Opdat wij onze patiënten gerust kunnen zeggen:

Transcriptie

1 Opdat wij onze patiënten gerust kunnen zeggen: «U bent in goede handen» Preventie van nosocomiale infecties en beheersing van microbiële resistentie door de bevordering van handhygiëne. Een nationale campagne Programma docenten

2 Nosocomiale infecties verwikkelen 5 tot 10% van de opnames in acute ziekenhuizen 2

3 Handhygiëne Eerste algemene of «standaard» voorzorgsmaatregel voor de bescherming van de zorgverstrekker en de patiënt: door elke zorgverstrekker bij elke patiënt Eerste preventiemaatregel tegen overdracht van infecties: Handen Patiënt Patiënt Materiaal 3

4 Handhygiëne en preventie van overdracht van infecties 1847 Ignaz Semmelweiss Eerste epidemiologisch bewijs van het nut van handhygiëne als preventie van overdracht van infecties 4

5 5

6 Handhygiëne en beheersing van infecties JAAR AUTEURS DIENST RESULTATEN 1977 Casewell and Phillips Volwassenen IZA Vermindering van het aantal endemische Klebsiella infecties 1982 Maki Volwassenen IZA Vermindering van het aantal ziekenhuisinfecties 2000 Larson et al. Neonatologie Significant verminderen van VRE 2000 Pittet et al. Ganse ziekenhuis Vermindering van het aantal ziekenhuisinfecties en van MRSA 2004 Won Neonatologie Vermindering van het aantal ziekenhuisinfecties Guideline for HH in healthcare settings 6

7 Ziekenhuisinfecties: Incidentie en «kost» Gordts e.a., Noso-info 2006; 10(1):2-4 7

8 Meting van het correct uitvoeren van handhygiëne Alle ziekenhuiswerkers samen HUG, Genève, Pittet et al. Lancet 2000;356:

9 Impact handhygiëne-compliance Pittet et al. Lancet 2000;356:

10 Hoe groot schat u de impact van handhygiëne die van 45% compliance naar 68% compliance stijgt -op de infectieratio - op het optreden van MRSA? 10

11 Impact van een verbetering van de handhygiëne op nosocomiale infecties en beheersing van resistentie 1994: 48% 1997: 66% Prevalentie van infecties vermindert met 41% 1994: 16.9% 1998: 9.9% MRSA-verwerving vermindert met 56% 1994: 2.16/ patiënt-dagen 1998: 0.93/ patiënt-dagen 11

12 12

13 Residente flora Microbiologie: vooral Gram+ (CNS, Micrococcus propionibacterium, Corynebacterium sp.), ook Gram- (Acinetobacter sp., sommige enterobacteriën). Karakteristieken Beschermende flora met blijvend karakter Persoonsafhankelijk Vermenigvuldigt zich in de bovenste lagen van het epiderm Lage virulentie behalve op steriel weefsel of bij een vreemd lichaam. 13

14 Transiënte flora: belangrijkste oorzaak van kruisinfecties Microbiologie: Bacteriën: Gram+, Gram- Virussen Gisten Karakteristieken Flora met tijdelijk karakter Afhankelijk van de aard van de contacten Verblijft in oppervlakkige epitheellagen en vermenigvuldigt zich nauwelijks Pathogeniciteit hangt af van Soort kiem Hoeveelheid kiemen Virulentie Weerstand van gastheer 14

15 15

16 Handhygiëne 1. Wassen van de handen 2. Ontsmetten van de handen Hydro-alcoholisch ontsmettingsmiddel 3. Chirurgisch ontsmetten van de handen Hydro-alcoholisch ontsmettingsmiddel Antiseptische zeep 4. Gebruik van handschoenen 16

17 Voorbereiding van de handen Geen juwelen ter hoogte van handen en onderarmen (geen ringen / geen polshorloges) Kortgeknipte en zuivere nagels, geen kunstnagels Wondjes afgedekt door verband of handschoenen 17

18 Handhygiëne 1. Wassen van de handen 18

19 1. Wassen van de handen Handen wassen! Hoe? Handen wassen jaagt mij weg! Water + gewone zeep Mechanische werking Detergent 19

20 1. Wassen van de handen WASSEN VAN DE HANDEN = Mechanisch verwijderen van vuil en microorganismen ONTSMETTEN VAN DE HANDEN = Chemisch doden van micro-organismen 20

21 1. Wassen van de handen INDICATIES: Vóór aanvang van het werk of rustpauze. Na contact met eigen slijmvliezen of lichaamsvochten Na snuiten van de neus Na gebruik van het toilet Na visuele bevuiling 21

22 1. Wassen van de handen TECHNIEK: Uitvoering: Er wordt stromend water gebruikt met een matig debiet en een matige temperatuur De handen worden bevochtigd Er wordt een dosis gewone vloeibare zeep in de handpalm genomen door de hendel van de zeepdispenser met pols of elleboog in te drukken 22

23 1. Wassen van de handen TECHNIEK: Uitvoering: De handen worden gedurende minstens 10 seconden grondig ingewreven zodat alle delen van de handen (eveneens handrug, duim en interdigitale ruimten) worden bereikt De handen worden onder stromend water gespoeld tot vuil en zeepresten verwijderd zijn 23

24 1. Wassen van de handen TECHNIEK: Uitvoering: De handen worden afgedroogd met een papieren handdoekje De kraan wordt gesloten met pols of elleboog of door gebruik te maken van het papieren handdoekje 24

25 Handhygiëne 2. Ontsmetten van de handen 25

26 Alcohol om handen te ontsmetten: een oud concept! 1880: bactericide activiteit van ethylalcohol : huid antisepsis; alcohol 50% à 70% > alcohol 95% 1922: Inwrijven van de handen met isopropanol vermindert het aantal bacteriën op gecontamineerde handen : Price raadt aan: Inwrijven gedurende 3 min met alcohol 70% als chirurgische handontsmetting Inwrijven met alcohol 70% voor ontsmetting van besmette handen Price PB Arch Surg 1939, 38:

27 Vergelijking van de werking van verschillende producten voor handhygiëne Reductie log 10 Gewone zeep 2.7 Antiseptische zeep Isopropanol Procedure 1 Swiss - Noso 27

28 Alcohol vs antiseptische zeep Uit Swiss-Noso Reductie van de transiënte flora: Reductie van de residente flora : Ontsmetting met alcohol Wassen met antiseptische zeep 99,999% 99,9% 99% 50% Swiss - Noso 28

29 Sneller seconden om de handen te wassen tegenover 20 seconden om te ontsmetten met alcohol Voor een ploeg van 12 personen in een afdeling voor intensieve zorgen op een werkdag van 8 uur: Wassen Ontsmetten Tijd nodig 16 uur 4 uur Werkbelasting 17% < 5% Voss A & Widmer AF ICHE 1997;18:

30 Altijd binnen handbereik 30

31 P Betere opvolging Referentie Dienst Opvolging Opvolging voor na Graham 1990 ICU Australia 44% 59% Alzieu 1998 ICU France 37% 56% Bischoff 1998 ICU USA 33% 42% Pittet 2000 Hôpital Suisse 48% 70% Maury 2000 ICU France 42% 61% 31

32 Beter verdragen IRRITATIE DERMATITIS Ongeveer 20% van het ziekenhuispersoneel heeft er last van Roodheid, droge huid, schilfering, kloven, pijn De frequentie van voorkomen hangt af van: Ras Seizoen (winter > zomer) Individuele gevoeligheid Geslacht (vrouw > man) 32

33 Minder irritatiedermatitis: is bewezen! Hypothesen: Warm water: NEEN Zeep: NEEN Papieren handdoekjes: NEEN Vergelijking van de twee procedures: Water / zeep vs alcoholoplossing in gel: Eerste prospectieve gerandomiseerde studie vergelijkt de uitdroging en de irritatie door de twee technieken uitgevoerd door verpleegkundigen tijdens hun beroepsactiviteit Boyce JM. Infect Control Hosp Epidemiol 2000;21:

34 Effect van handalcohol op de huid Gerapporteerde schade Watergehalte van de huid Droog 6 27 OK OK Baseline 2 weken Baseline 2 weken Droog handalcohol water en zeep handalcohol water en zeep ~ Handalcohol geeft minder irritatie van de huid ~ Boyce J, Infect Control Hosp Epidemiol 2000;21(7):

35 Minder irritatiedermatitis: is bewezen! Score voor Score na 2 weken effect Gerapporteerde schade Zichtbare schade Watergehalte van de huid Water + zeep 2.0 ± ± 3.43 P< Alcohol 2.72 ± ± 1.82 P=.08 Water + zeep 0.59 ± ± 1.52 P=.05 Alcohol 0.55 ± ± 1.35 NS Water + zeep ± ± 5.40 P= Alcohol 24.77± ± 7.31 NS 35

36 Voordelen van handalcohol Doeltreffender dan water en zeep Ook werkzaam tegen nosocomiale pathogenen Snelle werking en snel uitgevoerd (30 seconden) Bevordert de naleving van handhygiëne Geen wastafel nodig Minder vervuilend voor het milieu Steeds binnen handbereik Minder irriterend voor de huid Boyce JM.Infect Control Hosp Epidemiol 2000;21: Daschner Fr. Am J Infect Control 2000;28:

37 LET OP! Alcohol reinigt niet, dus moeten de handen ook gewassen worden als ze bevuild zijn! 37

38 38

39 Effect van handontsmetting (handalcohol) op de huidflora Voor ontsmetting Na ontsmetting 39

40 Indicaties voor het ontsmetten van de handen indicaties voor handhygiëne 5 40

41 41

42 VÓÓR patiëntencontact 42

43 NA patiëntencontact 43

44 VÓÓR een zuivere of invasieve handeling 44

45 NA blootstelling aan lichaamsvochten of slijmvliezen 45

46 NA contact met de directe patiëntenomgeving 46

47 47

48 Geen juwelen, uurwerken, kunstnagels, nagellak, 48

49 Met een zakflacon Neem een ruime hoeveelheid handalcohol en wrijf de handen gedurende 30 seconden in op volgende wijze: 49

50 Met een pompflacon Neem een ruime hoeveelheid handalcohol en wrijf de handen gedurende 30 seconden in op volgende wijze: 50

51 1. Handpalm tegen handpalm 51

52 2. Rechter handpalm over linker handrug en omgekeerd 52

53 3. Handpalm tegen handpalm met de vingers van beide handen tussen elkaar 53

54 4. Achterkant van de vingers in de andere handpalm brengen en de vingers tegen deze Nationale handpalm Campagne U bent in goede handen heen en weer wrijven 54

55 5. Duim van elke hand inwrijven met palm van andere hand 55

56 6. Vingertoppen van elke hand draaiend inwrijven in palm van andere hand 56

57 Zones die vaak worden vergeten bij toepassing van handhygiëne L.J. Taylor, BRN, SMC, Nursing Times, January 12,

58 Effect van handontsmetting (handalcohol) op de huidflora Voor ontsmetting Na ontsmetting 58

59 Verschillende technieken Wassen Ontsmetten Gebruikt product Zachte zeep Alcohol oplossing Verwijderen van organisch materiaal + - Elimineren van de transiënte flora 90% % Elimineren van de residente flora geen effect 99% Duur 30 seconden seconden Huidirritatie + (+) Simon A.C., Louvain Med. 122: 75-81,

60 Verklaringen voor het niet naleven van handhygiëne Huidirritatie door de producten Geen toegang hebben tot wastafel of afwezigheid van benodigdheden (zeep, papier) Meer belang hechten aan de patiëntenverzorging Tijdsgebrek, personeelsgebrek Vergetelheid Geen druk vanuit de instelling of door oversten, collega s Scepticisme over de noodzaak van de maatregelen Larson E and Killien M, Am J Infect Control 1982;10:93 Zimakoff J et al. Am J Infect Control 1992;20:58 Sproat LJ et al, J Hosp Infect 1994; 26:137 Pittet D et al. Annals Intern Med 1999; 130:126 60

61 Nog meer redenen voor het niet naleven van handhygiëne: Risicoactiviteiten voor overdracht Arts zijn (versus verpleegkundige) Man zijn (versus vrouw) Hoge activiteitsindex Huidirritatie door desinfectantia Werken in een reanimatieafdeling Handschoenen dragen Werken op weekdagen (versus WE) Geen rolmodel Larson E and Killien M, Am J Infect Control 1982;10:93 Zimakoff J et al. Am J Infect Control 1992;20:58 Sproat LJ et al, J Hosp Infect 1994; 26:137 Pittet D et al. Annals Intern Med 1999; 130:126 61

62 Handhygiëne 3. Chirurgisch ontsmetten van de handen 62

63 3. Chirurgisch ontsmetten van de handen CHIRURGISCHE HANDONTSMETTING: MET EEN ONTSMETTENDE ZEEP MET EEN ALCOHOLISCHE OPLOSSING 63

64 3. Chirurgisch ontsmetten van de handen INDICATIES: Vóór elke heelkundige ingreep Vóór uitvoering van bepaalde invasieve technieken Vóór elke bevalling 64

65 Handhygiëne 4. Gebruik van handschoenen 65

66 4. Gebruik van handschoenen Het bevorderen van handhygiëne omvat ook het correct gebruik van handschoenen. Het gebruik van handschoenen vervangt geenszins de handhygiëne. Handschoenen beschermen de handen van de zorgverstrekker (AVM) en bijgevolg de patiënt (preventie van besmetting). Verwijder/vervang handschoenen zodra de indicatie verstreken is. - na contact met besmet materiaal - na contact lichaamsvochten ( en voorwerpen bevuild met lichaamsvochten ) en telkens zich een indicatie voor handen wassen of ontsmetten stelt. Ontsmet de handen onmiddellijk na het verwijderen van de handschoenen. 66

67 STERIELE HANDSCHOENEN AANGEWEZEN NIET-STERIELE HANDSCHOENEN AANGEWEZEN GEEN HANDSCHOENEN AANGEWEZEN 67

68 STERIELE HANDSCHOENEN AANGEWEZEN Chirurgische procedure, invasieve procedure (arteriografie, ); plaatsen van centraal veneuze katheter; plaatsen van blaassonde; bevalling; manipulatie van steriel materiaal; aseptische handelingen onder laminar airflow (bereiden TPN en cytostatica) 68

69 NIET-STERIELE HANDSCHOENEN AANGEWEZEN (als AVM) Potentiële blootstelling aan bloed, lichaamsvochten, secreties/ excreties en voorwerpen (zichtbaar) bevuild met deze vochten RECHTSTREEKS PATIËNTENCONTACT: contact met bloed; contact met slijmvliezen en niet-intacte huid; bloedname; plaatsen van een perifere intravasculaire katheter; verwijderen van intravasculaire katheter;vaginaal en anaal onderzoek; intiem toilet; endotracheale aspiratie ( no touch techniek); mogelijke aanwezigheid van besmettelijke micro-organismen (bv. MRSA,HIV, C. difficile) ONRECHTSTREEKS PATIËNTENCONTACT: opruimen van lichaamsvochten; ledigen van recipiënt met lichaamsvochten (bv. bedpan, urinaal, nierbekken); manipulatie of reiniging van gebruikte instrumenten (bv. pincet, kocher, schaar); manipulatie van voorwerpen (zichtbaar) bevuild met lichaamsvochten (bv. compres, beademingsslang); manipulatie van afval 69

70 GEEN HANDSCHOENEN AANGEWEZEN (als AVM) Geen potentiële blootstelling aan bloed, lichaamsvochten, secreties / excreties en voorwerpen (zichtbaar) bevuild met deze vochten RECHTSTREEKS PATIËNTENCONTACT: meten van parameters (bv. bloeddruk, temperatuur en pols); toedienen van SC en IM inspuitingen; wassen (excl. Intiem toilet) en aankleden van de patiënt; vervoer van de patiënt; zorg aan ogen en oren (zonder aanwezigheid van secreties); manipulatie van vasculaire leidingen (zonder lekkage van bloed), wondzorg ( no touch techniek) ONRECHTSTREEKS PATIËNTENCONTACT: gebruik van de telefoon; noteren van gegevens in het patiëntendossier; toedienen van orale medicatie; toedienen van voeding; opdienen en afruimen van patiëntenvoeding; bedopschik; toedienen van zuurstof (bv. bril, masker, sonde) / aërosol: contact met patiëntenmeubilair! Deze contacten vereisen wel handschoenen bij aanwezigheid van microorganismen die specifieke maatregelen vergen. 70

71 STERIELE HANDSCHOENEN AANGEWEZEN Chirurgische procedure, invasieve procedure (arteriografie, ); plaatsen van centraal veneuze katheter; plaatsen van blaassonde; bevalling; manipulatie van steriel materiaal; aseptische handelingen onder laminair airflow (bereiden TPN en cytostatica) NIET-STERIELE HANDSCHOENEN AANGEWEZEN Potentiële blootstelling aan bloed, lichaamsvochten, secreties/ excreties en voorwerpen (zichtbaar) bevuild met deze vochten RECHTSTREEKS PATIËNTENCONTACT: contact met bloed; contact met slijmvliezen en niet-intacte huid; bloedname; plaatsen van een perifere intravasculaire katheter; verwijderen van intravasculaire katheter; vaginaal en anaal onderzoek; intiem toilet; endotracheale aspiratie ( no touch techniek); mogelijke aanwezigheid van besmettelijke micro-organismen (bv. MRSA,HIV, C. difficile) ONRECHTSTREEKS PATIËNTENCONTACT: opruimen van lichaamsvochten; ledigen van recipiënt met lichaamsvochten (bv. bedpan, urinaal, nierbekken); manipulatie of reiniging van gebruikte instrumenten (bv. pincet, kocher, schaar); maniputatie van voorwerpen (zichtbaar) bevuild met lichaamsvochten (bv. compres, beademingsslang); manipulatie van afval) GEEN HANDSCHOENEN AANGEWEZEN tenzij aanwezigheid van besmettelijke micro-organismen overdraagbaar via contact) Geen potentiële blootstelling aan bloed, lichaamsvochten, secreties / excreties en voorwerpen (zichtbaar) bevuild met deze vochten RECHTSTREEKS PATIËNTENCONTACT: nemen van parameters (bv. bloeddruk, temperatuur en pols); toedienen van SC en IM inspuitingen; wassen (excl. Intiem toilet) en aankleden van de patiënt; vervoer voor de patiënt; zorg aan ogen en oren (zonder aanwezigheid van secreties); manipulatie van vasculaire leidingen (zonder lekkage van bloed), wondzorg ( no touch techniek) ONRECHTSTREEKS PATIËNTENCONTACT: gebruik van de telefoon; noteren van gegevens in het patiëntendossier; toedienen van orale medicatie; toedienen van voeding; opdienen en afruimen van patiëntenvoeding; bedopschik; toedienen van zuurstof (bv. bril, masker, sonde) / aërosol: contact met patiëntenmeubilair 71

72 Gebruik van handschoenen AANTREKKEN VAN HANDSCHOENEN: Kies het juiste type en de juiste maat van handschoenen Steek de handen in de handschoenen 72

73 Gebruik van handschoenen VERWIJDEREN VAN HANDSCHOENEN: Neem de buitenkant van de handschoen bij de pols / de handpalm vast Trek de handschoen binnenste buiten uit Hou de handschoen vast in de andere (gehandschoende) hand Schuif de (wijs)vinger onder de rand van de nog aanwezige handschoen (binnenzijde) Wikkel af vanuit de binnenzijde, waarbij een zak wordt gemaakt voor beide handschoenen Werp de handschoenen weg 73

74 «Hand washing is simple, effective infection control; so why won t people wash their hands?» G. Insberg 1972 «Handontsmetting met alcohol is 10 maal gemakkelijker en 100 maal doeltreffender om infecties te voorkomen. We hebben dus geen enkel excuus meer om dit niet toe te passen!» De werkgroep van de nationale campagne voor de bevordering van handhygiëne

75 Aanbevelingen van de Hoge Gezondheidsraad voor de preventie van ziekenhuisinfecties (in verwerking) Guideline for hand hygiene in healthcare settings WHO guidelines on hand hygiene in healthcare Recommandations françaises pour l hygiène des mains Hand hygiene, the crusade of the infection control specialist. Alcohol-based handrub: the solution! A. Simon, Acta Clin Belg. 2004; 59: Review HYGIËNE IN HET ZIEKENHUIS. Handboek infectiepreventie voor verpleegkundigen. M. Vande Putte. Acco Leuven, 2004, 240 p. Referenties 75