De Omgeving. Een publicatie van Familieraad Mentrum voor relaties van bij Mentrum in zorg zijnde cliënten. Beste Lezer,
|
|
- Adriana Lemmens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Juni 2007, Jaargang 4, Nummer 2 De Omgeving Een publicatie van Familieraad Mentrum voor relaties van bij Mentrum in zorg zijnde cliënten. Inhoudsopgave: Beste lezer! Nieuw: Restaurant Freud Even voorstellen... Verslag van de familiedag 2007 Aanbod van Preventie voor familieleden Van en over familieleden en contactpersonen Oproep voor De Klussenbak Beste Lezer, Deze nieuwsbrief gaat voor het grootste deel over de familiedag en het thema van die dag: rehabilitatie en herstel. In de Nederlandse psychiatrie is al een aantal jaren een herstelbeweging aan de gang waarin cliënten knokken voor hernieuwde deelname aan de maatschappij met behulp van professionals. Tot nu toe heeft familie als deel van het sociale netwerk van de cliënt geen rol van betekenis gespeeld binnen de theorievorming rond de herstelbeweging in de instellingen. Met het artikel van Jaap van Weeghel in het aprilnummer van het tijdschrift Rehabilitatie is dit veranderd. Maar ook hebben de aanwezige familieleden op de familiedag van de Familieraad van Mentrum een steentje bijgedragen aan de invulling van dit thema voor familie. Wat betekent herstel en rehabilitatie voor familie? In deze Nieuwsbrief stelt Familieraadslid Evelien van Os zich aan u voor en drukken we integraal de tekst af die Greetje Gulien op de familiedag in de Nassaukerk aan ons voordroeg. Restaurant Freud nodigt u uit om te komen eten. Bij De Gravin in Osdorp is er iedere laatste donderdag van de maand een gezellig samenzijn met cliënten van de Aak, buurtgenoten, familie en vrienden. Preventie laat u weten dat er algemene cursussen zijn voor naastbetrokkenen. En hoe gaat het met het adressenbestand van contactpersonen van de cliënt op de vestigingen van Mentrum? Wij zijn heel blij u te kunnen vertellen dat Joke van Dorsten, moeder van een cliënte van Mentrum, lid is geworden van de Familieraad. In een van de volgende nummers van De Omgeving zal zij zich aan u voorstellen. Wij wensen u een rustige zomer en een fijne vakantie toe. De Familieraad Familieraad Mentrum Tweede Constantijn Huygensstraat AG Amsterdam TELEFOON: telefonisch spreekuur op donderdag van uur : (020) familieraad@mentrum.nl GA MET FAMILIE EN VRIENDEN ETEN BIJ RESTAURANT FREUD Restaurant Freud is een uniek restaurant aan de Spaarndammerstraat 424. Het is dé plek in Amsterdam waar het eten verrukkelijk is en het personeel een tikje anders, zoals bijvoorbeeld: Creatieve kok met wisselende stemmingen Serveerster die alleen de stemmen van de gasten hoort Bedrijfsleider met kopzorgen Caissière die de tel kwijt is Technische medewerker met een schroefje los Barman die handig gebruik maakt van zijn ADHD PR medewerker met waanzinnige denkbeelden De medewerkers van Restaurant Freud vallen op door hun enthousiasme, talent, professionaliteit, uitstraling en passie. Met een persoonlijke benadering en betrokkenheid bezorgen wij de gasten een fantastische avond. Restaurant Freud is een intiem restaurant, met plaats voor 30 gasten. Restaurant Freud is een rookvrij restaurant. De keuken van Restaurant Freud is open voor haar gasten: woensdag, donderdag, vrijdag en zaterdag van tot uur. Wel even reserveren, anders wordt het een gekkenhuis... Telefoon: ,
2 De Omgeving FAMILIERAAD: EVEN VOORSTELLEN Mijn naam is Evelien van Os, ik ben 55 jaar en ik heb me nu ruim een jaar geleden aangesloten bij de Familieraad, zij het dat ik op een lager pitje meedraai dan ik zou willen doordat mijn gezondheid wat te wensen overlaat. Hoewel het al een tijd behoorlijk goed gaat met mijn zoon (die ik hier verder K noem) na anderhalve psychose plus opname in 2003, en ik me voorzichtig optimistisch voel over hoe het verder gaat, kies ik er (toch) voor om me voor de Familieraad te blijven inzetten. Dit vanwege mijn gevoel van betrokkenheid bij de familiekant van de GGZ en vanwege de duidelijkheid dat er nog genoeg te doen is op dit terrein. Er komen zoveel onderwerpen voorbij op vergaderingen dat het me nog wel eens duizelt. Mijn eigen ervaring met de nazorg van Mentrum is, dat de wil om familie zoveel mogelijk informatie te geven en waar mogelijk te betrekken bij de behandeling van hun zieke familielid, er aan alle kanten is. Er was alleen geen sprake van het actief aangeboden krijgen van informatie, bijvoorbeeld over het bestaan van de Familieraad en de mogelijkheid tot het volgen van cursussen zoals de interactievaardigheden training (echt een aanrader!). Hopelijk wordt dit in de praktijk wel standaard. Toen K gedwongen werd opgenomen (niet bij een vestiging van Mentrum overigens) voelde dit voor mij deels als groot verdriet en deels als opluchting omdat hij veilig was en kon gaan bijkomen van zijn psychose. Hoe was dat gegaan? Na een lange voorgeschiedenis van veel blowen en strubbelingen woonde hij op een kamer in Den Haag en begon aan een studie in Leiden. Daar hield hij al snel mee op, te angstig om te falen en niet in staat zich te concentreren. Na een tijdje bleek hij weer in Amsterdam te zijn, nu eens bij deze, dan weer bij die vriend overnachtend. Maar op het moment dat ik erachter kwam dat hij ook sliep onder een luik in mijn berging (buiten) besefte ik dat het goed fout zat. Ik ben op zoek gegaan en heb hem op straat gevonden, graatmager, met erg kapotte voeten van het lopen, lopen, lopen en vol enge denkbeelden over iedereen die het over hem had (Ja! Ook de toeristen daar 50 meter verderop!) en over permanent afgeluisterd worden. U kent het wel, lijkt mij. Wat voelde ik me geschokt. We zijn inmiddels een stuk verder en gaan in zekere zin gelijk op met leren. Moeite heeft hij nog steeds met de regeldingen des levens zoals de rattenbestrijding inschakelen en rekeningen betalen. Juni 2007 Jaargang 4 Nummer 2 En voor mij is het een proces van vallen en opstaan om te leren wat ik hem uit handen moet nemen en wat ik het beste op zijn eigen bordje én dat van zijn woonbegeleider kan laten. Hoe kan ik meer loslaten, zonder te laten vallen? Ik merk dat ik soms weer even te ver ga met zorgen en hem ook meer dan mij lief is de boodschap meegeef: laat het maar aan je moeder over want jij kunt en hoeft het niet. (Dit verweet hij me vandaag nog; heel goed eigenlijk!) Terwijl hij heel veel WEL kan en ook doet, zoals muziek maken en een kookopleiding volgen bij het DAC in Utrecht. Hij heeft vorige week een examen gedaan! Dat teveel regelen van mij komt voort uit pure angst dat het weer mis gaat en hij weer zonder inkomsten en met psychose op straat staat. Een spookbeeld dus, maar wel op echte beelden gebaseerd. Herkent u dit? Alleen daarom al is het goed om in de Familieraad te zitten: nu kan ik toch iets positiefs bijdragen waar ik achter sta (het helpt ook tegen mijn gevoel van machteloosheid) en heb ik minder tijd voor teveel aan bemoeienis met K en zo wordt ons contact (nog) leuker, hoop ik. VERSLAG VAN DE FAMILIEDAG Op een zonnige zaterdag in april was een zestigtal familieleden bijeen in de Nassaukerk in Westerpark om elkaar te ontmoeten en met elkaar te praten over wat rehabilitatie en herstel voor ons, naastbetrokkenen, zou kunnen betekenen. Het is een belangrijk thema voor cliënten die op eigen kracht aan hun herstel werken. Het is een belangrijk thema voor hulpverleners die cliënten helpen bij het versterken van de dingen die ze kunnen en die ervoor zorgen dat er ook plekken zijn in de buurt waar ze (met hun handicaps) kunnen werken en wonen. Ook een belangrijk thema voor familie, dachten wij. Ook familie moet zich weer opnieuw instellen, nadat een kind of partner of ouder psychisch gehandicapt raakt. Wat heeft familie nodig om bij te kunnen dragen aan het herstel van hun naasten en hoe kunnen ze ervoor zorgen zelf sterk te blijven of weer te worden? Hierover wilden we met elkaar praten. Maar eerst waren er drie sprekers. Onder leiding van de dagvoorzitter Jan van Mierlo konden familieleden reageren op de inleidingen en vragen stellen. Op de volgende pagina s vindt u een uitgebreid verslag van de familiedag
3 De Omgeving Ivonne van der Padt, projectleider rehabilitatie op de locaties Akerwateringstraat en Dolhaantjestraat vertelde: De kern van rehabilitatie is: kijken naar wat de cliënten wél kunnen, en ondanks hun beperkingen door hun ziekte op zoek gaan naar wat hun mogelijkheden zijn. Rehabilitatie is gericht op het verminderen van de beperkingen van een cliënt die veroorzaakt worden door zijn/haar psychisch lijden. De cliënt bepaalt zelf wat de doelen en de grenzen zijn van zijn/haar rehabilitatietraject. De hulpverlener is hierbij bondgenoot. Dit betekent ook dat de medewerkers van Mentrum anders moeten leren werken met de cliënten: ook zij moeten leren zich te richten op wat cliënten wél kunnen, zodat cliënten beter gaan functioneren en meer naar eigen wens kunnen wonen, werken, leren en sociale contacten kunnen aangaan. De medewerkers van de Akerwateringstraat en de Dolhaantjestraat zijn de afgelopen jaren in deze benadering getraind. Herstel betekent binnen de rehabilitatievisie niet genezen, maar betekent: grip en controle op het eigen leven krijgen, het gevoel van eigenwaarde vergroten, het geloof in het eigen kunnen vergroten en loskomen van het stigma van de psychiatrische patiënt. Daarbij hoort ook: leren van ervaringen, zelfs als het moeilijk is of als er eens iets verkeerd gaat. Goede ervaringen vormen het uitgangspunt voor rehabilitatie en herstel. De kern is: op zoek gaan naar de kansen van cliënten binnen hun mogelijkheden en grenzen. Vraag uit de zaal: Wordt er ook iets gedaan aan de angst die de buitenwereld heeft voor psychiatrische patiënten? Antwoord: Ja, middels kwartiermaken. Maar het is een traag en moeilijk proces om de samenleving toegankelijk te maken voor psychiatrische patiënten. Vraag uit de zaal: Hoe betrek je hier de familieleden bij? Antwoord: Familieleden moeten worden betrokken bij behandelplanbesprekingen, überhaupt bij plannen en leuke activiteiten van en voor de cliënt. Vraag uit de zaal: Waarom gebeurt dit niet op alle behandellocaties van Mentrum? Antwoord: Het gebeurt wel, maar op een andere manier, niet als apart project. In de opleidingen van de hulpverleners wordt gelukkig steeds meer aandacht besteed aan deze manier van omgaan met cliënten. Juni 2007 Jaargang 4, Nummer 2 Doelen stellen is niet altijd doelen halen Rehabilitatie betekent niet mensen aan hun lot overlaten maar het is wel een proces van leer het zelf te doen. Hierbij loop je tegen grenzen aan. We moeten samen onderzoeken wat wel kan en wat niet kan. Het is een leerproces waarbij fouten gemaakt zullen worden. Doelen stellen is niet altijd doelen halen. Het kan inzicht geven in blijvende beperkingen en hoe daarmee om te gaan. Familie hoort bij het proces betrokken te blijven, alleen al om het verschil te leren herkennen tussen wat bewust beleid is en wat verwaarlozing is. Als bekend is en begrepen wordt dat leven in een vervuilde kamer een fase is in een ontwikkeling die past binnen de herstelmethodiek, zal dit de klachten van familie over vervuiling en verwaarlozing verminderen. Tenzij het een blijvende beperking blijkt te zijn. Mhamed el Ouafrassi, preventiemedewerker en coördinator van de projecten maatschappelijke steunsystemen en kwartiermaken vertelde: Kwartiermaken betekent: alles doen om mogelijkheden te creëren voor een passende plek, een gewoon burgerschap en acceptatie van psychiatrische patiënten in de samenleving. Dit gebeurt kleinschalig in buurten en grootschalig op beleidsniveau, met als doel de maatschappij zodanig te veranderen dat mensen met een psychiatrische achtergrond beter kunnen deelnemen, gastvrij worden ontvangen, hun plaats in de samenleving kunnen creëren en behouden. Psychiatrische patiënten kunnen dit niet alleen, de omgeving moet ook meewerken. Daarom wordt bij kwartiermaken samengewerkt met cliënten én met maatschappelijke organisaties, zodat er een netwerk ontstaat waarin cliënten zich zelfstandiger voelen, meer zelfvertrouwen krijgen, en deelnemen aan de samenleving. Als voorbeelden worden genoemd: de lunchroom De Gravin en de winkel De Ruilhalte, beiden gerund door psychiatrische patiënten en toegankelijk voor iedereen. Vraag uit de zaal: Wordt kwartiermaken individueel of in een groep gedaan? Antwoord: Het kan allebei, maar in Amsterdam is men meer gericht op groepen. Vraag uit de zaal: Is rehabilitatie hetzelfde als kwartiermaken? Antwoord: Nee, rehabilitatie speelt zich vooral af in de behandeling op en rond de afdeling; kwartiermaken speelt zich vooral af in de omgeving. Maar bij beide wordt uitgegaan van wat een cliënt wél kan i.p.v. wat de beperkingen zijn. 3
4 De Omgeving Juni 2007 Jaargang 4, Nummer 2 BELANGRIJKE ADRESSEN Ypsilon Amsterdam e.o. T: E: ypsadam@ypsilon.org W: Informentaal T: E: informentaal@zonnet.nl W: Labyrinth~In Perspectief T: E: secretariaat@labytint-inperspectief.nl W: Familievertrouwenspersoon: Mw. Olga Gorbatsjewa T: E: o.gorbatsjewa@ amcdemeren.nl De FAMILIERAAD van Mentrum bestaat momenteel uit: - Jan van Mierlo, voorzitter - Greetje Gulien - Hannie Boumans - Evelien van Os van den Abeelen - Clary Beuker - Joke van Dorsten Wilt u met ons meedenken en af en toe meehelpen? Daar zouden wij blij mee zijn! Zo kunt u contact met ons opnemen: op ons telefonisch spreekuur op donderdag van uur : (020) of per op: familieraad@mentrum.nl Vraag uit de zaal: Wordt kwartiermaken alleen gedaan in Osdorp en in Noord? Antwoord: Nee, de plannen breiden zich uit naar andere stadsdelen, er zijn nu ook activiteiten in buurtcentra in het Centrum in voorbereiding. Vraag uit de zaal: Hoe gaat kwartiermaken als mensen zelfstandig wonen? Antwoord: Dan ligt het meer bij de trajectbegeleider die een-op-een helpt met activiteiten buiten de deur. Vraag uit de zaal: Hoe betrekken jullie familie bij kwartiermaken? Antwoord: Dat is nog nieuw, we zouden graag familie als partner hierbij willen betrekken en willen dus graag met familieleden in gesprek gaan daarover. Vraag uit de zaal: Familie is vaak de eerste kwartiermaker, want wij nemen bijvoorbeeld ons kind mee naar allerlei activiteiten e.d. Hoe kan Mentrum ons helpen in ons proces als eerste kwartiermaker? Antwoord: Wij willen daar graag met u over overleggen. De professionele en de vrijwillige kwartiermakers kunnen veel meer gaan samenwerken. Vraag uit de zaal: Patiënten draaien vaak zo rond in een kringetje met andere psychiatrisch patiënten, ze komen zo weinig in aanraking met mensen zonder psychiatrische problematiek. Maar anderzijds hebben ze ook behoefte aan contact met lotgenoten, zodat ze zich niet de enige voelen. Wat doet u daaraan? Antwoord: Bij kwartiermakersprojecten van Mentrum zijn altijd meerdere cliënten betrokken, samen met mensen uit de omgeving die geen psychiatrische ziekte hebben. Familie als kwartiermaker Op de vraag wat familie kan familie doen als eerste kwartiermaker binnen het eigen sociale netwerk en het sociale netwerk van de cliënt vertelt een moeder: Onze dochter werkt bij de lunchroom De Gravin en in de winkel De Ruilhalte, beide gevestigd in Osdorp. Wij nemen onze vrienden en familie mee naar de lunchroom waar ze werkt om daar te gaan eten. Wat kunnen we doen? Ga dingen kopen bij De Ruilhalte. Maak gebruik van diensten die aangeboden worden door cliënten vanuit cliëntgestuurde initiatieven en geef het door aan vrienden. Op 20 april jongstleden is Restaurant Freud geopend op de Spaarndammerstraat in Westerpark. Ga daar eten en zegt het voort. MIDDAGPROGRAMMA FAMILIEDAG De bedoeling van het middagprogramma was: elkaar ontmoeten met als leidraad de volgende vragen: Wat heeft familie nodig voor haar eigen herstel? Hoe komt het dat de ene persoon zich snel en gemakkelijk aanpast aan een nieuwe situatie? Wat maakt het herstelproces voor familie moeilijk? Waar heb je wat aan gehad en hoe zou Mentrum een rol kunnen spelen in het versterken van een gezond sociaal steunsysteem? En is dat wel een taak van Mentrum? Vijf groepen familieleden komen tot de conclusie dat de naam rehabilitatie verwarring oproept. Bij rehabilitatie wordt toch vooral aan eerherstel gedacht en niet aan opnieuw instellen : sterk blijven als familie, je herstellen na een nieuwe crisis van je familielid, het bijstellen van je verwachtingen ten aanzien van je familielid, maar ook het bijstellen van je eigen leven. Want voor veel families is het leven en de verwachtingen die ze van het leven hadden, totaal veranderd door de chronische psychische aandoening van hun naaste. Wat heeft familie nodig? Op de volgende pagina s vindt u een verslag van de gespreksgroepen. 4
5 De Omgeving Juni 2007 Jaargang 4, Nummer 2 Greetje Gulien, lid van de Familieraad en moeder van een zoon met een psychiatrische ziekte, wist de zaal te boeien met haar beeldende voordracht over wat herstel voor familie betekent: Mijn zoon wordt Koning, keizer, admiraal, dokter, advocaat. Iedere vader of moeder heeft verwachtingen. Iedere ouder droomt de toekomst van zijn kind. Oh ja, ik weet wel wat ik wil voor hem. Ja, voor hem een zonnige toekomst en daardoor ook voor mij. Maar dan, PATS. Daar valt mijn beeld aan scherven. Geen koning. Geen keizer. Geen admiraal. Geen school, geen club, geen vriend. Angstig in een hoekje, alleen op zijn bed. Met wel duizend stemmen in zijn hoofd. De wereld is zijn vijand en ik hoor daar bij. We zijn beiden stuurloos. Hij door iets dat nog geen naam heeft. Ik door gebrek aan kennis. Onvoorbereid zijn we in de afgrond gegooid. Geen grond meer onder je voeten. Dan komt herstel. Hoe begin je aan herstel? Waar begin je? Bij je kind? Bij jezelf? Bij de hulpverlening? Misschien valt het mee. Groeit hij erover heen. Misschien is het te genezen. Of is dit valse hoop? Hoe lang kun je jezelf voor de gek houden? Net zolang tot je beseft dat er een knop om moet. Het begin van acceptatie. Er valt heel veel te leren: Een andere manier van kijken en luisteren. Bijvoorbeeld: Lekker veel gedaan vandaag, was opgehangen, bed opgemaakt. Heerlijk, bakkie koffie, hier m n sjekkie. Het is rustig in mijn hoofd. Een moment van geluk voor hem En voor mij. Alles wat eerst zo belangrijk leek is onbelangrijk geworden. En alles wat zo gewoon was is nu opeens heel bijzonder. Ik heb hier 15 jaar over gedaan. En ik herstel me nòg, iedere dag, samen met Roy. Herkent u dit? Hebt u die knop gevonden? Vertel maar. Informatie Familie wil algemene informatie over de aandoening, over wat ze kunnen verwachten, over wat ze het beste kunnen doen. Ze willen een contactpersoon in de kliniek of instelling, waarmee ze kunnen praten, aan wie ze vragen kunnen stellen, ook op de afdelingen in de kliniek. Ze willen informatie over waar ze heen kunnen als hun familielid geen hulp wil, als die ambulant in behandeling is. - Als je in de kliniek komt is het onduidelijk wie cliënt en wie hulpverlener is. Je weet niet wie je moet aanspreken. Deuren zitten op slot, je krijgt als ouder geen begeleiding waarom, en hoe je hiermee om moet gaan. - Als een cliënt psychotisch is en niet behandeld wil worden, waar krijg je dan informatie en wat kun je dan doen? - Van Mentrum verwacht men: informatie over ziektebeelden; advies hoe te handelen bij bijvoorbeeld een psychose; psycho-educatie; advies bij de sociale wetgeving. Vaardigheden leren Hoe ga je om met een familielid met stemmen en hallucinaties met manische periodes en zware depressies? Waarin kun je iets betekenen en waar kun je helemaal niets aan doen, behalve niet in de steek laten? Hoe wordt familie getraind en opgeleid? Zou een gevarieerd cursusaanbod in psycho-educatie en interactievaardigheden voor familie niet standaard in het aanbod van de instelling moeten zitten, betaald door de zorgverzekeraar van de cliënt? Want pillen helpen, als ze helpen, maar een sterk sociaal netwerk helpt zeker. - Als je kind zo ziek is, lijkt het alsof je je eigen kind niet meer hebt. Het is een rouwproces zonder eind. Het is voor ouders belangrijk om erover te praten. Dat houdt ze op de been. Op het AMC is daar veel aandacht voor, via het maatschappelijk werk krijg je gesprekken. - Samenwerking tussen verslaving en psychiatrie is problematisch. Dochter is nu in behandeling voor schizofrenie, maar ze heeft ook een ernstige gokverslaving. Het kost kapitalen. Jellinek heeft haar een poosje begeleid, maar de verslaving vergt constante aandacht. Dit gebeurt niet in de psychiatrie. Waar moet je ermee naartoe? - Hoe knoop je een gesprek aan? Hoe kun je voorkomen dat je alleen maar aan het uithoren en afkeuren bent? 5
6 De Omgeving Juni 2007 Jaargang 4, Nummer 2 Steun Wie ondersteunt en begeleidt familie, als ze dat nodig hebben? Iedereen weet dat gezinsinterventies werken voor mensen met schizofrenie. Nu is het niet nodig om meteen een groot interventieprogramma op te zetten, maar je kunt klein beginnen. Met een fatsoenlijke bejegening van familie, met het vastleggen en bijhouden van de namen en adressen van familieleden en het altijd noteren van een contactpersoon van de cliënt, met het uitnodigen voor algemene bijeenkomsten en een luisterend oor bieden. - Als alleenstaande moeder heb je het nodig om zelf ook met hulpverleners te praten over hoe het gaat met je zoon, maar ook met jezelf. Je zoekt steun, maar krijgt die niet aangeboden. Je staat er alleen voor. Je kunt je kinderen daar niet mee belasten. De hulpverleners moeten je serieus benaderen. Het komt vaak voor dat je afgeblaft wordt. - Als je op bezoek komt en het verloopt niet leuk voor je als ouder, dan zou de verpleging een praatje met je moeten maken. Je loopt eigenlijk verloren rond, snapt niet waarom je kind zo doet en gaat daarmee naar huis. - Lotgenotencontact met andere ouders is heel belangrijk om dat te doorbreken en herkenning en erkenning te vinden. Je hebt iemand nodig waarmee je kan praten en die de situatie kent. - Het hebben van een familielid dat psychisch ziek is, is iets dat je je hele leven bezig houdt. Sommige mensen worden weerbaarder, afgewisseld met perioden dat ze zich ook geen raad meer weten. - Soms heeft een familielid zelf ondersteuning nodig. Het zou fijn zijn als er dan iemand was, waar je naar toe kunt gaan, zoals een maatschappelijk werker of een familiebegeleider. - Mentrum zou om te zware belasting van familie te voorkomen meer aandacht (preventief) moeten geven. En familie moet daar niet om hoeven vragen. Je snapt toch wel dat kinderen hulp en steun nodig hebben als moeder ziek wordt. Je snapt toch wel wat voor een impact een crisis heeft op een omgeving. Doe daar iets mee. Bondgenootschap Door deel uit te maken van het team rond de cliënt als vertegenwoordiger van het directe sociale steunsysteem, weet je als familie wanneer je het over moet laten aan het behandelteam als je familielid in een crisis zit, omdat jij in dat behandelproces niets kunt betekenen. Omgekeerd kan het behandelteam veel van familie leren omdat familie de cliënt kent in het gewone dagelijkse leven met al zijn eigenaardigheden en talenten. - Vader heeft klacht ingediend over het volgende geval. Dochter heeft al enige tijd een ernstige psychose en is heel ziek. Zij wordt uiteindelijk met een IBS opgepakt en gescreend, maar door de psychiater weer naar huis gestuurd. De ellende gaat door. Vader is heel kwaad en heeft een klacht ingediend tegen deze gang van zaken. Klacht is ongegrond, omdat dochter hem zelf in moet dienen. Dat heeft ze gedaan en daarna kreeg familie het idee dat alles in het werk werd gesteld om dochter de klacht in te laten trekken. Dochter moest voor de klachtencommissie verschijnen terwijl ze ernstig psychotisch was, en vader moest haar zelf ophalen. Er werd op haar ingepraat waarna zij haar klacht ter plekke introk. Dochter is toen met ambulance teruggebracht naar de afdeling, omdat vader het niet meer verantwoord vond om het te doen. Het is onacceptabel dat hulpverleners familie niet serieus benaderen, klachten niet serieus in behandeling nemen, en ouders een psychotische kind in de auto meegeven, met gevaar voor vluchten enz. Dit speelde in 2002, toen er nog geen Familieraad en familievertrouwenspersoon waren. Je hebt iemand nodig die ziet wat er aan de hand is en met je overlegt. - Rehabilitatie kan wel problematisch zijn. Bijvoorbeeld toewerken naar zelfstandig wonen. Familie heeft de ervaring dat er dan gemakkelijk weer een terugval plaatsvindt, met opname in de kliniek. De angst dat het een stap te ver is, is groot. Het is belangrijk dat met de familie besproken wordt wat hun ervaringen zijn. Het gaat erom de juiste kleine stappen te zetten en op basis van de ervaringen de doelen bij te stellen. - Ondersteunende hulp zoeken; de vraag is of deze hulp door de GGZ kan of moet worden gegeven of door iemand buiten de GGZ. 6
7 De Omgeving Juni 2007 Jaargang 4, Nummer 2 Wat heeft geholpen? - Wat erg geholpen heeft is dat Clemens Bernardt met de ouders gesprekken heeft gevoerd, terwijl hij de dochter nog nooit had gezien. Zij wilde geen hulp hebben. Wij als ouders zaten met de handen in het haar. Clemens heeft gesprekken gevoerd over wat er aan de hand was en welke mogelijkheden er waren. (Clemens heeft altijd veel voor familie betekend en voor het kleine beetje familiebeleid binnen de organisatie en hij is een van de mensen die de Gouden Duim van de Familieraad verdient (toevoeging red.)). - Veel familieleden hebben zich door Ypsilon gesteund gevoeld en door contacten met andere lotgenoten. - Een hulpverlener zei eens tegen een moeder: stelt u zich er niet te veel van voor? Dat heeft ze zich altijd voorgehouden en zo werd ze enigszins behoed voor te hoge verwachtingen en teleurstellingen. - Psycho-educatie cursussen van Bert Tolhuisen hebben geholpen. - De zorg aan de hulpverlening overlaten, dat geeft meer rust. Maar dat kan alleen als je zeker weet dat er goed voor je familielid wordt gezorgd. - Je energie en zorgen verleggen in vrijwilligerswerk bij Ypsilon of de Familieraad. Dat werkt helend. - Als het goed gaat met mijn zoon dan voel ik me ook beter. Als mijn zoon decompenseert, voel ik me zelf ook niet goed. - De cursus Interactie Vaardigheden leert je vaardigheden die je nodig hebt in het contact met je familielid. - Als familie werden we sterker samen. - Goed contact met de hulpverlening en vooral spontaan contact is prettig. - Doorgaan met je eigen leven leiden en zorgen dat je gezond blijft. - Jezelf verwennen, nieuwe kleren kopen en niet vergeten af en toe uit eten gaan Onze dank aan de mensen die hebben helpen notuleren op de familiedag: Netty van Ham; Ingeborg Zeijlmans; Hannie Boumans; Evelien van Os; Jan van Mierlo; Clary Beuker; Yfke Wijnberg; Ivo Bosman; Greetje Gulien; Joke van Dorsten. MAATSCHAPPELIJKE STEUNSYSTEMEN EN KETENZORG Steeds vaker hoor je praten over Ketenzorg. Het klinkt familie als muziek in de oren. Ketenzorg impliceert dat er continuïteit is en dat behandeling en dienstverlening vloeiend in elkaar overlopen tot de cliënt het stokje zelf weer overneemt. Misschien kan de cliënt door de handicap het stokje niet altijd helemaal overnemen en dan is het fijn dat er steunsystemen zijn. Steeds vaker hoor je praten over maatschappelijke steunsystemen. Ook dat klinkt familie als muziek in de oren. Het impliceert dat de cliënt en familie er niet alleen voor staan en dat er netwerken zijn die in een vloeiende uitwisseling zorg en dienstverlening aanbieden als dat nodig is. Er zijn steunsystemen van hulpverleners. Er zijn steunsystemen van maatschappelijke organisaties die bij zorg en overlast in de buurt in actie komen. Ook kwartiermakers zijn bezig met het maken van een veilig netwerk van mensen en plekken in de buurt dat als steunsysteem kan werken. Het sociale netwerk rond de cliënt is eigenlijk het eerste steunsysteem. Over hoe dit steunsysteem werkt en hoe met dit eerste steunsysteem wordt samengewerkt, is nog weinig geschreven. Je zou bijna denken dat het sociaal netwerk als steunsysteem over het hoofd wordt gezien. Er zal in ieder geval nagedacht moeten worden over hoe je samenwerkt binnen die ketenzorg met het eerste steunsysteem van de cliënt: het sociale netwerk. In het tijdschrift voor rehabilitatie en herstel van mensen met psychische beperkingen van april 2007 beschrijft Jaap van Weeghel, directeur van het Kenniscentrum Rehabilitatie, de positie van de familie in een maatschappelijk steunsysteem. Hij gaat in op de betekenis van maatschappelijke steunsystemen en de specifieke behoeften van familieleden daarin. Hij constateert dat de behoeften en belangen van familieleden van psychiatrische cliënten nog steeds een ondergeschoven kind zijn. Hij opent door het schrijven van dit artikel de weg naar theorievorming en nadenken over de behoeften en de rollen van familie, en de samenwerking met familie binnen de herstelbeweging. Hij schrijft: Veel familieleden willen veel voor hun gezinslid met psychiatrische problematiek doen, maar geven er toch de voorkeur aan dat de dagelijkse zorg wordt geboden en gecoördineerd vanuit een goed functionerend zorgprogramma of maatschappelijk steunsysteem. Helaas kunnen familieleden er nog niet op rekenen dat dit ook gebeurt. En dat houdt weer in dat familieleden zelf, zowel individueel als collectief, in het geweer moeten komen om hun eigen belangen en die van hun gezinslid met psychische beperkingen te behartigen. (Jaap van Weeghel; Rehabilitatie, april 2007, p.52). 7
8 De Omgeving Juni 2007 Jaargang 4, Nummer 2 MENTRUM PREVENTIE Voor mensen met psychische problemen is de steun van een partner, van familieleden of anderen belangrijk. Voor u als familie is de belasting vaak groot. Om u daarbij te ondersteunen biedt Mentrum Preventie voorlichting, advies en (zelfhulp)cursussen voor familieleden en naastbetrokkenen. Voor kinderen van ouders met psychiatrische problematiek en hun ouders is een apart aanbod ontwikkeld. Voorlichting Mentrum organiseert voorlichtingsbijeenkomsten over thema s in de psychiatrie voor familie en andere mantelzorgers en kinderen van ouders met psychiatrische of verslavingsproblemen (KOPP/KVO). Ook kunt u bij ons terecht voor informatie over ondersteuningsmogelijkheden. Advies In een gesprek kunt u persoonlijk advies krijgen over de mogelijkheden in uw situatie. Cursussen voor familie en naastbetrokkenen Er zijn verschillende cursussen voor familie en naastbetrokkenen. Sommige cursussen zijn gericht op een ziektebeeld, anderen zijn meer algemeen van aard. Met een zelfhulpcursus werkt u thuis, op een zelf gekozen moment een werkboek door. U wordt telefonisch ondersteund door een coach. De andere cursussen bestaan uit groepsbijeenkomsten. U krijgt informatie over de stoornis, leert hoe u beter kan omgaan met uw naaste en wisselt ervaringen uit met lotgenoten. Voor mensen uit andere culturen is een aantal cursussen op maat gemaakt. De cursussen starten in september/oktober 2007 bij voldoende deelnemers. - Omgaan met mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis - Omgaan met mensen met schizofrenie - Omgaan met mensen met schizofrenie voor Marokkaanse familieleden - Cursus Chineestalige voorlichting voor familieleden van mensen met psychiatrische problematiek - Doorlopende Steungroep voor Chinese familieleden van mensen met psychiatrische problematiek - Zelfhulpcursus Een depressieve naaste? Aandacht voor uzelf! U kunt op elk moment starten. - Omgaan met mensen met een depressie. Cursussen voor kinderen van ouders met psychiatrische- of verslavingsproblematiek - Doe-Praatgroep KOPP/KVO voor kinderen van 8-12 jaar in Amsterdam Noord (Oud-West volgt later) - Groep voor jongeren van jaar in Amsterdam Centrum - Steuntje in de rug. Cursus voor ouders die het zelf moeilijk hebben (met psychische problemen) en met kinderen van 0-20 jaar. Amsterdam Noord - Gezin aan bod. Trainingsprogramma voor verslaafde ouders en hun kinderen (hele gezin) Informatiefolders over de cursussen kunt u vinden op de website van Mentrum onder preventie en voorlichting: Voor meer informatie kunt u ook contact opnemen met preventie: T E preventie@mentrum.nl 8
9 De Omgeving Juni 2007 Jaargang 4, Nummer 2 HOORT FAMILIE ERBIJ? De Familieraad ontvangt nu en dan een uitnodiging van een afdeling of kliniek van Mentrum voor een bijeenkomst waar ook de naastbetrokkenen van cliënten welkom zijn. Deze uitnodigingen worden door de Familieraad zeer op prijs gesteld. Het betreft dan meestal een bijeenkomst waar cliënten, hulpverleners van cliënten en familie van cliënten welkom zijn om elkaar op een informele manier te ontmoeten en onder het genot van een hapje en een drankje bij te praten en informatie uit te wisselen. Soms is de middag of de avond thematisch. Dan is er iemand uitgenodigd die een bepaald aspect van de psychiatrie nader verklaart. Soms is de bijeenkomst feestelijk, met muziek en/of een barbecue. Zulke bijeenkomsten zijn goud waard als daar ook metterdaad familieleden van cliënten op af komen. Er zijn twee obstakels die maken dat familie veel niet aanwezig is. Vaak is het adressenbestand van familie of naastbetrokkenen van cliënten op die afdeling niet op orde. De uitnodigingsbrieven bereiken dan hun doel niet steeds. Van uitnodigingsbrieven die aan cliënten worden meegegeven is het niet zeker dat die aankomen bij de geadresseerden. Familie hoort erbij. Het adressenbestand dient op orde te zijn. Vaak wordt vooraf aan de cliënt gevraagd of hij wel wenst dat zijn familie wordt uitgenodigd. Die vraag wordt, naar mijn idee, ten onrechte gesteld. De bijeenkomst wordt immers georganiseerd om het cliënten, hulpverleners en familieleden mogelijk te maken elkaar op een informele manier te ontmoeten en om informatie uit te wisselen. Die gelegenheid moet er voor de drie partijen zijn op zo n avond of middag. Familie hoort daar bij. Tenzij een conflict tussen cliënt en familielid een ontmoeting onmogelijk maakt. Dan heeft de direct betrokken hulpverlener iets te regelen. De Familieraad heeft ervaren dat het niet gemakkelijk is om familie erbij te betrekken. Het proces van herstel dat familie moet doormaken eist veel van ze. Hun onzekerheden zijn niet een, twee, drie uit hun wereld. Zo n bijeenkomst kan voor familie een stap in de richting van herstel betekenen. Jan van Mierlo ADRESSEN CONTACTPERSONEN De familiedag is altijd een goed moment om de vestigingen weer eens uit te nodigen goed naar hun adressenbestand van familie en/of contactpersonen te kijken. We zijn dit jaar ruim van tevoren begonnen met het aanschrijven van de vestigingen met de vraag of zij de bij hun geregistreerde contactpersonen van hun cliënten een uitnodiging voor de familiedag konden sturen. Het begint te komen: steeds meer vestigingen geven gehoor aan ons verzoek. Van de 100 reacties kwamen er dit jaar 33 via de vestigingen binnen. Hiervan hebben zich 26 nieuwe familieleden opgegeven voor de contactlijst van de Familieraad. Dat wil zeggen dat de Familieraad inmiddels een achterban heeft van 166 familieleden. Hiervan hebben zich dit jaar 90 mensen aangemeld voor de familiedag. Door omstandigheden kon niet iedereen komen. Wel zijn we inmiddels uit de kantine van de kliniek op de 2 de Constantijn Huygensstraat gegroeid. CONTACTPERSONEN INVOEREN IN PSYGIS Psygis is het administratiesysteem van Mentrum dat een driekwart jaar geleden gekoppeld is aan het Elektronisch Cliënten Dossier (ECD). Als er goede afspraken worden gemaakt over het invoeren en bijhouden van eerste contactpersonen van cliënten in het administratiesysteem zal het binnen niet te lange tijd mogelijk zijn om met één druk op de knop een lijst met contactpersonen uit te draaien en een uitnodiging te sturen voor algemene informatieavonden en familiebijeenkomsten van de Familieraad. Ook broers en moeders en andere naasten die geen eerste contactpersoon zijn, kunnen ingevoerd worden in het administratiesysteem. Het is nog niet mogelijk het hele netwerk met één druk op de knop paraat te hebben, maar daar valt vast wel iets op te bedenken als de JellinekMentrum bestuurders dit belangrijk genoeg vinden. 9
10 De Omgeving Juni 2007 Jaargang 4, Nummer 2 BERICHT UIT AMSTERDAM WEST OVER ONTWIKKELINGEN ROND REHABILITATIE EN HERSTEL; het centrale thema van de divisie Langdurige Psychiatrie Twee à drie keer per jaar komen cliënten van Akerwateringstraat en Dolhaantjestraat, medewerkers en familieleden bijeen om elkaar te informeren over de stand van zaken rond rehabilitatie en samen nieuwe ideeën op te doen. Zo kwamen op de avond van 17 januari rond de tachtig mensen in De Gravin, vlakbij het Dijkgraafplein in Osdorp. De bijeenkomst begon met het presenteren van tal van activiteiten en inspanningen: het bruist en gonst in Nieuw West! - de herstelwerkgroep van en voor cliënten - de dansgroep gaf een indrukwekkende voorstelling - het maatjesproject werd aangeprezen door Els - de fotoclub gaf een prachtige fotopresentatie via de beamer - de ruilhalte, de opstap naar een dagvulling, herstel en arbeid - het minirestaurant: onder leiding van Eduardo Vatta hadden tien cliënten, medewerkers van het minirestaurant, een overheerlijk koud buffet bereid, waarvan louter wat kruimels overbleven. Groepsgewijs werd aan de slag gegaan met de opdracht een nieuwe activiteit of bezigheid te bedenken waarin zowel wensen van cliënten als samenwerking van cliënten, familie, vrienden en medewerkers, tot uitdrukking zouden komen. De jury wees twee winnaars aan: 1. De klussenbak. Cliënten worden door handige andere cliënten, vrienden, familieleden of medewerkers opgeleid tot klus-allrounder. De klussers kunnen dan technische klusjes verrichten, helpen met verhuizen, schilderen, kleding repareren, etc. Een bakfiets met gereedschap stelt de klus-allrounder in staat de werkzaamheden te verrichten. 2. Het familie- en vriendencafé. In de buurt zal een keer per maand een ontmoetingsruimte gelegenheid bieden om gezellig met vrienden, familie, cliënten, medewerkers op een ontspannen en gewone manier contact te hebben. De bedenkers zijn inmiddels met ondersteuning aan de slag om de plannen uit te werken. Mocht u nog klussen te doen hebben? Binnenkort kunt u een beroep doen op onze eigen klussenbak. OPROEP: Wij zoeken mensen die mee willen werken en helpen met de klussenbak. Dit is een idee om elkaar te helpen met klusjes in huis of op je kamer. Bijvoorbeeld: schilderijtjes ophangen, muur verven, lampjes aansluiten, tapijt leggen, gordijnen ophangen, enz. Mogelijk dat we hierin gaan samenwerken met GGZ IJburg die al een klussenbak hebben. Zowel de heer van Mierlo als mevrouw Gulien zijn actief betrokken vanuit de Familieraad. Wij zoeken ook gereedschap zoals boormachine, schroevendraaiers, spijkers, gereedschapskist e.d. Voor meer informatie: Nader Sharifi of Marianne of Lillian. Locatie Dolhaantjestraat Voor het familie-vrienden café: u bent van harte uitgenodigd elke laatste donderdag van de maand van tot uur in De Gravin, Tussenmeer , 1069 EA Amsterdam, NIEUWE ONDERSTEUNER Sinds 1 april 2006 ben ik een dag per week werkzaam geweest als ondersteuner van de Familieraad, naast mijn baan als preventiemedewerker bij Mentrum. Het samenwerken met de leden van de Familieraad is een voortdurende bron van inspiratie en ontwikkeling geweest en ik heb het met heel veel plezier gedaan. Helaas moet ik deze taak nu loslaten, omdat ik per 1 september a.s. in Groningen ga wonen en werken. Gelukkig hebben we een opvolger gevonden: Charles Enderman, coördinator van en voorlichter bij Informentaal, zal deze functie van mij overnemen. Ik wens de Familieraad en de nieuwe ondersteuner heel veel succes. Ingeborg Zeijlmans 10
Werkboek Het is mijn leven
Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er
Nadere informatieMét familie gaat het beter
Mét familie gaat het beter GGZ ingeest staat voor een gelijkwaardige samenwerking tussen patiënt, hulpverlener en u. In deze brochure leest u hoe we u als familielid, vriend of andere naaste van de patiënt
Nadere informatieKOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen
KOPPen bij elkaar en schouders eronder Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen Mama, waarom huil je? Mama, ben je nu weer verdrietig? Papa, gaan we naar het zwembad? Waarom niet?
Nadere informatieFamiliebeleid Zorgen voor een ander, zorg voor uzelf
Familiebeleid Zorgen voor een ander, zorg voor uzelf Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheidszorg Contactgegevens voor familieleden / naasten Uw familielid of naaste is in behandeling op locatie Afdeling
Nadere informatieGedwongen opname met een IBS of RM *
Gedwongen opname met een IBS of RM * Informatie voor cliënten Onderdeel van Arkin Inleiding In deze folder staat kort beschreven wat er gebeurt als u gedwongen wordt opgenomen. De folder bevat belangrijke
Nadere informatiePARTNERS IN ZORG. Familiebeleid GGZ Rivierduinen Informatie voor familieleden, naasten en cliënten. rivierduinen.nl
PARTNERS IN ZORG Familiebeleid GGZ Rivierduinen Informatie voor familieleden, naasten en cliënten Contactgegevens voor familieleden Uw familielid of naaste is in behandeling op locatie: Afdeling: Uw contactpersoon
Nadere informatieHULP BIJ ZORG VOOR EEN ANDER
Steunpunt Mantelzorg Nieuwegein HULP BIJ ZORG VOOR EEN ANDER Steunpunt Mantelzorg Nieuwegein Zorgen voor een ander, dan doe je gewoon.. Maar soms is een beetje hulp en steun meer dan welkom! In Nieuwegein
Nadere informatieWaarde-volle zorg is ook nog JONG!
Waarde-volle zorg is ook nog JONG! LOC maakte een nieuwe visie op de zorg. Die heet Waarde-volle zorg. Allerlei mensen herkennen zich daar in. Dat komt doordat die gaat over dingen die voor ons allemaal
Nadere informatiePartners in zorg Familiebeleid GGZ Rivierduinen
Partners in zorg Familiebeleid GGZ Rivierduinen Informatie voor familieleden, naasten en cliënten Inhoud Contactgegevens voor familieleden 1. Inleiding 2. Betrokken? Ja, tenzij 3. Familiebeleid in het
Nadere informatieFamiliebeleid. Zorgen voor een ander, zorg voor uzelf
Familiebeleid Zorgen voor een ander, zorg voor uzelf Contactgegevens voor familieleden / naasten Uw familielid of naaste is in behandeling op locatie Afdeling Uw contactpersoon is Bereikbaar op de dagen
Nadere informatieAdvies en steun voor uw kind en uzelf
Advies en steun voor uw kind en uzelf Voor advies en steun aan ouders en hun kinderen Informatie advies cursussen Als u of uw kind psychische klachten heeft of problemen ervaart met alcohol of drugs, heeft
Nadere informatieNetwerk Ouderenzorg Regio Noord
Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Vragenlijst Behoefte als kompas, de oudere aan het roer Deze vragenlijst bestaat vragen naar uw algemene situatie, lichamelijke en geestelijke gezondheid, omgang met gezondheid
Nadere informatieEerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik.
juni 2014 Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie Eerste nummer Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. INHOUD juni 2014 Eten als een kind Op kamers
Nadere informatieU in het middelpunt Die migraine hè Levenservaring verzilveren
Welzijn op recept Welkom bij SWOA. Uw huisarts heeft u met ons in contact gebracht. De dokter kan u op dit moment geen passende behandeling (meer) bieden. Toch voelt u zich niet lekker, of heeft u pijn.
Nadere informatieRelaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.
Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan
Nadere informatieGezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft
Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zorgen en vragen 1 Gezinsinterventie 2 Tien praktische
Nadere informatieAanmelden. informatie over hoe wij jou helpen naar een leven zonder verslavende middelen
Aanmelden informatie over hoe wij jou helpen naar een leven zonder verslavende middelen Vind je dat je in het weekend te veel coke, speed of xtc gebruikt? Heb je weer geblowd of gedronken, terwijl je dat
Nadere informatieDeeltijdbehandeling. Barneveld. volwassenen deeltijd
Deeltijdbehandeling Barneveld volwassenen deeltijd Inhoudsopgave Wat is deeltijdbehandeling? 2 Voor wie is de behandeling bedoeld? 2 De behandeling 3 Doel 3 Behandelplan 3 Inhoud 3 Programma 4 Individuele
Nadere informatieGGzE centrum psychotische stoornissen. Act. Zorg bij de eerste psychose. Informatie voor cliënten >>
GGzE centrum psychotische stoornissen Act Zorg bij de eerste psychose Informatie voor cliënten >> Uw klachten de baas en het dagelijks leven weer oppakken GGzE centrum psychotische stoornissen geeft behandeling
Nadere informatie150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft!
150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft! Scott de Jong http://www.positiefleren.nl - 1 - Je leest op dit moment versie 2.0 van het Ebook: 150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft.
Nadere informatieTheorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,
3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol
Nadere informatieWist je dat... Nieuwsbrief Opvoedwinkel Twinkeltje maart 2015. In deze nieuwsbrief:
Nieuwsbrief Opvoedwinkel Twinkeltje maart 2015 In deze nieuwsbrief: Wist je dat... Thema's en cursussen in maart Lezersvraag: "Moet ik mijn zoon verplichten met andere kinderen te spelen?" Mamatijd Moeders
Nadere informatieEen goed leven voor.
Een goed leven voor. Juultje Holla - Perspectief - maart 2013 Als onderdeel van het ZonMW project Zeggenschap en Inclusie Met dank aan Rob, die mij hierbij enorm geholpen heeft. Een goed leven voor. Een
Nadere informatieZaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie
Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie
Nadere informatieNaastbetrokkenen INFORMATIE VOOR NAASTBETROKKENEN VAN CLIËNTEN. Onderdeel van Arkin
Naastbetrokkenen INFORMATIE VOOR NAASTBETROKKENEN VAN CLIËNTEN Onderdeel van Arkin Informatie voor naastbetrokkenen van cliënten 1. Inleiding Als uw familielid of naaste psychiatrische en/of verslavingsproblemen
Nadere informatieOntmoetingscentrum Houtstroom Voor mensen met geheugenproblemen en/of dementie en hun mantelzorgers
Ontmoetingscentrum Houtstroom Voor mensen met geheugenproblemen en/of dementie en hun mantelzorgers Soms merk ik dat ik dingen die ik graag deed, zoals fietsen en koken, niet meer kan doen. Daardoor heb
Nadere informatieIs iemand in jouw omgeving verslaafd?
Is iemand in jouw omgeving verslaafd? Verslaafd aan Jou ondersteunt en informeert de omgeving van verslaafden. Vaak gaat alle aandacht uit naar de verslaafde en daardoor wordt soms niet gezien dat familie
Nadere informatie6.2.1 Dealen met afleiding onderweg
Stap 6: Deel 2 6.2.1 Dealen met afleiding onderweg In het tweede deel van jullie experiment ga je verder met het ondernemen van ACTies die je met de anderen hebt afgesproken te doen. Daarnaast krijg je
Nadere informatiePeerEducatie Handboek voor Peers
PeerEducatie Handboek voor Peers Handboek voor Peers 1 Colofon PeerEducatie Handboek voor Peers december 2007 Work-Wise Dit is een uitgave van: Work-Wise info@work-wise.nl www.work-wise.nl Contactpersoon:
Nadere informatieMANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN
Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe
Nadere informatieWier. Behandelcentrum voor mensen die moeilijk leren, met gedragsproblemen en/of psychiatrische problemen. Patiënten & familie
Wier Behandelcentrum voor mensen die moeilijk leren, met gedragsproblemen en/of psychiatrische problemen Patiënten & familie 2 Voor wie is Wier? Wier is er voor mensen vanaf achttien jaar (en soms jonger)
Nadere informatieMantelzorg & mantelzorgondersteuning
Welzijn Ouderen Thuisadministratie Mantelzorg & mantelzorgondersteuning Voor iedereen in Amsterdam-Noord. Dus ook voor u! Doras Maatschappelijke dienstverlening Amsterdam-Noord Zorgt u voor een naaste
Nadere informatieDe Week gaat van start met de Breingeindag op maandag 26 maart 2012 in t Veerhuis te Nieuwegein.
Op zoek naar waardevolle contacten De werkgroep Week van de Psychiatrie organiseert van 26 tot en met 31 maart 2012 de 38e Week van de Psychiatrie. Het thema van de Week van de Psychiatrie 2012 is Contact
Nadere informatieDie nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang.
Vanavond ga ik mijn man vertellen dat ik bij hem wegga. Na het eten vertel ik het hem. Ik heb veel tijd besteed aan het maken van deze laatste maaltijd. Met vlaflip toe. Ik hoop dat de klap niet te hard
Nadere informatiePromens Care. Triadekaart. Triade. ouders/ naastbetrokkene
Promens Care Triadekaart Triade kaart CLiënT begeleider ouders/ naastbetrokkene De Triadekaart De cliënt: Mijn zus doet veel voor me. Meer dan ik nodig vind. Een nieuw begrip De begeleider: Uitstekend
Nadere informatieWelkom bij GGNet Jeugd! Informeren en deelnemen
GGNet Jeugd Ook voor u! Wat kan en mag u van GGNet Jeugd verwachten? Informatie voor ouders en andere direct betrokkenen van kinderen en jongeren die in behandeling zijn bij GGNet Jeugd 2 Als moeder vind
Nadere informatieVoor familie en betrokkenen
Voor familie en betrokkenen Familiebeleid Voor familie en betrokkenen Introductie Het is niet gemakkelijk als uw partner, familielid of kennis met psychische problemen en/of een verslaving worstelt. U
Nadere informatieMentrum SAMEN WERKEN AAN HERSTEL EN EEN WAARDEVOL LEVEN. Onderdeel van Arkin
Mentrum SAMEN WERKEN AAN HERSTEL EN EEN WAARDEVOL LEVEN Onderdeel van Arkin Ieder mens is waardevol. Mentrum behandelt mensen met langerdurende ernstige problemen op het gebied van psychiatrie en/of verslaving.
Nadere informatieKortom, informatie en advies die vindbaar, begrijpelijk en herkenbaar is. Ik zal u aangeven waarom ik dit zo belangrijk vind.
Tekst: opening Helpdesk Welkom dames en heren, Het doet mij goed om te zien dat er zo veel mensen op deze feestelijke opening van de Helpdesk zijn afgekomen. Dat betekent dat er veel interesse voor is.
Nadere informatieMEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Vrienden & Relaties
MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Vrienden & Relaties s Avonds en in het weekend zit ik vaak alleen thuis. Ik bel dan wel eens met mijn vrienden, maar ze bellen me nooit terug. Ik heb verkering,
Nadere informatieVIEREN DOOR/VOOR JONGEREN
VIEREN DOOR/VOOR JONGEREN VOORBEDE Soms moeten gebeurtenissen en dingen met naam worden genoemd. Soms moet je de dingen meer openlaten, opdat iedereen zijn eigen ervaringen erin kan herkennen. De voorbede
Nadere informatieMEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind
MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave
Nadere informatieWaar een wil is, is een Weg!
5 tips om moeiteloos voor jezelf te kiezen en een stap te zetten. Waar een wil is, is een Weg! - Lifecoach http://www.facebook.com/arlettevanslifecoach 0 Je bent een ondernemende 40+ vrouw die vooral gericht
Nadere informatieSchizofrenie. Leven in een andere wereld. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over schizofrenie
ggz voor doven & slechthorenden Schizofrenie Leven in een andere wereld Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over schizofrenie Herkent u dit? Denkt u wel eens dingen te zien
Nadere informatieVragen bij het prentenboek 'De tovenaar die vergat te toveren'
De tovenaar tovert De verhalenvertelster vertelt Wat zou een tovenaar allemaal kunnen toveren? Hoe zouden de kinderen zich voelen? Waar zie je dat aan? Is de tovenaar blij/ boos/ verdrietig of bang? Hoe
Nadere informatie[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster
[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9
Nadere informatieIedereen heeft een eigen verhaal
informatie voor ouders Iedereen heeft een eigen verhaal > Goed om te weten als uw kind tijdelijk bij JJC verblijft Uw zoon of dochter gaat tijdelijk naar JJC in Den Haag. Wij gaan uw kind intensief begeleiden
Nadere informatieWelkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden
Welkom bij Centrum Jeugd Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Je gaat deelnemen aan een van de behandelingen bij Centrum Jeugd van GGz Breburg. De behandelaren
Nadere informatiePresentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis
Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Geachte dames en heren, Zelfredzaamheid is een mooi en positief begrip. Immers, elk kind wil dingen zelf leren doen, jezelf kunnen redden
Nadere informatieSamenstelling tekst Beppie Brood (teamleider ATC s Amstelduin) Monique van Kollenburg (trainer ATC Amstelduin)
Samenstelling tekst Beppie Brood (teamleider ATC s Amstelduin) Monique van Kollenburg (trainer ATC Amstelduin) Lay-out Bob Snel (trainer ATC Amstelduin) Document Versie maart 2007 Meer informatie E-mail:
Nadere informatieMS Vereniging Nederland Regio Brabant West Paganinistraat 11 5144 XN Waalwijk T 0416-333074 www.msvereniging.nl
November 2009 MS Vereniging Nederland Regio Brabant West Paganinistraat 11 5144 XN Waalwijk T 0416-333074 www.msvereniging.nl Beste Leden, Met deze nieuwsbrief informeren wij u graag over de laatste ontwikkelingen
Nadere informatieNieuwsbrief CliëntAanZet
Nummer 3 April 2014 Van de redactie Hallo, Hier weer een nieuwe nieuwsbrief CliëntAanZet. Heb je een leuk idee voor deze nieuwsbrief? Of wil je misschien zelf iets schrijven? Stuur een bericht naar: Cliëntzeggenschap,
Nadere informatieOplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)
Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)
Nadere informatieHoofdstuk 2. Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen
Hoofdstuk 2 Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen 48 Gangbare uitdrukkingen bij contact maken en onderhandelen De meeste zinnen die in dit overzicht staan, zijn formeel. U kunt deze
Nadere informatieTeksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.
Bidden Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.nl en kinderactiviteiten www.lambertuskerk-rotterdam.nl
Nadere informatieribw arnhem & veluwe vallei
doende Een folder over kracht, ontwikkeling en eigen regie ribw arnhem & veluwe vallei ZO = Zelf + Ontwikkeling ZO is van de cliënten. Dat moet ook wel. Want ZO staat voor jezelf ontwikkelen, voor herstellen
Nadere informatieEenzaamheid onder mantelzorgers Jolanda Elferink, Expertisecentrum Mantelzorg
Eenzaamheid onder mantelzorgers Jolanda Elferink, Expertisecentrum Mantelzorg 4-06-13 Inhoud - In welke mantelzorgsituaties kom je eenzaamheid tegen? - Welke drie stappen kun je zetten om eenzaamheid te
Nadere informatieVerslaving. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving. Als iemand niet meer zonder... kan
ggz voor doven & slechthorenden Verslaving Als iemand niet meer zonder... kan Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving Herkent u dit? Veel mensen gebruiken soms
Nadere informatieErvaringen van mensen met verstandelijke beperkingen of psychiatrische problemen met zelfstandig wonen en deelname aan de samenleving
Een eigen huis.. Ervaringen van mensen met verstandelijke beperkingen of psychiatrische problemen met zelfstandig wonen en deelname aan de samenleving M.H. Kwekkeboom (red.) A.H. de Boer (SCP) C.van Campen
Nadere informatieJezus vertelt, dat God onze Vader is
Eerste Communieproject 26 Jezus vertelt, dat God onze Vader is Jezus als leraar In les 4 hebben we gezien dat Jezus wordt geboren. De engelen zeggen: Hij is de Redder van de wereld. Maar nu is Jezus groot.
Nadere informatieDe muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik.
De muur Ik heb een muur om me heen. Nou, een muur? Het lijken er wel tien. En niemand is in staat om Over die muur bij mij te komen. Ik laat je niet toe, Want dan zou je zien Hoe kwetsbaar ik ben. Maar
Nadere informatieActiviteit 01: Je gedachten en gevoelens 7. Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11. Activiteit 03: Acting out 16
Inhoud Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7 Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11 Activiteit 03: Acting out 16 Activiteit 04: Schuld 22 Activiteit 05: Angst 26 Activiteit 06: Verdriet
Nadere informatieVrijwilligerswerk Vrijwillige hulp
Vrijwilligerswerk Mantelzorg Vrijwillige hulp Burenhulp Maak samen het verschil. Vrijwilligerswerk Vrijwilligers maken het verschil. Hun inzet op het gebied van onder andere cultuur, zorg, sport, natuur
Nadere informatieBen jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!
Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw
Nadere informatieWELKOM. op de NVN Themadag (Pre) dialyse en je sociale leven. 14 september 2013
1 WELKOM op de NVN Themadag (Pre) dialyse en je sociale leven 14 september 2013 2 Mededelingen Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen 3 Ochtendprogramma 10.30 10.45 Welkom 10.45 10.50 Ludiek filmpje
Nadere informatieVeens trainingen. opkomen voor jezelf. samen leren. meer zelfvertrouwen. lotgenoten ontmoeten. durven vragen. een groter netwerk
Veens trainingen opkomen voor jezelf een groter netwerk samen leren lotgenoten ontmoeten 1 meer zelfvertrouwen durven vragen Wil je jezelf ontwikkelen? Omdat je meer uit jezelf wilt halen? Of omdat je
Nadere informatieMijn dochter; boulimia en borderline
Mijn dochter; boulimia en borderline Mijn dochter; boulimia en borderline E.M. van der Linden Schrijver: E.M. van der Linden Coverontwerp: via Brave New Books ISBN: 9789402130331 E.M. van der Linden Dit
Nadere informatieMijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd
Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen
Nadere informatieWij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.
Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat
Nadere informatieOpvoeding & Ontwikkeling
MEE Utrecht, Gooi & Vecht Ondersteuning bij leven met een beperking Opvoeding & Ontwikkeling Opvoeding & Ontwikkeling MEE is een organisatie voor iedereen met een beperking of chronische ziekte. MEE biedt
Nadere informatieMEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Algemene brochure. voor mensen met een beperking. MEE maakt meedoen mogelijk
MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Algemene brochure voor mensen met een beperking MEE maakt meedoen mogelijk 1 Colofon Tekst en samenstelling Eenvoudig Communiceren Amsterdam Afd. Communicatie
Nadere informatieDO'S EN DON'TS VOOR OUDERS
WWW.PESTWEB.NL DO'S EN DON'TS VOOR OUDERS Kinderen en jongeren willen je hulp, als je maar (niet)... Wat kinderen zeggen over pesten Kinderen gaan over het algemeen het liefst met hun probleem naar hun
Nadere informatieFamiliebeleid. Zorgen voor een ander, zorg voor uzelf
Familiebeleid Zorgen voor een ander, zorg voor uzelf Contactgegevens voor familieleden / naasten Uw familielid of naaste is in behandeling op locatie Afdeling Uw contactpersoon is Bereikbaar op de dagen
Nadere informatieDe Robijn Nieuwsbrief Januari 2008. Het wonder komt ongemerkt je geest binnen wanneer die even pas op de plaats maakt en stil is.
De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008 Lieve mensen, Allereerst wens ik iedereen een vreugdevol nieuw jaar toe. Misschien begin je dit jaar met de beste voornemens, zoals altijd en heb je bewust gekeken naar
Nadere informatieWegwijzer voor naastbetrokkenen
Wegwijzer voor naastbetrokkenen Informatie voor cliënten, familie en naastbetrokkenen onderdelen van Arkin 1. Inleiding Als uw familielid of naaste psychische problemen en/of verslavingsproblemen heeft,
Nadere informatieDEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!
DEEL 1 1 WERKBOEK 5 Eigen keuze Inhoud 2 1. Hoe zit het met je keuzes? 3 2. Hoe stap je uit je automatische piloot? 7 3. Juiste keuzes maken doe je met 3 vragen 9 4. Vervolg & afronding 11 1. Hoe zit het
Nadere informatieVragenlijst Depressie
Vragenlijst Depressie Deze vragenlijst bestaat uit een aantal uitspraken die in groepen bij elkaar staan (A t/m U). Lees iedere groep aandachtig door. Kies dan bij elke groep die uitspraak die het best
Nadere informatieNIEUWSBRIEF. Gebruik van het dossier We zien dat er een aantal mentoren al gebruik maken van Het Dossier. Complimenten daarvoor.
NIEUWSBRIEF December Mentorschap Midden-en Noordoost Brabant 2015 Editie 2 Jaargang 1 Hierbij ontvangt u de nieuwe nieuwsbrief van het Mentorschap Midden -en Noordoost brabant. Hiermee houden wij u op
Nadere informatieHet koninkrijk van God vlakbij
Het koninkrijk van God vlakbij Dit werkboek is van : Cellessen voor kinderen van 8-12 jaar Serie lessen voor kleine groepen; leeftijd 8-12 jaar Lessen zijn geschreven op basis van het boek Natuurlijk BOVENnatuurlijk
Nadere informatieHet is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.
De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.
Nadere informatieLes 3. Familie, vrienden en buurtgenoten
www.edusom.nl Opstartlessen Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten Wat leert u in deze les? Een gesprek voeren over familie, vrienden en buurtgenoten. Antwoord geven op vragen. Veel succes! Deze les
Nadere informatieDenk even mee. Oeps! Meteen kiezen! Even voorstellen. Terug in de tijd De toekomst van de langdurende GGZ. Van verleden naar toekomst
Van verleden naar toekomst Ypsilon Jubileumdag Midden De toekomst van de langdurende GGZ Ypsilon Jubileumdag Midden Bert Stavenuiter 11 oktober 2014 Bert Stavenuiter 11 oktober 2014 Oeps! Meteen kiezen!
Nadere informatieEven voorstellen MENTRUM KLINIEK JEAN DESMETSTRAAT INFORMATIE VOOR DE CLIËNT
Even voorstellen MENTRUM KLINIEK JEAN DESMETSTRAAT INFORMATIE VOOR DE CLIËNT Welkom bij Mentrum Kliniek Jean Desmetstraat U maakt kennis met deze kleinschalige kliniek in Amsterdam IJburg na een langdurende
Nadere informatieU schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?
Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen
Nadere informatieVoorlichting Koning Willem 1 College te Den Bosch
Nieuwsbrief december 2016 Voorlichting Koning Willem 1 College te Den Bosch In deze Nieuwsbrief Eskil aan het woord Partners van... Movie night Stichting specsavers Sociale vaardingsheids training Vrijwilliger
Nadere informatieSterker met Stoma. door jouw ervaring te delen. Stomavereniging introduceert een nieuw motto en krijgt een nieuwe huisstijl! www.stomavereniging.
FC 60 C 22 M 21 Y 10K PMS 549 FC 0 C 54 M 100 Y 0 K PMS 144 Sterker met Stoma door jouw ervaring te delen Stomavereniging introduceert een nieuw motto en krijgt een nieuwe huisstijl! www.stomavereniging.nl
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatieZingeving op MAAT. Wat zijn de effecten van aandacht voor levensvragen en hoe meet je dat?
Zingeving op MAAT Wat zijn de effecten van aandacht voor levensvragen en hoe meet je dat? Hoe maken we het hard? Aandacht voor levensvragen en ouderen in zorg en welzijn Expertisenetwerk Levensvragen en
Nadere informatieNummer 1 December 2011. Cursusaanbod 2012 Gedeeld verdriet Mindfulness Laat je zelf zien
Nummer 1 December 2011 Cursusaanbod 2012 Gedeeld verdriet Mindfulness Laat je zelf zien LANDELIJK HEEFT 16% VAN DE JONGEREN PSYCHOSOCIALE PROBLEMEN. Scoop richt zich bij coaching, counseling en training
Nadere informatieDe mantelzorg DER LIEFDE
De mantelzorg DER LIEFDE Ongeveer 3,5 miljoen Nederlanders zorgen onbetaald en langdurig voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner of familielid. Ook op de HAN zijn veel medewerkers
Nadere informatieIedereen heeft een verhaal
informatie voor jongeren Iedereen heeft een verhaal > Goed om te weten als je tijdelijk naar JJC gaat Iedereen heeft een eigen verhaal. Veel verhalen gaan over waarom het niet allemaal gelopen is zoals
Nadere informatieSpecial Cursusaanbod Bureau Herstel. Bureau Herstel organiseert.
Nummer 2, jaargang 4, juli 2015 Special Cursusaanbod Bureau Herstel Beste lezer.. Voor je ligt de Herstel nieuwsbrief. Deze keer met als onderwerp het cursusaanbod van Bureau Herstel. Cursusaanbod voor
Nadere informatieWat kan de orthopedagoog of psycholoog voor jou doen?
Wat kan de orthopedagoog of psycholoog voor jou doen? Samenwerkingsverband NIP-NVO zorg voor mensen met een verstandelijke beperking 2014 1 Inhoud Voorwoord 3 Wat doet de psycholoog of orthopedagoog? 5
Nadere informatieSociaal programma. aandacht voor elk lid
Sociaal programma aandacht voor elk lid De ZLTO is een vereniging, een club van en voor boeren en tuinders en hun families. Ooit ontstaan als een beweging van boeren die elkaar hielpen en samen activiteiten
Nadere informatieSoms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.
Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.
Nadere informatieTips voor nieuwe ME-patiёnten
` Tips voor nieuwe ME-patiёnten ME Vereniging Nederland "Tips voor nieuwe ME-patiënten", ME Vereniging Nederland, 27 januari 2015 Deze collectie is samengesteld uit bijdragen van leden van de ME Vereniging
Nadere informatieHet zou het beste zijn als maatschappelijke steunsystemen georganiseerd werden door de gemeente.
1. Het zou het beste zijn als maatschappelijke steunsystemen georganiseerd werden door de gemeente. 2. De overheid moet niet achter de voordeur van mensen willen treden. Dat is privégebied en de eigen
Nadere informatieHET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN
HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN Gratis PDF Beschikbaar gesteld door vlewa.nl Geschreven door Bram van Leeuwen Versie 1.0 INTRODUCTIE Welkom bij deze gratis PDF! In dit PDF
Nadere informatiePsychisch verzuim voorkomen kán! Zo werk je prettiger!
Psychisch verzuim voorkomen kán! Zo werk je prettiger! Vooraf Psychisch verzuim Problemen. Op het werk of privé. Die Psychisch verzuim is ziekteverzuim vanwege hebben we allemaal wel eens. Uw psychische
Nadere informatieThema Op zoek naar werk. Lesbrief 6. Het sollicitatiegesprek Antwoord geven op vragen
Thema Op zoek naar werk. Lesbrief 6. Het sollicitatiegesprek Antwoord geven op vragen Inleiding heeft een afspraak met de manager voor een sollicitatiegesprek. Deze les gaat over het eerste deel van het
Nadere informatie