Terugblik op 8 jaar grijze data-ontsluiting

Transcriptie

1 8 JAAR NEEDIS Terugblik op 8 jaar grijze data-ontsluiting F.G.H. van Wees en W.G. van Arkel ECN-Beleidsstudies Petten NEEDIS Postbus ZG Petten NDS telefoon: telefax : september 1998

2 6. Verantwoording Dit rapport is geschreven als onderdeel van het Nationaal Energie Efficiency Data Informatie Systeem (NEEDIS). In de stichting NEEDIS zijn het Ministerie van Economische Zaken, Sep en Gasunie vertegenwoordigd. De stichting NEEDIS heeft aan ECN opdracht verleend het data informatie systeem verder te ontwikkelen. Het doel van NEEDIS is om een algemeen erkend en in beginsel openbaar databestand samen te stellen en actueel te houden. In dit databestand wordt informatie opgenomen over het energiegebruik en verklarende factoren hierbij van verschillende sectoren in de industrie, huishoudens en overige afnemers. 2

3

4 7. Augustus jaar NEEDIS Ten geleide Samenvating 1. INLEIDING 2. NEEDIS ALS PRODUCT 2.1 De klanten 2.2 De database 2.3 De bronnen 2.4 Het product 3. EPILOOG BIJLAGEN A. LEVENSCYCLUS NEEDIS 1. INLEIDING 2. CHRONOLOGISCHE ONTWIKKELING 3. LEVENSCYCLUS NEEDIS 3.1 NEEVIS/NEEDIS Startfase 3.2 NEEDIS Consolidatiefase 3.3 NEEDIS Beheerfase B. DE NEEDIS-STRUCTUUR C. OPZET NEEDIS-RAPPORTAGE D. SAMENVATTINGEN SECTORRAPPORTAGES E. GRIJZE BRONNEN F. NASLAG Workshops en seminars Organisaties sectorraportages NEEDIS-rapporten 4

5 9. INHOUD Ten geleide Het voorliggende rapport is de laatste welke onder de NEEDIS-vlag zal verschijnen. Hiermee wordt een periode afgesloten waarin een schat van ervaring is opgedaan in het ontsluiten van grijze data. Hieronder wordt verstaan de data welke niet via het reguliere CBS-circuit wordt waargenomen, doch welke wordt aangetroffen in diverse bronnen. Het feit dat dit het laatste NEEDIS-rapport is wordt aangegrepen om in dit rapport een terugblik te werpen op de geschiedenis gedurende ca. 8 jaar, vanaf het ontstaan van het samenwerkingsverband NEEDIS in de vorm van de gelijknamige Stichting NEEDIS. Hiermee wordt tevens voorzien in de gevoelde noodzaak om de ondankbare taak uit te voeren alle betrokkenen in de afgelopen jaren een rapport mee te kunnen geven, dat als tastbare herinnering kan dienen. Het NEEDIS-team 5

6 7. Augustus jaar NEEDIS De activiteiten onder de noemer NEEDIS houden eind 1998 op. Hiermee wordt tevens een periode van 8 jaar afgesloten waarin veel ervaring is opgedaan met het in een database-systeem opslaan van energiegerelateerde numerieke gegevens. Naast de reguliere CBS-statistieken is het voor het beantwoorden van de diverse vragen noodzakelijk gebleken aanvullende gegevens op te slaan. Deze hebben soms een beschrijvend incidenteel karakter maar verschijnen ook periodiek, zodat hiermee tijdreeksen zijn te vullen. Deze laatste zijn te kenschetsen als grijze data. Het inbrengen van alle beschikbare gegevens uit het grote aanbod van grijze bronnen wordt (ook om financiële overwegingen) niet zinvol geacht. Het is tevens gebleken dat de combinatie en interpretatie hiervan tot zinvolle informatie niet via een interface gerealiseerd kan worden. Een intermediair is daarbij gewenst. Hierdoor bevat de database steeds meer meta-gegevens: de vindplaats van numerieke gegevens. Ervaring leert, dat er voor gewaakt moet worden dat het geheugen van de beheerder de rol van de digitale database gaat overnemen. De Stichting NEEDIS heeft ECN de gelegenheid gegeven de huidige vraagbaakfunctie tot eind 1999 te kunnen uitvoeren, aangestuurd vanuit het CBS. Om na deze datum de activiteiten te kunnen vervolgen is de drijfveer om nieuwe participanten hiervoor te interesseren. 6

7 10. SAMENVATTING 7

8 11. Augustus jaar NEEDIS Dit rapport bevat een terugblik op 8 jaar NEEDIS. In het oorspronkelijke databaseontwerp was opgenomen dat er naast CBS-gegevens ter aanvulling grijze data 1 zou worden opgenomen. Gezien de getrooste inspanning om het product NEEDIS tot stand te brengen - rondom een systeem met kwantitatieve energie relevante data van uiteenlopende aard - is het opportuun de positieve en negatieve ervaringen bij het opzetten van een database met grijze data vast te leggen. Het rapport is opgebouwd uit een aantal inleidende hoofdstukken, verwijzend naar bijlagen. De meeste ruimte wordt ingenomen door een samenvatting van de 23 sectorrapporten, welke onder auspiciën van NEEDIS tot stand zijn gekomen. Daarnaast is ruimte gereserveerd om een chronologisch verslag op te nemen over de geschiedenis van de afgelopen 8 jaren NEEDIS. Deze inleiding wordt tevens gebruikt om hier reeds een schot voor de boeg te geven ten aanzien van de kern van het bestaansrecht van een NEEDIS. De ervaring heeft geleerd dat het klaarleggen van gegevens of data - hetzij op de plank/schap, hetzij in een databestand - onvoldoende tegemoet komt aan de diversiteit van vragen. De vragenstellers bepalen uiteindelijk hoe de gegevens tot bruikbare informatie kunnen worden gecompileerd. Dit vergt telkenmale een ander gebruik van de gegevens, afhankelijk van de vraagstelling. Tevens is gebleken dat de rol van de beheerder niet uitgeschakeld kan worden. Zelfs na het ongebreideld vullen van een database resteren er altijd vragen die gegevens vereisen die niet zijn ingebracht. De beheerder als intermediair tussen de vragensteller en de beschikbare data biedt dan uitkomst. Er vindt daarmee een interactie plaats met een leercurve van de intermediair (maar ook de gebruiker). Daardoor zal het systeem geen dood product zijn, maar er loert wel een gevaar dat het systeem met steeds minder data gevoed gaat worden. De meta-gegevens (verwijzing naar de vindplaats) gaan steeds belangrijker worden in combinatie met het geheugen van de beheerder.!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! "!Hieronder wordt verstaan de data welke niet via reguliere CBS-statistieken wordt waargenomen, doch welke wordt aangetroffen in diverse bronnen. 8

9 INLEIDING 9

10 NEEDIS ALS PRODUCT Dit hoofdstuk heeft de titel NEEDIS als product meegekregen. Hierin wordt gedocumenteerd wat zoal in de afgelopen 8 jaar is opgebouwd. Begrippen als de hiërarchie van de data(piramide), structuurbeschrijving van de database en de aard en omvang van grijze data komen daarbij successievelijk aan de orde. Deze technische paragrafen worden voorafgegaan met de analyse: Wie zijn de klanten van NEEDIS? 2.1 De klanten Als NEEDIS als product moet worden gekarakteriseerd dan kan en mag niet vergeten worden om terug te zien op de ontstaansgeschiedenis. Het is in 1989 begonnen als een door Sep geïnitieerd systeem (NEVIS: Nationaal Elektriciteits Verbruiks Informatie Systeem), omdat er dringende behoefte bestaat aan een database met besparingsgegevens om de verschillen in interpretaties van de cijfers te verminderen. Hiermee werd nagestreefd dat partijen dezelfde uitgangspunten gebruiken als indicaties worden gegeven over de toekomstige besparingsmogelijkheden. Reeds in 1990 wordt de scope verbreed, waardoor het vastleggen van informatie zich niet meer beperkt tot elektriciteit(toepassingen). Het systeem heeft nu de naam NEEVIS: Nationaal Energie Efficiency en Verbruiks Informatie Systeem. Door de taakverbreding krijgt de database steeds meer een maatschappelijk karakter, wat er toe leidt dat samenwerking met andere belanghebbende partijen wordt gezocht. Doel van NEEVIS de hoogte en de ontwikkeling van het nationaal energiegebruik te beschrijven. Daartoe is het noodzakelijk informatie te verkrijgen over de huidige gemiddelde efficiency van het verbruik en de gemiddelde en hoogst beschikbare efficiency van nieuwe toepassingen. Pas bij de formele start van NEEVIS/NEEDIS in 1993 gaat het systeem zich meer en meer richten op externe onderzoekers, in een maatschappelijk kader: kennisdisseminatie op het gebied van energiebesparing. Omdat de database een openbaar karakter moet hebben dringt zich de noodzaak op om zeer strikte definities op te stellen om een logische structuur van de database op te kunnen zetten. (zie paragraaf 2.2). Omdat het ontwerp van de database niet voorzien was in een online toegankelijkheid, moet er altijd gebruik worden gemaakt van een intermediair. Deze interpreteert de vraag van de onderzoeker en levert vervolgens met behulp van de reeds ingebrachte data en de op het schap liggende publicaties met grijze data de gevraagde informatie. Hierbij is gebleken dat vragenstellers vaak niet op de hoogte zijn van het bestaan van de CBS-NEH of niet alle aspecten ervan doorgronden. Via deze wegen wordt de klant op zijn wenken bedient. Deze dienstverlening valt dan ook onder de maatschappelijke functie van NEEDIS. 2.2 De database Reeds eerder bij de aanduiding van de klanten - en daarmee de vraagstelling waaraan een database zou moeten voldoen - is aangegeven dat de database met prioriteit is gevuld met reguliere CBS-data. Gebleken is dat dit als kapstok fungeert om de grijze data 10

11 NEEDIS als product een plaats te geven. Omdat een van de doelstellingen van NEEDIS is om energieverbruikgegevens te kunnen koppelen aan andere (verklarende) factoren wordt naast energie minstens evenveel ruimte in de database ingenomen door deze gegevens zoals de bijbehorende activiteit (m2 vloeroppervlak, toegevoegde waarden, verzorgingsplaatsen e.d.). Voor huishoudens is het verbruik ingebracht per type alsmede naar type woning. Deze paragraaf beschrijft de opbouw van de database, waarbij het piramide-idee de sleutel is voor de basis-structuur. Beseft moet worden dat er in vele gevallen in de beschikbare data inconsistenties worden aangetroffen. Daarom heeft de database de mogelijkheid afwijkende datareeksen uit grijze bronnen naast elkaar op te nemen, waarbij de bronvermelding op zijn beurt weer telkenmale oproepbaar moet zijn. De data-piramide De beschikbaarheid van gegevens over het verbruik van energie kan schematisch worden weergegeven als een piramide (zie figuur 1). Hoog geaggregeerde gegevens zitten in de top (gegevens over heel Nederland), terwijl de bodem wordt gevormd door individueel waarneembare eenheden (een bedrijf, instelling of huishouden). Teneinde deze piramide te vullen zijn de beschikbare data gecategoriseerd naar de verschillende niveaus. NEEDIS Nationaal Hoofdsectoren Sectoren Segmenten Segment Individuele bedrijven Energiefuncties Installaties Figuur 1: Opbouw van de categorisering Daarbij is als raamwerk het begrippenhandboek De NEEDIS-structuur gehanteerd voor het vastleggen van data. Door bij het verzamelen steeds rekening te houden met zowel de definities uit het begrippenhandboek als met de opzet van de databank, werd het mogelijk de verschillende data een zodanige plaats te geven dat vragen snel zouden kunnen worden beantwoord. 11

12 14. Augustus jaar NEEDIS De onderscheiden niveaus hebben de volgende kenmerken: Het eerste niveau betreft de energiebalans voor het binnenlands verbruik met een uitsplitsing naar een aantal groepen energiedragers. Deze gegevens zijn weer opgesplitst naar verschillende type afnemers zoals energiebedrijven en energie-afnemers. Voor de verschillende soorten energiebedrijven is het verbruikssaldo opgenomen naar groepen energiedragers. In de afnemers zijn 4 hoofdsectoren te onderscheiden, respectievelijk de industrie, transport, huishoudens en de overige gebruikers. Op dit niveau (2) is er voor de afnemers onderscheid gemaakt in type verbruik (verbruikssaldo, omzettingssaldo en finaal verbruik) naar groep van energiedragers. Op het volgende niveau (3) zijn meer gedetailleerde gegevens ingebracht zowel t.a.v de energiedragers, soorten verbruik als afnemers. Met name is bij de industrie onderscheid gemaakt naar bedrijfstak (vanaf 1993: 14). Op dit niveau is ook in meer detail het verbruik van de overige afnemers, huishoudens en transport vastgelegd. Tot hier is de relatie tussen de niveau s eenduidig d.w.z. een optelling op een bepaald niveau leidt tot hetzelfde verbruik als gegeven op het naast hogere niveau. Wel moet hierbij worden opgemerkt dat bij een verdere afbouw dit niet meer het geval is. De oorzaak hiervan tweeledig. Enerzijds worden de verbruikgegevens op andere wijze waargenomen dan in de energiestatistiek. De tweede reden is dat de gegevens afkomstig worden van niet CBS-bronnen, waardoor deze een fragmentarisch karakter krijgen en niet altijd consistent zijn. In bijlage E is een overzicht opgenomen van de bronnen met grijze data waaruit wordt geput. Segmenten Om de beschikbare gegevens toch een plaats te kunnen geven in de database is reeds in de voorloper van de NEEDIS-structuur het begrip segment geïntroduceerd. Als voorwaarde geldt dat de energiegebruikers binnen een segment een redelijk homogeen karakter dienen te hebben ten aanzien van hun activiteit. Om te onderzoeken in hoeverre dit binnen de diverse sectoren opgaat zijn voor 25 sectoren (zowel industriële als overige) studies uitgevoerd. Hiermee werd het tevens mogelijk de lagere delen van de piramide te kunnen vullen. Het is gebleken dat hiermee aanvullende informatie kan worden verkregen, omdat het energiegebruik binnen segmenten doorgaans niet door het CBS wordt waargenomen. Functies Binnen zo n segment kunnen processen worden onderscheiden waarmee een bepaalde deelactiviteit wordt uitgevoerd. In het handboek is daartoe het begrip functie verder uitgewerkt. In de database is daarom de van diverse energiefuncties, zoals bijvoorbeeld drogen, indampen en reinigen, het specifiek energiegebruik vastgelegd. Een aparte functie is de opwekking van elektriciteit m.b.v. warmte/kracht. Installaties Het uitvoeren van een functie vereist installaties. Zo'n installatie eist energie in de vorm van elektriciteit of stoom of vraagt brandstof als invoer. Een installatie kan weer één of meer apparaten bevatten. Indien gegevens over het energiegebruik door installaties bekend zijn deze in de database opgenomen waarbij er steeds voor is gezorgd dat een rela- 12

13 NEEDIS als product tie met segmenten en sectoren zoals opgenomen op de hogere niveaus van de piramide aanwezig is. Het is niet de bedoeling van NEEDIS gegevens over individuele bedrijven en hun installaties op te nemen. Wel zijn de bestanden aanwezig die zijn gevormd in het kader van de EmissieRegistratie Lucht. Hierin zijn met name gegevens te vinden over het energiegebruik op installatieniveau. Vanzelfsprekend kunnen hieruit alleen op geaggregeerd niveau gegevens naar buiten worden gebracht. Slechts op In de eerste plaats zijn er publicaties waarin het energiegebruik van een bedrijf of instelling wordt genoemd. Overige gegevens Naast bovengenoemde gegevens, die altijd per categorie worden gegeven, zijn er gegevens die categorieoverschrijdend zijn. Het betreft hier dan gegevens over graaddagen, prijzen en energie-inhoud van energiedragers, subsidies en belastingen. 2.3 De bronnen Naast de CBS-data wordt dankbaar gebruik gemaakt van grijze data. Deze term is geïntroduceerd om aan te geven dat hieronder data worden verstaan welke niet via de reguliere CBS-statistieken worden waargenomen, doch welke worden aangetroffen in diverse bronnen. Als NEEDIS-bronnen worden onderscheiden: CBS-publicaties. Het merendeel betreft periodieke publicaties, daarnaast zijn er enkele met een incidenteel karakter. Overige publicaties. Hierbij zijn de meeste afkomstig uit studies, welke zijn verricht met het op dat moment specifieke doel. Gezien het doel van NEEDIS wordt in de eerste plaats gekeken naar kwantitatieve informatie. Kwalitatieve informatie is er veelal toegevoegd in de vorm van achtergrondinformatie (procesbeschrijvingen etc.). Om inzicht te krijgen in de omvang, diepgang en beschikbaarheid van grijze data zijn 23 sectoren o.a. met dit gezichtspunt aan een onderzoek onderworpen. In bijlage D zijn de samenvattingen hiervan opgenomen, waaraan een lijst van geraadpleegde bronnen met een periodiek karakter is toegevoegd. Analyse van de gehanteerde bronnen uit de sectorrapportages leverde het volgende beeld: 13

14 14. Augustus jaar NEEDIS Bron Type Aantal uniek Aantal gerefereerd 1 CBS Periodieke publicaties Incidentele publicaties 3 3 Grijze data Periodiek karakter Incidenteel karakter Overig Ondersteunende documenten Referenties Gebaseerd op 23 sectorrapporten Daarnaast worden voor de overige niet in NEEDIS-rapporten beschreven sectoren diverse bronnen aangehaald. Hierbij zijn er 31 met een periodiek karakter. In totaal kunnen er zo 128 als periodiek worden aangemerkt. In de tabel wordt melding gemaakt van 237 unieke grijze databronnen met een incidenteel karakter. In deze studies wordt op een of andere wijze melding wordt gemaakt van energieverbruik, in combinatie met de bijbehorende activiteit zoals de hoeveelheid melk die is ingedampt, het aantal stenen dat is gedroogd of de hoeveelheid papierpulp die is geproduceerd. Deze individuele gegevens zijn in de database vastgelegd met vermelding van de bron. Omdat niet alle gegevens kunnen worden overgenomen, krijgen deze verwijzingen tevens de functie van meta-gegevens. Ook zijn er studies waarin voor een groot aantal processen gegevens over energiegebruik zijn uitgezocht en beschreven. Genoemd kunnen worden SPIN (Samenwerkingsproject Procesbeschrijvingen Industrie Nederland), het onderzoek Besparingspotentieel 2015 van TNO en de rapporten uitgebracht in het kader van het Nationaal Onderzoekprogramma Hergebruik van Afvalstoffen. Opgemerkt dient te worden dat de sectoren die een meerjarenafspraak hebben afgesloten kunnen aangeduid worden met een aparte status, omdat het karakter van een mja gelegen is in het verklaren van de ontwikkeling van het energieverbruik; het hoofddoel van NEEDIS. In hoeverre de rapportages in het kader van de mja s openbaar zijn of zullen worden is momenteel onderwerp van overleg. Tot augustus 1998 zijn er 43 mja s afgesloten met 29 industriële sectoren, 9 branches en bedrijven in de utiliteitsbouw, 2 bij de energieconversiebedrijven en 3 in de agrarische sector. Hiervan kunnen er 26 (70%) gekoppeld worden aan een NEEDIS-sectorrapportage. Bij de bronvermelding in de samenvatting van deze rapportages is dit aangegeven met een. Gesignaleerd kan worden dat de huidige op gang komende reeks van milieujaarverslagen een relevante bron kan gaan vormen. Deze verslagen hebben echter betrekking op individuele bedrijven, maar de binnen de structuur van de database heeft dit een logische plaats, inclusief de meta-functie van de bronvermelding. Deze droge opsomming van aantallen bronnen moet gezien worden in het licht van het belang van grijze data. Het is gebleken dat de tijdreeksen de kracht van NEEDIS zijn, aangevuld met de reeds aangestipte additionele meta-informatie. Opgemerkt dient te worden dat in de afgelopen jaren vanuit het CBS steeds meer gegevens op detailniveau 14

15 NEEDIS als product gepubliceerd worden of op verzoek verstrekt worden. Daarbij geldt echter dat consistentie in de gegevens nog onvoldoende is, met name ten aanzien van factoren die het energiegebruik moeten verklaren. Tevens hoort hier de opmerking, dat bij teruglezing van het onderdeel adviezen voor monitoring in de samenvattingen van de sectorrapportages nagenoeg alle auteurs nader onderzoek aanbevelen. Hierbij speelt wellicht een rol dat vanuit een specialistische sectorkennis altijd de wens leeft om alles in kaart te willen brengen. Toch moet bij dit soort adviezen telkenmale een afweging gemaakt worden tussen de noodzaak voldoende verklarende factoren beschikbaar te hebben en de kosten en enquêtedruk. De beheerder van NEEDIS ECN-Beleidsstudies is - mede vanwege zijn functie in het informatienetwerk - in de gelukkige omstandigheid dat nagenoeg alle bronnen reeds op het schap voorhanden ligt. Daarnaast worden periodiek aanvullende meer op NEEDIS toegesneden publicaties aangevraagd, welke in de loop van de jaren hun nut hebben bewezen. Daarmee kan adequaat worden ingespeeld op de gestelde vragen. 2.4 Het product NEEDIS als product is voor de gebruiker herkenbaar als: De database, bereikbaar via de intermediair op de speciale NEEDIS-telefoon. De sectorstudies, gebaseerd op de NEEDIS-structuur. NEEDIS is vanuit een database-systeem geëvolueerd tot een vraagbaak, omdat wederom duidelijk is geworden dat gegevens pas informatie worden als deze in onderlinge verbanden wordt gebracht. Daarbij zijn inconsistenties zeer verstorend. NEEDIS heeft tot opdracht hier oplossingen voor aan te reiken. Deze state of the art mag niet eindigen zonder antwoord op de vraag of dit voldoet aan wat gewenst wordt. Hoe gaat de gebruiker hier mee om? Deze vraag wordt beantwoord vanuit enkele statements: Niet mag uit het oog worden verloren dat de klant de onderzoeker is, die gebaat is bij zowel gegevens als informatie. Gegevens zijn om niet beschikbaar. Dit is in zijn algemeenheid het geval met openbare data, die tegen drukkosten worden aangeboden. Resteert de vraag of bij het verkopen van het product NEEDIS de onderzoeker bereid is hier geld voor te betalen 2. Wat wordt er gemist? Het blijkt aan de hand van de enkele uitgewerkte NEEDIS-verbruiksanalyses, dat deze van groot nut zijn en een veel belangrijker rol zouden moeten spelen 3. Zijn er alternatieven?!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 2 In de bijlage Levenscyclus NEEDIS is in 1996 de beslissing om NEEDIS onder nagenoeg gelijke condities te continueren o.a. gebaseerd op de overweging dat NEEDIS als commerciële activiteit niet kan bestaan. 15

16 14. Augustus jaar NEEDIS Zonder tussenkomst van de beheerder zou een NEEDIS-databank alleen via een verdergaande automatisering gerealiseerd kunnen worden. De inspanning om de diversiteit van grijze data in te brengen weegt echter niet op tegen de incidentele daarop toegespitste vragen. Waarom dan toch NEEDIS? Gezien de in dit rapport genoemde kenmerken is het - alles overziende - legitiem de telkenmale teruggekomende rol van de intermediair in combinatie met de meta-functie over grijze data als onlosmakelijk onderdeel van de database te beschouwen. Dit laatste kan vervolgens omkaderd worden als het product NEEDIS.!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! #!Dit paste echter niet in de doelstellingen van de participanten van NEEDIS en daarmee binnen het financiële draagvlak. 16

17 NEEDIS als product 17

18 21. Bijlage A. LEVENSCYCLUS NEEDIS Acht jaar NEEDIS heeft geleid tot een energieinformatiedienst dat z n bestaansrecht heeft bewezen. De maatschappelijke functie is in de afgelopen jaren door de energiesector met steun van de participanten in de Stichting NEEDIS (Sep, Gasunie en het Ministerie van Economische Zaken) in de lucht gehouden. Nu, medio 1998 is het besluit gevallen dat de participatie van Sep en Gasunie in de Stichting zal worden beëindigd en deze eind 1998 wordt opgeheven. Dit wordt ingegeven door de wens deze buitenschoolse activiteiten, die niet meer passen in de kernactiviteiten, af te stoten. Dit proces is versneld door de krachten rond NEEDIS (participatie, mja-gegevens) die een negatief stempel hebben gedrukt op het bereikte. Het beschikbare komende jaar zal dan ook moeten worden aangewend om vanaf het jaar 2000 met nieuw elan dit bestaansrecht waar te maken. Het is mogelijk dat delen van de database als onderdeel van de CBS Statlab-activiteiten een plaats gaan vinden. Het gebruik van grijze en/of meta-data zal hier toch op een of andere wijze een plaats in moeten vinden. Dit is wellicht weer een kern waaromheen een NEEDIS nieuwe stijl kan gaan functioneren. 1. INLEIDING Wordt vanuit de geschiedenis gekeken naar NEEDIS, dan worden achtereenvolgens aangetroffen als uitvoerende partijen: het CE (Centrum voor energiebesparing en schone technologie), BSO, Novem, Ecofys/ECN en ECN. De evolutie van de namen van het systeem wordt aangegeven door achtereenvolgens NEVIS, NEEVIS en tenslotte NEEDIS. Als start van NEEDIS is 1989 aan te geven, toen circuleerden diverse initiatieven op het gebied van de ontwikkeling van Nationale Energie Databanken : TNO in opdracht van EZ, een voorstel van Novem aan EZ (met een mogelijke participatie van Sep) en de verkennende studies van het CE. Per kenmerkende tijdsperiode (soms bepaald door de uitvoerenden, dan weer door het verschijnen van een definitief beleidsstuk zal in het volgende hoofdstuk een chronologisch verslag worden gedaan. 2. CHRONOLOGISCH ONTWIKKELING 1989: Sep-initiatief Medio 1989 is sprake van een voorstudie naar een Nationaal Elektriciteit Verbruiks Informatie Systeem (NEVIS) in opdracht van de Sep 4, uitgevoerd door het CE. De naam geeft reeds aan, dat de aandacht allereerst is gericht op: De ontwikkeling van een datasysteem over besparingsgegevens uit het verleden, opdat partijen dezelfde uitgangspunten gebruiken als indicaties worden gegeven over de toekomstige besparingsmogelijkheden. Aangeven van mogelijkheden voor gebruikers op welke wijze de elektriciteit effectiever kan worden aangewend.!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 4 Deelnemers in deze fase: J.M. v.d. Berg en M.A.P.C. van Loon van de Sep, terwijl vanuit het CE P.H. van Gemert bij het project betrokken is. 18

19 19. Bijlage 20. Levenscyclus NEEDIS Een schatting te maken van het besparingspotentieel in Nederland. De nationale elektriciteitsvraag nauwkeuriger te prognotiseren. In het Sep-jaarverslag 1988 is aangegeven dat er dringend behoefte bestaat aan een dergelijke database om de grote verschillen in interpretatie van de cijfers te verminderen. Voorts is er een goede uniforme systematiek gewenst om besparingen te beschrijven. Door gegevens omtrent gebruik en besparing op een centrale plaats bijeen te brengen kunnen deze doelen worden verwezenlijkt. Omdat de informatie tot dan fragmentarisch bij diverse instanties aanwezig is, kan een verspilling worden voorkomen. In de concept rapportage (juli 1989) van de studie Op weg naar een nationaal elektriciteitsverbruiksinformatiesysteem komen aan de orde: Standaardindeling naar verbruikssectoren en toepassingen. Bronnen voor informatie met name t.a.v. (penetratie van) besparingsmogelijkheden. Ten aanzien van het eerste punt wordt reeds aangegeven dat de SBI-indeling 74 niet voldoet en worden voorstellen voor een herziening van de bedrijfsindeling voorgesteld. Of de huidige SBI 93-indeling hier aan tegemoet komt gaat te ver voor deze rapportage. Uit de verwijzingen naar bronnen voor het tweede punt blijkt dat hier nog veel pionierswerk verricht dient te worden. VEEN-participatie Op basis van de resultaten van de verkennende studie wordt de VEEN betrokken bij de activiteiten voor het oprichten van een Elektriciteits database. In een organisatievoorstel is er sprake van dat 3 à 4 man NEVIS zal bemannen. Naast medewerkers van Sep en VEEN zal het CE worden ingeschakeld, gelet op hun huidige werkzaamheden en affiniteit voor dit onderwerp. Informatie vanuit NEVIS zal geleverd worden aan een adviesgroep INNOVATIE, bestaande uit VEEN, Sep, CE, TNO etc, welke vervolgens weer informatie doorspeelt aan Novem en EZ. 1990: Geboorte NEEVIS In het definitieve rapport van het CE (januari 1990) wordt voor het eerst gewag gemaakt van NEEVIS: Nationaal Energie Efficiency en Verbruiks Informatie Systeem. De taakverbreding leidt tot de aanbeveling samenwerking te zoeken met andere belanghebbende partijen. Doel is nu informatie te verkrijgen over: De huidige gemiddelde efficiency van het verbruik, De gemiddelde en hoogst beschikbare efficiency van nieuwe toepassingen. Op gebied van de bestuurlijke aspecten wordt voorgesteld dat Sep/VEEN het initiatief neemt voor het oprichten van een stichting. In de concept oprichtingsstatuten van NEEVIS komt het Ministerie van Economische Zaken als participant om de hoek kijken. In de startfase van NEEVIS levert het CE een interim manager. Organisaties en personen die relevante databanken beheren (VEGIN, CPB, VvKK, CBS, ESC, ETDE, CADDET) reageren positief op het initiatief in deze fase. Wel wordt in deze meer concrete fase geconstateerd dat de verschillende informatiestromen zeer ongelijksoortig zijn en soms onvolledig en/of onbruikbaar. Met name over efficiency- en technologie-ontwikkeling is vrijwel alleen meta- en bibliografische informatie beschikbaar. 19

20 17. augustus jaar NEEDIS In dit stadium besluiten de initiatiefnemers Sep en VEEN de ontwikkeling van de elektriciteitsdatabase uit te breiden naar de ontwikkeling van een meer algemene energiedatabase met participatie van VEGIN en Gasunie. Het doel van NEEVIS blijft de hoogte en de ontwikkeling van het nationaal energiegebruik te beschrijven in de vorm van een openbare databank. Hoofddoel van NEEVIS is het verzamelen en verstrekken van gegevens over energiebesparing en energie-efficiency. Dit zal bereikt moeten worden via de volgende doelstellingen: Openbare gegevens een grotere toegankelijkheid en toepasbaarheid krijgen. Een betere afstemming over de betekenis van gegevens wordt bereikt. Een rangschikking van de gegevens op basis van een set geüniformeerde definities wordt verkregen. Definities en bouwstenen worden verkregen teneinde de participerende organisaties en andere geïnteresseerden inzicht te geven in energiebesparingen. De behoefte aan zo n als bovenbeschreven databank bestaat al geruime tijd, met als reden dat er meer eenduidig basiscijfermateriaal voorhanden komt. Cijfermateriaal is vanzelfsprekend beschikbaar via het Centraal Bureau voor de Statistiek, maar hiermee zijn niet alle levende vragen te beantwoorden. Er is daarnaast ook behoefte aan gegevens over bijvoorbeeld verbruiksgegevens, penetratiegraden en informatie over energiezuinige apparatuur. Deze laatste voorbeelden mogen echter ook weer niet op zich zelf beschouwd worden, maar dienen in samenhang met de CBS-gegevens te worden geïnterpreteerd. Op deze wijze wordt inzicht verkregen naar de effectiviteit van concrete maatregelen. De invulling van het systeem zal geschieden op basis van diverse gegevenssoorten, waarvoor een definitie van relevante kenmerken dient te worden vastgelegd. Het is reeds april 1990 geworden en de activiteiten in deze definitiefase zijn er op gericht begin 1991 NEEVIS van start te laten gaan. In een werkgroep (opgericht mei 1990) bestaande uit medewerkers van Sep, VEEN, VEGIN, Gasunie en EZ wordt het probleemgebied rond de oprichting en inrichting van NEEVIS in kaart gebracht. Als aanvullende doelstelling komt naar voren de toename in betrouwbaarheid van omzetprognose. De resultaten van de werkgroep zijn vastgelegd in een definitiestudie, waarbij gebruik wordt gemaakt van de in juli 1990 van de hand van het CE verschenen rapport Structurering van gegevens om te komen tot een NEEVIS. Het tijdschema laat nu als startdatum april 1991 zien. Tevens wordt besloten om een gefaseerde start te maken om de participanten duidelijkheid te bieden over de verwachtte meerwaarde. Op basis van de vastgelegde overwegingen wordt eind 1990 besloten tot het verlenen van een opdracht Prototyping NEEVIS aan BSO na offertevergelijking van meerdere aanbieders. 1991: BSO Op 10 december 1990 verschijnt er een gezamenlijk persbericht van het Ministerie van Economische Zaken, N.V. Nederlandse Gasunie. N.V. Sep, VEEN en VEGIN, waarin een studie wordt aangekondigd naar een Nationale Databank voor Energiebesparing. Deze 20

21 19. Bijlage 20. Levenscyclus NEEDIS haalbaarheidsstudie is door de Stuurgroep 5 NEEVIS opgedragen aan BSO te Apeldoorn. De studie dient uiterlijk in het voorjaar van 1991 te zijn voltooid. Om met NEEVIS het volgen van energiegebruik en -besparingen mogelijk te maken, alsmede inzicht te bieden in het deel van de besparingen dat bij de huidige stand van zaken nog verwezenlijkt kan worden, dient een sectorindeling, functie-indeling en een consistent definitiestelsel opgesteld te worden, dat aan het beoogde datasysteem ten grondslag ligt. Daarbij dient op elke niveau van verbijzondering aansluiting te zijn aan de CBSsystematiek. Uitgangspunt is dat in de databank historische en actuele energiegegevens worden opgenomen. De gegevens zijn afkomstig van de deelnemende organisaties en van derden, zoals brancheverenigingen en onderzoeksinstellingen. De opdracht van BSO heeft vooral betrekking op het raamwerk van de databank en het definiëren van energiegegevens in het kader van een multi-cliënt databank. Tevens dient aangegeven te worden welke bronnen ingebracht kunnen worden. Uit de verslagen van de Projectadviesgroep is te lezen dat in de eerste fase wordt gewerkt aan de producten: een energiemodel, een globaal logisch datamodel plus begrippen en definities. De contouren van het latere begrippenhandboek bekend als de NEEDIS-structuur komt hier al om de hoek kijken. Het model zal worden opgezet aan de hand van diverse interviews, waarbij o.a. aan bod komen de beschikbaarheid van informatie, de herkomst en status hiervan. Tevens blijkt dat veel aandacht wordt besteed aan de mogelijkheden van de BEK- en BAK-onderzoeken om te dienen als basis voor een prototype. Het blijkt dat bij de vormgeving in het kader van de Proefontwikkeling dat bij gebruikmaking van een op een relationeel netwerk gebaseerde database een veelheid van definitieproblemen om de hoek komt kijken. In deze periode worden ook de eerste contouren van een organisatieopzet zichtbaar. Daarbij moet worden aangetekend dat er nog steeds van wordt uitgegaan dat de bemensing van het NEEVIS-bureau door middel van detachering vanuit de participanten zal plaatsvinden. In het samenwerkingsverband wordt de advisering en goedkeuring van jaarplan en budget geregeld via respectievelijk een Begeleidingsgroep en een Stuurgroep. Nu het tot besluitvorming moet komen om een samenwerkingsverband met een eigen rechtspersoonlijkheid (in de vorm van een stichting), komen er van diverse participanten officiële standpunten dat zij positief staan ten opzichte van de nagestreefde opzet, maar dat een gefaseerde opbouw noodzakelijk wordt geacht. Tevens wordt nu reeds aangestipt dat - naast de reguliere CBS-energiegegevens - het zwaartepunt van de databank zal liggen op reeds beschikbare gegevens van de participanten. Daarbij zijn de deelbelangen (huishoudelijke versus zakelijke markt) van cruciaal belang. Om deze scheiding van belangen in stand te houden wordt zelfstandig onderzoek onder de vlag van NEEVIS dan ook als ongewenst bestempeld.!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 5 Leden van de Stuurgroep waren: M.A.P.C. van Loon (Sep), G.G. Groenewegen (VEGIN), D. v.d. Weerd (VEEN) G.R.J. Hagevoort (Gasunie) en E.O. Weeda (EZ). Daarnaast was er een Project Adviesgroep actief met: J.M. v.d. Berg (Sep), W.A.P. Jost (VEGIN), A.T. Sypkens Smit (VEEN), G.D.A. Wolthuis (Gasunie) en A.C. v.d. Zwan (EZ). 21

22 17. augustus jaar NEEDIS Onderwijl heeft BSO eind augustus op basis van de uitgevoerde proefontwikkeling -een vervolgopdracht gekregen voor Realisatie Informatiesysteem Huishoudelijke Sector om te onderzoeken hoe een sector - waar veel over bekend is - kan worden opgenomen in het NEEVIS-systeem. Novem 6 komt nu voor het eerst in beeld doordat er opdracht wordt gegeven een onderzoek te verrichten naar relevante bronnen met gegevens voor vulling van NEEVIS. Het prototype NEEVIS is onderwijl ook reeds aan mutaties onderworpen. De functionaliteit laat o.a. op 6 niveaus het energiegebruik per energiedrager zien, maar onduidelijk is in hoeverre dit model daadwerkelijk gevuld zal raken met data. Eind 1991, een jaar na de geplande start van NEEVIS, is er nog steeds een discussie over het belang van NEEVIS in het licht van het brengen van verbetering in de onbevredigende situatie inzake informatievoorziening over energiegebruik en energiebesparing. Met name de onevenredige inbreng vanuit de vijf partners is aanleiding om een en ander nogmaals op een rijtje te zetten. Een stappenplan begin 1992 moet leiden tot het operationeel maken van NEEVIS in januari Cruciaal in het besluitvormingsproces is de vraag of de partner EnergieNed (voorheen VEGIN en VEEN) deelname aan NEEVIS zal continueren. 1992: Novem De rapportage van Novem over de beschikbare gegevensbronnen laat zien dat er vanuit de NEEVIS-participanten een inbreng van gegevens wordt voorzien van reguliere gegevens zoals: Statistisch jaarboek gasvoorziening, Elektriciteit in Nederland, CBSpublicaties, BEK en BAK en de gegevens van een nog te ontwikkelen monitoringssysteem voor de utiliteitsbouw (!). Een uitzondering is wellicht de dagbelastinggegevens (LEOBEL) van Sep en de volumegegevens van de Gasunie (op 3 of 4 digit-niveau). Naast deze inbreng van participanten is als testcase voor de sector glastuinbouw geïnventariseerd wat CBS, LEI-DLO, Gasunie, KNMI en het Centraal bureau van de tuinbouwveilingen kan bieden om verklarende factoren boven water te krijgen. Om hier handen en voeten aan te geven komt nu de voorbeeldpublicaties aan de orde en een begrippenhandboek om de daarbij gebezigde energiebegrippen gestalte te geven. Ter consultatie met het veld wordt voorgesteld om begin 1993 op basis van deze twee concrete voorbeelden een workshop te organiseren. Het genoemde stappenplan voorziet in de belangrijke bouwsteen van de database: het begrippenhandboek. Novem verzoekt de unit Beleidsstudies 7 van ECN samen met het bureau Ecofys offerte te doen. Dit resulteert in de eerste NEEVIS-versie van het handboek (december 1992). Tot slot is er in opdracht van Novem door E3T het rapport opgesteld: Aanzet tot selectiemethode voor NEEVIS. De contouren van een operationeel NEEVIS worden zichtbaar. Als voorbeeldrapportage zijn de sectoren Glastuinbouw (door LEI-DLO), Papier- en kartonindustrie van EEM Consult en Huishoudens (ECN-BS) beschikbaar. Soortgelijke sectorrapporten zouden kunnen worden opgesteld voor een groot aantal andere (sub)sectoren.!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 6 Van de zijde van Novem wordt als contactpersoon H.J. Vreuls genoemd. 7 ECN-ESC: J.M. Bais en Ecofys: K. Blok. 22

23 19. Bijlage 20. Levenscyclus NEEDIS De situatie overziend kan een balans worden opgemaakt in het licht van De kracht van NEEVIS. Vastgesteld wordt dat drie elementen van belang zijn, met daarbij de enkele kanttekeningen: De dekking van het energiegebruik door in het begrippenhandboek beschreven (sub)sectoren: Aangezien het vullen van de database niet in de eerste jaren kan worden bereikt zal een fasering uitgewerkt moeten worden. De mate waarin de in het begrippenhandboek aangeduide verklarende factoren ontwikkelingen in het energiegebruik kunnen typeren: Voor de industrie 75%, de bouw 60%, huishoudens 90%, terwijl voor de dienstensector geen schatting kan worden opgegeven. Dit resulteert in een dekking van 60 à 70% van het totale energiegebruik De betrouwbaarheid en vergelijkbaarheid van de data: Onderkend wordt dat er een systeem van kwaliteitswaarborg moet zijn. 1993: De aftrap Begin januari 1993 ligt er uiteindelijk de beleidsstukken voor: Vormgeving organisatie NEEVIS en Inbreng participanten. Voorgesteld wordt de juridische vormgeving in de vorm van een stichting te gieten. Tevens wordt een conceptbegroting gepresenteerd voor de jaren 1993 en Omdat vooral in de startfase de investeringskosten relatief hoog zijn, wordt aangestipt dat het wellicht te overwegen valt voorlopig af te zien van automatisering van NEEVIS, hoewel dit afbreuk zal doen aan de aanvankelijke opzet van een goed toegankelijke direct opvraagbare, openbare databank. De startbagage wordt daarnaast gevormd door het Begrippenhandboek en de voorbeeldpublicatie (januari 1993). Onderwijl heeft de Algemene Energieraad in het jaaradvies 1992 Is meten ook weten aangegeven dat voor monitor-activiteiten nog diverse bouwstenen ontbreken om met name onderscheid te kunnen maken tussen structuur- en besparingseffecten. De aanstaande oprichting van NEEVIS wordt in dit licht kort aangestipt, met name ten aanzien van monitoring op meso-niveau. Nu is het wachten op het fiat van de beoogde participanten om over te kunnen gaan tot de operationele fase. Helaas komt op 5 maart 1993 het bericht van EnergieNed dat het hoofdbestuur heeft besloten niet te participeren in NEEVIS. De resterende participanten: Gasunie, het Ministerie van Economische Zaken en Sep gaan door en nemen de volgende stap door het uitbrengen van een offerte-aanvraag voor het beheer en de vulling van NEEVIS uitgezet bij ECN-Beleidsstudies, Ecofys, Novem en TNO-MET. Zoals bekend is de opdracht medio mei 1993 gegund aan ECN. 3. LEVENSCYCLUS NEEDIS : NEEVIS/NEEDIS Startfase 23

24 17. augustus jaar NEEDIS De opdrachtverlening aan ECN-Beleidsstudies 8 leidt er toe dat de beheerder van de database op 1 juli 1993 is begonnen met de werkzaamheden, waarbij de feitelijke werkzaamheden 1 september van dat jaar van start zijn gegaan. De problemen rond de afkorting NEEVIS heeft het produceren van het benodigde drukwerk vertraagd en daarmee het uitdragen van de eigen identiteit. NEEVIS heeft een aangepaste naam gekregen: NEEDIS, wat staat voor Nationaal Energie Efficiency Data InformatieSysteem. Met de aankondiging van een workshop eind 1993 trad NEEDIS voor het eerst naar buiten. De aansturing van NEEDIS vindt plaats via een getrapt schema: het stichtingsbestuur 9, de ondersteunende werkgroep 10 NEEDIS bestaande uit vertegenwoordigers van de participanten aangevuld met een vertegenwoordiging van Novem 11 en een werkgroep met de zelfde vertegenwoordigers, waarbij de beheerder aan de beraadslagingen deelneemt. NEEDIS is aan de doelgroepen voorgesteld op een eerste workshop in november 1993, waarbij o.a. het begrippenhandboek onder de aandacht werd gebracht. Voor de communicatie werd er naast eigen opgestelde mailinglijsten een groeiende aantal geïnteresseerden toegevoegd. Hierbij spelen de verslagen van de workshops een niet te verwaarlozen rol (voor details zie bijlage 1: Workshops en seminars). Het werkplan voor de dit startjaar en het daaropvolgende tweede jaar bestond uit: Het inrichten van de database (in het inmiddels beschikbaar gekomen softwarepakket ACCESS op een personal computer). Het vormgeven van de NEEDISk. Het ten behoeve van sectoronderzoek uitwerken van een Opzet sectorrapportage en het begeleiden van de gecontracteerde onderzoeksbureaus In zijn over de volgende sectoren rapportages opgesteld: Anorganische chemie, Kunstmestindustrie, Zuivelindustrie, Gezondheidszorg, Metaalwarenindustrie, Elektrotechnische industrie, Bouw(nijverheid en -installaties) en Veevoeder (voor details zie bijlage 2: Sectorrapporten) Tijdens de tweede NEEDIS-workshop in het voorjaar 1994 werden de eerste opzet van de uit te voeren sectoronderzoeken besproken. Dit was tevens de gelegenheid de opvolger van het begrippenhandboek: De NEEDIS-structuur aan te kondigen. Veel aandacht is besteed aan het op de juiste wijze inpassen van warmte/kracht-koppeling. Tevens is getracht in deze tweede uitgave de teksten minder wetenschappelijk te maken en op deze wijze begrijpelijker voor een breed publiek.!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 8 Het ECN-BS team bestond uit: J.M. Bais, W.G. van Arkel, A.W.N. van Dril en J.C. Römer 9 Het stichtingsbestuur bestond bij oprichting uit: M.A.P.C. van Loon (Sep), L. Knegt (EZ) en P.L. Sterkenburgh (Gasunie). 10 De werkgroep bestond bij oprichting uit: J.M. v.d. Berg Sep (Voorzitter), F. Nobel (Sep) G.D.A. Wolthuis (Gasunie) en F.G.M. Wieleman van het Ministerie van EZ. 11 In de persoon van H.J. Vreuls 12 In de werkgroep is begin 1994 de plaats van F.G.M. Wieleman overgenomen door T. Kolkena van EZ. 24

25 19. Bijlage 20. Levenscyclus NEEDIS In een van de workshop afwijkende vorm is in het najaar een seminar georganiseerd, waarbij presentaties werden verzorgd met als onderwerpen: Een jaar NEEDIS: van haalbaarheid naar levensvatbaarheid NEEDIS en de sector studies: meer dan een invuloefening De NEEDIS-databank en de NEEDISk: gebruiks- en gebruikersmogelijkheden. Ten aanzien van de database kon geconstateerd worden dat de gehanteerde standaard database management structuur (DBMS) van het Microsoftpakket ACCESS voldeed voor de aan NEEDIS gestelde eisen. Met name de beheersbaarheid van de gegevens blijkt te voldoen. Gezien de toenmalige situatie wordt in het jaarverslag nogmaals benadrukt dat de mogelijkheid openblijft de gegevens over te dragen aan een andere beheerder In het voorjaar is een workshop georganiseerd waarbij over de op dat moment onderhanden zijnde sectorstudies van gedachten kon worden gewisseld aan de hand van tien sectorschetsen. Dit is gebeurt in vier werkgroepen: Industrie inclusief landbouw, Industrie overig en twee groepen gebouwde omgeving. Na afloop werd plenair gediscussieerd over enkele inhoudelijke punten zoals: duurzame energie, graaddagen en het genereren van energiekentallen voor ketenbeheer. Meer stof tot discussie gaf de vraag: Wat is de markt voor NEEDIS in zijn totaliteit. Wat zien de (sector)onderzoekers in NEEDIS. Dit wordt ingegeven door het gevoel dat NEEDIS wordt geraadpleegd door instanties die zich met energie- en milieubeleid bezighouden, door distributiebedrijven die beleidsonderzoek doen en door sectoronderzoekers. Er zijn echter nog veel meer instanties die zich bezighouden op dit gebied. NEEDIS bereikt deze groep nog niet goed. Daarom werd nogmaals toegelicht dat NEEDIS sectoronderzoek doet om uit te vinden welke verklarende factoren van belang zijn en wat er leeft binnen de sector. Dit leidt tot een inventarisatie van energiegegevens op een gemiddeld niveau, die worden tot stand komen door een aantal functies. Deze gebruiksgegevens worden vervolgens op een gestructureerde manier vastgelegd, zodat het energiegebruik op segment-, installatie- en functieniveau verklaart kan worden. NEEDIS tracht van boven naar onder te kijken, terwijl m.n. de distributiesector van onder naar boven via hun afnemers kijken. In hoeverre het informatiesysteem van enkele distributiebedrijven INCONU complementair is met NEEDIS blijft boven de tafel hangen. Wel wordt onderkent dat de distributiebedrijven weliswaar beschikken over data, maar niet de beschikking hebben over een goed gedefinieerde databank. Nu de eerste periode van het beheer van NEEDIS door ECN-Beleidsstudies in zicht komt, is een evaluatie over de afgelopen twee jaar op z n plaats met als centrale vraag: Geven de resultaten voldoende aanleiding om op dezelfde voet met NEEDIS door te gaan, zijn er aanpassingen nodig en zo ja waar? 25

26 17. augustus jaar NEEDIS Dit is beantwoord aan de hand van de volgende onderwerpen: Ontwerp databank De databank voldoet naar de mening van de beheerder aan de eisen consistentie, beheersbaarheid en overzichtelijkheid. De gegevens zijn voor de beheerder op toegankelijke wijze vastgelegd. Het is onder alle omstandigheden mogelijk de gegevens over te dragen aan een andere beheerder. De structuur De ombouw van Begrippenhandboek naar NEEDIS-structuur en een diepgaandere invulling ervan hebben geleid tot een acceptatie van de definities en structuren door de doelgroepen als ware het een standaard. Hiermee is een goede aanzet gegeven voor een algemene acceptatie van de NEEDIS-filosofie Sectorstudies Het karakter van de sectorstudies is na nader onderzoek veranderd. ECN-Beleidsstudies achtte het beter om ook meer aandacht te schenken aan de (historische en toekomstige) ontwikkelingen van de sector en de sectorale besparingsmogelijkheden en aan de eenheid van rapporteren. De sectorrapportages hebben daardoor nu een grote meerwaarde gekregen. De databank De databank is gevuld met data van niveau 1 tot en met niveau 3. Daarbij zijn de volgende data ingebracht voor de jaren 1983 t/m 1993 Totale energieverbruikscijfers Energiekosten Economische kentallen: Toegevoegde waarde Productiewaarde Aantal bedrijven Aantal werkzame personen Voor de industriële sectoren zijn zowel volgens SBI 74 als 93 per energiedrager de volgende energiedata vastgelegd: Verbruikssaldo Finaal verbruik voor energetische en niet energetische doeleinden Inzet en productie voor warmte/kracht-opwekking Inzet en productie voor overige opwekking Doelgroepen en -benadering en publicaties In de afgelopen twee jaar zijn er 4 mailings uitgevoerd en zijn er 4 bijeenkomsten georganiseerd. Het aantal contacten i.v.m. de databank bedroeg 175, waarbij gebruik wordt gemaakt van het eigen telefoonnummer voor NEEDIS: Het adressenbestand is uitgegroeid tot ca. 750 namen. Van de beschikbare publicaties zijn er meer dan 160 verkocht, voornamelijk aan energiedistributiebedrijven en onderzoeksinstellingen met als derde categorie de overheid. Op grond van bovenstaande resultaten heeft de Stichting NEEDIS ECN-Beleidsstudies opdracht gegeven om voor een tweede periode tot eind 1996 als beheerder op te treden. Omdat in de loop van 1995 de afgesproken reeks sectorrapporten nagenoeg gereed is, blijkt het steeds moeilijker hoogtepunten te identificeren om een mailing, workshop of seminar te organiseren. Daarom heeft er alleen in het najaar is een seminar plaatsgevon- 26

27 19. Bijlage 20. Levenscyclus NEEDIS den. Hierin zijn nieuwe uitingen van NEEDIS uitgedragen: de verbruiksanalyses. Aan de hand van drie sectoren (glastuinbouw, grafische bedrijven en detailhandel) is dit uitgewerkt met als conclusie dat bij nadere bestudering van de beschikbare cijfers en een diepgaandere confrontatie met diverse af te leiden verklarende factoren toch wel onverklaarbare afwijkingen kunnen worden vastgesteld : NEEDIS Consolidatiefase Ook de workshop voorjaar stond in het teken van verbruiksanalyses. Nu is de sector onderwijs onder de loep genomen. Als instrument voor toekomstige analyses is een prototype gedemonstreerd van een ontwikkelde applicatie in Excell. Tevens zijn de resultaten van twee sectorstudies: machine industrie, utiliteit en zakelijke dienstverlening gepresenteerd. Het moment is weer bereikt dat er besluiten moeten vallen over een verlenging van NEEDIS. Een rol speelt hierbij de oordeelsvorming over de opgebouwde (meer)waarde van NEEDIS. Daartoe is er voor het bestuur een beleidsstuk opgesteld: Evaluatie NEEDIS 1996 waarin gebruik is gemaakt van een enquête onder de gebruikers van NEEDIS, interviews van de werkgroep met enkele nauw bij NEEDIS betrokken partijen de een door de beheerder in juli opgestelde nota 3 jaar NEEDIS. Enkele opvallende punten uit de evaluatie zijn: De structuur en begrippenapparaat voldoen in ruime mate. De doelgroep is klein. Een zeer kleine groep gebruikers doet met enige regelmaat een groot beroep op NEEDIS voor het leveren van cijfers. Een groter deel van de doelgroep doet op incidentele basis een beroep op NEEDIS ten behoeve van incidentele vragen. Er moet worden vastgesteld dat de pogingen om de energiedistributiebedrijven in zijn totaliteit te betrekken bij NEEDIS geen succes hebben gehad. Vanuit het standpunt wat verliezen we hebben de volgende overwegingen een rol gespeeld om NEEDIS te continueren: Van NEEDIS als project kan nooit gesteld worden dat het af is. Wel moet geconstateerd worden dat een hoge dekkings- en verklaringsgraad niet te verkrijgen is tegen aanvaardbare kosten en medewerking van allen. De betrokkenheid van potentiële gebruikers is weliswaar gering, maar de reacties zijn positief. Er zijn duidelijke signalen dat er een dergelijke database zou moeten bestaan. Als commerciële activiteit zou NEEDIS niet kunnen bestaan. Geconstateerd wordt dat er om NEEDIS een nutsfunctie hangt. De participanten doen dit niet alleen voor eigen belang, maar ook omdat Nederland dit nodig heeft. Gezien de opgebouwde ervaring bij ECN-Beleidsstudies wordt besloten hen op exclusieve basis te verzoeken een offerte voor de periode 1997 t/m 1999 in te dienen.!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 13 In de Stichting NEEDIS heeft begin 1996 P.A. Boot van EZ de functie overgenomen van L. de Knegt. Medio 1996 heeft in de werkgroep T. Kolkena zijn taken overgedragen aan P.J. Aubert eveneens van EZ. 27