krijgen heeft TNS-NIPO in opdracht van AMCHAM in januari 2013 een enquête uitgevoerd onder een panel van ruim 1137 respondenten, waaronder 813 chronisch zieken. De enquête bevatte onder meer de volgende stellingen: Zonder mijn huidige geneesmiddelen zou ik. 1 Me lichamelijk ziek voelen 2 Minder last hebben van bijwerkingen 3 Pijn hebben \ meer pijn hebben 4 Me psychisch minder goed voelen 5 Mindere kwaliteit van leven hebben 6 Niet meer leven 7 Een minder goed liefdesleven hebben 8 Meer moeite hebben met huishoudelijk werk 9 Niet goed voor mijn kinderen kunnen zorgen 10 Meer zorg nodig hebben 11 Niet of minder kunnen deelnemen aan betaalde arbeid* 12 Me vaker ziek moeten melden* 13 Niet (of minder) kunnen sporten * Alleen ingevuld door chronisch zieken met een baan, N=283 Respondenten hebben geantwoord op basis van een vijf-punts-schaal: 1 helemaal mee 2 grotendeels mee 3 4 grotendeels niet mee 5 helemaal niet mee Bijlage 1 bevat een grafische samenvatting van de antwoorden van de respondenten. Om de grafieken overzichtelijk te houden heb ik de vijf-punts-schaal ingedikt tot een drie-punts-schaal, waarbij 1 en 2, en 4 en 5 zijn samengevoegd: on De grafieken geven steeds de absolute aantallen respondenten (ongewogen). Door absolulate aantallen te presenteren (in plaats van procenetn), ziet de lezer ook meteen dat de meeste chronisch zieken in de 60+ categorie zitten. Een blik op de grafieken in bijlage 1 maakt dudielijk dat veel mensen met een chronische aandoening menen dat hun geneesmiddelen de kwaliteit van leven heeft verbeterd. Veel werkenden met een

6 6 chronsiche aandoeningen menen bovendien dat zij zonder hun geneesmiddelen minder zouden deelnemen aan betaalde arbeid en zich vaker ziek zouden hebben moeten melden. Ook verwavhten veel respondenten dat zij zonder genesmiddelen vaker zorg nodig zouden hebben gehad. Het geheel overziend concludeer ik dat de enquêteresultaten een uitstekende illustratie vormen van de diversiteit aan directe en indirecte baten van geneesmiddelen.

7 7 4. Indirecte baten: impressies uit de recente literatuur 4.1. Vooraf In deze paragraaf presenteer ik een aantal uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek naar de indirecte baten van (veelal farmacologische) zorg. De selectie van voorbeelden is gebaseerd op een literatuursearch voor de genoemde aandoeningen. Naast deze aandoenings-specifieke voorbeelden is er ook een econometrische literatuur over het effect van nieuwe geneesmiddelen (doorgaans niet uitgesplitst naar aandoening) op uitgespaarde zorgkosten elders in de zorg. Deze literatuur leidt niet tot eenduidige uitkomsten, vermoedelijk vanwege methodologische problemen en tekortkomingen in het achterliggende datamateriaal. In bijlage 2 ga ik hier nader op in Diabetes: voorkómen van hypo s en arbeidsverzuim (VS) Een veelvoorkomend probleem bij diabetespatiënten is zogeheten hypoglykemie of kortweg hypo. Een hypo is het gevolg van een te lage bloedglucosespiegel. Brod et al. (2011) 4 hebben voor vier landen het effect van Non-Severe Hypoglycemic Events (NSHE) op arbeidsverzuim verzuim onderzocht. Een NSHE is een hypo maar niet zo ernstig is dat direct hulp nodig is. Onderstaande grafiek vat hun bevindingen samen. De belangrijkste conclusie is dat in ongeveer 1 op de 5 hypo s tot arbeidsverzuim leidt. HYPO S LEIDEN TOT MEER VERZUIM Van alle respondenten met een NSHE de afgelopen maand: % dat zich hierdoor ziek heeft gemeld op het werk NSHE tijdens werktijd NSHE buiten werktijd NSHE 's nachts Totaal VS VK Duitsland Frankrijk Bron: Brod et al * Uit ander onderzoek is bekend dat de juiste medicatie de kans op een hypo kan verkleinen. Een voorbeeld van dergelijk onderzoek is samengevat in onderstaande figuur. 4 Brod et al. The Impact of Non-Severe Hypoglycemic Events on Work Productivity and Diabetes Management, Value Health 2011;14:

8 8 DE JUISTE GENEESMIDDELEN LEIDEN TOT MINDER HYPO S Bron: Hermansen et al. Diabetes Care 2006;29: Een gerelateerd onderzoek rond dit thema is Shelton Brown et al. (2011). 5 Zij hebben onderzocht of beter diabetes management leidt tot meer deelname en hogere productiviteit. Hun belangrijkste conclusies luiden als volgt: If the A1C level for an adult with diabetes fell by 10% due to better diabetes management, the likelihood of working increased by 0.44%. En: For men, a 10% reduction in blood sugar levels raised log wages by 0.62%. Bij de interpretatie van hun resultaten is van belang dat de gemiddelde Hba1c-waarde van de mannen in hun onderzoek ruim 9 was. De streefwaarde in Nederland bij diabetespatiënten is 7%. Een daling van 9% naar 7% is een daling van 30%. Als ik dit combineer met zojuist gerapporteerde de schattingen van Sheldon Brown et al. (2011) dan levert goed diabetesmanagement bij de deelnemers in hun onderzoek 1,3% extra arbeidsparticipatie op, plus een productiviteitsstijging van bijna 2%. 6 5 H. Shelton Brown et al., Diabetes and Employment Productivity: Does Diabetes Management Matter? Am J Manag Care. 2011;17(8): ). Zie ook Leiter LA, Yale JF, Chiasson JL, et al. Assessment of the impact of fear of hypoglycemic episodes on glycemic and hypoglycemia management. Can J Diabetes. 2005;29: In een ander onderzoek rapporteren Tunceli et al. (2007) rapporteren effecten van HbA1c op verzuim.6 Hun conclusie luidt als volgt:..employed men and women with A1C>10% lost an additional 5.4 h (P < 0.05) and 4.4 h (P < 0.01), respectively, in the past 4 weeks. Ook hier geldt dat moderne diabeteszorg help om de HbA1c waarde te verlagen, en dus bijdraagt aan een lager ziekteverzuim.

9 Therapietrouw bij diabetes en zorgkosten (VS) Asche et al. (2011) geven een overzicht van de literatuur over de klinische en economische effecten van therapietrouw bij diabetespatiënten. 7 Zij concluderen: Based on the literature, better adherence was found to be associated with improved glycemic control and decreased health care resource utilization. There was no consistent association between improved adherence and decreased health care costs. Little data were available on the association between adherence and quality of life. De conclusies van Stuart et al. (2011) sluiten hierbij aan. 8 Uit hun onderzoek blijkt dat het gebruik van moderne diabetesgeneesmiddelen per saldo leidt tot een daling van de zorguitgaven: Whatever the cause of nonadherence, we found that beneficiaries with better MPRs had lower spending on traditional Medicare Part A and Part B services. For statin users, a 10 percentage point increase in MPR was associated with U.S.$832 lower Medicare expenditures in the multivariate model (p<01). A 10 percentage point increase in MPR* for RAAS-Is was associated with U.S.$285 lower Medicare costs (po.05). To put these estimates in context, during our study timeframe a 30-pill statin fill averaged U.S.$80.95 and a 30-pill RAAS-I fill averaged U.S.$30.68 in 2006 dollars. For noncensored survivors in our sample, a 10 percentage point change in MPR would be equivalent to 3.6 months of use, which would cost U.S.$ and U.S.$ for statin and RAAS-I users, respectively. In other words, at the margin, utilization of both drugs was associated with net savings to the Medicare program. 7 Asche C. et al., A review of diabetes treatment adherence and the association with clinical and economic outcomes Clin Ther Jan;33(1): Stuart, B. et al., Does Medication Adherence Lower Medicare Spending among Beneficiaries with Diabetes?, Health Services Research 46:4 (August 2011).

10 Vroege behandeling van depressie leidt tot hogere productiviteit en uitgespaarde zorgkosten (Nederland) Een onderzoek van Smit et al. (2006) was gericht op vroege detectie en preventie behandeling van subklinische depressie. 9 Smit et al. rekruteerden hiertoe proefpersonen in de wachtkamer van een huisarts. Doel van deze studie was om te onderzoeken of het mogelijk was om het ontstaan van depressieve stoornissen te voorkómen. Alle patiënten die de huisarts bezochten, werden gescreend in de wachtkamer. In totaal werden 3825 patiënten gescreend, van wie er 216 met een subklische depressie gerandomiseerd verdeeld werden over de interventiegroep (begeleide zelfhulp met telefonische ondersteuning) of een controleconditie (gebruikelijke zorg). In dit geval is gebruikelijke zorg waarschijnlijk (de auteurs laten zich hier niet over uit) hetzelfde als niets doen tot het moment dat de patiënt een depressieve stoornis heeft ontwikkeld. Smit et al. (2011) vatten de uitkomsten als volgt samen: Primary care patients with subthreshold depression benefited from minimal contact psychotherapy as it reduced the risk of developing a full-blown depressive disorder from 18% to 12%. Voor ons doel is relevant dat gedurende de meetperiode de kosten van de interventie (gemiddeld 423 euro) ruimschoots werden goedgemaakt door a. besparingen op andere zorguitgaven en b. de monetaire waarde van meer deelname aan betaalde arbeid en hogere productiviteit op het werk (zie onderstaande tabel). Per saldo leverde de interventie netto een besparing op te opzichte van gebruikelijke zorg van ruim 2000 euro. 9 Smit, F. et al., Cost-effectiveness of preventing depression in primary care patients: a Randomised trial, Journal of Psychiatry (2006), 188, Bij subklinische depressies zijn er depressieve klachten zonder dat voldaan is aan de criteria voor een depressieve stoornis. Zie ook Cuijpers, P. en F. Smit, Subklinische depressie: een klinisch relevante conditie?, Tijdschrift voor Psychiatrie, 2008, vol. 50 no. 8.

11 11 Experimental group (E) Annual per capita cost ( ) Control group (C) Difference (E C) Mean (s.e.) Mean (s.e.) Diff. (s.e.) Direct medical costs Intervention GP Antidepressants Other medical Direct non-medical costs Indirect non-medical costs Work loss Work cut-back Domestic Total cost Bron: Smit et al P 4.5. Minder criminaliteit dankzij ADHD-middelen (Zweden) 10 In een recent artikel laten Lichtenstein et al. (2012) zien dat ADHD-patiënten minder vaak crimineel gedrag vertonen als zij geneesmiddelen tegen ADHD gebruiken. 11 Het onderzoek is gebaseerd op gegevens over 25,656 patiënten in de periode De resultaten zijn grafisch weergegeven in onderstaande grafiek. Het volgende citaat vat de conclusies van de onderzoekers samen: As compared with nonmedication periods, among patients receiving ADHD medication, there was a significant reduction of 32% in the criminality rate for men [...] and 41% for women. [ ]These findings raise the possibility that the use of medication reduces the risk of criminality among patients with ADHD. 10 Ander onderzoek laat zien dat ADHD leidt tot slechtere arbeidsmarktuitkomsten op later leeftijd. Zie Jason Fletcher, The Effects Of Childhood ADHD On Adult Labor Market Outcomes, Health Econ. (2013), epub ahead of print. Citaat: The employment reduction is between 10 and 14 percentage points, the earnings reduction is approximately 33% [..]. These findings, along with similar research showing that ADHD is linked with poor education outcomes and adult crime, suggest the importance of treating childhood ADHD to foster human capital. Hij concludeert dan ook: These findings, along with similar research showing that ADHD is linked with poor education outcomes and adult crime, suggest the importance of treating childhood ADHD to foster human capital. 11 Paul Lichtenstein et al., Medication for Attention Deficit Hyperactivity Disorder and Criminality, N Engl J Med 2012; 367: , November 22, 2012.

12 12 MINDER CRIMINALITEIT DOOR ADHD-MIDDELEN, ZWEDEN Bron: Lichtenstein et al., Weer aan het werk dankzij antiretrovirale middelen (Zuid-Afrika) In een onderzoek op basis van Zuid-Afrikaanse gegevens laten Bor et al. (2012) zien dat het gebruik van antiretrovirale middelen door HIV-patiënten leidt tot vrijwel volledige terugkeer naar de arbeidsmarkt. 12 Zie onderstaande figuur. HERSTEL VAN DEELNAME AAN BETAALD WERK BIJ HIV-PATIËNTEN, ZUID-AFRIKA Bron: Bor et al Bor et al. In A Study Of A Population Cohort In South Africa, HIV Patients On Antiretrovirals Had Nearly Full Recovery Of Employment, Health Aff 2012;31:

13 13 5. Indirecte baten in euro s: een voorbeeld Voor een volledige kosten/baten analyse moeten we niet alleen wat de baten van zorg zijn in termen van gezondheid, arbeidsparticipatie, vermeden zorgkosten etc. We moeten deze baten ook kunnen waarderen in euro s. Pas dan is het immers mogelijk te bepalen of de kosten de baten overtreffen. Door verschillende onderzoeksresultaten uit de (internationale) literatuur te combineren, aangevuld met een aantal plausibele aannames, is het vaak mogelijk dit te doen. Dat levert geen harde cijfers op, maar wel een bruikbare indicatie. Bij wijze van illustratie presenteer ik in deze paragraaf de resultaten van een case study over de directe en indirecte baten van nieuwe geneesmiddelen bij reumatoïde artritis. Het betreft zogeheten biologicals (met name TNF-alfaremmers). Voor de verantwoording van de cijfers verwijs ik naar een later dit jaar te publiceren onderzoek voor Nefarma. Reumatische artritis is een aandoening waarbij gewrichten chronisch ontstoken zijn. Het klassieke ziekteverloop is chronisch en veelal progressief, met onomkeerbare gewrichtsschade. In Nederland lijden een kleine mensen aan de aandoening, waarvan ongeveer 60% jonger is dan 65 jaar. Voor de toekomst wordt een stijging van het aantal patiënten verwacht als gevolg van bevolkingsgroei en vergrijzing. Patiënten met RA komen in aanmerking voor behandeling met een biological indien zij onvoldoende reageren op oudere, goedkopere geneesmiddelen. Dat succesvolle behandeling van RA bij een deel van de patiënten bijdraagt aan deelname aan betaalde arbeid en verminderd verzuim is aannemelijk, omdat een substantieel deel van de patiënten jonger is dan 65 jaar. Zie onderstaande grafiek. AANTAL PATIËNTEN MET RA NAAR LEEFTIJD mannen vrouwen Bron: Gommer AM (RIVM), Poos MJJC (RIVM). Reumatoïde artritis (RA): prevalentie, incidentie en sterfte naar leeftijd en geslacht. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Onderstaande figuur brengt de verschillende baten van de behandeling van RA met biologicals in beeld. Het betreft steeds de gemiddelde baten in euro s per gebruiker van biologicals, dus inclusief

14 waarde in euro's 14 gebruikers ouder dan 65 jaar. De directe baten in de vorm van gezondheidswinst zijn het grootst ( QALY-winst, waarbij QALY staat voor quality adjusted life year). Maar de indirecte baten, vooral in vorm van arbeidsgerelateerde baten, zijn ook substantieel. DIRECTE EN INDIRECTE BATEN BIOLOGICALS BIJ REUMATOÏDE ARTRITIS 10,000 8,000 6,000 4,000 2,000 0 QALY-w inst patient Arbeidsmarktbaten Bespaarde zorgkosten Arbeidspart. mantelzorg QALY-w inst mantelzorg Bron: Later dit jaar te verschijnen rapport voor Nefarma

15 15 6. Arbeidsgerelateerde baten: we zijn er nog lang niet De voorbeelden in de vorige twee paragrafen maken duidelijk dat de zorg nu al substantieel bijdraagt aan het verminderen van arbeidsverzuim en het bevorderen van het arbeidsaanbod. Toch zijn we er nog lang niet. Chronische aandoeningen resulteren nog steeds in grote economische kosten in de vorm van meer verzuim en minder deelname aan betaalde arbeid. Wat betreft verzuim: recent hebben De Graaf et al. (2011) 13 op basis van een representatieve steekproef van ruim werkenden de kosten van verzuim bij chronische somatische en psychische aandoeningen in beeld gebracht. De totale kosten waren volgens deze schatting ruim 7 miljard euro in het peiljaar En dit betreft nog alleen tijdelijke verzuim en het productiviteitsverlies van mensen met een baan. Er zijn ook mensen die door hun aandoening(en) helemaal geen baan hebben. Schattingen hiervan bij twee chronische aandoeningen diabetes en depressie, aandoeningen die veel mensen treffen in de arbeidsgerelateerde leeftijd (jonger dan 65) staan in onder staande tekstkaders. Maatschappelijke kosten lagere arbeidsparticipatie door diabetes Poortvliet et al. (2007) citeren onderzoek waaruit de volgende cijfers naar voren komen: Arbeidsparticipatie en arbeidsongeschiktheid, jaar Mensen met diabetes Arbeidsparticipatie 40% 63% Arbeidsongeschiktheid 27% 9% Bron: Poortvliet et al., Algemene bevolking Als deze cijfers een causaal effect weergeven, dan betekent dit een zeer fors verlies aan arbeidsparticipatie. In de arbeidsgerelateerde leeftijdsgroepen hebben 300 duizend personen diabetes (type I of II). 15 Als deze personen ruim 20% minder vaak deelnemen aan betaalde arbeid, dan betekent dit een verlies van 60 duizend productieve jaren als we uitgaan van voltijdsbanen. Bij een modaal inkomen (op dit moment euro per jaar) vertegenwoordigt dit een economische waarde van 2 miljard euro per jaar. Maatschappelijke kosten lagere arbeidsparticipatie door depressie Meijer et al. (2006) rapporteren dat van de 992 duizend mensen die in 2002 arbeidsongeschikt waren (WAO, WAZ en Wajong), ongeveer 53 duizend de diagnose depressieve episode hadden gekregen; dat is 5% van het totaal. 16 Gewaardeerd tegen een modaal inkomen (33 000) betekent dit in euro s van nu een maatschappelijke kostenpost van ruim 1,7 miljard euro. KOSTEN VAN VERZUIM DOOR PSYCHISCHE EN SOMATISCHE AANDOENINGEN* 13 De Graaf, M. et al., Verzuim door psychische en somatische aandoeningen bij werkenden: Resultaten van de Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study-2 (NEMESIS-2), Trimbos Instituut Utrecht, Poortvliet, M. et al. (2007), Diabetes in Nederland: Omvang, risicofactoren en gevolgen, nu en in de toekomst, RIVM Rapport / Bron: CBS Statline. 16 Meijer, S. et al. (2006), Gezond verstand: Evidence-based preventie van psychische stoornissen.

16 16 Dagen per miljoen werkenden Miljoen euro per miljoen werkenden, Miljoen euro, Nederland totaal A. Psychische aandoeningen Enigerlei stemmingsstoornis Depressieve stoornis Dysthymie Bipolaire stoornis Enigerlei angststoornis Paniekstoornis Agorafobie zonder paniekstoornis Sociale fobie Specifieke fobie Gegeneraliseerde angststoornis Enigerlei middelenstoornis Alcoholmisbruik Alcoholafhankelijkheid Drugsmisbruik Drugsafhankelijkheid ADHD Enigerlei psychische aandoening B. Chronische somatische aandoeningen Aandoeningen aan de luchtwegen Cardiovasculaire aandoeningen Spijsverteringsproblemen Diabetes Schildklierafwijking Chronische rugpijn Artritis 0,3 0 0 Migraine Aandoeningen aan het gezicht of gehoor Overige chronische somatische aandoeningen Enigerlei chronische somatische aandoeningen Enigerlei psychische of chronische somatische aandoeningen Bron: De Graaf et al., 2011, tabel 9, laatste kolom toegevoegd * De auteurs nemen aan dat 10% daling van de arbeidstijd leidt tot en productiedaling van slechts 8%. Als 10% daling van de arbeidstijd leidt tot een productiedaling van 10% zijn alle bedragen nog een kwart hoger.

17 17 7. Conclusies Goede (o.a. farmaceutische) zorg levert niet alleen gezondheidswinst op, maar ook een breed scale aan indirecte baten: Meer deelname aan betaalde arbeid Hogere productiviteit op het werk Minder arbeidsverzuim Uitgespaarde zorgkosten Minder overbelaste mantelzorgers Meer menselijk kapitaal Minder criminaliteit Een enquête door TNS-NIPO onder patiënten maakt het aannemelijk dat deze baten reëel zijn. Recent wetenschappelijk onderzoek bevestigt dit voor aandoeningen als HIV, reuma, ADHD, depressie, diabetes. We kunnen deze indirecte baten (in ieder geval voor een deel) uitdrukken in euro s. Dat maakt een complete kosten/batenanalyse van nieuwe geneesmiddelen (en andere vormen van zorg) mogelijk. Er zijn sterke aanwijzingen dat de indirecte baten fors zijn, en soms zelfs de uitgaven aan een middel helemaal rechtvaardigen. Deze conclusie is van belang in het licht van het kabinetsvoornemen om pakketbeslissingen in de toekomst meer dan nu het geval is te baseren op een vergelijking van kosten en baten. In de terminologie van gezondheidseconomen: het criterium kosteneffectiviteit gaat een grotere rol spelen bij pakketbeslissingen. Voor juiste keuzes over toelating van zorg is het dan belang dat zowel de directe als de indirecte baten op de juiste wijze worden meegenomen bij pakketbeslissingen. Op dit moment gebeurt dit onvoldoende, deels door het ontbreken van voldoende empirische onderbouwing van de indirecte baten.

18 18 Bijlage 1: Enquêteresultaten TNS-NIPO Deze bijlage bevat een grafische weergave van de in paragraaf 3 beschreven TNS-NIPO enquête. Zonder mijn huidige geneesmiddelen zou ik niet meer leven x-as: aantal personen* hart- en v aat diabetes astma copd on on on kanker psy chische aand. reuma artrose on on on hoge bloeddruk ov erige chr zktn on on *Respondenten hebben soms meerdere chronische aandoeningen Bron: TNS-NIPO

19 19 Zonder mijn huidige geneesmiddelen zou ik een mindere kwaliteit van leven hebben x-as: aantal personen* hart- en v aat diabetes astma copd on on on kanker psy chische aand. reuma artrose on on on hoge bloeddruk ov erige chr zktn on on *Respondenten hebben soms meerdere chronische aandoeningen Bron: TNS-NIPO Zonder mijn huidige geneesmiddelen zou ik me psychisch minder goed voelen x-as: aantal personen* hart- en v aat diabetes astma copd on on on kanker psy chische aand. reuma artrose on on on hoge bloeddruk ov erige chr zktn on on 100 *Respondenten hebben soms meerdere chronische aandoeningen Bron: TNS-NIPO

20 20 Zonder mijn huidige geneesmiddelen zou ik meer zorg nodig hebben x-as: aantal personen* hart- en v aat diabetes astma copd on on on kanker psy chische aand. reuma artrose on on on hoge bloeddruk ov erige chr zktn on on *Respondenten hebben soms meerdere chronische aandoeningen Bron: TNS-NIPO Zonder mijn huidige geneesmiddelen zou ik niet goed voor mijn kinderen kunnen zorgen x-as: aantal personen* hart- en v aat diabetes astma copd on on on kanker psy chische aand. reuma artrose on on on hoge bloeddruk ov erige chr zktn on on *Respondenten hebben soms meerdere chronische aandoeningen Bron: TNS-NIPO

21 21 Zonder mijn huidige geneesmiddelen zou ik niet kunnen werken x-as: aantal personen* hart- en v aat diabetes astma copd on on on kanker psy chische aand. reuma artrose on on on hoge bloeddruk ov erige chr zktn on on *Respondenten hebben soms meerdere chronische aandoeningen Bron: TNS-NIPO Als ik geen medicijnen zou gebruiken, zou ik me vaker ziek moeten melden op mijn werk x-as: aantal personen* hart- en v aat diabetes astma copd on on on kanker psy chische aand. reuma artrose on on on hoge bloeddruk ov erige chr zktn on on *Respondenten hebben soms meerdere chronische aandoeningen Bron: TNS-NIPO

22 22 Als ik geen medicijnen zou gebruiken, zou ik niet of minder kunnen sporten x-as: aantal personen* hart- en v aat diabetes astma copd on on on kanker psy chische aand. reuma artrose on on on hoge bloeddruk ov erige chr zktn on on 100 *Respondenten hebben soms meerdere chronische aandoeningen Bron: TNO-NIPO Zonder mijn huidige geneesmiddelen zou ik meer moeite hebben met huishoudelijk werk x-as: aantal personen* hart- en v aat diabetes astma copd on on on kanker psy chische aand. reuma artrose on on on hoge bloeddruk ov erige chr zktn on on *Respondenten hebben soms meerdere chronische aandoeningen Bron: TNS-NIPO

23 23 Zonder mijn huidige geneesmiddelen zou ik me lichamelijk ziek voelen x-as: aantal personen* hart- en v aat diabetes astma copd on on on kanker psy chische aand reuma artrose on on on hoge bloeddruk 100 ov erige chr zktn on on *Respondenten hebben soms meerdere chronische aandoeningen Bron: TNS-NIPO Zonder mijn huidige geneesmiddelen zou ik een minder goed liefdesleven hebben x-as: aantal personen* hart- en v aat diabetes astma copd on on on 100 kanker psy chische aand. reuma artrose on on on hoge bloeddruk ov erige chr zktn on on *Respondenten hebben soms meerdere chronische aandoeningen Bron: TNS-NIPO

24 24 Zonder mijn huidige geneesmiddelen zou ik meer pijn hebben x-as: aantal personen* hart- en v aat diabetes astma copd on on on kanker psy chische aand. reuma artrose on on on hoge bloeddruk ov erige chr zktn on on *Respondenten hebben soms meerdere chronische aandoeningen Bron: TNO-NIPO Zonder mijn huidige geneesmiddelen zou ik minder last hebben van bijwerkingen x-as: aantal personen* hart- en v aat diabetes astma copd on on on kanker psy chische aand. reuma artrose on on on hoge bloeddruk ov erige chr zktn on on *Respondenten hebben soms meerdere chronische aandoeningen Bron: TNO-NIPO Bijlage 2: Uitgespaarde zorgkosten door nieuwe geneesmiddelen: wat leren we van econometrisch onderzoek?

25 25 Eerder onderzoek van de Amerikaanse onderzoeker (en eerdere Clingendael-spreker) Frank Lichtenberg lijkt uit te wijzen dat innovatieve geneesmiddelen zeer forse besparingen op zorgkosten elders opleveren. 17 In een artikel uit 1996 kwam hij zelfs tot de conclusie dat elke dollar uitgegeven aan nieuwe geneesmiddelen uiteindelijk netto ruim 2 dollar aan besparingen oplevert elders in de zorg: A 1$ increase in pharmaceutical expenditure is associated with a $3.65 reduction in hospital care expenditure (ignoring any indirect cost of hospitalization), but it may also be associated with a $154 increase in expenditure on ambulatory care. In een later artikel (2009) komt hij op basis van nieuwere gegevens, ditmaal uitsluitend voor de behandeling van hart- en vaatziekten, tot een soortgelijke conclusie: 18 The estimates also indicate that the use of newer cardiovascular drugs has reduced the average length of stay and the age-adjusted cardiovascular mortality rate, but not the number of potential years of life lost due to cardiovascular disease before age 70 per population. The estimates indicate that if drug vintage had not increased during , hospitalization and mortality would have been higher in We estimate that per capita expenditure on cardiovascular hospital stays would have been 70% ($89) higher in 2004 had drug vintage not increased during Per capita expenditure on cardiovascular drugs would have been lower in 2004 had drug vintage not increased during However, our estimate of the increase in expenditure on cardiovascular hospital stays is about 3.7 times as large as our estimate of the reduction in per capita expenditure for cardiovascular drugs that would have occurred ($24). Ook Stuart et al. (2009) concluderen op basis van econometrisch onderzoek dat nieuwe geneesmiddelen een forse besparing op de ziekenhuiskosten opleveren. 19 Chandra et al. (2010) laten zien dat hogere bijbetalingen voor geneesmiddelen en doktersbezoek resulteren in meer ziekenhuisopnames: 20 In the Medicare program, increases in cost sharing by a supplemental insurer can exert financial externalities. We study a policy change that raised patient cost sharing for the supplemental insurer for retired public employees in California. [..] We find that physician visits and prescription drug usage have elasticities that are similar to those of the RAND Health Insurance Experiment (HIE). Unlike the HIE, however, we find substantial offset 17 Lichtenberg, F. R. 1996, Do (More and Better) Drugs Keep People out of Hospitals? American Economic Review 86 (2): Lichtenberg, F. R. Are the Benefits of Newer Drugs Worth Their Cost? Evidence from the 1996 MEPS. Health Affairs 20 (5): Lichtenberg, F. R Benefits and Costs of Newer Drugs: An Update. Working Paper National Bureau of Economic Research. Zie ook: Civan, A, et al. The effect of newer drugs on health spending: do they really increase the costs? Health Econ May;19(5): Frank Lichtenberg, Have newer cardiovascular drugs reduced hospitalization? Evidence from longitudinal country-level data on 20 OECD countries, health econ. 18: (2009). 19 Bruce C. Stuart, Jalpa A. Doshi, and Joseph V. Terza, Assessing the Impact of Drug Use on Hospital Costs, Health Services Research 44:1 (February 2009). 20 Chandra, A., J. Gruber, en R. McKnight, Patient Cost-Sharing and Hospitalization Offsets in the Elderly, American Economic Review 2010, 100:1,

26 26 effects in terms of increased hospital utilization. The savings from increased cost sharing accrue mostly to the supplemental insurer, while the costs of increased hospitalization accrue mostly to Medicare. De literatuur is echter niet unaniem wat betreft de kostenbesparingen elders in de zorg door nieuwe geneesmiddelen. Een poging tot replicatie van het onderzoek van Lichtenberg met recentere data vindt geen kostenbesparingen elders in de zorg (Law en Grépin, 2010). 21 Zij geven echter ook aan dat hun eigen schattingen in strijd zijn met het beschikbare klinisch onderzoek: Whether newer pharmaceuticals justify their higher costs by reducing other health expenditures has generated significant debate. We replicate a frequently cited paper by Lichtenberg on drug offsets and find the results disappear using a more appropriate model or updated dataset. Further, we test the suitability of similar methods using newer hypertension drugs. We find our observational results run counter to well-established clinical evidence on comparative efficacy and conclude that our model, as well as other studies that do not adequately control for unobserved characteristics that jointly determine drug choice and health expenditures, are likely subject to significant bias. De laatste constatering is reden om de uitgespaarde zorgkosten en andere indirecte baten te onderzoeken aan de hand van case-studies voor individuele middelen/aandoeningen. Dit maakt het mogelijk de uitkomsten van klinisch onderzoek te combineren met economische kengetallen. In de reuma-casus in paragraaf 5 is deze aanpak gevolgd. 21 Law, M. en K. Grépin, Is newer always better? Re-evaluating the benefits of newer pharmaceuticals, Journal of Health Economics 29 (2010) ,

Baten in beeld --- Achtergrondpaper voor het. 6 maart 2013. Inhoud

Baten in beeld --- Achtergrondpaper voor het. 6 maart 2013. Inhoud Baten in beeld --- Achtergrondpaper voor het 13 e Clingendael European Health Forum, 6 maart 2013 Inhoud 1. Kosten én baten in beeld... 2 2. Uitgavenbeheersing in de zorg: pijnloze en pijnlijke opties...

Nadere informatie

BATEN IN BEELD. Als we gaan kiezen in de curatieve zorg, dan graag op basis van alle kosten en baten

BATEN IN BEELD. Als we gaan kiezen in de curatieve zorg, dan graag op basis van alle kosten en baten BATEN IN BEELD Als we gaan kiezen in de curatieve zorg, dan graag op basis van alle kosten en baten Clingendael Health Forum / 6 maart 2013 Eigenlijk heb ik maar 10 minuten Vooraf I: big farma = boeven?

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra

Nadere informatie

Investeren in geestelijke gezondheid op de werkvloer, loont dat?

Investeren in geestelijke gezondheid op de werkvloer, loont dat? Investeren in geestelijke gezondheid op de werkvloer, loont dat? Lieven Annemans Universiteit Gent Maart 2016 Two views in health economics Health care as a cost Health care as an investment Annual growth

Nadere informatie

The relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope

The relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope The relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope Een onderzoek naar de relatie tussen sociale steun en depressieve-

Nadere informatie

De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag. The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior

De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag. The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior Martin. W. van Duijn Student: 838797266 Eerste begeleider:

Nadere informatie

Invloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur

Invloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur Invloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur M. Zander MSc. Eerste begeleider: Tweede begeleider: dr. W. Waterink drs. J. Eshuis Oktober 2014 Faculteit Psychologie en Onderwijswetenschappen

Nadere informatie

Zes casestudies ARBEIDSBATEN EN UITGESPAARDE ZORGKOSTEN DOOR INNOVATIEVE GENEESMIDDELEN. Marc Pomp. Marc Pomp. Borstkanker. Hypertensie.

Zes casestudies ARBEIDSBATEN EN UITGESPAARDE ZORGKOSTEN DOOR INNOVATIEVE GENEESMIDDELEN. Marc Pomp. Marc Pomp. Borstkanker. Hypertensie. ARBEIDSBATEN EN UITGESPAARDE ZORGKOSTEN DOOR INNOVATIEVE GENEESMIDDELEN Borstkanker Marc Pomp ARBEIDSBATEN EN UITGESPAARDE ZORGKOSTEN DOOR INNOVATIEVE GENEESMIDDELEN Zes casestudies Hypertensie Diabetes

Nadere informatie

Introduction Henk Schwietert

Introduction Henk Schwietert Introduction Henk Schwietert Evalan develops, markets and sells services that use remote monitoring and telemetry solutions. Our Company Evalan develops hard- and software to support these services: mobile

Nadere informatie

Diagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie

Diagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie Diagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie Willemijn Scholten NEDKAD 2015 Stelling In de DSM 6 zullen angst en depressie één stoornis zijn Achtergrond Waxing and waning

Nadere informatie

Kosten en baten van lokale gezondheidspromotie

Kosten en baten van lokale gezondheidspromotie Kosten en baten van lokale gezondheidspromotie Prof. Dr. Lieven Annemans Ghent University, Brussels University Lieven.annemans@ugent.be Lieven.annemans@vub.ac.be VIGeZ April 2013 1 Growth 7% Eén van de

Nadere informatie

Samenvatting van: Zorgkosten en maatschappelijke baten van reumatherapieën bij reumatoïde artritis

Samenvatting van: Zorgkosten en maatschappelijke baten van reumatherapieën bij reumatoïde artritis Samenvatting van: Zorgkosten en maatschappelijke baten van reumatherapieën bij reumatoïde artritis Iris Blankers Annelise Notenboom Carlien Schrijvershof Het rapport is te downloaden van www.ape.nl Nadere

Nadere informatie

Janus de Koekoekskip. Een nieuw sprookje voor de gezondheidszorg. Johan Polder. TRANZO / BMS Den Bosch, 15 december 2010

Janus de Koekoekskip. Een nieuw sprookje voor de gezondheidszorg. Johan Polder. TRANZO / BMS Den Bosch, 15 december 2010 Janus de Koekoekskip Een nieuw sprookje voor de gezondheidszorg Johan Polder TRANZO / BMS Den Bosch, 15 december 2010 NRC, 20 november 2010 Inhoud 1. Macro economie & Zorg 2. Dilemma s voor de toekomst

Nadere informatie

De Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim

De Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim De Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim The Relationship between Work Pressure, Mobbing at Work, Health Complaints and Absenteeism Agnes van der Schuur Eerste begeleider:

Nadere informatie

Running head: MINDFULNESS, CONTINGENTE ZELFWAARDERING EN DEPRESSIE 1. De Invloed van een Gecombineerde Mindfulnessbehandeling op

Running head: MINDFULNESS, CONTINGENTE ZELFWAARDERING EN DEPRESSIE 1. De Invloed van een Gecombineerde Mindfulnessbehandeling op Running head: MINDFULNESS, CONTINGENTE ZELFWAARDERING EN DEPRESSIE 1 De Invloed van een Gecombineerde Mindfulnessbehandeling op Contingente Zelfwaardering en Depressieve Klachten. Tammasine Netteb Open

Nadere informatie

Casper Schoemaker & Nancy Hoeymans 29 november 2007. Kwaliteit van leven en kosteneffectiviteitsonderzoek

Casper Schoemaker & Nancy Hoeymans 29 november 2007. Kwaliteit van leven en kosteneffectiviteitsonderzoek Casper Schoemaker & Nancy Hoeymans 29 november 2007 Kwaliteit van leven en kosteneffectiviteitsonderzoek Structuur presentatie 1. Imago psychische stoornissen en GGZ 2. Beproefde argumenten in politiek

Nadere informatie

Effecten van een op MBSR gebaseerde training van. hospicemedewerkers op burnout, compassionele vermoeidheid en

Effecten van een op MBSR gebaseerde training van. hospicemedewerkers op burnout, compassionele vermoeidheid en Effecten van een op MBSR gebaseerde training van hospicemedewerkers op burnout, compassionele vermoeidheid en compassionele tevredenheid. Een pilot Effects of a MBSR based training program of hospice caregivers

Nadere informatie

Is valpreventie kosteneffectief?

Is valpreventie kosteneffectief? Is valpreventie kosteneffectief? Prof. Dr. Lieven Annemans Ghent University, Brussels University Lieven.annemans@ugent.be Lieven.annemans@vub.ac.be Maart 2014 1 Reactie van de overheden op de crisis Jaarlijkse

Nadere informatie

De causale Relatie tussen Intimiteit en Seksueel verlangen en de. modererende invloed van Sekse en Relatietevredenheid op deze relatie

De causale Relatie tussen Intimiteit en Seksueel verlangen en de. modererende invloed van Sekse en Relatietevredenheid op deze relatie Causale Relatie tussen intimiteit en seksueel verlangen 1 De causale Relatie tussen Intimiteit en Seksueel verlangen en de modererende invloed van Sekse en Relatietevredenheid op deze relatie The causal

Nadere informatie

Differences in stress and stress reactivity between highly educated stay-at-home and working. mothers with spouse and young children

Differences in stress and stress reactivity between highly educated stay-at-home and working. mothers with spouse and young children 1 Differences in stress and stress reactivity between highly educated stay-at-home and working mothers with spouse and young children Verschil in stress en stressreactiviteit tussen hoogopgeleide thuisblijf-

Nadere informatie

Waarom stijgen de uitgaven? Prijs- en volume. Vergrijzing als kostenbom. Kostenontwikkeling 1999-2003 Bron: Zorg voor euro s-2

Waarom stijgen de uitgaven? Prijs- en volume. Vergrijzing als kostenbom. Kostenontwikkeling 1999-2003 Bron: Zorg voor euro s-2 Zorguitgaven, 1972-2009 miljard euro (bron:cbs) Macro-economie, gezondheid en zorg Johan Polder 1 NVAG Jubileumcongres 19 november 2010 Zorguitgaven, 1972-2009 miljard euro Zorguitgaven, 1972-2009 miljard

Nadere informatie

Beroepsziekten te lijf met de RI&E!

Beroepsziekten te lijf met de RI&E! Beroepsziekten te lijf met de RI&E! + Dr. Paul Kuijer, p.p.kuijer@amc.uva.nl Coronel Instituut voor Arbeid & Gezondheid, Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Polikliniek Mens & Arbeid Beroepsziekte?

Nadere informatie

Keuzetwijfels in de Emerging Adulthood rondom Studie- en Partnerkeuze. in Relatie tot Depressie

Keuzetwijfels in de Emerging Adulthood rondom Studie- en Partnerkeuze. in Relatie tot Depressie 1 Keuzetwijfels in de Keuzetwijfels in de Emerging Adulthood rondom Studie- en Partnerkeuze in Relatie tot Depressie Open Universiteit Nederland Masterscriptie (S58337) Naam: Ilse Meijer Datum: juli 2011

Nadere informatie

Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch. en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa. Physical factors as predictors of psychological and

Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch. en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa. Physical factors as predictors of psychological and Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa Physical factors as predictors of psychological and physical recovery of anorexia nervosa Liesbeth Libbers

Nadere informatie

Effectiviteit en economische impact van beweegprogramma s op de werkplek

Effectiviteit en economische impact van beweegprogramma s op de werkplek Effectiviteit en economische impact van beweegprogramma s op de werkplek Karin Proper Afdeling Sociale Geneeskunde, EMGO+ Instituut, VUmc, Amsterdam Body@Work, Onderzoekscentrum Bewegen, Arbeid en Gezondheid

Nadere informatie

De Relatie Tussen Persoonskenmerken en Ervaren Lijden bij. Verslaafde Patiënten met PTSS

De Relatie Tussen Persoonskenmerken en Ervaren Lijden bij. Verslaafde Patiënten met PTSS Persoonskenmerken en ervaren lijden bij verslaving en PTSS 1 De Relatie Tussen Persoonskenmerken en Ervaren Lijden bij Verslaafde Patiënten met PTSS The Relationship between Personality Traits and Suffering

Nadere informatie

Zorg voor geest kost nog steeds het meest

Zorg voor geest kost nog steeds het meest Zorg voor geest kost nog steeds het meest Publicatiedatum: 28-11-2013 In is 19,6 miljard euro uitgegeven voor de behandeling van psychische stoornissen, 22% van de totale uitgaven voor zorg en welzijn

Nadere informatie

Running head: OPVOEDSTIJL, EXTERNALISEREND PROLEEMGEDRAG EN ZELFBEELD

Running head: OPVOEDSTIJL, EXTERNALISEREND PROLEEMGEDRAG EN ZELFBEELD 1 Opvoedstijl en Externaliserend Probleemgedrag en de Mediërende Rol van het Zelfbeeld bij Dak- en Thuisloze Jongeren in Utrecht Parenting Style and Externalizing Problem Behaviour and the Mediational

Nadere informatie

De Samenhang tussen Dagelijkse Stress en Depressieve Symptomen en de Mediërende Invloed van Controle en Zelfwaardering

De Samenhang tussen Dagelijkse Stress en Depressieve Symptomen en de Mediërende Invloed van Controle en Zelfwaardering De Samenhang tussen Dagelijkse Stress en Depressieve Symptomen en de Mediërende Invloed van Controle en Zelfwaardering The Relationship between Daily Hassles and Depressive Symptoms and the Mediating Influence

Nadere informatie

Type Dementie als Oorzaak van Seksueel Ontremd Gedrag. Aanwezigheid van het Gedrag bij Type Alzheimer?

Type Dementie als Oorzaak van Seksueel Ontremd Gedrag. Aanwezigheid van het Gedrag bij Type Alzheimer? Type Dementie als Oorzaak van Seksueel Ontremd Gedrag Aanwezigheid van het Gedrag bij Type Alzheimer? Type of Dementia as Cause of Sexual Disinhibition Presence of the Behavior in Alzheimer s Type? Carla

Nadere informatie

Bent u gemotiveerd? L.E.J. Gerretsen Studentnummer: Eerste begeleider: prof. dr. L. Lechner Tweede begeleider: Dr. A.

Bent u gemotiveerd? L.E.J. Gerretsen Studentnummer: Eerste begeleider: prof. dr. L. Lechner Tweede begeleider: Dr. A. Bent u gemotiveerd? Een Experimenteel Onderzoek naar de Invloed van een op het Transtheoretisch Model Gebaseerde Interventie op de Compliance bij de Fysiotherapeutische Behandeling van Psychiatrische Patiënten

Nadere informatie

Scholing voor oudere werknemers: literatuuroverzicht en kosten-baten analyse

Scholing voor oudere werknemers: literatuuroverzicht en kosten-baten analyse Scholing voor oudere werknemers: literatuuroverzicht en kosten-baten analyse Wim Groot & Henriette Maassen van den Brink In samenwerking met Annelies Notenboom, Karin Douma en Tom Everhardt, APE Den Haag

Nadere informatie

Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen

Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positive, Negative and Depressive Subclinical Psychotic

Nadere informatie

Bouwen aan vertrouwen: perspectief van de industrie

Bouwen aan vertrouwen: perspectief van de industrie Symposium ter gelegenheid afscheid Ad van Dooren Zelfredzaamheid van patiënten bij gebruik van veilige medicatie. Bouwen aan vertrouwen: perspectief van de industrie Rudolf van Olden, arts Medisch Directeur

Nadere informatie

Landelijk Diabetes Congres 2016

Landelijk Diabetes Congres 2016 Landelijk Diabetes Congres 2016 Insuline Pompen, zelfcontrole en sensoren, need to know Thomas van Bemmel, Internist Gelre Ziekenhuis Apeldoorn Disclosures (potentiële) belangenverstrengeling zie hieronder

Nadere informatie

Fysieke Activiteit bij 50-plussers. The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and. Physical Activity among Adults Aged over 50

Fysieke Activiteit bij 50-plussers. The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and. Physical Activity among Adults Aged over 50 De relatie tussen eigen-effectiviteit 1 De Relatie tussen Eigen-effectiviteit, Intrinsieke Motivatie en Fysieke Activiteit bij 50-plussers The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and

Nadere informatie

Karen J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon

Karen J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon Zelfwaardering en Angst bij Kinderen: Zijn Globale en Contingente Zelfwaardering Aanvullende Voorspellers van Angst bovenop Extraversie, Neuroticisme en Gedragsinhibitie? Self-Esteem and Fear or Anxiety

Nadere informatie

Hypertensiezorg Where there is no doctor

Hypertensiezorg Where there is no doctor Hypertensiezorg Where there is no doctor Marleen Hendriks Senior Program Manager/ Public Health Physician, Amsterdam Institute for Global Health and Development, Amsterdam PharmAccess Group Approach build

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 200 NEDERLANDSE SAMENVATTING Duizeligheid is een veel voorkomend probleem bij ouderen. Tot 30% van de thuiswonende ouderen van 65 jaar en ouder ervaart enige vorm van duizeligheid.

Nadere informatie

Socio-economic situation of long-term flexworkers

Socio-economic situation of long-term flexworkers Socio-economic situation of long-term flexworkers CBS Microdatagebruikersmiddag The Hague, 16 May 2013 Siemen van der Werff www.seo.nl - secretariaat@seo.nl - +31 20 525 1630 Discussion topics and conclusions

Nadere informatie

Voorbeeld adviesrapport MedValue

Voorbeeld adviesrapport MedValue Voorbeeld adviesrapport MedValue (de werkelijke naam van de innovatie en het ziektebeeld zijn verwijderd omdat anders bedrijfsgevoelige informatie van de klant openbaar wordt) Dit onafhankelijke advies

Nadere informatie

Adherence aan HWO en meer bewegen

Adherence aan HWO en meer bewegen Adherence aan HWO en meer bewegen Een experimenteel onderzoek naar de effecten van het motivationele stadium van patiënten en de adherence aan huiswerkoefeningen (HWO) bij fysiotherapie en het meer bewegen.

Nadere informatie

De relatie tussen depressie- en angstsymptomen, diabetesdistress, diabetesregulatie en. proactieve copingvaardigheden bij type 2 diabetespatiënten

De relatie tussen depressie- en angstsymptomen, diabetesdistress, diabetesregulatie en. proactieve copingvaardigheden bij type 2 diabetespatiënten De relatie tussen depressie- en angstsymptomen, diabetesdistress, diabetesregulatie en proactieve copingvaardigheden bij type 2 diabetespatiënten The relationship between depression symptoms, anxiety symptoms,

Nadere informatie

Doc.Ref.: CMDh/PhVWP/042/2012 January 2012 SUMMARY OF PRODUCT CHARACTERISTICS. New Class Warnings

Doc.Ref.: CMDh/PhVWP/042/2012 January 2012 SUMMARY OF PRODUCT CHARACTERISTICS. New Class Warnings HMG-CoA Reductase Inhibitors and safety the risk of new onset diabetes/impaired glucose metabolism Final SmPC and PL wording agreed by PhVWP December 2011 Doc.Ref.: CMDh/PhVWP/042/2012 January 2012 SUMMARY

Nadere informatie

Het verband tussen alledaagse stress en negatief affect bij mensen met een depressie en de rol van zelfwaardering daarbij

Het verband tussen alledaagse stress en negatief affect bij mensen met een depressie en de rol van zelfwaardering daarbij Het verband tussen alledaagse stress en negatief affect bij mensen met een depressie en de rol van zelfwaardering daarbij Een vergelijking van een depressieve en een niet-depressieve groep met Experience-Sampling-Method

Nadere informatie

Mentaal Kapitaal. Jan A. Walburg. Trimbos Instituut Improving Mental Health by Sharing Knowledge

Mentaal Kapitaal. Jan A. Walburg. Trimbos Instituut Improving Mental Health by Sharing Knowledge Mentaal Kapitaal Jan A. Walburg Trimbos Instituut Improving Mental Health by Sharing Knowledge VERMOGEN VAN NEDERLAND 1900 VERMOGEN VAN NEDERLAND 2012 ONS BREIN IS DE POLDER VAN VANDAAG VROEGER DIJKEN

Nadere informatie

Risico-indicatoren voor angst en depressie: hoe nu verder?

Risico-indicatoren voor angst en depressie: hoe nu verder? Risico-indicatoren voor angst en depressie: hoe nu verder? Filip Smit Trimbos-instituut, Centrum Preventie en Vroege Interventie Vrije Universiteit, Vakgroep Klinische Psychologie NKOP symposium 14 december

Nadere informatie

Het Effect van Assertive Community Treatment (ACT) op het. Sociaal Functioneren van Langdurig Psychiatrische Patiënten met. een Psychotische Stoornis.

Het Effect van Assertive Community Treatment (ACT) op het. Sociaal Functioneren van Langdurig Psychiatrische Patiënten met. een Psychotische Stoornis. Het Effect van Assertive Community Treatment (ACT) op het Sociaal Functioneren van Langdurig Psychiatrische Patiënten met een Psychotische Stoornis. The Effect of Assertive Community Treatment (ACT) on

Nadere informatie

SAMENVATTING SAMENVATTING. Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender

SAMENVATTING SAMENVATTING. Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender SAMENVATTING Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender In de jaren negentig werd duidelijk dat steeds meer werknemers in Nederland, waaronder in

Nadere informatie

COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS

COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS Gezondheidsgedrag als compensatie voor de schadelijke gevolgen van roken COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS Health behaviour as compensation for the harmful effects of smoking

Nadere informatie

Press release Statistics Netherlands

Press release Statistics Netherlands Press release PR00-277 8-12-2000 9:30 AM Inflation rate in November levelling out Consumer prices in November were up 3.0% on November last year. The inflation rate is therefore 0.1% lower than last month,

Nadere informatie

Common Mental Disorders Prediction of Sickness Absence Durations and Recurrences. Giny Norder NVAB kring Noord 14 april 2016

Common Mental Disorders Prediction of Sickness Absence Durations and Recurrences. Giny Norder NVAB kring Noord 14 april 2016 Common Mental Disorders Prediction of Sickness Absence Durations and Recurrences Giny Norder NVAB kring Noord 14 april 2016 Common Mental Disorders Prediction of Sickness Absence Durations and Recurrences

Nadere informatie

Factsheet gezondheid van vrouwen en mannen

Factsheet gezondheid van vrouwen en mannen Factsheet gezondheid van vrouwen en mannen Aandeel vrouwen en mannen dat in het afgelopen jaar last heeft gehad van de 10 meest voorkomende langdurige aandoeningen/ziekten bij vrouwen*, 2011/2012 1 migraine

Nadere informatie

Stress en Psychose 59 Noord. Stress and Psychosis 59 North. A.N.M. Busch

Stress en Psychose 59 Noord. Stress and Psychosis 59 North. A.N.M. Busch Stress en Psychose 59 Noord Stress and Psychosis 59 North A.N.M. Busch Prevalentie van Subklinische Psychotische Symptomen en de Associatie Met Stress en Sekse bij Noorse Psychologie Studenten Prevalence

Nadere informatie

INVLOED VAN CHRONISCHE PIJN OP ERVAREN SOCIALE STEUN. De Invloed van Chronische Pijn en de Modererende Invloed van Geslacht op de Ervaren

INVLOED VAN CHRONISCHE PIJN OP ERVAREN SOCIALE STEUN. De Invloed van Chronische Pijn en de Modererende Invloed van Geslacht op de Ervaren De Invloed van Chronische Pijn en de Modererende Invloed van Geslacht op de Ervaren Sociale Steun The Effect of Chronic Pain and the Moderating Effect of Gender on Perceived Social Support Studentnummer:

Nadere informatie

Wat is de Modererende Rol van Consciëntieusheid, Extraversie en Neuroticisme op de Relatie tussen Depressieve Symptomen en Overeten?

Wat is de Modererende Rol van Consciëntieusheid, Extraversie en Neuroticisme op de Relatie tussen Depressieve Symptomen en Overeten? De Modererende rol van Persoonlijkheid op de Relatie tussen Depressieve Symptomen en Overeten 1 Wat is de Modererende Rol van Consciëntieusheid, Extraversie en Neuroticisme op de Relatie tussen Depressieve

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker

Disclosure belangen spreker Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder

Nadere informatie

De Relatie tussen Dagelijkse Stress, Negatief Affect en de Invloed van Bewegen

De Relatie tussen Dagelijkse Stress, Negatief Affect en de Invloed van Bewegen De Relatie tussen Dagelijkse Stress, Negatief Affect en de Invloed van Bewegen The Association between Daily Hassles, Negative Affect and the Influence of Physical Activity Petra van Straaten Eerste begeleider

Nadere informatie

Dr. Kris Van der Mieren (Begeleiding nationale teams weg + veld) Zeg tegen je (huis)arts: ik ben coureur. NOOIT inspuitingen behalve door een arts. TTN Voedingssupplementen beperken. MENS Zeg tegen je

Nadere informatie

Mentaal Weerbaar Blauw

Mentaal Weerbaar Blauw Mentaal Weerbaar Blauw de invloed van stereotypen over etnische minderheden cynisme en negatieve emoties op de mentale weerbaarheid van politieagenten begeleiders: dr. Anita Eerland & dr. Arjan Bos dr.

Nadere informatie

Er zijn meer werkende armen dan we denken. Prof. dr. B. Merlevede, UGent

Er zijn meer werkende armen dan we denken. Prof. dr. B. Merlevede, UGent Er zijn meer werkende armen dan we denken Prof. dr. B. Merlevede, UGent Prijzen van brandstoffen in Frankrijk: + 0,13/l. 01/2018 => + 140 per jaar/15 000 km http://www.fiches-auto.fr/articles-auto/prix-des-carburants/s-1762-evolution-du-prix-du-gazole.php

Nadere informatie

Psychological Determinants of Absenteeism at Work by Pregnant Women. Psychologische determinanten van uitval uit het arbeidsproces door zwangere

Psychological Determinants of Absenteeism at Work by Pregnant Women. Psychologische determinanten van uitval uit het arbeidsproces door zwangere Psychological Determinants of Absenteeism at Work by Pregnant Women Psychologische determinanten van uitval uit het arbeidsproces door zwangere vrouwen: Onderzoek naar de relatie tussen angst, depressieve

Nadere informatie

Ik voel niets maar eigenlijk alles: Verbanden tussen Alexithymie, Somatisatiestoornis en Depressie. I feel nothing though in essence everything:

Ik voel niets maar eigenlijk alles: Verbanden tussen Alexithymie, Somatisatiestoornis en Depressie. I feel nothing though in essence everything: Ik voel niets maar eigenlijk alles: Verbanden tussen Alexithymie, Somatisatiestoornis en Depressie I feel nothing though in essence everything: Associations between Alexithymia, Somatisation and Depression

Nadere informatie

Geslacht, Emotionele Ontrouw en Seksdrive. Gender, Emotional Infidelity and Sex Drive

Geslacht, Emotionele Ontrouw en Seksdrive. Gender, Emotional Infidelity and Sex Drive 1 Geslacht, Emotionele Ontrouw en Seksdrive Gender, Emotional Infidelity and Sex Drive Femke Boom Open Universiteit Naam student: Femke Boom Studentnummer: 850762029 Cursusnaam: Empirisch afstudeeronderzoek:

Nadere informatie

Welke factoren beïnvloeden het gezamenlijk leren door leraren? Een systematische literatuurreview Thurlings, M.C.G.; den Brok, P.J.

Welke factoren beïnvloeden het gezamenlijk leren door leraren? Een systematische literatuurreview Thurlings, M.C.G.; den Brok, P.J. Welke factoren beïnvloeden het gezamenlijk leren door leraren? Een systematische literatuurreview Thurlings, M.C.G.; den Brok, P.J. Published in: Onderwijs Research Dagen(ORD), 11-12 Juni 2014, Groningen,

Nadere informatie

Economie & Preventie. Prof. dr. Johan Polder. Preventie, een te verzekeren risico? Themabijeenkomst Bougainville en NVAG Dinsdag 4 september 2007

Economie & Preventie. Prof. dr. Johan Polder. Preventie, een te verzekeren risico? Themabijeenkomst Bougainville en NVAG Dinsdag 4 september 2007 Economie & Preventie Prof. dr. Johan Polder Preventie, een te verzekeren risico? Themabijeenkomst Bougainville en NVAG Dinsdag 4 september 2007 Economische aspecten van preventie 1. Kosten van preventie

Nadere informatie

Tahnee Anne Jeanne Snelder. Open Universiteit

Tahnee Anne Jeanne Snelder. Open Universiteit Effecten van Gedragstherapie op Sociale Angst, Zelfgerichte Aandacht & Aandachtbias Effects of Behaviour Therapy on Social Anxiety, Self-Focused Attention & Attentional Bias Tahnee Anne Jeanne Snelder

Nadere informatie

Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten.

Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten. Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten. The Effect of Difference in Peer and Parent Social Influences on Adolescent Alcohol Use. Nadine

Nadere informatie

Ouderlijke Controle en Angst bij Kinderen, de Invloed van Psychologische Flexibiliteit

Ouderlijke Controle en Angst bij Kinderen, de Invloed van Psychologische Flexibiliteit 1 Ouderlijke Controle en Angst bij Kinderen, de Invloed van Psychologische Flexibiliteit Nicola G. de Vries Open Universiteit Nicola G. de Vries Studentnummer 838995001 S71332 Onderzoekspracticum scriptieplan

Nadere informatie

Chapter 11. Nederlandse samenvatting

Chapter 11. Nederlandse samenvatting Chapter 11 Nederlandse samenvatting Chapter 11 Reumatoïde artritis (RA) is een chronische aandoening die wordt gekenmerkt door ontstekingen van de gewrichten. Symptomen die optreden zijn onder andere pijn,

Nadere informatie

Kennissynthese arbeid en psychische aandoeningen. Dr. F.G.Schaafsma Dr. H. Michon Prof. dr. J.R. Anema

Kennissynthese arbeid en psychische aandoeningen. Dr. F.G.Schaafsma Dr. H. Michon Prof. dr. J.R. Anema Kennissynthese arbeid en psychische aandoeningen Dr. F.G.Schaafsma Dr. H. Michon Prof. dr. J.R. Anema Ernstige Psychische Aandoeningen (EPA) Definitie consensus groep EPA¹ - Sprake van psychische stoornis

Nadere informatie

Impact en disseminatie. Saskia Verhagen Franka vd Wijdeven

Impact en disseminatie. Saskia Verhagen Franka vd Wijdeven Impact en disseminatie Saskia Verhagen Franka vd Wijdeven Wie is wie? Voorstel rondje Wat hoop je te leren? Heb je iets te delen? Wat zegt de Programma Gids? WHAT DO IMPACT AND SUSTAINABILITY MEAN? Impact

Nadere informatie

22/09/ Objectives and Targets

22/09/ Objectives and Targets geert.dom@uantwerpen.be 17-09-2014 Objectives and Targets 1 Quality The degree to which health services for individuals and populations increase the likelihood of desired health outcomes and are consistent

Nadere informatie

Sectie Infectieziekten

Sectie Infectieziekten Sectie Infectieziekten 1 December 2015 U kunt helpen de HIV / AIDS epidemie te beëindigen You can help to end the HIV / AIDS epidemic Sectie Infectieziekten Weet uw HIV status Know your HIV status by 2020

Nadere informatie

Heart and Soul. Cardiovasculair en Depressie

Heart and Soul. Cardiovasculair en Depressie Heart and Soul Cardiovasculair en Depressie Ten leading causes of DALY s 2030 - high income countries (in %) - Unipolar depressive disorder 9.8 Ischaemic heart disease 5.9 Alzheimer and other dementias

Nadere informatie

Paniekaanvallen - Moet je daar wat mee? -

Paniekaanvallen - Moet je daar wat mee? - Paniekaanvallen - Moet je daar wat mee? - Neeltje Batelaan Didi Rhebergen, Ron de Graaf, Jan Spijker, Aartjan Beekman en Brenda Penninx Filmfragment College tour 2012 Een vraagje. Vraagt u tijdens anamnese

Nadere informatie

Welke behandeling voor obese type 2 patiënten? Gewoon insuline?

Welke behandeling voor obese type 2 patiënten? Gewoon insuline? Welke behandeling voor obese type 2 patiënten? Gewoon insuline? Joost Hoekstra, internist, AMC Potentiële belangenverstrengeling Klinische Diabetologie AMC ontvangt sponsoring van cq doet projecten met

Nadere informatie

Remgeldeffecten van het verplichte eigen risico in de zvw

Remgeldeffecten van het verplichte eigen risico in de zvw Remgeldeffecten van het verplichte eigen risico in de zvw Rudy Douven en Hein Mannaerts Ingezonden brief naar aanleiding van Is de Zorgverzekeringswet een succes? In TPEdigitaal 4(1) pp. 1-24 Wynand van

Nadere informatie

Beïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten?

Beïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten? Beïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten? Does Gentle Teaching have Effect on Skills of Caregivers and Companionship and Anxiety

Nadere informatie

Is onze zorg over De Zorg een terechte zorg?

Is onze zorg over De Zorg een terechte zorg? Is onze zorg over De Zorg een terechte zorg? 09-04-2013 Peter Spaans Achmea, partner van de Unie KBO 1 De zorg is feitelijk zeer succesvol.. 2 2 3 3 3 Nederlanders leven langer gezond Mede dankzij betere

Nadere informatie

Psychometrische Eigenschappen van de Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5) Psychometric Properties of the Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5)

Psychometrische Eigenschappen van de Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5) Psychometric Properties of the Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5) Psychometrische Eigenschappen van de Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5) Psychometric Properties of the Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5) Hester A. Lijphart Eerste begeleider: Dr. E. Simon Tweede

Nadere informatie

Europa: Uitdagingen? Prof. Hylke Vandenbussche Departement Economie- International Trade 26 April 2018 Leuven

Europa: Uitdagingen? Prof. Hylke Vandenbussche Departement Economie- International Trade 26 April 2018 Leuven Europa: Uitdagingen? Prof. Hylke Vandenbussche Departement Economie- International Trade 26 April 2018 Leuven America First! Wat is het potentiële banenverlies voor België en Europa? VIVES discussion paper

Nadere informatie

GOAL-STRIVING REASONS, PERSOONLIJKHEID EN BURN-OUT 1. Het effect van Goal-striving Reasons en Persoonlijkheid op facetten van Burn-out

GOAL-STRIVING REASONS, PERSOONLIJKHEID EN BURN-OUT 1. Het effect van Goal-striving Reasons en Persoonlijkheid op facetten van Burn-out GOAL-STRIVING REASONS, PERSOONLIJKHEID EN BURN-OUT 1 Het effect van Goal-striving Reasons en Persoonlijkheid op facetten van Burn-out The effect of Goal-striving Reasons and Personality on facets of Burn-out

Nadere informatie

PRO. De afwachtende houding t.o.v. NOACs in Nederland schaadt patiënten

PRO. De afwachtende houding t.o.v. NOACs in Nederland schaadt patiënten PRO De afwachtende houding t.o.v. NOACs in Nederland schaadt patiënten Prof. dr. Saskia Middeldorp, internist Afdeling Vasculaire Geneeskunde Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Wat zegt de NHG standaard

Nadere informatie

PrOP Tussen Je Oren. gebaseerd op het PrOP-model. the PrOP-model. Mariëtte J.C.P. van der Stappen

PrOP Tussen Je Oren. gebaseerd op het PrOP-model. the PrOP-model. Mariëtte J.C.P. van der Stappen Effectiviteit kortdurende behandeling PrOP model 1 PrOP Tussen Je Oren Effectiviteit van een Kortdurende Psychologische Behandeling bij Kinderen en Jongeren gebaseerd op het PrOP-model Effectiveness of

Nadere informatie

Een gezondheidscheck via het werk: wat vinden werknemers ervan?

Een gezondheidscheck via het werk: wat vinden werknemers ervan? Een gezondheidscheck via het werk: wat vinden werknemers ervan? Olga Damman Allard van der Beek Danielle Timmermans -0- Department of Public and Occupational Health Quality of Care EMGO Institute for Health

Nadere informatie

Denken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van. zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten

Denken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van. zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten Denken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten met diabetes mellitus type 2 in de huisartsenpraktijk Thinking

Nadere informatie

AdVISHE: Assessment of the Validation Status of Health- Economic Decision Models

AdVISHE: Assessment of the Validation Status of Health- Economic Decision Models AdVISHE: Assessment of the Validation Status of Health- Economic Decision Models Pepijn Vemer, George van Voorn, Isaac Corro Ramos, Maiwenn Al, Talitha Feenstra Rationale In theorie: Doe alles! Een model

Nadere informatie

De Rol van Zelfregulatie, Motivatie en Eigen Effectiviteitsverwachting op het Volhouden

De Rol van Zelfregulatie, Motivatie en Eigen Effectiviteitsverwachting op het Volhouden De Rol van Zelfregulatie, Motivatie en Eigen Effectiviteitsverwachting op het Volhouden van Sporten en de Invloed van Egodepletie, Gewoonte en Geslacht The Role of Selfregulation, Motivation and Self-efficacy

Nadere informatie

Zorg in perspectief. Nieuwe Zorg Bijeenkomst Haga Ziekenhuis 26 september Albert van der Horst

Zorg in perspectief. Nieuwe Zorg Bijeenkomst Haga Ziekenhuis 26 september Albert van der Horst Zorg in perspectief Nieuwe Zorg Bijeenkomst Haga Ziekenhuis Albert van der Horst 10 8 6 4 2 0 Zorguitgaven stijgen sneller dan ons inkomen... share gdp 14% 13% 12% 11% 10% 9% 8% 7% 1972 1976 1980 1984

Nadere informatie

Werk in balans. verloop bij verzorgenden en verpleegkundigen. Work in balance. turnover of nurses and health-care workers.

Werk in balans. verloop bij verzorgenden en verpleegkundigen. Work in balance. turnover of nurses and health-care workers. Werk in balans Een onderzoek naar de invloed van werktijden op werkthuisinterferentie en de gevolgen daarvan voor burnout en verloop bij verzorgenden en verpleegkundigen. Work in balance A study of the

Nadere informatie

ROM en verder Over de waarde van ons werk

ROM en verder Over de waarde van ons werk ROM en verder Over de waarde van ons werk SYNQUEST symposium Utrecht 6 maart 2018 Aartjan TF Beekman Afdeling Psychiatrie VUmc en GGZinGeest Amsterdam Verschil maken: waarde van ons werk groter maken

Nadere informatie

Workshop. Investeren in kosteneffectieve interventies Van Wetenschap naar Beleid. 1 Nederlands Congres Volksgezondheid 11 april 2012 Amsterdam

Workshop. Investeren in kosteneffectieve interventies Van Wetenschap naar Beleid. 1 Nederlands Congres Volksgezondheid 11 april 2012 Amsterdam Workshop Investeren in kosteneffectieve interventies Van Wetenschap naar Beleid 1 Programma Welkom Heleen Hamberg, RIVM-VTV Presentatie: Wat zijn economische evaluaties? Paul van Gils, RIVM-PZO Presentatie:

Nadere informatie

Van Wijk tot Wetenschap 2016 Workshop kosteneffectiviteit. Peter Dijkshoorn, GGZ Nederland, NJi, Accare Hermien Dijk, Rijksuniversiteit Groningen

Van Wijk tot Wetenschap 2016 Workshop kosteneffectiviteit. Peter Dijkshoorn, GGZ Nederland, NJi, Accare Hermien Dijk, Rijksuniversiteit Groningen Van Wijk tot Wetenschap 2016 Workshop kosteneffectiviteit Peter Dijkshoorn, GGZ Nederland, NJi, Accare Hermien Dijk, Rijksuniversiteit Groningen AANLEIDING: TRANSITIE JEUGDZORG Hoge kosten Complex systeem

Nadere informatie

Zorg, ziel en zaken. Johan Polder. Expertmeeting Ziel en zakelijkheid in de zorg, 29 november 2012 Zeist, PGGM

Zorg, ziel en zaken. Johan Polder. Expertmeeting Ziel en zakelijkheid in de zorg, 29 november 2012 Zeist, PGGM Zorg, ziel en zaken Johan Polder Expertmeeting Ziel en zakelijkheid in de zorg, 29 november 2012 Zeist, PGGM 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 Zorguitgaven, 1972-2011 CBS, Zorgrekeningen Miljard euro 0 1970

Nadere informatie

Kinderen met Internaliserende Problemen. The Effectiveness of Psychodynamic Play Group Therapy for Children. with Internalizing Problems.

Kinderen met Internaliserende Problemen. The Effectiveness of Psychodynamic Play Group Therapy for Children. with Internalizing Problems. Spelgroepbehandeling voor kinderen met internaliserende problemen De Effectiviteit van een Psychodynamische Spelgroepbehandeling bij Kinderen met Internaliserende Problemen. The Effectiveness of Psychodynamic

Nadere informatie

Falende Interpretatie? De Samenhang van Faalangst met Interpretatiebias

Falende Interpretatie? De Samenhang van Faalangst met Interpretatiebias Falende Interpretatie? De Samenhang van Faalangst met Interpretatiebias Failing interpretation? The Relationship between Test Anxiety and Interpretation Bias Kornelis P.J. Schaaphok Eerste begeleider:

Nadere informatie

De Relatie tussen Voorschoolse Vorming en de Ontwikkeling van. Kinderen

De Relatie tussen Voorschoolse Vorming en de Ontwikkeling van. Kinderen Voorschoolse vorming en de ontwikkeling van kinderen 1 De Relatie tussen Voorschoolse Vorming en de Ontwikkeling van Kinderen The Relationship between Early Child Care, Preschool Education and Child Development

Nadere informatie

De Relatie Tussen de Gehanteerde Copingstijl en Pesten op het Werk. The Relation Between the Used Coping Style and Bullying at Work.

De Relatie Tussen de Gehanteerde Copingstijl en Pesten op het Werk. The Relation Between the Used Coping Style and Bullying at Work. De Relatie Tussen de Gehanteerde Copingstijl en Pesten op het Werk The Relation Between the Used Coping Style and Bullying at Work Merijn Daerden Studentnummer: 850225144 Werkstuk: Empirisch afstudeeronderzoek:

Nadere informatie