Kansen in de nieuwe EU-lidstaten

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Kansen in de nieuwe EU-lidstaten"

Transcriptie

1 M Kansen in de nieuwe EU-lidstaten De betekenis van de uitbreiding van de Europese Unie voor het Nederlandse MKB Guido Brummelkamp Jolanda Hessels Zoetermeer, 29 april 2004

2 Kansen in de nieuwe EU-lidstaten Eén mei 2004 treden tien landen toe tot de Europese Unie. Momenteel doet het MKB vooral zaken met Polen en Tsjechië. Bedrijven die actief zijn in de toetredende landen doen vooral aan im- en export, 13% maakt gebruik van arbeidskrachten uit de nieuwe EU-landen en 9% produceert in Midden- en Oost-Europa. De uitbreiding biedt voor veel MKB-bedrijven nieuwe perspectieven. Bedrijven in industrie, transport, bouwnijverheid en handel zien door de uitbreiding vooral kansen om de afzetmarkt te vergroten. De bouw ziet daarnaast met name mogelijkheden om nog meer goedkope arbeidskrachten naar Nederland te halen. Het verplaatsen van productieprocessen wordt als een aanzienlijke kans gezien door bedrijven in zowel de bouwnijverheid als de industrie. Het merendeel van de MKB-bedrijven die kansen hebben gesignaleerd geeft aan daadwerkelijk van plan te zijn op deze kansen in te spelen. Het blijft de vraag in hoeverre alle kansen daadwerkelijk zullen worden benut. Voor veel ondernemers hebben de toetreders nog steeds een slecht imago. De belangrijkste belemmeringen die bedrijven in deze landen ervaren zijn de geringe betrouwbaarheid van handelspartners en de overheid. Andere knelpunten die een rol spelen zijn de taal en cultuur van het zakendoen en gebrek aan deskundigheid van het personeel. Leeswijzer In deze minirapportage wordt ingegaan op de betekenis van de uitbreiding van de Europese Unie voor het Nederlandse MKB. Achtereenvolgens komen de volgende onderwerpen aan de orde: Uitbreiding van de EU; Het Nederlandse MKB en de toetredende landen; Kansen voor het MKB in de toetredende landen. Uitbreiding van de EU Economische betekenis van uitbreiding is waarschijnlijk bescheiden Eén mei 2004 is het dan zover: tien landen zullen toetreden tot de Europese Unie. Voor deze landen is dit een gebeurtenis van grote historische betekenis. Wat de toetreding voor de huidige lidstaten zal betekenen is nog onduidelijk. Het scenario waar uiteindelijk voor gekozen is, is dat van de zogenoemde big bang, waarbij tien landen in één keer toetreden. Dat dit veel overhoop haalt in de structuur van de besluitvorming van de Europese Unie is evident. De impact die de toetreding zal hebben op de nationale economieën van de huidige lidstaten is echter aanzienlijk minder dramatisch. Het CPB rekende voor dat het samengestelde BNP van de huidige lidstaten op termijn met 0,2% zal toenemen. Wat betreft de arbeidsmigratie vanuit de landen verwacht het Planbureau de komende jaren in Nederland tussen de en migranten en seizoenwerkers. Uitbreiding zal handels- en investeringsrelaties versoepelen Concreet zal de uitbreiding ten minste drie positieve ontwikkelingen voor de handel met en investeringen in Midden- en Oost-Europa met zich meebrengen: De administratieve handelsbarrières worden verlaagd: de meeste kandidaatlidstaten hebben inmiddels voor uiteenlopende producten het invoertarief afge- 2

3 schaft. Na toetreding zullen ook andere barrières worden beslecht zoals bijvoorbeeld de administratieve handelingen en bijbehorende wachttijden aan de grenzen. Technische handelsbarrières verdwijnen: de kandidaat-lidstaten zullen de standaarden en reguleringen van de interne markt overnemen zodat technische handelsbarrières verdwijnen. Dit geldt bijvoorbeeld voor de Europese eisen die aan kwaliteit en veiligheid van producten en productieprocessen worden gesteld. Afname van risico s en onzekerheden: de toetredende landen zullen een aanzienlijk deel van hun wetgeving moeten aanpassen aan dat van de EU-landen en hebben dit voor een groot deel ook al gedaan. Dit zal onder meer leiden tot eenduidige en vergelijkbare eisen voor het bedrijfsleven. Voor westerse bedrijven wordt de Midden- en Oost-Europese markt daarmee transparanter en toegankelijker. Groei buitenlandse investeringen in toetredende landen De ontwikkeling van de markteconomie in Midden- en Oost-Europa heeft de afgelopen jaren al nieuwe mogelijkheden geboden in verschillende bedrijfssectoren. Naast uitbreiding van de afzetmarkt als gevolg van economische groei hebben veel bedrijven de kansen benut om de kosten te drukken door productieprocessen naar deze landen te verplaatsen. Hoewel de arbeidsproductiviteit aanzienlijk achterloopt op die van het gemiddelde EU-land, is de verhouding tussen productiviteit en loonkosten nog altijd gunstiger dan bijvoorbeeld in Nederland. Oost-Europeanen zijn in het algemeen goed opgeleid. Dit biedt mogelijkheden om in deze landen naast arbeidsintensieve productie ook kennisintensieve productie en dienstverlening te ontwikkelen. In de meeste kandidaatlidstaten is de afgelopen jaren door steeds meer buitenlandse bedrijven geïnvesteerd. Deze groei heeft zich met een golfbeweging in de toetredende landen gemanifesteerd. Hongarije is als koploper over de sterkste groei heen. Na Tsjechië en Slowakije zijn vervolgens Polen en de Baltische staten meer in beeld gekomen bij buitenlandse bedrijven en financiers. Toetreders zijn sterk in arbeids- en kennisintensieve sectoren Wanneer gelet wordt op ontwikkelingen op sectoraal niveau, valt op dat Tsjechië, Slowakije en Hongarije een sterke groei hebben doorgemaakt in de productie van elektronica en andere high skill products. Opvallend voor deze drie landen is de relatief sterke positie in sectoren die arbeids- en kennisintensief zijn. Voor de andere kandidaatlanden, zoals Polen, ligt het zwaartepunt bij producten met een arbeidsintensieve bewerking waarvoor het opleidingsniveau lager is. De ontwikkeling van de Baltische staten is in de afgelopen drie jaar pas goed op gang gekomen. Hun betekenis zal in het geheel van Europa beperkt zijn vanwege de geringe omvang van de economieën en de decentrale ligging. Deze landen hebben er langer dan de andere landen over gedaan om de afhankelijkheid van Rusland terug te dringen. Veel sectoren waren vanwege grondstoffen, en met name energie en afzetmarkt afhankelijk van Rusland. In de afgelopen jaren is de export naar de EU fors toegenomen. Sinds 2000 ligt het belang van de EU in de totale export van alle drie de landen boven de zestig procent 1. 1 Uitbreiding van de EU naar Oost-Europa, Abraham et al

4 Het Nederlandse MKB en de toetreders De grotere Nederlandse bedrijven hebben de stap naar de toetredende landen al snel na de wende gezet. Vanwege de grote schaal waarop deze bedrijven opereren konden investeringen die moesten worden gedaan om barrières te beslechten worden terugverdiend. Voor veel kleinere bedrijven waren de barrières te groot. Omdat met de uitbreiding een aantal belangrijke hobbels (op termijn) zal verdwijnen, biedt het deze bedrijven nu alsnog perspectieven. EIM heeft onlangs kleine en middelgrote bedrijven gevraagd welke kansen men na de uitbreiding ziet in de toetredende landen. Voor veruit de meeste MKB-bedrijven is de uitbreiding geen onderwerp. Het leeuwendeel van het Nederlandse MKB is te klein en te sterk gebonden aan de regio. Het betreft onder meer de kleine detaillist en de plaatselijke horeacaondernemer. Polen, Tsjechië en Hongarije zijn belangrijkste zakelijke partners voor Nederlandse bedrijfsleven Tussen de toetredende landen bestaan grote verschillen in de betekenis die zij hebben voor het Nederlandse bedrijfsleven als geheel. Polen, Tsjechië en Hongarije zijn van de kandidaat-lidstaten de landen met de grootste economieën. Ook zijn dit de landen waarmee het Nederlandse bedrijfsleven de meeste banden onderhoudt van alle toetredende landen. In 2002 waren volgens het CBS ruim 400 Nederlandse bedrijven actief in Polen, eenzelfde aantal was actief in Hongarije. Sinds de wende is de betekenis van deze landen voor Nederlandse bedrijven toegenomen. In de laatste jaren is echter sprake van een afvlakking van de groei. figuur 1 Im- en exportvolumes (X euro), Polen Tsjechië Hongarije import export Bron: CBS, bewerking EIM. 8% van het MKB onderhoudt zakelijke contacten met de toetreders Specifiek voor het MKB geldt dat van de ondervraagde bedrijven er 147 (8%) reeds zakelijke contacten onderhouden met de toetredende landen. Onder deze bedrijven bevinden zich met name industriële bedrijven, bouwbedrijven, transportondernemingen en bedrijven in de handelssector. In figuur 2 is een overzicht gegeven van de landen waarmee het Nederlandse MKB momenteel zakendoet. 1 1 Cyprus en Malta zijn buiten beschouwing gelaten in deze studie. 4

5 figuur 2 Landen waarmee zaken wordt gedaan (% van ondernemingen die actief zijn in de toetredende landen) Estland Letland Litouwen Polen Tsjechië Slowakije Hongarije Slovenië Net als uit de macrocijfers van het CBS, blijkt ook uit de resultaten van het MKB- Beleidspanel dat Polen de belangrijkste handelspartner is. 70% van de ondervraagde bedrijven die in het oosten actief zijn, doet zaken met Polen. Daarnaast blijkt dat ook een aanzienlijk deel (52%) van de bedrijven banden onderhoudt met Tsjechië, op afstand gevolgd door Hongarije (27%). De MKB-bedrijven zijn gemiddeld in 2 à 3 landen actief. MKB drijft met name handel met nieuwe toetreders Aan de MKB-ondernemers die zakelijk contact hebben met de toetredende landen is gevraagd om welke activiteiten het gaat. De resultaten zijn weergegeven in tabel 1. tabel 1 Aard van de relaties met bedrijven in de toetredende landen (% van ondernemingen die actief zijn in de toetredende landen) (meerdere antwoorden mogelijk) % Exporteren 47 Importeren 42 Produceren 9 Contracteren van arbeidskrachten 13 Overig 13 Het blijkt dat vooral de handelsbanden sterk zijn. Bijna de helft van de bedrijven geeft aan te exporteren naar Midden- en Oost-Europa en een iets kleiner deel van het MKB doet aan import uit die landen. Verder blijkt dat 13% gebruik maakt van arbeidskrachten uit de nieuwe EU-landen. Tot slot geeft 9% aan te produceren in Midden- en Oost- Europa. 5

6 Geringe betrouwbaarheid van handelspartners en overheid belangrijk knelpunt Aan de MKB-bedrijven die zakelijke contacten onderhouden met de toetreders is gevraagd welke belemmeringen zij ervaren. Een top tien van de belemmeringen is gegeven in tabel 2. tabel 2 Top-tien van belemmeringen in het zakendoen met de toetredende landen Belemmeringen % van bedrijven dat zaken doet met de toetredende landen 1. Betrouwbaarheid van handelspartners Betrouwbaarheid van de overheid Taal Cultuur van het zakendoen Deskundigheid van het personeel Administratieve procedures Arbeidsethos Arbeidsproductiviteit Geografische afstand Overig 11 De geringe betrouwbaarheid van handelspartners en de overheid zijn de belangrijkste knelpunten voor het MKB. Landen in Midden- en Oost-Europa hebben te kampen met het slechte imago van bedrijfsleven en overheid. Overheden hebben vaak een corrupt imago dat in veel gevallen gebaseerd is op feiten. Ook de taal is een veelvoorkomend knelpunt. Andere belemmeringen die vaak genoemd worden zijn de cultuur van het zakendoen, de deskundigheid van het personeel en administratieve procedures. De afgelopen jaren hebben de meeste landen veel aandacht besteed aan het creëren van een gunstiger ondernemersklimaat door de administratieve procedures zo veel mogelijk te beperken. Toch lopen de meeste landen ten opzichte van EU-landen nog steeds voorop in de zwaarte van procedures die bijvoorbeeld gevolgd moeten worden wanneer een buitenlands bedrijf zich in het land wil vestigen. Kansen voor het MKB in de toetredende landen 12% van het MKB ziet kansen als gevolg van de uitbreiding Een kwart van de ondervraagde bedrijven geeft aan te hebben gedacht over de mogelijkheden van de uitbreiding. Een deel van deze bedrijven heeft hiernaar reeds een studie verricht of heeft daartoe het voornemen. De mate waarin men zich oriënteert verschilt per sector. De uitbreiding van de EU is vooral een onderwerp voor de transportsector, industrie, bouwnijverheid en handel. Eenderde van de ondervraagde industriële en transportbedrijven oriënteert zich op enigerlei wijze op kansen als gevolg van de uitbreiding. In de bouwsector geldt dat voor 20% van de bedrijven. 6

7 tabel 3 De wijze waarop bedrijven zich hebben voorbereid op de uitbreiding(in %) industrie bouw vervoer handel overig totaal Uitbreiding is onderwerp van gesprek Er is een verkennende studie uitgevoerd of er bestaat het voornemen om dat te doen Is anderszins bezig met de uitbreiding Bedrijf heeft er nog niet over nagedacht Uitbreiding is geen issue Totaal % van de ondervraagde MKB ondernemers ziet daadwerkelijk kansen in de toetredende landen. Zoals uit figuur 3 blijkt is de mate waarin kansen worden waargenomen sterk sectorafhankelijk. Ruim een kwart van de bedrijven in de transportsector en een vijfde van de industriële bedrijven ziet kansen, voor de handel en de bouwnijverheid is dit respectievelijk 11% en 7%. Overig Industrie Bouwnijverheid Tansport Handel figuur 3 Percentage bedrijven dat kansen ziet in de toetredende landen 7

8 figuur 4 Welke kansen zien MKB ondernemers (% van bedrijven dat kansen ziet) vergroten afzetmarkt Verplaatsen productie contracteren arbeidskrachten uit oosten anders Industrie Bouwnijverheid Transport Handel Overig Veel bedrijven zien mogelijkheden om de afzetmarkt uit te breiden. Dit geldt voor alle sectoren. Veel van de bouwbedrijven zien daarnaast kansen in het aantrekken van goedkope arbeidskrachten uit Midden- en Oost-Europa. Het verplaatsen van productieprocessen geeft vooral mogelijkheden voor bedrijven in de bouw en de industrie. Tweederde van het MKB dat kansen ziet denkt deze te benutten Of het Nederlandse MKB de kansen daadwerkelijk zal benutten is de vraag. Met name bij kleine bedrijven hangt de internationale oriëntatie af van de persoon van de ondernemer. Tevens worden de kansen in Midden- en Oost-Europa niet altijd hoog ingeschat, de gunstige macro economische kengetallen (zoals loonpeil, omvang afzetmarkt, etc) ten spijt. Ook het slechte imago waar de meeste landen mee kampen is een belemmerende factor. Aan de bedrijven die kansen zien, is gevraagd of ze ook daadwerkelijk van plan zijn om de gesignaleerde kansen te benutten. Het merendeel van de bedrijven (ongeveer twee derde) geeft aan dat de kansen naar verwachting benut zullen worden. Voor ongeveer een derde van de bedrijven is de kans klein dat dit gebeurt (zie figuur 5). 8

9 figuur 5 Zal naar verwachting daadwerkelijk gebruik worden gemaakt van geconstateerde kansen (in %)? onbekend 4% de kans is klein 32% ja, die kans is groot 35% waarschijnlijk 29% 9

Het Nederlandse MKB en de uitbreiding van de EU

Het Nederlandse MKB en de uitbreiding van de EU Het Nederlandse MKB en de uitbreiding van de EU Guido Brummelkamp Jolanda Hessels Zoetermeer, juli 2005 ISBN: 90-371-0953-5 Bestelnummer: A200506 Prijs: 35,- Dit onderzoek maakt deel uit van het programmaonderzoek

Nadere informatie

Buitenlandse investeringen door het MKB

Buitenlandse investeringen door het MKB M00408 Buitenlandse investeringen door het MKB Toenemende investeringen in lagelonenlanden of op kousenvoeten naar buurlanden? Jolanda Hessels Maarten Overweel Zoetermeer, 13 oktober 004 Buitenlandse investeringen

Nadere informatie

Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s

Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s In een globaliserende economie moeten regio s en ondernemingen internationaal concurreren. Internationalisatie draagt bij tot de economische

Nadere informatie

Exporteren naar de nieuwe EU-toetreders

Exporteren naar de nieuwe EU-toetreders Exporteren naar de nieuwe EU-toetreders Resultaten van het onderzoek onder ondernemers uit het midden- en kleinbedrijf door het NIPO in opdracht van ABN AMRO en MKB-Nederland. ABN AMRO MKB-Nederland /NIPO

Nadere informatie

Stijging van export en exportkansen in industrie, diensten en groothandel

Stijging van export en exportkansen in industrie, diensten en groothandel M200515 Stijging van export en exportkansen in industrie, diensten en groothandel Exportthermometer drs. S.C. Oudmaijer Zoetermeer, januari 2006 Exportprestaties en exportpotentieel van de industrie, de

Nadere informatie

Nieuwsbrief Zeeuwse arbeidsmarktmonitor Nummer 5: december 2015

Nieuwsbrief Zeeuwse arbeidsmarktmonitor Nummer 5: december 2015 Nieuwsbrief Zeeuwse arbeidsmarktmonitor Nummer : december 2 Zeeuwse ondernemers blijven gunstig gestemd Winstgevendheid bouwondernemers pas volgend jaar op peil Krapte aan personeel in sectoren ICT en

Nadere informatie

Knelpunten van het MKB in de steden

Knelpunten van het MKB in de steden M000 Knelpunten van het MKB in de steden K.P. van den Berg MSc drs. W.V.M. van Rijt-Veltman Zoetermeer, januari 00 Knelpunten van het MKB in de steden Van alle mogelijke bedrijfsknelpunten vormen de administratieve

Nadere informatie

Exportprestaties van het industriële MKB in 2003

Exportprestaties van het industriële MKB in 2003 M200410 Exportprestaties van het industriële MKB in 2003 Exportthermometer Jolanda Hessels Kees Bakker Zoetermeer, november 2004 Exportprestaties van het industriële MKB in 2003 In 2003 laat de export

Nadere informatie

M200612. Positieve exportontwikkeling zet door. Exportthermometer 2006. drs. S.C. Oudmaijer

M200612. Positieve exportontwikkeling zet door. Exportthermometer 2006. drs. S.C. Oudmaijer M200612 Positieve exportontwikkeling zet door Exportthermometer 2006 drs. S.C. Oudmaijer Zoetermeer, november 2006 Exportthermometer Het gaat goed met de Nederlandse export, zowel in het grootbedrijf als

Nadere informatie

Nederlandse exportgroei houdt aan

Nederlandse exportgroei houdt aan M200712 Nederlandse exportgroei houdt aan Exportthermometer 2007 drs. B.H.G. Jansen Zoetermeer, oktober 2007 Nederlandse exportgroei houdt aan Net als in de voorgaande jaren realiseert het Nederlandse

Nadere informatie

Afhankelijkheid in het MKB

Afhankelijkheid in het MKB M200906 Afhankelijkheid in het MKB Vier op de tien MKB-ondernemers zitten in de tang! K.P. van den Berg MSc Zoetermeer, februari 2009 Afhankelijkheid in het MKB Alle ondernemers hebben te maken met klanten

Nadere informatie

Panelonderzoek Europese interne markt

Panelonderzoek Europese interne markt Panelonderzoek Europese interne markt Highlights resultaten onderzoek KvK-ondernemerspanel naar de Europese interne markt juni 2016 In december 2015 /januari 2016 is via het KvK online ondernemerspanel

Nadere informatie

Antwoorden Economie Handel

Antwoorden Economie Handel Antwoorden Economie Handel Antwoorden door een scholier 973 woorden 14 april 2004 4,8 61 keer beoordeeld Vak Economie Begrippen: Open Economie: Bijvoorbeeld: Nederland exporteert veel goederen en diensten

Nadere informatie

M Nieuwe werkgevers in 2004: De stap naar het aannemen van personeel. Guido Brummelkamp Wim Verhoeven Sjaak Vollebregt

M Nieuwe werkgevers in 2004: De stap naar het aannemen van personeel. Guido Brummelkamp Wim Verhoeven Sjaak Vollebregt M200919 Nieuwe werkgevers in 2004: De stap naar het aannemen van personeel Guido Brummelkamp Wim Verhoeven Sjaak Vollebregt Zoetermeer, december 2009 Nieuwe werkgevers Boodschap Nederland kent over de

Nadere informatie

Bijlage VMBO-GL en TL

Bijlage VMBO-GL en TL Bijlage VMBO-GL en TL 2015 tijdvak 2 economie CSE GL en TL GT-0233-a-15-2-b Zelfstandig of niet informatiebron 1 Cijfers Kamer van Koophandel over 2013 Starters 113.823 Bedrijfsbeëindigingen 136.640 informatiebron

Nadere informatie

Duurzame innovaties in het MKB

Duurzame innovaties in het MKB M201117 Duurzame innovaties in het MKB Coen Bertens Johan Snoei Zoetermeer, november 2011 Duurzame innovaties in het MKB Eerder onderzoek van EIM liet al zien dat MKB'ers duur ondernemen als een blijver

Nadere informatie

Het belang van het MKB

Het belang van het MKB MKB Regio Top 40 Themabericht Rogier Aalders De nieuwe MKB Regio Top 40 is uit. Zoals u van ons gewend bent, rangschikken we daarin de veertig Nederlandse regio s op basis van de prestaties van het MKB

Nadere informatie

Vraag & Aanbod Dag van de Maakindustrie

Vraag & Aanbod Dag van de Maakindustrie Vraag & Aanbod Dag van de Maakindustrie Workshop Internationaal Ondernemen Micha van Lin, Hoofd Internationaal Ondernemen Patrick Walison, Adviseur Internationaal Ondernemen 6-12-2011 1 FME-CWM Werkgeversorganisatie

Nadere informatie

EU-uitbreiding: gevolgen voor Nederland

EU-uitbreiding: gevolgen voor Nederland EU-uitbreiding: gevolgen voor Nederland Jantine Noordenbos J.T. Noordenbos@rn.rabobank.nl (030) 216 26 74 Inleiding In mei 2004 wordt voor de eerste groep Centraal- en Oost-Europese landen de toegangspoort

Nadere informatie

Derde kwartaal 2012. Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Gelderland

Derde kwartaal 2012. Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Gelderland Derde kwartaal 212 Conjunctuurenquête Nederland Conjunctuurenquête Nederland I rapport derde kwartaal 212 Inhoud rapport COEN in het kort Economisch klimaat Omzet Export Personeelssterkte Investeringen

Nadere informatie

Ondernemen in crisistijd. Eddy Drent International Finance Manager

Ondernemen in crisistijd. Eddy Drent International Finance Manager Ondernemen in crisistijd Eddy Drent International Finance Manager 13 september 2012 Rabobank Groep wereldwijd 1.650 kantoren in 48 landen, 19 International Desks om NL klanten te bedienen in 23 landen

Nadere informatie

M201107. Mix and Match. Het gebruik van digitale media in het MKB. drs. R van der Poel

M201107. Mix and Match. Het gebruik van digitale media in het MKB. drs. R van der Poel M201107 Mix and Match Het gebruik van digitale media in het MKB drs. R van der Poel Zoetermeer, maart 2011 Mix and Match Ondernemers moeten goed voor ogen houden welke doelstellingen zij met digitale media

Nadere informatie

Hoe Europeanen denken over biotechnologie en genetisch gemodificeerd voedsel in 2005

Hoe Europeanen denken over biotechnologie en genetisch gemodificeerd voedsel in 2005 Eens in de drie jaar wordt in de Europese Unie onderzoek verricht naar de publieksopvattingen over biotechnologie. Eind 05 zijn in totaal 25.000 respondenten in de 25 lidstaten van de EU ondervraagd. Hier

Nadere informatie

ONDERNEMERS OVER BREXIT. Impact voor veel ondernemers nog onduidelijk, groot deel niet voorbereid

ONDERNEMERS OVER BREXIT. Impact voor veel ondernemers nog onduidelijk, groot deel niet voorbereid ONDERNEMERS OVER BREXIT Impact voor veel ondernemers nog onduidelijk, groot deel niet voorbereid 1 1. INLEIDING 1.1 Aanleiding van het onderzoek Op 23 juni 2016 heeft het Verenigd Koninkrijk een referendum

Nadere informatie

De inkomensverdeling van ouderen internationaal vergeleken

De inkomensverdeling van ouderen internationaal vergeleken Bron: K. Caminada & K. Goudswaard (2017), De inkomensverdeling van ouderen internationaal vergeleken, Geron Tijdschrift over ouder worden & maatschappij jaargang 19, nummer 3: 10-13. De inkomensverdeling

Nadere informatie

MKB in grote steden: aanhaken bij het landelijke beeld

MKB in grote steden: aanhaken bij het landelijke beeld M200903 MKB in grote steden: aanhaken bij het landelijke beeld drs. M. van Leeuwen Zoetermeer, februari 2009 Grootstedelijk MKB Uit eerder onderzoek van EIM 1 blijkt dat het vertrouwen van het MKB in de

Nadere informatie

Volume: 0-49 zendingen per jaar Europa 0 2 kg 2-10 kg kg kg

Volume: 0-49 zendingen per jaar Europa 0 2 kg 2-10 kg kg kg Wanneer u op basis van uw daadwerkelijkaantal zendingen boven de 49 zendingen per jaar uitkomt, dan kunt u ons contacteren voor verbeterde tarieven. Wij passen uw prijzen dan direct aan. Volume: 0-49 zendingen

Nadere informatie

Onderzoek gunstige prijsligging.

Onderzoek gunstige prijsligging. Onderzoek gunstige prijsligging. BMW 3 Serie Model 320D. 22 Eu-Lidstaten. Jordy Reijers Marketing/Onderzoek P van. Prijs 1 Inhoud Opgave Onderzoek informatie over Eu landen Welke landen hanteren de euro?

Nadere informatie

HOE BETAALT U? HOE ZOU U WILLEN BETALEN?

HOE BETAALT U? HOE ZOU U WILLEN BETALEN? HOE BETAALT U? HOE ZOU U WILLEN BETALEN? 2/09/2008-22/10/2008 Er zijn 329 antwoorden op 329 die voldoen aan uw criteria DEELNAME Land DE - Duitsland 55 (16.7%) PL - Polen 41 (12.5%) DK - Denemarken 20

Nadere informatie

Betalingsachterstand bij handelstransacties

Betalingsachterstand bij handelstransacties Betalingsachterstand bij handelstransacties 13/05/2008-20/06/2008 408 antwoorden 0. Uw gegevens Land DE - Duitsland 48 (11,8%) PL - Polen 44 (10,8%) NL - Nederland 33 (8,1%) UK - Verenigd Koninkrijk 29

Nadere informatie

M MKB heeft internationale handelsgeest

M MKB heeft internationale handelsgeest M201019 MKB heeft internationale handelsgeest Arjan Ruis Petra Gibcus Zoetermeer, november 2010 MKB heeft internationale handelsgeest Ruim één op de drie MKB-bedrijven is op enige wijze actief op de internationale

Nadere informatie

Welke effecten zal de eventuele toetreding van Turkije tot de EU hebben voor de EU zelf en voor Turkije?

Welke effecten zal de eventuele toetreding van Turkije tot de EU hebben voor de EU zelf en voor Turkije? Werkstuk door een scholier 1649 woorden 4 januari 2005 6 101 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inleiding Vanaf 1 mei 2004 hebben we 10 nieuwe lidstaten van de EU. Deze nieuwe lidstaten zijn voornamelijk

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde havo 2002-II

Eindexamen aardrijkskunde havo 2002-II Politiek en Ruimte bron 10 Aandeel van de lidstaten in de handel van de Europese Unie in procenten, 1998 30 % 25 20 22 25 Legenda: invoer uitvoer 15 10 8 8 15 15 10 11 9 9 15 12 5 0 6 5 2 2 1 0 België

Nadere informatie

Opgave 3 Arbeidsmigratie in goede banen

Opgave 3 Arbeidsmigratie in goede banen Opgave 3 Arbeidsmigratie in goede banen Bij deze opgave horen de teksten 4 en 5 en tabel 3 uit het bronnenboekje. Inleiding In 2004 trad een aantal landen uit Midden- en Oost-Europa, zoals Hongarije en

Nadere informatie

Financiering in het MKB

Financiering in het MKB M201004 Financiering in het MKB Onderzoek naar de financieringsbehoefte per provincie Johan Snoei Abdelfatah Ichou Zoetermeer, maart 2010 Financiering in het MKB Financieringsbehoefte in het MKB verschilt

Nadere informatie

Instructie: Wat weet je van de landen van de EU?

Instructie: Wat weet je van de landen van de EU? Instructie: Wat weet je van de landen van de EU? Korte omschrijving werkvorm De leerlingen gaan in tweetallen aan de slag en krijgen een werkblad. Welk land hoort bij de omschrijving? Elke lidstaat van

Nadere informatie

6,6. Werkstuk door een scholier 1980 woorden 16 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde

6,6. Werkstuk door een scholier 1980 woorden 16 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde Werkstuk door een scholier 1980 woorden 16 november 2006 6,6 197 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Inhoud: Voorwoord 3. - Wat verwachten we van dit werkstuk? - Hoe gaan we het aanpakken?

Nadere informatie

Internationaal succesvol, ook voor u dichtbij!? TNS Nipo

Internationaal succesvol, ook voor u dichtbij!? TNS Nipo Internationaal succesvol, ook voor u dichtbij!? TNS Growth Map Achtergrond De Kamer van Koophandel Amsterdam heeft zich tot doel gesteld bedrijven in de regio internationaal meer actief te krijgen om zo

Nadere informatie

Update Financieringsmonitor MKB September 2009

Update Financieringsmonitor MKB September 2009 Update Financieringsmonitor MKB September Lia Smit Joris Meijaard Johan Snoei Pim van der Valk Zoetermeer, 10 september Financieringssituatie MKB blijft zorgelijk De vierde meting van de MKB-Financieringsmonitor

Nadere informatie

MKB investeert in kennis, juist nu!

MKB investeert in kennis, juist nu! M201016 MKB investeert in kennis, juist nu! drs. B. van der Linden drs. P. Gibcus Zoetermeer, september 2010 MKB investeert in kennis, juist nu! MKB-ondernemers blijven investeren in bedrijfsopleidingen,

Nadere informatie

Oudedagsvoorziening in het MKB

Oudedagsvoorziening in het MKB A201309 Oudedagsvoorziening in het MKB Vormen van pensioenopbouw en de verwachtingen van MKB-ondernemers in beeld gebracht drs. K. L. Bangma drs. J. Snoei Zoetermeer, februari 2013 Oudedagsvoorziening

Nadere informatie

Tarieven Europa: staffel 1

Tarieven Europa: staffel 1 Tarieven Europa: staffel 1 Wanneer u op basis van uw daadwerkelijkaantal zendingen boven de 49 zendingen per jaar uitkomt, dan kunt u ons contacteren voor verbeterde tarieven. Wij passen uw prijzen dan

Nadere informatie

Bijlage B4. Eerste treden op de arbeidsmarkt. Freek Bucx

Bijlage B4. Eerste treden op de arbeidsmarkt. Freek Bucx Bijlage B4 Eerste treden op de arbeidsmarkt Freek Bucx Inhoud Tabel B4.1... 3 Tabel B4.2... 4 Tabel B4.3... 5 Tabel B4.4... 6 Tabel B4.5... 7 Tabel B4.6... 8 Bijlage B4 Eerste treden op de arbeidsmarkt

Nadere informatie

Werkstuk Aardrijkskunde Uitbreiding EU

Werkstuk Aardrijkskunde Uitbreiding EU Werkstuk Aardrijkskunde Uitbreiding EU Werkstuk door een scholier 1646 woorden 23 juni 2004 4,5 90 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Opdracht Europese Unie: Opdracht 1: De Europese Unie bereidt zich voor

Nadere informatie

ANNEX BIJLAGE. bij VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD

ANNEX BIJLAGE. bij VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 21.9.2018 COM(2018) 651 final ANNEX BIJLAGE bij VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD over de werking van Richtlijn 2011/24/EU betreffende de toepassing

Nadere informatie

M200513 Tijdsbesteding ondernemend Nederland

M200513 Tijdsbesteding ondernemend Nederland M200513 Tijdsbesteding ondernemend Nederland R. Hoevenagel Zoetermeer, december 2005 Tijdsbesteding ondernemend Nederland Ondernemers in Nederland maken lange werkweken. Uit onderzoek van EIM komt naar

Nadere informatie

Oost-Europese arbeidsmigranten

Oost-Europese arbeidsmigranten Oost-Europese arbeidsmigranten CONCEPT Project: 878 In opdracht van: Dienst Wonen Hester Booi Jeroen Slot Weesperstraat 79 Postbus 658 118 VN Amsterdam 1 AR Amsterdam Telefoon 2 527 9474 Fax 2 527 9595

Nadere informatie

Panelonderzoek Europese interne markt

Panelonderzoek Europese interne markt Panelonderzoek Europese interne markt Highlights resultaten onderzoek KvK-ondernemerspanel naar de Europese interne markt juni 2016 In december 2015 /januari 2016 is via het KvK online ondernemerspanel

Nadere informatie

Behoefte aan financiering in het MKB

Behoefte aan financiering in het MKB M200909 Behoefte aan financiering in het MKB Ontwikkelingen van december 2008 tot april 2009 Lia Smit Joris Meijaard Zoetermeer, 20 mei 2009 MKB iets minder pessimistisch over financiering Het algemene

Nadere informatie

M200719. Een 'directe buitenlandse investering' is méér dan investeren alleen. Buitenlandse investeringen door MKB-bedrijven

M200719. Een 'directe buitenlandse investering' is méér dan investeren alleen. Buitenlandse investeringen door MKB-bedrijven M200719 Een 'directe buitenlandse investering' is méér dan investeren alleen Buitenlandse investeringen door MKB-bedrijven drs. R.M. Braaksma dr. J. Meijaard Zoetermeer, november 2007 Een 'directe buitenlandse

Nadere informatie

Examen economie thema 2 deel 1 Theorie thema 2: Produceren voor de wereldmarkt

Examen economie thema 2 deel 1 Theorie thema 2: Produceren voor de wereldmarkt Examen economie thema 2 deel 1 Theorie thema 2: Produceren voor de wereldmarkt Door: F. De Smyter en P. Holvoet 1. Geef een correcte omschrijving van de volgende economische begrippen: a) Globalisering:.

Nadere informatie

2.2. EUROPESE UNIE Droogte remt groei melkaanvoer af. Melkaanvoer per lidstaat (kalenderjaren) (1.000 ton) % 18/17

2.2. EUROPESE UNIE Droogte remt groei melkaanvoer af. Melkaanvoer per lidstaat (kalenderjaren) (1.000 ton) % 18/17 2.2. EUROPESE UNIE 2.2.1. Droogte remt groei melkaanvoer af Melkaanvoer per lidstaat (kalenderjaren) (1.000 ton) 2005 2015 2017 2018 % 18/17 België 3 022 3 988 4 025 4 190 4,1 Denemarken 4 451 5 278 5

Nadere informatie

Raad van de Europese Unie Brussel, 18 mei 2017 (OR. en)

Raad van de Europese Unie Brussel, 18 mei 2017 (OR. en) Raad van de Europese Unie Brussel, 18 mei 2017 (OR. en) 9438/17 ADD 1 MAP 12 BEGELEIDENDE NOTA van: ingekomen: 17 mei 2017 aan: de heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de secretaris-generaal van

Nadere informatie

1. 31958 Q 1101: EAEC Raad: De Statuten van het Voorzieningsagentschap van Euratom (PB 27 van 6.12.1958, blz. 534), gewijzigd bij:

1. 31958 Q 1101: EAEC Raad: De Statuten van het Voorzieningsagentschap van Euratom (PB 27 van 6.12.1958, blz. 534), gewijzigd bij: 9. ENERGIE 1. 31958 Q 1101: EAEC Raad: De Statuten van het Voorzieningsagentschap van Euratom (PB 27 van 6.12.1958, blz. 534), gewijzigd bij: 31973 D 0045: Besluit 73/45/Euratom van de Raad van 8 maart

Nadere informatie

GEMEENSCHAPPELIJKE VERKLARINGEN VAN DE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN BIJ DE OVEREENKOMST

GEMEENSCHAPPELIJKE VERKLARINGEN VAN DE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN BIJ DE OVEREENKOMST GEMEENSCHAPPELIJKE VERKLARINGEN VAN DE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN BIJ DE OVEREENKOMST GEMEENSCHAPPELIJKE VERKLARING BETREFFENDE DE GELIJKTIJDIGE UITBREIDING VAN DE EUROPESE UNIE EN DE EUROPESE ECONOMISCHE

Nadere informatie

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Anna van Hannoverstraat 4

Nadere informatie

Docentenvel opdracht 18 (De grote klimaat- en Europa- quiz)

Docentenvel opdracht 18 (De grote klimaat- en Europa- quiz) Docentenvel opdracht 18 (De grote klimaat- en Europa- quiz) Lees ter voorbereiding de volgende teksten en bekijk de vragen en antwoorden van de quiz. De juiste antwoorden zijn vetgedrukt. Wat wil en doet

Nadere informatie

M Starters en samenwerking

M Starters en samenwerking M200617 Starters en samenwerking drs. D. Snel drs. A. Bruins Zoetermeer, december 2006 2 Starters en samenwerking Samenwerking tussen (jonge) bedrijven heeft een positief effect op de resultaten van het

Nadere informatie

Opdracht 1: Gebruik kaart 1: Europa; Landen en hoofdsteden. Opdracht 2: Gebruik kaart 2: Europa; Wateren en gebergten.

Opdracht 1: Gebruik kaart 1: Europa; Landen en hoofdsteden. Opdracht 2: Gebruik kaart 2: Europa; Wateren en gebergten. 0 1 Werkblad: Geografie van Europa. Opdracht 1: Gebruik kaart 1: Europa; Landen en hoofdsteden. -a-geef de landen van Europa allemaal een eigen kleurtje. (je mag dezelfde kleur vaker gebruiken) -b-zet

Nadere informatie

Administratieve (over)last

Administratieve (over)last M200811 Administratieve (over)last Perceptie van MKB-ondernemers over verplichte administratieve handelingen J. Snoei Zoetermeer, november 2008 Administratieve lasten Het overgrote deel van de ondernemers

Nadere informatie

7 op 10 internationale bedrijven ondervinden problemen. Vlaamse exportondersteuning onvoldoende gekend en gebruikt

7 op 10 internationale bedrijven ondervinden problemen. Vlaamse exportondersteuning onvoldoende gekend en gebruikt PERSBERICHT Hasselt, 12 april 2012 Onderzoek UNIZO-Limburg en VKW Limburg: 7 op 10 internationale bedrijven ondervinden problemen Vlaamse exportondersteuning onvoldoende gekend en gebruikt UNIZO-Limburg

Nadere informatie

Inkoopgedrag van het MKB in geliberaliseerde markten

Inkoopgedrag van het MKB in geliberaliseerde markten M200602 Inkoopgedrag van het MKB in geliberaliseerde markten Betere kwaliteiten en lagere prijzen in geliberaliseerde markten? drs. P.Th. van der Zeijden Zoetermeer, mei 2006 Inkoopgedrag van het MKB

Nadere informatie

M200412 Opleidingsniveau in MKB stijgt

M200412 Opleidingsniveau in MKB stijgt M200412 Opleidingsniveau in MKB stijgt A.M.J. te Peele Zoetermeer, 24 december 2004 Meer hoger opgeleiden in het MKB Het aandeel hoger opgeleiden in het MKB is de laatste jaren gestegen. Met name in de

Nadere informatie

Economische outlook Nederlandse regio s 2 e kwartaal 2011

Economische outlook Nederlandse regio s 2 e kwartaal 2011 Economische outlook Nederlandse regio s 2 e kwartaal 2011 Verwachtingen in West-Nederland positiefst De productie van industriële bedrijven in Nederland groeide in april 2011 met 0,8% nauwelijks ten opzichte

Nadere informatie

Conjunctuurtest voorjaar 2011

Conjunctuurtest voorjaar 2011 Conjunctuurtest voorjaar 2011 Vereniging FME-CWM, Zoetermeer, juni 2011 Kasper Buiting, beleidsadviseur Onderzoek en Economie www.fme.nl Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag zonder bronvermelding

Nadere informatie

Conjunctuurtest voorjaar 2012

Conjunctuurtest voorjaar 2012 Conjunctuurtest voorjaar 0 Vereniging FME-CWM, Zoetermeer, februari 0 Kasper Buiting, beleidsadviseur Onderzoek en Economie www.fme.nl Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag zonder bronvermelding

Nadere informatie

M200704. Markt- en klantgerichtheid in het MKB. drs. S.C. Oudmaijer

M200704. Markt- en klantgerichtheid in het MKB. drs. S.C. Oudmaijer M200704 Markt- en klantgerichtheid in het MKB drs. S.C. Oudmaijer Zoetermeer, februari 2007 Markt- en klantgerichtheid in het MKB In de rapportage beschrijft EIM drie indicatoren om de klant- en marktgerichtheid

Nadere informatie

NL Publicatieblad van de Europese Unie L 157/ 106. RICHTLIJN 2004/76/EG VAN DE RAAD van

NL Publicatieblad van de Europese Unie L 157/ 106. RICHTLIJN 2004/76/EG VAN DE RAAD van 30.4.2004 NL Publicatieblad van de Europese Unie L 157/ 106 RICHTLIJN 2004/76/EG VAN DE RAAD van 29.4.2004 tot wijziging van Richtlijn 2003/49/EG waarbij bepaalde lidstaten overgangsperioden mogen instellen

Nadere informatie

Onderzoeksnotitie: Werknemers uit de nieuwe EU-lidstaten

Onderzoeksnotitie: Werknemers uit de nieuwe EU-lidstaten Onderzoeksnotitie: Werknemers uit de nieuwe EU-lidstaten André Corpeleijn* Meer en meer werknemers uit de nieuwe lidstaten van de Europese Unie, vooral Polen, werken in Nederland. Sommige werknemers staan

Nadere informatie

Tarieven Europa: staffel 1

Tarieven Europa: staffel 1 Tarieven Europa: staffel 1 Wanneer u op basis van uw daadwerkelijkaantal zendingen boven de 49 zendingen per jaar uitkomt, dan kunt u ons contacteren voor verbeterde tarieven. Wij passen uw prijzen dan

Nadere informatie

Immigranten en werknemers uit de Europese Unie in Nederland

Immigranten en werknemers uit de Europese Unie in Nederland Bevolkingstrends 2013 Immigranten en werknemers uit de Europese Unie in Nederland Dit artikel is gebaseerd op de cijfers van februari 2013. Er is inmiddels een nieuwe update beschikbaar met de meest recente

Nadere informatie

Minder asielzoekers in de Europese Unie

Minder asielzoekers in de Europese Unie Han Nicolaas en Arno Sprangers Het aantal asielverzoeken in de Europese Unie lag rond de eeuwwisseling op een niveau van bijna 400 duizend per jaar. Sindsdien is dit aantal sterk afgenomen. In 2003 was

Nadere informatie

Immigratie uit Midden- en Oost-Europese (MOE-) landen

Immigratie uit Midden- en Oost-Europese (MOE-) landen November 2011 ugu Immigratie uit Midden- en Oost-Europese (MOE-) landen In Leiden wonen ca. 2.550 mensen uit de MOE-landen, waarvan 1.900 van de eerste generatie. Dit is percentueel iets meer dan in Nederland.

Nadere informatie

IMMIGRATIE IN DE EU 85% 51% 49% Immigratie van niet-eu-burgers. Emigratie van niet-eu-burgers

IMMIGRATIE IN DE EU 85% 51% 49% Immigratie van niet-eu-burgers. Emigratie van niet-eu-burgers IMMIGRATIE IN DE EU Bron: Eurostat, 2014, tenzij anders aangegeven De gegevens verwijzen naar niet-eu-burgers van wie de vorige gewone verblijfplaats in een land buiten de EU lag en die al minstens twaalf

Nadere informatie

GEMEENSCHAPPELIJKE VERKLARINGEN VAN DE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN BIJ DE OVEREENKOMST

GEMEENSCHAPPELIJKE VERKLARINGEN VAN DE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN BIJ DE OVEREENKOMST 404 der Beilagen XXII. GP - Beschluss NR - S-Erklärung Niederländisch (Normativer Teil) 1 von 13 GEMEENSCHAPPELIJKE VERKLARINGEN VAN DE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN BIJ DE OVEREENKOMST GEMEENSCHAPPELIJKE

Nadere informatie

M201219. Innovatie in het MKB. Ontwikkelingen in de periode 2002-2012. A. Ruis MSc.

M201219. Innovatie in het MKB. Ontwikkelingen in de periode 2002-2012. A. Ruis MSc. M201219 Innovatie in het MKB Ontwikkelingen in de periode 2002-2012 A. Ruis MSc. Zoetermeer, november 2012 Toename innovativiteit in het MKB Na een scherpe daling van de innovativiteit in het MKB in 2011,

Nadere informatie

De grootste knelpunten van MKB- en technologiebedrijven

De grootste knelpunten van MKB- en technologiebedrijven M200805 De grootste knelpunten van MKB- en technologiebedrijven drs. N.G.L. Timmermans Zoetermeer, juli 2008 Administratieve lasten grootste knelpunt van MKB-bedrijven Veel overheidsbeleid ter stimulering

Nadere informatie

ECONOMIE. Begrippenlijst H7 VMBO-T2. PINCODE 5 e editie vmbo-kgt onderbouw. Bewerkt door D.R. Hendriks. Sint Ursula Scholengemeenschap, Horn

ECONOMIE. Begrippenlijst H7 VMBO-T2. PINCODE 5 e editie vmbo-kgt onderbouw. Bewerkt door D.R. Hendriks. Sint Ursula Scholengemeenschap, Horn ECONOMIE VMBO-T2 Begrippenlijst H7 PINCODE 5 e editie vmbo-kgt onderbouw Bewerkt door D.R. Hendriks Sint Ursula Scholengemeenschap, Horn Versie 1 2013-2014 Hoofdstuk 7 Europese grenzen? Paragraaf 7.1 Wat

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET

TRACTATENBLAD VAN HET 66 (1991) Nr. 6 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2014 Nr. 39 A. TITEL Overeenkomst betreffende samenwerking en een douane-unie tussen de Europese Gemeenschap en haar lidstaten,

Nadere informatie

Europeanen zonder grenzen. Internationale verbondenheid in de Europese Unie. inhoud

Europeanen zonder grenzen. Internationale verbondenheid in de Europese Unie. inhoud dem s Jaargang 27 September 2011 ISSN 0169-1473 Een uitgave van het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut Bulletin over Bevolking en Samenleving 7 inhoud 1 Europeanen zonder grenzen 4 Buitenlands

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 29 407 Vrij verkeer werknemers uit de nieuwe EU lidstaten Nr. 162 BRIEF VAN DE MINISTER VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID Aan de Voorzitter

Nadere informatie

MKB-index april 2017

MKB-index april 2017 MKB-index april 2017 Zoetermeer, 4 mei 2017 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en

Nadere informatie

Buitenlandse vrachtwagens op de Nederlandse wegen

Buitenlandse vrachtwagens op de Nederlandse wegen Publicatiedatum CBS-website: 24 juli 2007 Buitenlandse vrachtwagens op de Nederlandse wegen Wegsstromen in relatie tot Nederlands grondgebied voor 2005 Pascal Ramaekers, Mathijs Jacobs en Marcel Seip Centraal

Nadere informatie

MKB-ondernemers met oog voor de toekomst

MKB-ondernemers met oog voor de toekomst M200803 MKB-ondernemers met oog voor de toekomst Bedrijfsstrategieën in het MKB drs. M. Mooibroek Zoetermeer, juli 2008 MKB-ondernemers met oog voor de toekomst Ongeveer de helft van de MKB-ondernemers

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland. Tweede kwartaal 2015. Bedrijfsleven onveranderd positief

Conjunctuurenquête Nederland. Tweede kwartaal 2015. Bedrijfsleven onveranderd positief Conjunctuurenquête Nederland Tweede kwartaal 215 Bedrijfsleven onveranderd positief Voorwoord Dit rapport geeft de belangrijkste uitkomsten van de Conjunctuurenquête Nederland van het tweede kwartaal 215.

Nadere informatie

Grensoverschrijdende aftrek van fiscale verliezen

Grensoverschrijdende aftrek van fiscale verliezen Grensoverschrijdende aftrek van fiscale verliezen 20.01.2006-20.02.2006 220 antwoorden. Geef aan op welk gebied uw hoofdactiviteit ligt D - Industrie 58 26,4% G - Groothandel en kleinhandel; reparatie

Nadere informatie

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN. Voorstel voor een BESCHIKKING VAN DE RAAD

COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN. Voorstel voor een BESCHIKKING VAN DE RAAD COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN Brussel, 16.12.2004 COM(2004) 810 definitief Voorstel voor een BESCHIKKING VAN DE RAAD tot vaststelling van de gevolgen van de toetreding van Tsjechië en Polen

Nadere informatie

De IMVO-thermometer. Een onderzoek naar de handelsrelaties tussen Nederlandse MKB ers en ontwikkelingslanden en opkomende markten

De IMVO-thermometer. Een onderzoek naar de handelsrelaties tussen Nederlandse MKB ers en ontwikkelingslanden en opkomende markten De IMVO-thermometer Een onderzoek naar de handelsrelaties tussen Nederlandse MKB ers en ontwikkelingslanden en opkomende markten Juni 2013 Ontwikkelingslanden en opkomende markten domineren de lijst van

Nadere informatie

Exportmonitor 2011. Het noordelijke bedrijfsleven wordt steeds internationaler

Exportmonitor 2011. Het noordelijke bedrijfsleven wordt steeds internationaler Exportmonitor 2011 Het noordelijke bedrijfsleven wordt steeds internationaler Uit de Exportmonitor 2011 blijkt dat het noordelijk bedrijfsleven steeds meer aansluiting vindt bij de wereldeconomie. De Exportmonitor

Nadere informatie

De IMVO-Thermometer. Samenvatting. MVO Nederland - IMVO-thermometer - 7 december 2015. Editie III, november 2015. Over het Thermometeronderzoek

De IMVO-Thermometer. Samenvatting. MVO Nederland - IMVO-thermometer - 7 december 2015. Editie III, november 2015. Over het Thermometeronderzoek De IMVO-Thermometer Editie III, november 2015 Een onderzoek naar de handelsrelaties tussen Nederlandse MKB ers en ontwikkelingslanden en opkomende markten Ontwikkelingslanden en opkomende markten domineren

Nadere informatie

M200510 MKB-ondernemers negatief over verantwoordelijkheden bij ziekte werknemers

M200510 MKB-ondernemers negatief over verantwoordelijkheden bij ziekte werknemers M200510 MKB-ondernemers negatief over verantwoordelijkheden bij ziekte werknemers drs. F.M.J. Westhof Zoetermeer, december 2005 MKB-ondernemers negatief over verantwoordelijkheden bij ziekte werknemers

Nadere informatie

Stemming onder ondernemers in het MKB

Stemming onder ondernemers in het MKB Stemming onder ondernemers in het MKB Vertrouwen van ondernemers in de economie weer toegenomen In het voorjaar van 2010 is het vertrouwen in de Nederlandse economie onder MKB-ondernemers flink toegenomen.

Nadere informatie

China: Kansen en Knelpunten voor de Technologische Industrie

China: Kansen en Knelpunten voor de Technologische Industrie China: Kansen en Knelpunten voor de Technologische Industrie Aanleiding China is een land met veel kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven. Ondanks de mogelijkheden is het een lastige markt om in te

Nadere informatie

Opvallend is Turkije, dit is een teken van het ontwikkelingsniveau van elk land. Turkije ligt op dat gebied

Opvallend is Turkije, dit is een teken van het ontwikkelingsniveau van elk land. Turkije ligt op dat gebied Werkstuk door een scholier 1965 woorden 10 maart 2003 5,3 141 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inleiding Letland (Le) is een van de kandidaat lidstaten van Europa voor toetreding tot de Europese Unie

Nadere informatie

Onderzoek over zaken doen in Duitsland. Januari 2014

Onderzoek over zaken doen in Duitsland. Januari 2014 Onderzoek over zaken doen in Duitsland Januari 2014 Samenvatting - Nederlands middenbedrijf wil meer groei halen uit Duitse markt Middelgrote Nederlandse bedrijven willen meer groei realiseren in Duitsland.

Nadere informatie

Minirapportage: M200211. Doelstellingen van startende ondernemers. Tijdbesteding van de ondernemer. Werknemers

Minirapportage: M200211. Doelstellingen van startende ondernemers. Tijdbesteding van de ondernemer. Werknemers Minirapportage: M200211 Doelstellingen van startende ondernemers Inlichtingen: drs. A. Bruins Datum: 17-09-2002 Het 'eigen baas zijn' is voor velen een belangrijk - en vaak het belangrijkste - motief om

Nadere informatie

Internationale handel visproducten

Internationale handel visproducten Internationale handel visproducten Marktmonitor ontwikkelingen 27-211 en prognose voor 212 Januari 213 Belangrijkste trends 27-211 Ontwikkelingen export De Nederlandse visverwerkende industrie speelt een

Nadere informatie

Vergrijzing MKB-ondernemers zet bedrijfsprestaties onder druk

Vergrijzing MKB-ondernemers zet bedrijfsprestaties onder druk M201210 Vergrijzing MKB-ondernemers zet bedrijfsprestaties onder druk Arjan Ruis Zoetermeer, september 2012 Vergrijzing MKB-ondernemers zet bedrijfsprestaties onder druk De leeftijd van de ondernemer blijkt

Nadere informatie

ABN AMRO Wereldweken 2004. ABN AMRO Groeiquotiënt: Groeien over Grenzen. Het begint met ambitie

ABN AMRO Wereldweken 2004. ABN AMRO Groeiquotiënt: Groeien over Grenzen. Het begint met ambitie ABN AMRO Wereldweken 2004 ABN AMRO Groeiquotiënt: Groeien over Grenzen Het begint met ambitie Colofon Deze studie is uitgevoerd in opdracht van de afdeling Segment Zakelijke Relaties van ABN AMRO. De publicatie

Nadere informatie

Een onderzoek naar de handelsrelaties tussen Nederlandse MKB ers en ontwikkelingslanden en opkomende markten

Een onderzoek naar de handelsrelaties tussen Nederlandse MKB ers en ontwikkelingslanden en opkomende markten De IMVO-Thermometer Editie II, juli 2014 Een onderzoek naar de handelsrelaties tussen Nederlandse MKB ers en ontwikkelingslanden en opkomende markten Ontwikkelingslanden en opkomende markten domineren

Nadere informatie