GRIEKS LATIJN DERDE GRAAD ASO LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS. VVKSO BRUSSEL D/2015/7841/002 September 2015 (vervangt leerplan 2006/7841/046)

Transcriptie

1 GRIEKS LATIJN DERDE GRAAD ASO LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS VVKSO BRUSSEL September 2015 (vervangt leerplan 2006/7841/046) Vlaams Verbnd van het Kathliek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel

2

3 Algemene inhud ALGEMEEN DEEL... 3 GRIEKS LATIJN de graad as - Grieks Latijn Algemeen deel

4

5 GRIEKS LATIJN DERDE GRAAD ASO EERSTE EN TWEEDE LEERJAAR ALGEMEEN DEEL 3de graad as Grieks Latijn 3 Algemeen deel

6 Inhud 1 INLEIDING Situering Betekenis van de studie van klassieke talen vr jngeren van vandaag ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN Samenhang tussen de leerplannen Grieks en Latijn De lectuur van authentieke teksten vrmt de basis Vakgrepwerking en leerlijnen Creatief aan de slag MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN Minimale uitrusting Suggesties vr aanvullende uitrusting de graad as Grieks Latijn Algemeen deel

7 1 INLEIDING 1.1 Situering Dit leerplan sluit nauw aan bij de vernieuwingen in de leerplannen van de eerste en tweede graad. Om een ged zicht te hebben p de leervrderingen van de leerlingen is het ndig dat de leraren de leerplandelstellingen van de eerste en de tweede graad kennen. 1.2 Betekenis van de studie van klassieke talen vr jngeren van vandaag 1 Deze tekst frmuleert antwrden p de vraag waarm jngeren van vandaag in de derde graad vr de studie van een f twee klassieke talen zuden kiezen. Schlen en leraren kunnen de tekst gebruiken m uders en leerlingen te infrmeren en te mtiveren. Nn schlae, sed vitae? Et schlae Bij de rganisatie van studierichtingen en bij het maken van de keuze vr de ene f de andere studierichting wrdt als criterium vaak de nuttigheidsfactr benadrukt. Bij nut denkt men dan in de eerste plaats aan bruikbaarheid vr de latere pleiding en het berepsleven. Welk nut hebben klassieke talen ng in nze hedendaagse maatschappij? Het psitieve antwrd p deze terechte vraag bestaat uit het feit dat Latijn en Grieks m te beginnen een reeks vaardigheden en attitudes ntwikkelen. Bij vaardigheden gaat het m abstract denken ver taal, leesvaardigheid (tekststructuur, hfd- en bijzaken, wat letterlijk gezegd wrdt en wat wellicht bedeld wrdt, de gelaagdheid van een tekst ), aandacht vr de precieze verwrding in het Nederlands, geveligheid vr taalregisters, analytisch denken en het vermgen m je te verplaatsen in een ander (cultureel en histrisch) denkkader. Dr de mgang met klassieke talen verwerf je attitudes zals traag en bedachtzaam lezen, drzettingsvermgen, intellectuele penheid, kritische zin, precisie en bereidheid m je in te leven in andere standpunten. Wie klassieke talen studeert in de derde graad blijft kiezen vr een brede vrming die geen enkele hgere studie uitsluit, maar een unieke aanvulling vrmt bij elke wiskundige, wetenschappelijke f taalkundige specialisatie in het secundair nderwijs. Z bieden klassieke talen in aansluiting bij mderne talen (die vandaag vral p directe cmmunicatie en zakelijke teksten zijn gericht) een aanvulling die zwel taalbeschuwing als de studie van literatuur bena- 1 Deze tekst verschilt van de versie in het leerplan van de eerste en de tweede graad. 3de graad as Grieks Latijn 5 Algemeen deel

8 drukt. Op inhudelijk vlak bestrijken klassieke talen bvendien een breed dmein. In de derde graad kmen niet alleen literatuur, maar k filsfie, recht, plitiek en retriek aan bd. De udheid wrdt binnen deze aspecten altijd bestudeerd in een dynamische cnfrntatie met het heden. Dat vereist zwel histrisch als disciplinair een ruim referentiekader, dat vr verbreding én verdieping kan zrgen. Z kunnen bv. cnfrntaties tussen antieke retriek en mderne cmmunicatie, tussen Griekse filsfie en mderne wetenschap f tussen Rmeinse plitiek en hedendaagse samenleving via elementen van drwerking en cntrast een extra dimensie tevegen aan een wiskundige, wetenschappelijke f taalkundige specialisatie. Deze specialisatie steunt p een universele menselijke nieuwsgierigheid en penheid die je in elke basisvrming terugvindt. et vitae! Maar het belang van klassieke talen is ruimer dan hun praktische nut. Er zijn nu eenmaal dimensies die in een mensenleven wezenlijk, zeg maar nmisbaar zijn, maar die zich niet in termen van nut f bruikbaarheid laten beschrijven. Misschien is waardevl hier een beter wrd dan nuttig. Mensen vallen niet samen met hun studies f hun berepsleven, maar maken k daarbuiten belangrijke keuzes en beleven hun bestaan k daarbuiten als betekenisvl. Klassieke talen hebben een uniek aanbd als het gaat m wat wezenlijk is in het leven. Hfdbezigheid in de lessen Latijn en Grieks in de derde graad is de lectuur en bespreking van literaire teksten. Die ndigen uit tt reflectie ver universeel menselijke thema's als zelfkennis, leven en dd, alle facetten van mgang met de medemens, het fenmeen van de macht Er staan k teksten p het prgramma die znder meer tt de filsfische traditie behren en waaruit blijkt he waardevl het kan zijn m vragen te stellen die geen definitief antwrd f nmiddellijk nut begen. We lezen teksten uit een andere tijd, een andere maatschappij. Dat det je naar jezelf kijken, jezelf relativeren en bevragen, respect pbrengen vr andere mensen en situaties. Omgang met klassieke talen zrgt dus k hier vr verbreding én verdieping: leerlingen krijgen een pen blik p de wereld drdat universele thema s behandeld wrden vanuit andere culturen en andere tijden. Dr vergelijking tussen hun eigen wereld en werelden die in ruimte en/f tijd van hen verwijderd zijn, krijgen ze k een verdiept inzicht in die thema s en in hun eigen bestaan. Ze zullen k meer gaan beseffen dat ze enerzijds tt het grte geheel van de mensheid behren en anderzijds k als mens van hun tijd een stempel kunnen drukken p wat menszijn in hun wereld betekent. Naast die thema s die elk mensenleven dmineren, is er datgene wat de mens tt mens maakt: zijn scheppend vermgen en zijn vermgen m schnheid en vindingrijkheid te appreciëren. Bij literatuur hebben we hier in de kern mee te maken. Vanuit literatuur wrden bvendien k andere kunstvrmen belicht, zals schilder- en beeldhuwkunst, pera, tneel, film Z leren leerlingen in bewndering staan vr de scheppingen van anderen, in andere tijden, maar k in het heden. Anderzijds veren ze k zelf een scheppende activiteit uit: naast de expliciete leerplandelstelling ver creatieve verwerking is k de vertaalactiviteit een vrm van creativiteit. 6 3de graad as Grieks Latijn Algemeen deel

9 2 ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN De algemene pedaggisch-didactische wenken in dit hfdstuk vullen de suggesties van de leerplannen van de eerste en tweede graad aan. Dit zijn geen verplichte delstellingen, maar wenken. Het zijn zinvlle suggesties en mgelijkheden die je kunnen helpen m te greien in je lespraktijk. 2.1 Samenhang tussen de leerplannen Grieks en Latijn De leerplandelstellingen en algemeen pedaggisch-didactische wenken in alle leerplannen Latijn en Grieks vrmen een geheel. In het leerplan van de eerste graad kmen.a. vlgende algemeen pedaggischdidactische wenken al aan bd: - zrg vr de leerling - participatief nderwijs - activerende werkvrmen - mtiverende pdrachten - zelfstandigheidsdidactiek - talenbeleid in Grieks en Latijn - ICT Het leerplan van de tweede graad verstrekt specifieke infrmatie ver: - vaardigheden en attitudes - taalverwerving en lectuurreflectie - zelfstandigheidsdidactiek - een gedifferentieerde aanpak in de klas Aansluitend bij de thema s die in de vrige leerplannen behandeld wrden, vind je in dit leerplan cncrete gegevens ver: - lectuur van authentieke teksten - vakgrepwerking - het belang van leerlijnen vr taalverwerving, tekststudie, herhaling en transfer - stimulansen vr creativiteit in de klas - ICT 3de graad as Grieks Latijn 7 Algemeen deel

10 2.2 De lectuur van authentieke teksten vrmt de basis De vakken Grieks en Latijn leggen sterk de nadruk p de literaire aspecten van een tekst en nderscheiden zich p dit punt van de mderne talen. Gedurende de vlledige derde graad krijgen leerlingen te maken met de essentie van de vakken Grieks en Latijn: authentieke teksten begrijpen, erver reflecteren en ervan leren genieten. Dat heeft een aantal gevlgen vr de lespraktijk: grammatica en vcabularium wrden enkel aangeleerd in functie van tekstbegrip; transfer van vaardigheden en aandacht vr de actualiteitswaarde van de udheid zijn daarbij belangrijk. Leergegevens wrden beter nthuden en zijn meer bruikbaar naarmate: - de in de lp van de jaren pgebuwde leergegevens, telkens in nieuwe leersituaties aan bd kmen (efening); - het nderwerp meermaals herhaald wrdt, nadat het gepresenteerd is (herhaling); - de leerinhud gerganiseerd kan wrden in een grter geheel (structuur); - er verband kan gelegd wrden met de bestaande kennis (inzicht); - de inhud belangrijk is vr wie leert (zinvlheid met mtivatie als gevlg); - de leerling verantwrdelijkheid vr zijn eigen leerprces pneemt. 2.3 Vakgrepwerking en leerlijnen De realisatie van dit leerplan vraagt een gestructureerde vakgrepwerking, zwel hrizntaal als verticaal. We nemen enkele aspecten: - In nderling verleg stelt de vakgrep een pedaggisch verantwrd curriculum p en spreidt de verplichte auteurs en aspecten ver beide leerjaren van de derde graad. - De vakgrep vraagt zich af welke leerplandelstellingen, leerinhuden en vaardigheden hij met welke auteurs en welke aspecten wil nastreven. - De leerlingen beschikken ver vldende taalkennis p basis van de valentiegrammatica en hanteren dezelfde leesstrategie als in de vrige jaren. Overleg binnen de vakgrep is ndzakelijk m de cntinuïteit van de gebruikte leesmethde te verzekeren. - Ok p het vlak van basiswrdenschat, terminlgie, tijdslijn zitten de leraren p dezelfde glflengte. - De vakgrep maakt gede afspraken ver de nderzekscmpetentie. He wrdt daaraan planmatig gewerkt? Dr welke pdrachten in het eerste en tweede leerjaar van de derde graad? Ok hier is verleg ndig met de cllega s van de tweede graad, die eveneens aan de nderzekscmpetentie werken. - Een gede vakgrepwerking zrgt er k vr dat nieuwe cllega s f vervangers snel en efficiënt ingewerkt wrden in de vakgrep. - Een les bijwnen bij een cllega is vr alle betrkkenen zinvl: je leert uit de aanpak van anderen vr je eigen praktijk en het kan de dialg aanzwengelen. 8 3de graad as Grieks Latijn Algemeen deel

11 - Het pstellen van een leerlijn helpt de vakgrep m zijn werking te strmlijnen en te verbeteren waar ndig. Een leerlijn is een didactische term die verwijst naar de pbuw van les- f leerstfnderdelen vlgens bepaalde criteria. Deze criteria kunnen variëren en wrden gekppeld aan leerplandelstellingen. Een leerlijn kan chrnlgisch zijn, maar kan k een traject vlgen van gemakkelijk naar meilijk, van cncreet naar abstract, van vertruwd naar niet-vertruwd Het kan k zinvl zijn m de leerlijnen van verwante vakken naast elkaar te leggen. Onderstaande structuur kan een aanzet zijn vr het uitwerken van een leerlijn. a. Taalverwerving a. wrdenschat: i. wat zijn basiswrden? ii. he en wanneer brengen we dit aan in de klas? iii. welke vaardigheden efenen en evalueren we: grammaticale gegevens, herkennen van grndwrd, wrdsrt, afleidingen/samenstellingen, etymlgie? b. mrflgie: i. welke mdellen meten leerlingen actief kennen? ii. welke terminlgie spreken we af vr indelingen in verbuiging/klasse/verveging? iii. wat verstaan we nder de pdracht determineer? iv. he beschrijven we vrmen? (bv. infzin f A+I)? c. syntaxis: i. welke benamingen en afkrtingen van de functies gebruiken we en welke rllen van zinsdelen en zinsdeelstukken? ii. wanneer wrdt de rl benemd? iii. welke standaardvragen zrgen vr cntinuïteit in de vraagstelling? b. Lectuur a. he buwen we een cnsequente leesmethde geleidelijk p? b. he verhgen we geleidelijk de meilijkheidsgraad van taal-, lectuur- en cultuurreflectie? c. welke verhudingen tussen taal-, lectuur- en cultuurreflectie hanteren we? d. he zrgen we vr herkenbare prefwerken ver niet-bestudeerde teksten en wat is het aandeel taalverwerving in deze examenvrm? e. welke cultuuritems behandelen we, aansluitend bij de teksten? f. he verdelen we de auteurs/genres ver de graad en welke teksten wrden p welke manier gelezen? (klassikaal, in grepjes, zelfstandig ) 3de graad as Grieks Latijn 9 Algemeen deel

12 c. Onderzekscmpetentie a. welk stappenplan leren we de leerlingen aan (bv. OVUR)? b. welke deelvaardigheden leren we p welk mment in de derde graad aan? c. welke dcumenten met richtlijnen i.v.m. bibligrafie, presentatie, paper gebruiken we? (liefst schlbreed) d. he verhgen we geleidelijk de meilijkheidsgraad? Dr van deelpdrachten te evlueren naar grtere pdrachten, dr vermindering van de sturing dr de leraar, dr cmplexere pdrachten? e. vanaf wanneer meten leerlingen zelfstandig een vlledig nderzekje kunnen uitveren? d. Evaluatie in het algemeen: a. he verschuiven we geleidelijk aan het belang van taalverwerving naar lectuur (behandelde en niet-behandelde tekst)? Welk gewicht kennen we te aan de verschillende nderdelen? b. wat is het aandeel frmatieve / summatieve tetsing en prces- / prductevaluatie? c. he spreiden we tetsen en prefwerken en welke inhud tetsen we? 2.4 Creatief aan de slag Leraren verhgen het rendement van hun lessen als ze vr afwisseling zrgen en hun leerlingen weten te verrassen. Je kan als leerkracht een nieuwe werkvrm uitprberen f je kan de creatieve eigenschappen van je leerlingen aanbren. VIJF TIPS OM CREATIVITEIT VAN LEERLINGEN TE STIMULEREN Creatief denken kan je stimuleren en he meer iemand efent, he beter hij wrdt. Tip 1: Kijk creatief Prbeer anders te kijken. Misschien ntdek je nieuwe dingen? Bijvrbeeld: - Het SATOR-vierkant (cfr. Wikipedia) is een matrix van 5 bij 5, waarin 5 wrden staan die in alle richtingen hetzelfde aangeven. De tekst van het SATOR-vierkant vrmt één lang palindrm. - Welke nderwerpen vr het Scratische gesprek (dat in de klas wrdt ingeefend) hebben leerlingen zien langskmen bij hun tcht van thuis tt in de klas: bv. wat is veiligheid, wat is ged / leuk (?) nderwijs, - Leer anders kijken naar kunst (in de klas f in het museum): Start met de ft van een hedendaagse baadster (in een vergelijkbare huding) vr je de Gebrte van Venus (Btticelli) dr je leerlingen laat bespreken. (DS Grieks 28) Laat je leerlingen p twee minuten 20 vragen stellen aan een schilderij. (DS Latijn 25) Laat je leerlingen p zek gaan: naar een verwijzing naar een antieke mythe, een werk dat je leerlingen prachtig vinden f niet begrijpen. (DS Grieks 28) Geef bij een kunstwerk enkele (prvcerende) stellingen. (DS Latijn 25) 10 3de graad as Grieks Latijn Algemeen deel

13 Tip 2: Stel je rdeel uit Sms denken we: Dit is niet vr herhaling vatbaar f dat srt lessen maakt in die klas geen kans. Bijvrbeeld: - Denk aan de nieuwe initiatieven die in de bewuste klas mislukten. Schrijf vervlgens een lesnderwerp p dat wel lukte en buw daarp verder. Tip 3: Asscieer flexibel Als je de inleiding p een auteur f literair genre geeft, dan denk je autmatisch k aan een brdschema, de vraagjes en de bijkmende uitleg in het handbek. Maar je kan die leerstf k verbinden met muziek, een kunstwerk, een mindmap f met citaten en z verder je les pbuwen. Dan kan je assciëren. Deze techniek wrdt vaak gebruikt bij brainstrmen. Dr veel te efenen, leer je snel en flexibel assciëren. Vraag bijvrbeeld aan je leerlingen: - Schrijf in 1 minuut alle wrden p die: het begrip geschiedschrijving bij je prept; de naam Cicer bij je prept; keizer Ner bij je prept; als kenmerken van de westerse cultuur kunnen beschuwd wrden. Tip 4: Bedenk alternatieven Je kan vr afwisseling zrgen in de gewne leermiddelen en werkvrmen. Prbeer verder te denken, bedenk alternatieven. Wees niet tevreden met één plssing. Bijvrbeeld: - Neem een alledaagse les, zals de lectuur van een tekst. Geef drie alternatieve wijzen waarp die tekst kan behandeld wrden. - Vertrek van de antwrden van een bepaalde les en buw z vragen en prbleemstellingen p. - Kies een mythe en laat je leerlingen er een cartn f detectiveverhaal van maken. Tip 5: Verbeeld dingen In nze hersenen ligt een schat aan beelden, geuren, smaken en geluiden pgeslagen. Rep je die weer p, dan efen je je verbeeldingskracht. Verbeelding, je iets kunnen vrstellen bij een idee, zrgt ervr dat je ideeën beter blijven hangen, k bij anderen. Bijvrbeeld: - Laat je leerlingen in hun gedachten een Rmeinse markt prepen. Wandel in gedachten langs kramen en zie waar welk prduct ligt. Stel je k de geuren en geluiden vr die je nderweg tegenkmt. - Bedenk mderne reclame vr een Latijnse schrijver/werk. 3de graad as Grieks Latijn 11 Algemeen deel

14 2.5 Infrmatietechnlgie In het leerplan 1 e graad (ALGEMEEN DEEL 3.4) wrden al aanwijzingen gegeven bij het gebruik van ICT. Hier vlgen enkele aanvullende tips die je kunnen helpen m ICT te integreren in de lespraktijk. Het huidige temp van technlgische ntwikkeling ndigt vanzelfsprekend uit tt eigen creativiteit. - Je kan het elektrnische leerplatfrm gebruiken als pslagplaats vr presentaties, maar k als ndersteuning van didactische werkvrmen. Breng bij een les f thema filmpjes, hyperlinks en verwijzingen samen waar de leerlingen actief de leerstf mee kunnen verwerken. In plaats van een verslagje te schrijven, kunnen leerlingen een ft- f videreprtage maken. Via Ggle Street view en Ggle Maps kan je samen met de leerlingen de kmende uitstap vrbereiden f achteraf bespreken. - Blijf realistisch, begin klein Als je start met een elektrnische leermgeving, wil je sms te veel ineens. Gun jezelf leertijd en start met kleine prjecten. Op blgs, fra en sciale media vind je nieuwe ideeën en cllega s die je wellicht verder kunnen helpen. Ga steeds na f en he ICT een meerwaarde kan betekenen vr het gekzen thema f de lessenreeks. - Zet je elektrnische leermgeving in vr grepswerk. Samenwerkend leren kan vr sterke leerresultaten zrgen. Met een elektrnische leermgeving zet je makkelijk grepswerken p waarbij je bvendien ged in het g kan huden wie wat heeft bijgedragen. Via een digitaal platfrm bijvrbeeld werken de leerlingen samen aan één gezamenlijke tekst met plaatjes. Z kunnen ze virtueel samenwerken en kunnen de verschillende grepjes hun kennis makkelijk met elkaar delen. - Stimuleer ethisch verantwrd ICT-gebruik. Een elektrnische leermgeving met een veilige mgeving zijn m ICT-vaardigheden te efenen (cf. VOET: mediawijsheid ). Bij nlinetetsen f feedback waak je ver de privacy van je leerlingen. Je kan in het g huden wat je leerlingen psten en snel ingrijpen bij nline-pestgedrag f als je leerlingen te veel privégegevens delen. 12 3de graad as Grieks Latijn Algemeen deel

15 2.6 Evaluatie Inleiding - Evaluatie dient m het leerprces te bevrderen, leerlingen te bemedigen en na te gaan in welke mate de begde delstellingen verwrven zijn. Daarbij gaat het m kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes die zwel vr de verdere schllpbaan als vr de brede humane vrming ndig zijn. - Het behrt tt de pedaggische vrijheid van een schl te beslissen p basis van welke evaluatievrmen f periden leerlingen wrden geëvalueerd. De vakgrep met wel een cherent en cnsequent pgebuwd evaluatiesysteem kunnen verantwrden in de zes studiejaren (zie rubriek Leerlijnen). - Evalueren is een permanente activiteit en maakt essentieel deel uit van het leerprces. Leraren streven zwel naar prduct- als naar prcesevaluatie. Bij de evaluatie van attitudes kunnen wrden zinvller zijn dan cijfers. Bij prductevaluatie stel je vral de vraag naar het leerrendement: in welke mate zijn de nderwijsdelstellingen bereikt? Het gaat daarbij m vragen als: In welke mate kent de leerling...? (kennis) In welke mate heeft de leerling inzicht in...? (inzicht) In welke mate kan de leerling...? (cgnitieve en cmmunicatieve vaardigheden) In welke mate gedraagt de leerling zich...? (attitudes) Bij prcesevaluatie breng je k de stappen in rekening die leiden tt het (juiste) resultaat en analyseer je het leerprces dat de leerling drmaakt. Het gaat m vragen als: Heeft de leerling zijn tijd p een efficiënte manier leren gebruiken? Det hij inspanningen m tt betere prestaties te kmen? Heeft hij zijn eigen werk leren evalueren en uit die evaluatie de juiste cnclusies leren trekken? Heeft de leerling leren werken in grep? - Vr de evaluatie van het zelfstandig werk van de leerling vind je tal van suggesties in de Algemene pedaggische reglementering vr het secundair nderwijs Nr. 1: Het persnlijk werk van de leerling (APR 1). Dat dcument is p elke schl beschikbaar en is terug te vinden p > pedaggisch-didactisch > APR. Hier bevinden zich zinvlle gegevens ver prspectief evalueren en ver deliberatievragen. Je kan k bij je directie terecht vr de Mededelingen van het vvks: Uitgangspunten vr een evaluatiebeleid. - De evaluatie van nderzekspdrachten en van creatieve pdrachten vraagt eigen instrumenten die bij vrkeur in verleg met andere vakken wrden ingezet. - Vr de vakverschrijdende eindtermen bestaat wettelijk alleen een inspanningsverplichting. De realisatie en evaluatie ervan zijn nderdeel van een dr de hele schl pgesteld werkplan. - In de derde graad zal de evaluatie de leraar helpen m de leerling gefundeerde adviezen vr zijn verdere studies te geven. Z kan je nagaan f de leerling bekwaam is m bepaalde elementen in 3de graad as Grieks Latijn 13 Algemeen deel

16 een ruimere cntext te zien, f hij grte leerstfgehelen kan verwerken en daarbij hfd- en bijzaken kan nderscheiden. In de derde graad ligt de fcus dus vral p prductieve vragen Kenmerken van gede evaluatie - Delmatigheid Evaluatie is valide. Tetsen zijn gebaseerd p de delstellingen van de respectieve graden. Leraren meten duidelijk weten wat ze met hun lessen willen bereiken en wat met de tetsen geëvalueerd wrdt. Evaluatie is representatief: qua leerinhud: ze bestrijkt het geheel van de leerstf en maakt duidelijk in welke mate de basisdelstellingen bereikt zijn; qua beheersingsniveaus: de verschillende niveaus (kennis, inzicht, tepassing...) kmen evenwichtig gespreid aan bd, en dit p grnd van delstellingen; qua berdelingscijfer: de leerplancmpnenten taalverwerving en lectuur kmen in de lp van het curriculum in een wisselende verhuding vr. In de derde graad ligt alle nadruk p de lectuur. Evaluatie is herkenbaar. De tetsvrmen liggen in het verlengde van efenvrmen waarmee de leerlingen al vertruwd zijn. Evaluatie is betruwbaar. Hiernder verstaat men de mate waarin men vertruwen mag hebben in de meting. He meer gediversifieerd een tets, he hger zijn betruwbaarheid. Daarnaast zrgt de leraar vr een duidelijke vraagstelling: hij frmuleert eenduidige vragen en gebruikt ndubbelzinnige werkwrden zdat de vraag f de pdracht helder is. - Billijkheid Elke leerling krijgt dezelfde kansen en de evaluatiemethde is transparant. De leerling ntvangt alle ndige infrmatie ver de criteria (bv. welke prestatie leidt tt een uitmuntende scre?) Suggesties vr evaluatie in de derde graad - Herhalen en tetsen van taalkennis staan ten dienste van de lectuur. Een herhaling van permanente basiskennis van vcabularium en grammatica kan je aanvullen met een rdeelkundige selectie in functie van de cncrete auteurs en teksten. - Vragen i.v.m. taalverwerving sluiten aan bij de grammaticale benadering zals die in de vrige jaren werd ingeefend en tegepast (zie evaluatie in leerplan 2e graad). - Tetsen ver tekstbegrip van behandelde teksten: Bepaalde delstellingen die in de lessen gerealiseerd wrden (bv. smmige attitudes), zijn niet echt meetbaar in een tets. Je mag vral zeken naar vragen waarbij de leerling p een prductieve, creatieve manier zijn pgedane kennis ver grammatica, inhud en stijl van de behandelde teksten kan gebruiken en tepassen. Daarm is het belangrijk dat je niet elke tekst p alle niveaus behan- 14 3de graad as Grieks Latijn Algemeen deel

17 delt. In de les kan een bepaalde tekst/ fragment bijvrbeeld stilistisch grndig besprken zijn en een andere tekst niet. Op tetsen met de leerling in staat zijn de delstellingen van taalreflectie, lectuurreflectie en cultuurreflectie k te te passen p passages van een behandelde tekst die niet p al deze niveaus werd besprken. Vrwaarde is dat de leerling hiervr elementen kan gebruiken uit besprekingen van reeds behandelde fragmenten. Bij vertaalpdrachten is het ndzakelijk aan te geven welk niveau van vertaling verwacht wrdt (zie Grieks DS 9 en latijn DS 7). Dit vernderstelt dat de leerlingen vertruwd zijn met deze terminlgie. Op tetsen en prefwerken van bestudeerde teksten krijgen de leerlingen de vertaling van ngekende wrden met een geringe frequentie (de wrden in de marge van het handbek). - Tetsen ver tekstbegrip van analge niet-behandelde teksten De tekst wrdt bij vrkeur gekzen uit het euvre van de behandelde auteur. Inzake wrdenschat, syntaxis en begripsinhud mag deze tekst zeker niet meilijker zijn dan de in de les behandelde teksten. Dit leidt vaak tt slechte resultaten en dus tt demtivering bij leerlingen en leraars; k hier is succeservaring belangrijk. De leerlingen beschikken het best ver de ndige teksthulp zals inleiding, verklaring en eventueel een partiële vertaling. Ze kunnen k een grammatica en/f een wrdenlijst/- bek gebruiken. Net zals vr andere leerplannderdelen is het aangewezen de evaluatie vr nietbehandelde teksten niet te beperken tt een examen, maar k drheen het jaar aan bd te laten kmen. - Het kan interessant zijn de vragen z te classificeren dat je als leraar zicht krijgt p de rzaken van zwakkere prestaties f tekrten, bv.: reprductieve versus prductieve vragen; grammaticale analyse versus tekstbegrip; tekstbegrip versus vertaalvaardigheid; stilistische-inhudelijke bespreking. - Bij grepswerk en grtere pdrachten waarbij van de leerlingen een grte(re) zelfstandigheid gevraagd wrdt, draag je er zrg vr: dat de inbreng van elke leerling afznderlijk gemeten kan wrden; dat tussentijdse evaluatie bijsturing mgelijk maakt. - Peer- en zelfevaluatie kunnen bij dit srt pdrachten de betrkkenheid en het verantwrdelijkheidsgevel van leerlingen vergrten. - Als leerlingen creatieve pdrachten uitveren, zrg je vr evaluatievrmen aangepast aan de specifieke taak. - Ok de evaluatie van nderzekspdrachten verdient de ndige aandacht: Over de evaluatiecriteria en de rapprtering van nderzekspdrachten meten er p schlniveau vraf duidelijke afspraken gemaakt wrden. Je deelt aan de leerlingen mee p welke wijze de nderzekspdrachten geëvalueerd wrden: wat, p welk mment, p welke manier en met welke bedeling wrdt berdeeld. 3de graad as Grieks Latijn 15 Algemeen deel

18 Om het verlp van de pdracht te berdelen, kan gewerkt wrden met een lgbek waarin alle acties wrden bijgehuden. Onderzekspdrachten willen niet zzeer vakkennis evalueren, maar vral vaardigheden ntwikkelen die eigen zijn aan het vakgebied en aan het uitveren van een nderzek. De evaluatie wrdt niet uitsluitend gericht p het eindprduct; alle fasen f deelpdrachten wrden in het evaluatieprces betrkken. Onderdelen van evaluatie kunnen zijn: het prces dat leidt tt de frmulering van de nderzeksvraag en/f de deelvragen het pstellen van het werkplan het nteren van brnnen het prces van het verzamelen van de infrmatie de werkwijze bij het verwerken en interpreteren van de infrmatie het frmuleren van een gemtiveerd antwrd en/f besluit de cnfrntatie die heeft plaatsgevnden met andere standpunten het prces van het rapprteren en presenteren het prces van zelfevaluatie en reflectie. Als gewerkt wrdt met deelpdrachten, is het belangrijk vldende feedback te kppelen aan de evaluatie van de verschillende fasen van het nderzek. Ok zal je rekening huden met de mate van zelfstandigheid waarmee gewerkt is. Het is evident dat de grtere dsis zelfstandigheid die de derde graad vereist, in rekening gebracht wrdt bij de qutering. 16 3de graad as Grieks Latijn Algemeen deel

19 3 MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN 3.1 Minimale uitrusting - histrisch-gegrafische kaarten van de Griekse en Rmeinse wereld. Het gaat hier zwel m materiaal dat je gebruikt ter verduidelijking van gegrafische en histrische gegevens in de lessen cultuur f lectuur, als m materiaal waarver de leerlingen zelf beschikken. In het laatste geval kan het gaan m kaarten pgenmen in het gebruikte handbek, kaartjes die dr de leraar ter hand gesteld wrden, f m een histrische atlas die k vr het vak geschiedenis gebruikt wrdt; - een wrdenbek Latijn - Nederlands; Grieks - Nederlands; - een verklarend wrdenbek van de klassieke udheid; - enkele naslagwerken in verband met de Griekse en Rmeinse cultuur en geschiedenis in het algemeen, en aspecten ervan. Het staat de vakwerkgrep vrij hierin een keuze te maken; - internet m zekpdrachten uit te veren en m efeningen te maken; - pc en beamer Genemd materiaal kan k in elektrnische vrm beschikbaar zijn. 3.2 Suggesties vr aanvullende uitrusting Daarnaast kan de vakwerkgrep, eventueel in verleg met cllega s van andere vakken en vlgens de mgelijkheden van de schl, het didactisch materiaal geleidelijk verder uitbuwen. We denken hier nder andere aan: - een etymlgisch wrdenbek; - een mythlgisch wrdenbek; - beken waarin de udheid p een f andere wijze aan bd kmt; - maquettes van een Rmeinse villa, thermen, een tempel...; - sftwareprgramma s als hulpmiddel vr het inefenen van wrdenschat en spraakkunst; - DVD s als ndersteuning van de lessen cultuur. De leraren en leerlingen klassieke talen meten vlt tegang kunnen krijgen tt het multimedialkaal. 3de graad as Grieks Latijn 17 Algemeen deel

20

21 GRIEKS LATIJN DERDE GRAAD ASO EERSTE EN TWEEDE LEERJAAR GRIEKS 3de graad as - Grieks Latijn 19 Grieks

22 Inhud 1 BEGINSITUATIE LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN, EN PEDAGOGISCH- DIDACTISCHE WENKEN Uitgangspunten en principes Opbuw van het curriculum Betekenis van gebruikte termen Delstellingen en leerinhuden Taalreflectie Lectuurreflectie Cultuurreflectie Onderzekscmpetentie De vijf aspecten Het epische aspect Het lyrische aspect Het tragische aspect Het retrische aspect Het filsfische aspect de graad as - Grieks Latijn Grieks

23 1 BEGINSITUATIE De leergang 4 uur Grieks in de derde graad is bestemd vr leerlingen die in de tweede graad de studierichting Grieks f Grieks-Latijn hebben gevlgd. Vr alle leerlingen geldt dat ze de delstellingen van het leerplan van de tweede graad (D/2013/7841/002) in vldende mate hebben bereikt. Het vak Grieks wrdt in de derde graad aangebden aan de leerlingen die één van de vlgende studierichtingen hebben gekzen: Grieks-Latijn, Grieks-mderne talen, Grieks-wetenschappen, Grieks-wiskunde. 2 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN EN PEDAGO- GISCH-DIDACTISCHE WENKEN 2.1 Uitgangspunten en principes Dit leerplan kiest vijf aspecten als blikpener p de Griekse en - bij uitbreiding - k p nze wereld: het epische, het lyrische, het tragische, het retrische en het filsfische. Originele teksten vrmen daarbij het middel m de antieke maatschappij, haar eigenheid en haar impact p latere tijden te bestuderen. Die vijf invalsheken bieden vr de leerlingen uitgelezen kansen m vanuit grndteksten van de wereldliteratuur - hun geveligheid vr taal en literaire vrmgeving te verfijnen; - hun cultuurhistrisch besef te verruimen; - een kritische huding tegenver zichzelf en nze maatschappij te ntwikkelen; - hun persnlijkheid verder te vrmen; - een studie- en werkmethde verder te ntwikkelen. Naast die vijf aspecten legt dit leerplan de lectuur van drie auteurs p: Hmerus (Ilias én Odyssee), één van de drie grte tragici en Plat. Het ligt vr de hand de lectuur van deze auteurs te kppelen aan respectievelijk het epische, tragische en filsfische aspect. Anderzijds kunnen bij de lectuur van die auteurs k andere aspecten bestudeerd wrden. Tekststudie mvat drie mmenten, waarbij het inzicht in de tekst geleidelijk wrdt verdiept en verruimd: taalreflectie, lectuurreflectie en cultuurreflectie. 1 taalreflectie: elementair tekstbegrip p basis van verwrven taalkennis en leesvaardigheid. 2 lectuurreflectie: literaire interpretatie vanuit genrekenmerken en dr inhudelijke en stilistische analyse. 3 cultuurreflectie: ttaalinterpretatie vanuit de ruimere cultuurhistrische cntext en transfer naar nze maatschappij dr vergelijking en cnfrntatie. 3de graad as - Grieks Latijn 21 Grieks

24 Tijdens de lectuur vlgen de drie mmenten niet ndzakelijk chrnlgisch p elkaar, maar kunnen ze elkaar verlappen. Tch kan deze eerder theretische psplitsing huvast geven bij de systematische aanpak van teksten. De delstellingen bij de drie mmenten meten dr de leerlingen bereikt wrden vr het geheel van de behandelde teksten. Vr analge niet-behandelde teksten ligt de nadruk p taalreflectie en in mindere mate p lectuur- en cultuurreflectie. 2.2 Opbuw van het curriculum De vakgrep zal in nderling verleg de vijf aspecten ver de beide leerjaren van de derde graad spreiden en een pedaggisch verantwrd curriculum pstellen. Dat betekent nder meer dat niet elk aspect evenveel tijd in beslag heft te nemen. 2.3 Betekenis van gebruikte termen Zie leerplan vr de tweede graad. 22 3de graad as - Grieks Latijn Grieks

25 2.4 Delstellingen en leerinhuden Dit hfdstuk bevat delstellingen en leerinhuden die de specifieke eindtermen (SET) bevatten. De leerplancmmissie heeft die SET vertaald naar cncrete leerplandelstellingen (DS). Naast die DS staat telkens een verwijzing naar de betreffende SET. De leerplandelstellingen zijn gerangschikt vlgens de drie mmenten van tekststudie, namelijk taalreflectie, lectuurreflectie en cultuurreflectie. Hierbij sluiten als een vierde luik k enkele leerplandelstellingen aan i.v.m. nderzekscmpetentie, die in elk van de drie mmenten aan bd kunnen kmen. Leerplandelstellingen zijn bindend. De leerlingen meten dus p het einde van de derde graad deze leerplandelstellingen in vldende mate bereikt hebben. Ok de eraan gekppelde leerinhuden zijn bindend, tenzij ze ingeleid zijn dr bijvrbeeld f zals : in dat geval zijn ze indicatief bedeld. In hfdstuk 2.5 wrden suggesties aangereikt m die delstellingen met hun leerinhuden te realiseren via de verplichte aspecten en de verplichte auteurs Taalreflectie LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN 1 de graad van kennis van vcabularium en taalleer behuden die in de tweede graad ndzakelijk en vldende werd geacht zie leerplan tweede graad 2 het grndwrd en de betekenis geven van wrden die frequent in de gelezen fragmenten vrkmen een beperkt aantal wrden afgestemd p de te lezen fragmenten 3 de attitude verder ntwikkelen m met aandacht vr stamverwantschap, wrdvrmingssystemen, samenstelling, cntext en vergelijking met mderne talen de betekenis van wrden te achterhalen (SET 1, 26) vrvegsels en achtervegsels: zie leerplan tweede graad 4 de stamverwantschap tussen mderne wetenschappelijke termen en Griekse wrden verduidelijken (SET 1, 26) medische, bilgische, fysische f chemische termen ntleden in hun Griekse wrdelementen 5 bij de lectuur de belangrijkste mrflgische en syntactische eigenheden van een auteur f genre herkennen (SET 8) enkele belangrijke mrflgische en syntactische eigenheden van een auteur f genre die in de behandelde teksten vrkmen 3de graad as - Grieks Latijn 23 Grieks

26 6 een aangeleerde leesmethde tepassen (SET 3, 4) 7 bij het leesprces het tekstbegrip systematisch aan grammaticale en inhudelijke criteria tetsen en vertaalprblemen verwrden (SET 17) een leesmethde met aandacht vr: inhudelijke verwachtingen en grammaticale verwachtingspatrnen de glbale tekststructuur wrdgrepen de mrflgische vrm, syntactische functie en semantische rl signaal- en verwijswrden de valentie van het werkwrd de wrdvlgrde taalpatrnen eigen aan auteur f genre de juiste betekenis van een wrd binnen de cntext 8 bij de lectuur rdeelkundig gebruik maken van hulpmiddelen (SET 2, 7) het gebruik van een grammaticaal referentiekader, wrdenlijst en/f wrdenbek; het gebruik van hulpmiddelen zals een encyclpedie, een zekrbt p het internet 9 tekstbegrip tnen dr de hfdgedachte uit de tekst te halen de tekst te parafraseren de tekst te synthetiseren de tekst expressief te lezen een werkvertaling f vltte vertaling van de tekst te maken (SET 13, 15) teksten met een episch, lyrisch, retrisch, filsfisch en tragisch karakter TOELICHTINGEN - DS 3: Leerlingen hebben dus k g vr Griekse stammen in wrden uit mderne talen. De Griekse stam zal hen ngetwijfeld helpen de betekenis van die wrden (beter) te vatten. - DS 5: De studie van een beperkt aantal mrflgische en syntactische eigenheden staat luter in functie van tekstbegrip en is geen studiedel p zich. - DS 6: Het is ndig leerlingen te leren lezen met inhudelijke en grammaticale verwachtingen: ng vr de lectuur van een cncrete tekst meten ze zich afvragen wat ze kunnen verwachten in verband met de inhud van de tekst. 24 3de graad as - Grieks Latijn Grieks

27 Inhudelijke verwachtingen zijn in eerste instantie gebaseerd p vrkennis mtrent de auteur en zijn werk, het centrale thema van zijn euvre, de cntext... Die vrkennis kan aangevuld wrden dr een eerste verkenning van de glbale tekststructuur p basis van aanwijzingen van de uitgever (titel, eventuele tussenkpjes, de pmaak van de tekst, ) en van tekstelementen (sleutelwrden, frequent vrkmende wrden). Dr het vlgen van een stappenplan (leesmethde) wrden tijdens een intensieve lectuur inhudelijke en grammaticale verwachtingen getetst en bevestigd f bijgesteld. - DS 6: Met taalpatrn wrdt een frequent weerkerende structuur bedeld, gebnden aan een auteur en/f genre. Hiernder vallen dus bijvrbeeld de pëtische wrdvlgrde, de pbuw van een peride en de asymmetrie bij Thucydides. WENKEN - De leraar mtiveert de leerlingen m hun kennis van het basisvcabularium en van de basisgrammatica als vertrekpunt bij lectuur p peil te huden. Herhalingen gebeuren dan k het best in functie van de te lezen auteur en/f fragmenten: vcabularium en grammaticanderdelen wrden vral z geselecteerd dat de leerling nmiddellijk het rendement van een accurate basiskennis ervaart. Om te vermijden dat de leerling p die manier de grammatica te fragmentarisch benadert, is het wenselijk de te herhalen nderdelen telkens in het grammaticale referentiekader te situeren. - Stamverwantschap nagaan tussen mderne wetenschappelijke termen en Griekse wrden kan via gerichte zekpdrachten ver wrdvrmingssystemen f via een krte wetenschappelijke tekst. Het servicegedeelte bij dit leerplan bevat enkele efeningen. - Ged lezen vernderstelt een cnstante, evenwichtige wisselwerking tussen bttm-up prcessen en tp-dwn prcessen. - Elke efficiënte leesmethde det recht aan de authentieke tekst, met inbegrip van de gebruikte stijl. De tekst herschrijven naar een Nederlandse wrdvlgrde is strijdig met de hedendaagse didactiek van het Grieks. Leerlingen cnfrnteren met de tekst in een nrmale Griekse wrdvlgrde daarentegen is zinvl m de expressiviteit van de riginele verwrding te laten aanvelen. Het behud van de rsprnkelijke wrdvlgrde is inpasbaar in elke leesmethde, zwel een (eerder) analytische als een (eerder) dynamische. - De leraar zrgt vr leersituaties waarbij een actieve inbreng van de leerlingen gevraagd wrdt. Ze leren k reflecteren ver hun zekprces en prblemen precies verwrden. Die attitude van zelfreflectie is essentieel vr een methdische benadering van teksten. Het is ndig deze attitude te trainen dr persnlijk werk zwel in de klas als thuis. 3de graad as - Grieks Latijn 25 Grieks

28 2.4.2 Lectuurreflectie LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN 10 aan de hand van specifieke kenmerken genres en subgenres nderscheiden en dit nderscheid bij het interpreteren van de tekst betrekken (SET 8, 14) 11 de pbuw van een tekst(fragment) ntleden (SET 4) 12 typische stijlmiddelen aanduiden en de functie ervan binnen de tekst telichten (SET 2, 4, 9) 13 de basisregels van prsdie en metriek tepassen als hulpmiddel bij de lectuurreflectie (SET 2) 14 verschillende types van infrmatie herkennen en bij de interpretatie van de tekst gebruiken (SET 16) 15 de cmmunicatieve functie van teksten verduidelijken aan de hand van vrm en inhud (SET 15, 16) 16 de tekstuele vrmgeving aan antieke f hedendaagse pvattingen tetsen (SET 9) 17 de relatie tussen inhud en vrm kritisch evalueren en de expressieve waarde berdelen vlgens klassieke en hedendaagse visies (SET 9, 18) specifieke kenmerken van de subgenres van epiek, dramatiek, lyriek, didactiek elementen van pbuw zals chrnlgische pbuw, pbuw van een redenering, het handelingsverlp, spanningspbuw, ntwikkeling van gedachten en gevelens frequent vrkmende stijlmiddelen en hun (suggestieve, dramatiserende, verredende, verlevendigende ) werking de dactylische hexameter types van infrmatie zals feiten, meningen, argumenten, gevelens cmmunicatieve functie zals infrmatief, persuasief, argumenterend, emtief, entertainend antieke en hedendaagse criteria vr literatuur elementen zals de esthetische waarde van een tekst, het persuasieve karakter 18 een fragment in een ruimer geheel situeren de pbuw van Ilias en Odyssee en van een gelezen tragedie 19 een tekst vergelijken met een tekst waar hij direct f indirect p teruggaat (SET 22) intertekstualiteit 20 vertaalprblemen verwrden (SET 17) vertaalprblemen zals peridebuw, Hmerische epitheta, weergave van participia de graad as - Grieks Latijn Grieks

29 21 gegeven vertalingen nderling en met de gelezen brntekst vergelijken en daarbij verschillen tussen het Griekse en het Nederlandse taalsysteem telichten (SET 27) de relatie rigineel-vertaling(en) en vertalingen nderling 22 (fragmenten van) een behandelde tekst vlt f creatief vertalen (SET 12) TOELICHTINGEN - DS 10: In de udheid werden vier genres nderscheiden: epiek, dramatiek, lyriek en didactiek. De criteria bij dergelijke indelingen zijn van inhudelijke f frmele aard. Schematisch lijkt alles mi gerdend te kunnen wrden: nder epiek ressrteren eps, epyllin en rman; tt de dramatiek rekent men tragedie, kmedie en (pant)mime; lyriek mvat.a. de jambische pëzie, de elegie en het epigram; didactiek kent als subgenres het leerdicht, de fabel, de satire, de redevering, de geschiedschrijving, de bigrafie, de literaire brief, het filsfische en wetenschappelijke vertg. Een te strakke rdening binnen de vier genres hudt echter te weinig rekening met de histrische ntwikkeling die deze genres hebben drgemaakt en met de vele tussenvrmen die de literatuur rijk is. Schrijvers reageren p teksten, nemen ze ver, pardiëren ze en variëren erp, k ver de genres heen. - DS 13: Deze delstelling zal vral gerealiseerd wrden bij de lectuur van Hmerus. - DS 19: Elke tekst is, bedeld f nbedeld, een bewerking van vregere teksten. Vr het nderzek naar deze relatie heeft de intertekstualiteit de terminlgie uit de antieke imitati-leer pnieuw pgevist met teveging, weglating, herschikking en vervanging als basisbewerkingen. Daarnaast staat de vraag centraal f de geciteerde teksten wrden bevestigd (= cnstructieve transfrmatie) dan wel gecntesteerd (= destructieve transfrmatie). - DS 22: een vltte f een creatieve vertaling van een behandelde tekst maken: Een werkvertaling is de mzetting in crrect Nederlands, dat ng nauw aansluit bij de Griekse verwrding. Ze is vral bedeld als werkinstrument vr de leerlingen. Een vltte vertaling is de mzetting in prettig leesbaar, vlt Nederlands. Een creatieve vertaling is een vertaling waarin met stijlmiddelen van het Nederlands het stijlniveau van de Griekse tekst (ritme, tn, beelden, stijlfiguren...) z ged mgelijk wrdt weergegeven. De ultieme vrm vind je terug in de literaire weergave van knappe prfessinele vertalers. WENKEN - Om bij de leerlingen een verwachtingspatrn te creëren kan je bepaalde delen van het theretische kader vraf geven f laten (p)zeken. - Aan de hand van een vertaling f een samenvatting kunnen de leerlingen een fragment beter kaderen in het geheel. 3de graad as - Grieks Latijn 27 Grieks

30 - Net als bij taalreflectie streef je naar leersituaties waarbij een actieve inbreng van de leerlingen gevraagd wrdt. Zij blijven efenen m vanuit hun theretische kennis zelf een stilistisch-inhudelijke analyse bij een analge passage te maken. - De methde van intertekstualiteit kan k gebruikt wrden m vertalingen te bestuderen: k een vertaling kan immers beschuwd wrden als de bewerking f herschrijving van een brntekst waarbij de vier tekstveranderingscategrieën kunnen bestudeerd wrden (zie telichting bij DS 19). - De bespreking van pëzie en literatuur in het algemeen is he dan k een uitdaging. Leerlingen kunnen meestal wel een stijlfiguur aanduiden en die aan de inhud kppelen, maar een algemene interpretatie van een tekst geven is meilijker. Afhankelijk van de gekzen invalshek kan je de diepste gevelens van de auteur laten herkennen (een traditinele, rmantische literatuurpvatting), laten nagaan f er bepaalde feiten in het leven van de auteur f de ruimere geschiedenis aan de basis van het werk liggen (een psitivistische literatuurpvatting) f de psychlgie van persnages laten ntleden. Andere interpretaties kunnen even interessant zijn. In de mderne literatuurwetenschap is het naast elkaar bestaan van verschillende mdellen een algemeen aanvaard uitgangspunt gewrden (Decreus: 1990). Het kan daarm nuttig zijn leerlingen in de derde graad in cntact te brengen met de algemene principes van bijvrbeeld de freudiaanse, structurele, feministische, narratlgische,... literatuurpvattingen. Dit gebeurt het beste aan de hand van cncrete besprekingen. - Samenwerking met de leraar Latijn f mderne talen kan aangewezen zijn. Zij kunnen immers dezelfde literaire genres p hun prgramma hebben Cultuurreflectie LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN 23 auteur(s) en werk(en) binnen de cultuurhistrische cntext situeren en die cntext bij de interpretatie van teksten betrekken (SET 5, 14) 24 gevelens, pvattingen, waarden en nrmen van een persnage f auteur uit een tekstfragment afleiden en die aan andere (.a. christelijke) pvattingen tetsen (SET 6, 11, 18) cultuurhistrische cntext van Hmerus en de Griekse epiek, van een tragicus en de Griekse tragedie, van Plat en zijn filsfisch euvre en de cultuurhistrische cntext van behandelde lyrische en retrische teksten bv. Griekse shame culture versus christelijke guilt culture 25 representatieve begrippen, kenmerken en denkbeelden van de Griekse cultuur in literaire teksten en andere cultuuruitingen herkennen en die met hedendaagse gegevens vergelijken (SET 6, 19, 21) bv. mensbeeld, gdsbeeld, maatschappijvisie, wereldbeeld hfdlijnen van de filsfie van Scrates en Plat 28 3de graad as - Grieks Latijn Grieks

31 26 niet-literaire cultuuruitingen uit de Griekse udheid telichten in relatie met een behandelde tekst (SET 5, 10, 16) 27 bij literaire en niet-literaire kunstwerken de cmmunicatieve functie vaststellen (SET 10, 16) 28 antieke literaire en niet-literaire cultuuruitingen vergelijken met cultuuruitingen uit latere perides waarin de drwerking herkenbaar is, en hierbij tijdsgebnden accenten vaststellen (SET 10, 22, 25, 28) 29 aan de hand van taal en cultuur de identiteit en diversiteit van de Griekse samenleving illustreren (SET 24) 30 beschrijven he Grieken zichzelf en anderen zagen en he wij nszelf en anderen zien (SET 23) bv. enkele typische kenmerken van de Griekse beeldende kunst en architectuur Wat, he en waarm wrdt gecmmuniceerd? vrbeelden van receptie van de Griekse literatuur en cultuur bv. de invalide van Lysias bv. aspecten van beeldvrming zals het supeririteitsgevel van de Grieken 31 een persnlijke reactie p Griekse denkbeelden en cultuuruitingen geven en die creatief verwerken (SET 11, 15) TOELICHTINGEN - DS 26 : In aansluiting met de lectuur kan je k aan de hand van enkele vrbeelden de ruimere culturele cntext belichten. Z is het bijvrbeeld mgelijk m de plitiek van Pericles vanuit de lijkrede én vanuit zijn buwplitiek te bespreken, kan je de vergang van de klassieke pliscultuur naar de individualistische cultuur van het hellenisme vanuit Demsthenes én vanuit de beeldhuwkunst duiden f kan je de epische verhalen naast vaasschilderingen stellen. - DS 25: Het gaat m een brede waaier van cultuurpatrnen, dus bijvrbeeld k de huding tegenver de vruw, hmseksualiteit, de maatschappelijke betekenis van een retrisch betg, de publieke dimensie van religie, 3de graad as - Grieks Latijn 29 Grieks

32 WENKEN - Cultuurreflectie gebeurt waar mgelijk tijdens de lectuur. Men nderbreekt sms de lectuur vr samenvattende besprekingen f cultuurtheretische beschuwingen. Net als bij taal- en lectuurreflectie streef je k bij cultuurreflectie naar leersituaties waarbij van de leerlingen een actieve inbreng verwacht wrdt. Met behulp van een gegeven f dr henzelf pgezcht theretisch kader gaan ze actief p zek naar parallellen f reminiscenties in de udheid f latere tijden. Ok hier kan samenwerking met de leraar Latijn, mderne talen, esthetica f geschiedenis aangewezen zijn Onderzekscmpetentie Opdrachten gericht p het ntwikkelen van nderzekscmpetentie heven niet mvangrijk te zijn. Belangrijk is wel dat de vakgrep een leerlijn uitzet in de tweede graad en die verder uitbuwt in de derde graad. In een derde graad wrdt van de leerlingen een grtere zelfstandigheid verwacht en bevatten de pdrachten meerdere aspecten van een nderzek. Het kan daarbij gaan m individuele taken f m grepstaken die zveel mgelijk in de klas uitgeverd wrden. Het is belangrijk dat leerlingen zich bewust zijn van de verschillende fasen van hun nderzek. LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN 32 een nderzeksvraag ver een nderzeksthema met betrekking tt de Griekse taal, literatuur f cultuur frmuleren (SET 30) een nderzeksmethde met aandacht vr: verschillende srten nderzek, zals een beschrijvend, verklarend en waarderend nderzek haalbaarheid van een nderzeksvraag eenduidigheid van een nderzeksvraag hfd- en deelvragen 33 de waarde van een brn inschatten en infrmatie verzamelen en rdenen (SET 29) de waarde van een brn inschatten,.a. dr de achtergrnd en de bedeling van de maker na te gaan de waarde van een brn inschatten dr brnnenmateriaal te vergelijken methdisch infrmatie zeken,.a. via de inhudstafel van algemenere werken rdening én selectie van infrmatie 34 infrmatie verwerken (SET 29) een nderzeksmethde met aandacht vr: een kritische huding srten infrmatie zals feit en mening hfd- en bijzaken 30 3de graad as - Grieks Latijn Grieks

33 35 vlgens pgegeven criteria rapprteren ver werkwijze en resultaten (SET 31) 36 reflecteren ver de gevlgde werkwijze, nderzeksresultaten f rapprtering (SET 31) inhudelijke en frmele vereisten van schriftelijke f mndelinge rapprtering brnvermelding een nderzeksmethde met aandacht vr: zelfreflectie andere standpunten TOELICHTING - Onderzekscmpetentie is een geïntegreerd geheel van kennis, vaardigheden en attitudes. De leerinhuden weerspiegelen dat: ze vrmen geen vrwerp van reprductiegerichte kennisvragen maar meten bij cncrete nderzekspdrachten geëvalueerd wrden. De klemtn ligt hier p prcesevaluatie en je vrziet de deelfasen van een nderzek van feedback. Een lgbek kan een zinvl werkinstrument zijn. - In een derde graad meten leerlingen min f meer zelfstandig in staat zijn m een nderzek te veren. De begeleiding als leerkracht kan erin bestaan m na elke fase feedback te geven en z de leerling te helpen zichzelf bij te sturen. Leerlingen kunnen hun nderzeksvraag (met hfd- en deelvragen), een verzicht van hun brnnenmateriaal, een krte inhud van hun rapprt vraf aan de leerkracht vrleggen. - Vertalen kan vrtvleien uit een nderzeksvraag, maar een vlwaardig nderzek kan zich niet beperken tt luter vertalen. - Leerlingen kunnen individueel f in grep aan nderzekscmpetentie werken. Extra pdrachten buiten de lesuren wrden in het kader van de haalbaarheid z beperkt mgelijk gehuden, zwel met het g p ndersteuning in de klas dr de leraar als m de studielast vr de leerling te bewaken. WENKEN - De leerkracht kan in zijn rl van cach k brnnen aanreiken, maar in de derde graad staat de zelfstandigheid van de leerling centraal. - Wat gebaseerd is p één enkele brn is een samenvatting, geen nderzek; unus testis nullus testis. Onderzek vraagt bvendien m de afhankelijkheid na te gaan van de brnnen; de ene brn baseerde zich mgelijk p de andere; de bibligrafie en het ntenapparaat van de betreffende brnnen kunnen daar zicht p geven. En zeker in geval van internetbrnnen is het van belang de kwaliteit na te gaan: is het een artikel met wetenschappelijke waarde? Waaruit maak je dat p? - Reflecteren: leerlingen nderzeksresultaten laten berdelen van medeleerlingen kan zinvl zijn als ze rnd hetzelfde gegeven werkten. Je zu k een niet-gebruikte brn aan de leerlingen kunnen vrleggen en hen daarver laten reflecteren. 3de graad as - Grieks Latijn 31 Grieks