Toerisme Venlo Onderzoek naar de omvang van toerisme in de gemeente Venlo

Transcriptie

1 Toerisme Venlo Onderzoek naar de omvang van toerisme in de gemeente Venlo Rapportage in opdracht van Juli 2011 Projectnummer ECON Postbus EV Breda

2 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING Aanleiding Doel- en vraagstelling Werkzaamheden Leeswijzer 3 2. UITGANGSPUNTEN Inleiding Aanleiding Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd Definiëring term toerisme Karakter van het toeristisch product 6 3. KWANTITATIEVE ANALYSE Inleiding Samenstelling en afbakening Benchmark Conclusies ECONOMISCHE BETEKENIS Inleiding Methodiek Economisch belang Venlo Conclusies KWALITATIEVE ANALYSE Inleiding Oorspronkelijk aanbod Afgeleid aanbod Organiserend vermogen Plannen en nieuwe ontwikkelingen Conclusies CONCLUSIES 32 1

3 1. INLEIDING 1.1. Aanleiding In november 2010 is de wijziging Winkeltijdenwet door de Eerste Kamer aangenomen. Daarnaast dient de gemeente Venlo het beleid van de voormalige gemeente Arcen en Velden (nu gemeente Venlo) te harmoniseren. Deze twee omstandigheden maken het noodzakelijk een nieuwe Winkeltijdenverordening op te stellen voor de gehele gemeente Venlo, die voldoet aan de nieuwe wettelijke uitgangspunten. Belangrijk gegeven is dat er in de nieuwe Winkeltijdenwet een aanscherping van de toerismebepaling heeft plaatsgevonden. Voor gebruik van deze bepaling zal er sprake moeten zijn van substantieel en autonoom toerisme (los van de mogelijkheid tot winkelen). De gemeente Venlo wil graag weten of hier aan voldaan kan worden met het huidige toeristische aanbod en de hiervan afgeleide vraag. is gevraagd te onderzoeken of er in gemeente Venlo sprake is van substantieel en autonoom toerisme Doel- en vraagstelling De vraagstelling van het onderzoek luidt als volgt: Is er sprake van substantieel toerisme in de gemeente Venlo, waarvoor de aantrekkingskracht buiten de mogelijkheid tot winkelen (op zondag) is gelegen? 1.3. Werkzaamheden Voor het beantwoorden van de vraagstelling is de volgende aanpak gehanteerd: 1. Kwantitatieve onderbouwing: omvang van toeristische vraag en aanbod en de daarmee samenhangende economische betekenis; 2. Kwalitatieve onderbouwing: onderbouwing van toeristische aantrekkingskracht, ook in historisch perspectief (toeristische traditie, plannen voor uitbreidingen, regiofunctie, etc.) Voor de bovenstaande stappen zijn de volgende werkzaamheden uitgevoerd: Formulering van de uitgangspunten, definiëring/afbakening term toerisme; Inventarisatie van het dagtoeristische en verblijftoeristische aanbod in de gemeente en de regio (zover van belang), op basis van eerdere studies ZKA, databestanden VVV-Noord Limburg, HINC, Locatus en eigen inventarisatie gemeente Venlo; Telefonische checks om het aanbod te verifiëren; Raming en analyse van de dagtoeristische en verblijftoeristische vraag met behulp van databestanden van CVTO, CVO, CBS, HOSTA, etc.; Benchmark met steden met een vergelijkbare omvang en stedelijke (centrum-)functie; Raming van de economische impact van het toerisme uitgedrukt in FTE/banen, exclusief het kooptoerisme; Analyse van werkgelegenheidscijfers van ETIL om de relatieve economische betekenis van het toerisme voor de lokale economie te duiden; In kaart brengen van unieke bezienswaardigheden in de gemeente Venlo en de regio, die in samenhang de gemeente, stad en regio toeristisch aantrekkelijk maken (samengesteld product); Inventarisatie van plannen/ investeringen in het toeristisch product; Analyse en interpretatie van de resultaten. 2

4 1.4. Leeswijzer Deze rapportage is als volgt opgebouwd: In hoofdstuk 2 worden de belangrijkste uitgangspunten voor het onderzoek beschreven. Een belangrijk onderdeel hiervan, vormt de definiëring/afbakening van de term toerisme; Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 een kwantitatieve analyse gemaakt van de vraag en het aanbod. Om de omvang van het Venlose toerisme te duiden, is er een benchmark uitgevoerd met gemeenten die qua omvang en functie een vergelijkbaar profiel hebben; Op basis van de resultaten uit het voorgaande, wordt in hoofdstuk 4 de economische betekenis van het toerisme geraamd, uitgedrukt in werkgelegenheid (FTE s); In hoofdstuk 5 wordt vervolgens ook een kwalitatieve analyse gemaakt, waarbij ingezoomd wordt op de bijzondere elementen die de toeristische aantrekkingskracht van de gemeente Venlo bepalen. In hoofdstuk 6 volgen de belangrijkste conclusies en de beantwoording van de centrale vraagstelling. 3

5 2. UITGANGSPUNTEN 2.1. Inleiding In dit hoofdstuk zal gefocust worden op de afbakening en de geldende uitgangspunten waarop de analyses van dit onderzoek zijn gebaseerd. Achtereenvolgens komen de volgende twee uitgangpunten aan de orde: Definiëring en afbakening term toerisme (2.2.); Karakter van het toeristisch product (2.3.) Definiëring term toerisme Bij de beoordeling of er sprake is van substantieel toerisme, speelt de definiëring en de afbakening van deze term vanzelfsprekend een belangrijke rol. Wat wordt verstaan onder de term toerisme? En wanneer is er sprake van substantieel toerisme? In deze paragraaf zullen we zowel in het kader van de wettekst als ook in bredere zin de term toerisme duiden. De definitie van toerisme is de laatste jaren aan verandering onderhevig. Althans, door de groeiende importantie van vrijetijdsbesteding in de huidige beleveniseconomie, raken er steeds meer zaken vervlochten met het begrip toerisme cq. vrije tijd. Dit heeft er toe geleid dat we eerder te maken met een vrijetijdseconomie. Vrijetijdseconomie in de breedste zin van het woord betekent alle vormen van vrije tijdsbesteding. Vrije tijd kan gedefinieerd worden als alle tijd die overblijft na aftrek van verplichte activiteiten zoals werk, studie en huishoudelijke taken en persoonlijke tijd. Bij vrijetijdsbesteding hoeft echter niet altijd sprake te zijn van toerisme. De officiële definitie van de World Tourism Organization (UNWTO) luidt: Tourism is the act of travel for the purpose of recreation and business, and the provision of services for this act. Tourists are persons who are "travelling to and staying in places outside their usual environment for not more than one consecutive year for leisure, business and other purposes not related to the exercise of an activity remunerated from within the place visited" Belangrijke elementen in de bovenstaande definitie zijn Motief kan recreatief of zakelijk zijn (zakelijk toerisme valt dus ook onder deze definitie); De activiteiten vinden plaats buiten het eigen leefmilieu. Wat tot het eigen leefmilieu behoort wordt niet verder toegelicht. Wel wordt duidelijk dat men geen eisen verbindt aan de afstand tot de plaats waar de activiteiten plaats vinden. In het licht van de wettekst en de wetgeschiedenis van de Winkeltijdenwet en op basis van onze eigen expertise, zullen de activiteiten primair buiten de eigen gemeente moeten plaatsvinden. Omdat er in de wet geen vaste omschrijving van toerisme is opgenomen en de gemiddelde duur van een activiteit niet exact vast te stellen is, zullen in dit onderzoek alle toeristische elementen (met bovenregionale aantrekkingskracht) van de gemeente Venlo meegenomen worden. Dat is ook conform de definitie in de Winkeltijdenwet. 4

6 Substantieel toerisme De aanleiding voor dit onderzoek vormt de wijziging in de Winkeltijdenwet, die het voor gemeenten die meer dan 12 koopzondagen willen organiseren verplicht stelt om aan te tonen dat er sprake is van substantieel toerisme. Hier zal daarom worden ingegaan op de criteria op basis waarvan het toerisme substantieel genoemd kan worden. In de wettekst ontbreken kwantitatieve criteria voor de term substantieel. Er wordt wel aangegeven dat toerisme vele verschijningsvormen kent en er attracties en bestemmingen van velerlei aard bestaan. In antwoord op Kamervragen 1, die gesteld zijn naar aanleiding van de wijzigingen van de Winkeltijdenwet, wordt door het toenmalige Ministerie van Economische Zaken een verklaring gegeven op het ontbreken van een harde normering: specifieke harde criteria zouden geen recht doen aan de verschillen tussen gemeenten en niet leiden tot een gewenst onderscheid tussen eigenlijk en oneigenlijk gebruik. Het gaat om lokaal maatwerk. De gemeenteraad zal daarom moeten beoordelen of er sprake is van substantieel toerisme en heeft daarbij enige mate van beoordelingsvrijheid. Uit jurisprudentie 2 blijkt echter dat het toerisme zich toch in ieder geval in betekenende mate moet onderscheiden van datgene dat zich ook in vele andere gemeenten voordoet. De toeristische trekkers zullen derhalve relatief bijzonder én van enige omvang moeten zijn. Daarnaast worden ook in de toelichting van het originele wetsvoorstel enkele richtinggevende indicatoren genoemd op basis waarvan beoordeeld kan worden of er sprake is van substantieel toerisme. Het economische belang van de sector voor de gemeente is een belangrijke indicator. De economische betekenis zal later in dit onderzoek, in hoofdstuk 3, uitgebreid aan de orde komen. Van de betekenis van substantieel kunnen twee criteria worden afgeleid: Aanzienlijk: wij verstaan hieronder een bovengemiddelde omvang van het toerisme zowel in economische (bestedingen, werkgelegenheid) als kwantitatieve zin (aantal overnachtingen, bezoekers, etc.). Zelfstandig: het toerisme moet voortkomen uit de toeristische aantrekkingskracht van de gemeente als zondanig en daarbij losstaan van andere economische sectoren (geen nevenactiviteit). Autonoom toerisme Verder is van belang dat kooptoerisme (cq. funshoppen ) binnen het kader van de wettekst nadrukkelijk wordt uitgesloten. Volgens de wet moet er sprake zijn van autonoom toerisme, dat wil zeggen dat het losstaat van de winkelopenstelling op zondag. De wetsgeschiedenis van de Winkeltijdenwet leert bovendien dat de toepassing van de toerismebepaling dient te worden beschouwd al uitzondering op de hoofdregel dat de winkels op zondag in beginsel gesloten zijn. De aanwezige detailhandel in Venlo zal in het kader van dit onderzoek dan ook niet in het aanbod worden meegenomen, noch als trekker en/of attractie vermeld worden. Wel zullen de indirecte bestedingen van toeristen in de detailhandel meegenomen worden, omdat ze deel uitmaken van het economische belang van het toerisme. Met de voorgaande definiëring en afbakening als uitgangspunt, zal dit onderzoek zowel in kwantitatieve als kwalitatieve zin onderzoeken of er sprake is van substantieel toerisme. 1 2 Antwoorden op Kamervragen, Ministerie van Economische Zaken, 8 september Nederlands Juristenblad,

7 2.3. Karakter van het toeristisch product De elementen maken samen het toeristisch product 3 Het toeristisch-recreatieve product wordt gevormd door verschillende elementen en heeft daardoor een samengesteld karakter. De samenhang maakt het product. Anders dan gewone producten heeft het niet één vaste prijs of een uniform uiterlijk (homogeen), maar voor iedere consument kan het toeristischrecreatieve product weer anders zijn (heterogeen). De afzonderlijke elementen worden op hun beurt weer gevormd en beïnvloed door verschillende actoren. Bovendien is het toerisme niet gebonden aan administratieve grenzen. Men gaat eerder naar een regio of streek waar men een samenspel van de onderstaande drie elementen terugvindt. Het toeristische product bestaat uit een drietal elementen: De oorspronkelijke elementen zijn niet specifiek of primair voor recreatie en toerisme ontwikkeld, maar de belangrijke toeristisch-recreatieve potenties kunnen er wel van worden afgeleid. Dit is relatief inelastisch, c.q. ligt voor lange tijd vast. Voorbeelden zijn de geografische ligging, de sociaaleconomische structuur, de natuurwaarden, de landschappelijke kwaliteiten, de infrastructuur en de cultuurhistorie. Aanpassingen hiervan vergen een lange doorlooptijd (10-30 jaar). De afgeleide elementen zijn specifiek, c.q. mede voor recreatie en toerisme ontwikkeld en zijn meer flexibel van karakter. Voorbeelden zijn campings, hotels, horeca-aanbod, attracties en bewegwijzering. Dit aanbod wordt hoofdzakelijk door de private sector aangeboden. Het betreft vooral middenen kleinbedrijf naast enkele grotere aanbieders (ketens). Veranderingen in het afgeleide aanbod zijn afhankelijk van het rendement en komen op middellange termijn tot stand (3-10 jaar). Onder het organiserende vermogen vallen alle (commerciële) organisaties, die te maken hebben met toerisme, waarbij de verleende diensten niet direct een toeristisch product aanbieden, maar hiertoe toegang verschaffen. Deze diensten zijn: promotie, informatievoorziening, hotelboekingssystemen, arrangementen en dergelijke. Voorbeelden zijn: VVV s, boekingsbureaus, overkoepelende organisaties etc. Aanpassingen vergen relatief weinig middelen en zijn op korte termijn uitvoerbaar (1-3 jaar). Om het substantiële karakter in het kader van de wettekst aan te tonen, zal voornamelijk gefocust worden op de vraag en aanbod in de gemeente Venlo. Deze afgeleide elementen worden in het komende hoofdstuk 3 behandeld. In hoofdstuk 4 komen ook de oorspronkelijke elementen, het organiserend vermogen en het regionale afgeleide aanbod aan de orde. 3 Bron: Model Geïntegreerd toeristisch beleid, ZKA Breda. 6

8 3. KWANTITATIEVE ANALYSE 3.1. Inleiding In de kwantitatieve analyse wordt zowel het aanbod als de vraag van het dag- en verblijfstoerisme in de gemeente Venlo vergeleken met andere gemeenten in Nederland. Achtereenvolgens komen aan de orde: Samenstelling en afbakening (3.2.); Een benchmark van het aanbod en de vraag in het verblijfs- en dagtoerisme in Venlo met dat in vergelijkbare gemeenten in Nederland (3.3.); Dit hoofdstuk sluit af conclusies (3.4.) Samenstelling en afbakening Samenstelling benchmark In het vorige hoofdstuk is betoogd dat het toerisme zich in betekenende mate moet onderscheiden van datgene dat zich ook in vele andere gemeenten voordoet. Om deze conclusie te kunnen trekken is er een referentiekader nodig, in dit geval ten opzichte van andere gemeenten. Een benchmark is een adequate methode waarbij verschillende vergelijkbare objecten met elkaar worden vergeleken op vooraf vastgestelde factoren. Voor een eerlijke vergelijking zullen in deze benchmark gemeenten opgenomen moeten worden met een vergelijkbaar profiel. Het zou onredelijk zijn om Venlo met de grootste stad of de kleinste dorpskern van Nederland te vergelijken. Om het aanbod en de vraag in het verblijfs- en dagtoerisme in de gemeente Venlo te beoordelen, worden deze daarom vergeleken met gemeenten van vergelijkbare omvang in inwonersaantal ( tot ). Twaalf Nederlandse gemeenten (excl. Venlo) vallen binnen deze selectie (tabel 3.1.). Tabel 3.1. Long-list selectie benchmark Gemeente Provincie Inwoneraantal Hilversum Noord-Holland Helmond Noord-Brabant Heerlen Limburg Alkmaar Noord-Holland Leeuwarden Friesland Sittard-Geleen Limburg Delft Zuid-Holland Deventer Overijssel Venlo Limburg Westland Zuid-Holland Ede Gelderland Emmen Drenthe Inwoneraantal circa +/

9 Om de vergelijkbaarheid verder te vergroten, is binnen deze selectie ook gekeken naar de mate waarin een gemeente een vergelijkbaar karakter heeft. Venlo vervult een stedelijke centrumfunctie in de regio, maar maakt geen deel uit van een grote stedelijke agglomeratie (bijv. de Randstad). Daarnaast zijn gemeenten die voornamelijk uit veel dorpskernen bestaan en waar geen stedelijk centrum aanwezig is, ook uit de selectie gelaten. Om deze twee redenen zijn de gemeenten Westland, Hilversum en Delft afgevallen. Sittard-Geleen is afgevallen omdat het een samenstelling betreft van twee grotere kernen, waardoor de structuur niet vergelijkbaar is met deze van Venlo. Helmond zou eigenlijk buiten de selectie vallen, maar omdat Helmond in hetzelfde deel van Nederland is gelegen is deze gemeente toch opgenomen in de selectie. In tabel 3.2. hieronder zijn de geselecteerde referentiegemeenten opgesomd en is het aantal inwoners per gemeente weergegeven. Tabel 3.2. Definitieve samenstelling benchmark 5 Gemeente Aantal inwoners Emmen Ede Venlo Deventer Leeuwarden Alkmaar Heerlen Helmond Bron: CBS (januari 2011). Afbakening aanbodcategorieën De volgende aanbodcategorieën onderverdeeld naar dag- en verblijfstoerisme zijn onderdeel van de benchmark (tabel 3.3.). Zoals in hoofdstuk 2 reeds is toegelicht, wordt kooptoerisme niet mee genomen in de onderbouwing voor zondagopenstelling. De categorie retail wordt dan ook niet nader geanalyseerd. Tabel 3.3. Afbakening aanbodcategorieën Verblijfstoerisme Dagtoerisme Hotels/pensions Attracties Bed & Breakfast Buitenrecreatie Bungalows Evenementen Groepsaccommodaties Horeca Campings Musea Jachthavens Monumenten Uitgangspunt berekening Om de vergelijkbaarheid tussen de referentiegemeenten te vergroten is uitgegaan van kengetallen en provinciale gemiddelde bezettingsgraden. Daardoor kan op onderdelen afgeweken worden van de cijfers uit de rapportage uit Voorgesteld door ZKA, vastgesteld in overleg met de gemeente Venlo. Economische effectmeting toerisme en recreatie regio Venlo, Nulmeeting economische betekenis verblijfs- en dagtoerisme in de regio Venlo, ZKA

10 3.3. Benchmark Verblijfstoerisme In deze paragraaf wordt het aanbod en de vraag (overnachtingen) van het verblijfstoerisme in Venlo per categorie vergeleken met dat in referentiegemeenten 7. De vraag per categorie is indicatief geraamd op basis van de capaciteiten en provinciale/regionale gemiddelde bezettingscijfers per categorie. Vanwege het indicatieve karakter is de vraag per categorie afgerond naar eenheden van 25. Hotels In de gemeente Venlo zijn 23 hotels met totaal bedden gevestigd. Deze zijn samen goed voor ruim overnachtingen. Gemeente Ede heeft weliswaar iets meer bedden (1.395 bedden), maar is zowel in het aantal bedrijven/kamers en aantal overnachtingen kleiner in omvang. In de gemeente Ede zijn naar verwachting een aantal grotere hotels gelegen. In deze benchmark neemt Venlo met dit aanbod en gerelateerde vraag duidelijk de eerste plaats in. Tabel 3.4. Analyse hotelsector (incl. pensions, excl. B&B) Gemeente Aanbod Vraag Aantal bedrijven Aantal kamers Aantal bedden Venlo Ede Leeuwarden Heerlen Emmen Alkmaar Deventer Helmond Bron: Bedrijfschap Horeca en Catering (2010) en HOSTA Bed & Breakfast In Nederland zijn bed & breakfast accommodaties een groeiende vorm van verblijfstoerisme. Het kleinschalige en authentieke karakter spreekt veel mensen aan. Veel b&b-bedrijven zijn een nevenactiviteit van pand- of boerderijeigenaren. Van de referentiegemeenten is het grootste aanbod gevestigd in gemeente Deventer (26). Ondanks dat Emmen en Leeuwarden meer bedrijven kennen, is de slaapplaatscapaciteit in gemeente Venlo groter. Het aantal overnachtingen is berekend met de gemiddelde, landelijke bedbezetting. Tabel 3.5. Analyse bed & breakfast Aantal bedrijven Aantal bedden Aantal overnachtingen Deventer Venlo Leeuwarden Emmen Ede Alkmaar Heerlen Helmond Hierbij wordt uitsluitend het aanbod binnen de gemeentegrenzen in beschouwing genomen. Het aanbod in buurgemeenten van referentiegemeenten is geen onderdeel van de analyse. 9

11 Bungalows In deze benchmark zijn alleen aanbieders meegenomen met meer dan 5 eenheden (in dit geval bungalows/huisjes). De gemeente Venlo heeft een relatief groot aanbod aan bungalows, verdeeld over 3 parken. Twee daarvan zijn gelegen in Arcen (Klein Vink en Resort Arcen). In totaal bestaat er in Venlo een capaciteit van 528 bungalows en circa bedden. De gemeente Emmen en Ede volgen daarna met respectievelijk 333 en 129 bungalows en circa en 374 bedden. In Emmen wordt de capaciteit vertegenwoordigd door 1 grootschalig Center Parcs park. In tabel 3.6. is een overzicht gegeven van het aantal bedrijven, bungalows en bedden per gemeente. Tabel 3.6. Analyse bungalowsector Gemeente Aanbod Vraag Aantal bedrijven Aantal bungalows Aantal bedden Venlo Emmen Ede Alkmaar Deventer Heerlen Helmond Leeuwarden Bron: Eigen inventarisatie en eerdere studies ZKA, telefonische interviews met gemeenten. Groepsaccommodaties In tabel 4.5. is het aanbod en de vraag voor groepsaccommodaties vergeleken. In Venlo zijn vijf bedrijven gevestigd met een totaal van 244 bedden, waarmee het aantal overnachtingen geraamd kan worden op bijna Hiermee bevindt de gemeente zich op een tweede positie op een vrij ruime afstand van Ede (602 bedden, circa overnachtingen). Tabel 3.7. geeft een overzicht van het aanbod en de vraag. Tabel 3.7. Analyse groepsaccommodaties Gemeente Aanbod Vraag Aantal bedrijven Aantal bedden Ede Venlo Deventer Alkmaar Heerlen Leeuwarden Emmen Helmond Bron: Eigen inventarisatie en eerdere studies ZKA, telefonische interviews met gemeenten. Campings De gemeente Venlo heeft 8 kampeerbedrijven binnen de gemeentegrenzen. De totale capaciteit (toeristische + vaste plaatsen) bedraagt plaatsen. Op basis van de gemiddelde provinciale slaapplaatsbezettingsgraad bedraagt het aantal overnachtingen op deze campings gezamenlijk bijna Door de relatief lage slaapplaatsbezetting in Limburg worden er per standplaats relatief minder overnachtingen gerealiseerd. Zowel qua aanbod in aantal plaatsen als de bijbehorende vraag scoort Venlo de tweede plaats, achter gemeente Ede. 10

12 Tabel 3.8. Analyse kampeersector (incl. minicampings) Gemeente Aanbod Vraag Aantal bedrijven Totale capaciteit Ede Venlo Emmen Leeuwarden Deventer Alkmaar Heerlen Helmond Bron: ANWB Campinggids 2009, VeKaBo, aangevuld met eigen inventarisatie en telefonische interviews. Jachthavens In deze categorie gaat het alleen om volwaardige jachthavens, waar tegen betaling een ligplaats gehuurd kan worden. Op deze plaatsen vinden ook overnachtingen plaats. In Venlo is één jachthaven gevestigd met een capaciteit van circa 200 plaatsen. Voor passanten zijn 3 passantenhavens beschikbaar, maar omdat deze niet commercieel of door een vereniging geëxploiteerd worden, zijn ze hier niet meegenomen. In een viertal referentiegemeenten zijn geen jachthavens. Het aantal overnachtingen is geraamd aan de hand van provinciale bezettingscijfers (CBS). In de gemeente Leeuwarden kan het aantal overnachtingen worden geraamd op circa Hiermee bestaat er in die gemeente de grootste vraag ten opzichte van gemeenten in de benchmark. In de gemeente Venlo vinden naar schatting overnachtingen plaats. In alle gemeenten gaat het om overnachtingen op vaste en passantenplaatsen. Tabel 3.9. Analyse jachthavens Gemeente Aanbod Vraag Aantal bedrijven Aantal vaste plaatsen Aantal passanten plaatsen Totale capaciteit Leeuwarden Venlo Alkmaar Deventer Ede Emmen Heerlen Helmond Bron: ANWB Watersportalmanak, gemeente Venlo, eerdere studies ZKA, telefonische inventarisaties bij gemeenten Aanbod dagtoerisme In deze paragraaf wordt het aanbod en de vraag (bezoekersaantallen) van het dagtoerisme in de gemeente Venlo per categorie vergeleken met dat in de referentiegemeenten. Hierbij wordt vooral ingegaan op voorzieningen met een bovenregionale aantrekkingskracht. Conform de definitie van toerisme (paragraaf 2.4.) hebben dergelijke voorzieningen primair betrekking op activiteiten die buiten het eigen leefmilieu plaatsvinden. 8 Vrijgekomen vaste plaatsen kunnen gebruikt worden voor passanten. 11

13 Tevens heeft het marktbereik van een toeristisch-recreatieve voorziening invloed op de mate waarin substantieel toerisme plaatsvindt in een bepaalde gemeente. Attracties In tabel hieronder is per gemeente het aantal attracties met een bovenregionale aantrekkingskracht weergegeven. Voorzieningen, zoals indoor speelhallen, kartcentra, bowlingcentra, bioscopen, regionale zwembaden, etc. zijn geen onderdeel van de analyse. Voor alle attracties gelden de volgende criteria: Bovenregionale aantrekkingskracht; Permanent karakter; Bezoekersaantal van minimaal 5.000; Commerciële exploitatie; Vooraf reserveren niet noodzakelijk / geen lidmaatschap nodig. Zoals uit deze tabel blijkt zijn heeft Venlo 5 attracties met een bovenregionale aantrekkingskracht. Deze attracties zijn verspreid over de gehele gemeente aanwezig. Samen zijn deze attracties goed voor ruim 1 miljoen bezoekers. Holland Casino en Thermaalbad Arcen zijn de grote trekkers, met beide meer dat bezoekers. In alle referentiegemeenten zijn minder attracties aanwezig, maar desondanks trekken de attracties in de gemeente Emmen wel meer bezoekers. De beide attracties aldaar (Aquarena en Dierenpark Emmen) hebben een grootschalig karakter. Tabel geeft een overzicht. Tabel Analyse attracties Gemeente Aantal attracties Bezoekersaantallen Emmen Venlo Leeuwarden Deventer Alkmaar Helmond - - Heerlen - - Ede - - Bron: Eerdere studies en eigen inventarisatie ZKA, telefonische interviews met gemeenten. Buitenrecreatie Onder buitenrecreatie worden activiteiten zoals wandelingen, fietstochten, toertochtjes, etc. verstaan. Het feitelijke aanbod van deze categorie is binnen deze studie niet gekwantificeerd. De vraag is bepaald op basis van het CVTO (Continu VrijeTijds Onderzoek 2009, NBTC NIPO Research). Tabel geeft de vraag per gemeente weer. In de gemeente Venlo hebben circa 7,65 miljoen bezoekers buitenrecreatieve activiteiten ondernomen. Hiermee bezet Venlo de eerste plek in de benchmark. 12

14 Tabel Analyse buitenrecreatie (afgerond) Gemeente Bezoekersaantallen (totaal) 9 Venlo Ede Heerlen Emmen Helmond Deventer Alkmaar Leeuwarden Bron: CVTO (2009). Evenementen Venlo kent een groot aanbod aan jaarlijks terugkerende evenementen. Een deel daarvan heeft vooral een lokaal tot regionaal bereik. In deze analyse zijn alleen evenementen meegenomen met meer dan bezoekers en een bovenregionale aantrekkingskracht. Braderieën, markten, kleinschalige kermissen zijn hierin niet meegenomen. Dit laat onverlet dat in de onderstaand gepresenteerde bezoekersaantallen ook lokale of regionale bezoekers zijn meegenomen. Dit geldt echter voor alle referentiegemeenten. Venlo heeft 9 evenementen met een bovenregionale aantrekkingskracht. Grootste jaarlijks terugkerende evenement is het vierdaagse Zomerparkfeest, dat onlangs is genomineerd voor een Nationale Evenementenprijs. Een ander in het oogspringend evenement is de jaarlijkse Venloop (halve marathon), die volgend jaar tot NK Halve marathon is benoemd. In totaal trekken de bovenregionale evenementen in Venlo bezoekers. Tabel Analyse evenementen Gemeente Aantal evenementen Bezoekersaantallen Deventer Venlo Leeuwarden Ede Alkmaar Heerlen Helmond Emmen Bron: Eerdere studies en eigen inventarisatie ZKA, telefonische interviews met gemeenten/organisatoren. In 2012 vindt in de regio Venlo de Floriade plaats. Deze wereldtuinbouwtentoonstelling zet de regio Venlo en daarmee ook nadrukkelijk de gemeente Venlo in de schijnwerpers. Een toeristische trekker van formaat. Floriade 2012: belevingsevenement met tenminste 2 miljoen bezoekers Wij willen een groen belevingsevenement in de regio neer te zetten, waarbij onder meer de kernthema s Education & Innovation, Environment en Green Engine centraal staan, aldus Paul Beck, algemeen directeur Regio Venlo Floriade 2012 B.V. Wij willen een breed publiek van tenminste twee miljoen particuliere bezoekers bereiken, voornamelijk uit heel Nederland en de ons omringende landen, maar ook vanuit bijvoorbeeld Japan. 9 Incl. eigen inwoners. 13

15 Horeca In onderstaande tabel (tabel 3.13.) is het horeca aanbod in aantallen bedrijven ( bedrijven ) en in verkoopoppervlakte ( VO ) in de gemeente Venlo vergeleken met dat in referentiegemeenten. Naast de totale horeca sector (hotels, dranken-, restaurant-, fastservicesector en partycateraars) wordt specifiek ingegaan op de dranken- en de restaurantsector. Tabel Analyse aanbod horeca Horeca totaal Drankensector Restaurantsector Gemeente Bedrijven VO (m 2 ) Bedrijven VO (m 2 ) Bedrijven VO (m 2 ) Leeuwarden Venlo Ede Heerlen Emmen Deventer Alkmaar Helmond Bron: Bedrijfschap Horeca en Catering (2010). Rangschikking o.b.v. totale verkoopoppervlakte m². Het totale aanbod van horeca in de gemeente Venlo is zowel qua aantal bedrijven als de verkoopoppervlakte daarvan groter dan veel referentiegemeenten. In Venlo zijn weliswaar meer horecavestigingen, maar van relatief kleine omvang. De gemeente Leeuwarden heeft daardoor een grotere verkoopoppervlakte ( m²), ten opzichte van Venlo ( m²). In de restaurantsector scoort Venlo wel een eerste plaats. Het horeca aanbod in de gemeente Venlo is vergeleken met het gemiddelde aanbod in Nederland (tabel 3.14.). Uit deze tabel kan worden geconcludeerd dat Venlo per inwoners over een groter aanbod beschikt dan gemiddeld in Nederland. Enerzijds kan dit verklaard worden door de van oorsprong meer Bourgondische levensstijl van de Limburger, anderzijds zal er ook sprake moeten zijn van toerisme om een dergelijk bovengemiddeld aanbod rendabel te houden (bijv. Duitse toeristen in de binnenstad van Venlo). Tabel Analyse aanbod horeca vs Nederland (per inwoners) (2010) Horeca totaal 10 Drankensector Restaurantsector Bedrijven VO (m 2 ) Bedrijven VO (m 2 ) Bedrijven VO (m 2 ) Venlo 35, , , Nederland 25, , , Bron: Bedrijfschap Horeca en Catering (2010). Musea Ook in deze categorieën zijn alleen de musea meegenomen met een bovenregionale aantrekkingskracht. Kleinere musea, met minder dan bezoekers, zijn buiten beschouwing gelaten. In Venlo is het officiële Limburgs Museum gevestigd dat jaarlijks goed is voor bijna bezoekers. In dit museum wordt de historie van Limburg getoond, aangevuld met interessant wisselexposities. De in totaal 7 grotere musea in Venlo zijn goed voor bijna bezoekers. Ede en Heerlen hebben beide meer museumbezoekers. Gemeente Ede heeft twee grote musea binnen de gemeentegrenzen (Kröller- Müller en Museonder), welke beide goed zijn voor meer dan bezoekers. Deze musea profiteren van den ligging in het Nationaal Park Hoge Veluwe. 10 Het totale horeca aanbod bestaat uit: de drankensector, fastservicesector, restaurantsector, hotelsector en partycateringsector. 14

16 Tabel Analyse aanbod musea Gemeente Aantal musea Bezoekersaantallen Ede Heerlen Venlo Emmen Leeuwarden Alkmaar Helmond Deventer Bron: Eerdere studies en eigen inventarisatie ZKA, telefonische interviews met gemeenten, Steunpunt Archeologie & Monumentenzorg Limburg (SAM), Erfgoed Brabant. Monumenten Van de referentiegemeenten heeft de gemeente Leeuwarden veruit de meeste rijksmonumenten (620). Venlo scoort in deze categorie beduidend lager, maar telt nog altijd 216 inschrijvingen in het rijksmonumentenregister. Deels kan dit lagere aantal verklaard worden door de grote schade die Venlo opliep in de Tweede Wereldoorlog. Het grootste aantal monumenten binnen de gemeente Venlo liggen in Kloosterdorp Steyl (69). Tabel 3.16 geeft een totaaloverzicht per gemeente. Tabel Gemeente Analyse monumenten Aanbod Leeuwarden 620 Deventer 580 Alkmaar 399 Venlo 216 Heerlen 150 Ede 149 Emmen 117 Helmond 74 Bron: Erfgoed Nederland 3.4. Conclusies Venlo scoort hoog in vrijwel alle aanbodcategorieën Het toeristische aanbod in gemeente Venlo kent een sterke spreiding en is daarmee niet afhankelijk van één aanbodcategorie. In drie categorieën bezet Venlo de eerste plaats: hotels, bungalows en buitenrecreatie. In economische zin hebben de eerste twee categorieën een grote waarde (meer over de economische betekenis is te vinden in hoofdstuk 4). Daarnaast bezet Venlo in zeven aanbodcategorieën de tweede plaats. In deze 10 aanbodcategorieën is er dus sprake van een duidelijk bovengemiddelde omvang ten opzichte van de referentiegemeenten. In tabel is een overzicht gemaakt van de gemiddelde score van de gemeente Venlo. 15

17 Tabel Overzicht score gemeente Venlo in aanbodcategorieën Score Aanbod Hotels 1 Bed & Breakfast 2 Bungalows 1 Groepsaccommodaties 2 Campings 2 Jachthavens 2 Attracties 2 Buitenrecreatie 1 Evenementen 2 Horeca 2 Musea 3 Monumenten 4 Venlo heeft een beduidend grotere totale vraag dan de referentiegemeenten, zowel in het dag- als verblijfstoerisme. Op basis van de in de vorige paragraaf gepresenteerde gegevens bedraagt de totale toeristische vraag in de gemeente Venlo 11 : Verblijfstoerisme: ruim overnachtingen; Dagtoerisme: ruim 9,2 miljoen bezoekers. De onderstaande figuur geeft de top 4 uit de benchmark weer. De gemeente Venlo is geïndexeerd op 100. Het aantal overnachtingen en het aantal bezoekers ligt in de gemeente Venlo duidelijk hoger dan in Emmen, Ede en Leeuwarden. Figuur 3.1. Aantal totale bezoekers en overnachtingen 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 Venlo = 100 Overnachtingen Bezoekers 80,0 70,9 73,4 60,0 53,8 40,0 34,3 36,8 20,0 22,5 0,0 Emmen Ede Leeuwarden 11 Op basis van de cijfers in dit hoofdstuk en de afbakening in hoofdstuk 2. In bijlage 2 een totaaloverzicht. 16

18 Toerisme heeft op basis van vraag en aanbod een substantieel karakter Het toerisme in de gemeente Venlo voldoet met het aanwezige afgeleide aanbod aan de gestelde voorwaarden voor substantieel toerisme zoals deze in hoofdstuk 2 zijn geformuleerd: Aanzienlijk: de gemeente Venlo heeft een bovengemiddeld(e) vraag en aanbod ten opzichte van vergelijkbare steden in Nederland. In alle categorieën scoort Venlo namelijk sterk bovengemiddeld, hoger dan plaats 5 (voornamelijk plaats 1 en 2). Venlo is sterk in bungalows, hotels en buitenrecreatie. Zelfstandig: in de categorieën waar Venlo hoog in scoort is er sprake van grootschalige en professionele bedrijven (Van der Valk, Roompot, Holland Casino, Thermaalbad, etc.). Toerisme is voor hen geen nevenactiviteit. In de gemeente Venlo is er op basis van de uitgevoerde benchmark voor vraag en aanbod, sprake van substantieel toerisme. Daarnaast heeft het toerisme ook een autonoom karakter (zie hoofdstuk 2): de aantrekkingskracht van de gemeente staat los van het kooptoerisme (op zondag). Het afgeleid aanbod in de gemeente Venlo is met name interessant voor families en groepen, waarvoor het weekend (incl. de zondag) het belangrijkste moment is voor vrijetijdsbesteding. 17

19 4. ECONOMISCHE BETEKENIS 4.1. Inleiding In 2009 heeft ZKA reeds een economische effectmeting toerisme en recreatie (nul-meting) uitgevoerd voor de hele regio Venlo 12. Hieruit is gebleken dat de gemeente Venlo zich in een toeristische regio bevindt van bovengemiddeld niveau. De totale werkgelegenheid is destijds geraamd op ruim FTE voor de gehele regio Venlo en ruim FTE voor de gemeente Venlo. Dit correspondeert voor Venlo met een aandeel van 11% van de totale werkgelegenheid in de gemeente, terwijl het landelijke gemiddelde 4 6% bedraagt 13. Dit onderzoek is echter niet één op één te vergelijken met dit onderzoek. Omdat het hier om een specifieke vraagstelling en onderzoeksmethode (benchmark) gaat, zijn hier niet alle aanbodcategorieën meegenomen. In de rapportage uit 2009 zijn daarentegen vrijwel alle categorieën meegenomen. In deze studie zijn alleen elementen met bovenregionale aantrekkingskracht meegenomen. Voorzieningen die wel tot de vrijetijdseconomie behoren, maar niet per definitie toeristisch zijn (maar juist meer voor de (regio-)bevolking) zijn buiten het onderzoek gelaten. Te denk valt aan kartbanen, bowlingcentra, bioscopen, sportvoorzieningen, etc. De volgende categorieën uit de studie van 2009 maken geen deel uit van het onderzoek: Camperplaatsen (relatief klein aandeel); Vakantiehuisje/appartementen; Golf; Recreatief winkelen; Entertainment; Zakelijk dagtoerisme. Met name het recreatief winkelen, levert in de regio veel economische waarde op, maar kan voor de vraagstelling uit dit onderzoek niet worden meegenomen omdat de toeristische aantrekkingskracht in de zin van de wet moet liggen buiten de gelegenheid tot winkelen op zondag. Om de vergelijkbaarheid tussen de referentiegemeenten te vergroten is uitgegaan van kengetallen, provinciale gemiddelde bezettingsgraden en indicatieve bestedingsprofielen. In de studie van 2009 zijn voor de regio Venlo specifieke bestedingsprofielen opgemaakt, waardoor de economische betekenis uit die studie (in absolute zin) niet te vergelijken is met de cijfers uit deze studie. De cijfers die hier gepresenteerd worden, geven een relatieve positie weer ten opzichte van de referentiegemeenten uit de benchmark voor wat betreft bovenregionaal aanbod en vraag (toerisme). Om een beeld te krijgen van het economisch belang dat direct te koppelen is aan het toerisme, is in dit hoofdstuk een indicatieve raming van de economische betekenis van het dag- en verblijfstoerisme in de gemeente Venlo. De berekeningen zijn uitgevoerd aan de hand van het ZKA Impactmodel. De methode wordt hier verder toegelicht Economische effectmeting toerisme en recreatie regio Venlo, Nulmeeting economische betekenis verblijfs- en dagtoerisme in de regio Venlo, ZKA Dit is wel op een andere wijze berekend. 18

20 4.2. Methodiek Voor de raming van de economische betekenis uitgedrukt in werkgelegenheid van toerisme en recreatie in Venlo is gebruik gemaakt van het ZKA Impactmodel. De gehanteerde methodiek in het model is onderstaand schematisch weergegeven. Figuur 4.1 Schema Impactmodel Vrijetijdssector Input: overnachtingen, bezoekersaantallen en capaciteit x Bestedingen per persoon per categorie (naar sectoren) Output: bestedingen (totaal en naar sectoren) -/- BTW/accijns desbetreffende sector -/- Inkooppercentage desbetreffende sector Finale omzet per sector x Arbeidscoëfficiënten per sector Output: Werkgelegenheid in fte s (direct naar sectoren en indirect via multiplier) Op de volgende pagina zijn kort de diverse componenten van dit schema toegelicht. Input In het model wordt onderscheid gemaakt tussen verblijfstoerisme en dagtoerisme. Voor beide vormen is nog nader onderscheid gemaakt tussen verschillende categorieën. Voor de verblijfstoeristische categorieën bestaat de invoer uit overnachtingen. Voor de dagtoeristische categorieën bestaat de input uit bezoekersaantallen. De input in het model bestaat uit de overnachtingen/bezoekersaantallen zoals bepaalt in hoofdstuk 3. Tabel 4.1. hieronder verschaft een resumerend overzicht. Tabel 4.1. Input ZKA Impactmodel Categorieën Input Eenheid Verblijfstoerisme 1. Hotels/pensions Overnachtingen 2. Bed & Breakfast Overnachtingen 3. Bungalows Overnachtingen 4. Groepsaccommodaties Overnachtingen 5. Campings toeristisch Overnachtingen 6. Campings vast 830 Standplaatsen 7. Jachthavens toeristisch - Overnachtingen 8. Jachthavens vast 200 Ligplaatsen Dagtoerisme 1. Attracties Bezoekersaantal 2. Buitenrecreatie Bezoekersaantal 3. Evenementen Bezoekersaantal 4. Horeca Musea Bezoekersaantal 6. Wellness Bezoekersaantal 14 Horecabezoek op gemeentelijk niveau is niet te achterhalen. De economische effecten van deze categorie (werkgelegenheid) wordt in het model meegenomen (afzonderlijke uitgavencategorie). 19

21 Output De resultaten van de berekening werkgelegenheid (direct en indirect) weer zowel in totaal als naar sectoren. In het model wordt geen rekening wordt gehouden met een weglek-effect. De volgende uitgavencategorieën worden onderscheiden in het ZKA Impactmodel: Logies 15 ; Horeca; Detailhandel; Entree; Vervoer. Berekeningen Om de economische betekenis te berekenen, worden de overnachtingen en bezoekersaantallen vermenigvuldigd met regionaal gemiddelde bestedingsprofielen. Omdat gebruik wordt gemaakt van regionaal gemiddelde bestedingsprofielen zijn de werkgelegenheidscijfers een indicatieve weergave van de economische betekenis van toerisme en recreatie in de gemeente Venlo. Houd daarom rekening met een bandbreedte van 10 tot 20% naar boven en beneden. Tevens kunnen meer activiteiten onder de noemer toerisme en recreatie worden geschaard, waardoor het economisch belang van de sector groter is. Hierbij kan niet alleen aan retail, maar ook aan oeverrecreatie, zwembadrecreatie, cultuur, wellness, zelf sporten, uitgaan, etc. worden gedacht. Werkgelegenheid De werkgelegenheid (per sector) kan worden berekend nadat de bestedingen per sector bekend zijn. Hiertoe dienen de totale bestedingen (per sector) te worden gecorrigeerd voor het BTW-tarief, accijnzen en de inkoopcomponent. Deze leveren immers geen werkgelegenheid in de desbetreffende sector op. Na deze correcties resulteren de finale bestedingen uit de toeristisch-recreatieve bestedingen. De directe werkgelegenheid per sector wordt berekend door de finale bestedingen te vermenigvuldigen met de bijbehorende arbeidscoëfficiënt (weergegeven in termen van aantal mensjaren (FTE) werk per 1 miljoen euro finale bestedingen). Na het vaststellen van de directe werkgelegenheid, kan de indirecte werkgelegenheid worden bepaald. Deze is met name het gevolg van toeleveranties (inkopen, productiemiddelen, bouwnijverheid, dienstverleners (banken, verzekeringsmaatschappijen, wasserij, etc.)) die nodig zijn om de bestedingen in de diverse sectoren te kunnen realiseren. De indirecte werkgelegenheid wordt met behulp van een multiplier bepaald. Deze multiplier bedraagt 1,39. Met andere woorden, 1 FTE directe werkgelegenheid genereert 0,39 FTE indirecte werkgelegenheid Economisch belang Venlo Werkgelegenheid toerisme Venlo (indicatief): circa FTE Op basis van bovenstaande methodiek bedraagt de werkgelegenheid van toerisme en recreatie uitgaande van de input zoals weergegeven in tabel 4.1. indicatief circa FTE. De werkgelegenheid (in aantal banen) kan hoger uitvallen aangezien in de toeristisch-recreatieve sector maar ook in de horeca 15 Overnachtingkosten verblijfstoeristische accommodatie. 20

22 en detailhandel veel met seizoens- en deeltijdarbeid (ook uitzendkrachten) wordt gewerkt. De berekende FTE komen daardoor overeen met circa tot banen (exclusief het kooptoerisme, sport, cultuur). Aandeel toerisme voor lokale economie 3,5% - 4% In 2010 telde de gemeente Venlo arbeidsplaatsen (full- en parttime in dienst en inclusief uitzendkrachten) 16. Dit houdt in dat de toeristisch-recreatieve sector, zoals in deze studie is afgebakend (dus exclusief het kooptoerisme), een aandeel heeft van circa 3,5-4% van de lokale werkgelegenheid. Dit aandeel is relatief hoog omdat het aandeel van de gehele vrijetijdseconomie (dus inclusief sport, cultuur, entertainment en kooptoerisme) in Nederland gemiddeld tussen de 4 6% bedraagt. Economisch belang Venlo in perspectief In tabel 4.2. is de werkgelegenheid (uitgedrukt in FTE) van het toerisme en recreatie in Venlo vergeleken met de referentiegemeenten. De vraag per categorie (zie hoofdstuk 3) ligt hieraan ten grondslag. De getallen zijn afgerond op eenheden van 5. Tabel 4.2 Werkgelegenheid per gemeente Gemeente Werkgelegenheid (in FTE) Venlo Emmen 980 Ede 740 Leeuwarden 595 Heerlen 525 Deventer 440 Alkmaar 435 Helmond Conclusies Grote economische betekenis Het economisch belang van de toeristisch-recreatieve sector uitgedrukt in werkgelegenheid is gelijk aan circa FTE, ofwel circa tot banen. Hiermee bezet de gemeente Venlo de eerste plaats en laat het steden als Alkmaar en Deventer ver achter zich. De economische betekenis van het toerisme in Venlo is voornamelijk afkomstig van het verblijfstoerisme (hotels en bungalows) en de attracties in met name de kern Arcen (Thermaal Bad, Kasteeltuinen, etc.). Toerisme ook in economische zin substantieel Al in eerdere studies werd aangetoond dat Venlo zich in een toeristische regio bevindt. Er bestaat een bovengemiddeld aanbod aan verblijfs- en dagtoerisme. Uit de uitgevoerde benchmark in deze studie blijkt dat de economische betekenis van het toerisme (bovenregionale aantrekkingskracht/bezoekers van buiten de eigen gemeente) in Venlo ook in relatieve zin omvangrijk is. Gemeenten met een vergelijkbare omvang qua inwoneraantal hebben een beduidend lagere economische betekenis. Ook in deze zin onderscheid het toerisme in de gemeente Venlo zich in betekenende mate van datgene dat zich ook in andere (vergelijkbare) gemeenten voordoet. Dit duidt op toerisme met een substantieel en autonoom karakter (kooptoerisme is niet meegenomen in de analyse). 16 Bron: Limburg aan het werk 2010, Etil BV, januari

23 5. KWALITATIEVE ANALYSE 5.1. Inleiding Naast de kwantitatieve aspecten (afgeleid aanbod: aanbod slaapplaatsen, aantal bezoekers, bestedingen, etc.), zijn er ook kwalitatieve aspecten die de toeristische aantrekkingskracht van een gemeente beïnvloeden en mede bepalen. Er is daarom ook een kwalitatieve analyse gemaakt van zaken die minder eenvoudig om te zetten zijn naar kwantitatieve gegevens, maar zeer zeker bijdragen aan het toeristische karakter van de gemeente Venlo. Toerisme houdt niet op bij de gemeentegrens. Omdat het toerisme ook afhankelijk is van de kwaliteiten en het aanbod van de omgeving/regio, worden deze hier ook meegenomen 17. Te meer ook omdat de gemeente Venlo is gelegen in de grensstreek, op zeer korte afstand van Duitsland Oorspronkelijk aanbod Ligging gemeente Strategische ligging en goede bereikbaarheid De regio Venlo - gelegen in Noord-Limburg - wordt gekenmerkt door de positie van de centrumstad Venlo, de verschillende kerkdorpen en het agrarische ommeland met haar vele (kleine) dorpen. In totaal telt de regio ongeveer inwoners, bijna daarvan wonen in de gemeente Venlo. Door de centrale (grens)ligging van de regio geldt het als een belangrijk logistiek knooppunt. Deze ligging nabij Duitsland zorgt ook voor vele kansen op het gebied van toerisme en recreatie. In deze naburige Duitse deelstaat Nordrhein-Westfalen wonen maar liefst 18 miljoen mensen. De verbindende infrastructuur met het achterland en de rest van de provincie en Nederland is goed. Via de snelwegen A67 en A73 is Venlo per auto goed bereikbaar. Binnenkort heeft Venlo ook een directe en snelle verbinding met het Duitse achterland, middels de nieuwe autosnelweg A74. Daarnaast heeft Venlo goede openbaar vervoer verbindingen richting het Noorden (Nijmegen en Eindhoven), het Zuiden (Roermond) en Duitsland (treinverbinding Möchengladbach - Hamm). Bovendien zijn er binnen circa 1,5 uur autoreistijd 5 vliegvelden gelegen, waardoor Venlo ook internationaal goed ontsloten is. 17 In antwoord op Kamervragen op het wetsvoorstel Winkeltijden, antwoord het (toenmalige) Ministerie van Economische Zaken (8 september 2009): Gemeenten kunnen zelf bepalen of zij deelgebieden binnen de gemeente afbakenen. Gemeenten zijn ook vrij in de wijze waarop zij dat aanpakken. Het wetsvoorstel geeft daartoe geen voorschriften. Ook is het aan gemeenten om regionale effecten, bijvoorbeeld in de grensstreek, mee te wegen in de besluitvorming. Het wetsvoorstel kent daaromtrent geen bijzondere regels. 22

24 Op de grens van rood, groen en blauw De gemeente Venlo kent een mix van rode, groene en blauwe kwaliteiten. De centrumstad Venlo en haar stadsdelen vertegenwoordigen de rode, stedelijke kwaliteiten. Daarnaast kent de gemeente veel openbaar groen en openbaar natuurgebied in en rondom de gemeente. Zo maakt een deel van de gemeente deel uit van het uitgestrekte en bijzondere Grenspark Maas-Schalm-Nette (meer in paragraaf 5.2.5). Ten slotte vormt rivier de Maas de verbindende schakel in de gemeente: de Maas verbindt de verschillende dorpskernen van Venlo, vormt een recreatieve verbinding naar de rest van Limburg (o.a. de Maasplassen) en is een economische verbinding met de Randstad. De samenkomst van rode, groene en blauwe kwaliteiten is voor een toerisme interessant. Hiermee kan ingespeeld worden op verschillende bezoekmotieven, waardoor ook verschillende doelgroepen aangesproken kunnen worden Ruimte Vooral veel verblijfsrecreatief terrein Voor de kwantitatieve analyse is een benchmark uitgevoerd met gemeenten die qua inwoneraantal en karakter vergelijkbaar zijn. Er is echter geen rekening gehouden met de omvang in oppervlakte. Deze omvang speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling van grootschalige toeristische voorzieningen die veel ruimte vragen: extensieve voorzieningen zoals pretparken, bungalowparken, openluchtmusea, etc., maar ook natuur (bossen, heide, etc.). Bovendien loopt toerisme ook over gemeentegrenzen heen. Toeristen bezoeken (ongemerkt) meerdere gemeenten tijdens dagtochten. Met een grotere oppervlakte van de gemeente wordt feitelijk de kans vergroot dat men activiteiten op het grondgebied van een bepaalde gemeente onderneemt. De gemeente Venlo kent een totale oppervlakte van circa hectare. Circa 3,9% daarvan gebruikt als recreatieterrein. Ten opzichte van de referentiegemeenten uit de kwantitatieve analyse is dit een relatief bescheiden aandeel. Vooral Heerlen en Alkmaar scoren beduidend hoger in het aandeel recreatieterrein. Sportparken, volkstuinen en parken welke voornamelijk bedoeld zijn voor de eigen inwoners en regiobevolking, maken hier ook onderdeel van uit. Wanneer specifiek(er) wordt gekeken naar het aandeel in het verblijfsrecreatief en dagrecreatief terrein, valt op dat door de aanwezigheid van een drietal bungalowparken (met een extensieve opzet) het aandeel in verblijfsrecreatief terrein wel op hoog niveau is (tweede plaats). Tabel 5.1. Bodemgebruik, recreatieterrein per gemeente Totaal Aandeel Dagrecreatief recreatieterrein in % terrein Totale oppervlakte Aandeel in % Verblijfsrecreatief terrein Aandeel in % Alkmaar ,4% 0 0,0% 8 0,3% Heerlen ,4% 8 0,2% 7 0,2% Leeuwarden ,5% 172 2,0% 19 0,2% Helmond ,9% 13 0,2% 0 0,0% Venlo ,9% 34 0,3% 105 0,8% Deventer ,9% 0 0,0% 18 0,1% Emmen ,2% 153 0,4% 53 0,2% Ede ,0% 14 0,0% 377 1,2% 23

25 Cultuurhistorie Venlo kent een rijke historie. De oorsprong ligt al aan het begin van onze jaartelling, toen de plek waar Venlo nu is gelegen diende als oversteekplaats voor de Romeinen. Aan de overzijde van de Maas lag het toenmalige Blariacum, dat tegenwoordig Blerick genoemd wordt. In de Middeleeuwen ontwikkelt Venlo zich tot handelsplaats, met goede verbindingen over land en water. Er is sprake van een ware bloeiperiode en welvaart. Vanaf 1343 kent Venlo stadsrechten, waarmee de inwoners ook meer zeggenschap kregen over het bestuur van de stad. Door verschillende oorlogen raakt Venlo in de verdrukking, maar in de Spaanse tijd bloeit de stad weer op. Venlo wordt een vestigingsstad, waardoor er ook grenzen zijn aan de groei van de stad. Wanneer de stadmuren worden afgebroken wordt er gewerkt aan uitbreiding en vernieuwing, wat aan het begin van de 20 ste eeuw wordt doorgezet. In de Tweede Wereldoorlog krijgt de Venlo het zwaar te verduren: de vele bombardementen die trachtten de bruggen te vernietigen, laten een spoor van vernieling achter in de stad. Vele monumenten zijn daardoor verloren gegaan. Door de jaren heen heeft de stad en gemeente Venlo zich uitgebreid. Door verschillende herindelingen horen ook Blerick, Tegelen (incl. Steyl), Belfeld en Arcen en Velden tot de gemeente Venlo. Alle delen kennen hun eigen karakter en geschiedenis. In Belfeld en Tegelen ligt de nadruk voornamelijk op keramische industrie, Steyl is een kloosterdorp dat is aangewezen als rijksbeschermd dorpsgezicht, Blerick heeft met name een agrarisch verleden en Arcen en Velden zijn plattelandsdorpen. Arcen heeft daarnaast een sterk toeristisch karakter. Alle kennen ze, in meer of mindere mate, een eigen dialect. Dat de eigenheid van iedere kern nog maar eens onderstreept. Voor de toerist geeft dit een veelzijdig en afwisselend beeld. Er zijn vele kernen, waar voorzieningen en activiteiten samenkomen Monumenten en bezienswaardigheden Venlo heeft 216 rijksmonumenten en 166 gemeentelijke monumenten. De meeste monumenten zijn gelegen in Kloosterdorp Steyl (67), gevolgd door Venlose binnenstad (44), maar ook in de andere stadsdelen van de gemeente zijn meerdere monumenten en bezienswaardigheden te vinden. Enkele in het oogspringende monumenten in de Venlose binnenstad zijn: Stadhuis Venlo; Ald Weishöes; Romerhuis; Huize Schreurs; Huis Ottenheym. Gasthuisstraat Venlo de meest middeleeuwse straat De Gasthuisstraat in Venlo is de meest middeleeuwse straat van Nederland. Dat blijkt uit historisch onderzoek. Volgens deskundigen is de concentratie Middeleeuwse panden in de binnenstad van Venlo ongeëvenaard in Nederland. Bron: L1 / Stadsarchief gemeente Venlo 24

26 Bezinningstoerisme Kloosterdorp Steyl Een parel in het toeristisch aanbod van Venlo is het kloosterdorp Steyl, dat met recht is aangemerkt als rijksbeschermd dorpsgezicht. Met haar kloostergebouwen, prachtige tuinen, monumentale villa's en ligging aan de Maas, ademt Steyl een zeer bijzondere sfeer. Kloostertuinen van St. Michael De kloostertuinen van St. Michael zijn een echte bezienswaardigheid. De boomrijke tuinen stammen uit de vroegste tijden van het Missiehuis. Door de leeftijd van de tuinen hebben ze een heel eigen sfeer van stilte en harmonie. Een veel bezochte plek in het park is het kloosterkerkhof. Hier staat een kleine kapel, met een levensgroot mozaïek van de verrezen Christus, vervaardigd uit stenen vanuit alle vijf continenten. Het centrum biedt tevens de mogelijkheid te overnachten in de sfeer van retraites en bezinning. Onderkerk en Bovenkerk De Onderkerk, een oord van bezinning en stilte, dient als gebedsruimte voor de kloostergemeenschap en haar gasten. Hier bevindt zich de sarcofaag met het lichaam van de heilige Arnold Janssen. De Bovenkerk is enkel toegankelijk via het Missiehuis; een van licht vervulde ruimte, waarvan de neogotische inventaris bijna volledig behouden bleef. Tijdens de zomermaanden wordt deze kerk vaker gebruikt voor grote vieringen en bijeenkomsten. Passiespelen Tegelen In 1931 werd voor de eerste maal het passiespel in Tegelen opgevoerd. De Passiespelen van Tegelen worden sinds 1975 om de vijf jaar uitgevoerd en hebben een nationale betekenis. Ze laten een eigentijdse dramatisering van de evangelieteksten zien en trekken vele tienduizenden bezoekers (2010: ruim ), waaronder ook veel uit het buitenland (m.n. Duitsland). In mei van dit jaar werd de première van de negentiende editie van de passiespelen bijgewoond door koningin Beatrix. Het openluchttheater De Doolhof, dat wordt gebruik voor de voorstellingen, is geheel ingericht voor de uitvoeringen van de Passiespelen. Aan de Passiespelen van 2010 werken ruim 400 mensen vol enthousiasme mee, waaronder een koor van ruim 80 personen Natuur Het landschap is een belangrijke omgevingskwaliteit. Venlo, maar ook vooral Arcen/Velden, ligt ingesloten tussen groene zones, grenzend aan de Nationaal Park Maasduinen. Met de natuurgebieden Venkoelen, Zwarte Water, Jammerdal, De Groote Heide en Duitse natuurgebieden (o.a.grenspark Maas- Schwalm-Nette, Brachterwald) bestaat er aan de oostflank van de gemeente een uitgestrekt natuurgebied. 25

27 Grenspark Maas-Schwalm-Nette Het fraaie natuur- en cultuurlandschap in het Duits-Nederlands Grenspark Maas-Swalm- Nette is al meer dan 25 jaren bestanddeel van de grensoverschrijdende samenwerking. Een fietstocht of een wandeling in het grenspark leidt U door de mooie natuur en afwisselende cultuurlandschappen. De hier aanwezige informatie- en bezoekerscentra bieden U de mogelijkheid zich uitgebreid te informeren. Verder beschrijven wij hier de grootste en belangrijkste natuurgebieden en het Nationaal park De Meinweg, die allen gelegen zijn binnen het Grenspark. Hiermee krijgt U een indruk van het prachtige natuurlandschap in deze regio en misschien een idee om hier te fietsen en wandelen. In de gemeente Venlo zijn drie bezoekerscentra gevestigd van het Grenspark Maas- Schwalm-Nette. Bron: website Grenspark Maas-Schwalm-Nette De Groote Heide Het 247 ha grote natuurgebied de Groote Heide ligt in de gemeente Venlo tussen de stad Venlo en de grens. Aan de Duitse kant van de grens sluit het aan op de bos- en waterrijke natuurgebieden rond de Krickenbecker Seen in Nettetal. De Groote Heide kent een afwisselend landschap bestaande uit heidevegetaties, akkers, graslanden en heischrale graslanden. In het zuiden bevinden zich naaldbossen en gemengde bossen. De Groote Heide heeft ook een belangrijke functie als recreatiegebied. Bovendien bevindt zich op de Groote Heide nog een zweefvliegclub. Nationaal Park Maasduinen Net ten noorden van de gemeente Venlo, nabij de kern Arcen, begint Nationaal Park Maasduinen. Het zuidelijk gedeelte werd al in 1996 aangewezen als nationaal park. Het park voerde toen de naam De Hamert, genoemd naar het voormalig landgoed dat onderdeel is van het nationaal park. Twee jaar later werd de noordgrens van het nationaal park verschoven richting het zuidelijke deel van Gennep en de rand van de A77. Daarmee verdrievoudigde het park in omvang en ontstond een aaneengesloten natuurgebied van ongeveer hectare Afgeleid aanbod Groot regionaal verblijfsaanbod De analyses die in het kader van deze studie worden uitgevoerd, zijn gericht op de gemeente Venlo. Echter, het toeristisch product is een samenspel van elementen die niet gebonden zijn aan administratieve grenzen (zoals een gemeentegrens). Het regionale totaalpakket van aanwezige voorzieningen en bezienswaardigheden vormt samen de toeristische aantrekkingskracht en bepaald uiteindelijk waar de toerist voor zal kiezen. Binnen de gemeente grenzen zijn drie recreatiewoning-/bungalowparken gelegen, twee in Arcen en één in Belfeld. Een meerderheid van het 26

28 bungalowaanbod is in de directe omgeving en regio van Venlo gevestigd. In totaal liggen er 5 volwaardige bungalowparken in de regio Venlo (in meerderheid geëxploiteerd door A-merken), met in totaal ruim eenheden. In de totale regio Venlo vinden in bungalowparken alleen al ruim 3,8 miljoen overnachtingen plaats 18. Figuur 5.1. Overzichtskaart regionale bungalowparken Bovendien zijn in de grensstreek (binnen < 15 km) nog 5 campings/chaletparken gelegen, waaronder vakantiepark en recreatieplas Blaue Lagune, dat een sterke regionale trekker is. Netwerk van fiets- en wandelroutes Venlo is aangesloten op de fietsroutes: Maasroute (LF3) en de Schelde- Rheinroute (LF13), waardoor de gemeente op een comfortabele en aantrekkelijke wijze is verbonden met de regio en andere landsdelen. Ook is de hele regio voorzien van het laagdrempelige fietsknooppuntensysteem, waardoor men gemakkelijk langs de mooiste plekken komt. In totaal zijn er circa 40 fietsroutes die in de gemeente beginnen of hier voor een groot deel doorheen lopen. Dit zijn regionale fietsroutes die door veel recreanten ondernomen kunnen worden (5-10 km wandelen, km fietsen). Karakteristiek voor de routes zijn de afwisseling tussen bossen, kleine dorpskernen, agrarisch gebied en de Maas. De aanwezige veerpontjes in Noord-Limburg zijn voor vele recreanten en toeristen aantrekkelijk. Ook voor de wandelliefhebber is Venlo een interessante bestemming, met een aanbod aan circa 35 verschillende routes. Daarnaast loopt ook de bekendste lange-afstandroute van Nederland, het Pieterpad, door de gemeente Venlo. Pelgrimroutes Naast de reguliere wandel- en fietsroutes lopen er ook enkele bijzondere routes door de gemeente Venlo. Zoals de Arnold-Janssen-Weg die vanuit de Duitse plaats Goch naar Steyl voert, daar waar zich naast de door hem gestichte missiekloosters ook zijn graf bevindt. Daarnaast loopt ook één van de mogelijke wegen van de bekende Pelgrimsroute naar Santiago de Compostella door Venlo Organiserend vermogen 18 Economische effectmeting toerisme en recreatie regio Venlo, Nulmeeting economische betekenis verblijfs- en dagtoerisme in de regio Venlo, ZKA

29 Gemeentelijk VenloPartners werkt aan gemeentelijke promotie De Stichting VenloPartners, die op initiatief van de gemeente Venlo is opgericht, houdt zich bezig met city marketing in de breedste zin van het woord. Venlo wil aantrekkelijk zijn voor hoger opgeleiden en wil deze mensen aan de stad binden. Het begint bij het neerzetten van een positief imago. Daartoe is een campagne gestart met variaties met de term Venlover: Venloverwelkomt, Venlovernieuwt, Venloverbindt, etc. Binnen dit verband wordt samengewerkt met verschillende partners uit de wereld van onderwijs, zorg, toerisme en recreatie, overheid, etc. VVV-Winkel Een VVV-winkel is een belangrijk fysiek informatie punt voor gasten die de gemeente bezoeken. Met name voor de buitenlandse toerist blijft een dergelijke loketfunctie zijn waarde behouden. Sinds enkele jaren heeft Venlo een nieuwe vestiging van de VVV-Winkel in het centrum van de stad (Nieuwstraat). Hier is informatie te krijgen over de gehele regio en worden toeristen doorverwezen naar de juiste aanbieder. Daarnaast vindt er verkoop plaats van merchandise artikelen, streekproducten en literatuur over de regio. Naast deze fysieke informatievoorziening, gebeurt er ook veel digitaal: website, applicaties voor smart-phones, digitale informatiepunten bij ondernemers, etc. Deze zaken zijn op regionaal niveau, door middel van een effectieve samenwerking gerealiseerd Regionaal Stichting Promotie Noord-Limburg Stichting Promotie Noord-Limburg (SPNL) is een publiek-private samenwerking tussen de gemeenten en het toeristisch recreatieve bedrijfsleven in Noord- Limburg. De doelstellingen van de stichting zijn: Recreatie en toerisme wil publiek en privaat de rol verkrijgen die de sector toekomt op basis van haar economische positie; Noord-Limburg wil meer recreanten en toeristen trekken, die langer blijven en meer besteden. Noord-Limburg wil de bestedingen van eigen inwoners stimuleren; Noord-Limburg wil koploper zijn met vakanties en overnachtingen in Nederland. De regionale samenwerking leidt tot een gezamenlijk toeristisch product van de regio Venlo. Dit is ook van belang richting de wereldtuinbouwtentoonstelling Floriade 2012, die in de regio Venlo zal plaatsvinden. 28

30 5.5. Plannen en nieuwe ontwikkelingen Floriade Regio Venlo 2012 Zeer belangrijk voor de regio Venlo is de komst van de wereldtuinbouwtentoonstelling Floriade in Dit evenement moet Venlo op de kaart zetten als aantrekkelijke vestigingsstad voor bedrijven en bewoners. Daarnaast kan het door Venlo omarmde principe Cradle-to-Cradle hiermee verder onder de aandacht gebracht worden. Voorts draagt het ook bij aan de naamsbekendheid van Greenport Venlo. Anders dan bij voorgaande edities van de Floriade, wordt ingezet op de beleving. Het gaat naast de innovaties in de tuinbouwwereld, ook om beleving van duurzaamheid, gezondheid en vitaliteit. Dit is ook interessant voor mensen die minder betrokken zijn bij de tuinbouw. Het hoofdthema van Floriade 2012 is: 'Be part of the theatre in nature; get closer to the quality of life!'. Daarnaast zijn er een aantal subthema's: Relax & Heal, Green Engine, Education & Innovation, Environment en World Show Stage. De Floriade 2012 heeft elke dag een cultureel programma met muziek, dans, literatuur, theater en beeldende kunst uit de hele wereld. Met talloze spannende, vernieuwende en leerzame attracties is Floriade ook voor kinderen een leuk evenement. Hierdoor wordt het nog meer dan dat het al was, een breed publieksevenement. Men verwacht minimaal 2 miljoen bezoekers te trekken. Op basis van de huidige situatie(excl. kooptoerisme) zal het toeristisch bezoek aan Venlo hiermee fors toenemen. Door de verwachte bezoekersstromen en de vergroting van de naamsbekendheid wordt er ook een regionale spin-off verwacht. De Rabobank heeft in maart becijferd dat de economische impuls voor de regionale economie tussen de miljoen euro bedraagt. Daarbovenop komt voor 160 miljoen euro als welvaartseffect voor de regio Venlo/Noord-Limburg. Al met al geeft de Floriade de regio Venlo een geweldige impuls op allerlei gebieden, maar ook zeker toeristisch. Het is zaak deze bezoekers gastvrij te ontvangen en zowel de infrastructuur als de voorzieningen (incl. services) aan te passen op dit piekjaar in het toeristisch bezoek aan de regio Venlo. De gemeente Venlo speelt hier een voorname rol in. Maasboulevard Venlo De Maasboulevard betekent een kwaliteitsimpuls voor de binnenstad van Venlo. Niet alleen betekend het een forse toevoeging aan het winkelaanbod van de stad, maar de Maasboulevard biedt ook ruimte voor de functies wonen, cultuur en recreatie. 19 Bron: Op weg naar de Floriade 2012, verkenning van de betekenis van de Floriade 2012 op de regionale economie, Rabobank