Nr DE COMMISSARIS EN MAATSCHAPPELIJKE VERANTWOORDING

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Nr.2 2013 DE COMMISSARIS EN MAATSCHAPPELIJKE VERANTWOORDING"

Transcriptie

1 Serie over samen werken aan effectiever toezicht Nr DE COMMISSARIS EN MAATSCHAPPELIJKE VERANTWOORDING

2 DE dialoog DE VIRTUELE SCHANDPAAL Maatschappelijke verantwoording afleggen is van alle tijden. Toegegeven, in de Middeleeuwen ging het er misschien wat ruiger aan toe. De beklaagde werd midden op het dorpsplein in een ongemakkelijke pose aan de schandpaal geklonken zodat de massaal toegestroomde en opgejutte dorpsgenoten hem naar hartenlust konden beschimpen en bekogelen. Wellicht lag de nadruk toen ook meer op het maatschappelijke (er moest vooral een voorbeeld worden gesteld) en minder op het verantwoorden. De beklaagde werd immers niks gevraagd... Toch zijn er volop parallellen met het heden. Het dorpsplein van toen zijn Twitter en Facebook nu. En net als toen vieren ook nu het populisme en de emoties daar hoogtij. Er zijn twee belangrijke verschillen. Tegenwoordig kunnen die woedende dorpsgenoten ook van grote afstand beschimpen, vanuit alle hoeken van het dorp dat de wereld heet. Van Brazilië tot Hongkong en van Sydney tot Seattle. Zelfs als ze u nog nooit van dichtbij hebben gezien. En waar het gezichtsverlies vroeger met wat geluk beperkt bleef tot de omheining van het dorp, gaat een virtuele steniging nu met de snelheid van het licht de wereld rond. Het dorpsplein van toen zijn Twitter en Facebook nu Als commissaris doet u er goed aan zich te realiseren dat in de communicatieve en democratische maatschappij van tegenwoordig iedereen ter verantwoording kan worden geroepen. Op elk moment, te pas en te onpas. Terecht of onterecht. Daar op de juiste manier op anticiperen, is een steeds belangrijker onderdeel van uw takenpakket. Dat vergt wijsheid en een proactieve benadering. In deze uitgave geven we u daar graag meer achtergronden bij, en bruikbare praktijkvoorbeelden. Deze publicatie is zorgvuldig voorbereid, maar is in algemene bewoordingen gesteld en bevat alleen informatie van algemene aard. Deze publicatie bevat geen advies voor concrete situaties, zodat uitdrukkelijk wordt aangeraden niet zonder advies van een deskundige op basis van de informatie in deze publicatie te handelen of een besluit te nemen. Voor het verkrijgen van een advies dat is toegesneden op uw concrete situatie kunt u zich wenden tot BDO Accountants & Adviseurs of een van haar adviseurs. BDO Accountants & Adviseurs en haar adviseurs aanvaarden geen aansprakelijkheid voor schade die het gevolg is van handelen of het nemen van besluiten op basis van de informatie in deze publicatie. Reinder Brummelman Voorzitter Raad van Bestuur September 2013 commissarissen@bdo.nl BDO is een op naam van Stichting BDO te Amsterdam geregistreerd merk. In deze publicatie wordt BDO gebruikt ter aanduiding van de organisatie die onder de merknaam BDO actief is op het gebied van de professionele dienstverlening (accountancy, belastingadvies en consultancy). 3

3 INHOUD DE dialoog DE COMMISSARIS EN MAATSCHAPPELIJKE VERANTWOORDING Nr Sound bites Heldere geluiden uit de media, van bestuurders, wetenschappers en ervaringsdeskundigen, over de commissaris als publieke figuur. Een kleine selectie. 10 DE THEORIE Wat zegt de wet over maatschappelijke verantwoording in het toezicht? Gaat er bij een bedrijf of organisatie iets mis, dan moet tegenwoordig niet alleen de bestuurder, maar steeds vaker ook de toezichthouder bij media en politiek op het matje komen. Wat zegt de wet- en regelgeving daarover? 14 Enquête Peilstokonderzoek onder commissarissen Via een steekproef peilden we of commissarissen toegenomen maatschappelijke druk voelen. En hoe (on)prettig ze dit vinden. 16 DE PRAKTIJK Rondetafelgesprek over de commissaris Als panacee In het huidige medialandschap kan ophef over vermeend 'fout' gedrag van bestuurders snel escaleren. Hoe ga je daar als toezichthouder mee om? Ervaren deskundigen delen hun ervaringen aan tafel in De Dialoog. 27 TOOLS HULPMIDDELEN VOOR COMMISSARISSEN Rond elk thema van De Dialoog ontwikkelt BDO één of meer praktische hulpmiddelen voor effectiever en efficiënter toezicht. 30 BDO FEITEN EN CIJFERS Colofon Concept & realisatie Monte Media Tekst BDO Beeld Lodewijk Duijvesteijn Vormgeving Tot en Met Ontwerpen 4 5

4 Het GEZELschap Aanwezigen rondetafelgesprek (van links naar rechts) RIENK GOODIJK WILLEM VAN LEEUWEN DIEN DE BOER-KRUYT RUUD VERGOOSSEN HUUB VAN DE COOLWIJK THEO DE RAAD DAVE DEL CANHO ANNEMIEKE ROOBEEK 6 7

5 DE dialoog SOUND BITES Transparant zijn, verantwoording afleggen. Daar gaat het om. Jaap Peters bij de presentatie van de gedragsregels van de commissie-peters, in dagblad Trouw van 16 augustus 1997 In de Corporate Governance Code worden geen aanwijzingen gegeven hoe de RvC inhoudelijk verantwoording kan afleggen. Meer dan de helft van de commissarissen zou hiervoor meer aanwijzingen in de Code wensen. Uit het Nationaal Commissarissen Onderzoek 2010 Het is geen Tweede Kamer waar je publiekelijk verantwoording moet afleggen over je eigen standpunt. Ik geloof over het algemeen in transparantie, dat is een vorm van verantwoording afleggen. Maar je legt verantwoording af over de genomen besluiten, niet over hoe die tot stand zijn gekomen. Dat vind ik niet nodig. Jeroen van der Veer, commissaris bij onder meer ING en Philips, in Management Scope januari 2012 "Een commissaris moet niet aan pr doen. Uitvoerende bestuurders zijn het gezicht van een bedrijf. Toezicht moet goed gebeuren, maar op de achtergrond, bijna als een invisible hand" Nogmaals Jeroen van der Veer In meer dan de helft van de gevallen is het verslag van de Raad van Commissarissen in het jaarverslag onder de maat. We zien geen verbetering. Margot Scheltema, commissaris bij onder meer Rijksmuseum en ASR, in Management Scope december 2011, naar aanleiding van haar tweede onderzoek naar de kwaliteit van de verslaglegging door de Raad van Commissarissen "De RvC moet bewuster communiceren. De website kan bijvoorbeeld veel effectiever worden ingezet zodat het RvC-verslag echt gaat over het gevoerde toezicht" Mijntje Lückerath-Rovers, hoogleraar Corporate Governance aan Nyenrode Business Universiteit, in AccountancyNieuws, 20 januari 2011 Vergelijk de positie van de commissarissen met die van de ondernemingsraad: die heeft ook een eigen verantwoordelijkheid in de contacten met de media. Bovendien zijn commissarissen ervaren mensen; die weten zelf wel wat ze wel of niet kunnen zeggen. Een meer proactieve rol voor commissarissen zie ik echter niet voor me. De voorzitter van de Raad van Bestuur is en blijft het gezicht van de organisatie. Werner van Bastelaar, manager media relations PostNL, voorheen hoofd communicatie AFM, in vakblad Communicatie, februari

6 DE WET & DE REGELS Tot voor kort was het helder: ging er bij een bedrijf of organisatie iets mis, dan moest de bestuurder met de billen bloot. Tegenwoordig moet steeds vaker ook de toezichthouder bij media en politiek op het matje komen. Maar wat zegt de wet- en regelgeving hierover? Een verkenning met Ruud Vergoossen, hoofd Bureau Vaktechniek van BDO. DE WET & DE REGELS DE COMMISSARIS EN MAATSCHAPPELIJKE VERANTWOORDING Wat zegt de wet? De verantwoording van de Raad van Commissarissen naar de wettelijke stakeholders is vastgelegd in wet- en regelgeving, weet Vergoossen. Dat kwam eerder aan de orde in De Dialoog 2011 nr. 1, Leidraad voor een helder RvC-verslag. Over de verantwoording tegenover de niet-wettelijke stakeholders de maatschappij zegt de wetgever echter nauwelijks iets. Dit is een relatief nieuw fenomeen zonder specifieke wettelijke regels. Over de verantwoording tegenover niet-wettelijke stakeholders zegt de wetgever nauwelijks iets. Dit is een relatief nieuw fenomeen Er bestaan, aldus Vergoossen, maar enkele wetsartikelen die handelen over verantwoording door commissarissen. Zo ondertekent op grond van art. 2:101.2 BW elke commissaris persoonlijk de jaarrekening. Daarmee bevestigt hij of zij dat de bezittingen, rechten en verplichtingen van de vennootschap op aanvaardbare wijze in de jaarrekening zijn verwerkt en dat deze een getrouw beeld geeft van het resultaat en de vermogenstoestand van de vennootschap. In het verlengde daarvan zegt art. 2:150 BW dat, als de jaarrekening een misleidend beeld blijkt te geven, de commissarissen naast de bestuurders mede aansprakelijk zijn naar derden voor eventuele schade die deze hebben geleden door te vertrouwen op die jaarrekening. Die derden kunnen de hier bedoelde niet-wettelijke stakeholders zijn. Enquêteprocedure Als een vorm van verantwoording richting de maatschappij, gaat Vergoossen verder, zou je ook kunnen zien de mogelijkheid dat de procureur-generaal om redenen van openbaar belang een enquêteprocedure tegen een NV kan aanspannen voor de Ondernemingskamer, wegens twijfel aan behoorlijk beleid. Dit is bijvoorbeeld mogelijk als er sprake lijkt te zijn van onverantwoorde beslissingen, overnames of verkoop van bedrijfsonderdelen waardoor werkgelegenheid verloren gaat. In zo n procedure kan ook het functioneren van de RvC aan de orde komen

7 DE WET & DE REGELS Wat zegt de Governance Code? Voor beursgenoteerde ondernemingen geldt de Nederlandse Corporate Governance Code. Vergoossen: Die schrijft voor dat het bestuur onder meer verantwoordelijk is voor de voor de onderneming relevante maatschappelijke aspecten van ondernemen en dat het daarover verantwoording aflegt aan de RvC. Dit betekent dat de RvC daarop toezicht houdt en in het verslag van zijn werkzaamheden melding doet. Ter goedkeuring De Best Practice-bepaling II.1.2 stelt dat het bestuur onder meer deze maatschappelijke aspecten ter goedkeuring aan de RvC voorlegt. Het complement van deze bepaling komt terug bij de bepalingen van de code over de RvC; Principe III.1: de RvC betrekt in zijn toezichthoudende taak ook de voor de onderneming relevante maatschappelijke aspecten van ondernemen, benadrukt Vergoossen. Dat daarover iets in het verslag van de RvC moet worden gezegd, bepaalt Best Practice-bepaling III.1.6. Prof. dr. Ruud Vergoossen is hoofd Bureau Vaktechniek van BDO, hoogleraar in International Financial Accounting aan de Maastricht University en hoogleraar Externe Verslaggeving aan Nyenrode Business Universiteit. Branche Governance code Organisatie Overkoepelend Corporate Governance Code Monitoring Commissie Corporate Governance Code Zorg Zorgbrede Governance Code BOZ WoCo Governancecode Woningcorporaties Monitoring Commissie Woningcorporaties Welzijn Governancecode Welzijn & MOGroep Welzijn & Maatschappelijke Dienstverlening Maatschappelijke Dienstverlening Onderwijs Goed bestuur in de bve-sector Platform van Raden van Toezicht mbo-instellingen Onderwijs Branchecode Governance HBO-raad Hogescholen ZBO Code goed bestuur Handvestgroep Publiek Verantwoorden uitvoeringsorganisaties INMIDDELS 13 BRANCHESPECIFIEKE GOVERNANCE CODES Voor veel branches is het toezicht de laatste jaren geregeld via toegesneden governance codes. Deze zijn vaak afgeleid van de algemene Nederlandse Corporate Governance Code, zoals de Governancecode Woningcorporaties, de Zorgbrede Governance Code voor zorgorganisaties en codes voor goed bestuur in het primair, voortgezet en hoger onderwijs. De tabel toont een lijst van nu geldende codes. Zorgverzekeraars Gedragscode Verzekeraars Verbond van Verzekeraars Banken Code Banken Monitoring Commissie Code Banken Goede doelen Code Goed Bestuur voor Goede Doelen Commissie Code Goed Bestuur voor Goede Doelen Overheid Code goed openbaar bestuur MinBiZa Publieke omroepen Gedragscode goed bestuur en Commissie Integriteit Publieke Omroep (CIPO) integriteit publieke omroep Onderwijs Goed onderwijsbestuur primair onderwijs VOS/ABB en de Algemene Vereniging Schoolleider (AVS) Cultuur Code Cultural Governance 12 13

8 enquête Toezichthouder onder het vergrootglas 100% Stelling 1 DE DRUK NEEMT TOE Stelling 2 VERANTWOORDING ONPRETTIG? Stelling 3 Liever niet zelf met de billen bloot Stelling 4 (TE) HOOGGESPANNEN verwachtingen Stelling 5 MAATSCHAPPIJ = STAKEHOLDER Stelling 6 IN DE SPIEGEL KIJKEN De toezichthouder komt steeds meer zelf ook onder toezicht te staan. Dat gevoel neemt de laatste jaren sterk toe. Een recente steekproef onder commissarissen bevestigt dat beeld. Ter voorbereiding op deze editie van De Dialoog hield BDO een korte enquête onder een aantal commissarissen. Daarbij stelden wij een aantal vragen, met als doel om te peilen in hoeverre zij maatschappelijke druk voelen. De uitkomsten spreken voor zichzelf: Ja, de druk neemt toe, maar dat hoort bij de functie, is de teneur. En het overgrote deel van de toezichthouders is het eens met de stelling dat de samenleving altijd stakeholder is, ook bij ondernemingen in de profit sector. Deze resultaten en de theoretische verkenning werden voor aanvang van het rondetafelgesprek (zie pagina 16 en verder) door Ruud Vergoossen aan de genodigden gepresenteerd. helemaal mee oneens mee oneens mee eens helemaal mee eens geen mening over 0% Ik ervaar een toegenomen druk vanuit de maatschappij om publiekelijk verantwoording af te leggen over mijn werk als commissaris/ toezichthouder vindt opgeteld 75% van alle ondervraagden. 49% is het eens, 26% helemaal eens. Slechts 21% van de respondenten was het ermee oneens. Verantwoording afleggen voor het functioneren van de RvC/RvT vinden de respondenten in overgrote meerderheid geen bezwaar. Op de stelling Ik ervaar het als onprettig publiekelijk verantwoording af te leggen over het functioneren van de RvC/RvT waarvan ik onderdeel uitmaak zegt 64% oneens en 26% helemaal oneens samen 88%. Het éigen functioneren als toezichthouder openbaar verantwoorden, vinden commissarissen gemiddeld iets minder aangenaam. Op de stelling Ik ervaar het als onprettig om publiekelijk verantwoording af te leggen over mijn eigen functioneren antwoordde 18% eens of helemaal eens. Hier antwoordde 79% ontkennend en zei 3% geen mening. De maatschappelijke verwachtingen van toezicht (profit en not-for-profit) zijn te hooggespannen. Daarmee is 39% van de ondervraagde commissarissen het eens en 15% helemaal eens, samen een kleine meerderheid van 54%. Een ruime minderheid (46%) voelt dat niet zo en antwoordde hier oneens of helemaal oneens. Ondernemen doe je niet alleen voor jezelf, ook de maatschappij is een belanghebbende, vindt toezichthoudend Nederland in overgrote meerderheid. Op de stelling De maatschappij is altijd stakeholder, ook van ondernemingen in de profit sector antwoordt 88% bevestigend. 10% is het daar mee oneens, en 2% zegt geen mening. Scherp blijven, dat is de kunst. Voor de overgrote meerderheid van de toezichthouders hoort ook een kritische blik in de spiegel daar bij. 100% van alle respondenten zegt dit te doen, maar lang niet iedereen even vaak: 85% neemt zichzelf eens per jaar de maat; 11% doet dat eens per twee jaar, één op de 25 (4%) zelfs meerdere keren per jaar

9 RONDETAFELGESPREK IS DE COMMISSARIS DE MAATSCHAPPELIJKE PANACEE? 16 17

10 RONDETAFELGESPREK In het huidige hijgerige medialandschap kan ophef over vermeend asociaal gedrag van bestuurders snel escaleren. Maatschappelijke stakeholders roepen dan vaak de commissaris te hulp. Die moet de zaken maar aan de kaak stellen, of veranderingen afdwingen. Zelfs als de toezichthouder daar helemaal niet over gaat. Hoe kun je hier als commissaris praktisch mee omgaan? Werken de torenhoge verwachtingen verstikkend of juist stimulerend? Tot hoever reikt de plicht om verantwoording af te leggen? Moet de commissaris meer het publieke debat opzoeken? Of moet hij dat aan de bestuurder overlaten? Deze en andere vragen bleken tijdens een Dialoogsessie voer voor een pittig gesprek met zes door de wol geverfde commissarissen. We schetsen een aantal rode lijnen uit de discussie. Van maatschappelijk ondernemen naar transparant ondernemen Niet de wet maar de burger definieert wat maatschappelijke verantwoordelijkheid is Heeft een commissaris verantwoording af te leggen tegenover niet-wettelijke stakeholders? Bij aanvang van de Dialoogsessie is er wat discussie over wat een niet-wettelijke stakeholder precies is. Gaandeweg blijkt echter dat die defi- nitiekwestie niet zo relevant is: de maatschappelijke realiteit is belangrijker dan wettelijke kaders. Als de maatschappij verwacht dat je als commissaris ergens iets over zegt, dan heb je daar gehoor aan te geven. Tot op zekere hoogte dan. Daarbij gaat het dan niet om decharge in formele zin, maar dat maakt voor het effect niet uit. Sterker nog, zo meent Dien De Boer- Kruyt, die formele rol is vaak minder interessant: Als een lokale koffieboer in Guatemala twittert over uitbuiting, kan de hele wereld meelezen. Daar vindt de echte maatschappelijke verantwoording van bedrijven plaats. Niet op de Algemene vergadering van Aandeelhouders. Die is vaak oersaai en nietszeggend. Geweldige verschuiving Er ontstaat kortom een nieuwe realiteit waarin bedrijven simpelweg niet anders kunnen dan zich voortdurend verantwoorden over wat ze doen. De Boer-Kruyt ziet onder meer vanuit haar rol bij Greenpeace hoe de wereld verandert. Er vindt echt een geweldige verschuiving plaats in het denken over de maatschappelijke rol van een onderneming. De cynicus zal zeggen dat het er daarbij alleen maar om gaat gedonder te voorkomen. Maar dat geloof ik niet. Er zit vaak een oprechte motivatie achter om maatschappelijk de goede dingen te doen. De burger heeft bovendien met de opkomst van social media een sterk nieuw machtsmiddel in handen. Ook in Verweggistan kun je bovenop het lokale nieuws zitten. Dat verhoogt de druk om goed te doen, want niets blijft onopgemerkt. De essentie ligt in het bewaken van het geheel Die radicale transparantie gaat niet voorbij aan de commissaris: die moet daarop een krachtig antwoord formuleren. Je kunt als commissaris toch moeilijk met die lokale boer in Guatemala in gesprek?, schetst Theo de Raad direct de spagaat die menig toezichthouder ervaart. Nee, maar verschuilen achter wat de wet voorschrijft over het afleggen van verantwoording, is een zwaktebod dat niet meer wordt geaccepteerd. Of, zoals De Boer-Kruyt zegt: Was de commissaris vroeger degene met de deskundigheid en een persoonlijk netwerk, nu kan praktisch iedereen vergelijkbare kennis vergaren en hoef je voor een netwerk amper iemand te kennen. De scheidslijnen tussen de RvC, de RvB, de OR, een willekeurige consument, leverancier of medewerker vervagen. Wat de wet voorschrijft, bepaalt niet langer de essentie van wat we als toezichthouders doen. De essentie ligt in het bewaken van het geheel. Het bewaken van de plaats van de organisatie in de wereld. Vervolgens moeten we lacunes in de organisatie signaleren, niet opvullen. Transparant ondernemen Annemieke Roobeek, met commissariaten bij onder meer KLM en ABN AMRO, zet in op extreme openheid als antwoord. Ze maakt het duidelijk met een voorbeeld: Bij KLM stonden een paar duizend banen op het spel. De enige manier om daar op een goede manier het gesprek over aan te gaan met de ondernemingsraad, is met alle cijfers open op tafel. Alleen dan kan er begrip ontstaan. Ik spreek dan ook niet langer meer van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Ik spreek van transparant ondernemen. Het gaat erom dat je altijd kunt uitleggen wat je doet en waarom je het doet. Dat geldt voor bestuurders én commissarissen. Als de situatie daarom vraagt, wil ik als commissaris best de kooltjes uit het vuur halen en mezelf er in die dialoog over verantwoorden. Maar dan moet ik wel zeker weten dat ik het echte verhaal kan vertellen. #1 #2 Informatie-asymmetrie Ook Rienk Goodijk herkent de nieuwe realiteit: In klassieke zin spreken we vaak over een Als een lokale koffieboer in Guatemala twittert over uitbuiting, kan de hele wereld meelezen Dien de Boer-Kruyt informatie-asymmetrie, waarbij stakeholders per definitie op achterstand staan ten opzichte van bestuurders en commissarissen, omdat die laatsten toegang hebben tot meer informatie. Dat mag dan ook in de huidige mediawereld nog steeds zo zijn, maar ik merk steeds vaker dat de jonge generatie je glazig aankijkt als je daarover praat. Ze lezen nauwelijks kranten maar hebben wel een enorme rijkdom aan informatie ter beschikking via social media en dergelijke. In die wereld moet je als commissaris je rol vinden. De steeds wijdere spagaat van de commissaris Commissaris is Superman tegen wil en dank De deelnemers erkennen stuk voor stuk dat de maatschappij de commissaris steeds meer als een soort panacee ziet. Bovendien gaan sommigen er ten onrechte ook vanuit dat commissarissen altijd toegang hebben tot alle informatie over een organisatie. De Raad: Er zijn tal van stakeholders die allemaal hun eigen Dien De Boer-Kruyt (62) Voorzitter RvT Greenpeace Nederland Lid RvC bij Douwe Egberts Master Blenders 1753, Allianz Benelux, Hooge Raedt Groep, Van Ede & Partners Voorzitter adviescommissie internationaal excelleren bij ministerie van Economische Zaken Voormalig lid RvC bij onder meer HBG, Imtech, Reed Elsevier, Elsevier Finance, Sara Lee Int.

11 RONDETAFELGESPREK DAVE DEL CANHO (46) Managing Partner Del Canho & Engelfriet Plaatsvervangend voorzitter RvC bij Transavia en GVB Lid RvT bij Sint Lucas Andreas Ziekenhuis Lid Visitatiecommissie KLM pensioenfondsen en Chevron pensioenfonds wensen hebben. Het is erg moeilijk om recht te doen aan al die wensen, ook als je dat echt wilt. Willem van Leeuwen: En zodra er ergens een incident plaats heeft, leidt dat soms ook weer tot nieuwe verwachtingen. Neem de casus van het Maasstad Ziekenhuis (zie kader pag. 25). Als gevolg daarvan is ook patiëntveiligheid als onderwerp van toezicht in de wet gekomen. Hoe wenselijk is dat? Roobeek: Dat kunnen we ook heel positief zien: kennelijk is er het vertrouwen dat het wel goed komt als je het op het bord van de toezichthouder legt. Dat is iets om trots op te zijn. Het ego van de ceo is de grootste hindermacht. Een te dominante ceo zet bij mij alle signalen op rood ANNEMIEKE ROOBEEK RIENK GOODIJK (57) Bijzonder hoogleraar Governance in de Semipublieke Sector, Tias- Nimbas Business School/UvT Senior-consultant Bestuur en Toezicht bij GITP Lid RvC Coöperatie Abiant Groningen en RvT Stichting Saffier de Residentie Lid RvA Nationaal Register Commissarissen, voorzitter Wetenschappelijke Adviesraad NVTZ Meer dan alleen toezien Goodijk wijst erop dat de verwachtingen over de rol van de commissaris wel erg hoog oplopen. Toezicht is nu eenmaal geen verzekering tegen missers. Tergelijkertijd mag de commissaris volgens hem best een wat grotere broek aantrekken. Met name in de dialoog naar buiten toe mag de commissaris een andere houding aannemen. Er is echter sprake van een paradox. Enerzijds mogen de verwachtingen aan commissarissen van mij best hoger. Anderzijds kunnen we ook niet alles. Maar daar moeten we niet over klagen. Het opereren in zo n spanningsveld is nu juist de kerncompetentie van een commissaris. Van Leeuwen: Een commissaris moet meer doen dan alleen maar erop toezien dat de bestuurder goede afwegingen maakt. Je hebt ook een inhoudelijke verantwoordelijkheid. De gedeelde mening: zo n spanningsveld vraagt des te meer om een geëngageerde commissaris. Gespreksleider Huub van de Coolwijk vat dit begrip samen: Een geëngageerde commissaris en toezichthouder is niet alleen gericht op zijn wettelijke taken rond procedures en procesbewaking, maar gaat ook zelf op zoek naar informatie. Die wacht niet langer simpelweg op de plannen van het management, maar wil vanaf het begin direct betrokken zijn. Praten als gelijken, ook over complexe onderwerpen Het is koren op de molen van Roobeek: Ik pleit altijd voor de-institutionaliseren. We moeten niet overal een hek omheen plaatsen maar voluit het gesprek aangaan en niet alleen maar als de nood aan de man is. En dat moet dan wel een echte dialoog zijn waarin je als gelijken met elkaar omgaat. Juist daarom zijn we nu bij Nyenrode een executive course gestart voor leden van medezeggenschapsraden. Want ik vind het belangrijk dat zij als gelijken kunnen praten met commissarissen en bestuurders. Ook over complexe onderwerpen

12 RONDETAFELGESPREK ANNEMIEKE ROOBEEK (55) Directeur MeetingMoreMinds Lid RvC bij ABN AMRO, Abbott Health Care Products, DIGH, KLM Royal Dutch Airlines, RAI Amsterdam Bestuurslid Stichting INSID en VUmc Fonds Voorzitter RvT NCWT-NEMO Soms vinden bestuurders het raar als je diep de organisatie in gaat. Zeker als er geen crisis is Theo de Raad Casus: Fortis CIJFERS SYSTEMATISCH VERDOEZELD Het Belgisch-Nederlandse bankconcern Fortis kondigt in 2007 het plan aan om samen met de Royal Bank of Scotland en Banco Santander (samen het RFS-consortium) ABN AMRO over te nemen. Een jaar later blijkt dat Fortis zich compleet vertilt aan de miljardenovername. Uiteindelijk moet de staat ingrijpen om te voorkomen dat de bank omvalt. Nog veel later blijkt dat een van de commissarissen van Fortis, Annemieke Roobeek, al in 2005 bij DNB aan de bel trok over bestuurlijke misstanden bij Fortis. In een vertrouwelijk gesprek met President Nout Wellink wees zij DNB onder meer op het feit dat Fortis systematisch cijfers van de Nederlandse activiteiten verdoezelde. NRC-redacteur Piet Depuydt is in zijn boek De Kloof de eerste die publiekelijk verhaalt over de rol van klokkenluider Roobeek. Het boek verschijnt in 2010, twee jaar na de ondergang van de bank en vijf jaar nadat Roobeek voor het eerst bij Wellink op bezoek ging. Slecht geïnformeerde commissaris Zo n geëngageerde rol kost veel tijd. Daar signaleert Dave Del Canho nog een andere paradox: De norm is dat je voor een commissariaat 5% van je tijd beschikbaar stelt. Dat is eigenlijk vrijwel nooit genoeg. Tegelijkertijd mag je maar vijf commissariaten hebben. Dat spreekt elkaar nogal tegen. Van Leeuwen: Goed punt. Daar zouden we ons als commissaris over moeten laten horen. Dat die 5% niet past bij de maatschappelijke verwachtingen. Roobeek stelt het nog wat scherper: Een commissaris die slechts afgaat op de informatie die hem wordt gegeven, is een slecht geïnformeerde commissaris. Als je echt goed op de hoogte wilt zijn, zet je een stap extra en ga je informatie halen. Een commissaris is geen #3 bestuurder Goede taakverdeling is gebaseerd op onderling vertrouwen De voorgaande punten maken duidelijk dat een geëngageerde commissaris ook veel meer zelf actief zijn nieuwsgierigheid de ruimte geeft, binnen en buiten de organisatie. Dat kan kwaad bloed zetten, signaleert De Raad. Soms vinden bestuurders het maar raar als je diep de organisatie in gaat. Zeker als er verder geen crisis bezworen hoeft te worden. Een commissaris wordt dan met argusogen gevolgd. Als dat zo is, zegt dat veel over de onderlinge relatie. Dan is er blijkbaar geen vertrouwen. Vertrouwen is nu juist essentieel om het juiste samenspel tussen bestuurder en commissaris te vinden. Van de Coolwijk: Goede afspraken vooraf over de samenwerking tussen bestuurder en commissaris zijn essentieel. Dan weet je wat je van elkaar kunt verwachten. Roobeek: Het ego van de ceo is de grootste hindermacht. Een al te dominante ceo zorgt ervoor dat bij mij alle signalen op rood staan. Taakverdeling zuiver houden Hoe het ook zij, je moet er als commissaris voor zorgen dat je je taken zeer serieus opvat maar tegelijkertijd de bestuurder niet voor de voeten loopt. Bij de verantwoording over wettelijk geregelde taken als de remuneratie of aanstelling van bestuurders is daarover geen discussie mogelijk. Maar bij andere onderwerpen speelt dat risico wel. Del Canho: Je moet de taakverdeling zuiver houden, ook in de verantwoording naar buiten. In de meeste gevallen is de bestuurder de aangewezen persoon om het verhaal te vertellen. Dan moet je daarbij als commissaris niet voor de voeten gaan lopen. Roobeek: Ook hier geldt weer: zorg voor openheid in de relatie met bestuurder. Dan zal die niet snel ervaren dat je je boekje te buiten gaat. Commissarissen mogen best een #4 tandje scherper te werk gaan Consensuscultuur is dood in de pot voor commissarissen Het beeld van oude grijze heren die bij aanvang van een commissarissenvergadering een sigaar opsteken en dan de envelop met vergaderstukken openscheuren is gelukkig THEO DE RAAD (68) Voorzitter RvT bij Jeroen Bosch Ziekenhuis Vicevoorzitter RvC bij CSM Lid RvC bij TiasNimbas Business School, Vollenhoven Olie Groep, Metro Group AG, HAL Trust, VION Food Group 22 23

13 RONDETAFELGESPREK Ik vind dat we niet vaak genoeg toegeven dat we het niet helemaal snappen WILLEM VAN LEEUWEN (60) Voorzitter RvC bij Vivare Lid RvC bij Stadgenoot Fellow Wetenschappelijk Instituut CDA Directeur CS&G Consultancy bv WILLEM VAN LEEUWEN een karikatuur van de huidige werkelijkheid. Goodijk: Al zijn er wel nog steeds mensen die denken dat ze met een paar dagen per jaar klaar zijn met hun rol. In algemene zin nemen commissarissen hun taak tegenwoordig zeer serieus, mede doordat de buitenwereld hen scherp houdt. Toch mogen commissarissen wel wat kritischer zijn op hun eigen functioneren, en meer openstaan voor mogelijkheden om beter in te spelen op die hoge maatschappelijke verwachtin- gen. Roobeek: Ik vind sowieso dat een RvC het eigen functioneren periodiek door moet laten lichten en de resultaten serieus bespreken. Of ze zich daarover ook extern moeten verantwoorden? Nee, dat is toch echt een interne kwestie. Scherp blijven en vragen blijven stellen Tijdens het gesprek komen diverse verbeterpunten op tafel. Van Leeuwen: We zijn generalisten, en dan is het onvermijdelijk dat we voor sommige onderwerpen enige nadere uitleg nodig hebben. Maar ik vind dat we niet vaak genoeg toegeven dat we het niet helemaal snappen. De Boer-Kruyt herkent het punt. We kunnen niet alles weten. We kunnen wel scherp blijven en vragen blijven stellen. Want dat is cruciaal: het vermogen om de juiste vragen te stellen. Dan komen er soms onverwachte dingen boven. Zo kwamen we er HUUB VAN DE COOLWIJK (70) - VOORZITTER Voorzitter College Toezicht Onafhankelijkheid bij TÜV Nederland Voormalig Voorzitter RvC bij Xerox Nederland BV Voormalig voorzitter RvC bij RAI Holding BV Voormalig bestuurder van DaimlerChrysler Nederland BV in de RvC van een verzekeraar een keer achter dat de informatie over een klachtenprocedure werd gemanipuleerd. Zodra een klacht een te lange behandelingsduur dreigde te krijgen, werd deze weer opnieuw geregistreerd als nieuwe klacht. Zodat het er op papier uitzag alsof klachten tijdig werden afgehandeld. Daar kom je alleen achter door te blijven doorvragen en af te dalen in de organisatie. Roobeek: Durf gerust eens te zeggen dat je het niet weet. Maak gebruik van een adviseur als je technische kennis tekort schiet. Dat is geen zwaktebod. Consensuscultuur Goodijk mist ook in de onderlinge verhoudingen wat scherpte. Dat heeft waarschijnlijk te maken met onze consensuscultuur. We zien een tegengestelde mening als een conflict. Ten onrechte. En we klagen wel veel over slechte commissarissen maar we doen er te weinig Casus: Maasstad Ziekenhuis BIOLOGEN, ARTSEN ÉN RVB SCHOTEN TEKORT In 2010 en 2011 raken 115 patiënten van het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam besmet met de multiresistente Klebsiella-bacterie Oxa-48. De NOS brengt de uitbraak in mei 2011 aan het licht, waarop het bestuur van het ziekenhuis voor het eerst over de kwestie naar buiten treedt. Van de besmette patiënten overlijden er 28. Bij drie van hen is de besmetting zeer waarschijnlijk de doodsoorzaak, concludeert professor Evert de Jonge, hoogleraar intensieve geneeskunde aan het Leids Universitair Medisch Centrum, die op verzoek van het ziekenhuis de uitbraak onderzoekt. Weer een ander onderzoek, door de commissie-lemstra, stelt achteraf dat de microbiologen, de artsen op de intensive care en de Raad van Bestuur van het ziekenhuis zwaar tekortschoten. Ook de toezichthouders worden niet gespaard. Mede daardoor wordt ook de patiëntveiligheid opgenomen op de wettelijke lijst met onderwerpen van toezicht

14 tools Rond elk thema van De Dialoog ontwikkelt BDO één of meer praktische hulpmiddelen voor effectiever en efficiënter toezicht. Zo maakt BDO uw werk als commissaris gemakkelijker. Zorg dat je zelf kiest wie het contact met de pers heeft. En volg een mediatraining Dave Del Canho aan. Del Canho: Diversiteit in de raad, ook qua professionele achtergrond, blijft ontzettend belangrijk. Daar moet echt op gestuurd worden. Persoonlijk ben ik ontzettend blij met het feit dat een van de leden in de Raad van Toezicht bij het ziekenhuis waar ik in zit zelf arts is. De Raad wijst nog op een betere voorbereiding op contacten met de pers: Zorg dat je afspraken maakt over hoe je dat kanaliseert binnen de RvC. Zorg dat je zelf kiest wie het contact met de pers heeft; laat die keuze vooral niet over aan de pers. En volg een mediatraining. Ik kan uit persoonlijke ervaring beamen hoe waardevol dat is. Commissariaat als fulltime job? Tot slot: als de commissaris zich inderdaad ontwikkelt tot een panacee, is het dan geen goed idee om van een commissariaat een fulltime job te maken om daarmee aan scherpte te winnen? De Boer-Kruyt: Nee, integendeel! Het mooie van een commissaris is nu juist dat hij vanuit zijn bredere ervaring in andere organisaties opereert en niet in de kokers zit waar een bestuurder vaak in leeft. De anderen onderschrijven haar pleidooi. Goodijk: Dit zou weer zo n typische reflex zijn om risico s uit te bannen. Je moet als commissaris simpelweg kunnen leven in de paradox. RUUD VERGOOSSEN (51) Partner-aandeelhouder BDO Nederland Hoofd Bureau Vaktechniek BDO Nederland Hoogleraar Externe Verslaggeving, Nyenrode Business Universiteit Hoogleraar International Financial Accounting, Maastricht University Een journalist belt u met vragen over een mislukte fusie van het bedrijf waar u toezicht op houdt. Een snelle check op internet leert u dat die kwestie op blogs en fora tot scherpe reacties leidt, en dat ook uw naam daarbij meermalen wordt genoemd. Hoe handhaaft u zich als commissaris in een wereld waarin u door internet en social media zichtbaarder bent dan ooit? Checklist 1 PRAAT Ga en blijf in gesprek met alle relevante partijen, wettelijke stakeholders én niet-wettelijke stakeholders. Zoek de dialoog. 2 BESPREEK Maak afspraken met je medecommissarissen en met het bestuur over wie op welk moment de taak op zich neemt om naar buiten te treden. 3 ZOEK Zoek actief naar informatie en wordt niet afhankelijk van alleen de gegevens die door het bestuur worden aangedragen. Relevante informatie kan ook worden gevonden via de media, via blogs en social media bijvoorbeeld. KIJK voor meer tools op ONDER DIALOOG 4 VRAAG Vraag door. Neem geen genoegen met een onduidelijk antwoord en stel vooral domme vragen. Schroom niet om extern advies in te winnen. 5 DURF Durf te staan voor je taak. Durf te zeggen dat je iets niet weet, je bent nu eenmaal een generalist. 6 ONTWIKKEL Volg een (media)training of scherp op andere wijze je vaardigheden als commissaris aan. Blijf in ontwikkeling. 7 EVALUEER Evalueer met je medecommissarissen eens per jaar je eigen functioneren en dat van de Raad. Huur daar eventueel hulp van buitenaf bij in. 1 november verkrijgbaar Toolkit Commissariaat Vernieuwde editie door Nationaal Register met bijdragen van BDO 26 27

15 BDO MASTER CLASS 4 en 5 november advertentie Deze Masterclass is een unieke gelegenheid om als externe bestuurder kennis te maken met de bijzondere eigenschappen van het familiebedrijf. Door de uitwisseling met andere deelnemers krijg je inzicht in de verschillende situaties en achtergronden van dergelijke bedrijven FRANS PROSS, COMMISSARIS VAN TILBURG-BASTIANEN GROEP B.V. DE DIALOOG Nieuw BDO Board Support Voor commissarissen, toezichthouders en bestuurders BDO heeft de dienstverlening rond corporate governance recent verder uitgebreid. Onder de noemer BDO Board Support bieden wij een scala aan diensten voor advies en hulp bij het optimaliseren van toezicht. Op vindt u onder het kopje Board Support meer informatie over onze dienstverlening, zoals: EXTERN BESTUUR IN HET FAMILIEBEDRIJF Bent u commissaris bij een familiebedrijf of heeft het familiebedrijf waarvan u commissaris of adviseur bent niet-familieleden in de directie? Kom dan 4 en 5 november 2013 naar de tweedaagse BDO Masterclass Extern Bestuur in het Familiebedrijf een must voor elke toegewijde toezichthouder en bestuurder. Commissaris of directeur zijn bij een familiebedrijf is een vak apart. Als u een of meer van de onderstaande situaties herkent, is deze Masterclass echt iets voor u: Familie- en bedrijfsbelangen lopen dwars door elkaar. Besluiten lijken al vast te staan voordat ze zijn besproken. U wordt onvoldoende betrokken bij de opvolging. U heeft soms het gevoel dat u tussen twee vuren zit. U krijgt nauwelijks ruimte om uw taken goed uit te voeren. U bent veel tijd kwijt met het managen van de familie. Tweedaagse Masterclass In twee dagen krijgt u aan de hand van theorie en praktijk zicht in de specifieke kenmerken, rollen, valkuilen, kansen en dynamiek in familiebedrijven. Daarnaast krijgt u tips, tricks en tools aangereikt hoe u daar op een zuivere en integere manier mee om kunt gaan. Programma De Masterclass wordt gehouden op 4 en 5 november 2013 op een centrale locatie in Nederland. Het programma duurt op beide dagen van 9.00 tot uur. De kosten bedragen p.p., inclusief studiemateriaal en 2 x een lunch, ex. btw. Meer weten of aanmelden? Neem dan contact op met Jacob-Jan Mossel van BDO via jacob-jan.mossel@bdo.nl of telefonisch via (030) Maar let op: vol = vol, dus wees er tijdig bij. Begeleiding bij de periodieke zelfevaluatie RvC/RvT Coaching en permanente educatie Second opinion-onderzoek bij bestuursbesluiten Corporate governance-assesment voor bestuurders Soft controls in het toezicht Wilt u meer weten over onze expertise of een vrijblijvende kennismakingsafspraak maken, neem dan contact op met een van onze specialisten via John Hijmans. (030) john.hijmans@bdo.nl Over De Dialoog De Dialoog is een periodieke uitgave van BDO Accountants & Adviseurs. In elke editie behandelen we een relevant en actueel thema op het gebied van corporate governance. Het magazine wordt gevoed door rondetafelgesprekken die we hiertoe organiseren met commissarissen, bestuurders en vertegenwoordigers uit de wetenschap. Ook ontwikkelen we rond elk thema één of meer praktische hulpmiddelen die we beschikbaar stellen op onze site Op deze site staan ook alle voorgaande edities van De Dialoog. Met De Dialoog en de bijbehorende praktische hulpmiddelen wil BDO zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen en een bijdrage leveren aan de organisatie van corporate governance door commissarissen, toezichthouders en bestuurders praktische ondersteuning te bieden bij de uitvoering van hun toezichtstaak. Dit doen we op de manier die BDO past: persoonlijk, professioneel, pragmatisch en met passie. De Dialoog ontvangen of ondersteunende tools raadplegen? Kijk op 29

16 Feiten en cijfers BDO Wereldwijd (per 30 september 2012) BDO-landen Aantal kantoren Aantal landen 138 Aantal medewerkers JAAROMZET (2012) miljoen 30

17 BDO Accountants & Adviseurs is een op naam van BDO Holding B.V. te Eindhoven geregistreerde handelsnaam en wordt gebruikt ter aanduiding van een aantal met elkaar in een groep verbonden rechtspersonen, die ieder afzonderlijk onder de merknaam BDO actief zijn op een bepaald terrein van de professionele dienstverlening (accountancy, belastingadvies en consultancy). BDO Holding B.V. is lid van BDO International Ltd, een rechtspersoon naar Engels recht met beperkte aansprakelijkheid, en maakt deel uit van het wereldwijde netwerk van juridisch zelfstandige organisaties die onder de naam BDO optreden. BDO is de merknaam die wordt gebruikt ter aanduiding van het BDO-netwerk en van elk van de BDO Member Firms. 09/2013 BA1348

DE NIEUWE COMMISSARIS

DE NIEUWE COMMISSARIS DOSSIER TOEZICHT ONDER ZOEK Tekst Peter Rikhof Illustratie Yvonne Kroese DE NIEUWE COMMISSARIS Meer diversiteit, permanente opleiding en jaarlijkse evaluatie van het team en de individuele commissarissen.

Nadere informatie

MEER GRIP OP UW BEDRIJFSVOERING IN EEN SNEL VERANDERENDE WERELD DAT TELT.

MEER GRIP OP UW BEDRIJFSVOERING IN EEN SNEL VERANDERENDE WERELD DAT TELT. MEER GRIP OP UW BEDRIJFSVOERING IN EEN SNEL VERANDERENDE WERELD Omdat mensen tellen. DE TIJD VOOR VERANDERING IS NU De wereld verandert. Misschien wel sneller dan ooit. Snel schakelen wordt steeds belangrijker

Nadere informatie

WAARDE VAN ADVIES - 2013 DE WAARDE VAN ADVIES VAN INTERMEDIAIRS. Avéro Achmea P13628

WAARDE VAN ADVIES - 2013 DE WAARDE VAN ADVIES VAN INTERMEDIAIRS. Avéro Achmea P13628 WAARDE VAN ADVIES - 2013 DE WAARDE VAN ADVIES VAN INTERMEDIAIRS P13628 INHOUDSOPGAVE KARAKTERISTIEKEN CONCLUSIE WAARDE VAN ADVIES KARAKTERISTIEKEN ONDERZOEKSOPZET CONCLUSIE CONCLUSIES DE WAARDE VAN ADVIES

Nadere informatie

Informatievoorziening en omgaan met stakeholders. maart 2013 regiobijeenkomst NVTK

Informatievoorziening en omgaan met stakeholders. maart 2013 regiobijeenkomst NVTK Informatievoorziening en omgaan met stakeholders maart 2013 regiobijeenkomst NVTK Programma Kennismaking- specifieke vragen Informatievoorziening en omgaan met stakeholders Lichte maaltijd Risicofactoren

Nadere informatie

Gedragscode. Gewoon goed doen

Gedragscode. Gewoon goed doen Gedragscode Gewoon goed doen 2 Inhoudsopgave pagina 1. Missie, ambitie en kernwaarden 4 2. Gewoon goed doen 5 3. Waarom een gedragscode? 6 4. Omgaan met de patiënt/klant: respectvol en gastvrij 7 5. Professioneel

Nadere informatie

Sterker met Stoma. door jouw ervaring te delen. Stomavereniging introduceert een nieuw motto en krijgt een nieuwe huisstijl! www.stomavereniging.

Sterker met Stoma. door jouw ervaring te delen. Stomavereniging introduceert een nieuw motto en krijgt een nieuwe huisstijl! www.stomavereniging. FC 60 C 22 M 21 Y 10K PMS 549 FC 0 C 54 M 100 Y 0 K PMS 144 Sterker met Stoma door jouw ervaring te delen Stomavereniging introduceert een nieuw motto en krijgt een nieuwe huisstijl! www.stomavereniging.nl

Nadere informatie

Hoofdlijnen Corporate Governance Structuur

Hoofdlijnen Corporate Governance Structuur Hoofdlijnen Corporate Governance Structuur 1. Algemeen Deugdelijk ondernemingsbestuur is waar corporate governance over gaat. Binnen de bedrijfskunde wordt de term gebruikt voor het aanduiden van hoe een

Nadere informatie

EXPERTS MEET THE. Seminars voor financials in de zorg WWW.BAKERTILLYBERK.NL/FINANCE4CARE DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG

EXPERTS MEET THE. Seminars voor financials in de zorg WWW.BAKERTILLYBERK.NL/FINANCE4CARE DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG MEET THE EXPERTS KENNISMAKING MET LEAN IN DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG DOOR DR. VINCENT WIEGEL OP 16 OKTOBER 2014 VERBINDENDE CONTROL DOOR MR. DR. HARRIE AARDEMA OP 6 NOVEMBER 2014 INKOOP

Nadere informatie

Directiestatuut N.V. Waterbedrijf Groningen

Directiestatuut N.V. Waterbedrijf Groningen Directiestatuut N.V. Waterbedrijf Groningen Dit Directiestatuut is op 14 december 2006 ter kennis gebracht aan de algemene vergadering van aandeelhouders en na goedkeuring door de raad van commissarissen

Nadere informatie

Ik zou een strikte scheiding willen tussen audit- en adviesdiensten

Ik zou een strikte scheiding willen tussen audit- en adviesdiensten Interview Frans Cremers Ik zou een strikte scheiding willen tussen audit- en adviesdiensten Het beeld dat buitenstaanders van een auditcommissie hebben is niet altijd even accuraat, meent Cremers. De rol

Nadere informatie

Toezicht in het publieke domein

Toezicht in het publieke domein Toezicht in het publieke domein Prof. Dr. C. (Cor) J. van Montfort VITP 31 oktober 2012 1 Voorstellen Onderzoek naar governance bij woningcorporaties bij Universiteit van Tilburg Toekomst van wonen, pensioenen

Nadere informatie

Goed bestuur in de zorg

Goed bestuur in de zorg Goed bestuur in de zorg Fenna van Dijk Puck Dinjens IVVU 26 mei 2015 Inhoud workshop i. Bestuur en toezicht: de stand van zaken ii. Hoe werkt toezicht in de zorg? iii. Vergrootte aansprakelijkheid bestuurder

Nadere informatie

Profielschets van de omvang en samenstelling van de Raad van Commissarissen en zijn leden

Profielschets van de omvang en samenstelling van de Raad van Commissarissen en zijn leden Bijlage a Profielschets van de omvang en samenstelling van de Raad van Commissarissen en zijn leden De functie van de Raad van Commissarissen. In deze profielschets wordt eerst ingegaan op de achtergronden

Nadere informatie

POLICY GOVERNANCE WORDT VEEL TOEGEPAST IN HET ONDERWIJS. Goed Bestuur &Toezicht

POLICY GOVERNANCE WORDT VEEL TOEGEPAST IN HET ONDERWIJS. Goed Bestuur &Toezicht POLICY GOVERNANCE WORDT VEEL TOEGEPAST IN HET ONDERWIJS 44 VAN TAAK NAAR VERANTWOORDELIJKHEID Goed toezicht: terug naar de basis Om te bepalen wat goed (intern) toezicht is, moeten we ons niet richten

Nadere informatie

NIEUWE REGELGEVING VOOR ORGANISATIES VAN OPENBAAR BELANG De gevolgen voor uw organisatie op een rij

NIEUWE REGELGEVING VOOR ORGANISATIES VAN OPENBAAR BELANG De gevolgen voor uw organisatie op een rij NIEUWE REGELGEVING VOOR ORGANISATIES VAN OPENBAAR BELANG De gevolgen voor uw organisatie op een rij Omdat mensen tellen. Nieuwe regelgeving voor Organisaties van Openbaar Belang 3 Invoering nieuwe regelgeving

Nadere informatie

Programma voor Commissarissen en Toezichthouders

Programma voor Commissarissen en Toezichthouders www.esaa.nl/governance Erasmus Governance Institute Erasmus School of Accounting & Assurance Programma voor Commissarissen en Toezichthouders Erasmus University Rotterdam Make it happen. Raad en daad Bestuurders

Nadere informatie

De rol van de OR bij goed bestuur. Ernst van Win

De rol van de OR bij goed bestuur. Ernst van Win De rol van de OR bij goed bestuur Ernst van Win Wat gaat er mis? Onderwerpen OR/Bestuurder/Toezichthouder (RvC/Rvt) Overleg met de bestuurder Overleg met de toezichthouder De werknemerscommissaris Belang

Nadere informatie

RvC of RvT: What s the Difference? WELKOM!

RvC of RvT: What s the Difference? WELKOM! RvC of RvT: What s the Difference? WELKOM! RvC of RvT: What s the Difference? Thema van de sessie uit de uitnodiging: In the OLD days was een rol als commissaris toch echt zwaarder dan die van toezichthouder.

Nadere informatie

Masterclass Corporate Governance Curaçao

Masterclass Corporate Governance Curaçao Masterclass Corporate Governance Curaçao MASTERCLASS Professionaliseringsprogramma De Authentieke en Effectieve Commissaris Curaçao (22 e editie) Een praktisch professionaliseringsprogramma voor register

Nadere informatie

Vertrouwen vraagt om onderhoud. Jaap van Manen (Financieel Dagblad d.d )

Vertrouwen vraagt om onderhoud. Jaap van Manen (Financieel Dagblad d.d ) Vertrouwen vraagt om onderhoud Jaap van Manen (Financieel Dagblad d.d. 14-12-2010) Onafhankelijkheid, toezicht houden op de directie en tegelijkertijd grotendeels afhankelijk zijn van informatie die deze

Nadere informatie

4-DAAGSE ACCOUNTANCY & CONTROLLING

4-DAAGSE ACCOUNTANCY & CONTROLLING 4-DAAGSE ACCOUNTANCY & CONTROLLING VERGROOT JE KENNIS EN KUNDE IN 4 DAGEN NYENRODE. A REWARD FOR LIFE 1 2 INLEIDING In een reeks van 4 afzonderlijke dagdelen verspreid over het hele jaar verbinden we samen

Nadere informatie

Resultaten enquête vakbekwaamheid

Resultaten enquête vakbekwaamheid Resultaten enquête vakbekwaamheid In hoeverre bent u het eens met onderstaande stellingen? De nieuwe vakbekwaamheideisen hebben geen gevolgen voor mijn werkzaamheden. 1. Helemaal oneens 307 36,08% 2. Oneens

Nadere informatie

Masterclasscyclus: Besturen en toezicht van organisaties

Masterclasscyclus: Besturen en toezicht van organisaties in Business info@vrouwenontmoetenvrouwen.nl www.vrouwenontmoetenvrouwen.nl Masterclasscyclus: Besturen en toezicht van organisaties Was vroeger een bestuur een mannenbolwerk, waar onder het genot van koffie

Nadere informatie

VITP jaarcongres Intern Toezicht GOED, BETER, BEST..

VITP jaarcongres Intern Toezicht GOED, BETER, BEST.. VITP jaarcongres Intern Toezicht GOED, BETER, BEST.. 25 september 2018 Nelly Altenburg Voorzitter VITP Opening Flip Klopper Oud-voorzitter VITP en actief toezichthouder in de pensioensector Video column

Nadere informatie

Welkom bij Sociaal Succesvol Ondernemen. Week 2: je bedrijf op orde Les 2: een goed businessmodel

Welkom bij Sociaal Succesvol Ondernemen. Week 2: je bedrijf op orde Les 2: een goed businessmodel Welkom bij Sociaal Succesvol Ondernemen Week 2: je bedrijf op orde Les 2: een goed businessmodel Pen en papier? Wat is een businessmodel? Jouw businessmodel is de manier waarop jij in business bent Twee

Nadere informatie

Governance en de rol van de RvT. 8 mei 2013. Prof. dr. J. Bossert Zijlstra Center VU

Governance en de rol van de RvT. 8 mei 2013. Prof. dr. J. Bossert Zijlstra Center VU Het Zijlstra Center for Public Control and Governance Vrije Universiteit Amsterdam Governance en de rol van de RvT 8 mei 2013 Prof. dr. J. Bossert Zijlstra Center VU Inhoudsopgave Doen we het goed? Doen

Nadere informatie

Falend toezicht moet stoppen! Open Kennis Avond

Falend toezicht moet stoppen! Open Kennis Avond Falend toezicht moet stoppen! Open Kennis Avond Gerard Mertens, hoogleraar financial management & governance Decaan Faculteit Management Wetenschappen Open Universiteit, Heerlen, The Netherlands Wanbeleid

Nadere informatie

PROFIELSCHETS RVC ALLIANDER N.V.

PROFIELSCHETS RVC ALLIANDER N.V. BIJLAGE B BIJ DE TOELICHTING OP DE AGENDA VOOR DE EERSTE ALGEMENE VERGADERING VAN AANDEELHOUDERS VAN ALLIANDER N.V. TE HOUDEN OP 12 MEI 2011 PROFIELSCHETS RVC ALLIANDER N.V. 1. OMVANG EN SAMENSTELLING

Nadere informatie

GOED BESTUUR VANUIT DRIE PERSPECTIEVEN

GOED BESTUUR VANUIT DRIE PERSPECTIEVEN NVZD najaarscongres 25 november 2015, Nyenrode Business Universiteit, Breukelen GOED BESTUUR VANUIT DRIE PERSPECTIEVEN Naar permanente leiderschapsontwikkeling Ambitie De NVZD wil met dit congres onderstrepen

Nadere informatie

Resultaten Gezondheidszorg

Resultaten Gezondheidszorg Resultaten Gezondheidszorg Conclusies Onbekendheid social media in de gezondheidszorg is groot; treffend is een quote van een zorggebruiker die stelt dat als je als patiënt nog niet of nauwelijks met een

Nadere informatie

RvC-verslagen geven weinig inzicht

RvC-verslagen geven weinig inzicht RvC-verslagen geven weinig inzicht Erasmus Universiteit Rotterdam September 2010 Dr. Mijntje Lückerath-Rovers Drs. Margot Scheltema contact: luckerath@frg.eur.nl Het onderzoek Ondernemingen : Van 60 ondernemingen

Nadere informatie

Klokkenluidersregeling

Klokkenluidersregeling REGELING INZAKE HET OMGAAN MET EEN VERMOEDEN VAN EEN MISSTAND HOOFDSTUK 1. DEFINITIES Artikel 1. Definities In deze regeling worden de volgende definities gebruikt: betrokkene: degene die al dan niet in

Nadere informatie

Profielschets van de omvang en samenstelling van de Raad van Commissarissen en zijn leden.

Profielschets van de omvang en samenstelling van de Raad van Commissarissen en zijn leden. Bijlage a Profielschets van de omvang en samenstelling van de Raad van Commissarissen en zijn leden. De functie van de Raad van Commissarissen. In deze profielschets wordt eerst ingegaan op de achtergronden

Nadere informatie

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie.

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. De cliënt krijgt een groot vel papier en kleurkrijt. De opdracht is: Teken je gezin van herkomst rond de etenstafel. Een werkvorm

Nadere informatie

RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS

RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS Huisartsenpraktijk Dalfsen ARGO BV 2014 Rapportage wachtkamerinterview Inleiding Onder de cliënten van huisartsenpraktijk Dalfsen zijn de afgelopen 2 jaren tevredenheidsonderzoeken

Nadere informatie

bedrijfsfunctie Harm Cammel

bedrijfsfunctie Harm Cammel Legal als geïntegreerde bedrijfsfunctie Harm Cammel Legal als Business functie Observatie 1. Door veranderende klantbehoefte verandert (een deel van) de Legal functie van ad hoc en vak gedreven naar continu

Nadere informatie

Kiezen voor coaching als managementstijl

Kiezen voor coaching als managementstijl Kiezen voor coaching als managementstijl Druk, druk druk! Bijna iedere manager kent wel dit gevoel. Beter leren delegeren dus! Om te kunnen delegeren heb je echter verantwoordelijke en zelfsturende medewerkers

Nadere informatie

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo. Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan

Nadere informatie

Business Lounge: uw klant aan de bestuurstafel!

Business Lounge: uw klant aan de bestuurstafel! Gaby Remmers: senior onderzoeker Blauw Research Drijfveer: organisaties helpen inzicht te krijgen in de kansen op een nog klantgerichtere dienstverlening Andre Heeling: onderzoeker Blauw Research Drijfveer:

Nadere informatie

Voer voor discussie: aansprakelijkheid van commissarissen

Voer voor discussie: aansprakelijkheid van commissarissen Voer voor discussie: aansprakelijkheid van commissarissen Het team Frans Stibbe Marnix Holtzer Sander Wiggers Legal Business Day 2010 - Voer voor discussie: aansprakelijkheid van commissarissen 08-09-2010

Nadere informatie

Een crisiskaart omdat je het voor jezelf het beste weet

Een crisiskaart omdat je het voor jezelf het beste weet Crisiskaart Een crisiskaart omdat je het voor jezelf het beste weet Consulent Crisiskaart Nel van kempen Diane Hek Crisiskaart Wat is een crisiskaart: Een uitvouwbaar kaartje van bankpasformaat. Samenvatting

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

WIE IS. Kees-JanDiepstraten. Hij legt de branche het vuur na aan de schenen VISIONAIR

WIE IS. Kees-JanDiepstraten. Hij legt de branche het vuur na aan de schenen VISIONAIR VISIONAIR In zijn scriptie over strategische allianties stelde hij dat bezit zal verdwijnen en accountancy gebaseerd op kosten op een dood spoor zit. Hij zakte bijna omdat zijn docenten hem niet geloofden.

Nadere informatie

Deal or no deal. Het schuldeisersakkoord en de nieuwe Faillissementswet. Prof. dr. Jan Adriaanse

Deal or no deal. Het schuldeisersakkoord en de nieuwe Faillissementswet. Prof. dr. Jan Adriaanse Deal or no deal Het schuldeisersakkoord en de nieuwe Faillissementswet Prof. dr. Jan Adriaanse Wie ben ik Hoogleraar turnaround management aan de Universiteit Leiden Onderzoeksprogramma Turnarounds and

Nadere informatie

De VrijBaan Vragenlijst (specifiek voor iemand die geen werk heeft)

De VrijBaan Vragenlijst (specifiek voor iemand die geen werk heeft) De VrijBaan Vragenlijst (specifiek voor iemand die geen werk heeft) Inleiding Veel mensen ervaren moeilijkheden om werk te vinden te behouden, of van baan / functie te veranderen. Beperkingen, bijvoorbeeld

Nadere informatie

Cijfers gaan eigenlijk altijd over gisteren,

Cijfers gaan eigenlijk altijd over gisteren, Interview door Sandra Heuts & Jan Buné Cijfers gaan eigenlijk altijd over gisteren, terwijl we in ons toezicht meer vooruit willen blikken Joanne Kellermann Als directeur van DNB is Joanne Kellermann doordrongen

Nadere informatie

Y-choice. Luister naar De keuzes die je maakt van Van Dik Hout. Het nummer staat op de CD Het beste van 1994-2001. De songtekst vind je in bijlage 1.

Y-choice. Luister naar De keuzes die je maakt van Van Dik Hout. Het nummer staat op de CD Het beste van 1994-2001. De songtekst vind je in bijlage 1. Kiezen Opwarmertje Een eigen keuze (Naar: Kiezels 10 e jaargang, nr. 5) Laat één jongere beginnen met het noemen van een drietal belangrijke zaken uit zijn leven, bijvoorbeeld iemand kiest scooter, voetbal

Nadere informatie

Assertiviteit. BOL 1 e jaars AG studenten

Assertiviteit. BOL 1 e jaars AG studenten BOL 1 e jaars AG studenten In de beroepspraktijk verwacht men van je dat je kunt opkomen voor jezelf en voor je opvattingen over je stage, de hulpverlening etc. Men verwacht tegelijkertijd dat je dit op

Nadere informatie

Drie raden balans tussen strategie en toezicht. WissemaGroup

Drie raden balans tussen strategie en toezicht. WissemaGroup Drie raden balans tussen strategie en toezicht 9 december 2015 Doelstellingen Achtergrond schetsen van de relaties in de gouden driehoek Ideeën presenteren voor de intensivering van de relaties in de gouden

Nadere informatie

Gedragseffecten in de (internal) audit-professie. 25-jarig jubileum Internal Auditing & Advisory 29 juni 2018

Gedragseffecten in de (internal) audit-professie. 25-jarig jubileum Internal Auditing & Advisory 29 juni 2018 Gedragseffecten in de (internal) audit-professie 25-jarig jubileum Internal Auditing & Advisory 29 juni 2018 1 Introductie John Bendermacher RA CIA 57 jaar Chief Audit Executive ABN AMRO Voorheen SNS REAAL,

Nadere informatie

School en computers. Paulusse BedrijfsOpleidingen

School en computers. Paulusse BedrijfsOpleidingen School en computers School en computers Computers zijn niet meer weg te denken uit ons leven. Kinderen van nu spelen vaak al computerspelletjes voor ze naar groep 1 gaan. Op school nemen computers een

Nadere informatie

Welke kansen bieden internet en sociale media (niet)?

Welke kansen bieden internet en sociale media (niet)? Welke kansen bieden internet en sociale media (niet)? Chris Aalberts Internet en sociale media hebben de wereld ingrijpend veranderd, dat weten we allemaal. Maar deze simpele waarheid zegt maar weinig

Nadere informatie

Doel van deze presentatie is

Doel van deze presentatie is Doel van deze presentatie is Oplossingsgericht? Sjoemelen? Evaluatie van de praktische oefening. Verbetersuggesties qua oplossingsgerichtheid (niet met betrekking tot de inhoud van de gebruikte materialen)

Nadere informatie

MVO-Control Panel. Instrumenten voor integraal MVO-management. Extern MVO-management. MVO-management, duurzaamheid en duurzame communicatie

MVO-Control Panel. Instrumenten voor integraal MVO-management. Extern MVO-management. MVO-management, duurzaamheid en duurzame communicatie MVO-Control Panel Instrumenten voor integraal MVO-management Extern MVO-management MVO-management, duurzaamheid en duurzame communicatie Inhoudsopgave Inleiding... 3 1 Duurzame ontwikkeling... 4 1.1 Duurzame

Nadere informatie

Stem op een kandidaat van de OV-HbR!!

Stem op een kandidaat van de OV-HbR!! Naam: Belia van den Beukel Werkzaam als: Medewerker Financiële Transacties Bij de afdeling: CFC/ Financial Accounting Verkiesbaar in Kiesgroep: 1 Ik stel mij kandidaat, omdat ik de Ondernemingsraad belangrijk

Nadere informatie

Dag van het Commissariaat 2015

Dag van het Commissariaat 2015 Dag van het Commissariaat 2015 Corporate Governance en de rol van de commissaris op Aruba. Jossy Laclé 22 januari 2015 Wat is Corporate Governance Corporate Governance Curaçao Corporate Governance Aruba

Nadere informatie

De Nederlandsche Bank. drs. W (Wim) J. Kuijken Voorzitter raad van commissarissen De Nederlandsche Bank N.V.

De Nederlandsche Bank. drs. W (Wim) J. Kuijken Voorzitter raad van commissarissen De Nederlandsche Bank N.V. drs. W (Wim) J. Kuijken Voorzitter raad van commissarissen De Nederlandsche Bank N.V. - Deltacommissaris - Voorzitter raad van toezicht Stichting VU - Lid raad van commissarissen Woningbouwcorporatie Stadgenoot

Nadere informatie

HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN

HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN Gratis PDF Beschikbaar gesteld door vlewa.nl Geschreven door Bram van Leeuwen Versie 1.0 INTRODUCTIE Welkom bij deze gratis PDF! In dit PDF

Nadere informatie

Inhoud. Deelnemers. De masterclass richt zich op voorzitters van RvC s.

Inhoud. Deelnemers. De masterclass richt zich op voorzitters van RvC s. Basis 13 PE-punten Masterclass Goed voorzitterschap Goed leiderschap BIEDT U REFERENTIEKADERS OM OP UW PRAKTIJK ALS VOORZITTER VAN DE RvC SAMEN MET COLLEGA S TE REFLECTEREN. RIJKT PRAKTISCHE HANDVATTEN

Nadere informatie

Directiestatuut. Waterleidingmaatschappij Drenthe

Directiestatuut. Waterleidingmaatschappij Drenthe Directiestatuut Waterleidingmaatschappij Drenthe Inhoud Directiestatuut van de NV Waterleidingmaatschappij Drenthe Artikel 1 Definities 3 Artikel 2 Inleiding 3 Artikel 3 Taken van de directie 3 Artikel

Nadere informatie

Werkveld Datum Instemming/Advies GMR Vastgesteld R v T

Werkveld Datum Instemming/Advies GMR Vastgesteld R v T Werkveld Datum Instemming/Advies GMR Vastgesteld R v T Organisatie Januari 2012 nvt 18 Januari 2012 Zelfevaluatie Raad van Toezicht Organisatie/Zelfevaluatie Inhoudsopgave 1. PROCEDURE ZELFEVALUATIE RAAD

Nadere informatie

Visie op toezicht en bestuur Raad van Toezicht en Raad van Bestuur Woonstichting t Heem

Visie op toezicht en bestuur Raad van Toezicht en Raad van Bestuur Woonstichting t Heem Visie op toezicht en bestuur Raad van Toezicht en Raad van Bestuur Woonstichting t Heem Versie: 9 juni 2017 Vastgesteld door Raad van Toezicht en Raad van Bestuur: 21 juni 2017 Inleiding Met de Invoering

Nadere informatie

TOEZICHTSVISIE RAAD VAN TOEZICHT NOVA COLLEGE. 8 februari

TOEZICHTSVISIE RAAD VAN TOEZICHT NOVA COLLEGE. 8 februari TOEZICHTSVISIE RAAD VAN TOEZICHT NOVA COLLEGE 8 februari 2017 1 Inleiding In deze toezichtvisie geven wij als de Raad van Toezicht van het Nova College aan waarom wij toezicht houden, wat we daarmee willen

Nadere informatie

Ondernemers staan open voor bedrijfsverkoop, maar moeten mentaal nog een drempel over

Ondernemers staan open voor bedrijfsverkoop, maar moeten mentaal nog een drempel over Ondernemers staan open voor bedrijfsverkoop, maar moeten mentaal nog een drempel over Rapport Marktmonitor 2015 18 September 2015 Colofon In opdracht van: Majka van Doorn Research Consultant 033 330 33

Nadere informatie

MASTERCLASS Professionaliseringsprogramma De Authentieke en Effectieve Commissaris Aruba (19 de editie)

MASTERCLASS Professionaliseringsprogramma De Authentieke en Effectieve Commissaris Aruba (19 de editie) MASTERCLASS Professionaliseringsprogramma De Authentieke en Effectieve Commissaris Aruba (19 de editie) Een praktisch professionaliseringsprogramma voor register accountants (RA/AA), commissarissen en

Nadere informatie

Zelfevaluatie Raad van Toezicht RvT

Zelfevaluatie Raad van Toezicht RvT werkveld datum Instemming/advies GMR Vaststelling RvT Vastgesteld CvB Organisatie 28-11-2012 n.v.t. 28-11-2012 n.v.t. Zelfevaluatie Raad van Toezicht RvT Inhoudsopgave 1. Procedure zelfevaluatie Raad van

Nadere informatie

drs. W (Wim) J. Kuijken Voorzitter raad van commissarissen De Nederlandsche Bank N.V.

drs. W (Wim) J. Kuijken Voorzitter raad van commissarissen De Nederlandsche Bank N.V. drs. W (Wim) J. Kuijken Voorzitter raad van commissarissen De Nederlandsche Bank N.V. - Deltacommissaris - Voorzitter raad van toezicht Stichting VU-VUmc - Lid raad van commissarissen Woningbouwcorporatie

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

Visie op het toezicht Raad van Commissarissen Vivare

Visie op het toezicht Raad van Commissarissen Vivare Inleiding In dit document beschrijft de Raad van Commissarissen van Vivare haar visie op toezicht. Hiermee geven we invulling aan bepaling 1.1 van de Governance Code Woningcorporaties 2015. Daarin staat

Nadere informatie

Nieuw type leider komt in boardroom maar niet aan de bal

Nieuw type leider komt in boardroom maar niet aan de bal Nieuw type leider komt in boardroom maar niet aan de bal Jeroen Bos en Pieter Couwenbergh maandag 08 september 2014, 09:16 update: maandag 08 september 2014, 09:37 Thinkstock De financiële crisis heeft

Nadere informatie

Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek

Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek Zwaantina van der Veen / Dymphna Meijneken / Marieke Boekenoogen Stad met een hart Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding 3 Hoofdstuk 2

Nadere informatie

Profielschets leden Raad van Toezicht. November 2015. Profielschets leden raad van toezicht Novadic-Kentron

Profielschets leden Raad van Toezicht. November 2015. Profielschets leden raad van toezicht Novadic-Kentron Profielschets leden Raad van Toezicht November 2015 1 Organisatie is dè gespecialiseerde instelling voor verslavingszorg in Brabant. ondersteunt iedereen die last heeft van een verslaving, of vragen heeft

Nadere informatie

zorgwijzer Zorg of advies nodig? CZ wijst u de weg 2012/2013 Weet u waar u de beste zorg kunt krijgen? Uw verzekering snel en digitaal regelen

zorgwijzer Zorg of advies nodig? CZ wijst u de weg 2012/2013 Weet u waar u de beste zorg kunt krijgen? Uw verzekering snel en digitaal regelen zorgwijzer 2012/2013 Weet u waar u de beste zorg kunt krijgen? Uw verzekering snel en digitaal regelen Zorg of advies nodig? CZ wijst u de weg Medische vraag? Stel hem aan onze deskundigen Toen mijn vriendin

Nadere informatie

Verslag participatiedebat deel 2. Het werknemersperspectief

Verslag participatiedebat deel 2. Het werknemersperspectief Verslag participatiedebat deel 2. Het werknemersperspectief Datum: Plaats: Gespreksleiding: Gastsprekers: Participanten: Bezoekers: Thema: vrijdag 17 oktober 2014, 15:00-17:00 uur De Gouden Zaal van DROOMvilla

Nadere informatie

Een nieuwe toezichthouder is een kans.

Een nieuwe toezichthouder is een kans. Een nieuwe toezichthouder is een kans. Search & Selectie, NR Academy en Kenniscentrum VERNIEUWING VANUIT ERVARING Een nieuwe commissaris of toezichthouder is een kans en een stimulans voor goed bestuur.

Nadere informatie

The speed of Trust. MasterClass - Seminarie

The speed of Trust. MasterClass - Seminarie MasterClass - Seminarie Na vader Stephen R. Covey was het in juni 2008 de beurt aan de Zoon Covey (ook een Stephen maar dan M.R. Covey). Stephen M.R. Covey (zoon van Stephen R. Covey, auteur van De zeven

Nadere informatie

Trainingen Coaching Intervisie Supervisie. Voor de zorg

Trainingen Coaching Intervisie Supervisie. Voor de zorg Trainingen Coaching Intervisie Supervisie Voor de zorg Professioneel communiceren met 2013 Training Professioneel communiceren met Voor wie? De training is bedoeld voor mensen in de zorg die hun communicatie

Nadere informatie

Profiel Raad van Toezicht. Stichting de Woonmensen/ KWZA

Profiel Raad van Toezicht. Stichting de Woonmensen/ KWZA Profiel Raad van Toezicht Stichting de Woonmensen/ KWZA KP 14 november 2012 1 Inleiding Uitgangspunt voor de bezetting van de Raad van Toezicht is, dat deze bestaat uit generalisten die gezamenlijk een

Nadere informatie

Governance verbonden rechtspersonen

Governance verbonden rechtspersonen Erik Eshuis Ate Bijlsma TRIP OVER RECHT// OOK DIT IS RUIMTELIJK E ORDENING Rens Snel Governance verbonden rechtspersonen 1 Programma 13.15: Inleiding 13.30: Civiele aspecten (Erik Eshuis & Ate Bijlsma)

Nadere informatie

Reputatiemanagement begint en eindigt met het gedrag dat het topmanagement laat zien

Reputatiemanagement begint en eindigt met het gedrag dat het topmanagement laat zien Stelling 1 Groep 1 Reputatiemanagement begint en eindigt met het gedrag dat het topmanagement laat zien Is deze stelling waar? Welk deel is wellicht minder waar? Ja, in beginsel wel. Goed gedrag doet goed

Nadere informatie

Allen Vrouw Man 18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65+ N= 522 243 279 55 73 106 110 132 46 % % % % % % % % % 97,1 97,5 96,8 98,2 100,0 97,2 95,5 97,0 95,7

Allen Vrouw Man 18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65+ N= 522 243 279 55 73 106 110 132 46 % % % % % % % % % 97,1 97,5 96,8 98,2 100,0 97,2 95,5 97,0 95,7 Filosofie Magazine Onderzoek De Grote Moraalenquête 2010 Tabellenboek Van Eunen Marketing 6 september 2010 Onderzoek uitgevoerd door PanelClix Representatief Nederland 18+, N=522 Vraag 1: Maakt u zelf

Nadere informatie

Accountancy en integriteit

Accountancy en integriteit Accountancy en integriteit Jaap ten Wolde CIROC 5 oktober 2011 Bouwjaar 1947 Over de inleider KPMG 33 jaar. Openbaar accountant, daarna hoofd forensische accountancy 2005: Oprichter en partner IFO (Instituut

Nadere informatie

TOEZICHT BIJ MAATSCHAPPELIJKE ORGANISATIES Een bewerkelijk werkje

TOEZICHT BIJ MAATSCHAPPELIJKE ORGANISATIES Een bewerkelijk werkje TOEZICHT BIJ MAATSCHAPPELIJKE ORGANISATIES Een bewerkelijk werkje 4 juli 2011 Bijeenkomst KPMG door Marry de Gaay Fortman Partner HouthoffBuruma m.fortman@houthoff.com Tel: 020 6056365 Toezicht bij maatschappelijke

Nadere informatie

De Nederlandsche Bank. drs. W (Wim) J. Kuijken Voorzitter raad van commissarissen De Nederlandsche Bank N.V.

De Nederlandsche Bank. drs. W (Wim) J. Kuijken Voorzitter raad van commissarissen De Nederlandsche Bank N.V. drs. W (Wim) J. Kuijken Voorzitter raad van commissarissen De Nederlandsche Bank N.V. - Deltacommissaris - Voorzitter raad van toezicht Stichting VU - Lid raad van commissarissen Woningbouwcorporatie Stadgenoot

Nadere informatie

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna

Nadere informatie

Hoofdlijnen Corporate Governance Structuur Stek

Hoofdlijnen Corporate Governance Structuur Stek Hoofdlijnen Corporate Governance Structuur Stek 1 Algemeen Deugdelijk ondernemingsbestuur is waar corporate governance over gaat. Binnen de bedrijfskunde wordt de term gebruikt voor het aanduiden van hoe

Nadere informatie

Slimmer en eenvoudiger werven

Slimmer en eenvoudiger werven Slimmer en eenvoudiger werven Hoe vindt u anno 2012 de juiste kandidaten zonder al te veel tijd kwijt te zijn aan het eindeloos doorspitten van cv s? Dit whitepaper is bedoeld om u als (HR-)professional

Nadere informatie

DE WERKING VAN ONZE RAAD VAN BESTUUR: EEN GEDEELDE DIAGNOSE

DE WERKING VAN ONZE RAAD VAN BESTUUR: EEN GEDEELDE DIAGNOSE 57140513.JV-C1 DE WERKING VAN ONZE RAAD VAN BESTUUR: EEN GEDEELDE DIAGNOSE VRAGENLIJST VOOR BESTUURSLEDEN Wij verzoeken u de vragenlijst individueel in te vullen. Het is niet de bedoeling uw kennis te

Nadere informatie

2: vergaderen VASTE VOORZITTER EN NOTULIST

2: vergaderen VASTE VOORZITTER EN NOTULIST 2: vergaderen Als je lid bent van een studentenraad, vergader je vaak. Je hebt vergaderen met de studentenraad, maar ook vergaderingen met het College van Bestuur en de Ondernemingsraad (OR). Gemiddeld

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

Als u klachten heeft...

Als u klachten heeft... Als u klachten heeft... Bent u niet tevreden? Wij, Raad van Bestuur, medewerkers en artsen van het willen graag dat u tevreden bent over uw medische behandeling. Ook willen we dat u zich welkom voelt bij

Nadere informatie

Meldpunt Integriteit Woningcorporaties

Meldpunt Integriteit Woningcorporaties Meldpunt Integriteit Woningcorporaties Meld fraude bij het Meldpunt Integriteit Woningcorporaties 02 Meldpunt Integriteit Woningcorporaties Fraude meldt u bij het Meldpunt Integriteit Woningcorporaties

Nadere informatie

Presentatie mr. C.G. (Cees) Klomp. 25 mei 2016

Presentatie mr. C.G. (Cees) Klomp. 25 mei 2016 Presentatie mr. C.G. (Cees) Klomp 25 mei 2016 De commissaris: de controle en het vertrouwen Cees Klomp Introductie Advocaat/curator Bierman Advocaten Commissaris bij Euretco Holding te Hoevelaken Commissaris

Nadere informatie

Consumentenbond Onderzoek Financiële Toezichthouders

Consumentenbond Onderzoek Financiële Toezichthouders Consumentenbond Onderzoek Financiële Toezichthouders Inleiding De Consumentenbond heeft onderzoek uitgevoerd naar de bekendheid en beoordeling van twee financieel toezichthouders in Nederland: De Autoriteit

Nadere informatie

1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule

1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule Werkboek Inhoudsopgave: 1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule 2. Het H.A.R.T. model 2.1. H.A.R.T. staat voor: 2.1.1. Mijn verhaal over oprechte communicatie 2.1.1: Hoofd Gebruik de rest van deze

Nadere informatie

BIJLAGE A BIJ DE TOELICHTING OP DE AGENDA VOOR DE ALGEMENE VERGADERING VAN AANDEELHOUDERS VAN ALLIANDER N.V., TE HOUDEN OP 27 MAART 2013

BIJLAGE A BIJ DE TOELICHTING OP DE AGENDA VOOR DE ALGEMENE VERGADERING VAN AANDEELHOUDERS VAN ALLIANDER N.V., TE HOUDEN OP 27 MAART 2013 BIJLAGE A BIJ DE TOELICHTING OP DE AGENDA VOOR DE ALGEMENE VERGADERING VAN AANDEELHOUDERS VAN ALLIANDER N.V., TE HOUDEN OP 27 MAART 2013 PROFIELSCHETS RVC 1. OMVANG EN SAMENSTELLING VAN DE RVC 1.1 Uitgangspunt

Nadere informatie

Koopsom Garantie Polis

Koopsom Garantie Polis Voorwaarden Koopsom Garantie Polis 1311 Deze voorwaarden beschrijven uw verzekering. De Koopsom Garantie Polis is een levensverzekering. U spreekt met ons af dat wij uitkeren als de verzekerde op de einddatum

Nadere informatie

Nummer 1 December 2011. Cursusaanbod 2012 Gedeeld verdriet Mindfulness Laat je zelf zien

Nummer 1 December 2011. Cursusaanbod 2012 Gedeeld verdriet Mindfulness Laat je zelf zien Nummer 1 December 2011 Cursusaanbod 2012 Gedeeld verdriet Mindfulness Laat je zelf zien LANDELIJK HEEFT 16% VAN DE JONGEREN PSYCHOSOCIALE PROBLEMEN. Scoop richt zich bij coaching, counseling en training

Nadere informatie

13 Acquisitietips. AngelCoaching. Coaching en training voor de creatieve sector www.angelcoaching.nl

13 Acquisitietips. AngelCoaching. Coaching en training voor de creatieve sector www.angelcoaching.nl 13 Acquisitietips AngelCoaching Coaching en training voor de creatieve sector Tip 1 Wat voor product/dienst ga je aanbieden? Maak een keuze, niemand kan alles! Tip 1 Veel ondernemers zijn gezegend met

Nadere informatie