13. Gevaarlijke stoffen: biologische factoren

Transcriptie

1 Het arbothemablad Gevaarlijke stoffen: biologische factoren is onderdeel van de Arbocatalogus Tuincentra. Het is bedoeld voor werkgevers en medewerkers om te voldoen aan de verplichtingen uit de Arbo-wet. Het arbothemablad geeft oplossingen voor de risico s in het tuincentrum die je met de risico-inventarisatie en -evaluatie in kaart hebt gebracht. Het beschrijft maatregelen die getroffen kunnen worden om veilig en gezond met biologische factoren te werken. Kies een combinatie van maatregelen op organisatie-, werkplek- en medewerkerniveau en pak het risico bij voorkeur bij de bron aan. Wil je uitblinken bij de aanpak van dit risico kijk dan voor maatregelen onder het klavertje vier. Een werkgever moet er volgens het Arbobesluit (Hoofdstuk 4, afdeling 9) voor zorgen dat blootstelling aan biologische factoren zo veel mogelijk voorkomen wordt. Lukt dit niet, dan moet hij maatregelen nemen om de risico s zo veel mogelijk te beperken. Een medewerker moet volgens de Arbowet (art. 11) meewerken aan voorlichting en onderricht en de werkgever informeren over opgemerkte gevaren voor veiligheid en gezondheid binnen het bedrijf. 13. Gevaarlijke stoffen: biologische factoren Inleiding Medewerkers in de tuincentra kunnen in aanraking komen met biologische factoren. We maken daarbij onderscheid tussen levende zaken, de zogenoemde biologische factoren, en dode zaken, de zogenoemde biologische materialen. Bij levende zaken kun je denken aan bacteriën, schimmels, gisten, virussen en parasieten die zich kunnen bevinden in plantaardig en dierlijk materiaal, grond en water, maar ook aan planten en dieren. Bij dode zaken kun je denken aan stoffen die door planten, dieren of schimmels gevormd worden waar mensen allergisch voor kunnen zijn of anders last van kunnen hebben, bijvoorbeeld giftige stoffen. Deze kunnen na inademen, innemen, huidcontact of bloedcontact een infectie, allergie of vergiftiging veroorzaken. Dit kan leiden tot ziekteverzuim en soms tot arbeidsongeschiktheid. Voorbeelden van mogelijke besmettingen in de tuincentra zijn: Verwondingen en infecties, bijvoorbeeld door bijt- of krabincidenten door dieren in het tuincentrum; Direct en indirect in contact komen met de uitwerpselen en urine van knaagdieren, pagegaaien, etc. Allergieën door contact met de dieren of het inademen van zaagsel, strooisel of voer. Deze kunnen allergieveroorzakende stoffen bevatten; Allergieën door contact met bepaalde planten; Reacties van de huid, soort brandwonden, door contact met fototoxische stoffen en zonlicht. Fototoxische stoffen zijn stoffen die in contact met zonlicht sterk irriterend zijn voor de huid. Planten die een dergelijke reactie geven zijn bijvoorbeeld berenklauw en wijnruit en wolfsmelkachtigen. Contact met de dieren zelf. Dieren kunnen infectieziekten op de mens overbrengen zonder dat het dier zelf ziek hoeft te zijn; Besmetting met de legionellabacterie via het inademen van aerosolen (kleine, vernevelde waterdruppeltjes die je niet altijd ziet) bijvoorbeeld bij fonteinen die niet voldoende regelmatig gereinigd of doorgespoeld worden; Zwangere medewerkers die in aanraking komen met tuinaarde of potgrond die besmet is met parasieten uit kattenpoep (bv. door met vieze handen de mond aan te raken). Ze kunnen hiervan de infectieziekte toxoplasmose krijgen. Van toxoplasmose worden zij zelf niet ziek, maar in 40% van de besmettingen krijgt het ongeboren kind hierdoor wel ernstige afwijkingen. Dit arbothemablad beschrijft eerst de algemene maatregelen bij het omgaan met biologische factoren in drie categorieën: Wat doet het bedrijf (organisatie)? Wat doe je op de werkplek? Wat doe je als medewerker (werkwijze)? Daarna worden specifieke maatregelen gegeven voor drie soorten risico s die in veel tuincentra voorkomen: Omgaan met dieren in het tuincentrum Voorkomen van legionella besmetting Infectierisico s voor bijzondere groepen. Wat doet het bedrijf (organisatie)? Maak gebruik van de uitkomsten van de Risico-inventarisatie en evaluatie (RI&E) van het tuincentrum. Formuleer op basis van de RI&E een beleid voor het veilig omgaan met biologische factoren. Maak voor dit beleid bijvoorbeeld gebruik van de 5W cyclus: Veiligheid 65

2 Checklist medewerker 1. Willen: formuleer het belang van het beleid. 2. Weten: beschrijf welke specifieke risico s voorkomen. 3. Wegen: beschrijf hoe groot de risico s zijn: voor welke medewerkers, hoe vaak komt het voor, wat zijn de effecten (zie ook het volgende vinkje). 4. Werken: beschrijf de concrete maatregelen die zijn getroffen om de risico s te beheersen (zie hiervoor de rest van dit arboblad). 5. Waken: evalueer of de maatregelen voldoende effect hebben. Registreer bij welke functies en werkzaamheden medewerkers aan biologische factoren kunnen worden blootgesteld en welke categorieën biologische factoren dit kunnen zijn. Leg ook vast wat de aard van het gevaar is en de manier waarop medewerkers blootgesteld kunnen worden. Beschrijf welke ziekten medewerkers kunnen oplopen of al hebben opgelopen als gevolg van blootstelling aan biologische materialen. Meer informatie is te lezen op Leg mogelijke allergische reacties, infecties of vergiftigingseffecten vast die de werknemers als gevolg van blootstelling aan biologische materialen ondervinden of kunnen ondervinden. Registreer door welke maatregelen en beschermingsmiddelen de risico s aanvaardbaar zijn gemaakt. Bied medewerkers elke 10 jaar een tetanusvaccinatie aan. Stel medewerkers die zich willen laten testen op mogelijke besmetting hiervoor in de gelegenheid. Dit gezien de aard van hun werkzaamheden en voor zover testen beschikbaar zijn voor de relevante besmettingen. Overleg hierover zonodig met de bedrijfsarts. Weet je met welke biologische factoren je in je werk te maken kunt krijgen? Weet je wat de effecten van blootstellingen aan deze biologische factoren kunnen zijn? Weet je welke maatregelen je werkgever heeft genomen? Weet je welke maatregelen je zelf moet nemen om je te beschermen? Weet je dat je extra risico s loopt als je zwanger bent? Heb je één of meer van deze vragen met nee beantwoord, lees dan in dit arbothemablad hoe je veilig en gezond met biologische factoren kunt werken. Wat doe je op de werkplek? Maatregelen om als leidinggevende te treffen en om als medewerker te signaleren. Geef medewerkers voorlichting en instructie over de mogelijke gevaren die zij lopen bij het omgaan met biologische factoren, over de maatregelen om negatieve effecten te voorkomen, over het gebruik van beschermingsmiddelen, over de hygiënische voorschriften en over wat te doen bij besmettingsincidenten. Het werkoverleg is een goed moment voor deze voorlichting. Benadruk naar medewerkers het belang van goede persoonlijke hygiëne: regelmatig handen wassen met water en zeep, geen ringen dragen (blijft vuil onder 66 Arbocatalogus Tuincentra

3 zitten), wondjes afdekken met een pleister of handschoenen dragen. Benadruk ook het belang van een schone werkplek. Toets regelmatig of de opgedane kennis nog steeds bekend en toereikend is en of de voorschriften consequent worden toegepast. Dit kan bijvoorbeeld door het onderwerp nogmaals op het werkoverleg te laten terugkomen, door medewerkers vragen te stellen en zo na te gaan wat ze nog over het onderwerp weten. Let er bij de uitvoering van het werk bewust op of medewerkers volgens de voorschriften werken. Veiligheid 67

4 Spreek als leidinggevende collega s aan op het naleven van de afspraken bij het werken met biologische materialen. Zorg dat actuele werkvoorschriften op de werkplek ter inzage liggen. In werkvoorschriften staat tenminste: welke procedures gelden bij de uitvoering van het werk, welke beschermingsmiddelen gebruik je, hoe ga je veilig om met bijvoorbeeld dieren in het tuincentrum en wat moet je doen bij een ongeval of incident. Stel de benodigde hulp- en beschermingsmiddelen (zoals handschoenen, mondkapjes en schorten) ter beschikking. Welke beschermingsmiddelen dit zijn blijkt uit de RI&E en is voor medewerkers opgenomen in de werkvoorschriften. Probeer hierbij de duur van het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen tot het strikt noodzakelijke te beperken. Dit betekent dat persoonlijke beschermingsmiddelen alleen gebruikt worden als met de andere maatregelen het risico niet voldoende beheerst kon worden. Zorg dat er in het tuincentrum voldoende handenwasgelegenheid is, inclusief zeep en wegwerphanddoeken. Wat doe je als medewerker (werkwijze)? Wees je ervan bewust dat een goede hygiëne erg belangrijk is om infecties, besmetting of allergieën door het omgaan met biologische factoren te voorkomen. Houd ook de werkplek goed schoon. Volg de werkvoorschriften zoals die in je tuincentrum zijn opgesteld. Gebruik de persoonlijke beschermingsmiddelen (zoals handschoenen, mondkapjes, schorten) op de juiste wijze. Hier hoort ook bij dat je ze op een schone plek, bewaart, regelmatig schoonmaakt en controleert of ze nog heel zijn en goed werken. Hoe dat precies moet staat in de werkvoorschriften van je tuincentrum. Eet, drink en rook niet op de werkplek. Was je handen goed met water en zeep vóórdat je (op een andere plek) gaat eten of drinken. Was je handen altijd na contact met dieren, uitwerpselen of het bodemmateriaal uit de hokken. Raak je mond en gezicht zo min mogelijk aan voor je je handen gewassen hebt. Meld incidenten, (bijna) ongevallen en gevaarlijke situaties bij je leidinggevende. Wees ook altijd zelf alert op de aanwezigheid van ziekteverschijnselen en neem waar nodig contact op met huisarts en leidinggevende. Bespreek knelpunten in het werkoverleg en/of je functioneringsgesprek. Spreek je collega s aan als je ziet dat zij niet volgens de afgesproken regels werken. Geef het door als je weet dat je allergisch bent voor bepaalde materialen. Mensen met een latex allergie zijn bijvoorbeeld ook allergisch voor ficussen. Spreek dan met je leidinggevende af dat je werkzaamheden met deze materialen niet hoeft uit te voeren. Hoe ga je veilig om met dieren? Schakel een dierenarts in bij de controle, inenting en behandeling van (zieke) dieren. Dit om besmetting met ziekteverwekkers te voorkomen. Stel duidelijke regels op over hoe te handelen bij verwondingen door dieren. Bijvoorbeeld: raadpleeg de bedrijfshulpverlening om na te gaan of huisartsbezoek nodig is. Neem bijt- of krabincidenten serieus. Als zich een bijt- of krabincident voordoet, onderzoek dan de oorzaak ervan. Neem daarna maatregelen om herhaling te voorkomen. Welke maatregelen dit zijn, zal afhangen van het incident en de situatie. Bied alle medewerkers die een reëel risico lopen door dieren gebeten te worden iedere 10 jaar een preventieve tetanusvaccinatie aan (dit geldt ook voor medewerkers die risico lopen straatvuil/grond in open wondjes te krijgen of zich te verwonden aan (roestige) spijkers e.d.). Na vaccinatie wordt wel afweer opgebouwd, maar de vaccinatie geeft geen levenslange bescherming. Bij elke besmetting moet gekeken worden of een tetanusvaccinatie nodig is. Maak de hokken van de dieren regelmatig schoon met desinfecterend middel. Dit voorkomt verspreiding van eventuele infectieziekten. Wees je ervan bewust dat desinfecterende middelen gevaarlijke stoffen zijn. Zie voor veiligheidsmaatregelen het arboblad over gevaarlijke stoffen. Gebruik als bodemmateriaal in de hokken bij voorkeur vlas of houtkrul. Dit geeft minder stof dan zaagsel, hooi of stro. Ook de kans op allergische reacties door 68 Arbocatalogus Tuincentra

5 bacterieresten op het materiaal (endotoxinen) is kleiner. Verschoon het bodemmateriaal in de hokken regelmatig. Ververs het drinkwater dagelijks. Bewaar dierenvoer in afgesloten verpakkingen. Zo voorkom je verontreiniging en trek je geen plaagdieren aan. Hoe voorkom je legionella besmetting? Legionella is een bacterie die de veteranenziekte kan veroorzaken. De bacterie komt voor in water en bij watertemperaturen tussen de 25 en 50 C vermenigvuldigt de bacterie zich het snelst. Als dit water in kleine druppels (aërosolen) in de lucht komt, kun je de bacteriën inademen en ziek worden. In de kassen van tuincentra zijn systemen aanwezig om de planten van water te voorzien. Dit kan zowel sproeiwater als gietwater zijn en soms wordt water ook handmatig toegevoegd. In tuincentra zal hoofdzakelijk met leidingwater worden gewerkt, zodat de legionellaconcentratie in het voedende systeem laag (< 100 kve/l) is. De groei van legionellabacteriën is dan relatief gemakkelijk te beheersen, ook omdat over het algemeen de temperaturen niet hoog zullen worden.toch is het belangrijk dat je de systemen in het tuincentrum goed controleert om te voorkomen dat een legionellabesmetting optreedt. Controle van het collectieve leidingwaternet valt onder de regels van de Drinkwaterwet. Als het tuincentrum een beregeningsinstallatie gebruikt, of ook ander water dan leidingwater gebruikt gelden de regels uit de Arbowetgeving. Maatregelen om de risico s op legionellabesmetting te inventariseren: Laat voor het leidingwaternet een beperkte risicoanalyse uitvoeren als er geen sprake is van vernevelen, sproeien of op een andere manier aërosolen kunnen ontstaan. Alleen de tappunten hoeven dan geïnventariseerd te worden. Is er wel kans op aërosolvorming, laat dan een uitgebreide risicoanalyse (van het hele systeem) uitvoeren. De afweging welke situatie in het tuincentrum van toepassing is, is onderdeel van de RI&E. Let bij de risicoanalyse van het hele systeem op de volgende punten: - Kan de inhoud van het beregeningssysteem in de zomer (bij stilstand) opwarmen? Worden er temperaturen bereikt die hoger zijn dan 25 C? - Zijn er materialen gebruikt die de kans op groei van legionella bevorderen (bijvoorbeeld zacht PVC of PE-X)? - Wat is de kans dat er personen worden blootgesteld aan aërosolen afkomstig uit de beregeningsinstallatie? De risicoanalyse is een uitbreiding van de RI&E. Stel op basis van de risicoanalyse indien nodig een legionella beheersplan op (bijvoorbeeld technische aanpassingen in het leidingennet, leegloop van beregeningssystemen bij stilstand, doorspoelregime en periodieke monstername). Dit beheersplan is onderdeel van het plan van aanpak. Zie voor meer informatie Maatregelen om tijdens het werk legionellabesmetting te voorkomen: Spoel de tuinslang voor het sproeien eerst door met koud leidingwater voordat de kop op de sproeistand wordt gezet. Gebruik alleen de grove druppelstand, vernevel zo min mogelijk. Laat de tuinslang na het sproeien leeg lopen. Maak het reservoir van plantenspuiten, koud water hogedrukspuiten etc. direct na gebruik leeg en vul het reservoir pas voor het volgende gebruik met koud leidingwater. Stel fonteinen bij voorkeur niet werkend op in het tuincentrum. Voeg een bacteriedodend middel (chloor tabletten) aan waterbassins als je deze in het tuincentrum plaatst. Leeg ze regelmatig en vul ze met vers (koud) leidingwater en ontsmettingsmiddel. Hang de vulslangen in het waterbassin tijdens het vullen, zo voorkom je onnodig sproeien. Verzegel de brandslanghaspels. Spoel kritische tappunten (welke dit zijn komt naar voren uit de legionella risicoanalyse) die weinig gebruikt worden wekelijks door. Veiligheid 69

6 Controleer een keer per half jaar de douches, het regenwaterbassin en andere risicovolle tappunten op de aanwezigheid van legionella (door watermonsters te nemen en deze te laten analyseren). Gevaarlijke stoffen: biologisch materiaal Hoe beperk je infectierisico s voor bijzondere groepen? Wees je ervan bewust dat een goede persoonlijke hygiëne voor zwangere vrouwen, mensen met bepaalde ziekten of bij medicijngebruik nog belangrijker is dan voor andere medewerkers. Spreek af dat zwangere medewerkers niet direct in contact hoeven te komen met aarde, dieren en vervuild bodemmateriaal van de dierenhokken. Leg de afspraken hierover vast. Werk, als je weet dat je zwanger bent, niet rechtstreeks met grond, dieren of bodemmateriaal van de hokken. Draag handschoenen en was de handen grondig voordat je het gezicht aanraakt of spreek met je leidinggevende af dat je deze werkzaamheden tijdens je zwangerschap niet hoeft uit te voeren. Let op dat ook personen met bepaalde ziekten (bijvoorbeeld een verstoord immuunsysteem, allergieën) of mensen die bepaalde medicijnen gebruiken een verhoogd risico lopen. Deze maatregelen gelden daarom ook voor deze personen. Klavertje vier oplossing Agendeer het gevaarlijke stoffenbeleid (inclusief biologisch materiaal) regelmatig op het (maandelijkse) werkoverleg en stel het beleid zonodig bij op basis van nieuwe inzichten en wijzigingen in het gebruik van biologisch materiaal. Bied de medewerkers actief aan om periodiek deel te nemen aan het PMO (preventief medisch onderzoek). Besteed hierin o.a. aandacht aan het frequenter voorkomen van alledaagse klachten zoals hoofdpijn, verkoudheid, huidklachten, lichte benauwdheid en vage maagdarmklachten. Dit omdat het aanwijzingen voor een besmetting kunnen zijn. Houd het legionella beheersplan actueel en lees de maatregelen die erin staan zorgvuldig na. Meer informatie AI-blad 32 Legionella informatie over legionella beheersmaatregelen. informatie over infectieziekten. of op informatie over infectieziekten door contact met dieren Folder In verwachting? Voorkom dan een toxoplasmose infectie, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Basisdocumenten Arbobesluit Hoofdstuk 4. Gevaarlijke stoffen, afdeling 9 Biologische agentia Handleiding Milieuzorg Tuinbranche Nederland, Module 5 en 7 RI&E Tuinbranche Nederland 70 Arbocatalogus Tuincentra