Opleiding Duurzaam Gebouw:

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Opleiding Duurzaam Gebouw:"

Transcriptie

1 Opleiding Duurzaam Gebouw: Binnenhuispolluenten: hoe ze te beperken? Leefmilieu Brussel Impact van de materialen op de binnenhuispolluenten: Technische aspecten en reglementering Pascale Steenhoudt CSTC/WTCB

2 Inhoud 1. Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid 2. VOS-emissies van bouwmaterialen 3. Strategie voor beoordeling van de VOS-emissies 4. Technieken voor monsterneming en meting 5. Normen, regelgeving en etiketten 3/12/ Page 2

3 1. Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid Zorgwekkend sinds jaar en dag In 1896 liet dokter Galtier-Boissière, om ongezonde leefomstandigheden te bestrijden, pamfletten over hygiëne publiceren om het volk op te voeden. Hij stond toen al stil bij de kwaliteit van de binnenlucht. 3/12/ Page 3

4 1. Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid Bron: Minstens 4 goede redenen om ons vandaag zorgen te maken: - De lucht die wij inademen, is vuiler binnen dan buiten Leemten in de regelgeving (binnen = privésfeer) Slecht verluchte, oververwarmde woningen gebouwd met materialen die de lucht vervuilen Een gebrek aan informatie over de risico s die bepaalde producten of praktijken meebrengen. - Wij brengen 70 tot 90% van onze tijd binnenshuis door en ademen 15 m³ lucht in per dag - De toename van bepaalde pathologieën (astma, allergieën, ) houdt rechtstreeks verband met de binnenomgeving - De vergaring van nieuwe gegevens over de concentratie van polluenten in afgesloten omgevingen volstaat ruimschoots om de alarmbel te luiden en concrete regelgevende maatregelen voor te stellen. 3/12/ Page 4

5 1. Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid Wat zijn de belangrijkste binnenhuispolluenten? Biologische polluenten Fijne deeltjes Vezels Radioactief gas Chemische polluenten Besmettelijke stoffen (legionnella- en andere bacteriën, virussen) Allergenen (mijten, schimmels, huisdieren, enz.) Pollen, sporen, rook Wol voor isolatie, bekledingsmaterialen, asbest, textiel Radon VOS (formaldehyde, organische solventen, glycolethers, koolwaterstoffen, enz.) CO, CO2, NOx, SO2, Pb, ozon, pesticiden VOS = Vluchtige Organische Stof VOS Organische stoffen (C-H-O): C6 tot C16 vluchtig op kamertemperatuur. Bv. benzeen ZVOS (zeer vluchtig) organische verbindingen die vluchtiger zijn dan een VOS (< C6). Bv. formaldehyde SVOS (semi-vluchtige): organische verbindingen die niet-vluchtig zijn op kamertemperatuur (C16-C22), maar vluchtig bij contact met een hittebron. Bv. ftalaten, PAK Tot vandaag zijn al meer dan 900 verschillende VOS en gedetecteerd in de binnenlucht van gebouwen Bron: NBN EN ISO /12/ Page 5

6 1. Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid Tal van pathologieën houden verband met de kwaliteit van de binnenlucht Fysische factoren: ventilatie, verlichting, temperatuur, hygrometrie, lawaai Bron: EnVIE Co-ordination Action on Indoor Air Quality and Health Effects 2009 WGO 1982: Concept van het Sick Building Syndrome (SBS) Complexe symptomatologie die verband houdt met de bezetting van de lokalen en die een groep personen treft die in eenzelfde gebouw verblijft Chemische factoren: vluchtige organische stoffen (VOS), tabak, CO en CO2, stikstofdioxide, ozon Biologische factoren: schimmels en bacteriën Persoonlijke en psychologische factoren: werkorganisatie en - omstandigheden, sociale status, persoonlijke situatie 3/12/ Page 6

7 1. Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid De kwaliteit van de binnenlucht is hoofdzakelijk het resultaat van drie factoren: - de kwaliteit van de buitenlucht, - de ventilatieomstandigheden, - de bronnen van vervuiling die aanwezig zijn in de binnenomgeving. Niet te verwaarlozen bronnen van VOS door hun diversiteit en hun algemeen gebruik Mogelijkheid om binnenhuisvervuiling in gebouwen te verminderen door keuze van minder vervuilende materialen. Olivier GOKA Zie NBN EN ISO : /12/ Page 7

8 1. Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid Uittreksel uit het proefschrift van Alodie Blondel, Rijsel 2010 (Bron: Cité des Sciences: 3/12/ Page 8

9 1. Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid Voorbeelden van uitgestoten polluenten en hun bronnen (NBN EN ISO ) 3/12/ Page 9

10 1. Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid Indicator van binnenluchtverontreiniging I/O-ratio = Indoor VOC Concentration/Outdoor VOC Concentration Indien I/O-ratio > 1 Aanwezigheid van binnenhuispolluenten Voorbeeld: Concentratie van VOS (µg/m³) en I/O-ratio gemeten in Franse woningen tussen 2003 en 2005 (campagne OQAI). Opmerking: de stoffen werden gekozen op basis van de frequentie waarmee ze worden aangetroffen en/of van hun giftigheid) Wat is de bron van deze binnenhuispolluenten?? Bron: proefschrift van Alodie Blondel, Lille, /12/ Page 10

11 Inhoud 1. Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid 2. VOS-emissies van bouwmaterialen 3. Strategie voor beoordeling van de VOS-emissies 4. Technieken voor monsterneming en meting 5. Normen, regelgeving en etiketten 3/12/ Page 11

12 2. VOS-emissies van bouwmaterialen Voorbeeld van VOS-emissies van bepaalde bouwmaterialen VOCs measured from common building materials (Wolkoff 1995). 12 grote VOS-families Aromatische koolwaterstoffen (Benzeen, tolueen, xyleen, styreen) Alifatische koolwaterstoffen (alkanen) Terpenen (a-pineen, limoneen) Alifatische alcoholen (ethanol, butanol) Aromatische alcoholen (fenol) Glycolen, ethers en glycolesters Aldehyden (Formaldehyde, acetaldehyde) Cetonen (aceton) Zuren (azijnzuur) Chloorkoolwaterstoffen (Dichloormethaan) Esters en lactonen (vinylacetaat) Ftalaten Bron: Järnström, Helena. Reference values for building material emissions and indoor air quality in residential buildings Het is onmogelijk alle uitgestoten VOS en te identificeren en in cijfers uit te drukken. Daarom is een pragmatische strategie voor meting van de binnenluchtvervuiling vereist. 3/12/ Page 12

13 2. VOS-emissies van bouwmaterialen Proces van VOS-emissie door bouwmaterialen Primaire emissies Vrije VOS en, rechtstreeks afgegeven door het materiaal (solventen, weekmakers, vlamvertragers, restmonomeren, biociden, enz.) Secundaire emissies Stoffen gebonden aan het materiaal, die worden uitgestoten tijdens een proces van oxidatie, ontbinding, microbiële besmetting, enz. Complexe interacties Reactie in gasachtige fase met andere polluenten, ozon, NOx, enz. Nieuwe verbindingen Veelheid van polluenten > 900 geïdentificeerde VOS en VOS-emissies van een linoleum, al dan niet in aanwezigheid van ozon Onverzadigde VOS en + O 3 Aldhehyden, cetonen VOS-concentratie Variabele die afhangt van de materialen, de temperatuur, de vochtigheid, de ventilatie, het weer, enz. Bron: proefschrift van Mélanie Nicolas, /12/ Page 13

14 2. VOS-emissies van bouwmaterialen NBN EN ISO Verschillende emissieprofielen van bronnen van VOS Bron: De adsorptie- en desorptieverschijnselen hebben eveneens een grote impact op de concentratie van VOS en in gebouwen. Het adsorptievermogen hangt af van de fysieke eigenschappen van de materialen en de chemische eigenschappen van de VOS en 3/12/ Page 14

15 2. VOS-emissies van bouwmaterialen De structuur moet in zijn geheel in beschouwing worden genomen, en niet alleen het zichtbare materiaal. Bron: Proefschrift van Jérôme Nicolle, /12/ Page 15

16 2. VOS-emissies van bouwmaterialen Bron: ECA Report 18 De complexiteit van de emissieprocessen houdt in dat een pragmatische strategie voor meting van de binnenluchtvervuiling nodig is 3/12/ Page 16

17 2. VOS-emissies van bouwmaterialen Hoeveelheid VOS g/l Emissie van VOS µg/m²u De VOS-emissies van de bouwmaterialen houden niet alleen verband met hun VOS-inhoud Onderzoek van 26 verven met een VOSinhoud van 0 tot 150 g/l De VOS-inhoud van een verf kan niet worden gebruikt om de VOSemissie van de verven te ramen Bron: Paint Volatile Organic Compound Emissions and Volatile Organic Compound Content Comparison Study, Stephany I. Mason and Arthur Ceragioli Proceedings of Indoor Air /12/ Page 17

18 2. VOS-emissies van bouwmaterialen EU Decopaint Richtlijn 2004/42/EC Limietgehalte van VOS en in verf en vernis Het VOS-gehalte van verven en vernissen leidt tot aanzienlijke emissies van VOS in de lucht, hetgeen bijdraagt tot de lokale en grensoverschrijdende vorming van fotochemische oxidanten in de grenslaag van de troposfeer.. Etikettering Onder toezicht van de lidstaten VOS limietwaarden uitgedrukt in g/l Source: Paint Volatile Organic Compound Emissions and Volatile Organic Compound Content Comparison Study, Stephany I. Mason and Arthur Ceragioli Proceedings of Indoor Air /12/ Page 18

19 2. VOS-emissies van bouwmaterialen BUMA Database met emissiewaarden voor bouwmaterialen The project aspires to gain a better understanding of the sources of hazardous compounds existing in the indoor environment. The outputs of the BUMA project will be subsequently used by policy makers, health professionals and building material producers in the enlarged European Union. 3/12/ Page 19

20 Inhoud 1. Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid 2. VOS-emissies van bouwmaterialen 3. Strategie voor beoordeling van de VOS-emissies 4. Methodes voor monsterneming en meting 5. Normen, regelgeving en etiketten 3/12/ Page 20

21 3. Strategie voor beoordeling van de VOS-emissies Elementen die in aanmerking moeten worden genomen om de impact van de bouwmaterialen op de kwaliteit van de binnenlucht te beoordelen Veelheid van uitgestoten organische stoffen Sommige ervan zijn gevaarlijk voor de gezondheid, andere zijn onschadelijk Vanaf welke concentratie is een stof gevaarlijk voor de gezondheid? De uitgestoten stoffen hangen niet alleen af van de bestanddelen van het materiaal. Ze worden uitgestoten door het oppervlak (verdamping, desorptie, convectie) en door de massa van het materiaal (door diffusie) De emissies van materialen zijn doorlopend en hangen af van hun fysische en chemische kenmerken, de temperatuur, de relatieve vochtigheid en de snelheid van de lucht aan de oppervlakte van het materiaal De uitgestoten stoffen reageren onderling of met andere omgevende stoffen (afkomstig uit de buitenlucht of andere bronnen van binnenhuisvervuiling) om nieuwe verbindingen te vormen die giftiger of minder giftig zijn. De materialen stoten andere stoffen af tijdens een oxidatieproces bijvoorbeeld. Welke VOS en moeten in aanmerking worden genomen? Welke procedure(s) moet(en) worden toegepast om rekening te houden met al deze elementen? 3/12/ Page 21

22 3. Strategie voor beoordeling van de VOS-emissies Europees project INDEX (Critical Appraisal of the Setting and Implementation on Indoor Exposure Limits in EU- 2005) Opstelling, voor binnenomgevingen, van een lijst van prioritaire chemische stoffen waarvoor een regelgeving kan worden voorzien Criteria voor selectie van de stoffen 1. Een individuele chemische stof zijn 2. Emissiebronnen hebben in gebouwen 3. Een gekende gezondheidsimpact hebben 4. Nog niet het voorwerp zijn van een richtlijn of reglement Uiteindelijke hiërarchische indeling van bestudeerde stoffen Lood, kwik Belangrijkste blootstellingsomgeving is niet de binnenlucht Pentachloorfenol Voorwerp van gebruiksreglementering voor materialen voor binnen Aceton, decaan, ethylbenzeen, fenol, propylbenzeen, trimethylbenzeen Geen zorg over gezondheidseffecten bij vandaag gemeten concentratieniveaus 3/12/ Page 22

23 3. Strategie voor beoordeling van de VOS-emissies Concept van de richtwaarden LCI-waarde = Lowest Concentration of Interest Concentratie in de lucht van een chemische stof onder dewelke in principe geen gezondheidseffect, geen hinder of geen ander belangrijk onrechtstreeks gezondheidseffect wordt verwacht De stoffen met een LCI-waarde (~180 comp.) worden assessable compounds genoemd Basis: Waarden voorgesteld in het Europese INDEX project (EC, 2005) Waarden aanbevolen door de WGO voor omgevingslucht (WGO,2000) Geharmoniseerde waarden van rapport nr. 29 van de ECA (JRC) (2013) Waarden van de AgBB (Duitsland) De Ri- ratio is de verhouding tussen de concentratie van een vluchtige organische stof (C i ) die wordt uitgestoten door een materiaal in standaardomstandigheden en de LCI-waarde die overeenkomt met deze verbinding (LCI i ). Indien R i = C i /LCI i < 1 geen gezondheidseffect te vrezen 3/12/ Page 23

24 3. Strategie voor beoordeling van de VOS-emissies Voorbeelden van LCI Bron: AgBB 3/12/ Page 24

25 3. Strategie voor beoordeling van de VOS-emissies Het concept van de TVOC TVOC = Total Volatile Organic Compounds TVOS is de som van de gekwantificeerde geïdentificeerde en niet-geïdentificeerde VOS en met de responsfactor van tolueen. Het wordt niet berekend voor de eluerende stoffen tussen n- hexaan en n-hexadecane. Gemakkelijk slechts een parameter na te kijken geen lange lijst van stoffen Moeilijk TVOS eenduidig te definiëren gestandaardiseerde rekenprocedure is nodig equivalente analytische technieken gebruiken European Collaborative Action on Urban Air, Indoor Environment and Human Exposure Report n 19 Total Volatile Organic Compounds (TVOC) in Indoor Air Quality Investigations, 1997 De dosering van de VOS en gebruik makend van tolueenequivalenten is semi-kwantitatief aangezien elke individuele stof van het mengsel een responsfactor kan hebben die sterk verschilt van de responsfactor van tolueen. Stoffen µg/m³ specifieke responsfactor µg/m³ responsfactor van tolueen n-butylacetaat butyrolacton Fenol diethyleenglycoldiethylether (2-butoxyethoxy)ethanol ,5,8,11,14 pentaoxapentadecaan /12/ Page 25

26 Inhoud 1. Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid 2. VOS-emissies van bouwmaterialen 3. Strategie voor beoordeling van de VOS-emissies 4. Methodes voor monsterneming en meting 5. Normen, regelgeving en etiketten 3/12/ Page 26

27 4. Methodes voor monsterneming en meting Metingen van de emissies De normen van de ISO serie: Binnenlucht ISO ISO ISO Bepaling van formaldehyde en andere carbonylverbindingen Actieve monsterneming Bepaling van het gehalte aan vluchtige organische stoffen in binnenlucht en testkamers door actieve monsterneming op Tenax TA, thermische desorptie en gaschromatografie met gebruik van MS/FID Bepaling van de emissie van vluchtige organische verbindingen vanuit bouwproducten en inrichtingsmaterialen Emissieproef voor kamermethode ISO Bepaling van de emissie van vluchtige organische verbindingen vanuit bouwproducten en inrichtingsmaterialen Emissieproef met testcel ISO Binnenlucht Deel 11: Bepaling van de emissie van vluchtige organische verbindingen vanuit bouwproducten en inrichtingsmaterialen Monsterneming, opslag van monsters en voorbereiding van proefstukken 3/12/ Page 27

28 4. Methodes voor monsterneming en meting Emissietestkamer ISO : 2006 (bijlage C) Bron: 3/12/ Page 28

29 4. Methodes voor monsterneming en meting Alternatieve methode voor monsterneming in laboratorium en in situ Uitrusting WTCB FLEC (Field and Laboratory Emission Cell) Emissietestcel die in het laboratorium en in situ kan worden gebruikt. Beperkt tot vlakke oppervlakken (vloer, muur, plafond) Gecontroleerde T, RV en luchtdebiet ISO : /12/ Page 29

30 4. Methodes voor monsterneming en meting Alternatieve methode voor monsterneming in laboratorium De microkamer (µ-kamer of µ-cte) Verschillende individuele kamers worden tegelijk gescand door een gecontroleerd lucht- of gasdebiet Snelle en significante analyse van de emissies van VOS en SVOS en/of formaldehyde in de materialen. Werkt tussen kamertemperatuur en 250 C ISO/DIS (Indoor air road vehicles - Part 3: Screening method for the determination of the emissions of volatile organic compounds from vehicle interior parts and materials - Micro-chamber method) Uitrusting WTCB 3/12/ Page 30

31 4. Methodes voor monsterneming en meting Methode voor monsterneming in situ FLEC (Field and Laboratory Emission Cell) Bemonsteringsbuisje Toevoer van zuivere lucht Draagbare VOS-monitor Screening van de kwaliteit van de binnenlucht van de gebouwen via TVOS 3/12/ Page 31

32 4. Methodes voor monsterneming en meting Technieken voor analyse van de VOS en Thermische desorptie d/58849 Gaschromatografie Massaspectrometer Bron: Valérie DESAUZIERS (5% phényl, 95% méthylpolysiloxane) ISO : 2006 Uitrusting WTCB 3/12/ Page 32

33 4. Methodes voor monsterneming en meting Methode voor meting van de ZVOS Formaldehyden en andere carbonylverbindingen (aldehyden en cetonen) Deze verbindingen worden verzameld op patronen van DNPH (2,4-dinitorophenylhydrazine ), gedesorbeerd door solventen (acetonitril) en geanalyseerd door HPLC of UHPLC UHPLC = Ultra High Performance Liquid Chromatography Chromatografie in vloeibare fase die de eluerende stof onder hoge druk in een kolom pompt in stationaire fase bestaand uit deeltjes < 2 µm. Uitrusting WTCB ISO : /12/ Page 33

34 4. Methodes voor monsterneming en meting Uitdrukking van de resultaten Chromatogrammen van de VOS-emissies Pvc-folie Identificatie van de aanwezige verbindingen naargelang van hun retentietijd Geïdentificeerde verbindingen Retentietijd (min) Tolueen 9.49 Butyl acetaat ethyl-2-methyl benzeen Fenol ,2, trimethylbenzeen 2- ethylhexylacrylaat Verf De belangrijkste geïdentificeerde VOS en zijn gekwantificeerd (µg/m³) IJking op basis van normen Bepaling van de oppervlakte van de pieken 3/12/ Page 34

35 Inhoud 1. Kwaliteit van de binnenlucht: impact op de gezondheid 2. VOS-emissies van bouwmaterialen 3. Strategie voor beoordeling van de VOS-emissies 4. Methodes voor monsterneming en meting 5. Normen, regelgeving en etiketten 3/12/ Page 35

36 5. Normen, regelgeving en etiketten Federale bijdrage tot de strijd tegen luchtvervuiling DE KWALITEIT VAN DE BINNENLUCHT - EEN (TE) RECENTE PRIORITEIT Ondanks het belang dat de binnenomgeving verdient, zet het ontbreken van op Europees niveau geharmoniseerde criteria elke Lidstaat ertoe aan criteria voor de luchtkwaliteit te bepalen en die binnenomgeving volgens eigen modaliteiten te controleren. Ook wat de uitstoten betreft bestaat er geen unieke, systematische en geharmoniseerde evaluatiemethode. MEI /12/ Page 36

37 5. Normen, regelgeving en etiketten Richtlijn Bouwproducten 89/106/EEG RBP 6 fundamentele voorschriften Voorschrift 3: Hygiëne, gezondheid en milieu Geen geharmoniseerde Europese testmethodes 2005: Mandaat (M/366) Doelstelling Horizontale testmethoden uitwerken (die van toepassing zijn op alle bouwproducten) die steunen op de bestaande testmethoden. Technisch comité CEN/TC 351 Bouwproducten Evaluatie van de emissie van gevaarlijke stoffen 2011: RBP VBP = Verordening Bouwproducten (nr. 305/2011) 7 fundamentele eisen Eis nr. 3: uitbreiding tot de bouw- en sloopfasen Eis nr. 7: duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen 3/12/ Page 37

38 5. Normen, regelgeving en etiketten Technisch Comité CEN/TC 351 Scenario van emissie in referentiekamer CEN/TS (2013): Bouwproducten Beoordeling van de afgifte van gevaarlijke stoffen Bepaling van emissies naar binnenlucht Scenario van emissie in referentiekamer volume: 30 m³ Luchtverversingsgraad: n = 0,5 / uur Oppervlak S (m²) Belastingsgraad L = S/V (m²/m³) Vloer Plafond deur venster Specifiek luchtdebiet q=n/l (m³/m²/u) Muren (zonder deur of venster) Aansluitingen (kleine oppervlakken) Uitdrukking van de resultaten Massaconcentratie (in µg/m³): Belastingsfactor, L Oppervlakte van het product / volume van de kamer - Van de geïdentificeerde target VOS en (met LCI-waarde) specifieke responsfactor (RF) - Van de geïdentificeerde niet-target VOS en (zonder LCI-waarde) responsfactor van tolueen - Van de niet-geïdentificeerde VOS en responsfactor van tolueen - Van de kankerverwekkende vluchtige VOS en (CARC 1A en CARC 1B) - VOST: geïdentificeerde en niet-geïdentificeerde VOS en > 5 µg/m³ alle berekend als tolueenequivalent; - VOST: geïdentificeerde target en niet-target SVOS > 5 µg/m³ alle berekend als tolueenequivalent; - R-waarde: Ri (Ci/LCIi) Specifiek luchtdebiet, q (=n/l) Luchtdebiet per oppervlakte-eenheid (m³/(m² u)) en luchtverversingsgraad (m³/u) CEN/TC 139: NBN EN (2013): Verven en vernissen Beoordeling van de emissies van stoffen vanuit deklagen in de binnenlucht Bemonstering, conditionering en beproeving 3/12/ Page 38

39 5. Normen, regelgeving en etiketten Wijziging van de geharmoniseerde productnormen door de uitvoering van eis nr. 3 Voorbeeld van implementatie: Vloerbekleding NBN EN Aangifteformaat voor fundamenteel kenmerk emissies naar de binnenlucht 3/12/ Page 39

40 5. Normen, regelgeving en etiketten Frankrijk Etikettering verplicht Decreet nr van 23 maart Besluit van 19 april 2011 betreffende de etikettering van bouwproducten of muur- vloerbekledingsproducten en verven en vernissen over hun emissies van vluchtige polluenten Sinds 1 januari 2012 dragen de bouw- en decoratieproducten een etiket dat, op eenvoudige en leesbare manier, het niveau van de emissie van vluchtige polluenten aangeeft. Lijst van stoffen en emissieklassen voor etikettering (eenheid: μg/m³ na 28 dagen). Betrokken producten Vloer-, muur- of plafondbekleding, wanden en verlaagde plafonds, isolatieproducten, deuren en vensters, producten voor plaatsing of voorbereiding van de vermelde producten Metingen op 28 dagen 3/12/ Page 40

41 5. Normen, regelgeving en etiketten Duitsland AgBB = Duitse instelling die verantwoordelijk is voor de gezondheidsgerelateerde beoordeling van bouwproducten Verplicht 2012 TVOC geïdentificeerde target VOS (specifieke RF) + geïdentificeerde en nietgeïdentificeerde non-target VOS (RF tolueen) > 5 µg/m³ (behalve CMR) R TVOS som : bijlage H van CEN/TS (2013): 3/12/ Page 41

42 5. Normen, regelgeving en etiketten Verslag van laatste CEN/TC 351/WG 2 (Berlijn 8 april 2013) De verschillen tussen TVOS SUM en TVOS TOLUEEN zijn significant. De determinatie via tolueenequivalent resulteert meestal in lagere concentraties. Het huidige Duitse veiligheidsniveau kan dus niet meer worden gehaald met TVOS TOLUEEN 3/12/ Page 42

43 5. Normen, regelgeving en etiketten Finland Etikettering verplicht Systeem van verplichte etikettering van bouwmaterialen (M1, M2, M3) van toepassing sinds /12/ Page 43

44 5. Normen, regelgeving en etiketten België Federale bijdrage tot de strijd tegen luchtvervuiling Bepalen van de doelstellingen voor de binnenhuis luchtkwaliteit Regionale bevoegdheid maar De regelgeving ivm. het op de markt brengen van bouwproducten, de bronnen voor binnenhuis luchtvervuiling Federale bevoegdheid Belangrijke bijdrage van de federale overheid aan de binnenhuis luchtkwaliteit 3/12/ Page 44

45 5. Normen, regelgeving en etiketten België Approche progressive Van kracht vanaf 1 januari 2015 Betrokken producten: Vloerbekleding (behalve 100% natuursteen, keramiek, glas, staal), onderlagen, lijmen en afwerkingsproducten voor houten vloerbekledingen Niet-betrokken ruimten Binnenruimten niet bestemd voor personen, industriële ruimten, productieruimten, laboratoria, met verkeer van motorvoertuigen Volgende uitbreiding van het Belgisch koninklijk besluit tot muur- en plafondbekledingen Geen classificatie systeem, maar een uitsluitingsprincipe: Met een classificatie systeem, kent de consument het verschil voor zijn gezondheid tussen A+ en A? Een label kan aanleiding geven tot een toename aan gedifferentieerde prijzen (gezonde producten enkel bestemd voor kapitaalkrachtige eigenaars) Dit type van classificatie zal verdwijnen ten gunste van de CE-markering 3/12/ Page 45

46 5. Normen, regelgeving en etiketten België Vereisten Bron: Dieter De Lathauwer Eurofins Brussel - september /12/ Page 46

47 5. Normen, regelgeving en etiketten Uittreksel uit de lijst van LCI-waarden voor het Belgisch koninklijk besluit CAS no. Compound LCI-value EU-LCI AgBB NIK (µg/m³) 2012 (0) AFSSET/ANSES CLI (µg/m³) Toluene 2900 x Ethylbenzene 850 x x Xylene (o-, m-, p-) and mix of o-, m- x and p-xylene isomers x x Isopropylbenzene (Cumene) n-propylbenzene 950 x x Trimethylbenzene (1,2,3-;1,2, x ;1,3,5-) x Ethyltoluene x Cymene (o-,m-,p-) (1-Isopropyl- x (3,4)-methylbenzene) and mix of 1000 x o-,m- and p-cymene x Bron: Dieter De Lathauwer oktober /12/ Page 47

48 5. Normen, regelgeving en etiketten Verantwoordelijkheden Bron: Dieter De Lathauwer Eurofins Brussel -september /12/ Page 48

49 5. Normen, regelgeving en etiketten Markttoezicht Luchtvervuiling binnenhuis is niet beperkt tot België. Het Koninklijk Besluit is een tijdelijke maatregel tot een aangepaste Europese wetgeving wordt uitgewerkt. Geen certificaten of attesten Bron: Dieter De Lathauwer Eurofins Brussel -september /12/ Page 49

50 5. Normen, regelgeving en etiketten Veelgestelde vragen door bedrijven (FAQ) 23/10/ Achtergrond Welke wet is relevant, waar kan ik die vinden en in welke talen? Over welke stoffen gaat het? Zijn er echt problemen met de lucht binnenshuis? Was dit KB noodzakelijk? Waarom bindende criteria in plaats van het Franse systeem van etikettering? Welke bescherming heeft de Belgische wetgeving tot doel? Hoe verhoudt de Belgische wetgeving zich tot de Franse en Duitse? Waarom geen Europese wetgeving? Moet een distributeur of importeur een emissiedossier opstellen? Toepassingsgebied Op welke producten is de huidige wetgeving van toepassing? Is het KB ook van toepassing op herstellingsproducten voor vloeren? Vallen houtachtige plaatmaterialen zoals MDF en OSB binnen het toepassingsgebied van het KB? Is de fabrikant verantwoordelijk als een gebruiker de voorschriften op de verpakking of beschikbare fiches niet naleeft? Waarom enkel voor vloerbekledingen en niet voor andere bronnen? Waarom zijn lijmen opgenomen in het KB. Deze komen toch niet in direct contact met de binnenlucht? Vallen decoratieve verven ook binnen het toepassingsdomein? Waarom is er een uitzondering voor bepaalde producten in bijlage 4? Is het KB van toepassing op voegen voor vloertegels? Timing Vanaf wanneer is de nieuwe wetgeving van toepassing? Waarom de schijnbaar complexe overgangsperiode? Wat gebeurt er met de voorraad van producten vanaf 1 januari 2015? Enz.. 3/12/ Page 50

51 5. Normen, regelgeving en etiketten Etiquetage volontaire Europese labels EMICODE EU Ecolabel Blue Angel, Germany Sinds 1997 GEV Duitse vereniging die de emissie van bevestigingsmaterialen, lijmen en bouwmaterialen controleert. EMICODE is een geregistreerd handelsmerk voor een classificatie systeem van bevestigingsmaterialen, lijmen en bouwmaterialen in functuie van hun emissiewaarde. 3/12/ Page 51

52 5. Normen, regelgeving en etiketten Etiquetage volontaire Europese labels EMICODE EU Ecolabel Blue Angel, Germany 3/12/ Page 52

53 5. Normen, regelgeving en etiketten Europese labels EMICODE EU Ecolabel Blue Angel, Germany Pionier inzake (officiële) milieulabeling 1977 op initiatief van de Duitse overheid. Voor elke productcategorie worden ecologische criteria gedefinieerd volgens een globale benadering die het mogelijk maakt de milieu-impact van het product te bepalen in elke etappe van zijn levenscyclus, van de ontginning van de grondstoffen tot de afvalfase. 3/12/ Page 53

54 5. Normen, regelgeving en etiketten Naast de lage-emissielabels zijn er ook groene, duurzame referentiekaders voor gebouwen, waarmee men punten kan bekomen door materialen met een lage emissie te gebruiken Evaluatiemethode van de milieuprestaties van gebouwen ontwikkeld door het Building Research Establishment (BRE) 3/12/ Page 54

55 Synthese Vluchtige organise stoffen (VOS) Invloed op de gezondheid (allergieën, astma, SBS, ) Emissie binnenshuis van bouwmaterialen (ratio I/O > 1) Bv: formaldehyde, tolueen, styreen, terpenen, ftalaten, etc. Complexe emissieprocessen Bv. Primaire en secundaire emissie, interactie met ozon, absorptie/desorptie VOS emissie Gehalte aan VOS en BUMA Database met emissiewaarden voor bouwmaterialen 3/12/ Page 55

56 Synthese CEN/TC 351 CEN/TR Gevaarlijke stoffen (bodem, water, lucht, straling) CEN/TS Lucht binnenhuis Productnormen geharmoniseerd Bv.: EN Verven en vernissen Evaluatie van VOS emissie Gestandaardiseerde methoden: Reeks van normen ISO Referentie kamer, FLEC, µ-kamer Bepalen van de massaconcentratie VOS (µg/m³) Vergelijken met de LCI-waarde (si elle Ǝ) Berekening van Ri en van R ( Ri) Bepalen van het TVOS gehalte Meerdere berekeningsmethoden 3/12/ Page 56

57 Synthese Reglementering Wetgeving Frankrijk Duitsland België Hoe Voor wat Voor wie Classificatie Labels verplicht! Bouw- en decoratiematerialen in contact met de binnenlucht Zij die het product op de Franse markt brengen Vereisten Vergunning Label Vloer- en wandbedekking et bevestigingsmaterialen Fabrikanten 3 dagen / TVOS< µg/m³ CMR < 10 µg/m³ 28 dagen TVOS < 1000 µg/m³ (A+) Limietwaarde voor 10 VOS TVOS < 1000 µg/m³ TSVOS < 100 µg/m³ R en Ri < 1 Geen CMR Vergunning Geen label Vloerbedekking + bevestiging (lijm) Fabrikanten, importeurs en distributeurs / TVOS < 1000 µg/m³ TSVOS < 100 µg/m³ R en Ri < 1 Geen CMR Formaldehyde A+ < 10 µg/m³ - C > 120 µg/m³ 120 µg/m³ 100 µg/m³ Aceetaldehyde A+ < 200 µg/m³ - C > 400 µg/m³ / 200 µg/m³ (LCI = 1200 µg/m³) Tolueen A+ < 300 µg/m³ - C > 600 µg/m³ LCI (1900 µg/m³)* 300 µg/m³ (LCI = 2900 µg/m³) * Waarden gepubliceerd in 2012 en worden herzien eind /12/ Page 57

58 Meer onderzoek aan de gang.. Ontwikkeling van verven voor binnen en lijmen met lage VOSemissies Duurzame innovatie op het vlak van technologie en leefcomfort voor houttoepassingen in de bouw Ontwikkelen van een model om van materiaalemissies naar emissies van gehele opbouwen te gaan.. voor een betere binnenlucht! 3/12/ Page 58

59 3/12/ Page 59

60 Thèmes prioritaires: Énergie et bâtiments Rénovation des bâtiments et l entretien des murs et façades Confort acoustique Accessibilité des bâtiments Utilisation durable des matériaux et la santé Construction durable en bois, et les toitures (vertes) durables Prospection d innovations Veille technologique Guidance Technologique Éco-Construction et Développement Durable en Région de Bruxelles-Capitale Mission: Soutien technologique direct et multidisciplinaire Diffusion d information et formation collective Prospection et stimulation à l'innovation Aide à l introduction de programmes de recherche et à la demande de subsides Bénéficiaires: Service gratuit pour l'ensemble des entreprises bruxelloises du secteur de la construction En collaboration avec la Confédération de la Construction Bruxelles-Capitale Subsidiée par la Région de Bruxelles-Capitale via InnovIRIS Boulevard Poincaré, Bruxelles info@bbri.be (0) (0) /12/ Page 60

61 Contact Pascale Steenhoudt Laboratorium Bouwchemie, WTCB : pst@bbri.be 61

Duurzame innovatie op het vlak van technologie en leefcomfort voor houttoepassingen in de bouw

Duurzame innovatie op het vlak van technologie en leefcomfort voor houttoepassingen in de bouw Duurzame innovatie op het vlak van technologie en leefcomfort voor houttoepassingen in de bouw VOC-regelgeving Overzicht VOC s? Historiek Huidige toestand m.b.t normalisatie en wetgeving Vergelijking huidige

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw: Binnenhuispolluenten: hoe ze te beperken?

Opleiding Duurzaam Gebouw: Binnenhuispolluenten: hoe ze te beperken? Opleiding Duurzaam Gebouw: Binnenhuispolluenten: hoe ze te beperken? Leefmilieu Brussel WORKSHOP BINNENHUISPOLLUENTEN BEPERKEN: OPNAME VAN VOORSCHRIFTEN IN DE BESTEKKEN Liesbet TEMMERMAN & Laurent DINAER

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw:

Opleiding Duurzaam Gebouw: Opleiding Duurzaam Gebouw: Polluenten in het gebouw: hoe ze te verminderen? Leefmilieu Brussel Impact van de bouwmaterialen op de binnenhuispolluenten: VOS-uitstoot: technische aspecten en reglementering

Nadere informatie

TRENDSEMINARIE HOUTBOUW. BINNENLUCHTKWALITEIT Aspect van vluchtige organische stoffen

TRENDSEMINARIE HOUTBOUW. BINNENLUCHTKWALITEIT Aspect van vluchtige organische stoffen TRENDSEMINARIE HOUTBOUW BINNENLUCHTKWALITEIT Aspect van vluchtige organische stoffen Lieven DE BOEVER (WOOD.BE) Marc LOR (VITO) Tom HAERINCK (WTCB) Binnenluchtkaliteit Algemeen kader Wat, aar en hoe meten?

Nadere informatie

Prégy AIR. Uw oplossing voor het verbeteren van de binnenluchtkwaliteit. - Prégy AIR I

Prégy AIR. Uw oplossing voor het verbeteren van de binnenluchtkwaliteit. - Prégy AIR I Prégy AIR Uw oplossing voor het verbeteren van de binnenluchtkwaliteit - Prégy AIR I 1 SINIAT, EEN VERANTWOORDELIJKE EN DUURZAME PARTNER SINIAT IS ACTIEF IN IEDERE STAP VAN HET DUURZAAM BOUWEN SINIAT WIL

Nadere informatie

41. INDEXEN VOOR DE LUCHTKWALITEIT IN BRUSSEL

41. INDEXEN VOOR DE LUCHTKWALITEIT IN BRUSSEL 41. INDEXEN VOOR DE LUCHTKWALITEIT IN BRUSSEL 1.Algemene luchtkwaliteitsindex Om de graad van luchtvervuiling op eenvoudige en voor het grote pubiek verstaanbare wijze voor te stellen, werd in 1996 een

Nadere informatie

4.4 VLUCHTIGE ORGANISCHE STOFFEN (V.O.S.)

4.4 VLUCHTIGE ORGANISCHE STOFFEN (V.O.S.) 4.4 VLUCHTIGE ORGANISCHE STOFFEN (V.O.S.) Het gehalte vluchtige organische stoffen in de omgevingslucht wordt in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest op 6 verschillende plaatsen gemeten, n.l. te Molenbeek

Nadere informatie

PRODUCTGEGEVENS VOOR CERTIFICERING WELL versie 2

PRODUCTGEGEVENS VOOR CERTIFICERING WELL versie 2 PRODUCTGEGEVENS VOOR CERTIFICERING WELL versie 2 GLASWOL EN MINERALE WOL MET ECOSE -TECHNOLOGIE WELL v2 werkt met een puntensysteem. In totaal zijn er bij elk project 110 punten te verdienen. Voor elke

Nadere informatie

HOOGWAARDIGER GEBRUIK VAN MATERIALEN EN GERECYCLEERDE GRANULATEN

HOOGWAARDIGER GEBRUIK VAN MATERIALEN EN GERECYCLEERDE GRANULATEN 22/04/2016 20/04/2016 Studiedag Evoluties Bouw- en sloopafval in Brussel HOOGWAARDIGER GEBRUIK VAN MATERIALEN EN GERECYCLEERDE GRANULATEN IR. JEROEN VRIJDERS LABO DUURZAME ONTWIKKELING TD DUURZAAM BOUWEN

Nadere informatie

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest Overzicht presentatie Luchtkwaliteit getoetst aan de normen Impact van deze luchtkwaliteit op onze gezondheid Bespreking van stikstofdioxide en fijn stof De nieuwste

Nadere informatie

Binnenluchtkwaliteit. Infoavond 18 november 2010 - Mortsel

Binnenluchtkwaliteit. Infoavond 18 november 2010 - Mortsel Binnenluchtkwaliteit Infoavond 18 november 2010 - Mortsel Logo Antwerpen vzw Borstkanker Roken Vaccinaties Ongevallen Geestelijke gezondheid Voeding & beweging Milieu & Gezondheid Goed of fout? Binnen

Nadere informatie

Besluit van de Commissie van XXX tot vaststelling van de milieucriteria voor de toekenning van de EU-milieukeur aan matrassen

Besluit van de Commissie van XXX tot vaststelling van de milieucriteria voor de toekenning van de EU-milieukeur aan matrassen RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 15 januari 2014 (OR. en) 5282/14 ENV 25 BEGELEIDENDE NOTA van: de Europese Commissie ingekomen: 9 januari 2014 aan: Nr. Comdoc.: D029989/02 Betreft: het secretariaat-generaal

Nadere informatie

Duurzame Bouwmaterialen, de laatste nieuwigheden!

Duurzame Bouwmaterialen, de laatste nieuwigheden! Seminarie Duurzaam Bouwen: Duurzame Bouwmaterialen, de laatste nieuwigheden! 29 januari 2016 Leefmilieu Brussel HET BELGISCH KONINKLIJK BESLUIT VOOR DE EMISSIES VAN BOUWPRODUCTEN IN HET BINNENMILIEU Liesbet

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw:

Opleiding Duurzaam Gebouw: Opleiding Duurzaam Gebouw: Binnenhuispolluenten: hoe ze te beperken? Leefmilieu Brussel ELEMENTEN VAN EEN DUURZAME KEUZE Emissiedrempels van de WGO, labels en aanbevelingen Liesbet TEMMERMAN cera a asbl

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel

Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel Duurzaam materiaalgebruik: problematiek en uitdagingen Liesbet TEMMERMAN cera a asbl Doelstellingen van de presentatie Stilstaan

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw:

Opleiding Duurzaam Gebouw: Opleiding Duurzaam Gebouw: Binnenhuispolluenten: hoe ze te beperken? Leefmilieu Brussel Vochtbestrijding in bouwwerken Sandrine HERINCKX CSTC - WTCB Vochtbestrijding in bouwwerken Sandrine Herinckx - 2014

Nadere informatie

PRODUCTGEGEVENS VOOR CERTIFICERING WELL versie 2

PRODUCTGEGEVENS VOOR CERTIFICERING WELL versie 2 PRODUCTGEGEVENS VOOR CERTIFICERING WELL versie 2 INBLAASWOL WELL v2 werkt met een puntensysteem. In totaal zijn er bij elk project 110 punten te verdienen. Voor elke optimalisatie geldt een maximum aantal

Nadere informatie

Titel. Tekst. Orange Nano Guardon SelfClean AirQuality Interior

Titel. Tekst. Orange Nano Guardon SelfClean AirQuality Interior Titel Tekst Orange Nano Guardon SelfClean AirQuality Interior Slechte luchtkwaliteit in gebouwen maakt ziek Om gezond te blijven heeft de mens dagelijks behoefte aan voedsel (vrouw 2.000 kcal / man 2.500

Nadere informatie

Nano Green World AirQuality Interior SelfClean

Nano Green World AirQuality Interior SelfClean Nano Green World AirQuality Interior SelfClean Op basis van Nanotechnologie Luchtreiniging met licht Hygiëne Actieve luchtverfrissing Easy to Clean eigenschappen Inhoud Introductie Nano Green World...

Nadere informatie

HOOFDSTUK I VLUCHTIGE ORGANISCHE STOFFEN (VOS) EN SOLVENTEN

HOOFDSTUK I VLUCHTIGE ORGANISCHE STOFFEN (VOS) EN SOLVENTEN Inhoudsopgave HOOFDSTUK I VLUCHTIGE ORGANISCHE STOFFEN (VOS) EN SOLVENTEN 9 1. Definities van VOS en solventen (organische oplosmiddelen) 9 2. Bronnen van VOS 11 3. Effecten van VOS-emissies 12 3.1. Belangrijkste

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel

Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel Duurzaam materiaalgebruik: problematiek en uitdagingen Liesbet TEMMERMAN cera a asbl Doelstellingen van de presentatie Stilstaan

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw : Gezondheid en comfort

Opleiding Duurzaam Gebouw : Gezondheid en comfort Opleiding Duurzaam Gebouw : Gezondheid en comfort Leefmilieu Brussel LUCHTKWALITEIT IN GEBOUWEN : GEZONDHEIDS- GERELATEERDE EVALUATIE (CHEMISCHE POLLUENTEN) VAN BOUWMATERIALEN Marc LOR WTCB 28 februari

Nadere informatie

DE VLAAMSE REGERING, Gelet op het decreet van 21 november 2003 betreffende het preventieve gezondheidsbeleid, artikel 30, 2, artikel 39, 51 en 55;

DE VLAAMSE REGERING, Gelet op het decreet van 21 november 2003 betreffende het preventieve gezondheidsbeleid, artikel 30, 2, artikel 39, 51 en 55; Besluit van de Vlaamse Regering tot wijziging van diverse bepalingen van het Binnenmilieubesluit van 11 juni 2004 en tot opheffing van het ministerieel besluit van 16 maart 2006 tot vaststelling van het

Nadere informatie

Le coût de la Construction Durable. Milieu-impact en kostenefficiëntie van renovatie tot passiefhuisstandaard

Le coût de la Construction Durable. Milieu-impact en kostenefficiëntie van renovatie tot passiefhuisstandaard 17.11.2011 CCB-C Le coût de la Construction Durable Milieu-impact en kostenefficiëntie van renovatie tot passiefhuisstandaard Jeroen Vrijders, CSTC Labo Duurzame Ontwikkeling Overzicht Wie? Problematiek?

Nadere informatie

Bepaling van het stofgehalte in een gaskanaal

Bepaling van het stofgehalte in een gaskanaal Compendium voor de monsterneming, meting en analyse van lucht Bepaling van het stofgehalte in een gaskanaal Versie maart 2012 LUC/I/001 INHOUD Inhoud 1 Toepassingsgebied 3 2 Aanvullingen bij de normen

Nadere informatie

Bepaling van het totale gehalte (som van de stofvormige- en gasvormige fractie) aan metalen in een gaskanaal

Bepaling van het totale gehalte (som van de stofvormige- en gasvormige fractie) aan metalen in een gaskanaal Compendium voor de monsterneming, meting en analyse van lucht Bepaling van het totale gehalte (som van de stofvormige- en gasvormige fractie) aan metalen in een gaskanaal Versie mei 2014 LUC/III/010 Inhoud

Nadere informatie

(Veront)reiniging kleding brandweer in relatie tot gezondheid. 17 april 2013 Ten Cate

(Veront)reiniging kleding brandweer in relatie tot gezondheid. 17 april 2013 Ten Cate (Veront)reiniging kleding brandweer in relatie tot gezondheid 17 april 2013 Ten Cate Reska Kalter Arbo Unie Vestiging Hengelo 06 5250 1499 Fred van de Kolck Arbo Unie Arbo Unie Vestiging Nijmegen 06 5250

Nadere informatie

Een voorstel van de Commissie voor nieuwe grenswaarden voor de luchtkwaliteit

Een voorstel van de Commissie voor nieuwe grenswaarden voor de luchtkwaliteit IP/97/853 Brussel, 8 oktober 1997 Een voorstel van de Commissie voor nieuwe grenswaarden voor de luchtkwaliteit De Europese Commissie heeft vandaag een voorstel goedgekeurd voor een richtlijn met nieuwe

Nadere informatie

40. DE RICHTLIJNEN VOOR DE LUCHTKWALITEIT VAN DE WERELDGEZONDHEIDSORGANISATIE

40. DE RICHTLIJNEN VOOR DE LUCHTKWALITEIT VAN DE WERELDGEZONDHEIDSORGANISATIE 1. Inleiding 40. DE RICHTLIJNEN VOOR DE LUCHTKWALITEIT VAN DE WERELDGEZONDHEIDSORGANISATIE De Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) benadert de gezondheidsproblemen in hun ruimste zin, namelijk met inbegrip

Nadere informatie

BREEAM-NL Goedgekeurde Innovatiecredit Ionisatie. mei 2017

BREEAM-NL Goedgekeurde Innovatiecredit Ionisatie. mei 2017 - BREEAM-NL Goedgekeurde Innovatiecredit mei 2017 Omschrijving innovatiecredit Doel van de innovatie Het bevorderen vaan een gezonde en goede kwaliteit van de binnenlucht en het reduceren van het energieverbruik

Nadere informatie

De klassieke oranje HSID-symbolen vervallen en worden vervangen door de nieuwe GHS/CLP-pictogrammen.

De klassieke oranje HSID-symbolen vervallen en worden vervangen door de nieuwe GHS/CLP-pictogrammen. GEMEENSCHAPPELIJKE PREVENTIEDIENST Gevaarlijke stoffen - etikettering De klassieke oranje HSID-symbolen vervallen en worden vervangen door de nieuwe GHS/CLP-pictogrammen. Op 31 december 2008 is de Verordening

Nadere informatie

OPLEIDING DUURZAAM GEBOUW : PASSIEF EN (ZEER) LAGE ENERGIE

OPLEIDING DUURZAAM GEBOUW : PASSIEF EN (ZEER) LAGE ENERGIE OPLEIDING DUURZAAM GEBOUW : PASSIEF EN (ZEER) LAGE ENERGIE Dag 1.4 Comfortcriteria LENTE 2013 Stéphan Truong Beheerder van de opleiding voor rekening van Leefmilieu Brussel TRAINING.IBGEBIM@ecorce.be 2

Nadere informatie

Bepaling van het stofgehalte in een gaskanaal

Bepaling van het stofgehalte in een gaskanaal Compendium voor de monsterneming, meting en analyse van lucht Bepaling van het stofgehalte in een gaskanaal Versie oktober 2018 LUC/I/001 INHOUD Inhoud 1 Toepassingsgebied 3 2 Aanvullingen en aandachtspunten

Nadere informatie

Dynamisch hulpmiddel ter ondersteuning van het advies inzake de correcte ventilatie van woningen

Dynamisch hulpmiddel ter ondersteuning van het advies inzake de correcte ventilatie van woningen Dynamisch hulpmiddel ter ondersteuning van het advies inzake de correcte ventilatie van woningen Pieter Logghe, Departement Gezondheid en Binnenhuisvervuiling, Leefmilieu Brussel Ventilatie hangt onlosmakelijk

Nadere informatie

Persconferentie van Evelyne Huytebroeck 25 november 2008 Een instrument voor de strijd tegen binnenluchtvervuiling : de "groene ambulance"

Persconferentie van Evelyne Huytebroeck 25 november 2008 Een instrument voor de strijd tegen binnenluchtvervuiling : de groene ambulance Persconferentie van Evelyne Huytebroeck 25 november 2008 Een instrument voor de strijd tegen binnenluchtvervuiling : de "groene ambulance" 1. De volksgezondheid staat op het spel De kwaliteit van de binnenlucht

Nadere informatie

Inventaire des déchets Cas Concrets

Inventaire des déchets Cas Concrets 21/11/2013 - CCBC - Trop de déchets sur vos chantiers? Réutilisez! Inventaire des déchets Cas Concrets Ir. Jeroen Vrijders Overzicht Inleiding Inventaris voor sloop: wat & waarom? VB1 Flémalles - Hergebruik

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw:

Opleiding Duurzaam Gebouw: Opleiding Duurzaam Gebouw: Isolatiematerialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel OM TE BEGINNEN: DE CONTEXT Liesbet TEMMERMAN cera a vzw De context: Beoordeling van een staal Voor u op tafel ligt een staal

Nadere informatie

BIJLAGE XV-RAPPORT. Samenvatting. Stofnamen: stoffen in gerecycleerde rubberkorrels die als instrooimateriaal in kunstgras worden gebruikt

BIJLAGE XV-RAPPORT. Samenvatting. Stofnamen: stoffen in gerecycleerde rubberkorrels die als instrooimateriaal in kunstgras worden gebruikt BIJLAGE XV-RAPPORT EEN EVALUATIE VAN DE MOGELIJKE GEZONDHEIDSRISICO'S VAN GERECYCLEERDE RUBBERKORRELS DIE ALS INSTROOIMATERIAAL OP KUNSTGRASVELDEN WORDEN GEBRUIKT Samenvatting Stofnamen: stoffen in gerecycleerde

Nadere informatie

Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling. Advies benzine en diesel

Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling. Advies benzine en diesel Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling - over het ontwerp-kb tot vervanging van het KB van 26 september 1997 betreffende de benamingen, de kenmerken en het loodgehalte van benzines voor motorvoertuigen;

Nadere informatie

Bepaling van de totale organische koolstof (TOC) en/of de opgeloste organische koolstof (DOC) in water

Bepaling van de totale organische koolstof (TOC) en/of de opgeloste organische koolstof (DOC) in water Bepaling van de totale organische koolstof (TOC) en/of de opgeloste organische koolstof (DOC) in water september 2009 Pagina 1 van 5 WAC/III/D/050 INHOUD 1 DOEL EN TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 DEFINITIES...

Nadere informatie

De BIM gegevens : "Lucht - Basisgegevens voor het Plan" November 2004 INZAKE VERSCHAFFING VAN GEGEVENS

De BIM gegevens : Lucht - Basisgegevens voor het Plan November 2004 INZAKE VERSCHAFFING VAN GEGEVENS 5. DE INTERNATIONALE OVEREENKOMSTEN EN DE GEVOLGEN ERVAN INZAKE VERSCHAFFING VAN GEGEVENS DE POLLUENTEN OPGEVOLGD IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 1.Meting van de luchtkwaliteit.1.1.inleiding De internationale

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzaam bouwen van A tot Z

Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzaam bouwen van A tot Z Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzaam bouwen van A tot Z Leefmilieu Brussel DE VOS-EMISSIES VAN BOUWMATERIALEN EN -PRODUCTEN: EEN OVERZICHT Liesbet TEMMERMAN cera a asbl Doelstellingen van de presentatie

Nadere informatie

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest. Koen Toté - VMM

Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest. Koen Toté - VMM Luchtkwaliteit in het Vlaamse Gewest Koen Toté - VMM Overzicht presentatie Luchtkwaliteit 2017 getoetst aan de normen Impact van deze luchtkwaliteit op onze gezondheid Bespreking van fijn stof en stikstofdioxide

Nadere informatie

OPLEIDING DUURZAAM GEBOUW

OPLEIDING DUURZAAM GEBOUW OPLEIDING DUURZAAM GEBOUW ISOLATIEMATERIALEN: HOE KIEZEN? LENTE 2018 Om te beginnen: de context Liesbet TEMMERMAN CERAA vzw De context: Beoordeling van een staal Voor u op tafel ligt een staal thermische

Nadere informatie

Duurzame innovatie op het vlak van technologie en leefcomfort voor houttoepassingen in de bouw

Duurzame innovatie op het vlak van technologie en leefcomfort voor houttoepassingen in de bouw Duurzame innovatie op het vlak van technologie en leefcomfort voor houttoepassingen in de bouw CE markering Het systeem Raymond Van Pestel 3 Er was eens CPD = Construction Product Directive Geharmoniseerde

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw :

Opleiding Duurzaam Gebouw : Opleiding Duurzaam Gebouw : Akoestiek : ontwerp en realisatie Leefmilieu Brussel Contactgeluidisolatie : technieken Manuel Van Damme Acoustical Expert VK Group Doelstellingen en plan van de voordracht

Nadere informatie

Materialen uit kunststof bestemd voor direct contact met voeding: Wat is de impact voor de laboratoria van de recente Verordening (EU) 10/2011?

Materialen uit kunststof bestemd voor direct contact met voeding: Wat is de impact voor de laboratoria van de recente Verordening (EU) 10/2011? Materialen uit kunststof bestemd voor direct contact met voeding: Wat is de impact voor de laboratoria van de recente Verordening (EU) 10/2011? Els Van Hoeck, Tina N Goy, Caroline Evrard en Fabien Bolle

Nadere informatie

Onderzoek en beleid binnenhuismilieu Vlaanderen E Goelen

Onderzoek en beleid binnenhuismilieu Vlaanderen E Goelen Onderzoek en beleid binnenhuismilieu Vlaanderen E Goelen Onderzoek Resultaten van 3 projecten Vergelijkingen met omgevingswaarden Beleid Wie doet wat in Vlaanderen Waar kan ik terecht met vragen Voorstel

Nadere informatie

Ir. Stéphane Charron. Houtbouwsystemen. Context (huidige markt en vooruitzichten)

Ir. Stéphane Charron. Houtbouwsystemen. Context (huidige markt en vooruitzichten) Houtbouwsystemen Ir. Stéphane Charron Ir. Hugues Frère WTCB Hout Info Bois Bruxelles 21/02/2012 Houtbouwsystemen Context (huidige markt en vooruitzichten) De verschillende houtbouwsystemen De voor en nadelen

Nadere informatie

OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN

OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN POLLUENTEN IN HET GEBOUW: HOE ZE TE VERMINDEREN? HERFST 2017 Binnenluchtvervuiling: mogelijke oorzaken Part op basis van de presentatie van CERAA Muriel BRANDT 2 DOELSTELLINGEN

Nadere informatie

Zware metalen en Hg. Deze code van goede meetpraktijk beschrijft de toegepaste. werkwijze bij de monsterneming van de totale emissie van

Zware metalen en Hg. Deze code van goede meetpraktijk beschrijft de toegepaste. werkwijze bij de monsterneming van de totale emissie van Code van goede meetpraktijk van de VKL Wat doet de VKL? De Vereniging Kwaliteit Luchtmetingen (VKL) heeft ten doel, binnen de kaders van de Europese en Nationale wet- en regelgeving, een concrete bijdrage

Nadere informatie

Overzicht aanpassingen aan het LUC

Overzicht aanpassingen aan het LUC 12/11/2012 Overzicht aanpassingen aan het LUC W. Swaans en analyse van lucht (LUC)» Methoden bijgevoegd na WG van 25/10/2011 en reeds Ministerieel goedgekeurd Bepaling van het gehalte gasvormig HCN in

Nadere informatie

L 328/32 Publicatieblad van de Europese Unie BIJLAGE A

L 328/32 Publicatieblad van de Europese Unie BIJLAGE A L 328/32 Publicatieblad van de Europese Unie 6.12.2008 BIJLAGE A Lijst van communautaire wetgeving vastgesteld overeenkomstig het EG-Verdrag waarvan schending een wederrechtelijk handelen in de zin van

Nadere informatie

EEN KORTE INLEIDING OP VOS-RICHTLIJNEN

EEN KORTE INLEIDING OP VOS-RICHTLIJNEN Hempel ondersteunt zijn klanten en eindgebruikers op verschillende manieren. We verschaffen productgegevens om het VOS-gebruik te bewaken, geven advies over het samenstellen van coatingsystemen die aan

Nadere informatie

Luchtkwaliteit in Steden Probleemschets, Aandachtspunten, Tendensen

Luchtkwaliteit in Steden Probleemschets, Aandachtspunten, Tendensen Luchtkwaliteit in Steden Probleemschets, Aandachtspunten, Tendensen Frans Fierens, Gerwin Dumont (*) (*)Medewerkers van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) gedetacheerd naar de Intergewestelijke Cel voor

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw:

Opleiding Duurzaam Gebouw: Opleiding Duurzaam Gebouw: Binnenhuispolluenten: hoe ze te beperken? Leefmilieu Brussel REKENING HOUDEN MET GEZONDHEIDSASPECTEN IN UW PROJECT Enkele concrete aanknopingspunten & rondetafelgesprek Liesbet

Nadere informatie

Tabel 1. Huidige concentratieschalen voor de berekening van de luchtkwaliteitsindex. NO 2. (uurgemiddelde)

Tabel 1. Huidige concentratieschalen voor de berekening van de luchtkwaliteitsindex. NO 2. (uurgemiddelde) IRCEL CELINE Berekening en implementatie van een nieuwe luchtkwaliteitsindex naar aanleiding van de nieuwe EU dochterrichtlijn betreffende grenswaarden voor SO 2, NO 2, PM10 en lood in de lucht en de toekomstige

Nadere informatie

Bijlage F Voorbeelden bepalingsprotocollen. Monitoringsprotocol voor bepaling van de VOS-emissies door puntbronnen in de chemie

Bijlage F Voorbeelden bepalingsprotocollen. Monitoringsprotocol voor bepaling van de VOS-emissies door puntbronnen in de chemie Bijlage F Voorbeelden bepalingsprotocollen Monitoringsprotocol voor bepaling van de VOS-emissies door puntbronnen in de chemie Inleiding In de Handreiking Validatie is een algemene methode opgenomen voor

Nadere informatie

Basisnormen Europese klassering

Basisnormen Europese klassering Versie: 03 Uitgave: 14/03/2018 Pagina: 1/5 INFOFICHE 006 Brandwerende deuren: Basisnormen Europese klassering Hoe dient de brandwerendheid van deuren volgens de basisnormen te worden aangetoond? Koninklijk

Nadere informatie

OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN

OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN POLLUENTEN IN HET GEBOUW: HOE ZE TE VERMINDEREN? HERFST 2017 Materialen: hoe ze te kiezen? Muriel BRANDT Op basis van de presentatie van CERAA Doelstellingen van de presentatie

Nadere informatie

Veelgestelde vragen door bedrijven (FAQ)

Veelgestelde vragen door bedrijven (FAQ) Pag. 1 KB tot vaststelling van de drempelniveaus voor de emissies naar het binnenmilieu van bouwproducten Veelgestelde vragen door bedrijven (FAQ) Datum: 1/12/2014 Versie: 1.2 Wijzigingen tov versie 1.1

Nadere informatie

DOSIS SOLA FACIT VENEMUM

DOSIS SOLA FACIT VENEMUM DOSIS SOLA FACIT VENEMUM Misverstanden over de wetgevingen Een paar reacties Regelgeving Chemische stoffen Classificering indeling is gebaseerd op de gevaareigenschap van een stof REACH & CLP Wat is REACH?

Nadere informatie

TOELATINGSAKTE Nieuwe toelating/identiek product/hetzelfde gebruik. Gelet op de aanvraag ingediend op: 11/06/2009. De Minister van Leefmilieu beslist:

TOELATINGSAKTE Nieuwe toelating/identiek product/hetzelfde gebruik. Gelet op de aanvraag ingediend op: 11/06/2009. De Minister van Leefmilieu beslist: Dienst Risicobeheersing Uw brief van: Uw kenmerk: Ons kenmerk: Datum: FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu EUROSTATION Bloc II Victor Hortaplein, 40 bus 15 B 1060 BRUSSEL MRB/HC/2009/1168/

Nadere informatie

31.12.2008 NL Publicatieblad van de Europese Unie L 353/141

31.12.2008 NL Publicatieblad van de Europese Unie L 353/141 31.12.2008 NL Publicatieblad van de Europese Unie L 353/141 BIJLAGE II SPECIALE VOORSCHRIFTEN VOOR DE ETIKETTERING EN VERPAKKING VAN BEPAALDE STOFFEN EN MENGSELS De bijlage bestaat uit vijf delen. deel

Nadere informatie

Ieder kind heeft recht op een school in een gezonde omgeving. Horta avond, Ademloos 22 mei 2013 Prof. Dr. Dirk Avonts Universiteit Gent.

Ieder kind heeft recht op een school in een gezonde omgeving. Horta avond, Ademloos 22 mei 2013 Prof. Dr. Dirk Avonts Universiteit Gent. Ieder kind heeft recht op een school in een gezonde omgeving. Horta avond, Ademloos 22 mei 2013 Prof. Dr. Dirk Avonts Universiteit Gent. Ademen in Antwerpen. Aandeel autosnelwegen in de totale luchtvervuiling

Nadere informatie

TOELATINGSAKTE Classificatie volgens CLP-GHS Gelet op de aanvraag ingediend op 28/10/2013. De Minister van Leefmilieu beslist:

TOELATINGSAKTE Classificatie volgens CLP-GHS Gelet op de aanvraag ingediend op 28/10/2013. De Minister van Leefmilieu beslist: TOELATINGSAKTE Classificatie volgens CLP-GHS Gelet op de aanvraag ingediend op 28/10/2013 De Minister van Leefmilieu beslist: 1.Het biocide: Aquapy is toegelaten in overeenstemming met het artikel 9 van

Nadere informatie

WEGENVERVEN. COPRO vzw TECHNISCHE VOORSCHRIFTEN PTV 883. Onpartijdige Instelling voor de Controle van Bouwproducten

WEGENVERVEN. COPRO vzw TECHNISCHE VOORSCHRIFTEN PTV 883. Onpartijdige Instelling voor de Controle van Bouwproducten COPRO vzw Onpartijdige Instelling voor de Controle van Bouwproducten Z.1 Researchpark - Kranenberg 190-1731 Zellik 02 468 00 95 info@copro.eu BTW BE 0424.377.275 02 469 10 19 www.copro.eu KBC BE20 4264

Nadere informatie

Duurzame innovatie op het vlak van technologie en leefcomfort voor houttoepassingen in de bouw

Duurzame innovatie op het vlak van technologie en leefcomfort voor houttoepassingen in de bouw Duurzame innovatie op het vlak van technologie en leefcomfort voor houttoepassingen in de bouw CE markering van houten gevelbekleding CE-markering van houten gevelbekleding 1. Toepassing/scope EN14915

Nadere informatie

Houtrook en Gezondheid

Houtrook en Gezondheid Houtrookoverlast, wat kun je doen? Houtrook en Gezondheid 21 september 2018 Longfonds Missie: Samen strijden om longziekten de wereld uit te krijgen en van belang zijn voor de patiënt van vandaag. Ambities:

Nadere informatie

Updates t.o.v. Ministerieel goedgekeurde versie van april 2017

Updates t.o.v. Ministerieel goedgekeurde versie van april 2017 Updates t.o.v. Ministerieel goedgekeurde versie van april 2017 LUC/0/001 Meetplaats in het gaskanaal 09/2017 Onder 5 Evaluatie meetplaats bij de rapportering : - afstandsrichtlijnen i.p.v. afstandsregels

Nadere informatie

Cleaneo plafondsystemen 05/2007. Cleaneo akoestische designplaten absorberen geluid en zuiveren de lucht

Cleaneo plafondsystemen 05/2007. Cleaneo akoestische designplaten absorberen geluid en zuiveren de lucht Cleaneo plafondsystemen 05/2007 Cleaneo akoestische designplaten absorberen geluid en zuiveren de lucht Knauf, uw partner in afbouw Knauf is een producent voor innoverende afbouwmaterialen en systemen

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen?

Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel Duurzaam materiaalgebruik: problematiek en uitdagingen Liesbet TEMMERMAN cera a vzw Doelstelling(en) van de presentatie Stilstaan

Nadere informatie

Beoordeling gezondheidsrisico's door sporten op kunstgrasvelden met rubbergranulaat

Beoordeling gezondheidsrisico's door sporten op kunstgrasvelden met rubbergranulaat Beoordeling gezondheidsrisico's door sporten op kunstgrasvelden met rubbergranulaat 19 december 2016 Inhoud 1. Aanleiding 2. Wat heeft het RIVM onderzocht? 3. Verband rubbergranulaat en leukemie 4. Voldoet

Nadere informatie

INDOOR AIR QUALITY: facts & figures

INDOOR AIR QUALITY: facts & figures INDOOR AIR QUALITY: facts & figures DUCO Binnenklimaatdoelstellingen 2020 Marianne Stranger, Health Unit VITO VITO Not for distribution 1 Luchtkwaliteit LUCHTKWALITEIT Enkel een probleem van buiten? VITO

Nadere informatie

17 GEMIDDELD WEEKVERLOOP

17 GEMIDDELD WEEKVERLOOP 17 GEMIDDELD WEEKVERLOOP Geïnspireerd door het verschil in O 3 -concentratie tussen werkdagen en niet-werkdagen werd het concentratieverloop van de gemiddelde week berekend. Bij de berekening van het concentratieverloop

Nadere informatie

Opleiding 2013 Duurzaam Gebouw

Opleiding 2013 Duurzaam Gebouw Opleiding 2013 Duurzaam Gebouw AKOESTIEK Leefmilieu Brussel ISOLATIETECHNIEKEN TEGEN CONTACTGELUIDEN EN ISOLATIE TEGEN CONTACTGELUIDEN VAN HOUTEN VLOEREN Manuel VAN DAMME, Ing. CSTC-WTCB DIENSTVERLENING

Nadere informatie

Gemeente Ridderkerk. Rapportage. Berekenen en meten: de Luchtkwaliteit in Ridderkerk 2009

Gemeente Ridderkerk. Rapportage. Berekenen en meten: de Luchtkwaliteit in Ridderkerk 2009 Gemeente Ridderkerk Rapportage Berekenen en meten: de Luchtkwaliteit in Ridderkerk 2009 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 1.1 Monitoring 3 1.2 Berekenen versus meten 3 1.3 NO 2 en PM 10 3 1.4 Tot slot 3 2 Berekende

Nadere informatie

1. HET DPSIR-MODEL : VOOR EEN GEÏNTEGREERDE AANPAK VAN DE

1. HET DPSIR-MODEL : VOOR EEN GEÏNTEGREERDE AANPAK VAN DE 1. HET DPSIR-MODEL : VOOR EEN GEÏNTEGREERDE AANPAK VAN DE 1.Inleiding BESCHERMING VAN DE LUCHTKWALITEIT De lucht die wij inademen is in uiteenlopende mate bezoedeld door vervuilende stoffen (gassen, deeltjes,

Nadere informatie

Ecolabels. Hoe kan ik eenvoudig duurzame producten aankopen? Overzicht presentatie

Ecolabels. Hoe kan ik eenvoudig duurzame producten aankopen? Overzicht presentatie Ecolabels Hoe kan ik eenvoudig duurzame producten aankopen? Overzicht presentatie Voordelen/nadelen labels Voorwaarden voor een label Bruikbare labels Problemen 1 Voordelen labels Concrete informatie Vergemakkelijken

Nadere informatie

> < Veel voorkomende gevaarlijke stoffen. Voorbeelden van gevaarlijke stoffen

> < Veel voorkomende gevaarlijke stoffen. Voorbeelden van gevaarlijke stoffen Voorbeelden van gevaarlijke stoffen Er zijn verschillende soorten gevaarlijke stoffen, met elk hun specifieke schadelijke effecten. Voorbeelden zijn: organische oplosmiddelen cyclische verbindingen zware

Nadere informatie

WEDERZIJDSE ERKENNING VAN EEN REGISTRATIE VOOR EEN BIOCIDE MET GERING RISICO. Gelet op de aanvraag ingediend op: 19/10/2009

WEDERZIJDSE ERKENNING VAN EEN REGISTRATIE VOOR EEN BIOCIDE MET GERING RISICO. Gelet op de aanvraag ingediend op: 19/10/2009 WEDERZIJDSE ERKENNING VAN EEN REGISTRATIE VOOR EEN BIOCIDE MET GERING RISICO Gelet op de aanvraag ingediend op: 19/10/2009 Gelet op het advies van het Comité voor advies inzake Biociden: De Minister van

Nadere informatie

De Commissie dient een voorstel in voor grenswaarden voor de luchtkwaliteit voor benzeen en koolmonoxide

De Commissie dient een voorstel in voor grenswaarden voor de luchtkwaliteit voor benzeen en koolmonoxide IP/98/1049 Brussel, 2 december 1998 De Commissie dient een voorstel in voor grenswaarden voor de luchtkwaliteit voor benzeen en koolmonoxide De Europese Commissie heeft een voorstel voor een richtlijn

Nadere informatie

Wetgeving «Biociden» Bij u in de buurt Uitvoering in Luxemburg inwoners ( s nachts) «Chemische producten»

Wetgeving «Biociden» Bij u in de buurt Uitvoering in Luxemburg inwoners ( s nachts) «Chemische producten» Wetgeving «Biociden» - Uitvoering in Luxemburg Bij u in de buurt... 576 000 inwoners ( s nachts) «Chemische producten» Ministerie van Volksgezondheid: - Geneesmiddelen - Cosmetica Ministerie van Landbouw:

Nadere informatie

Akoestiek : ontwerp en realisatie

Akoestiek : ontwerp en realisatie Opleiding Duurzaam Gebouw : Akoestiek : ontwerp en realisatie Leefmilieu Brussel Contactgeluidisolatie : technieken Manuel VAN DAMME Acoustical Expert VK Group Doelstellingen en plan van de voordracht

Nadere informatie

Vlaams beleid luchtverontreiniging en. milieuvergunningsaanvragen

Vlaams beleid luchtverontreiniging en. milieuvergunningsaanvragen Vlaams beleid luchtverontreiniging en milieuvergunningsaanvragen Geert Pillu Adviesverlener LNE afdeling Milieuvergunningen Brugge Vlaams beleid luchtverontreiniging en milieuvergunningsaanvragen Kennis

Nadere informatie

Who s afraid of.cpr? Co Molenaar. Senior adviseur water en bodem.

Who s afraid of.cpr? Co Molenaar. Senior adviseur water en bodem. Who s afraid of.cpr? Co Molenaar Senior adviseur water en bodem co.molenaar@rws.nl Wat komt aan de orde? 1. Doel van de presentatie 2. Achtergronden CPR 3. BWR 3 Hygiëne, gezondheid en milieu 4. Actuele

Nadere informatie

L. Indicatieve effecten Luchtkwaliteit

L. Indicatieve effecten Luchtkwaliteit L. Indicatieve effecten Luchtkwaliteit 73 Bijlage L Indicatieve bepaling effect alternatieven N 377 op luchtkwaliteit Inleiding De provincie Overijssel is voornemens de N 377 Lichtmis Slagharen (verder

Nadere informatie

Q.zero het eerste milieuvriendelijke produktie proces

Q.zero het eerste milieuvriendelijke produktie proces Q.zero het eerste milieuvriendelijke produktie proces Het grootst mogelijke respect voor het milieu in de fabricage van produkten volgens traditionele productie processen van composiet blokken. Elimineren

Nadere informatie

Hoe komen de annual air quality kaarten tot stand?

Hoe komen de annual air quality kaarten tot stand? Hoe komen de annual air quality kaarten tot stand? De annual air quality kaarten tonen het resultaat van een koppeling van twee gegevensbronnen: de interpolatie van luchtkwaliteitsmetingen (RIO-interpolatiemodel)

Nadere informatie

Milieu Impact van Lampen. Laboratorium voor Lichttechnologie KaHo Sint-Lieven Gebroeders Desmetstraat 1 B-9000 Gent 09 265 87 13

Milieu Impact van Lampen. Laboratorium voor Lichttechnologie KaHo Sint-Lieven Gebroeders Desmetstraat 1 B-9000 Gent 09 265 87 13 Laboratorium voor Lichttechnologie KaHo Sint-Lieven Gebroeders Desmetstraat 1 B-9000 Gent 09 265 87 13 Oktober 5, 2009 Inhoudstafel INLEIDING... 4 1. METHODIEK EN BRONNEN... 5 1.1. METHODIEK... 5 1.2.

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw:

Opleiding Duurzaam Gebouw: Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel DE VOS-EMISSIES VAN BOUWMATERIALEN EN -PRODUCTEN: EEN OVERZICHT Liesbet TEMMERMAN cera a asbl Doelstellingen van de presentatie

Nadere informatie

Beste klant. Alvast veel leesplezier. Het team van BIG

Beste klant. Alvast veel leesplezier. Het team van BIG Beste klant Ook de afgelopen maanden stonden we niet stil bij BIG. Zo brachten we vertalingen van H/P-zinnen samen in één handig overzicht. Uiteraard stellen we dit document graag ter beschikking. Daarnaast

Nadere informatie

NATIONALE MAATSCHAPPIJ DER BELGISCHE SPOORWEGEN TECHNISCHE BEPALING. VOORLADINGSPRODUCT VOOR GESLOTEN WC s (TGV EN GELIJKGESTELDE)

NATIONALE MAATSCHAPPIJ DER BELGISCHE SPOORWEGEN TECHNISCHE BEPALING. VOORLADINGSPRODUCT VOOR GESLOTEN WC s (TGV EN GELIJKGESTELDE) NATIONALE MAATSCHAPPIJ DER BELGISCHE SPOORWEGEN TECHNISCHE BEPALING L -88 VOORLADINGSPRODUCT VOOR GESLOTEN WC s (TGV EN GELIJKGESTELDE) UITGAVE : 02/2007 Index 1. Voorwerp en toepassingsgebied... 3 2.

Nadere informatie

Getuigenis van een assessor

Getuigenis van een assessor De rol van de aannemer bij certificatie van duurzame gebouwen workshop WTCB Innoviris Leefmilieu Brussel Confederatie Bouw Getuigenis van een assessor Ellen De Bolster 12 juni 2013 Inhoudstabel BREEAM

Nadere informatie

LUCHTVERONTREINIGING EN -ZUIVERING

LUCHTVERONTREINIGING EN -ZUIVERING INHOUD Voorwoord 13 Inleiding 15 Indeling van milieuproblemen 19 Indeling van dit boek 19 Inleiding tot de Vlaamse milieuwetgeving voor bedrijven 19 Deel 1. LUCHTVERONTREINIGING EN -ZUIVERING 21 1. Inleiding

Nadere informatie

Ventileren en verluchten. Woon gezond, geef lucht aan je huis! Ventileer 24 uur op 24 en verlucht aanvullend Tips voor gezonde binnenlucht

Ventileren en verluchten. Woon gezond, geef lucht aan je huis! Ventileer 24 uur op 24 en verlucht aanvullend Tips voor gezonde binnenlucht Ventileren en verluchten Woon gezond, geef lucht aan je huis! Ventileer 24 uur op 24 en verlucht aanvullend Tips voor gezonde binnenlucht 1 Waarom ventileren en verluchten? Binnen is de lucht meestal slechter

Nadere informatie

Gemeente Ridderkerk. Rapportage. Berekenen en meten: de Luchtkwaliteit in Ridderkerk 2010

Gemeente Ridderkerk. Rapportage. Berekenen en meten: de Luchtkwaliteit in Ridderkerk 2010 Gemeente Ridderkerk Rapportage Berekenen en meten: de Luchtkwaliteit in Ridderkerk 2010 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 1.1 Monitoring 3 1.2 Berekenen versus meten 3 1.3 NO 2 en PM 10 3 1.4 Tot slot 3 2 Berekende

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw :

Opleiding Duurzaam Gebouw : Opleiding Duurzaam Gebouw : Polluenten in het gebouw: hoe ze te verminderen? Leefmilieu Brussel HULP BIJ DE KEUZE VAN NATUURLIJKERE PRODUCTEN : NATUURLIJKE VERVEN, VERNISSEN EN OLIËN Olivier DAXHELET LA

Nadere informatie