Deelnemers in de bouwopleidingen 2013

Transcriptie

1 Ons kenmerk B&O/MS/ond2013 Datum 27 augustus 2013 Auteur Marina Schut Deelnemers in de bouwopleidingen 2013 Aantallen in het vmbo, mbo en hbo Versienummer 1.0 Status Ter bespreking

2 Inleiding Eén keer per jaar brengt de afdeling Beleid en Onderzoek op verzoek van het Fundeon bestuur de rapportage Deelnemers in de bouwopleidingen uit. Zowel vanuit de wettelijke taak van Fundeon als de bedrijfstaktaak is het van belang een goed beeld te hebben op de kwantitatieve en kwalitatieve ontwikkelingen in het bouw en infra onderwijs. Voor de onderwijscijfers gebruiken we de bronnen DUO, HBO-raad en Fundeon. In deze notitie zullen we minder diep ingaan op de ontwikkeling van de productie en de werkgelegenheid in de sector. Hiervoor verwijzen we naar de Rapportage Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie, Fundeon, april We zullen indien van toepassing wel de invloed de ontwikkeling van de productie en de werkgelegenheid benoemen. In tabellen, grafieken en beschrijvende tekst geven wij een beeld van het bekostigd beroepsonderwijs voor de bouw en infra van niveau 1 tot en met niveau 5. Deze notitie ingedeeld conform de opbouw in het onderwijs. Hoofdstuk 1 beschrijft het vmbo, hoofdstuk 2 het mbo en hoofdstuk 3 het hbo. 2

3 Samenvatting Deelnemers in de bouwopleidingen Vanuit de wettelijke en de bedrijfstaktaak van Fundeon is het van belang een goed beeld te hebben van de kwantitatieve en kwalitatieve ontwikkelingen in het bouw en infra onderwijs. In dat kader analyseert de afdeling beleid en onderzoek aan het eind van een schooljaar de ontwikkelingen in de bouw en infra opleidingen over de laatste drie schooljaren. Het kan niet anders dan dat het beroepsonderwijs in het schooljaar gevolgen ondervindt van het uitzonderlijke slechte jaar 2012 voor de bouwnijverheid. Het aantal faillissementen van bouwbedrijven is nog nooit zo hoog geweest als in 2012 en de eerste zes maanden van Het aanbod van bpv-plaatsen staat onder druk. De afgelopen 12 maanden stopte van meer dan bedrijven de erkenning tegenover 888 nieuw erkende bedrijven. Het technisch beroepsonderwijs dat al voor de crisis een verminderde interesse van jongeren kende, is in het schooljaar wederom afgenomen. Ten opzichte van het vorig schooljaar is de instroom gedaald met 12 procent. In het mbo, dat een lange traditie kent van opleiden in de bbl, is in de sector b&u die traditie verbroken. Voor het eerst in een schooljaar stroomden in de sector b&u op niveau 2 meer bol deelnemers in dan bbl deelnemers Instroom in de bouwopleidingen hbo mbo vmbo Bron: Fundeon, DUO en HBO-raad Het aantal instromers in het mbo neemt het sterkst af. Het aantal instromers daalde met 19 procent. Stroomden er in nog circa deelnemers in, in het schooljaar is dit aantal gedaald naar circa deelnemers. Op alle niveaus neemt het aantal bbl deelnemers af, in totaal met 30 procent. Het aantal bol deelnemers stijgt met 22 procent, per saldo verliezen we meer dan leerlingen. Bij de opleidingsbedrijven zien we het aanname beleid veranderen. De instroom in bol is 3,5 keer zo hoog dan het vorig schooljaar terwijl de instroom in de bbl met de helft afneemt. Positief is de stijging van 5 procent van instromers in de middenkaderfunctionaris opleidingen. 3

4 Op het vmbo is de afdeling Bouwen, Wonen en Interieur een belangrijke kweekvijver voor de bouwopleidingen in het mbo omdat de ervaring leert dat veel van deze leerlingen doorstromen naar bouw of infra opleiding op mbo niveau. In het vmbo daalt de sector techniek met 3 procent en daarbinnen de afdeling Bouwen, Wonen en Interieur met 16 procent. De nieuwe experimenten met doorlopende leerlijnen en de vernieuwde examenprogramma s bieden mogelijkheden om bij docenten, ouders en leerlingen het enthousiasme voor een opleiding Bouwen, Wonen en Interieur te laten groeien. Het aantal nieuwe hbo studenten blijft nagenoeg gelijk. Het aantal infra studenten stijgt met 4 procent terwijl het aantal b&u studenten daalt met 8 procent. 4

5 Inhoudsopgave 1. Voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) Leerlingaantallen Diversiteit in het vmbo Vakscholen, doorlopende leerlijnen en vernieuwde examenprogramma s Middelbaar beroepsonderwijs (mbo) Actuele mbo deelnemers Instroom in het mbo Niveau Niveau Niveau Niveau Diversiteit in het mbo Hoger beroepsonderwijs (hbo) Actuele deelnemers en instroom in het hbo Diversiteit in het hbo 25 Bronnenlijst - Afkortingen- en begrippenlijst 26 5

6 1. Voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) Leerlingen van het vmbo zijn de toekomstige leerlingen voor het mbo. Hoewel het aantal leerlingen in het vmbo is toegenomen, maken steeds minder leerlingen de keuze voor de sector techniek. In dalen alle beroepsgerichte sectoren ten gunste van de theoretische leerweg en het intersectoraal programma (ISP). De sector techniek daalt met 3 procent en daarbinnen de afdeling Bouwen, Wonen en Interieur met 16 procent. De nieuwe experimenten met doorlopende leerlijnen en de vernieuwde examenprogramma s bieden mogelijkheden om bij docenten, ouders en leerlingen het enthousiasme voor een opleiding voor bouwen, wonen en interieur te laten groeien. 1.1 Leerlingaantallen In grafiek 1 zijn de percentuele toe of afname van het aantal derde- en vierdejaars vmbo leerlingen per sector. In deze grafiek is duidelijk te zien dat steeds meer leerlingen kiezen voor de theoretische leerweg of ISP programma boven een sectorale beroepsopleiding. De sterke stijging in 2007 voor de theoretische leerweg en het ISP is geheel te verklaren door de komst van ISP, waarvan het aantal leerlingen van circa in 2007 gestegen is naar ruim leerlingen in Voor de bouwopleidingen is dit een ongunstige ontwikkeling. In 2012 stroomde slechts 2 procent van de vmbo leerlingen vanuit de theoretische leerweg of het intersectoraal programma door naar een Fundeon kwalificatie in het mbo. Grafiek Index 2004 = Techniek Economie Landbouw Zorg & Welzijn Theoretische leerweg en ISP Bron: DUO 6

7 Tot het schooljaar daalde het aantal leerlingen in het vmbo, doordat meer leerlingen de keuze maakten voor de havo en het vwo boven het vmbo. Nam in het aantal vmbo leerlingen toe met circa 700 leerlingen, in is het aantal vmbo leerlingen met ruim leerlingen gestegen. De verscherpte exameneisen op de havo en het vwo lijken het opstromen van leerlingen naar een zo hoog mogelijk niveau af te buigen. In tabel 1 zien we het aantal vmbo deelnemers naar sector over de laatste drie schooljaren. Alle beroepsgerichte sectoren laten een daling zien ten gunste van de theoretische leerweg en het intersectorale programma. De sector economie daalt het sterkst, gevolgd door de sector techniek. Tabel 1: Actuele 3e en 4e jaar vmbo naar sector Sector * % mutatie tov vorig schooljaar Techniek waarvan bouwen, wonen en interieur waarvan bouw-breed-isp waarvan techniek-breed-isp Economie Zorg & Welzijn Landbouw Intersectoraal programma Theoretische leerweg Totaal Bron: DUO * voorlopige cijfers In de sector techniek zien we dat de voor Fundeon meest relevante richting Bouwen, Wonen en Interieur daalt met zestien procent. De richting techniek-breed-isp inmiddels de richting is met het hoogste aantal leerlingen. Het teruglopend aantal leerlingen in de techniek maakt het voor scholen niet gemakkelijk onderwijs aan te bieden voor alle richtingen. Scholen maken dan eerder de keuze voor techniek-breed als ze techniek binnen de school willen behouden. Het aantal scholen dat bouwen, wonen en interieur aanbiedt, is gedaald van 153 in het schooljaar naar 131 in het schooljaar De doorstroomcijfers vmbo-mbo van 2012 laten zien dat 28 procent van de doorgestroomde vmbo-leerlingen vanuit de sector techniek kiest voor Kenteq, gevolgd door Fundeon met 14 procent, Innovam met 12 procent en ECABO met 10 procent. Zoomen we binnen de sector techniek verder in dan zien we de volgende verhoudingen. 7

8 Vanuit techniek-breed ISP kiest: 34 procent Kenteq 13 procent Innovam 11 procent Ecabo 10 procent Fundeon. Het feit dat aantal leerlingen dat in het 3 e leerjaar kiest voor techniek-breed ISP toeneemt en het aantal leerlingen dat kiest voor bouwen, wonen en interieur en bouw-breed sterk afneemt, is een nadelige ontwikkeling voor de instroom in de bouw en infra opleidingen binnen het mbo. Bij Bouwen, Wonen en Interieur veranderen de verhoudingen en kiest; 42 procent Fundeon 12 procent SH&M 9 procent Savantis 7 procent ECABO 5 procent Kenteq. Ten opzichte van is het aandeel van Fundeon met twee procent gestegen, maar in bedroeg het aantal doorstromers naar Fundeon nog 49 procent. We zien dus boven op het verlies van instroom door de groei van vmbo leerlingen in het intersectoraal programma nog een versterkend effect door het afnemen van het aantal doorgestroomde vmbo leerlingen bouwen, wonen en interieur dat kiest voor een vervolgopleiding bij Fundeon. Grafiek 2 toont de verhouding naar sector van de naar Fundeon doorgestroomde leerlingen in Grafiek 2 6% 3% 1% 4% 27% 59% Techniek Landbouw Theoretische leerweg Intersectoraal programma 8

9 In grafiek 2 is duidelijk te zien dat de sector techniek de hofleverancier is voor de doorstroom vanuit het vmbo naar Fundeon. Bijna 60 procent van de leerlingen komt uit de sector techniek, gevolgd door de doorstroom vanuit de theoretische leerweg. Van de leerlingen die doorstromen vanuit de theoretische leerweg gaat meer dan 60 procent een middenkaderopleiding volgen. Het aandeel vanuit het intersectorale programma dat doorstroomt naar een bouw en infra opleiding is slechts vier procent. Hoewel dit één procent meer is dan in is dit lage percentage doorstroom nadelig. De groep leerlingen dat kiest voor het intersectoraal programma en waarvan maar weinig leerlingen doorstromen naar een bouwopleiding, is van negen procent in gestegen naar 13 procent in Diversiteit in het vmbo Voor het vmbo zijn geen gegevens over etniciteit beschikbaar. Wel kunnen we iets zeggen over de verhouding jongens en meisjes op het vmbo. Grafiek 3 Verhouding jongens en meisjes derde- en vierdejaars vmbo naar sector 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% meisjes jongens 20% 10% 0% Economie Intersect. programma Landbouw Theoretische leerweg Techniek Zorg & Welzijn Bovenstaande grafiek laat zien dat leerlingen in het vmbo nog traditionele keuzes maken. In de sector Zorg & Welzijn is slechts iets meer dan 10 procent jongens en in de techniek is nog geen 10 procent een meisje. Het aandeel van meisjes binnen Bouwen, Wonen en Interieur ligt nog lager, hier is 7 procent een meisje. Dit is evenveel als in het vorige school jaar maar wel een stijging van 2 procent ten opzichte van het schooljaar Overall is 50 procent van de vmbo leerlingen een meisje en is er in deze groep nog een behoorlijk groeipotentieel voor de sector techniek en daarmee ook voor de bouw en infra opleidingen. 9

10 1.3 Vakscholen, doorlopende leerlijnen en vernieuwde examenprogramma s Het vmbo onderwijs is volop in beweging. Zo zijn er experimenten met doorlopende leerlijnen en alternatieve leerroutes, worden de beroepsgerichte examenprogramma s geactualiseerd, vereenvoudigd en verduidelijkt. Deze ontwikkelingen bieden kansen en mogelijkheden voor het verhogen van de instroom in het techniek onderwijs en daarmee de kans de instroom in de bouw en infra opleidingen te vergroten Vakscholen Op de vakscholen volgen de leerlingen een zesjarige opleiding die start in het eerste jaar van het vmbo en eindigt met een diploma op niveau 2 of 3 van het mbo. Gedurende deze zes jaar doet de leerling al werkervaring op. De instroom is in gestegen met 13 procent; er stroomden leerlingen in tegenover in Totaal zijn er leerlingen die een opleiding volgen, wat een stijging is van 5 procent ten opzichte van Ook het aantal vakcolleges is gestegen van 43 naar VM2 trajecten In 2008 zijn de VM2 trajecten gestart met als doel het terugdringing van het voortijdig schoolverlaten bij de doorstroom van vmbo-leerlingen naar het mbo. In de VM2 trajecten is het vierde en derde leerjaar vmbo samengevoegd met een bol opleiding op niveau 2 tot één opleiding. Deze doorlopende leerlijn vmbo-mbo was ook mogelijk in de techniek. In het schooljaar volgden iets meer dan 600 techniek leerlingen een VM2 traject. Nieuwe instroom in deze experimenteerregeling is niet meer mogelijk en in 2013 vindt de evaluatie plaats. Ongeacht de uitkomsten van deze evaluatie heeft de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap laten weten doorlopende leerlijnen van vmbo-mbo te willen voortzetten. Vanaf 2014 starten nieuwe experimenten met nieuwe doorlopende leerlijnen vmbo-mbo, de Vakmanschapsroute en de Technologieroute Vakmanschapsroute en de Technologieroute In 2014 starten twee nieuwe geïntegreerde leerroutes voor vmbo-mbo, de Vakmanschapsroute en de Technologieroute. De leerroutes starten evenals de VM2 trajecten in het derde leerjaar van het vmbo en worden (kwalificerend) afgerond in het mbo en moeten bijdragen aan het vergroten van de aantrekkelijkheid van het beroepsonderwijs. De Vakmanschapsroute is voor leerlingen van de basisberoepsgerichte en kaderberoepsgerichte leerweg en leidt op tot een diploma van een basisberoepsopleiding (mbo 2) voor zowel bol als bbl. Deze leerroute is mogelijk voor alle sectoren en dus niet exclusief voor techniek. Waar bij de VM2 trajecten sprake was van alleen de bol-variant kunnen leerlingen nu ook een niveau 2 diploma behalen via de leerweg bbl. Voor bouw en infra opleidingen, die historisch gezien een grotere aantrekkingskracht hebben op bbl- leerlingen, kan dit op termijn een positieve impuls geven aan de instroom. De Technologieroute is vooral voor leerlingen van de gemengde en theoretische leerweg en leidt op tot een diploma voor een middenkaderopleiding (mbo 4). Deze leerroute is alleen voor opleidingen 10

11 met een technisch of technologisch karakter en kan eventueel zorgen voor een versnelde aanpak van het tekort aan technisch opgeleide mensen op de arbeidsmarkt in de technieksector. Hoe groot het aantal scholen is die de Vakmanschapsroute en de Technologieroute gaan aanbieden is waarschijnlijk begin 2014 duidelijk Vernieuwde examenprogramma s De beroepsgerichte programma s in het vmbo worden vereenvoudigd, verduidelijkt en geactualiseerd. November 2011 gaf de minister van OCW het startschot voor het project Vernieuwing beroepsgerichte programma s in het vmbo. In de sectoren Economie, Techniek en Zorg & Welzijn werken deskundigen en docenten nauw samen aan de nieuwe examenprogramma s. In deze programma s wordt vastgelegd wat leerlingen moeten kennen en kunnen aan het eind van hun opleiding. De nieuwe programma s zullen straks aansluiten op actuele ontwikkelingen in de (beroeps)werkelijkheid en de vervolgopleidingen in het mbo. Ze houden rekening met leerroutes van leerlingen en ze dragen bij aan een betere organiseerbaarheid van het onderwijs, ook bij dalende leerlingenaantallen. De bedoeling is dat in 2017 de eerste beroepsgerichte vmbo-examens nieuwe stijl worden afgelegd. SH&M, Savantis en Fundeon, de drie samenwerkende kenniscentra in het platform vmbo Bouwen, Wonen en Interieur, zien kansen in de nieuwe examenprogramma s evenals in de experimentele doorlopende leerlijnen. Het is een aangrijpingspunt om nieuw les- en voorlichtingsmateriaal te ontwikkelen. In dit kader is het interessant op te merken dat uit een onderzoek, gedaan door de afdeling beleid en onderzoek onder vmbo docenten aanwezig op de landelijke dag Bouwen, Wonen en Interieur 80 procent van de docenten aangeeft behoefte te hebben aan doorlopende leerlijnen. Tevens reageert 90 procent van de respondenten enthousiast op de vraag of zij betrokken willen worden bij de ontwikkeling van nieuw lesmateriaal. 11

12 2. Middelbaar beroepsonderwijs (mbo) Vanaf 2009, een jaar nadat Nederland belandt in een economische crisis, daalt de instroom voor de bouw en infra opleidingen in het mbo en staat vooral het opleiden in de bbl. zwaar onder druk. Drie jaar later, in het schooljaar , moeten we constateren dat een lange historie van voornamelijk opleiden in de bbl is doorbroken. In het schooljaar stroomden er in de b&u opleidingen op niveau 2 meer bol deelnemers in dan bbl deelnemers. Het aantal actuele bbl-leerlingen is nagenoeg gelijk aan het aantal bolleerlingen. In dit hoofdstuk analyseren we de deelnemersaantallen in het mbo, zowel per niveau als per sector bouw, infra en ga (gespecialiseerde aannemerij). We kijken niet alleen naar de aantallen maar beschrijven ook mogelijke verklaringen en toekomstige ontwikkelingen. Als bronnen gebruiken we data van Fundeon en DUO. 2.1 Actuele mbo deelnemers Allereerst kijken we naar het verloop van het actueel aantal deelnemers in opleiding in het mbo voor alle sectoren en kenniscentra. We gebruiken hiervoor de DUO cijfers met de deelnemers die ingeschreven staan op 1 oktober van het schooljaar. 12

13 Tabel 2 Deelnemers in opleiding per sector en kenniscentrum sector kbb * % mut Combinatie van sectoren Fictief Kenniscentrum Totaal Combinatie van sectoren ,9 Economie ECABO Fictief Kenniscentrum KCHandel Kenwerk SVO Totaal Economie ,1 Groen Aequor Totaal Groen ,1 Techniek Fictief Kenniscentrum ** Fundeon GOC Innovam KCHandel Kenteq PMLF Savantis SH&M SVGB VOC VTL Totaal Techniek ,8 Zorg en welzijn Calibris Kenwerk KOC Totaal Zorg en welzijn ,5 Eindtotaal ,5 Bron: DUO bewerkt door Fundeon * voorlopige cijfers ** Onder Fictief Kenniscentrum vallen deelnemers ingeschreven door kenniscentra gedeelde dossiers Het totaal aantal deelnemers in het mbo daalt met een half procent. Alleen de sectoren Zorg en Welzijn en Economie laten een minimale stijging zien. De sector Groen, de enige sector die in 2011 nog een groei kende, laat in 2012 met 4,1 procent de sterkste daling zien. De sector techniek daalt met nog geen twee procent. In 2011 daalden de deelnemersaantallen, met uitzondering van GOC en SH&M, bij alle technische kenniscentra. In 2012 zet de stijging bij GOC door, groeit de PMLF en blijven KC Handel en Savantis stabiel. VOC en Fundeon zijn de negatieve uitschieters binnen de sector Techniek. VOC daalt 11 procent en Fundeon 12 procent. Voor Fundeon is de daling nog sterker dan in 2011 toen het deelnemersaantal met 9 procent terugliep. De daling van de deelnemersaantallen weerspiegelt de zorgelijke situatie in de bouwsector. In tabel 3 zoomen we dieper in op de deelnemers aantallen van Fundeon. 13

14 Tabel 3 Fundeon deelnemers in opleiding naar niveau en leerweg. bbl % mut bol % mut bol&bol % mut niveau * * * Bron: DUO bewerkt door Fundeon * voorlopige cijfers In tabel 3 kunnen we zien in 2012 dat de verhouding bbl en bol, totaal niveau 1 tot en met 4 nagenoeg gelijk is. De bol stijgt met 1 procent tegenover een daling van 22 procent in de bbl. Opvallend is de stijging van 50 procent in de bol 2, maar deze stijging compenseert slechts gedeeltelijk het verlies van het aantal deelnemers in de bbl. De daling van het aantal deelnemers in opleiding is het gevolg van de slechte situatie in de bouwsector en een afnemende interesse voor jongeren in de techniek. Voor veel bedrijven is er geen of veel minder ruimte om jongeren op te leiden en bij de jongeren zelf is het imago van de bouw nog niet aantrekkelijk genoeg om te kiezen voor een opleiding in de bouw en infra. 2.2 Instroom in het mbo In deze paragraaf analyseren we per niveau en waar dat mogelijk en relevant is per sector (bouw, infra of ga) de instroom. Als bron gebruiken we de geregistreerde gegevens in de systemen van Fundeon gecombineerd met DUO data. In het schooljaar is 99 procent van de deelnemers ingestroomd in het competentiegericht onderwijs (cgo). Om die reden is er voor gekozen om in de tabellen de benaming van de cgo kwalificaties op te nemen voor alle drie de schooljaren Niveau 1 De instroom op niveau 1 is in het laatste schooljaar bijna met de helft afgenomen. In de bbl is het aantal instromers zelfs met 71 procent gedaald. Deelnemers op niveau 1 hebben in deze tijd van weinig vraag naar leerlingen moeite om een opleidingsplaats te bemachtigen. Bij beschikbaarheid van een opleidingsplaats gaat de voorkeur bij de leerbedrijven eerder uit naar een deelnemer op niveau 2. Tabel 4 Instroom bbl en bol niveau 1 leerweg kwalificatie 2010/ / /2013 % mut BBL Assistent Bouw en Infra Metselaar 4 Timmerkracht Totaal BBL BOL Assistent Bouw en Infra Metselaar 2 Timmerkracht 5 Totaal BOL Eindtotaal Bron: Fundeon 14

15 Niveau 2 Van alle niveaus heeft niveau 2 altijd de grootste groep instromers gehad in de bouw en infra opleidingen. In het schooljaar bedroeg het aandeel niveau 2 nog 45 procent van de totale instroom. In het schooljaar is het aandeel instroom van niveau 2 gedaald naar 39 procent. Het aantal deelnemers in de bbl 2 halveert en hoewel het aantal deelnemers bol 2 verdubbelt daalt de instroom op niveau 2 in het schooljaar met 24 procent Niveau 2 naar sector en leerweg De daling is niet gelijk voor alle sectoren zoals te zien is in onderstaande tabel. Tabel 5 Instroom niveau 2 naar sector en leerweg Sector leerweg 2010/ / /2013 % mut b&u bbl bol Ga bbl bol Infra bbl bol totaal sectoren bbl bol Bron: Fundeon en DUO De sectoren b&u en ga zijn hard getroffen door het stilvallen van de nieuwbouwproductie. Het effect daarvan laat zich vooral terugzien in de instroom in de bbl van beide sectoren. In de bbl daalt de sector b&u met 56 procent, de sector ga met 55 procent. In de b&u is het aantal deelnemers in de bol meer dan verdubbeld en voor het eerst in de geschiedenis hoger dan het aantal deelnemers in de bbl. De toename in de bol zorgt ervoor dat het uiteindelijke verlies van de instroom beperkt blijft tot 16 procent. Waar de bol-variant in de b&u al een langere historie kent, is daar in de ga niet of nauwelijks sprake van. De instroom in de infra daalt met 26 procent, nadat in het aantal deelnemers nog daalde met 47 procent. Daarnaast is het productieverlies en de daling van de werkgelegenheid in de infra sector ook minder groot dan in de sectoren b&u en ga. Wat het effect van de daling op de kwalificaties is, is terug te zien in de tabellen waar de instroom is opgenomen per leerweg, sector en kwalificatie. 15

16 Tabel 6 Instroom bbl niveau 2 per sector en kwalificatie sector Kwalificatie 2010/ / /2013 % mut b&u Betontimmerman Primair B Metselaar Metselaar Casco Lijmwerk Metselaar Lichte Scheidingswanden Timmerkracht totaal b&u ga Betonreparateur Betonstaalverwerker Knipper/Buiger/Machine Operator 3 Betonstaalverwerker Lasser Betonstaalverwerker Vlechter Dakdekker Bitumen en Kunststof Dakdekker Leien 3 Dakdekker Pannen/Leien Dakdekker Riet Gevelbehandelaar Voegbedrijf Natuursteenbewerker 9 Natuursteenbewerker Grafwerk Natuursteenbewerker Machinaal Natuursteenbewerker Restauratie Natuursteenbewerker Stellen 1 Steigerbouwer Tegelzetter Voeger totaal ga infra Asfaltafwerker Betontimmerman Primair CB Monteur Data/Elektra Monteur Gas/Water/Warmte Monteur Mobiele Werktuigen Straatmaker Vakman GWW Waterbouwer totaal infra totaal bbl bron: Fundeon Uitgezonderd de kwalificaties pannen en leien en monteur mobiele werktuigen, daalt de instroom voor alle kwalificaties. De kwalificatie timmerkracht is in absolute aantallen de grootste groep en hier zien we dan ook het grootste verlies aan deelnemers. In het schooljaar stroomden er 714 minder deelnemers in dan in het schooljaar In 2007 ten tijde van de hoogconjunctuur startten nog meer dan jongeren met een bbl 2 opleiding voor timmerkracht, nu zijn dat er nog maar

17 Tabel 7 Instroom bol niveau 2 per sector en kwalificatie sector kwalificatie 2010/ / /2013 % mut b&u Metselaar Metselaar Casco Lijm werk Metselaar Lichte Scheidingswanden Timmerkracht totaal b&u ga Tegelzetter Voeger 1 totaal ga infra Aankomend Rioleringswerker/Wegenwerker 1 Straatmaker Infratechniek 2 1 Mobiele Werktuigen 2 3 Opperman bestratingen 1 Vakman gww 5 totaal infra totaal bol bron: Fundeon en Duo In bovenstaande tabel kunnen we zien dat de stijging van het aantal bol-deelnemers vooral wordt bepaald door de 839 instromers in de kwalificatie timmerkracht. Het aantal bol-deelnemers is meer dan verdubbeld Niveau 2 per werkgevertype Zagen we in de vorige paragraaf al dat de in de b&u de instroom in de bol hoger is dan de instroom in de bbl, hier zien we ook bij de instroom naar werkgevertype het beeld veranderen. Tabel 8 Instroom niveau 2 naar werkgevertype Leerweg werkgevertype 2010/ / /2013 % mut Bbl Individueel Opleidingsbedrijf totaal bbl Bol Individueel Opleidingsbedrijf Onbekend * totaal bol totaal bbl en bol Bron: Fundeon 17

18 Het aantal deelnemers dat instroomt bij een opleidingsbedrijf is gedaald met 57 procent en daalt daarmee dubbel zo hard als de instroom bij het individuele leerbedrijf. In het schooljaar stroomde 76 procent van de bbl deelnemers in bij een opleidingsbedrijf. In is dit aandeel met 11 procent gedaald naar 65 procent. Veel opleidingsbedrijven hebben in het afgelopen schooljaar meer deelnemers aangenomen in de bol dan in voorafgaande jaren. Door de malaise in de bouw is de vraag naar bbl leerlingen sterk gedaald. Overigens valt in de discussienota Een nieuw begin, naar een duurzame infrastructuur voor vakopleidingen bouw en infra, van EB management BV, april 2013 te lezen dat opleidingsbedrijven die zich tot nu toe vooral richtten op een klein aantal grote bedrijven, zich meer moeten richten op een groot aantal kleine en middelgrote bedrijven. Verdubbeling van het aantal actieve lidbedrijven is noodzakelijk. Ook staan de uitleentarieven onder druk. In de bol is er geen sprake van een arbeidsovereenkomst met de deelnemer en dus is ook geen sprake van uitbetaling van een cao-loon. Een bol deelnemer is op deze manier voor een lager tarief uit te plaatsen bij de aangesloten lidbedrijven. Bij de individuele bedrijven daalt alleen de instroom in de sectoren b&u en ga, zo blijkt uit de registratie van Fundeon Niveau 2 regionaal In tabel 9 is de instroom voor beide leerwegen opgenomen naar de provincie waar de deelnemer woonachtig. Tabel 9 Instroom niveau 2 bbl en bol naar provincie leerling provincie 2010/ / /2013 % mut Friesland % Groningen % Drenthe % Overijssel % Gelderland % Flevoland % Noord Holland % Zuid Holland % Utrecht % Noord Brabant % Zeeland % Limburg % Onbekend totaal % bron: Fundeon Alleen in de provincie Flevoland stijgt de instroom, Drenthe en Limburg laten een kleine daling zien. In absolute aantallen is de daling in Zuid Holland het grootst. 18

19 Niveau 3 Door de teruglopende instroom op niveau 2 vanaf het schooljaar is het onvermijdelijk dat het aanbod voor niveau 3 afneemt. Hier komt nog bovenop dat de werkgelegenheid nog steeds afneemt waardoor ook de vraag naar deelnemers op niveau 3 afneemt. Deze ontwikkeling heeft er toe geleid dat caopartijen crisisafspraken hebben gemaakt. De sector dreigt gediplomeerde bbl 2 deelnemers te verliezen en daarmee dreigt verlies van de investering die in het opleiden van deze jongeren is gedaan. Met een stimuleringssubsidie en het invoeren van een afwijkend loon hopen partijen bbl 2 en bbl 3 gediplomeerden te behouden voor de sector en de instroom van bbl 3 deelnemers te bevorderen. In tabel 10 is de instroom op niveau 3 bbl opgenomen. Tabel 10 Instroom bbl niveau 3 per sector en kwalificatie Sector kwalificatie 2010/ / /2013 % mut b&u Metselaar Allround Metselaar Allround Aan- en Verbouw Metselaar Allround Herstel en Restauratie Metselaar Allround Nieuwe Metseltechnieken Timmerkracht Allround Timmerkracht Allround Bouw- en Werkplaats Timmerkracht Allround Nieuwbouw Timmerkracht Allround Restauratie totaal b&u Ga Betonboorder Betonreparateur Allround Betonstaalverwerker Allround Bouwplaats Betonstaalverwerker Allround Buigcentrale 2 Betonstaalverwerker Allround Prefabricage Dakdekker Allround Bitumen en kunststof Dakdekker Allround Pannen/Leien Natuursteenbewerker Allround Productie 3 6 Natuursteenbewerker Allround Stellen 3 Steigerbouwer Allround Tegelzetter Allround totaal ga Infra Balkman Betontimmerkracht Allround CB Machinist Grondverzet Machinist Hijswerk Machinist Wegenbouw Monteur Allround Gas/Water/Warmte Monteur Allround Mobiele Werktuigen Straatmaker Allround Vakman GWW Allround Waterbouwer Allround totaal infra totaal bbl

20 bron: Fundeon en DUO Op niveau 3 bbl neemt procentueel de sector ga het sterkst af. De sector ga kent pas vanaf het opleidingsjaar opleidingen op niveau 3 en deze lijken in niet bestand tegen de negatieve ontwikkelingen in de sector. De b&u en infra dalen respectievelijk met 17 en 19 procent. Tabel 11 Instroom bol niveau 3 per sector en kwalificatie sector kwalificatie 2010/ / /2013 % mut b&u Metselaar Allround Aan- en Verbouw Timmerkracht Allround Timmerkracht Allround Bouw- en Werkplaats Timmerkracht Allround Nieuwbouw totaal b&u infra Monteur Allround Data/Elektra 3 3 Monteur Allround Gas/Water/Warmte Allround monteur mobiele werktuigen 27 Machinist Mobiele Werktuigen 3 3 totaal infra totaal bol bron: Fundeon en DUO Het aantal ingestroomde deelnemers bol 3 is met 20 deelnemers toegenomen en compenseert hiermee nauwelijks het verlies van de bijna 500 bbl deelnemers. De crisismaatregel van cao-partijen geldt voor leerlingen die tussen 1 mei 2013 en 1 november 2013 starten met hun opleiding waardoor de mogelijke effecten van deze maatregel waarschijnlijk pas zichtbaar zijn in het opleidingsjaar Niveau 4 Niveau 4 kent de opleidingen kaderfunctionaris bouw en infra en middenkaderfunctionaris bouw en infra. De werkgelegenheid voor kader- en middenkaderfunctionarissen is minder hard afgenomen dan de werkgelegenheid van het uitvoerend personeel op de bouwplaats. Ook de verwachting en ontwikkeling van de werkgelegenheid is voor uta werknemers positiever. Het EIB verwacht dat de werkgelegenheid voor uta werknemers vanaf 2015 licht zal groeien, terwijl de werkgelegenheid voor bouwplaats personeel nog verder afneemt. In tabel 12 is de instroom opgenomen voor de opleidingen op niveau 4 voor beide leerwegen. Bij de middenkaderfunctionaris volgt 98 procent van de deelnemers de opleiding in de bol. De kaderfunctionaris stroomt over het algemeen in vanuit een eerder gevolgde bbl opleiding op niveau 2 en niveau 3. We zien dan ook dat 96 procent van de deelnemers de opleiding volgt in de bbl. 20

21 Tabel 12 Instroom niveau 4 middenkaderfunctionaris en kaderfunctionaris bouw en infra Kwalificatie 2010/ / /2013 % mut Middenkader Middenkaderfunctionaris Bouw Middenkaderfunctionaris Bouw-Infra Middenkaderfunctionaris Infra Middenkaderfunctionaris Landmeetkunde Middenkaderfunctionaris Verkeer en Stedenbouw totaal middenkader Kader Uitvoerder Bouw Kaderfunctionaris uitvoering (GA) Kaderfunctionaris uitvoering Betonreparatie 1 Kaderfunctionaris werkvoorbereiding en calculatie (GA) totaal kader totaal niveau Bron: Fundeon en DUO In herstelt de instroom in de middenkaderfunctionaris zich weer. Nadat vorig schooljaar de instroom nog met 10 procent daalde, stijgt dit jaar de instroom met 5 procent. Wat opvalt, is dat in de data van DUO maar 71 deelnemers staan ingeschreven op dossier niveau middenkaderfunctionaris bouw en infra. Dit verklaart de stijging voor de kwalificaties middenkaderfunctionaris bouw en middenkaderfunctionaris infra. Het aantal kaderfunctionarissen halveert, waarbij in absolute aantallen de groep uitvoerder bouw het hardst getroffen wordt. Waarschijnlijk leidt de situatie op de arbeidsmarkt er toe dat de allround vakman minder mogelijkheden heeft door te stromen naar een kaderfunctie. 21

22 2.3. Diversiteit in het mbo De populatie deelnemers in de bouw en infra opleidingen kenmerkt zich door het hoge percentage mannelijke autochtonen. In 2012 is slechts 4 procent van de deelnemers op niveau 1 tot en met 3 vrouw. Op niveau 4 is dit percentage met 6,4 procent hoger. Op niveau 4 vinden we de meeste vrouwen in de opleiding middenkaderfunctionaris bouw. Grafiek 4 toont de verhouding autochtoon allochtoon naar niveau. Grafiek 4 Deelnemers naar etniciteit en niveau 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% allochtoon autochtoon Bron: DUO Het percentage allochtonen daalt na niveau 1 tot en met niveau 3 om vervolgens op niveau 4 weer te stijgen. Evenals bij de vrouwen is de opleiding middenkaderfunctionaris bouw de populairste opleiding onder allochtone deelnemers. 22

23 3. Hoger beroepsonderwijs (hbo) Als bron voor de instroomcijfers van het hoger beroepsonderwijs gebruiken we de cijfers van de hbo-raad. Het aantal studenten in het hoger beroepsonderwijs is al een aantal jaren stabiel. Vanaf 2006 ligt het aantal tussen de en studenten. Voor het opleidingsjaar zien we een afname van circa 650 studenten. Grafiek 5 Actuele hbo studenten bouw en infra Infra B&U / / /2013 Bron: HBO-raad Voor het opleidingsjaar zien we een afname van circa 650 studenten, waarvan 558 studenten minder in de sector b&u en 33 studenten minder in de infra. In de b&u neemt de studie bachelor bouwkunde het sterkst af. Opvallend is dat in het hbo de verhouding b&u infra circa 2:3 is, terwijl in het mbo aanzienlijk meer b&u deelnemers zijn dan infra deelnemers. In de volgende tabel, waarin de instroom van hbo studenten is opgenomen, is het ook de b&u die een daling laat zien, terwijl het aantal nieuwe hbo studenten dat voor een infra studie kiest is toegenomen. In tabel 13 is in detail de instroom van hbo studenten bouw en infra opgenomen voor de laatste drie schooljaren. 23

24 Tabel 13 Instroom in het HBO naar sector en niveau sector niveau opleiding % mut associate bouw degree bouwkunde bouwtechnische bedrijfskunde bachelor bouwkunde % bouwmanagement en vastgoed % bouwtechnische bedrijfskunde % master architectuur % stedenbouw % totaal bouw % Infra associate degree civiele techniek directievoering % civiele techniek projectvoorbereiding en -realisatie % werktuigbouwkunde % bachelor built environment % civiele techniek % climate & management % geodesie % mobiliteit % netwerk infrastructuur design % ocean technology % ruimtelijke ordening en planologie % stedenbouwkundig ontwerpen % watermanagement % werktuigbouwkunde % totaal infra % totaal hbo % bron: HBO-raad In de b&u stroomt geen enkele student meer in op associate degree. Dit niveau, dat ontstaan is door de behoefte aan opgeleid personeel met een opleidingsniveau tussen mbo niveau 4 en bachelor is niet populair. Wel is het mogelijk dat indien werkenden kiezen voor deze studie, zij de studie niet per definitie volgen aan een instelling voor bekostigd onderwijs maar bij een particulier opleidingsinstituut. Deze aantallen hebben we echter niet in beeld. Bouwmanagement en vastgoed daalt nog verder en daar stromen nog maar 49 studenten in. In de infra zien we een groei van 7 procent in de bachelor civiele techniek en ook neemt de populariteit toe van de kleinere opleidingen zoals ocean technology en watermanagement. 24

25 3.2 Diversiteit in het hbo Eerder in deze notitie hebben we kunnen lezen dat de populatie van het bouw en infra onderwijs voornamelijk uit mannen bestaat. In het vmbo is 7 procent vrouw, in het mbo nog geen 3 procent waarbij op niveau 4 het aandeel vrouwen 6,4 procent is. In het hbo is het aandeel vrouwen 11 procent, waarbij opvalt dat b&u studies populairder is onder vrouwen dan infra studies. Grafiek 6 Verhouding mannelijke en vrouwelijke hbo studenten naar sector. 100% 90% 17% 6% 80% 70% 60% 50% 40% 83% 94% Vrouw Man 30% 20% 10% 0% b&u infra Bron: HBO-raad Vrouwen op het hbo kiezen eerder voor een b&u studie dan een infra studie. Het aandeel vrouwen is het hoogst voor de studie stedenbouwkundig ontwerpen. In absolute aantallen vinden we de meeste vrouwen in de studie bouwkunde. 25

26 Bronnenlijst Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013 EIB, februari 2013 Rapportage Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie, Fundeon, april 2013 Discussienota Een nieuw begin, naar een duurzame infrastructuur voor vakopleidingen bouw en infra, EB management BV, april 2013 HBO-raad DUO kubusbestand, deelnemersaantallen Fundeon registratiesystemen Afkortingen- en begrippenlijst Vmbo Mbo Hbo Bbl Bol Associate Degree Bachelor Master b&u ga infra DUO EIB voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs middelbaar beroepsonderwijs hoger beroepsonderwijs beroepsbegeleidende leerweg beroepsopleidende leerweg een hbo-graad in Nederland in kader van het bachelor-masterstelsel. Het niveau zit tussen mbo niveau 4 en hbo bachelor in. De Associate Degree duurt ongeveer twee jaren. een graad die aangeeft dat iemand succesvol een bacheloropleiding heeft voltooid aan een hogeschool ('professionele bachelor') of universiteit een een- of tweejarige (en in uitzonderlijke gevallen meer dan twee jaar durende) opleiding volgens de bachelor-masterstructuur (bama) en volgt na de academische bacheloropleiding burgerlijke en utiliteitsbouw gespecialiseerde aannemerij voorheen grond-, water- en wegenbouw Dienst Uitvoering Onderwijs, Ministerie Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Economisch Instituut voor de Bouw 26