Daadwerkelijk hulpbetoon

Transcriptie

1 Daadwerkelijk hulpbetoon Praktijken van materiële hulpen dienstverlening bij voorzieningen voor maatschappelijk werk Anita Roodenburg Dinie Vilters Ard Sprinkhuizen Margot Scholte

2 Daadwerkelijk hulpbetoon 2

3 Daadwerkelijk hulpbetoon Praktijken van materiële hulpen dienstverlening bij voorzieningen voor maatschappelijk werk Daadwerkelijk hulpbetoon 3

5 2010 Lectoraat Maatschappelijk Werk Hogeschool INHolland Auteurs Anita Roodenburg, Dinie Vilters, Ard Sprinkhuizen, Margot Scholte Deze publicatie is te bestellen bij: Hogeschool INHolland, Lectoraat Maatschappelijk Werk t.a.v. S. Balesar Postbus RN Haarlem Of via Ook te downloaden van de site: Het Lectoraat Maatschappelijk Werk is gefinancierd door het J.W. Rengelinkfonds Daadwerkelijk hulpbetoon 5

7 Inhoudsopgave Voorwoord 9 Inleiding 11 DEEL 1: DE ONDERZOCHTE ORGANISATIES 1. Selectie en categorisering Aanbod en werkwijze De betrokken disciplines Wettelijke kaders en financieringswijzen 37 DEEL 2: VERKENNING VAN DE MATERIËLE HULP- EN DIENSTVERLENING 5. Verwevenheid van materiële en immateriële hulpen dienstverlening Samenwerking tussen instellingen Moeilijk bereikbare doelgroepen Resultaat- en effectiviteitmetingen 52 DEEL 3: BEVINDINGEN EN AANBEVELINGEN 9. Conclusies van het onderzoek Vuistregels voor instellingen Tot slot: zoeken naar samenhang 60 Literatuur 62 Bijlagen 1. De onderzochte organisaties Vragenlijst voor de interviews Opleidingsachtergrond functionarissen Financiering per voorziening 70 Daadwerkelijk hulpbetoon 7

9 Voorwoord In september 2008 ben ik als lector maatschappelijk werk aan Hogeschool Inholland begonnen met als opdracht het maatschappelijk werk te herijken en methodisch toe te rusten voor het werken onder de Wmo in het huidige tijdgewricht. Materiële hulpen dienstverlening is hierbij een specifiek aandachtsgebied. Maatschappelijk werk dankt zijn bestaan immers voor een deel aan het lenigen van materiële noden. In de loop van de twintigste eeuw is er steeds meer nadruk komen te liggen op psychosociale hulpverlening. Met het ontwikkelen van de verzorgingsstaat leek de materiële kant van het bestaan gewaarborgd. Als er al problemen waren dan was eerder een juridisch geschoolde dienstverlener aan zet. Immers, het ging om het verwezenlijken van rechten; persoonlijke competenties of vaardigheden waren daarbij van minder belang. En hoewel maatschappelijk werk zich profileert op het combineren van materiële en immateriële hulpen dienstverlening, is dat lang niet voor iedere maatschappelijk werker meer vanzelfsprekend. Inmiddels is het tij gekeerd. De verzorgingsmaatschappij wordt omgevormd tot een participatiemaatschappij. Hulp- en dienstverlening blijft een recht, maar pas als mensen er zelf, met behulp van hun eigen netwerk, niet uitkomen. Op dat moment worden zij geacht aan de bel te trekken. Hulp- en dienstverleners zouden dan paraat moeten staan om hen te ondersteunen bij het zelf doen en zelf regelen. Deze paradigmaverschuiving trekt een zware wissel op juist de kwetsbare burgers en groepen in de samenleving. En met name materiële problemen zijn niet makkelijk met hulp van eigen netwerken op te lossen. Tegelijkertijd slaat de traditionele beleidsreflex in tijden van economische crises in alle hevigheid toe. Onbeheerst en ondoordacht bezuinigen op sociaal werk, eerstelijns hulpen dienstverlening, dreigt te leiden tot een kaalslag. En dit in een tijd dat er juist behoefte is aan sociaal werk om de kwetsbare burgers te behoeden voor de zoveelste klap of knock out, en ze te ondersteunen bij het onderhouden of opbouwen van een enigszins acceptabel bestaan. Binnen deze maatschappelijke context houden wij ons dus bezig met de vraag naar passende hulpen dienstverlening door maatschappelijk werkers. In dit onderzoek, dat is uitgevoerd door twee onderzoekers van de kenniskring, staat het aanbod van materiële hulpen dienstverlening in Haarlem en omgeving als exemplarisch voorbeeld centraal. In dit rapport vindt u de bevindingen: hoe ziet het aanbod eruit, hoe zit het met de verwevenheid van materiële en immateriële hulpverlening, bereikt de dienst-verlening kwetsbare groepen? We zijn onder de indruk van de veelheid van hulpen dienstverlening en van het enthousiasme waarmee hulpen dienstverleners zich elke dag weer van hun taak kwijten. We zijn geschrokken van de complexiteit van de dagelijkse praktijk en van de wijze waarop veronderstelde oplossingen worden gestapeld en leiden tot complexe oplossingen die problemen op zichzelf vormen. Hoewel we geen kant-en-klare oplossingen hebben voor de gesignaleerde problemen, zien we wel richtingen waarin die oplossingen gezocht kunnen worden. Ik wil iedereen die aan dit onderzoek een bijdrage heeft geleverd, danken voor het kijkje in hun keuken. Ik wens u veel leesplezier met de zoektocht door de praktijk en nodig u uit uw bevindingen met ons te delen en samen te zoeken naar wegen om de praktijk simpel, sober en humaan te organiseren. Margot Scholte Lector Maatschappelijk Werk Inholland Haarlem, april 2011 Daadwerkelijk hulpbetoon 9

11 Inleiding Langzamerhand worden de gevolgen van de kredietcrisis zichtbaar in het Nederlandse sociaalmaatschappelijke en sociaaleconomische landschap. Dankzij een aantrekkende export wordt er aarzelend van een opleving van de economie gesproken. Maar inmiddels hebben al tal van bedrijven de poorten moeten sluiten of hun werknemersbestand moeten inkrimpen. Ook het aantal faillissementen onder (beginnende) ondernemers is fors, evenals het aantal zzp ers dat in de problemen is geraakt doordat de markt minder op flexibele inzet wacht. Veel mensen staan op straat en zijn op zoek naar ander werk, desnoods minder betaald of minder aantrekkelijk. Ook de investeringen in grotere en kleinere sociaalinfrastructurele opgaven zijn gestremd; zie bijvoorbeeld de woningbouwproductie. Maar ook de opgave in de stedelijke vernieuwing is gestagneerd. En dat terwijl het sociaal-maatschappelijk vastgoed (onderwijs, zorg, welzijn) en de openbare ruimte juist voor nieuwe kwaliteitsimpulsen moeten zorgen in kwetsbare wijken en buurten. Snoeien in welzijn Het brede welzijnswerk en het maatschappelijk werk spelen een belangrijke rol voor de meest kwetsbare mensen in de samenleving. Dat geldt zowel in preventieve zin als in begeleiding en nazorg. In tijden van economische crises blijkt echter telkens weer dat het eerst wordt gesnoeid in deze welzijnstakken, en dat is ook nu weer het geval. De eerste forse bezuinigingen voor de sociale sector binnen gemeenten zijn reeds aangezegd; soms gaat het om meer dan 25 procent van het totale budget! Ook op rijksniveau belooft men flinke bezuinigingen en verschuivingen in de zorg. De AWBZ als volksverzekering lijkt over zijn uiterste houdbaarheidsdatum heen. Het kabinet Rutte heeft aangekondigd dat de stelselherziening van de AWBZ in ieder geval doorgang vindt. Daarnaast zijn er verschuivingen binnen het sociaal beleid naar gemeenten (zoals beschutte arbeidsvormen ) die vergezeld gaan van forse kortingen. En ook het wijkenbeleid en de stedelijke vernieuwing heeft te maken met rigoureus financieel snoeiwerk. Al deze ontwikkelingen samen maken het de kwetsbare bewoners steeds moeilijker het hoofd boven water te houden. Hun sociaaleconomische positie raakt verzwakt door de afnemende werkgelegenheid, terwijl er ook nog eens minder wordt geïnvesteerd in de kwaliteit van de woonomgeving en de infrastructuur. Hierdoor lijkt het perspectief op sociaal-maatschappelijke stijging ook in hun directe omgeving tot stilstand te komen. Bovendien worden ze ook nog eens geraakt door de bezuinigingen op professionals, want juist deze professionals zouden een buffer moeten kunnen bieden om de ernstigste noden te lenigen of te voorkomen. Naast de bankwereld krijgen met name de bouw en bijvoorbeeld de autohandel gevoelige klappen te verduren. Maar ook andere groepen in de samenleving komen in snel tempo onder druk te staan door de hoge consumptieve bestedingen in de afgelopen welvarende jaren. Materiële problematiek die te maken heeft met arbeid, inkomen, toegang tot voorzieningen en diensten en huisvesting zal ook voor een belangrijk deel als katalysator functioneren in meer complexe probleemsituaties. Het is dan ook niet moeilijk om te voorspellen dat het aantal multiprobleemsituaties en -cliënten de komende jaren zowel absoluut als relatief zal stijgen. De context van maatschappelijk werk Van oudsher heeft Maatschappelijk Werk te maken met een combinatie van praktische en materiële problemen en van immateriële problemen. In de praktijk van het maatschappelijk werk zijn deze vaak met elkaar verbonden en is een integrale aanpak vereist. Daadwerkelijk hulpbetoon 11

12 Door de tijd heen zie je echter dat de nadruk steeds op een van beide ligt. In de vroege ontwikkeling van het vak stond het opheffen van materiële problemen centraal: er was sprake van armoedebestrijding. In de jaren zestig en zeventig verschuift de aandacht naar de immateriële problematiek door het toenemen van de welvaart en de opbouw van de verzorgingsstaat. Men formuleert doelen dan veel meer in termen van zelfontplooiing en versterking van interpersoonlijke relaties. Op dit moment neemt het belang van de materiële en praktische hulpen dienstverlening weer toe. Het begrip nieuwe armoede heeft zijn intrede gedaan en de maatschappij is ingewikkelder en risicovoller geworden. Hierdoor is de toegankelijkheid van voorzieningen niet voor iedereen meer vanzelfsprekend. Tegelijkertijd lijkt ook de integrale hulpverlening minder vanzelfsprekend: het aanbod is versnipperd geraakt over meerdere beroepen, functies, diensten en organisaties. Ook lijkt er sprake te zijn van een ondoordachte functiedifferentiatie aangezien op heel veel deeldiensten mensen met een beperkt takenpakket werken. Deze taken sluiten direct aan bij de vraag van de cliënt maar laten geen ruimte voor de achterliggende problemen. Er is geen generalistische benadering die uitgaat van een analyse van een leefwereld (cliënt) en systeemwereldperspectief (institutioneel). Soms zijn er andere beroepsgroepen die zich deze aanpak toe-eigenen, vaak wordt hij domweg veronachtzaamd. En dat terwijl een dergelijke benadering hét oorspronkelijke uitgangspunt van maatschappelijk werk was. Het belang van materiële hulpen dienstverlening (vanuit een generalistisch perspectief) lijkt onder invloed van deze ontwikkelingen in de marge van het maatschappelijk werk terecht te zijn gekomen. De hoogste tijd om een verkenning te verrichten naar de stand van zaken in het veld. Vraagstelling Maatschappelijk werk ziet zich geplaatst voor een hernieuwde definitie van probleemsituaties en hulpverleningsinterventies. Daarbij speelt ook een belangrijke rol dat er een nieuw wettelijk kader is aangereikt: de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Deze wet legt vooral nadruk op activering van ondersteunende netwerken in de cliëntsystemen en in de buurt. Pas in tweede instantie is er aandacht voor professionele en op de individuele cliënt gerichte interventies vanuit de spreekkamer. In het licht van deze opdracht van het lectoraat Maatschappelijk Werk (de veranderende rol van de werksoort in het licht van de Wmo, met aandacht voor praktische en materiële hulpverlening en moeilijk bereikbare doelgroepen) is de volgende vraag in deze verkenning geformuleerd: Wat is de stand van zaken met betrekking tot de materiële hulpen dienstverlening in vrij toegankelijk maatschappelijk werk? Hierbij zijn de volgende deelvragen geformuleerd: Hoe staat het met de materiële hulpen dienstverlening bij voorzieningen die maatschappelijk werk aanbieden (welke doelgroepen, welk aanbod/methoden, wat zijn de competenties en wat is het opleidingsniveau van de professionals)? Hoe verhoudt de materiële hulpen dienstverlening zich tot de immateriële hulpverlening en houdt het integrale karakter van de hulpverlening stand? Met welke organisaties, voorzieningen en professionals wordt samengewerkt om de doelstellingen van de voorziening én van de professionals dichterbij te brengen? Wat is de stand van zaken rond de toegankelijkheid voor moeilijk bereikbare doelgroepen van de voorzieningen en de werksoort? In hoeverre wordt er voorzien in resultaat- en effectmetingen? Daadwerkelijk hulpbetoon 12

13 In deze verkenning hanteren we de volgende definitie van praktische en materiële problemen, praktische en materiële hulpen dienstverlening (Witte, 1997; Scholte, 2010) en immateriële hulpverlening: Praktische en materiële problemen zijn problemen van praktische, juridische en financiële aard, al dan niet als gevolg van gebeurtenissen die rechtspositionele of financiële consequenties hebben. Praktische en materiële hulpen dienstverlening is het verstrekken van informatie en advies en het verlenen van hand- en spandiensten, teneinde het welzijn van de cliënt te bevorderen. De hulp is voor een belangrijk deel gericht op het verkrijgen van rechten, het verwijzen naar voorzieningen en het begeleiden bij financiële en praktische problemen. Immateriële hulpverlening is korter of langer durende ondersteuning/begeleiding ten einde het gedrag, de attitude en/of de beleving van mensen in relatie tot hun (sociale) omgeving te veranderen. Het betreft ervaren en/of gesignaleerde omgangsproblemen op levensgebieden als sociale relaties, arbeid, inkomen en schulden, scholing, vrije tijd en dagbesteding, zorg en gezondheid, opvoeding, leefomgeving en veiligheid, en zingeving. Doel is om de cliënt en het cliëntsysteem weer greep te laten krijgen op het eigen leven en de leefomgeving, en om ze mee te laten doen. Het onderzoek Het onderzoek behelst geen uitputtende en kwantitatieve inventarisatie van de verschijningsvormen en invulling van materiële hulpen dienstverlening in maatschappelijk werk. Het gaat om een verkenning van de stand van zaken zoals die zich bij de werkveldcontacten van de Hogeschool en van het lectoraat Maatschappelijk Werk aftekent (territoriaal en professioneel). We veronderstellen overigens wel, dat de aangetroffen situatie door het aantal benaderde respondenten niet zeer sterk zal afwijken van de gebruikelijke situatie. Maar representativiteit is in deze exploratieve studie geen criterium geweest. Uit de regio Haarlem en uit de werkveldcontacten van de Hogeschool is uit het totale spectrum van hulpen dienstverleningsinstanties een vijventwintigtal instellingen geselecteerd die vrij toegankelijk zijn (zie bijlage 1 voor de betreffende organisaties). Vrij toegankelijk wil zeggen dat er geen sprake is van hulp in een justitieel kader of dat er een indicatie vereist is voor de hulp. Veelal worden deze instellingen minstens deels gefinancierd in het kader van de Wmo. Over de benaderde instellingen is vervolgens deskresearch gepleegd op beschikbaar bronnenmateriaal (zoals jaarverslagen, beleidsnota s en instellingsverslagen). Ook is er achtergrondmateriaal bestudeerd rond vraagstukken op het gebied van materiële hulpen dienstverlening. Mede op basis van de deskresearch is een vragenlijst (zie bijlage 2) opgesteld. Deze vragen vormden de basis voor de interviews met de sleutelfunctionarissen van de geselecteerde instellingen. Van sommige instellingen zijn meerdere functionarissen (van verschillende afdelingen) geïnterviewd, waardoor het totaal aan respondenten op 32 komt. Leeswijzer Voor u ligt het rapport waarin we verslag doen van het onderzoek zoals we dat hiervoor hebben beschreven. Het is een rapportage over de aanpak van het onderzoek en over de analyses en bevindingen die het heeft opgeleverd. Het rapport is in drie delen onderverdeeld, met in het eerste deel algemene informatie over de onderzochte organisaties, in deel 2 de verkenning van de materiële hulpen dienstverlening en in het derde deel de conclusies en aanbevelingen naar aanleiding van het onderzoek. Daadwerkelijk hulpbetoon 13

14 Vanwege de logische opvolging zijn de hoofdstukken van de drie delen doorlopend genummerd. Na hoofdstuk 4 in deel 1 volgt hoofdstuk 5 in deel 2. Na hoofdstuk 8 in deel 2 volgt hoofdstuk 9 in deel 3. Deel 1: De onderzochte organisaties In het eerste deel gaat het over de organisaties die hebben meegedaan aan het onderzoek. We geven in hoofdstuk 1 aan hoe ze zijn geselecteerd en gecategoriseerd. Daarna volgt een globale schets van de onderzochte instellingen in hoofdstuk 2, met daarin aandacht voor de doelgroep, het aanbod en de werkwijze van de organisatie. In hoofdstuk 3 kijken we naar de verschillende disciplines binnen de hulpen dienstverlening; welke professionals verzorgen het aanbod? Tot slot beschrijven we in het laatste hoofdstuk van dit eerste deel de wettelijke kaders waaronder de organisaties opereren en de verschillende financieringswijzen waar ze mee te maken hebben. Deel 2: Verkenning van de materiële hulpen dienstverlening In het tweede deel gaat het over de materiële hulpen dienstverlening van de onderzochte organisaties. We onderzoeken in hoofdstuk 5 hoe het zit met de verwevenheid van de materiële en immateriële hulpen dienstverlening: hoe geven de organisaties dit vorm en is er een samenhangend perspectief? Verder kijken we in hoofdstuk 6 naar de verschillende vormen van interne en externe samenwerking tussen voorzieningen en professionals. Als de veronderstelling klopt dat er versnippering heeft plaatsgevonden in het hulpen dienstverleningsaanbod en er minder sprake is van een integraal hulpverleningsaanbod, kan een goede samenwerking de negatieve effecten hiervan opvangen. Hierbij wordt vaak gegrepen naar begrippen als keten- of netwerksamenwerking, maar hoe krijgt dit vorm in de praktijk? Hoofdstuk 7 gaat over hulpverlening aan moeilijk bereikbare groepen, de toegankelijkheid van het aanbod voor hen en het daadwerkelijke bereik. We gaan daarbij in op vragen als: Welke vormen van laagdrempelige hulpverlening zijn er? Wie worden hier al dan niet mee bereikt? Welke mate van (hoge of lage) professionaliteit vergt het om deze groepen te bereiken? Hoofdstuk 8 is gewijd aan de inspanningen die door de voorzieningen worden gepleegd rond resultaat- en effectmetingen, en aan verantwoording, verticaal (naar opdrachtgevers) en horizontaal (naar cliënten en samenwerkingspartners). In het kader van de Wmo wordt veel nadruk gelegd op het belang van deze wijze van innoveren en werken. Toch was het onze verwachting dat we op dit thema weinig vernieuwende bewegingen zouden terugzien. In dit laatste hoofdstuk van deel 2 kunt u lezen in hoeverre deze verwachting werd bewaarheid. Deel 3: Bevindingen en aanbevelingen Het rapport sluit af met de belangrijkste conclusies, enkele aanbevelingen en een blik op de toekomst. In hoofdstuk 9 pakken we de belangrijkste conclusies over de centrale vraagstelling samen: Hoe ziet het aanbod bij praktische en materiële problemen eruit? Wordt er nog uitgegaan van een verwevenheid van materiële en immateriële problematiek en de daarbij behorende integrale aanpak? Welke doelgroepen worden hiermee bereikt en welke juist niet? En wat is er nodig om de afstemming van het aanbod aan en de vraag naar materiële hulpen dienstverlening te optimaliseren. Welke rol kan maatschappelijk werk binnen en buiten de paden van de Wmo hierbij spelen? In hoofdstuk 10 geven we vervolgens een aantal vuistregels voor instellingen, die we adresseren aan de verschillende betrokkenen bij de hulpverlening. We sluiten het rapport hierna af met in hoofdstuk 11 een slotbeschouwing en een blik op de toekomst. Daadwerkelijk hulpbetoon 14

16 DEEL 1: DE ONDERZOCHTE ORGANISATIES 1. Selectie en categorisering De deelnemende organisaties vormen de basis voor het onderzoek. Het is dus belangrijk zorgvuldig te selecteren. In dit hoofdstuk geven we aan welke criteria we hebben gehanteerd bij de selectie en welke organisaties er uiteindelijk hebben meegedaan. Ook bespreken we kort de keuze voor de geïnterviewden en maken we onderscheid tussen de verschillende (afdelingen van) organisaties aan de hand van de doelgroepen waarop ze zich richten. Selectie van de organisaties De organisaties die voor dit onderzoek zijn geselecteerd, zijn voor het merendeel werkveldcontacten van de School of Social Work Haarlem van Hogeschool Inholland. Het zijn organisaties waar studenten van de opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening (MWD) en ook wel studenten Sociaal Pedagogische Hulpverlening (SPH) stage lopen en afstudeeronderzoeken doen. Een criterium voor het onderzoek was dat de organisatie maatschappelijk werk aanbiedt en praktische en materiële hulpen dienstverlening uitvoert, al dan niet in directe samenhang met immateriële hulpen dienstverlening. Daarnaast moest de hulpen dienstverlening vrij toegankelijk zijn, dat wil zeggen dat cliënten er ook zonder een formele indicatiestelling terecht kunnen. Uiteraard moeten cliënten wel voldoen aan de eisen die de organisatie aan de doelgroep stelt. Zo kan een volwassene natuurlijk geen gebruik maken van de diensten van het schoolmaatschappelijk werk en een jeugdige niet van de diensten van Welzijn Ouderen. Daarnaast is via de sneeuwbalmethode gewerkt; organisaties wezen ons op voor hen relevante samenwerkingspartners die wij vervolgens ook benaderden voor een interview. Op die manier kregen we zicht op de samenhang in het aanbod. Vooral het aanbod in Haarlem heeft centraal gestaan, hoewel er ook een aantal organisaties buiten Haarlem zijn benaderd, te weten Alkmaar, Amsterdam en Utrecht, andere locaties van Inholland-Noord.. Het gaat hierbij om organisaties met relevante informatie over aanbod voor doelgroepen die nog niet in beeld gekomen waren, of van wel eerder benoemde doelgroepen, maar met een andere invulling. Het betrof in dit laatste geval organisaties waarbij het aanbod anders van inhoud was of anders werd georganiseerd. Het onderzoek heeft niet tot doel gehad om het aanbod in Haarlem of op een van de andere locaties van Inholland uitputtend te beschrijven. Het ging er veel meer om een beeld te schetsen van de verscheidenheid aan materiële hulpen dienstverlening en de samenhang in het aanbod (of het ontbreken ervan) en het belang hiervan voor (aankomend) maatschappelijk werkers. Selectie van de geïnterviewden Per organisatie of afdeling is gesproken met werknemers (coördinatoren, staffunctionarissen) die overzicht hebben van de hulpen dienstverlening van de betreffende afdeling of aan de betreffende doelgroep. Niet alle geïnterviewden bleken een even goed inzicht te hebben van de samenwerkingsafspraken op organisatieniveau. Dit laat iets zien van de versnippering en de (on)mogelijkheden om samenwerking en afstemming vorm te geven. Daadwerkelijk hulpbetoon 16

17 Categorisering: onderscheid in doelgroepen Binnen het onderzoek is onderscheid gemaakt in doelgroepen waarop de organisaties zich richten. Voor enkele organisaties is de doelgroep ongedifferentieerd, de andere richten zich op ouderen, jeugd en jongeren, schuldhulp, overige specifieke doelgroepen of op cliënten van de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ) en/of moeilijk bereikbare doelgroepen. In tabel 1 is een overzicht van deze onderverdeling te zien. Hierin staan alle (afdelingen van) organisaties die hebben deelgenomen aan het onderzoek. Een overzicht van de organisaties met hun gegevens staat in bijlage 1. Ongedifferentieerd Ouderen Jeugd en jongeren Schuldhulp Specifieke doelgroepen OGGZ/ moeilijk bereikbare groepen Kontext AMW Dynamo AMW MaDi AMW PuurZuid Voordeur Pré Wonen woning corporatie, woonconsulentschap Stichting Welzijn Bloemendaal ouderen adviseurs PuurZuid afd. ouderenwerk BJZ Lokaal jeugdbeleid BJZ Vrij toegankelijke jeugdzorg ROC ASA MBO Tabor Hoorn VO Kontext schoolmaatschappelijk werk basisscholen Spaarnezicht voor zwerfjongeren Gemeente Haarlem afd. sociale zaken en werkgelegenheid Gemeente Haarlem bureau schuldhulpverlening en budgetbeheer Kontext schuldhulpverlening Kredietbank Noord-West schuldpreventie MaDi schuldhulpverlening Vluchtelingenwerk Haarlemmermeer Vluchtelingenwerk Midden- Nederland MEE Slachtofferhulp Blijfgroep vrouwenopvang Tandem mantelzorgondersteuning Brijder sociale verslavingszorg RIBW Herberg GGD Haarlem OGGZ Centrum voor Wonen Zorg en Welzijn (CWZW) Stem in de Stad Markant mantelzorgondersteuning Kerkgenootschap Leger des Heils (onafhankelijk van CWZW) De Brug multiculturele huiskamer Tabel 1. Overzicht van de (afdelingen van de) onderzochte organisaties, onderverdeeld in doelgroepen Ongedifferentieerd De categorie ongedifferentieerd geeft aan dat de organisatie niet op voorhand onderscheid maakt tussen doelgroepen. Vooral afdelingen AMW van brede welzijnsinstellingen en zelfstandige AMWinstellingen differentiëren niet vooraf. Wanneer er sprake is van specifieke problematiek (schulden) of van cliënten voor wie aparte voorzieningen zijn (jeugd) zal men naar andere organisaties verwijzen of ermee samenwerken. Onder ongedifferentieerd hebben we ook woningcorporaties geplaatst. Het betreft hier (doorverwijzing naar) materiële hulpen dienstverlening bij betalingsachterstanden. Daadwerkelijk hulpbetoon 17

18 Ouderen De doelgroep ouderen wordt specifiek bediend door afdelingen ouderenwerk van brede welzijnsorganisaties. Bij specifieke problematiek wordt verwezen (GGZ, schulden). Jeugd en jongeren Voor de doelgroep jeugd en jongeren is een apart circuit waarvan schoolmaatschappelijk werk en BJZ de kern vormen. Voor een deel van de doelgroep zwerfjongeren is een aparte verblijfsvoorziening. Bij jongeren met specifieke problemen wordt verwezen of samengewerkt (verslavingszorg, schuldhulpverlening). Schuldhulp Rondom schuldhulpverlening is een apart circuit opgezet waarbij een integrale samenwerking centraal staat. Het gaat erom dat de gedragscomponent én de financieel-technische kant in samenhang worden aangepakt. Dit weerspiegelt zich in de verschillende organisaties die het voortouw nemen: Algemeen Maatschappelijk Werk, Kredietbanken of gemeenten. In principe kunnen alle mensen met schulden, dreigende schulden of andere financiële problemen terecht in de schuldhulpverlening. Vooral bij lichte problemen, bijvoorbeeld het ontbreken van financieel overzicht, bieden ook andere (algemeen of doelgroepgebonden) voorzieningen hulpen dienstverlening. Zo helpt MEE bij het ordenen van de financiën voor licht verstandelijk gehandicapten. AMW-organisaties bieden hun diensten aan bij (lichte) financiële problemen door bijvoorbeeld ondersteuning bij het aanvragen van voorzieningen of door het ordenen van de administratie. Het onderscheid wat wel en niet tot de dienstverlening behoort, is hierbij niet heel scherp afgebakend. Specifieke doelgroepen Onder specifieke doelgroepen kwamen we vluchtelingen, licht verstandelijk gehandicapten, 24-uurs opvang voor bedreigde vrouwen (met kinderen) en mantelzorgondersteuning tegen. Ongetwijfeld is hier nog meer aanbod onder te scharen, aanbod waar we niet specifiek naar gezocht hebben. Te denken valt aan hulpen dienstverlening voor allochtone groepen vanuit zelforganisaties of moskeeën. We zullen ons hier in een apart onderzoek op richten. OGGZ en moeilijk bereikbare groepen Cliënten van de OGGZ, met verslavings- en psychiatrische problematiek, vormen samen met de moeilijk bereikbare groepen een aparte categorie. Het betreft met name verblijfsvoorzieningen en andere, vaak zeer laagdrempelige vormen van hulpen dienstverlening. Deze vallen onder het beleidsterrein van de OGGZ, prestatievelden 7, 8 en 9 van de Wet op de maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Opmerkelijk is dat vooral ook religieus geïnspireerde organisaties zich richten op de meest kansarme en moeilijk bereikbare groepen in de samenleving. De meeste organisaties bieden hun diensten aan binnen meerdere prestatievelden van de Wmo, hoewel er zelden expliciet aanbod is geformuleerd binnen het prestatieveld leefbaarheid en sociale samenhang. Daartoe is de afstand tussen expliciete hulpen dienstverlening en samenlevingsopbouwachtige activiteiten waarschijnlijk toch nog te groot. Veel organisaties vervullen op de een of andere manier ook een functie in de toegang tot de Wmo en/of achterliggende (AWBZ)-voorzieningen. Zij zijn echter, een enkele uitzondering daargelaten, geen intrinsiek onderdeel van de gemeentelijke Wmo-loketten. Daadwerkelijk hulpbetoon 18

19 2. Aanbod en werkwijze In dit hoofdstuk beschrijven we per doelgroep het aanbod van de verschillende organisaties. We kijken naar de overeenkomsten en de verschillen in het aanbod en proberen deze te verklaren op basis van de informatie die ons ter ore is gekomen. We beginnen steeds met een algemene schets van het beschreven aanbod en de organisaties, waarna de verschillende (afdelingen van) organisaties elk apart aan bod komen. Ook hier is sprake van een globale schets ; het gaat erom een algemene indruk te krijgen van het aanbod. Bij iedere organisatieomschrijving staat als laatste vermeld wat eventuele veelgebruikte werkwijzen of methoden zijn. Het aanbod ongedifferentieerd De afdelingen Algemeen Maatschappelijk Werk (AMW) van de brede welzijnsorganisaties Kontext, Dynamo en MaDi bieden alle op vergelijkbare wijze materiële en immateriële hulpen dienstverlening aan mensen vanaf 18 jaar. De problematiek die zij daarbij tegenkomen is zeer divers. Het betreft problemen rond huisvesting, financiën, huiselijk geweld, werk, relaties, opvoeding en persoonlijkheidsstoornissen. Alle afdelingen geven aan dat er bij de meeste hulpvragen een materiële component aanwezig is. De meeste organisaties kennen een voorportaal- of loketfunctie. Hoewel zij niet over een specifiek voordeurteam beschikken, kennen ze toegangsstructuren in de vorm van spreekuren. Tijdens deze spreekuren kan men eenvoudige vragen afhandelen en bij complexere vragen doorverwijzen. Bij PuurZuid keken we naar de dienst De Voordeur. De Voordeur is een soort voorportaal met een spreekuurconstructie. Mensen kunnen er terecht voor informatie en advies, en voor praktische hulp. Het is in principe voor iedereen toegankelijk maar blijkt in de praktijk voor het grootste deel uit mensen met een niet-nederlandse achtergrond te bestaan. Kontext De afdeling AMW van Kontext biedt hulpverlening bij allerhande problematiek, zowel psychosociaal als materieel. Het AMW kan bijvoorbeeld een schuldhulpverleningstraject voorbereiden, zoals schulden inventariseren en administratie ordenen. Bij complexere materiële problematiek verwijst men door. Cliënten kunnen zich telefonisch rechtstreeks aanmelden voor het AMW. Ook is er een inloopspreekuur per regiobureau AMW. De doorlooptijd varieert van eenmalig tot langdurig (de zogenoemde leun- en steuncontacten ). Naast individuele hulpen dienstverlening heeft Kontext een aanbod groepsmaatschappelijk werk onder andere op het gebied van rouw, assertiviteit, echtscheiding, ervaringen met huiselijk geweld en depressieve klachten. Bij de afdeling AMW van Kontext werkt men veelal via taakgerichte hulpverlening en systeemgericht werken. Een aantal medewerkers is daarnaast geschoold in Triple P, een programma voor opvoedingsondersteuning. Als algemeen model voor hulpverlening geldt de regulatieve cyclus als handelingskader. Het betreft een probleemoplossingcyclus waarbij na vraaginventarisatie en probleemvaststelling een hulpplan wordt opgesteld dat geregeld wordt geëvalueerd en zo nodig bijgesteld. Dynamo Het algemeen maatschappelijk werk van Dynamo biedt net als Kontext hulp bij allerhande psychosociale en materiële problemen. De toegang tot de instelling is via een dagelijks spreekuur, uitgezonderd de woensdag. Bij het spreekuur kunnen mensen zich aanmelden voor de verschillende afdelingen van de organisatie. Daadwerkelijk hulpbetoon 19

20 Korte en urgente hulpvragen worden direct in behandeling genomen, andere vragen worden in veel gevallen verwezen naar de afdeling Sociaal Raadslieden en/of de afdeling Algemeen Maatschappelijk Werk. Het AMW draait ook mee met het dagelijks spreekuur van het loket Zorg en Samenleven. Dagelijks is er in de ochtend inloopspreekuur en s middags telefonisch spreekuur. Het algemeen maatschappelijk werk van Dynamo doet naast individuele hulpen dienstverlening ook aan groepswerk. Daarnaast is er specifiek aanbod van de afdeling AMW zoals Er op af, outreachend werk bij dreigende huisuitzetting en de powerbudgetgroep, laagdrempelig groepswerk voor mensen die een voedselpakket krijgen van de voedselbank. Een veelgebruikte werkwijze van het AMW van Dynamo is de taakgerichte hulpverlening en het vijfgesprekkenmodel. Bij deze laatste methodiek werkt men met contracten die maximaal vijf gesprekken omvatten. Wanneer er meer hulp nodig is dan in die vijf gesprekken mogelijk blijkt, wordt een nieuw contract met nieuwe doelen opgesteld. MaDi Ook het algemeen maatschappelijk werk van MaDi biedt hulpen dienstverlening bij een scala aan problemen. De toegang is voor de verschillende afdelingen (AMW, sociaal raadslieden, schuldhulpverlening en ouderenwerk) geregeld via een loketfunctie: het MaDi loket. Dit is vergelijkbaar met een spreekuur. In het loket vindt de schifting van problemen plaats, de registratie van de cliëntgegevens, afhandeling van eenvoudige vragen en verwijzingen naar de andere afdelingen. Er zijn ook telefonische spreekuren en spreekuren in de wijk. De reguliere hulpverlening van het AMW is 5 tot 7 gesprekken. Daarnaast zijn er langduriger leun- en steuncontacten. Over de toekomst van de leun- en steuncontacten is overleg met het stadsdeel omdat langdurige hulpverlening niet langer in het beleid van de gemeente past. Naast individuele gesprekken vindt groepswerk plaats en zijn er systeemgesprekken: gesprekken met meerdere mensen die tot hetzelfde systeem/gezin/grootfamilie etc. behoren. Een veelgebruikte werkwijze van MaDi is het oplossingsgericht werken. Medewerkers worden hierin speciaal geschoold. PuurZuid: De Voordeur De afdeling De voordeur van PuurZuid is voor kortdurende hulpen dienstverlening. Drie ochtenden in de week is er spreekuur, met voor iedereen maximaal een kwartier de tijd. Indien nodig kunnen mensen s middags terugkomen. Bij problematiek waarvan meteen duidelijk is dat die meer tijd vereist, verwijst men door, veelal naar andere afdelingen van PuurZuid (ouderenwerk, AMW, Sociaal Raadslieden). De hulpvragen die De Voordeur afhandelt zijn voornamelijk praktisch van aard, zoals hulp bij het lezen/begrijpen van moeilijke brieven en bij het invullen van formulieren. Bij complexere problemen verwijst men door. Ook zijn er veel vragen op het terrein van de sociaal raadslieden. Een groot deel van de doelgroep bestaat uit mensen van niet-nederlandse afkomst. De Voordeur biedt materiële en praktische dienstverlening. De Voordeur gebruikt geen specifieke methodiek maar heeft wel de richtlijn cliënten zo veel mogelijk zelf te laten doen. Woningcorporatie Pré Wonen Bij Pré Wonen staat de hulpen dienstverlening direct in relatie tot woongedrag en regelmatige betaling van de huur. Er zijn woonconsulenten die huisbezoeken brengen bij betalingsachterstanden van 2 à 3 maanden en bij overlastsituaties. Zij geven informatie en advies en onderzoeken of er structurele problemen zijn. Indien dit inderdaad het geval is, verwijzen zij naar hulpverlening. Daadwerkelijk hulpbetoon 20

Nog meer weergeven