Wild van Zoogdieren. Laat je inspireren Richard Witte

Transcriptie

1 Wild van Zoogdieren Laat je inspireren Richard Witte

2 Kenmerken zoogdieren Zoogdieren zijn warmbloedige gewervelde dieren. Zoogdieren hebben een lichaamsbedekking die bestaat uit haren. Inwendige bevruchting De jongen worden voor de geboorte van voedsel en zuurstof voorzien door de placenta Alle NL zoogdieren baren hun jongen levend. Zij voeden hun jongeren met melk die uitgescheid word van de melkklieren. Heterodont gebit met 44 elementen. In elk kaakhelft aanleg voor: 3 snijtanden (aangeduid als I1, I2 en I3), om te bijten, 1 hoektand (aangeduid als C1), om het voedsel te grijpen en te scheuren, 4 valse kiezen (aangeduid als P1, P2, P3 en P4) en 3 ware kiezen (aangeduid als M1, M2 en M3), om te kauwen en malen. Zoogdieren bestaan uit zowel land-, zee- als vliegende dieren Zoogdieren bestaan uit zowel vleeseters, planteneters als alleseters. EN.

3 Kenmerken zoogdieren Naast de melkklieren heeft de huid van een zoogdier ook zweetklieren waarmee ze het lichaam kunnen afkoelen.

4 Zoogdieren waarnemen vaak moeilijk waar te nemen speciale hulpmiddelen als inloopvallen of batdetectors nodig s-nachts op pad arbeidsintensief

5 Waarom waarnemen Leuk om te doen Vergroot belevingswaarde eigen leefomgeving Soortenkennis Vaststellen veranderingen in tijd Basale kennis ten behoeve van bescherming Van 57 NL soorten staan er 24 op de Rode Lijst

6 De voorbereiding Welke soorten? Welke methode? Welke periode? Welk materiaal? Vergunning / toestemming!

7 Bronnen Zoogdieratlas Zoogdierdatabank Telmee / waarneming.nl (grijze) literatuur (kranten)artikelen Archief SBB/ NM / NHL / WBE s / ANV Archief Ecomare / Naturalis / Zoöl. m. Notitieboekjes leden KNNV, IVN, VWG etc.?

8 Welke methode? overdag PTT zichtwaarnemingen (DAZ) speuren naar sporen (verblijfplaatsen, uitwerpselen, vraatsporen, prenten) laat specialisten voor je werken: braakballen onderweg: verkeersslachtoffers huizenmarkt: nestkasten, burchten, holen bont dna: lokbuizen / haarvallen Enquête: bevraag kennissen / omwonenden s avond en s ochtend muizen met inloopvallen wat brengt uw kat? s nachts

9 Welke methode? overdag zichtwaarnemingen (DAZ) sporenonderzoek (verblijfplaatsen, uitwerpselen, vraatsporen, prenten) braakballen verkeersslachtoffers nestkasten / lokbuizen / haarvallen s avond en s ochtend muizen met inloopvallen wat brengt uw kat? s nachts vleermuizen (met batdetectors)

10 Welke methode? overdag zichtwaarnemingen (DAZ) sporenonderzoek (verblijfplaatsen, uitwerpselen, vraatsporen, prenten) braakballen verkeersslachtoffers neskasten / lokbuizen / haarvallen s avond en s ochtend muizen met inloopvallen wat brengt uw kat? s nachts vleermuizen (met batdetectors) cameravallen

11 Zoogdieren in NH ± 48 soorten zoogdieren (regelmatig) vastgesteld Insecteneters - Insectivora: spitsmuizen (5), egel (1), mol (1) Vleermuizen Chiroptera: gladneuzen (11), hoefijzerneuzen (0) Knaagdieren Rodentia: ware muizen (4), woelmuizen (6) beverratten (1), eekhoorn (1), bever (1) hamster (0), slaapmuizen (0) Haasachtigen Lagomorpha: haas (1), konijn (1) Roofdieren - Carnivora: marterachtigen (7), hondachtigen (1) wasberen (0), katachtigen (0) Evenhoevigen Artiodactyla: herten (3), zwijnen (0) Zeehonden Pinnipedia: zeehonden (2), walrussen (0) Walvisachtigen Cetacea: bruinvissen (1), vinvissen (1)

12 Rode Lijst NEDERLANDSE NAAM WETENSCHAPPELIJKE STATUS 2004 STATUS 2009 Vale vleermuis Myotis myotis bedreigd verdwenen uit het wild Otter Lutra lutra verdwenen uit het wild ernstig bedreigd Bruinvis Phocoena phocoena ernstig bedreigd bedreigd Boommarter Martes martes kwetsbaar kwetsbaar Franjestaart Myotis nattereri kwetsbaar kwetsbaar Gewone zeehond Phoca vitulina kwetsbaar kwetsbaar Noordse woelmuis Microtus oeconomus arenicola kwetsbaar kwetsbaar Tuimelaar Tursiops truncatus verdwenen uit het wild kwetsbaar Waterspitsmuis Neomys fodiens kwetsbaar kwetsbaar Grijze zeehond Halichoerus grypus gevoelig gevoelig Damhert Dama dama bedreigd gevoelig Bever Castor fiber (albicus) gevoelig gevoelig Bechsteins vleermuis Myotis bechsteinii gevoelig gevoelig Brandts vleermuis Myotis mystacinus gevoelig verdwenen uit het wild Eikelmuis Eliomys quercinus kwetsbaar ernstig bedreigd Euraziatische lynx Lynx lynx gevoelig verdwenen uit het wild Gewone hamster Cricetus cricetus (canescens) ernstig bedreigd bedreigd Grijze grootoorvleermuis Plecotus austriacus gevoelig verdwenen uit het wild Grote bosmuis Apodemus flavicollis gevoelig gevoelig Grote hoefijzerneus Rhinolophus ferrumequinum verdwenen uit het wild verdwenen uit het wild Hazelmuis Muscardinus avellanarius gevoelig verdwenen uit het wild Ingekorven vleermuis Myotis emarginatus bedreigd bedreigd Kleine hoefijzerneus Rhinolophus hipposideros verdwenen uit het wild ernstig bedreigd Veldspitsmuis Crocidura leucodon gevoelig gevoelig Wilde kat Felis silvestris verdwenen uit wild ernstig bedreigd

13 muizen, muizen en muizen spitsmuizen woelmuizen ware muizen

14 ken je soorten voor je gaat vangen spitsmuizen woelmuizen ware muizen

15 spitsmuizen gew. + 2-kl bosspitsmuis dwergspitsmuis 6-13 g huisspitsmuis 2½ -5½ g waterspitsmuis 6-15 g 9-25 g

16 gew. bosspitsmuis Vochtig koel habitat met ruige ondergroei Leeft s winters ondergronds (mierennesten) braakbal inloopvallen / lokbuizen

17 dwergspitsmuis Vochtig koel habitat met ruige ondergroei, ook duinen met voldoende bodembedekking Vroeg in middag al actief, vermijdt andere SM braakbal inloopvallen / lokbuizen

18 huisspitsmuis Halfopen tot open gebied, mijdt dichte bossen braakballen inloopvallen / lokbuizen zichtwaarneming geluid / sporen waterkant / greppels

19 waterspitsmuis schoon water met rijke macrofauna braakballen inloopvallen / lokbuizen zichtwaarneming geluid / sporen waterkant / greppels

20 waterspitsmuis

21 egel algemeen zichtwaarneming verkeersslachtoffers uitwerpselen (spoor) kleinschalig landschap, tuinen, bebouwing weinig in duinen en open polder

22 mol

23 vleermuizen Handvleugeligen. Opvallende bouw met lange armen, extreem lange vingers en achterpoten 180 gedraaid Voeden zich met vliegende insecten die ze met echolocatie opsporen Brengen overdag door in holten Overwinteren in bunkers en grotten, veelal binnen Kennen siezoenstrek, foerageertrek en zwermgedrag Paring in najaar, bevruchting in voorjaar! 1 jong / jaar Worden 10 keer zo oud als (spits)muizen: 5-10 jaar met max van 40

24 watervleermuis spanwijdte = 24-27,5 cm; kop/staart = 4,5 5,5 cm gew gr Seizoenstrek 150 km Zomerverblijf in boomholten Winterverbijf in grotten en bunkers Jachtgebied binnen 10 km verblijfplaats Foerageert boven kalm, open water (kanalen, meren)

25 meervleermuis spanwijdte = cm; kop/staart = 5,7-6,7 cm gew gr Seizoenstrek 300 km Zomerverblijf in gebouwen Winterverbijf in grotten en bunkers Jachtgebied binnen 30 km verblijfplaats Foerageert boven open water (kanalen, meren)

26 baardvleermuis spanwijdte = cm; kop/staart = 3,5-4,8cm gew. 4-8 gr Seizoenstrek < 100 km Zomerverblijf in gebouwen Winterverbijf in grotten en kelders Jachtgebied binnen 2-3 km verblijfplaats Foerageert halfopen en besloten landschap

27 laatvlieger spanwijdte = cm; kop/staart = cm. gew gr Seizoenstrek 50 km Zomerverblijf in gebouwen Winterverbijf in bunkers Jachtgebied binnen 12 km verblijfplaats Foerageert kleinschalig tot halfopen culruurlandschap

28 rosse vleermuis spanwijdte = cm; kop/staart = 6-8 cm gew gr Seizoenstrek 1500 km Zomerverblijf in spechtgaten Winterverbijf in boomholten, rotsspleten en spleten gebouwen Jachtgebied binnen 26 km verblijfplaats Foerageert kleinschalig tot halfopen culruurlandschap

29 gewone dwergvleermuis spanwijdte = cm; kop/staart = 3,6-5,1cm gew. 3,5-8 gr Seizoenstrek 20 km Zomerverblijf in gebouwen Winterverbijf in grotten en bunkers Jachtgebied binnen 1,5 km verblijfplaats Foerageert boven open water (kanalen, meren)

30 ruige dwergvleermuis spanwijdte = cm; kop/staart = 4,6 5,5 cm gew. 6-15,5 gr Seizoenstrek km Zomerverblijf in gebouwen en bomen Winterverbijf in diepe spleten. Jachtgebied binnen 6 km verblijfplaats Foerageert boven rietvelden, bos en oevers

31 Gewone grootoorvleermuis spanwijdte = cm; kop/staart = 4,2 5,6 cm gew. 4,6-11,3 gr Seizoenstrek 70 km Zomerverblijf in boomholten en zolders Winterverbijf in grotten en bunkers Jachtgebied binnen 1-2 (10) km verblijfplaats Foerageert bossen en kleinschalig cultuurgebied

32

33 haas iedereen zichtwaarnemingen sporen (legers, keutels, holen) akkers / weilanden duin H+/K-

34

35 konijn - Van origine Afrikaans woestijndier - Door Moren naar Spanje gebracht en door Kanifaten naar Nederland in 13 e eeuw Myxomatose VHS / RHD - Geen RL soort omdat het een jachtsoort is???

36

37 eekhoorn iedereen zichtwaarnemingen nesten duinen / zandlocaties

38 woelmuizen aardmuis noordse woelmuis g rosse woelmuis g veldmuis g g

39 rosse woelmuis Staart is vrij lang voor een woelmuis 35 60% van de kop / romplengte en tweekleurig De rugvacht is kastanjebruin met een kenmerkende rossige gloed; de flanken zijn grijsbruin, de onderzijde crèmekleurig tot grijs. De vachtkleur varieert met jaargetijde en herkomst; zo kan de Rosse woelmuis ook bleek zandkleurig zijn. Zomers roder De oren steken duidelijk uit de vacht Biotoop: voorkeur voor loof- en gemengd bos met een dichte struik- en/of kruidlaag; ook in jonge aanplant en in naaldbos. Daarnaast houtwallen, heggen, bosranden en parken.

40 woelrat De staart is kort en behaard en lang voor een woelmuis, namelijk 55 70% van de kop / romplengte De zeer dichte vacht is ruig, glanzend en vrij variabel van kleur, van zandkleurig grijsbruin tot vrijwel zwart; meestal roodbruin. Woelratten hebben vrij kleine ogen en oren die net uit de vacht steken, dat is het onderscheid met echte ratten grote ogen en oren. De jongen lijken een beetje op Noordse woelmuizen, de staarten achtervoetlengte van jonge woelratten zijn echter groter en de achtervoeten hebben 5 in plaats van 6 zoolkussentjes. Woelratten leven op ruig begroeide oevers van beken, rivieren, sloten, kanalen en (in mindere mate) meren. Vereiste waterdiepte van minimaal 20 centimeter en een oeverhoogte van maximaal 1 meter. Ze komen ook verder verwijderd van water voor in cultuurland, boomgaarden en dergelijke. Ze mijden doorgaans biotopen met sterk wisselende waterstanden.

41 noordse woelmuis Staart is relatief langer dan van de aard- en veldmuis, gemiddeld 40% van de kop / romplengte(32 51%) en tweekleurig. Vacht doorgaans donkerder dan de aardmuis; de bovenzijde is bruin tot bijna zwart, de onderzijde is donkergrijs. De vacht is lang en heeft een enigszins metaalachtige glans. De kop is breed; de oren steken vrijwel niet uit de lange vacht. De achterpoten zijn fors en donker, vaak met contrasterende witte nagels. Biotoop: (zeer) natte terreinen: rietland, moeras(bossen), drassige hooilanden, vochtige, zeer extensief gebruikte weilanden en vochtige oevervegetaties; ook in vochtige duinvalleien en periodiek overstroomde gebieden.

42 aardmuis Staart minder dan 33% van de kop / romplengte, en duidelijk tweekleurig De Aardmuis maakt een langharige en ruiere indruk dan de veldmuis; de haren zijn verschillend van lengte en hebben donkere punten, waardoor de vacht een enigszins borstelige indruk maakt. De rugzijde is grijs- tot donker kastanjebruin, de buikzijde (crème)grijs. De haren op de basis van de oren zijn vrijwel altijd langer dan 7,5 mm, waardoor de oorschelp meestal niet zichtbaar is. Vochtige terreinen; hoog grasland, hakhout, kapvlakten en bosaanplant, begroeid braakland, grienden, hoogveen, bosranden, vochtige heide, pijpestrootjevelden en moerassen.

43 veldmuis Staart minder dan 33% van de kop / romplengte De vacht maakt een kortharige, gladde indruk; de haren zijn alle ongeveer even lang. De rugzijde is dof geel- tot bruingrijs, lichter dan aardmuis, de buikzijde vuilwit tot lichtgrijs. De haren op de basis van de oren zijn korter dan 7,5 mm, waardoor er altijd een gedeelte van de oorschelp zichtbaar is. De veldmuis bevind zich het liefst in kort, niet te vochtig gras-, wei- of akkerland, boomgaarden, wegbermen en dijken, voornamelijk in open cultuurlandschap.

44 ware muizen dwergmuis huismuis 4-12 g g bosmuis bruine rat g g

45 ware muizen: dwergmuis eenvoudig te herkennen soort spejeproppen Inloopvallen / kat dwergmuis; nesten rietvelden, hoogopgaand gras en zegge

46 eenvoudig te herkennen soorten spejeproppen inloopvallen kat niet alleen in bos, als er maar dekking is bosmuis

47 huismuis eenvoudig te leren soorten spejeproppen Inloopvallen / kat niet alleen in huis ook in ruigten, graan- en rietvelden

48 bruine rat eenvoudig te leren soorten spejeproppen Inloopvallen / kat rattenvangers Slootkanten (dichtgebroeid), erven

49 marterachtigen

50 hermelijn Zwarte eindpunt, strakke overgang flank zichtwaarneming verkeersslachtoffers uitwerpselen (spoor) duinen, erven woelmuizen, ratten, vogels, (jonge) konijnen en hazen

51 wezel zichtwaarneming verkeersslachtoffers uitwerpselen (spoor) daar waar voldoende muizen zijn: duinen, ruigten, erven

52 bunzing duidelijk masker zichtwaarneming (verkeers)slachtoffers uitwerpselen (spoor) kleinschalig vochtige landschap met voldoende dekking

53 boommarter zichtwaarneming verkeersslachtoffers uitwerpselen (spoor) (boom)camera oudere rijk gestructureerde bossen / landgoederen

54 das zichtwaarneming verkeersslachtoffers uitwerpselen (spoor) (boom)camera / burchten Kleinschalig akker- en weidegebied, voorkeur hellingen met bosjes

55 hondachtige - vos zichtwaarneming verkeersslachtoffers uitwerpselen (spoor) / burchten / camera Toename sinds 1970 overal waar voldoende voedsel en dekking is

56 ree zichtwaarneming verkeersslachtoffers uitwerpselen (spoor) Parklandschap: bebost afgewisseld met akkers en weiden

57 damhert zichtwaarneming verkeersslachtoffers uitwerpselen (spoor) (duin)bossen met veel ondergroei

58

59 Vallenonderzoek Methode Per vangplek kan het beste steeds drie nachten gevangen worden; d.w.z. zes controlerondes. Bij deze methode wordt aangenomen dat bij goede plaatsing van de vallen twee vangdagen voldoende zijn om de aan- dan wel afwezigheid van de noordse woelmuis vast te kunnen stellen, maar 3 voor de waterspitsmuis standaard methode 3 nachten vangen (6 controles) dag bv di do vrij za zo actie u s v v v v v v o

60 Vallenonderzoek Lokvoer en hooi het verblijfsgedeelte van de vallen wordt tijdens het vangen gevuld met droog hooi en voer: wortel, appel, kattenvoer uit blik en een havermout-pindakaasmengsel het voer dient als lokvoer, maar daarnaast om de omstandigheden (en overlevingskansen) voor de gevangen muizen zoveel mogelijk te optimaliseren tijdens het verblijf in de val is een muis voor zijn overleving afhankelijk van dit voer en de aanwezigheid van droog hooi. Voldoende voer en droog hooi in de val is dan ook cruciaal

61 Vallenonderzoek Vangplek elke vangplek (raai) bestaat uit 20 vallen, die paarsgewijs op onderlinge afstanden van ongeveer tien meter in het veld worden geplaatst door paarsgewijs te plaatsen, wordt de kans verkleind dat algemene soorten (zoals de bosmuis) alle vallen bezetten, waardoor minder algemene soorten gemist kunnen worden met een onderlinge afstand van tien meter tussen de vallenparen, kan een groter gebied worden bemonsterd, waardoor de kans (woel)muizen te vangen toeneemt

62 Uitzetten van de vallen Terreinbeheerder / eigenaar neem ruim voor aanvang van een onderzoek contact op met de terreinbeheerder of eigenaar van het gebied waar gevangen gaat worden, om toestemming te krijgen voor het plaatsen van de vallen zo wordt voorkomen dat vallen worden uitgemaaid of worden verwijderd door een ongeruste of boze beheerder in de meeste gevallen is de beheerder of eigenaar geïnteresseerd in het mogelijk voorkomen van muizen op zijn terrein!

63 Ontheffing het vangen van kleine zoogdieren m.b.v. inloopvallen is alleen toegestaan met een ontheffing Artikel 75 van de Flora- en Faunawet NOZOS leden hebben een meerjarige ontheffing voor heel Nederland en de ZV is gemachtigd om ontheffingen aan derden te verstrekken deze ontheffing is persoonsgebonden en geldt voor bepaalde periode en een bepaald gebied

64 Niet doorgegeven = niet gezien dus telmee!!!