in samenwerking met ICT~Marktmonitor 2010

Transcriptie

1 in samenwerking met ICT~Marktmonitor 2010 ICT~Marktmonitor 2010

2 000 ICT~Marktmonitor 2010

3 Voorwoord 2009 is voor de Nederlandse ICT-branche een economisch lastig jaar geweest. Dit jaar herstelt de markt licht, maar voorzichtigheid is nog altijd troef. De vooruitzichten zijn wisselend, met sectoren die de weg naar boven weer hebben gevonden, maar ook met marktsegmenten die in 2010 nog zullen krimpen. Deze 14 e ICT~Marktmonitor geeft inzicht in de ontwikkelingen in de ICT-markt en zet deze in economisch perspectief. Daarbij wordt steeds onderscheid gemaakt tussen de sectoren IT-Hardware & Kantoortechnologie, Software & Services en Telecom & Internet. Net als de vorige editie, geeft de monitor ook een beeld van de laatste stand van zaken op het gebied van ICT-onderwijs en arbeidsmarkt. Verder wordt stil gestaan bij het ICT-inzamelsysteem van Stichting ICT~Milieu. ICT draagt aanzienlijk bij aan economische groei. Het blijft daarom van belang om te blijven investeren in innovatieve ICT-toepassingen. Niet alleen bedrijven profiteren van deze inzet, maar ook maatschappelijke sectoren als zorg, vervoer (mobiliteit), onderwijs en veiligheid. Dit is een publicatie van ICT~Office in samenwerking met Heliview Research Coördinatie productie: Quamedia ICT~Office Internet: info@ictoffice.nl Postbus 401, 3440 AK Woerden ISBN: Uit deze uitgave mag niets worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) of openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van ICT~Office. Uit deze uitgave mag niets worden gepubliceerd zonder bronvermelding. ICT~Office, maart 2010 Op het World Congress on Information Technology 2010 (WCIT 2010), dat in mei van dit jaar in Amsterdam plaatsvindt, wordt inzichtelijk gemaakt hoe ICT aanjager is van tal van innovaties door de gehele samenleving heen. ICT~Office is trots om samen met de Europese Commissie, het ministerie van Economische Zaken en de gemeente Amsterdam, gastheer te zijn van dit inspirerende wereldevenement. Op deze en andere manieren werkt de informatie- en communicatietechnologiesector continu aan een welvarender, veiliger en duurzamer Nederland. Als vertegenwoordiger van de branche neemt ICT~Office daarbij graag het voortouw. Henk Broeders Voorzitter ICT~Office ICT~Marktmonitor

4 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 ICT~Office 7 Hoofdstuk 2 Cijfers & Trends 13 ICT-branche in de economie 14 IT-Hardware & Kantoortechnologie 25 Software & Services 27 Telecom & Internet 30 Hoofdstuk 3 ICT helpt 33 Hoofdstuk 4 Duurzaam ICT-inzamelsysteem 41 Hoofdstuk 5 Onderwijs & Arbeidsmarkt 47 Hoofdstuk 6 Verantwoording van onderzoek 59 Over Heliview 60 Methode en verantwoording 62 Bronnen 63 English summary 65 ICT~Office 66 Figures and Trends 67 ICT Helps 70 ICT Collection System 71 Education and the Labor Market 71 ICT~Marktmonitor

5 ICT~Marktmonitor Hoofdstuk 1 ICT~Office

6 ICT~Office in het kort Met een achterban die 30 miljard euro omzet en meer dan medewerkers telt, is ICT~Office de belangenbehartiger en vertegenwoordiger van de Nederlandse ICT-branche. De rol van ICT~Office als branchevereniging wordt grotendeels bepaald door de unieke positie van de ICT-branche als versneller voor de innovatiekracht in andere sectoren. Missie De missie van ICT~Office is het toepassen van zijn expertise en kennis om de hoogste kwaliteit dienstverlening en kansen te leveren aan zijn leden in de ICT-branche, en hen te helpen om de juiste keuzes te maken bij het leveren van commerciële oplossingen en het bereiken van groei en winstgevendheid. Kernprogramma s ICT~Office wil bovenstaande missie realiseren door een uitstekende dienstverlening en door de uitvoering van zogenoemde kernprogramma s. Deze kernprogramma s zijn ICT & Markt, ICT & Overheid, MVO & Duurzaamheid en Onderwijs & Arbeidsmarkt. ICT & Markt ICT~Office speelt een actieve rol bij innovatieve projecten, waarin diverse partijen uit verschillende sectoren samenwerken. Het doel is niet alleen kansen voor ICT-bedrijven te creëren, maar ook om de slagkracht van andere sectoren te vergroten. De InnovatieSalons zijn hiervan een geslaagd voorbeeld. De InnovatieSalon is een clusteraanpak om innovatieve projecten te versnellen ( Samen met ICT-bedrijven worden kosten en opbrengsten van een project helder gemaakt, zodat duidelijk wordt wat de inzet van ICT oplevert voor economie en maatschappij. De InnovatieSalon methodiek werkt goed in sectoren waar de inzet van ICT plaatsheeft in ketens: bijvoorbeeld in de zorg, het onderwijs en de veiligheid. In een ketenaanpak moeten betrokken partijen vooral gezamenlijk investeren om een betekenisvolle maatschappelijke toepassing echt van de grond te krijgen. In de komende tijd wordt de InnovatieSalon toegepast in de sectoren Veiligheid, Water, Zorg en Mobiliteit. Naast de InnovatieSalons wordt binnen het kernprogramma ICT & Markt de samenwerking gezocht met onder andere VNO-NCW en het CIO Platform. ICT & Overheid De overheid is één van de belangrijkste partners van het ICT-bedrijfsleven. Niet alleen als grote investeerder in ICT, maar ook als regelgever. Een goede relatie met de overheid is voor de ICT-branche dan ook van groot belang. Het kernprogramma ICT & Overheid richt zich daarom op een goede samenwerking met de overheid. Onderwerpen die op de agenda staan, zijn de ICT~Haalbaarheidstoets, het Meldpunt Aanbestedingen en de Gedragscode Goed Aanbesteden, het Aanbestedingskader, Innovatie door Aanbesteden MKB en Kwaliteit ICT Projectuitvoering. Aansturing van deze samenwerkingsagenda vindt plaats in het 7x7-overleg waar twee keer per jaar de vertegenwoordigers van het ICT-bedrijfsleven op strategisch niveau spreken met hun tegenhangers bij de Rijksoverheid. MVO & Duurzaamheid Binnen dit programma gaat de ICT-branche de dialoog aan met tal van partijen en wil zij de innovatieve kennis en kracht inzetten voor milieu, economie en maatschappij. Speerpunten binnen het programma zijn de realisatie van sociale doelen, het oplossen van maatschappelijke knelpunten en het pro-actief inspelen op wettelijke eisen en maatschappelijke normen, zoals duurzaam inkopen en de 8 ICT~Marktmonitor

7 meerjarenafspraak Energie-efficiëntie (MJA). Deze MJA is een initiatief van de overheid om de energie-efficiëntie van deelnemende bedrijven jaarlijks met gemiddeld 2 procent te verbeteren, te weten in 2020 een verbetering van 30 procent ten opzichte van Bedrijven kunnen dit op twee manieren bereiken: door verbetering van hun eigen energieefficiëntie en door de inzet van innovatieve ICT-toepassingen in andere sectoren, zodat andere organisaties efficiënter kunnen omgaan met energie. Onderwijs & Arbeidsmarkt Ondanks de onzekere economische situatie blijft ook op de langere termijn een kernvraag bestaan naar goed opgeleide ICT ers. Veel jongeren hebben een onvolledig of verkeerd beeld van werken in de ICT-branche. Begin 2009 is ICT~Office daarom het actieprogramma alles is.it gestart. Het programma heeft tot doel de instroom in het ICT-onderwijs te verhogen en het imago van de ICT-branche te verbeteren. De activiteiten zijn vooral gericht op jongeren tussen de dertien en achttien jaar. Jongeren in deze leeftijd moeten een studiekeuze maken en zijn nog te beïnvloeden om de stap richting ICT te zetten. De website geeft jongeren concrete informatie over opleidingen, beroepen en ICT-projecten. Ook organiseert ICT~Office gastlessen door ICT ers op middelbare scholen. ICT & Toekomst Nieuwe ontwikkelingen in de ICT volgen elkaar razendsnel op. Om de strategische blik op de toekomst nog beter te verankeren in de richtingbepaling van ICT~Office, heeft deze een denktank opgericht met visionaire mensen uit de ICT-branche. Met deze denktank kunnen de nieuwe ontwikkelingen uit de wetenschap en de markt worden besproken en gewogen en kan worden bepaald wat het belang hiervan is voor de ICT-branche in Nederland. Op die manier kan ICT~Office voorop blijven lopen bij het herkennen van kansen voor onze leden en daarmee zijn toegevoegde waarde behouden. ICT~Milieu ICT~Milieu is onderdeel van ICT~Office en voert het ICT-inzamelsysteem uit: een logistiek systeem voor de gescheiden inzameling en verwerking van gebruikte ICT-apparatuur. Er zijn meer dan driehonderd bedrijven aangesloten bij ICT~Milieu. Hoofdstuk 4 gaat nader in op het ICT-inzamelsysteem. Werkgeversvereniging~ICT De Werkgeversvereniging ICT is onderdeel van ICT~Office en verantwoordelijk voor de CAO voor de Informatie-, Communicatie- en Kantoortechnologiebranche (ICK-CAO) en het bijbehorende Bedrijfstakpensioenfonds. Er zijn meer dan 135 bedrijven lid van deze vereniging. De huidige ICK-CAO loopt van 1 januari tot en met 31 december WCIT 2010 In 2010 is ICT~Office gastheer van het World Congress on Information Technology 2010 (WCIT 2010), dat plaats heeft van 25 t/m 27 mei aanstaande in Amsterdam. Medegastheren zijn de Europese Commissie, het ministerie van Economische Zaken en de gemeente Amsterdam. Tijdens het WCIT komen internationale topmensen uit het (ICT-) bedrijfsleven, politiek en wetenschap bijeen rond het thema Challenges of Change. Samen onderzoeken zij hoe ICT kan bijdragen aan een duurzame toekomst. ICT~Office wil tijdens WCIT 2010 laten zien wat de ICT-branche betekent voor internationale thema s als klimaatverandering en sociale ontwikkeling, met de hierbij horende uitdagingen. De focus ligt meer op de toepassingen van ICT dan op de technologie zelf. Nederland is bij uitstek in staat is om succesvolle toepassingen te realiseren en zodoende ICT als Innovatie-As in te zetten. WCIT 2010 is hét wereldwijde platform dat zorgt voor versnelling van nieuwe, aansprekende initiatieven in wisselwerking tussen overheid, wetenschap en bedrijfsleven ICT~Marktmonitor

8 ICT~Marktmonitor Hoofdstuk 2 Cijfers & Trends

9 ICT-branche in de economie In het economisch roerige jaar 2009 is de ICT-branche geconfronteerd met een sterke daling van de ICT-bestedingen in Nederland. De ICT-markt nam in 2009 af met 5,8 procent tot een omvang van 29,1 miljard euro. De verwachting is dat de ICT-markt zich in 2010 licht zal herstellen. Wereldeconomie krimpt In 2009 is de wereldeconomie voor het eerst sinds lange tijd gekrompen. De totale krimp van 0,8 procent wordt voornamelijk bepaald door de sterke economische daling in de gevestigde economieën (zie tabel 1). Deze daalden 3,2 procent, tegen een lagere groei van opkomende economieën van 2,1 procent. Dit leidde tot een daling van de voor Nederland relevante wereldhandel van 12,75 procent (CPB, 2010). De hoge eurokoers zorgde in 2009 voor een extra druk op de export. Voor 2010 wordt een groei van de wereldhandel verwacht van 7,5 procent. Daarbij zal wel de olieprijs weer gaan stijgen, na de flinke daling van deze prijs in Tabel 1: Groei wereldeconomie * Wereldeconomie 3,0% -0,8% 3,9% Gevestigde economieën 0,5% -3,2% 2,1% Het economisch jaar 2009 Het afgelopen jaar zal bij velen nog lang nadreunen als een jaar met een voor Nederland ongekende krimp van de economische groei. De recessie is ingeluid met de bankencrisis die in 2008 vanuit de Verenigde Staten naar Europa overwaaide. Het omvallen van grote financiële instituties leidde tot een sterk dalend vertrouwen in de economie. Voorzichtigheid voerde de boventoon, angst voor verdere (onverwachte) economische gebeurtenissen zorgde voor terughoudendheid. Het optimisme in Nederland van begin tweede helft 2008 maakt eind van dat jaar en begin van 2009 plaats voor realisme dat ook Nederland niet aan de wereldwijde terugval van economische groei ontkomt. Door het sterk open karakter van de Nederlandse economie was niet alleen de impact van de daling groot, maar waren ook steunmaatregelen van buiten Nederland van groot belang. Voor 2010 zijn de verwachtingen licht optimistisch. Toch zal de dreun van 2009 ook de komende jaren nog voelbaar zijn. Opkomende economieën 6,1% 2,1% 6,0% *voorspelling (Bron: IMF World Economic Outlook, januari 2010) Europese economie De economie in de Europese Unie is in 2009 met 4,1 procent gedaald. Hierdoor kromp een voor Nederland belangrijke afzetmarkt. Duitsland werd bovengemiddeld getroffen door de recessie. De rente in de Eurozone is vanwege de slechte economische situatie laag gehouden. Deze lage rente maakt het voor banken mogelijk om tegen gunstigere kosten geld aan te trekken, waardoor de liquiditeitspositie kan worden versterkt. Deze lage rente heeft echter nog altijd niet geleid tot ontspanning op de kapitaalmarkt. Geld lenen is voor bedrijven nog altijd lastig. De laatste ontwikkeling in Europa betreft de slechte financiële situatie van enkele zuidelijke lidstaten. Mogelijk gevolg hiervan kan een weer toenemend wantrouwen op de financiële markten zijn, waardoor niet alleen de euro onder druk komt te staan, maar ook het economisch herstel. 14 ICT~Marktmonitor

10 Nederlandse economie op rood Met een krimp van 4,0 procent is de Nederlandse economie in 2009 geconfronteerd met de sterkste teruggang ooit. Wel is er in het laatste kwartaal van 2009 weer een lichte groei van 0,3 procent gerealiseerd ten opzichte van het derde kwartaal. Als gevolg van de bankencrisis zijn in Nederland diverse banken ondersteund. De regering heeft als gevolg van de recessie miljarden geïnvesteerd in regelingen om werkloosheid tegen te gaan. De uitgaven van de overheid zijn in 2009 met 3,1 procent gestegen (CBS, 2010b). De consumentenbestedingen daarentegen zijn gedaald met 2,6 procent. De economische krimp en het sterk afnemende vertrouwen in de economie heeft ertoe geleid dat in 2009 de totale investeringen met 12,7 procent zijn gedaald (CBS, 2010b). Investeringen door bedrijven zijn zelfs met 15,75 procent gedaald. Het producentenvertrouwen kende in de afgelopen jaren een grillige beweging. Tot begin 2008 was het vertrouwen stabiel. Daarna zakte het vertrouwen langzaam tot het dieptepunt van -23,5 begin februari In januari 2010 is het vertrouwen licht hersteld naar -8,3 (CBS, 2010a). Dit negatieve vertrouwen heeft ook in 2010 invloed op de investeringen. Verwacht wordt dat de investeringen van bedrijven dit jaar met 7,25 procent afnemen. Het consumentenvertrouwen stond begin 2009 nog op -30 en is sindsdien langzaam gestegen naar -10 in januari Toch is dit nog negatief en dat heeft zijn effect op de consumentenbestedingen. De koopbereidheid is ook nog negatief. Voor 2010 verwacht het Centraal Planbureau dat de consumentenuitgaven slechts een 0,25 procent stijgen (CPB, 2010). Werkloosheid is de belangrijkste dreiging voor het vertrouwen. De effecten van economische krimp op de arbeidsmarkt worden pas vertraagd zichtbaar in het jaar. Waar de werkloosheid in 2009 al langzaam opliep (5,3 procent in november 2009), wordt voor 2010 een werkloosheid verwacht van 6,5 procent. ICT-branche deinde mee op golven economie De omvang van de ICT-markt (zowel bestedingen van IT- als telecommunicatie) in Nederland is in 2009 gedaald met 5,8 procent (zie tabel 2). Deze daling is licht groter dan de gemiddelde daling van de Nederlandse economie. Vooral in de eerste drie kwartalen van 2009 was de recessie voelbaar. De daling van de IT-bestedingen is groot in 2009, namelijk 8,3 procent. De bestedingen in telecom en internet zijn in 2009 met 3,6 procent sterker gekrompen dan in andere jaren. Tabel 2: Groei economie en ICT-markt * Wereldeconomie 3,0% -0,8% 3,9% Europese Unie 0,9% -4,1% 0,7% Nederlandse economie 2,0% -4,0% 1,5% ICT-markt wereldwijd 6,5% -3,9% 6,1% ICT-markt Europa 2,1% -1,1% 0,8% ICT-markt Nederland 2,7% -5,8% 1,1% *voorspelling (Bron: CPB/EITO/Europese Commissie/ IMF/WITSA/ICT~Office/Heliview) Deze daling wordt verklaard door een afname in de vraag naar ICT maar ook door de sterke prijsdruk die in 2009 op ICT heeft gelegen. De sterke prijsdruk is voornamelijk zichtbaar bij hardware en kantoortechnologie en de professionele dienstverlening. Naast scherpe prijsonderhandelingen bij de aanschaf van nieuwe producten en diensten is ook heronderhandeling van lopende contracten door klanten afgedwongen. De afname in de vraag naar ICT is het gevolg van (sterk) verminderde groei in verschillende marktsectoren. Ondanks de wens om meer te investeren in ICT, zijn investeringsbesluiten uitgesteld of opgedeeld in kleinere investeringen. Hoewel de verwevenheid van ICT in economie en organisaties groot is, blijkt de ICT-branche zelf zich niet te kunnen onttrekken aan de conjuncturele bewegingen. 16 ICT~Marktmonitor

11 Tot ongeveer 2003 reageren de ICT-bestedingen in Nederland zichtbaar op macro-economische ontwikkelingen, waarbij de IT-bestedingen sterk de investeringen volgen. Bij de investeringsdaling van 2003/2004 stijgen de uitgaven voor de IT-markt weer. Vanaf ongeveer 2003/2004 lijkt de ICT-branche minder sterk cyclisch te worden. Dit duurt tot 2009, wanneer de ICT-bestedingen sterker dalen dan de economie als geheel en IT de neergaande lijn van de investeringen tot ongeveer de helft volgt. De bestedingen in IT zien in 2010 weer een positieve beweging, terwijl de investeringen nog negatief blijven (zie figuur 1). Tabel 3: Groei ICT-bestedingen in Nederland * Totaal ICT-branche 3,8% 2,7% -5,8% 1,1% IT Hardware & Kantoortechnologie 6,4% 4,1% -11,4% -1,1% IT Software & Services 8,7% 7,8% -5,7% 2,0% w.v. software 9,5% 8,1% -4,1% 2,0% w.v. services 7,4% 7,4% -8,3% 2,1% Telecom & Internet 0,7% -0,2% -3,6% 1,5% Figuur 1: Groei ICT afgezet tegen groei economie Groei BBP Groei IT & Telecom 15% 10% 5% 0% -5% Investeringen Groei IT *voorspelling (Bron: ICT~Office/Heliview) ICT als aandeel in de Nederlandse economie Met de sterke daling van de ICT-bestedingen in Nederland daalt de marktomvang naar 29,1 miljard euro in 2009 (zie tabel 4). Daarmee is de ICT-markt in omvang 5,1 procent van het Bruto Binnenlands Product, dat een waarde heeft van 569,4 miljard. De ICT-branche heeft in Nederland een aandeel van 7,8 procent in de toegevoegde waarde van het bedrijfsleven (CBS, 2009). De bestedingen voor Telecom & Internet beslaan ongeveer 54 procent van de ICT-markt, tegenover 46 procent IT-bestedingen. -10% -15% Tabel 4: Omvang ICT-bestedingen in Nederland * -20% * *voorspelling (Bron: ICT~Office/Heliview/CPB) De daling van de ICT-markt is vooral voelbaar in de sectoren IT-Hardware & Kantoortechnologie en IT-dienstverlening, die respectievelijk 5,7 procent en 8,3 procent dalen. Ook de sector Software ontkomt niet aan de terughoudendheid in nieuwe bestedingen. Met een daling van 4,1 procent is dit wel de sector die relatief het best presteert. In 2010 zullen de bestedingen van zowel IT-software als dienstverlening toenemen. De ICT-markt als geheel groeit in 2010 weer met 1,1 procent (zie tabel 3). Totaal ICT-branche IT-bestedingen IT-Hardware & kantoortechnologie IT-Software & Services w.v. software w.v. services Telecom & Internet *voorspelling (Bron: ICT~Office/Heliview) (in miljoenen euro s) 18 ICT~Marktmonitor

12 Ontwikkelingen in ICT-bestedingen Over vrijwel de gehele linie van de Nederlandse sectoren zijn de bestedingen op ICT-gebied in 2009 gedaald. Vooral die sectoren die hard door de economische recessie zijn getroffen, hebben aanzienlijk moeten snijden in hun ICT-budgetten. Dit zijn dan vooral de sectoren Financiële Dienstverlening, Bouw, Handel en Industrie. Ook de transportsector heeft in 2009 klappen gekregen, waardoor ook die sector achterblijft in de bestedingen van ICT. De bestedingen in de overheid en gezondheidszorg daalden minder sterk. Vooral middelgrote en grote bedrijven hebben in hun ICT-budgetten geschrapt. Bij MKB-ondernemingen is een diffuus beeld te zien. Enerzijds is ook daar terughoudendheid zichtbaar, anderzijds zijn MKB-bedrijven gedwongen om hun organisatie beter op orde te hebben om in aanmerking te komen voor kredieten bij de bank. Figuur 2 laat de verdeling zien van de IT-bestedingen van gebruikerssectoren onderverdeeld naar hardware, software en dienstverlening. Wat opvalt, is dat vooral de sectoren Bouw, Transport & Communicatie en Onderwijs & Zorg een relatief groot budget hebben voor hardware, waar Overheid en Industrie relatief meer aan dienstverlening besteden. Voor 2010 is weer een positiever beeld te zien van de ICT-bestedingen. Uitgestelde investeringen zullen, met name als het economisch herstel doorzet, alsnog worden uitgevoerd en zullen daarmee bestedingen doen vergroten. Verwacht wordt dat dit herstel in de tweede helft van 2010 zichtbaar wordt. Wel zijn de aankomende bezuinigingen in het publieke domein een mogelijke rem op ICT-investeringen. Vooral de overheid en de gezondheidszorg moeten vanaf 2010 kritischer kijken naar uitgaven. ICT~Kwartaalmonitor Vanaf de zomer 2009 is ieder kwartaal een meting gehouden onder een panel van Chief Financial Officers van ICT-bedrijven. De ICT~Kwartaalmonitor geeft een actueel indicatief beeld van de ontwikkeling van de ICT-branche, dat complementair is aan de jaarlijkse ICT~Marktmonitor. Uit de verschillende metingen blijkt dat de omzet in de gemeten kwartalen is gedaald (zie figuur 3); van een sterke daling medio 2009 tot een geringe daling begin De daling van de omzet neemt in sterkte af, wat duidt op een opwaartse lijn. Over diezelfde periode is de ontwikkeling van de werkgelegenheid met een lichte daling gelijk gebleven. Figuur 2: Verdeling IT-bestedingen naar sector 2009 Figuur 3: Ontwikkeling omzet op indexwaarde 100% 80% Hardware Software Dienstverlening indexwaarde 1 0,5 60% 40% 20% 0-0,5-1 -1,5 Realisatie Q2 2009* Realisatie Q Realisatie Q Verwachting Q % Industrie en nutsbedrijven Bouw, transport, communicatie Handel en horeca Financiële en zakelijke dienstverlening Overheid Onderwijs en zorg (Bron: ICT~Office/Heliview) 20 ICT~Marktmonitor ,5-3 Omzet Werkgelegenheid *nulmeting onder kleiner panel (Bron: ICT~Kwartaalmonitor)

13 Het economisch klimaat van de ICT-branche is in het vierde kwartaal 2009 licht verbeterd, maar is nog wel negatief (zie figuur 4). Het economische klimaat geeft aan hoe de ICT-branche aankijkt tegen de economische situatie. Deze index wordt samengesteld door de positieve en negatieve reacties op de indicatoren omzet, winst en werkgelegenheid van het afgeronde en lopende kwartaal met elkaar te vergelijken. Een soortgelijke onderzoeksmethode wordt toegepast door het CBS. Figuur 4: Economisch klimaat ICT-branche waarde Zakelijk dienstverlening (CBS) ICT-branche (ICT~Office) Bedrijvigheid Nederland telde begin 2009 ruim ICT-bedrijven ingeschreven bij de Kamer van Koophandel, waarvan 91,5 procent kleiner is dan tien medewerkers (zie tabel 5). Dit is een stijging van ongeveer drieduizend bedrijven ten opzichte van begin Deze toename wordt voor ruim 90 procent verklaard door een stijging in het aantal ZZP ers (zelfstandigen zonder personeel). Die trend is al enkele jaren achtereen zichtbaar. Opvallend is dat deze zich ook heeft doorgezet in de aanloop naar het recessiejaar Een van de mogelijke verklaringen ligt in het starten van een eigen onderneming als vangnet voor mogelijk baanverlies of bij baanverlies. Vergeleken met 2008 is het aantal startende ondernemingen echter wel gedaald. Q Q Q Q Q Q (Bron: ICT~Kwartaalmonitor - januari 2010) Tabel 5: Aantal ICT-bedrijven in Nederland Aantal ICT-bedrijven a w.v. 1 medewerker w.v. tot 10 medewerkers w.v. groter dan 10 medewerkers w.v. groter dan 100 medewerkers Aantal starters b (Bron: a. CBS Statline, februari 2010; b. Kamer van Koophandel) Vanaf november 2009 geeft de ICT~Kwartaalmonitor een driemaandelijkse indicatie van de marktontwikkelingen in de ICT-branche in Nederland. De ICT~Kwartaalmonitor is door ICT~Office in samenwerking met onderzoeksbureau Heliview Research ontwikkeld, en heeft een panel bestaande uit CFO s van ICT-bedrijven. De ontwikkelingen worden met een indexwaarde weergegeven. Op basis daarvan wordt ook het economisch klimaat samengesteld. Daarnaast geeft het panel iedere ICT~Kwartaalmonitor zijn visie op een actueel thema. Veel bedrijven zijn al eind 2008 begonnen met anticiperen op de komende krimp, in de sector Hardware & Kantoortechnologie zelfs begin Door op tijd te starten met het beperken van nieuwe instroom van medewerkers en het terugdringen van de kosten, is het effect van de economische recessie op de ICT-branche niet zo sterk als tijdens de IT-crisis begin van het millennium. Exacte cijfers over het aantal faillissementen in 2009 ontbreken nog. In de zakelijke dienstverlening is er sprake van 100 procent stijging van het aantal faillissementen. Vertaald naar ICT-bedrijven zouden er in 2009 ongeveer driehonderd ICT-bedrijven failliet gegaan zijn. 22 ICT~Marktmonitor

14 Speur- & Ontwikkelingswerk De Nederlandse ICT-branche draagt voor een aanzienlijk deel bij aan Speur- & Ontwikkelingswerk (S&O) in Nederland, bijna 19 procent van alle investeringen. Van de investeringen door het Nederlandse bedrijfsleven is de ICT-branche verantwoordelijk voor ruim 30 procent. Er ligt een uitdaging om het innovatieklimaat zodanig te verbeteren, dat meer van deze R&D-activiteiten in Nederland worden uitgevoerd. Uit een eerder onderzoek blijkt dat de bekendheid met de diverse innovatieregelingen over het algemeen goed is maar dat deze bekendheid nog moet worden omgebogen naar de toepassing ervan (ICT~Kwartaalmonitor, oktober 2009). Een regeling die door ICT-bedrijven veel wordt gebruikt, is de Wet Bevordering Speur- & Ontwikkelingswerk (WBSO). Bedrijven krijgen via deze regeling een tegemoetkoming in de loonkosten van medewerkers die dit werk verrichten. In 2009 was er 614 miljoen euro beschikbaar voor ondernemers, en in miljoen euro. Vanaf 2009 worden ook ICT-diensten met deze regeling gestimuleerd. In de cijfers van de WBSO-toekenning groeit daarmee het aandeel programmatuurprojecten aanzienlijk. Had programmatuur in 2008 nog 8 procent aandeel in de WBSO, in 2009 (tot november) is dit 12 procent (Ministerie van Economische Zaken, 2009). In de omvang is het aantal programmatuurprojecten gestegen met 54 procent ten opzichte van Van deze groei is ongeveer 56 procent toe te schrijven aan de verruiming van de WBSO. ICT-bedrijven hebben een goed aandeel in de WBSO. Van het toegekende S&O-loon is in ,2 procent aangevraagd door ICT-bedrijven. In 2008 was dit nog 10,3 procent. Deze stijging is voor een belangrijk deel toe te wijzen aan de verruiming van de definitie met betrekking tot de ontwikkeling van programmatuur voor ICT-diensten (Agentschap NL, 2010). IT-Hardware & Kantoortechnologie Met de negatieve economische ontwikkeling in 2009 zijn vooral de bestedingen voor IT-hardware en kantoortechnologie in sterk achtergebleven. De sector IT-Hardware & Kantoortechnologie is in 2009 gedaald met 11,4 procent (zie tabel 6). Deze ongekend sterke teruggang heeft twee oorzaken: dalende investeringen en sterke druk op de prijs. Na eind 2008 is het vertrouwen in de economie aanzienlijk gedaald, in zowel de zakelijke als de consumentenmarkt. Investeringen stonden in 2009 zwaar onder druk, en dat heeft geleid tot afstel van uitbreidingsinvesteringen. Ook de vervanging van ICT-apparatuur is veelal uitgesteld. Door langlopende onderhoudscontracten kon de impact op bedrijven nog enigszins worden beperkt. Tabel 6: Sector IT-Hardware en Kantoortechnologie * Totaal sector IT-Hardware & Kantoortechnologie Marktomvang in mln euro % groei 4,1% -11,4% -1,1% Segment PC s Marktomvang in mln euro % groei 4,0% -13,0% 0,0% Segment Servers, Midrange, Mainframes Marktomvang in mln euro % groei 4,1% -7,4% -1,7% Segment Printers, MFP s, Kantoortechnologie Marktomvang in mln euro % groei 4,0% -13,9% -3,6% Diverse segmenten IT-Hardware Marktomvang in mln euro % groei 4,8% -7,4% -1,4% *voorspelling (Bron: ICT~Office/Heliview) 24 ICT~Marktmonitor

15 Indien hardware wel vervangen moest worden, is vaak gekozen voor goedkopere producten en sterk onderhandeld met de ICT-aanbieder. Dit heeft ertoe geleid dat in 2009 de bestedingen voor Servers, Midrange en Mainframes gemiddeld met 7,4 procent is gedaald. De afname van de bestedingen in het segment Desktops & Laptops daalde zelfs met 13 procent in Een trend die de bestedingen in dit segment mede heeft gedrukt, is het aanschaffen van de goedkopere netbooks. Het gecombineerde segment Printers, MFP s en Kantoortechnologie zag de bestedingen vorig jaar dalen met 13,9 procent. Het enige productsegment binnen Hardware dat het afgelopen jaar op de nullijn bleef, is het segment Storage. Door toenemende behoefte aan dataopslag blijft de vraag hiernaar groot, hoewel de opslag per eenheid wel steeds goedkoper wordt. De prijserosie binnen Hardware is al langere tijd zichtbaar. Uit cijfers van het CBS (2010) blijkt dat de prijzen in 2008 op 37 procent van het niveau lagen van In de tweede helft van 2009 heeft de dollarkoers deze prijsdruk verder versterkt. In 2010 zullen de bestedingen voor IT-Hardware & Kantoortechnologie ook nog licht dalen met 1,1 procent (zie tabel 7). Sterkste dalers zijn printers, MFP s en kantoortechnologie met een verwachte afname van 3,6 procent. De bestedingen voor pc s blijven in 2010 constant; Servers, Midrange en Mainframes zullen nog een lichte daling laten zien van 1,7 procent. De ontwikkeling op de zakelijke markt is dit jaar erg afhankelijk van de groei van de economie en de kapitaalverstrekking door banken aan bedrijven. Een slechte kapitaalvoorziening belemmert bedrijven in hun investeringen en drukt daarmee op de ICT-bestedingen in het algemeen, maar op Hardware in het bijzonder. Ook de ontwikkeling van de consumentenmarkt bepaalt de omvang van de bestedingen, vooral op de markt voor pc s en printers. Consumentenbestedingen zullen ook in 2010 onder druk blijven staan door een dalende koopkracht en een toenemende werkloosheid. Software & Services Software wordt wel de motor van de ICT genoemd, niet alleen vanwege zijn functie als drijvende kracht achter innovaties, ook als segment dat door de jaren heen altijd is blijven groeien. Aan deze groei is echter in 2009 een einde gekomen. De sector Software & Services daalde dat jaar met 5,7 procent (zie tabel 7). Een afname van 4,1 procent is hierbij toe te schrijven aan het segment Software. IT-Services hebben in 2009 nog meer last gehad van de economische recessie, met een daling van 8,3 procent ten opzichte van het jaar daarvoor. Deze daling is te verklaren door het algemeen economisch klimaat in Nederland, waardoor de vraag naar IT-Software en Dienstverlening terugliep. Ook in deze segmenten kwamen de prijzen echter onder druk te staan. Tabel 7: Groei van Software en Services * Totaal Software & Services Marktomvang in mln euro % groei 7,8% -5,7% 2,0% Totaal Softwaresegment Marktomvang in mln euro % groei 8,1% -4,1% 2,0% Totaal Servicesegment Marktomvang in mln euro % groei 7,4% -8,3% 2,1% *voorspelling (Bron: ICT~Office/Heliview) In het segment Software namen de bestedingen voor systeemsoftware af met 2,1 procent van miljoen euro in 2008 tot in 2009 (zie figuur 5). Dit wordt voor een deel verklaard door de afname in verkoop van servers en pc s, waarop nieuwe systeemsoftware wordt geleverd. De bestedingen aan applicatiesoftware liepen sterker terug, namelijk met 5,1 procent ten opzichte van Veel van de 26 ICT~Marktmonitor

16 mln euro gewenste en soms noodzakelijk investeringen in applicaties zijn uitgesteld onder druk van de economische recessie. In de MKB-markt is in sommige gevallen juist door de recessie een toenemende vraag naar (financieel/ administratieve) applicatiepakketten zichtbaar, omdat bedrijven hun organisatie aantoonbaar op orde moeten hebben om in aanmerking te komen voor kredietverlening. Begin 2009 was de verwachting dat bedrijven juist met hulp van aanvullende software efficiënter wilden werken en op een nieuwe manier klanten benaderen. Naast kostenbesparing levert een slimme investering in software immers veel kansen op. Hoewel in 2009 wel de behoefte van bedrijven zichtbaar was, hadden uitstel van aankoop en korting op de aankoop de overhand. Figuur 5: Omvang Software & Services Systeemsoftware Applicatiesoftware Professionele dienstverlening Ondersteunende dienstverlening * *voorspelling (Bron: Heliview/ICT~Office) IT-Services werd in 2009 geconfronteerd met een krappe markt. De daling van de bestedingsomvang naar miljoen euro werd voornamelijk veroorzaakt door een scherpe daling van 13,0 procent van de professionele dienstverlening, waartoe onder andere consultancy en detachering behoren. Door het uitstellen van veel grote ICT-projecten is de vraag naar voorbereidende en begeleidende adviesdiensten sterk gedaald. Ook de implementatie van ICT en maatwerkdienstverlening deden mee in de totale daling van de vraag naar ICT. Externe inhuur van ICT ers middels detachering heeft daarnaast een terugslag gekregen, doordat deze flexibele schil bij de klant snel kan worden opgeschort. Daarbij zijn lopende contracten, ook in de uitbesteding, door veel klanten opengebroken. Dat heeft geleid tot een aanzienlijke daling in de inkomsten van ICT-bedrijven. Bestedingen voor ondersteunende dienstverlening zijn in 2009 met 4,0 procent toegenomen. Door het uitblijven van vervangingsinvesteringen in hardware en software, zijn de uitgaven voor ICT-onderhoudsdiensten gegroeid. Met het licht aantrekken van de economie stijgen ook Software & Services in 2010 weer bovengemiddeld met respectievelijk 2,0 en 2,1 procent. Systeemsoftware zal naar verwachting met 1,8 procent groeien. Onder andere de introductie van een nieuw besturingssysteem in de markt heeft hierop invloed. Bedrijven zullen in het komende jaar meer moeten investeren in software om aanvullende kostenbesparingen te kunnen doen en bedrijfsprocessen te optimaliseren en te innoveren. Dit leidt tot een verwachte groei van 2,1 procent van applicatiesoftware. Grootste belemmering voor deze groei zal de financiering van investeringen zijn, hoewel software steeds vaker via andere bedrijfsmodellen wordt aangeboden. Software as a Service is hiervan het bekendste voorbeeld. Via deze bedrijfsmodellen verdwijnen hoge aanschafkosten, en blijft nieuwe software beperkt tot gebruikskosten. Met een vernieuwde behoefte om te investeren in ICT stijgen ook de bestedingen voor dienstverlening voor het begeleiden van projecten. Als ook de interne vraag naar ICT-professionals weer groeit, leidt dit tot een toename in de vraag naar detachering. Tevens zal uitbesteding naar verwachting verder toenemen. Organisaties zullen met de noodzaak tot kostenbesparing uitbesteding voor (delen van) hun ICT-proces serieus overwegen. Ook in 2010 zullen de prijzen echter onder druk staan. 28 ICT~Marktmonitor

17 Telecom & Internet De markt voor telecom en internet is in 2009 gedaald met 3,6 procent tot een waarde van miljoen euro (zie tabel 8). Deze markt is over de afgelopen jaren gemiddeld licht gedaald. Aan deze daling lijkt in 2010 echter een einde te komen. De markt groeit dat jaar naar verwachting 1,5 procent tot een marktomvang van miljoen euro. De verschillen in deze communicatiemarkt zijn echter wel erg groot. Vooral Nederlandse bestedingen aan vaste-telefoniediensten zijn in de afgelopen jaren sterk teruggelopen. Het aantal mensen met alleen een vaste lijn neemt af. Vaste-telefonie-abonnementen worden in veel gevallen vervangen door mobiel of abonnementen voor zowel telefonie als internet. In 2009 zijn de bestedingen in vaste telefonie gedaald met 9,4 procent. De verwachting voor 2010 is een minimale daling van 0,2 procent. Tabel 8: Ontwikkeling Telecom & Internet Groei 2010* Groei Totaal Telecom & Internet ,6% ,5% Vaste-telefoniediensten ,4% ,2% Vaste-datadiensten (inclusief VoIP) ,0% ,3% Mobiele diensten ,0% ,7% Mobiele telefoons en accessoires ,4% 627-5,0% Data- en netwerkapparatuur ,5% ,0% Overige diensten ,0% 946 0,0% (in miljoenen euro s) *voorspelling (Bron: ICT~Office/Heliview) De markt voor vaste-datadiensten is de afgelopen jaren gestabiliseerd. Er is een sterke concurrentie op deze markt tussen verschillende aanbieders, op zowel prijs als snelheid. Aanbiedingen op ADSL, VDSL, kabel en glasvezel volgen elkaar in snel tempo op. Voor een sterk ontwikkelde ICT-markt in Nederland met innovatieve toepassingen is een sterke communicatie-infrastructuur noodzakelijk. Nederland loopt met het aantal breedbandaansluitingen voorop in de wereld (CBS, 2009). Deze positie moet vastgehouden worden. Verdere uitrol van breedbandige netwerken moet zoveel mogelijk worden gestimuleerd binnen de grenzen van de eerlijke concurrentie. Een andere ontwikkeling die de basis voor nieuwe ICT-toepassingen sterk bevordert, is het toenemende aanbod van mobiele-datadiensten. In 2009 zijn de bestedingen voor mobiele diensten weliswaar gelijk met 2008 gebleven, voor 2010 wordt weer een stijging met 5,7 procent verwacht. Het gebruik van mobiele diensten neemt echter veel sneller toe dan in deze groeipercentages zichtbaar wordt. Door de teruglopende economie is het aantal buitenlandse (zaken)reizen afgenomen, waardoor minder budgetten voor telecommunicatie nodig waren. Tegelijk is er door Europese prijsregulering een sterke druk op de inkomsten uit grensoverschrijdend bellen in de EU. Daarnaast zet de trend van (onbeperkte) data-abonnementen zich door, waardoor de bestedingen voor nationaal mobiel dataverbruik veel minder stijgen dan het gebruik zelf. Ondanks de toename van het communicatieverkeer zijn de bestedingen voor data- en netwerkapparatuur in 2009 gedaald met 7,5 procent en wordt ook nog altijd een daling verwacht van -5,0 procent in Uitgestelde investeringen zijn de belangrijkste oorzaak van deze daling. Eenzelfde ontwikkeling is ook zichtbaar in de markt voor mobiele telefoons en accessoires. De bestedingen hiervoor zijn in 2009 met maar liefst 17,4 procent gedaald. Dit jaar wordt wederom een (kleinere) daling van 5,0 procent verwacht. Prijsdruk en uitgestelde vraag zijn de oorzaken. 30 ICT~Marktmonitor

18 ICT~Marktmonitor Hoofdstuk 3 ICT helpt

19 ICT helpt Informatie- en Communicatietechnologie draagt sterk bij aan economische groei en helpt bij het oplossen van maatschappelijke knelpunten. ICT & productiviteit Het inzetten van ICT in de bedrijfsvoering levert een sterke productiviteitswinst op, mits ook de organisatie en de bijbehorende processen worden ingericht op de toepassing van ICT. Het ICT-gebruik bij bedrijven is de afgelopen jaren toegenomen. Vrijwel alle bedrijven met 10 of meer medewerkers heeft toegang tot internet; ruim 85 procent heeft toegang tot breedband internet (CBS, 2009). Internettoegang is een belangrijke bron voor hogere productiviteit door de mogelijkheden van e-business en e-commerce. Uit cijfers van het CBS blijkt dat 22 procent van alle bedrijven (met tien of meer medewerkers) software heeft voor Enterprise Resource Planning (CBS, 2010a). Dit percentage neemt aanzienlijk toe naarmate bedrijven groter worden. Van bedrijven vanaf honderd medewerkers heeft meer dan de helft deze software in gebruik. Software voor Customer Relation Management wordt door gemiddeld 27 procent van de bedrijven gebruikt tegen 52 procent van de grootste bedrijven die deze software inzetten (CBS, 2010a). Daarnaast gebruiken veel bedrijven ICT-applicaties voor orderverwerking. Ongeveer 56 procent van de bedrijven gebruikt een of meerdere systemen voor de verwerking van verkooporders, zoals een boekhoud- of voorraadbeheersysteem. Daarnaast wordt door 49 procent een systeem voor de verwerking van inkooporders gebruikt. ICT-investeringen vormen 22,1 procent van de totale brutoinvesteringen in Nederland (niveau 2005, CBS, 2009). De positieve invloed die ICT heeft op productiviteit in industrie en productie is al langer bekend. Ook de toegang tot internet verhoogt de productiviteit significant (Franklin, e.a., 2009). Veel lastiger te meten zijn de effecten van ICT op diensten in de economie en de bijdrage van software aan het verbeteren van de prestaties. Het productiviteitseffect hangt niet alleen af van ICT alleen, maar vooral ook van de investering in het bedrijfsproces, het kennismanagement en het organisatorische kapitaal (Franklin e.a., 2009). Uit analyses van het CBS blijkt dat investering in ICT een sterk effect heeft op innovatie in de industrie en dienstensector (CBS, 2010c). De rol van ICT in het verhogen van productiviteit, economische groei en bij het oplossen van knelpunten in maatschappelijke domeinen, blijkt lastig te meten. ICT~Office ziet het als taak van het Centraal Bureau van de Statistiek en het Ministerie van Economische Zaken om de toegevoegde waarde van ICT goed in kaart te brengen. Dit gebeurt tot op heden nog onvoldoende. ICT vindt men immers niet alleen in de ICT-branche maar juist ook steeds meer in andere sectoren. Om deze rol van ICT als Innovatie-As beter inzichtelijk te krijgen, overlegt ICT~Office samen met het CBS hoe de impact van ICT goed in kaart gebracht kan worden. Daarnaast is ICT~Office zelf ook een onderzoek gestart naar de omvang van de softwareactiviteiten in Nederland om het belang van deze industrie te verhelderen. ICT & Innovatie Veel van de productiviteitseffecten afkomstig van ICT-investeringen en gebruik hangen niet alleen samen met de technische en technologische innovatie, maar juist ook met de innovatie van het bedrijfsproces. Dit wordt verklaard door meerdere mechanismes (Franklin e.a., 2009). Ten eerste maken ICT-netwerken en betere communicatie het mogelijk om meer kennis uit te wisselen tussen medewerkers, en om organisaties beter aan te sturen. Daarnaast wordt met behulp van bedrijfssystemen het proces vereenvoudigd om nieuwe goederen, diensten en processen snel uit te rollen. Ten derde maakt ICT het mogelijk om een 34 ICT~Marktmonitor

20 betere marketing van nieuwe producten en diensten voor nieuwe markten op te starten via e-commerce. Tot slot draagt ICT, zijnde de innovatie, bij aan het verbeteren en herontwikkelen van het bedrijfsproces (Franklin e.a. 2009). Deze innovatiekracht is niet alleen toepasbaar in het bedrijfsleven. Juist in domeinen als onderwijs, zorg en veiligheid zijn veel verbeteringen door te voeren door aanpassingen te maken in het bedrijfsproces. Nog altijd blijft innovatie met ICT in deze domeinen achter bij het bedrijfsleven, door het onderschatten van de innovatieve mogelijkheden die ICT biedt of door het overschatten van de problemen en de omvang. ICT~Office wil met de InnovatieSalon ketenpartijen en ICT-bedrijven bijeen brengen om innovatieve projecten te versnellen. Zo is in 2008 de InnovatieSalon Veiligheid gestart. Hiermee wordt met de betrokken partijen in de Rotterdamse haven en het ICT-bedrijfsleven een eerste stap gezet in een traject, als resultaat waarvan de informatievoorziening rondom het transport van gevaarlijke stoffen in containers sterk verbetert. Tevens wordt ervoor gezorgd dat de crisisdiensten tijdens een calamiteit in de haven zo snel mogelijk kunnen beschikken over de juiste beslisinformatie. indicator. De juridische omgeving is een tweede indicator waarop Nederland zesde wordt geplaatst, onder meer vanwege regels voor intellectueel eigendom, en regelgeving voor privacy en tegen spam en cybercrime. Op andere indicatoren scoort Nederland minder goed. Op zowel de indicator Steun voor ontwikkeling van ICT-branche als Innovatieomgeving staat Nederland tiende. Het slechtst is het gesteld met de indicator Human capital waarop Nederland op een 26ste positie staat. Het aantal ICT-studenten in Nederland is nog altijd te laag en opleidingen leiden ICT-studenten nog te weinig op met businessvaardigheden. In hoofdstuk 5 wordt dit verder behandeld. Zoals ook in hoofdstuk 2 benoemd, blijkt dat innovatieregelingen in de ICT-branche wel bekend zijn, maar nog te weinig gebruikt. Deze bekendheid moet worden omgebogen naar de toepassing ervan. ICT-bedrijven hebben behoefte aan meer zekerheid in het innovatiebeleid, zodat ondernemingen durven te investeren in hun langetermijninnovaties. Daarnaast kan de overheid zelf nauwer betrokken zijn bij innovaties. Niet alleen door het verhogen van de investeringen in publieke R&D, maar ook door als overheid, zijnde launching customer, innovatieve producten en diensten af te nemen. Wanneer innovatie in de Nederlandse ICT wordt beschouwd, moet ook worden gekeken naar de concurrentiekracht van de Nederlandse ICT-branche. De ICT-branche is namelijk een belangrijke motor voor economische groei. Nederland scoort een goede vijfde plek op de IT Industry Competitiveness Index (The Economist, 2009). Deze index rangschikt landen naar het klimaat voor een goede ICT-industrie op basis van een zestal indicatoren. De vijfde plek heeft Nederland vooral te danken aan de hoge kwaliteit van de ICT-infrastructuur, waaronder de toegang voor consumenten en bedrijven tot breedband. Ook de bestedingen op het gebied van ICT zijn onderdeel van deze Met de campagne ICT Helpt wil ICT~Office de mogelijkheden van informatie- en communcatietechnologie in alle sectoren van de samenleving zichtbaar maken. Het toepassen van ICT leidt in elke branche tot innovatie en meer groei. Vanaf Prinsjesdag 2009 en zeven weken daarna is wederom een advertentiereeks uitgebracht. Deze richtte zich op politieke keuzes om economische en maatschappelijke problemen aan te pakken. Daarnaast toont de website bestaande toepassingen van uiteenlopende ICT-aanbieders. Zo wil ICT~Office organisaties inspireren om ICT in te zetten in hun eigen omgeving. 36 ICT~Marktmonitor

21 Games en onderwijs smelten samen Tijdens Picnic 2009 werd een seminar gehouden over social games en virtuele werelden in het onderwijs, interculturele samenwerking en kennisuitwisseling. Daarin werd een nieuwe openbare school in New Yorg gepresenteerd, waar de lesmethoden zijn gebaseerd op games. In het nieuwste initiatief van The Institute of Play, Quest to Learn (Q2L) gebruikt een openbare school in New York lesmethodes die zijn gebaseerd op games. Na drie weken zijn er 81 leerlingen die 10 verschillende talen spreken. Ze komen uit 25 verschillende wijken van New York. Mede door die diversiteit kwam Q2L er achter dat technologie niet altijd de knellende factor hoeft te zijn in nieuwe initiatieven, maar juist de culturele verschillen. In een eerder onderzoek heeft ze al laten zien dat kinderen van veel communities lid zijn. Of dat nu World of Warcraft is, gitaarles of een vriendenclub die de dierentuin bezoekt. Het probleem van deze overload aan communities is dat er niet altijd een logische verbinding is tussen deze Netwerkschool van start Het gehele jaar door staan de schooldeuren open voor mbostudenten. Dit betekent ruimere openingstijden voor docenten en studenten om aan projecten te werken. Door inzet van slimmere ict kunnen leraren meer op maat gesneden onderwijs bieden. Dit lijkt toekomstmuziek, maar het wordt mogelijk voor roc s die meedoen aan het initiatief van de Netwerkschool. De Staatssecretaris stelt hiervoor 14 miljoen euro beschikbaar. groepen. Alle communities hebben hun eigen cultuur, ei- gen normen en waarden, waar je als nieuwkomer wellicht niet altijd van op de hoogte bent. Daarom is het opstarten van een community ook zo lastig, het gaat verder dan alleen de technologische issues, de culturele diversiteit kan de lijm zijn voor een community, maar ook een uitdaging om te overwinnen. Het middelbaar beroepsonderwijs ontvangt het extra geld om met dit concept de bedrijfsvoering te verbeteren, de onderwijskwaliteit te verhogen en het lerarentekort aan te pakken. Al deze doelen worden op een innovatieve en baanbrekende wijze aangepakt maar moeten worden gerealiseerd binnen de bestaande regels en ruimte, zoals de lesurennorm van 850 uur. De kracht van de Netwerkschool zijn de grensverleggende ideeën die uit het mbo-veld zelf komen. Ik verwacht veel van dit initiatief, aldus de Staatssecretaris. In de kern betekent innovatie dat je via vernieuwing en verandering de arbeidsproductiviteit laat stijgen. Daardoor kan je met minder mensen meer produceren of betere diensten leveren. In de private sector stijgt die productiviteit elk jaar met zo n 2,5 tot 3 procent. In de publieke sector is dat al vele jaren achtereen 0 procent. De econoom Baumol stelt dan ook dat bedrijven de bron zijn van economische groei. Daar vinden de innovaties plaats. Want door te innoveren worden werkzaamheden minder arbeidsintensief en dat schept ruimte voor hogere lonen in de marktsector. Dat heeft uiteindelijk ook gevolgen voor de loonontwikkeling in de publieke sector. Maar daar neemt de arbeidsproductiviteit niet toe. De publieke sector wordt daardoor steeds duurder. En omdat hier de prikkel ontbreekt, maakt innovatie volgens Baumol dus geen kans in de publieke sector. Ik deel zijn analyse, maar niet zijn conclusie. Zo werkt het vandaag niet meer. Mijn overtuiwww.icthelpt.nl Nederlands onderwijs is ouderwets Geachte minister Plasterk, Pak innovatie in het onderwijs met ICT op! Leerlingen hebben recht op onderwijs op hun eigen niveau, in hun eigen tempo en met eigentijdse middelen. Het Nederlandse onderwijs is waanzinnig ouderwets. Daardoor krijgen kinderen die thuis veel bijleren een niet meer in te halen voorsprong op kinderen die het alleen van het onderwijs moeten hebben. Dat blijkt uit veel onderzoeken. Veel kinderen hebben thuis een eigen computer met Internetaansluiting, maar krijgen op school achterhaald computeronderwijs op tweedehands computers, Onderzoekers vinden dat de onderwijsbureaucratie geen oog heeft voor de ver- schillen die in de praktijk ontstaan. Dat komt door- dat men in het onderwijs nog star van mening is dat kinderen alleen op school echt leren. Leren moet een vloeiende lijn zijn tussen school en vrije tijd, daar moeten geen ouderwetse schoolmuren meer tussen staan. Scholen moeten nadenken over andere manieren van organiseren waarbij de kwaliteit stijgt en de arbeidsintensiteit daalt. Dát versta ik onder innovatie. Advertentie De Telegraaf, 20 oktober 2009 Duurzaamheid Duurzaamheid staat hoog op de agenda van politiek en overheid maar ook op die van ondernemers en consumenten. Veel aandacht gaat daarbij uit naar het energieverbruik, en in dit kader vooral ook naar het energieverbruik van ICT. Het thema Duurzaamheid staat ook sterk op de agenda van ICT-bedrijven, enerzijds vanuit de verantwoordelijkheid om zelf energieverbruik te verminderen, anderzijds als kans om met de inzet van ICT duurzaamheid te bevorderen. DEN HAAG Te veel duurzame elektriciteitsproductie heeft een averechts effect. Voor te veel windenergie kan ervoor zorgen dat WKK-productie wordt weggedrukt uit de Nederlandse brandstofmix. Dat stelt de Algemene Energieraad in een rapport over de Nederlandse brandstofmix, dat dinsdag is aangeboden aan minister Maria van der Hoeven van Economische Zaken. Het was Joop Wijn, Van der Hoevens voorganger, die de Algemene Energieraad om het advies had gevraagd. De raad stelt dat de kabinetsdoelstelling van 20% duurzaam opgewekte elektriciteit in 2020 zeer ambitieus is, maar haalbaar. Een hoger percentage van 40% wordt wel eens genoemd als andere sectoren dan de elektriciteitsproductie niet aan hun doelen kunnen voldoen. Maar zon sce- Nederlandse ICT-bedrijven zijn zich bewust van de rol die zij kunnen spelen in het verminderen van energieverbruik in Nederland. Door het inzetten van besparingen kan de toename van het gebruik van energie worden beperkt tot 51 procent in 2020 (basisjaar 2007). Zonder besparing zou dit oplopen tot 86 procent in 2020 (Tebodin, 2007). Daarbij zien ICT-bedrijven kansen om niet alleen zelf energie te besparen, en daarmee veel kosten. Ook ziet driekwart van de ICT-ondernemingen in duurzaamheid de kans om nieuwe producten en diensten te ontwikkelen en aan te bieden, die direct of indirect bijdragen aan duurzaamheidsvergroting (ICT~Kwartaalmonitor, januari 2010). De rol van ICT als middel om het energieverbruik te verminderen wordt buiten de ICT-branche nog weinig erkend. Zo kan het digitaliseren van papierwerk veel energie besparen. Elektronisch factureren is een goed voorbeeld hiervan. Het grote verschil in energie wordt gemaakt bij het verzenden van de factuur. Zo wordt bij een papieren variant de factuur na het opstellen geprint en in een envelop verzonden. Door deze handelingen te vergelijken met het energieverbruik bij het elektronisch factureren, kan de energiewinst worden berekend. Uit een onderzoek, uitgezet door Agentschap NL en ICT~Office, blijkt dat per honderd facturen 46,14 megajoule kan worden bespaard door elektronisch factureren. Dit is een energiewinst van 93 procent ten opzichte van het verzenden van een papieren factuur (BECO Groep, 2010). Uit een meting van de ICT~Kwartaalmonitor (januari 2010) blijkt dat meer dan de helft van de ondervraagde panelleden in duurzaamheid een kans ziet om producten en diensten aan te bieden waarmee de klant energie kan besparen. Meer dan de helft van dezelfde respondenten zegt daarnaast ook in 2010 te investeren in dit soort faciliterende producten en diensten. Ook hierbij is het verschil tussen kleine en grote bedrijven zichtbaar: grote ICT-bedrijven zullen de investering iets sneller maken. Economisch herstel is daarbij voor de meeste bedrijven geen voorwaarde om deze investeringen te doen. 38 ICT~Marktmonitor