Inhoudsopgave Algemeen... 2 Werken met Nectar... 3 Hoe werkt 3 vmbo bovenbouw?... 3 Differentiatie... 4 Toetsing... 5

Transcriptie

1 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 Algemeen... 2 Werken met Nectar... 3 Hoe werkt 3 vmbo bovenbouw?... 3 Differentiatie... 4 Toetsing... 5 Planning vmbo bovenbouw... 6 De hoofdstukken inhoudelijk... 7 Hoofdstuk 1 Vier Rijken... 8 Hoofdstuk 2 Planten, dieren, mensen Themahoofdstuk A Kweken onder glas Hoofdstuk 3 Voortplanting Themahoofdstuk B Het consultatiebureau Hoofdstuk 4 Waarnemen Hoofdstuk 5 Mens en milieu Themahoofdstuk C De natuurvoedingswinkel Examenprogramma VMBO Biologie Toelichting Het examen De eindtermen van het kerndeel De eindtermen van het verrijkingsdeel Adressenlijst Nectar vmbo 3 basis 1

2 Algemeen De docentenhandleiding van de tweede editie van Nectar is, net als de leerlingenboeken, vernieuwd. De handleiding is niet alleen geactualiseerd, maar wordt via de website van Nectar aangeboden. De informatie van de handleiding blijft op deze manier actueel. Dit document is een uitgeprinte versie van de belangrijkste onderdelen van de digitale docentenhandleiding. Andere onderdelen als werkbladen voor de leerlingen en actuele informatie (zoals errata) kunt u vinden in de overige rubrieken van de docentenhandleiding op Methode opbouw vmbo basis 1 vmbo kgt 1 vmbo gt/h/v 1 vmbo basis 2 vmbo kgt 2 havo/ vwo 2 vmbo basis 3 vmbo kgt 3 vmbo basis 4 vmbo kgt 4 havo deel 1 vwo deel 1 havo deel 2 vwo deel 2 vwo deel 3 Nectar bestaat voor de vmbo bovenbouw uit de volgende componenten: leerboek werkboek met de i-module NectarNet op uitwerkingenboek toetsenboek (inclusief toetsen op cd-rom) (digitale) docentenhandleiding Basis en kgt In Nectar tweede editie is vanaf klas 3 een scheiding aangebracht tussen basis en kgt leerlingen. Het basisboek heeft een lager niveau van teksten en opdrachten. Er wordt gebruik gemaakt van eenvoudig taalgebruik. De hoofdstukken in de delen 3 gaan qua onderwerpen wel gelijk op. Nectar vmbo 3 basis 2

3 Werken met Nectar Zelfstandig leren Nectar is bij uitstek een methode om zelfstandig aan te werken. Leerlingen kunnen zich zelf de leerstof eigen maken. Dat betekent het zelfstandig bestuderen van de hoofdstukken met uitzondering van Onderzoek. Bij Onderzoek zullen leerlingen een beroep op u doen of op uw TOA in uw rol als begeleider of organisator. Toch zorgen ook hier de doelgerichte opdrachten en duidelijk omschreven eisen aan het eindresultaat ervoor dat leerlingen veel zelf kunnen doen. De mate waarin u kiest voor zelfwerkzaamheid, is aan u. U bepaalt in hoeverre de leerling verantwoordelijkheid draagt voor zijn eigen leren. Nectar geeft u in ieder geval de mogelijkheid die verantwoordelijkheid gaandeweg meer bij de leerling te leggen. Welke andere werkvormen zijn mogelijk met Nectar? Klassikaal lesgeven, groepswerk, werken in tweetallen Nectar stelt u uiteraard in staat de verschillende onderdelen van de methode ook klassikaal te behandelen. Soms is het effectiever om vragen en opdrachten in tweetallen (zelfstandig) te laten maken. Daarnaast kunt u besluiten vragen en opdrachten klassikaal te bespreken, u kunt dit ook individueel laten doen. Dit kan uitstekend met behulp van het uitwerkingenboek. Het uitwerkingenboek bevat niet alleen de antwoorden, maar zonodig ook een toelichting op het antwoord. In de praktijk laten docenten die kiezen voor zelfstandig werken het gebruik van de boeken vaak vrij. Een leerling leert van de goede antwoorden en bij misbruik benadeelt hij alleen zichzelf. Misbruik doet zich in de praktijk overigens weinig voor. Als het plaatsvindt, is het na een schriftelijke overhoring of proefwerk vaak afgelopen! Hoe werkt 3 vmbo bovenbouw? Structuur van het leerboek basis Inhoudsopgave Hoe werk je met Nectar? Hoofdstukken 1 t/m 5 Coach A Toetsen maken Hierin staan tips over het leren en maken van toetsen. Coach B Examen Hierin staan tips over de voorbereiding op het examen. Examenvragen staan per hoofdstuk in het werkboek. Thema s (A, B, C) In de themahoofdstukken wordt de leerstof van een voorafgaand hoofdstuk gekoppeld aan een beroep of een instelling in de (beroeps)praktijk. De leerling leert de opgedane kennis van het voorgaande hoofdstuk toe te passen binnen deze (beroeps)context. De onderwerpen van de themahoofdstukken zijn ontleend aan de sectoren Landbouw en Zorg en Welzijn. De inhoud van de leerstof is geen expliciete examenstof, maar wel een toepassing van de onderwerpen die in het schoolexamen behandeld moeten worden. Checklists vaardigheden De checklists met vaardigheden specifiek voor biologie staan in het leerboek. De overige checklists staan op NectarNet. Begrippenlijst Referentielijst Nectar vmbo 3 basis 3

4 Structuur van een hoofdstuk basis Hoofdstukopening Overzicht van de leerdoelen en kennismaking met iemand die biologie in zijn werk gebruikt Paragrafen Leerstof met leesteksten en bronnen. Kernvragen zijn de kapstok van de paragraaf. Voor de opdrachten wordt verwezen naar het werkboek. ICT opdrachten (in WB) In het werkboek zijn opdrachten opgenomen waarmee een controle plaats kan vinden of leerlingen NectarNet wel of niet gedaan hebben. Onderzoek Hierin staan opdrachten voor: onderzoek doen, het doen van proeven, werkstuk maken, enz Beroep in beeld Geeft informatie over beroepen en welke opleiding daarvoor nodig is. Geeft inzicht in wat de leerling zelf kan en wil. Samenvatting Hier komen de kernvragen terug met de antwoorden erop. Belangrijke begrippen Uitleg belangrijke begrippen Test jezelf Bij basis: Test jezelf per paragraaf! (in WB en/of NectarNet) Als de leerling de test jezelf goed heeft gedaan kan de verdieping gedaan worden. Als dit niet het geval is kan Leren doe het eens zo gemaakt worden. Leren doe het eens zo (in WB) Examenvragen (in WB) Verdieping Extra hulp bij lastige onderdelen van de stof. Het spoort de leerlingen aan om op een andere manier met de stof bezig te zijn Voor examentraining Hier wordt dieper ingegaan op (een deel van) de leerstof uit het hoofdstuk. Differentiatie Bij Nectar kan op verschillende manieren differentiatie tussen leerlingen plaatsvinden die met hetzelfde deel werken: differentiatie naar tempo, naar interesse en naar leerstijl. Differentiatie naar tempo Tempoverschillen tussen (groepen) leerlingen kunt u opvangen met de onderdelen Onderzoek, Beroep in Beeld en Verdieping. De inhoudelijke kerndoelen staan in de basisstof. De Verdiepingen bevatten uitbreidingen van die stof op een hoger niveau. In de onderdelen buiten de paragrafen komen alle vaardigheden meermalen aan de orde. U kunt per hoofdstuk dus een keuze maken, afhankelijk van uw voorbereidingsmogelijkheden, uw interesse en die van uw leerlingen en het gewenste tempo. Differentiatie naar interesse Uw keuze uit de opdrachten van Onderzoek kunt u afstemmen op uw eigen interesse en die van uw leerlingen. Hetzelfde geldt voor de beslissing om wel of niet Beroep in Beeld van een hoofdstuk te doen. Differentiatie naar leerstijl Om tegemoet te komen aan de verschillen in leerstijl in een groep bevat Nectar verschillende soorten opdrachten en vraagvormen. Nectar bevat afwisselend vragen die Nectar vmbo 3 basis 4

5 leerlingen informatie laten halen uit tekst of uit bronnen, gesloten vragen, open vragen, zelf onderzoek doen, verschillende werkvormen, zelf samenvatten et cetera. Deze variatie in vragen en opdrachten wordt ondersteund door een vaste structuur; hierdoor raken uw leerlingen het overzicht niet kwijt. Het is altijd duidelijk wat er van hen wordt verwacht. Toetsing In het werkboek is aan het eind van elk hoofdstuk een diagnostische toets opgenomen: de Test Jezelf. Het is de bedoeling dat de leerlingen de diagnostische toets maken na de leerstof van het hoofdstuk geleerd te hebben. Naast de Test Jezelf in het werkboek is er ook een diagnostische toets op NectarNet beschikbaar. In het toetsenboek zijn per hoofdstuk twee eindtoetsen opgenomen. De vragen van deze A en de B toets zijn verschillend, maar qua niveau zijn de A en B toets grotendeels gelijk. Niet alleen de basisstof wordt getoetst, ook de verdiepingen bij de paragrafen én de overige leerstof; Onderzoek en Beroep in Beeld komen in de toetsen aan de orde. De antwoorden kunnen door de leerlingen op de toets zelf genoteerd worden. Voor de docent is een correctiemodel bijgevoegd. Ter verantwoording is bij ieder hoofdstuk een toetsmatrijs opgenomen, waarin de verdeling van de vragen over verschillende niveaus van beheersing van de leerstof is weergegeven. Nectar vmbo 3 basis 5

6 Planning vmbo bovenbouw In welke leerjaren biologie gegeven wordt, verschilt sterk per school. Tevens verschilt het aantal lesuren per week sterk. Voor de bovenbouw van het vmbo heeft Nectar twee delen. Deel 3 kan in de derde klas gebruikt worden en deel 4 in de vierde klas. In beide leerjaren is 2 lesuren per week voldoende om de stof goed door te werken. Maar het is ook mogelijk om beide delen anders in te zetten, afhankelijk van het aantal uren biologie in leerjaar 3 en 4. Hieronder worden voorbeelden gegeven van hoe deel 3 basis kan worden ingezet in klas 3 bij 2 lesuren biologie per week. Daarbij is uitgegaan van 35 werkelijke lesweken per schooljaar (dus 70 lesuren). 3 basis Hoe werk je met Nectar 1 uur 5 hoofdstukken(3x9 + 2x8= 43 uur) 43 uur Toetsen 10 uur Praktische opdrachten 6 uur Coach/examenvoorbereiding 6 uur Handelingsdeel 2 uur Eigen invulling 2 uur Totaal 70 uur Per hoofdstuk (5 paragrafen) 9 uur voor: Hoofdstukopening 0,5 uur 5 paragrafen 5 uur Overzicht + Test jezelf 1 uur Leren doe het eens zo / Verdieping 1 uur Onderzoek / Beroep in beeld 1,5 uur Totaal 9 uur De paragrafen per hoofdstuk bevatten de kernstof (alle inhoudelijke eindtermen). Deze paragrafen moeten dus in ieder geval aan bod komen. Als er minder lesuren beschikbaar zijn dan in het bovenstaande voorbeeld, dan moet u een keuze maken uit de overige onderdelen. Om alle vaardigheden uit de eindtermen aan bod te laten komen, zullen de leerlingen in ieder geval stukken uit Onderzoek moeten doen. U kunt overwegen om de leerlingen meer leerstof zelfstandig (thuis) te laten doorwerken. Met Nectar kan dat uitstekend. De inzet van het uitwerkingenboek kan lestijd besparen. U kunt ook lestijd besparen door de ICT in uw lessen in te zetten als vervanging van opdrachten in de paragrafen uit het werkboek. Een overzicht hiervan staat per deel op de digitale docentenhandleiding op Deze ICT opdrachten bij de paragrafen kunt u gezamenlijk met de leerlingen op school maken, u kunt de leerlingen ook thuis met de extra lesstof laten oefenen. Leerlingen hebben zowel thuis als op school toegang tot NectarNet door middel van het adres dat voorin het boek staat opgenomen ( De digitale Test Jezelf is dezelfde toets als in het werkboek en kan ook in plaats van de Test Jezelf in het werkboek gemaakt worden. Uiteraard staat het u vrij andere keuzes met betrekking tot de boeken en de ICT te maken. Nectar vmbo 3 basis 6

7 De hoofdstukken inhoudelijk Bij elk hoofdstuk vindt u de informatie die nodig is om dat hoofdstuk te kunnen starten. Bij Wat moet de leerling kennen en kunnen? zijn de leerdoelen van het betreffende hoofdstuk beknopt weergeven. Met behulp van deze informatie ziet u in één oogopslag hoeveel nieuwe informatie elke paragraaf bevat. Ook ziet u welke vaardigheden in Onderzoek geoefend worden. U kunt vervolgens beslissen welke begrippen, processen en/of vaardigheden extra aandacht of klassikale uitleg behoeven. Aansluitend treft u een overzicht van de eindtermen aan die in het hoofdstuk aan de orde komen. Ook leest u hoe het hoofdstuk samenhangt met de andere hoofdstukken in het boek en met andere vakken uit de basisvorming. De complete tekst van de eindtermen vindt u op pagina 43 van deze handleiding. In de rubriek Vooraf regelen staat exact beschreven wat er voor de practica nodig is. U of uw TOA kunt deze lijsten gebruiken om de practica voor te bereiden. De rubriek Tips en Trucs bevat verschillende lessuggesties per hoofdstuk. Het gaat allereerst om zaken die geen of weinig voorbereidingstijd vragen. Deze zijn bedoeld om afwisseling in de lessen te brengen en om studievaardigheden, algemene vakoverstijgende vaardigheden en houdingsdoelen met de leerlingen te oefenen. Ook zijn er Tips en Trucs die wat meer (les)tijd vragen, bijvoorbeeld voor vakoverstijgende projecten. Daarnaast zijn hier suggesties vermeld om film, video, software, internet en dergelijke in uw les in te zetten. Nectar vmbo 3 basis 7

8 Hoofdstuk 1 Vier Rijken Wat moet de leerling kennen en kunnen? Hoofdstuk 1 3 vmbo basis 1.1 Een tuin De verscheidenheid aan organismen komt aan de orde en hun onderlinge afhankelijk via de voedselkringloop. De tuin dient hierbij als concreet voorbeeld. De vier rijken worden geïntroduceerd, en de levenskenmerken van organismen genoemd. 1.2 Het plantenrijk Behandeld worden de diversiteit aan planten, de bouw en stevigheid van planten, en de structuur van de plantencel. 1.3 Het dierenrijk Behandeld worden de diversiteit van dieren, hun bouw en stevigheid, en de structuur van de dierlijke cel. De verschillende organisatieniveaus binnen het organisme (cel, weefsel, orgaan, orgaanstelsel) worden genoemd. 1.4 Schimmels en bacteriën Kenmerken van organismen behorende tot deze twee rijken worden behandeld, inclusief hun celbouw. Aan de orde komt ook het belang van deze organismen voor de mensheid: zowel de positieve (hun rol in de voedselkringloop, productie van voedsel en medicijnen) als negatieve aspecten (veroorzaking van ziekte en voedselbederf) worden belicht. Alles wat de leerling moet kennen & kunnen staat in het onderstaande overzicht: paragraaf de leerling is in staat om begrippen vaardigheden/attitudes 1.1 Aan te geven hoe organismen in vier rijken ingedeeld worden. De levenskenmerken van organismen op te noemen. De stoffen te noemen die planten opnemen. De voedselkringloop uit te leggen. 1.2 De verscheidenheid aan planten te duiden door middel van voorbeelden. De onderdelen (organen) van een plant op te noemen en hun taken (functies) te benoemen. De onderdelen van een plantencel te benoemen in een tekening, en hun functies aan te geven. Uit te leggen hoe kruidachtige en houtachtige planten stevigheid verkrijgen. 1.3 De verscheidenheid aan dieren te duiden door middel van voorbeelden. De opbouw van een dier uit verschillende organisatieniveaus: cellen, weefsels, organen en orgaanstelsels, aan te geven. De onderdelen van de dierlijke cel te benoemen in een tekening. Aan te geven hoe (zoog)dieren stevigheid verkrijgen. 1.4 De bouw van schimmels en bacteriën uit te leggen. De onderdelen van hun cellen te benoemen in een tekening. De verspreiding en voortplanting van schimmels en bacteriën te beschrijven. De rol van schimmels en bacteriën in de natuur te noemen. organismen, rijken, levenskenmerken, fotosynthese, verbranding, voedselkringloop, producenten, consumenten, afvaleters, reducenten, mineralen functie, glucose, de onderdelen (organen) van de plant, de onderdelen van de plantencel zoals bladgroenkorrels en vacuole, houtstof functies van cellen, weefsels, organen en orgaanstelsels, onderdelen van een dierlijke cel, trilharen, skelet, schild schimmels, sporen, zwamvlok, paddestoel, bacteriën, kolonie, onderdelen van een schimmelen bacteriecel, reducenten, voedselvergiftiging, conserveren, gist, penicilline, antibiotica Vertegenwoordigers van de vier rijken herkennen. Een kringloop kunnen tekenen en de overdracht van stoffen daarin aangeven. Kennis opbouwen van verschillende organisatieniveaus. Anatomische tekeningen verklaren en onderdelen benoemen. Rekenen. Kennis opbouwen van verschillende organisatieniveaus. Anatomische tekeningen verklaren en onderdelen benoemen. Rekenen. Werken met de microscoop. Kleuren van een preparaat. Tekenen volgens de tekenregels. Kennis opbouwen van verschillende organisatieniveaus. Anatomische tekeningen verklaren en onderdelen benoemen. Rekenen. Voedselconserveringsmethoden toepassen. Nectar vmbo 3 basis 8

9 Voorbeelden van het belang van schimmels en bacteriën voor de mens te geven: veroorzaking van ziektes en voedselvergiftiging, hun gebruik bij de bereiding van voedsel en medicijnen. Aan te geven hoe de mens voedselbederf kan tegengaan. De optimale temperatuur voor gistwerking onderzoeken. Een bacteriekweek opzetten. Verdieping Met voorbeelden uit te leggen wat biotechniek is. DNA en haar functie te omschrijven. Moderne biotechnieken zoals genetische manipulatie en gentherapie aan de hand van voorbeelden uit te leggen. biotechniek, DNA, moderne biotechniek, genetische manipulatie, gentherapie Onderzoek de leerling is in staat om vaardigheden A B C D Wangcellen onder de microscoop te bestuderen en te tekenen. Methodes van voedsel-conservering te onderscheiden met voorbeelden; en enkele van deze methodes toe te passen. Hygiënisch te werken (voedselvergiftiging!). Samen te werken bij een onderzoeksopdracht. Door middel van een proef uit te zoeken wat de optimale temperatuur is voor de werking van gistcellen. Samen te werken bij een onderzoeksopdracht. De aanwezigheid van bacteriën aan te tonen door middel van het opzetten van een bacteriekweek. Hygiënisch te werken. Onderzoeksvaardigheden. Verantwoord omgaan met apparatuur en instructies. De microscoop gebruiken. Kleuren van een preparaat. Een biologische tekening maken. Onderzoeksvaardigheden: een praktisch onderzoek uitvoeren. Samenwerken met medeleerlingen. Onderzoeksvaardigheden: een experiment uitvoeren. Verantwoord omgaan met apparatuur en instructies. Samenwerken met medeleerlingen. Onderzoeksvaardigheden: een experiment uitvoeren. Verantwoord omgaan met apparatuur en instructies. Behandelde Eindtermen Hoofdstuk 1 3 vmbo basis paragraaf/onderzoek eindtermen 1.1 K 3.2, K 3.7, K 4.1, K 5.1, K K 2.5, K 3.2, K 3.4, K 3.7, K 4.3, K K 2.5, K 3.2, K 3.4, K 3.5, K 3.7, K 4.3, K 4.5, K K 2.5, K 3.2, K 3.4, K 3.7, K 4.3, K 5.1, K 5.2 Onderzoek A K 2.1, K 2.3, K 3.6, K 3.7, K 3.8, K 3.9 Onderzoek B K 2.1, K 2.3, K 2.7, K 3.6, K 3.7, K 3.9 Onderzoek C K 2.1, K 2.3, K 2.7, K 3.6, K 3.7, K 3.9 Onderzoek D K 2.1, K 2.3, K 3.6, K 3.9 Samenhang Hoofdstuk 1 maakt de variatie in levensvormen duidelijk, met aandacht voor de basale kenmerken van organismen uit de vier hoofdgroeperingen en hun cellen. En zo is hoofdstuk 1 een aanloop naar de volgende hoofdstukken, waarin meer kennis aangedragen wordt betreffende planten (hoofdstuk 2), de fysiologie van de mens (hoofdstukken 3 en 4), en mens en milieu (hoofdstuk 5). Samenhang met andere vakken Belangrijk is vooral de samenhang met de andere exacte vakken (wiskunde, scheikunde, natuurkunde) m.b.t. het opzetten en uitvoeren van onderzoeksopdrachten; voorts met aardrijkskunde voor wat betreft het milieu, en maatschappijleer: de maatschappelijke gevolgen van biotechnologie. Nectar vmbo 3 basis 9

10 Vooraf regelen Bij de proefjes wordt er in het algemeen van uitgegaan dat de leerlingen in tweetallen werken in een klas van 30 leerlingen. Hoofdstuk 1 3 vmbo basis Benodigde materialen Onderzoek A 15 microscopen 15 objectglazen 15 dekglazen 15 prepareernaalden 15 plastic roerstokjes jodium tekenpapier Onderzoek B Het voedsel dat onderzocht gaat worden, bijvoorbeeld: banaan; groente; een glas melk; een plakje kaas; een blikje leverpastei of vis; brood of koekjes; verse aardbeien (jam maken!). Schaaltjes, schoteltjes, zakjes e.d. om de voedselitems in te bewaren. Benodigdheden voor de verschillende conserveringsmethodes, zoals: koelkast, (vacuüm)verpakking, azijn, zout of suiker, enzovoort. Onderzoek C Leerlingen werken in groepen, afhankelijk van het beschikbare materiaal zoals waterbaden. Dus bijvoorbeeld: 5 waterbaden 5 even grote maatcilinders 5 thermometers 5 roerstaven 5 eetlepels 5 theelepels 5 linialen 5 stopwatches of horloges met secondewijzer 5 kladblaadjes een emmer met water van 80 C meel (bloem) droge bakkersgist suiker water ijsblokjes Onderzoek D 30 steriele petrischalen met daarin een kweekvoedingsbodem voor bacteriën (per tweetal leerlingen 2 petrischalen nodig) plakband viltstift kladpapier Tips en trucs Hoofdstuk 1 3 vmbo basis Nectar vmbo 3 basis 10

11 1 U laat de leerlingen in de eerste les een opstel schrijven, waarin zij zo goed mogelijk proberen op te schrijven wat ze in de onderbouw hebben gedaan aan biologie. Ook schrijven ze iets op over hun hobby s, favoriete popband en dergelijke. Doel: snel een indruk krijgen van de voorkennis van uw leerlingen en een kennismaking waarbij elke leerling aan bod kan komen. Bovendien heeft u materiaal waar u nog eens in kunt kijken bij volgende lesvoorbereidingen, bijvoorbeeld wanneer u wilt weten welke leerlingen iets aan sport doen. 2 U kunt de leerlingen ook een opstel laten schrijven over wat ze verwachten van het vak gedurende de komende twee jaar, welke onderwerpen aan bod zullen komen volgens hen, wat ze graag zouden willen leren, waarvoor ze het vak in de toekomst nodig denken te hebben, etc. Dit opstel kunt u in hun examendossier stoppen. Doel: leerlingen oriënteren zich op het vak biologie in de bovenbouw. 3 Vanaf de eerste les, voor de duur van hoofdstuk 1, behangt u de wand van het klaslokaal met de wandplaten die u voorradig hebt over de variatie in levensvormen. Ook zet u bijvoorbeeld plastic modellen neer van diverse organismen. Doel: de leerlingen krijgen een indruk van de rijkheid aan levensvormen. 4 U start het hoofdstuk met het doen van een bijpassende opdracht. Te denken valt aan een opdracht waarbij de leerlingen een keur van levensvormen (levend, geprepareerd, op foto s etc.) moeten onderbrengen bij elk van de vier onderscheiden rijken. Doel: tegemoetkomen aan de favoriete leerstijl van de meeste leerlingen: eerst doen, dan nadenken over de theorie. 5 U besteedt aandacht aan de indeling van het dierenrijk (en het plantenrijk). U maakt daarvoor een tentoonstelling in het lokaal met wat er te zien valt in het dieren- en plantenrijk. De leerlingen laat u met behulp van een aantal opdrachten (met betrekking tot goed waarnemen en eventueel tekenen) een rondgang maken. Doel: u laat een onderwerp aan bod komen dat goed waarnemen en indelen in groepen bij biologie illustreert. De leerlingen oefenen in zorgvuldig waarnemen en tekenen. 6 U kunt uw leerlingen ook opdragen een collage te maken van een ecosysteem (te denken valt aan het bos, een meer, enz.) met behulp van illustraties uit de bladen. Doel: leerlingen enthousiast maken en leren zich te presenteren. 7 U laat de leerlingen een natuurgetrouwe en schematische tekening van een door hen bekeken levensvorm inleveren. Eventueel geeft u een cijfer. Doel: oefenen met tekenen volgens de tekenregels. 8 U laat de leerlingen een tekening maken van waterpestcellen of een (boom)alg. Doel: de typische celkenmerken van plantencellen nog eens onder de aandacht te brengen. 9 U laat de leerlingen microscopische preparaten van been, spierweefsel of bloed bekijken. Doel: de leerlingen zien dat er grote verschillen bestaan tussen dierlijke cellen. Het is niet aan te raden dit onderzoek uit te breiden met het bekijken van dierlijke weefsels! 10 Laat leerlingen een paddestoel bekijken. De champignon is hiervoor geschikt. Het mycelium is met behulp van een loep te bestuderen. Verder kan de paddestoel dwars en overlangs doorgesneden worden. Van een plaatje (lamel) kan een microscopisch preparaat gemaakt worden, zodat de sporen bestudeerd kunnen worden (daarvoor dient men wel te wachten tot de onderkant van de champignon zwart is geworden). Doel: leerlingen oefenen in waarnemen en het vastleggen van waarnemingen. 11 Bij tuincentra maar ook bij bezoekerscentra van natuurbeschermingsorganisaties (Natuurmonumenten, boswachterijen) zijn soms kweekbakken te koop met kweekaarde voor champignons of andere eetbare paddestoelen en geënt met de schimmel. Door de aanwijzingen op de bijbehorende handleiding te volgen is het zeer eenvoudig om paddestoelen te kweken. 12 Laat leerlingen petrischalen met voedingsbodem op verschillende plaatsen in de school een kwartier open neerzetten en ze daarna afsluiten. De schalen gaan een aantal dagen (tot een week) in een stoof. Daarna vergelijken de leerlingen de schalen met elkaar en letten op het aantal kolonies en het soort kolonies. Van te voren bespreken de leerlingen met elkaar op welke plekken de schalen geplaatst moeten worden en stellen ze hypotheses op over de hoeveelheid bacteriën op een bepaalde plek. Doel: leerlingen oefenen met het opstellen van hypotheses en het doen van waarnemingen. 13 U laat de leerlingen zelf yoghurt maken door een theelepel yoghurt aan een liter melk toe te voegen en de melk na afdekken weg te zetten in de (broed)stoof bij Celsius. Na 24 uur is het resultaat al waar te nemen. Vervolgens moeten de leerlingen bedenken hoe ze aan kunnen tonen dat alleen levende bacteriën voor de yoghurtvorming kunnen zorgen en dat de invloed van de temperatuur op het proces van belang is. Nectar vmbo 3 basis 11

12 14 U oefent aan het einde van het hoofdstuk klassikaal met de leerlingen het maken van de Afsluiting. Doel: de leerlingen helpen handig te worden met deze manier van samenvatten. 15 U oefent vlak voor het proefwerk het gebruik van de Checklist Proefwerk Leren (achter in het leerboek of op internet). Doel: leerlingen raken vertrouwd met deze manier van proefwerk leren. 16 Samen met wiskunde en/of NaSk meten en grafieken tekenen oefenen in ongeveer dezelfde periode van het schooljaar. Doel: leerlingen oefenen veel met één vaardigheid, zodat zij die goed onder de knie krijgen. 17 U benut dit hoofdstuk om de leerlingen naar de mediatheek/schoolbibliotheek te sturen. U geeft de leerlingen zoekopdrachten mee, bijvoorbeeld zoeken op een trefwoord uit hoofdstuk 1. De leerlingen doen schriftelijk of mondeling (aan elkaar) verslag. Doel: de leerlingen maken meteen aan het begin van het schooljaar kennis met de mediatheek/ schoolbibliotheek en hoe daar informatie te vinden. Suggesties additionele hulpmiddelen 18 Een algemene suggestie t.a.v. video s: in sommige tv-gidsen en dagbladen treft u per dag een kolom aan waarin alle programma s m.b.t. natuur en milieu opgenomen zijn. U neemt programma s op waar u in de loop van het jaar gebruik van wilt maken. 19 Een bestellijst voor alle materialen voor practica is te vinden op de website van Nectar. <[logo Nectarnet]> 20 Biobits Bovenbouw (Teleac/NOT, zie Bestellijst) Blok 13: tekenen Getoond wordt wat je nodig hebt om een goede (biologische) tekening te maken. Vervolgens wordt aan de hand van het tekenen van bladeren getoond hoe je een natuurgetrouwe en een schematische tekening maakt. Blok 14: microscoop Behandeld worden de onderdelen van de microscoop, het maken van een preparaat en het werken met een microscoop. Nectar vmbo 3 basis 12

13 Hoofdstuk 2 Planten, dieren, mensen Wat moet de leerling kennen en kunnen? Hoofdstuk 2 3 vmbo basis 2.1 Namen Hierin wordt de leerling uitgelegd waar namen van planten en dieren vandaan kunnen komen en hoe ze de namen kunnen opzoeken met zoekbladen of determineersleutels. 2.2 Plantenorganen Van de plantenorganen wordt uitgelegd wat de functie is en hoe ze samenwerken. Vervolgens wordt er gekeken naar de plantenorganen die mensen gebruiken en voor welke doelen ze gebruikt worden. 2.3 Aanpassingen Het begrip aanpassing wordt uitgelegd en van een aantal planten en dieren, worden aanpassingen behandeld. Bij onderzoek B wordt er ook op dit onderwerp ingegaan. 2.4 Samen eten Er wordt begonnen met te kijken in welke stoffen een plant glucose kan omzetten en waarvoor een plant deze gebruikt. Daarna worden de begrippen voedselketen, voedselweb en verbranding uitgebreid behandeld. Ook wordt stilgestaan bij de vraag waar eten goed voor is. 2.5 Niet zonder elkaar Hierin wordt duidelijk gemaakt waarom planten, dieren en mensen niet zonder elkaar kunnen leven. Verder wordt er gekeken waarvoor een organisme zuurstof nodig heeft en hoe een organisme beïnvloed wordt of andere organismen beïnvloedt. Alles wat de leerling moet kennen & kunnen staat in het onderstaande overzicht: pgrf De leerling is in staat om begrippen Vaardigheden/attitudes 2.1 Aan te geven waar de naam van een organisme mee te maken heeft. Met behulp van determineertabellen of zoekbladen de naam op te zoeken van planten- en diersoorten. determineren, determineertabel, flora, zoekblad Zoekbladen en determineertabellen gebruiken. 2.2 Delen van zaadplanten te benoemen in een tekening. Aan te geven welke functie(s) de verschillende plantenorganen hebben. Aan te geven waarvoor mensen planten gebruiken. Aan te geven welke delen van een plant worden gegeten. 2.3 De omschrijving van het begrip aanpassing te geven. Uit te leggen hoe een aantal planten en dieren zijn aangepast aan hun omgeving. 2.4 Aan te geven dat een plant uit koolstofdioxide, water en mineralen zelf de voedingsstoffen maakt die hij nodig heeft. Aan te geven waarvoor een plant de verschillende voedingsstoffen gebruikt. Uit te leggen wat een voedselketen en een voedselweb zijn. bastvaten, bladgroenkorrel, darmperistaltiek, fotosynthese, glucose, houtvaten, huidmondjes, plantenorganen, reservevoedsel, vaatbundels, voedingsstoffen aanpassing, huidmondjes, reservevoedsel, schutkleur beschermende stoffen, bouwstoffen, fotosynthese, glucose, koolhydraten, voedingsstoffen, voedselketen, voedselweb Tekeningen benoemen Relaties leggen tussen begrippen en contexten van het dagelijks leven Uit biologische bronnen relevante informatie halen. Relevante informatie uit schema s en tekeningen halen. Informatie in schema s vastleggen. Nectar vmbo 3 basis 13

14 Aan te geven dat het eten van voedsel onder andere energie levert. 2.5 Aan te geven wat de samenhang tussen fotosynthese en verbranding is. Aan te geven waarvoor een organisme zuurstof gebruikt. Aan te geven wat abiotische en biotische factoren zijn Verdieping Aan te geven hoe de koolstofkringloop verloopt. Aan te geven waarom zeeën en oerwouden de longen van de aarde zijn. abiotische factor, biotische factor, brandstoffen, fotosynthese, glucose, huidmondjes, verbranding broeikaseffect, consumenten, glucose, koolhydraten, kringloop, producenten, reducenten, verbranding, voedselketen Relevante informatie uit tekeningen en schema s halen. Uit biologische bronnen relevante informatie halen. Onderzoek De leerling is in staat om vaardigheden A Door middel van een proefje suiker in een uienbol aan te tonen. Onderzoeksvaardigheden Verantwoord omgaan met apparatuur en instructies. Experiment uitvoeren op grond van een werkbeschrijving. B C D Een posterpresentatie te maken van een bepaald organisme en daarmee duidelijk te maken hoe dit organisme is aangepast aan zijn omgeving. Een geweekte bruine of witte boon te bestuderen, de onderdelen te bekijken en de resultaten in een tekening weer te geven. De huidmondjes onder een microscoop te onderzoeken en de resultaten in een tekening weer te geven. De Nederlandse taal functioneel gebruiken. Samenwerken, taken verdelen. Informatie verzamelen, verwerken en bewerken. Eigen werk presenteren. Veilig, zinvol en doelmatig gebruik maken van organismen. Loep gebruiken. Biologische tekening maken. Verantwoord omgaan met apparatuur en instructies. Een preparaat maken. Met de microscoop werken. Biologische tekening maken Behandelde Eindtermen Hoofdstuk 2 3 vmbo basis paragraaf / onderzoek eindtermen 2.1 K 3.7, K 3.8, K K 3.2, K K 3.2, K K 3.2, K K 3.2, K 6.5 Onderzoek A K 2.1, K 2.3, K 3.6, K 3.8, K 3.9 Onderzoek B K 2.1, K 2.4, K 2.6, K 2.7, K 3.1, K 3.2 Onderzoek C K 2.1, K 2.3, K 2.6, K 3.2, K 3.6 Onderzoek D K 2.3, K 3.6, K 3.8, K 3.9 Samenhang Hoofdstuk 2 hangt samen met alle erop volgend hoofdstukken, omdat er aandacht besteed wordt aan meten en weergeven van meetgegevens in de biologie. Daarnaast wordt ingegaan op de kringloop van stoffen (vervolg op hoofdstuk 1), de aanpassingen van dieren aan hun voedsel (vervolg in hoofdstuk 6 deel 4 vmbo basis), en de invloeden van abiotische en biotische factoren op organismen (vervolg in hoofdstuk 5). Samenhang met andere vakken Nectar vmbo 3 basis 14

15 Belangrijk is vooral de samenhang met de andere exacte vakken, maar vooral met natuurkunde (de energieomzettingen) en scheikunde (de chemische omzettingen). Vooraf regelen Hoofdstuk 2 3 vmbo basis Benodigde materialen Paragraaf 2.1 Voor opdracht 6 heeft de leerling het zoekblad van wilde planten I nodig. Deze is te vinden op de internetsite. Het is handig deze van te voren te downloaden en een aantal keer te kopiëren. Onderzoek A 15 uien 15 mesjes 15 bekerglazen met kokend water 15 reageerbuizen 15 reageerbuisknijpers 15 druppelflesjes met Fehling A 15 druppelflesjes met Fehling B Onderzoek B Het is handig om alvast wat titels van boeken die als naslagwerk gebruikt kunnen worden bij de hand te hebben. Ook is het handig om alvast op internet naar sites te kijken, waar de leerlingen wat aan hebben. Onderzoek C 15 geweekte bonen 15 pincetten 15 loepen Onderzoek D 15 microscopen 15 objectglaasjes 20 dekglaasjes 15 pincetten 15 druppelflesjes met water 30 vellen absorberend papier 15 blaadjes van de krulvaren Tips en trucs Hoofdstuk 2 3 vmbo basis 1 Laat met behulp van een flora een aantal zelf meegebrachte planten determineren. Gemakkelijker is het om zelf planten uit gemakkelijk te determineren families mee te nemen (kruisbloemigen, vlinderbloemigen en composieten). Als u niet te hoge eisen stelt aan de determinatie zelf (niet tot op de soort determineren) is het een opdracht die verduidelijkt wat determineren eigenlijk inhoudt. 2 Ga met de leerlingen naar buiten en ga in het veld een aantal planten samen met ze determineren. Laat de leerlingen vervolgens de bloem met blad drogen en op internet nog extra informatie over de soort zoeken. 3 Ga niet alleen planten met de leerlingen determineren maar laat ze ook bodem- of waterdieren determineren. Nectar vmbo 3 basis 15

16 4 Start een paragraaf met het doen van een opdracht uit onderzoek. paragraaf onderzoek 2.2 A, C, D 2.3 B Door een paragraaf te starten met deze opdrachten geeft u aan hoe belangrijk het doen van experimenten is in de biologie. Bovendien leren veel leerlingen door eerst te doen (experimenteren) en daarna daarover na te denken (theorie). Door te starten met proefjes komt u aan hun favoriete manier van leren tegemoet. 5 Maak in de klas een inventarisatie van alle dingen die van planten afkomstig zijn en herhaal met hun begrippen die daar mee te maken hebben: delen van planten, fotosynthese etc. 6 Laat leerlingen uitzoeken welke delen van planten ze eten als ze iets plantaardigs eten. Laat ze kiezen uit: wortel, stengel, blad, bloem, vrucht, en zaad. Kom eventueel zelf eerst met voorbeelden om hen op gang te helpen. Doel: voorkennis activeren. 7 Demonstreer verbrandingsproefjes of laat ze door de leerlingen zelf uitvoeren. Bijvoorbeeld kaarsje in een potje, kaarsje in een potje met kalkwater om koolstofdioxide aan te tonen, uit- en inademingslucht door kalkwater leiden, kaarsje laten branden in gewone lucht en in uitademingslucht. Laat, want het is een vorm van herhaling uit de onderbouw, telkens een hypothese formuleren over de uitkomst van de proef. Doel: Ophalen van kennis en oefenen met het opstellen van hypotheses. 8 Deel de klas in in groepjes van vier leerlingen. Geef elk groepje een aantal termen uit dit boek en net zoveel correspondentiekaarten als er termen zijn. Op de achterkant komt de uitleg of de beschrijving van de term. De leerlingen moeten er over overleggen. Daarna wordt een stapel van de correspondentiekaarten gemaakt en mag elke leerling aan een ander vragen wat de term betekent. Als deze leerling het antwoord niet weet, wordt het antwoord op de achterzijde voorgelezen en eventueel bijgesteld. Dit gaat zolang door tot alle correspondentiekaarten aan de beurt geweest zijn. 9 In plaats van de opperhuid van het blad af te halen kun je ook de onderzijde van het blad insmeren met blanke nagellak. De nagellak kun je gemakkelijk weer van het blad afhalen en onder de microscoop kun je heel duidelijk de afdrukken van de cellen en de huidmondjes zien. Ook is te zien of de huidmondjes open of dicht waren. 10 Ga bij dit hoofdstuk oefenen met het gebruik van studiewijzers en planningen. Maak een studiewijzer voor het hele hoofdstuk, inclusief de extra opdrachten en onderzoekswerk, en laat de leerling een planning maken om elke week een bepaalde hoeveelheid van het werk af te krijgen. Doel: Leerlingen leren zelfstandig te werken. Suggesties additionele hulpmiddelen 11 Cd-rom De Noordzee (Natuur en Techniek) geeft informatie over o.a. zeehonden en is te gebruiken als naslagwerk bij dit hoofdstuk. Plaatjes en foto s zijn uit te printen en te gebruiken voor een werkstuk of opstel. 12 Cd-rom De Vleet (Ecomare) geeft informatie over de Noordzee, het waddengebied en de kust, en is op dezelfde manier te gebruiken als de cd-rom De Noordzee 13 Cd-rom Vogels van Europa, ETI, Natuur en Techniek, Kosmos-Z&K, uitgevers 14 Cd-rom De interactieve Flora van Nederland en Vlaanderen, Nova Zembla, verkrijgbaar bij Natuurmonumenten en in de meeste boekhandels. 15 Cd-rom Heukels Interactieve Flora van Nederland, ETI, Natuur en Techniek, Kosmos-Z&K, uitgevers 16 Nieuwe dierengids, W. Stichmann, Duitse gids uit 1996 bewerkt voor de Nederlandse situatie. Uitgeverij Tirion, Baarn Joost Tinbergen, Jan Bakker, Theunis Piersma en Jos van den Broek, De onvrije natuur, KNNV, Uitgeverij, gebonden, ISBN H. Wilke, Kikkers en Padden, bewerkte vertaling uit het Duits, uitgeverij Tirion, Baarn 19 Michael Balick en Paul Cox, Etnobotani, De rol van planten in de menselijke cultuur, 1998, Natuur en Techniek, Wetenschappelijke Bibliotheek, ISBN Nectar vmbo 3 basis 16

17 20 Serie Biobits onderbouw, Teleac/NOT Blok 15: Stengeldoorsnede, inwendige bouw van een plantenstengel Blok 22: Determineren, aan de hand van wilde planten, gewassen en planten uit de Hortus Botanicus wordt uitgelegd wat determineren is en hoe je dat kunt doen. Bijvoorbeeld door naar de bloemkleur te kijken of de flora van Heinsius te gebruiken. 21 U kunt afleveringen van Discovery Channel op de video opnemen; deze gaan bijvoorbeeld over dieren in Afrika, Brazilië of in de oceaan. Op deze films is vaak de aanpassing van dieren aan het ecosysteem goed te volgen. De voedselkeuze van de dieren komt uitgebreid aan de orde. 22 Bij de educatieve diensten van dierentuinen zijn vaak video s te huur of te verkrijgen waarop dieren in hun natuurlijke omgeving gefilmd zijn. Bijv. de vereniging Das en Boom, Ecomare, Noordzee, Stichting Werkgroep, Otterstation Nederland, en Otterpark Aqualutra, Reptielen, amfibieën en Vissen Onderzoek Nederland (RAVON), Roofvogels Nederland, Werkgroep, SOVON Vogelonderzoek Nederland, Stichting Vogelbescherming Nederland 23 U vraagt informatiemateriaal over ecologisch onderzoek op bij het NIOO, Nederlands Instituut voor Oecologisch onderzoek. Nectar vmbo 3 basis 17

18 Themahoofdstuk A Kweken onder glas Wat moet de leerling kennen en kunnen? Themahoofdstuk A 3 vmbo basis Het themahoofdstuk Kweken onder glas volgt na hoofdstuk 2 Planten, dieren, mensen. In de themahoofdstukken wordt de leerstof van een voorafgaand hoofdstuk gekoppeld aan een beroep of een instelling in de (beroeps)praktijk. De leerling leert de opgedane kennis van het voorgaande hoofdstuk toe te passen binnen deze (beroeps)context. De onderwerpen van de themahoofdstukken zijn ontleend aan de sectoren Landbouw en Zorg en Welzijn. De inhoud van de leerstof is geen expliciete examenstof, maar wel een toepassing van de onderwerpen die in het schoolexamen behandeld moeten worden. Dit themahoofdstuk belicht de werkzaamheden van een tomatenteler uit de glastuinbouw. KV 1 Hoe verzorg je duizenden planten? Er wordt toegelicht hoe planten in de glastuinbouw worden verbouwd op steenwol. Een computer regelt de watertoevoer en de hoeveelheid mineralen. De verzorging van tomatenplanten komt ook aan bod. KV 2 Hoe regelt de tuinder het klimaat in de kas? Er wordt besproken dat de klimaatcomputer het klimaat regelt door de stand van de ramen, en het branden van de kachels. De regeninstallatie zorgt voor de juiste luchtvochtigheid. Lampen in de kas kunnen de nachtlengte beïnvloeden en zodoende de bloeiperiode van de planten in het jaar. KV 3 Waarom haalt de tuinder beesten in de kas? Van verschillende dieren wordt beschreven wat zij voor functie hebben bij plaagbestrijding in de kas en op welke manier ze worden ingezet. Dit is een heldere toepassing op het begrip natuurlijke vijand. Daarnaast wordt de rol van hommel als bestuiver van de tomatenbloemen toegelicht. KV 4 Wat gebeurt er allemaal bij de oogst? Hier wordt besproken hoe de tomatenplanten worden geplukt en gesorteerd. Verder komt aan bod wat er voor andere werkzaamheden zijn in de kas. Als toepassing op het begrip milieuvriendelijk handelen licht de tomatenteler toe welke dingen hij daarvoor in de kas doet. kernvraag de leerling is in staat om begrippen waar een toepassing op wordt gegeven vaardigheden/attitudes 1 Aan te geven hoe planten die op steenwol worden gekweekt voeding krijgen. 2 Met voorbeelden uit te leggen hoe de tuinder het klimaat in de kas regelt. 3 Te kunnen benoemen en uit te leggen welke organismen voor de plaagbestrijding worden ingezet. 4 Verschillende werkzaamheden van een tomatenteler rond de oogst toe te lichten en een paar voorbeelden van milieuvriendelijk handelen glastuinbouw, akkerbouw, tuinbouw, computer, dieven ramen, schermen, verlichting, regeninstallatie, klimaatcomputer natuurlijke vijand, roofmijt, rups, witte vlieg, hommels sorteren, oogsten, milieuvriendelijk handelen Gegevens uit bronnen halen. Gegevens uit bronnen halen en de informatie toepassen. Gegevens ordenen. Nectar vmbo 3 basis 18

19 te noemen. Behandelde Eindtermen Themahoofdstuk A 3 vmbo basis Kernvraag Eindtermen alles K 1.4, K 2.4 en K K 6.3, K K K 6.3, K K 7.4 Samenhang Dit themahoofdstuk heeft directe samenhang met hoofdstuk 2 Planten, dieren, mensen. Daarnaast met bepaalde onderwerpen uit hoofdstuk 3 par. 3.3 en hoofdstuk 5 par. 5.2 en 5.3. Samenhang met andere vakken Belangrijk is vooral de samenhang met de beroepsspecifieke vakken in de sector Landbouw en Zorg en welzijn. Het is leerzaam wanneer er overleg tussen de docenten over deze samenhang plaatsvindt zodat er rekening mee gehouden kan worden in tijd en samenvallen van de vakken. Tips en trucs Themahoofdstuk A 3 vmbo basis 1 U laat de leerlingen een bezoek brengen aan een bedrijf in de glastuinbouw. Vooraf behandelt u welk gewas daar wordt verbouwd en hoe het bedrijf daar specifiek op is ingericht. Tijdens het bezoek kunnen de leerlingen vragen stellen. Ze kunnen ook een aantal vragen meekrijgen die ze ter plekke moeten beantwoorden. Doel: de leerlingen zien de glastuinbouw in de praktijk en kunnen zich oriënteren op het beroep. 2 U zet verschillende soorten groenten en planten in het lokaal neer die alleen door de glastuinbouw kunnen worden gekweekt. Doel: de leerling raakt vertrouwd met de soorten die in de glastuinbouw worden verbouwd. 3 Het is enorm leerzaam een plantensoort op te kweken die sterk afhankelijk is van warmte. Experimenteer dan met twee planten die wel en twee die niet worden verwarmt door de warmtelamp. Laat gegevens als ontkieming, lengte van steel en wortel en grootte van de plant opmeten en verwerken in een poster of een presentatie. Doel: de leerling ziet de invloed van warmte op de ontkieming en groei van de plant. 4 U laat de leerlingen een interview afnemen met de groenteboer. Er kunnen vragen gesteld worden over welke groente van de glastuinbouw komen en welke niet. Doel: de leerling komt zelfstandig aan informatie en oefent in communicatieve vaardigheden. 5 U laat de leerlingen zelf een poster maken waarop de verschillen tussen glastuinbouw en akkerbouw duidelijk worden gemaakt en laat ze dat in een presentatie aan de leerlingen tonen. Onderwerpen zijn dan; bloei en oogst in het jaar, temperatuur, klimaatbeheersing, plaagbestrijding. Doel: de leerling verwerkt informatie in een presentatievorm en oefent in informatieoverdracht op eigen niveau. Nectar vmbo 3 basis 19

20 6 U bedenkt een aantal stellingen over de voor- en nadelen van het milieuvriendelijk boeren. U laat de leerlingen in groepjes hun mening hierover vormen en inventariseert per groep de mening. 7 U nodigt een werknemer uit die in de glastuinbouw werkt en laat hem of haar vertellen over de werkzaamheden in het bedrijf. De leerlingen kunnen zelf ook vragen stellen. Doel: de leerlingen kunnen zich oriënteren op het beroep en zelf vragen bedenken en stellen. 8 U laat de leerlingen een werkstuk maken over de diersoorten in de akkerbouw die worden ingezet als plaagbestrijding. Van elke plaagorganisme moet de stap van het ontwikkelingsstadium worden aangegeven waarop de natuurlijke vijand zijn fatale invloed heeft. U kunt zelf van elk plaagorganisme aangeven welke middelen de intensieve akkerbouwer inzet tegen plagen. Doel: de leerlingen verzamelen informatie en verwerken dit in een werkstuk. 9 U laat de leerlingen onderzoek doen op internet naar welke plantensoorten er worden gekweekt in de glastuinbouw die anders seizoensgebonden zijn. U laat de zoekpaden die de leerlingen hebben genoteerd duidelijk opschrijven en laat ze daar een simpele lesbrief van maken die andere leerlingen weer moeten uitvoeren. De lijst van soorten van elke groep wordt opgehangen en vergeleken met elkaar. Doel: De leerlingen raken vertrouwd met opzoeken van informatie en leren de juiste informatie te selecteren. Daarnaast moeten ze elkaars product uitvoeren. 10 U laat de leerlingen een bloemenwinkel bezoeken en de soorten bloemen opschrijven. Van elke soort bloemen wordt aangegeven of ze uit de akkerbouw of glastuinbouw komt. Conclusie moet zijn een lijst van bloemen die door glastuinbouw het gehele jaar door te leveren zijn en anders seizoensgebonden zijn. Doel: zelf informatie verzamelen en aan de hand van de werkelijke situatie ontdekken welke soorten wel en niet door de glastuinbouw verbouwd moeten worden. Nectar vmbo 3 basis 20

21 Hoofdstuk 3 Voortplanting Wat moet de leerling kennen en kunnen? Hoofdstuk 3 3 vmbo basis 3.1 Zwanger Het zwanger worden en zijn staat centraal. Er wordt een verband gelegd tussen de ontwikkeling van de voortplantingsorganen en het vruchtbaar worden. Ook de menstruatiecyclus wordt behandeld in relatie tot het zwanger worden. De ontwikkeling van het ongeboren kind en het belang van een gezonde zwangerschap komen aan de orde. 3.2 Bevallen en verzorgen De geboorte van een kind en de geestelijke en lichamelijke veranderingen in de levensfasen van een mens worden behandeld. Het werk van een kraamverzorgster komt hierbij aan bod en ook de mogelijkheden om een ongeboren baby te onderzoeken. 3.3 Seksualiteit Het voorkomen van een zwangerschap, de verschillende relatievormen en soa s worden in deze paragraaf besproken. 3.4 Hormonen Hormoonklieren en hormonen staan centraal. Behandeld wordt: hormonen en secundaire geslachtskenmerken, hormonen en menstruatiecyclus en hormonen en de pil. 3.5 Hoe planten voortplanten De voortplanting bij planten, geslachtelijk en ongeslachtelijk wordt besproken. Alles wat de leerling moet kennen & kunnen staat in het onderstaande overzicht: pgrf de leerling is in staat om begrippen vaardigheden/attitudes 3.1 De namen en functies van de onderdelen van de mannelijke en vrouwelijke voortplantingsorganen te noemen. Het begrip vruchtbaar te omschrijven. Het verloop en de functie van de menstruatiecyclus aan te geven, ook in relatie tot zwangerschap. Uit te leggen hoe een eicel bevrucht wordt en hoe een bevruchte eicel zich in de baarmoeder ontwikkelt. 3.2 Te omschrijven hoe een normale geboorte verloopt. Het verschil tussen een stuitligging en een dwarsligging aan te geven. Het belang van prenataal onderzoek uit te leggen. De geestelijke en lichamelijke veranderingen in de verschillende levensfasen te noemen. 3.3 Een aantal voorbehoedmiddelen voor vrouw en man te noemen. vruchtbaar zijn, mannelijke en vrouwelijke voortplantingsorganen, menstruatiecyclus, eisprong, bevruchting, innesteling, zwanger, embryo, foetus, navelstreng, moederkoek fasen van de bevalling, prenataal onderzoek, echo onderzoek, vlokkentest, vruchtwaterpunctie, ontwikkeling pasgeboren baby, levensfasen, groeispurt voorbehoedmiddelen (pil, condoom, sterilisatie), Informatie uit tekeningen en schema s halen. Onderdelen in tekeningen herkennen en benoemen. Gegevens uit bronnen halen. Onderdelen in tekeningen herkennen en benoemen. Inzicht krijgen in het beroep van een kraamverzorgster. Tabel omzetten in staafdiagram. Gegevens uit bronnen halen. Rekening houden met elkaar. Nectar vmbo 3 basis 21

22 Verschillende relatievormen te noemen. Een aantal soa s te beschrijven en aan te geven hoe soa s voorkomen kunnen worden. 3.4 De primaire en secundaire geslachtskenmerken te noemen. Uit te leggen waardoor een geslacht bepaald wordt. Hormoonklieren te benoemen in een tekening. De werking van het groeihormoon en de geslachtshormonen te beschrijven. Het gebruik van hormonen in de pil te verklaren. De invloed van hormonen op de menstruatiecyclus uit te leggen. 3.5 De namen en functies van de onderdelen van de mannelijke en vrouwelijke voortplantingsorganen bij planten te noemen. Verdieping Verdieping De ontwikkeling van een kippenembryo te omschrijven. Aan te geven hoe een kippenembryo aan voedsel en zuurstof komt en koolstofdioxide en andere afvalstoffen kwijtraakt. Uit te leggen wat kenmerken zijn en wat een bouwbeschrijving is. Uit te leggen waardoor je voor een deel op je moeder en voor een deel op je vader lijkt. Uit leggen wat het Down syndroom inhoudt met betrekking tot chromosomen en tot de ontwikkeling van het kind. relatievormen (homohetero- en biseksuele relaties), soa s hormoonklieren, hormonen, hypofyse, groeihormoon, schildklier, bijnier, alvleesklier (eilandjes van Langerhans), eierstokken, zaadballen, primaire- en secundaire geslachtkenmerken, menstruatiecyclus, eisprong, pil mannelijke en vrouwelijke voortplantingsorganen bij planten, bestuiving en bevruchting, geslachtelijke voortplanting, ongeslachtelijke voortplanting (klisters, wortelstokken, stekken, uitlopers) levenscyclus, éénjarige en meerjarige planten hen, kippenembryo, dooier, (on)bevruchte eieren chromosomen, kern, bouwbeschrijving, cellen, Down syndroom Onderzoek de leerling is in staat om vaardigheden Begrip hebben voor elkaar. Omgaan met verschillen. Betrouwbare voorbehoedmiddelen kunnen noemen. Informatie uit tekeningen en schema s halen. Informatie uit tekeningen en schema s halen. Onderdelen in tekeningen herkennen en benoemen. Informatie uit tekeningen halen. Overeenkomsten en verschillen tussen de ontwikkeling van een kippenembryo en een mensenembryo herkennen. Respectvol omgaan met verschillen tussen mensen. A B C Bij watervlooien vast te stellen of ze zwanger zijn (eieren dragen). Samen te werken bij een onderzoeksopdracht. Nauwkeurig volgens een instructie te werken. Verschillen tussen bloemen te herkennen en benoemen. Samen te werken bij een onderzoeksopdracht. Nauwkeurig volgens een instructie te werken. Vooroordelen ten aanzien van seksuele relatievormen te herkennen Werken met de loep (stereo microscoop). Leren door doen en leren door ontdekken. Nauwkeurig waarnemen. Verantwoord met organismen omgaan. Werken met loep en microscoop. Tekening maken volgens de tekenregels. Waarnemingen doen. Preparaat maken. Relevante waarnemingen doen. Informatie uit tekeningen en schema s halen. Eigen mening verwoorden en luisteren naar andere meningen. Nectar vmbo 3 basis 22