Naar een betere regionale (keten)aanpak van seksueel geweld

Transcriptie

1 Naar een betere regionale (keten)aanpak van seksueel geweld Pilot-onderzoek in de regio s Utrecht en Eindhoven VERSLAG Auteur(s) Datum MOVISIE In opdracht van het Partnership Aanpak Seksueel Geweld uitgevoerd en beschreven door MOVISIE (Hilde Bakker, Annette van Delft, Nicole Doornink en Nonja Meintser) Utrecht, 29 september 2011 Utrecht, 29 september 2011 * Naar een betere regionale (keten)aanpak van seksueel geweld

2 COLOFON Opdrachtgever: Partnership Aanpak Seksueel Geweld Auteurs: Hilde Bakker, Annette van Delft, Nicole Doornink en Nonja Meintser (MOVISIE) Advies: Begeleidingsgroep vanuit het Partnership Aanpak Seksueel Geweld, bestaande uit vertegenwoordigers van GGZ Nederland, Vrouwenopvang, MOgroep W&MD, Slachtofferhulp Nederland, Korrelatie. MOVISIE

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Onderzoeksopzet Selectie pilotregio s Interviews als methode Focus Definitie seksueel geweld en verwante termen Resultaten quickscans regio Eindhoven en regio Utrecht Regio Eindhoven Cijfers Preventie en signalering Hulpverlening Infrastructuur/ketensamenwerking Knelpunten Sterke punten Regio Utrecht Cijfers Preventie en signalering Hulpverlening Infrastructuur/ketensamenwerking Knelpunten Sterke punten Aanvullende bovenregionale informatie Analyse, conclusies en vervolg Minder beleidsmatige aandacht voor seksueel geweld Minder deskundigheid in de instellingen Consequenties van de afname in beleidsmatige aandacht en deskundigheid Stand van zaken en knelpunten in Eindhoven en Utrecht Draagvlak en aanknopingspunten voor verbeteracties Bronnen en relevante informatie...19

4 1 Inleiding Het Partnership Aanpak Seksueel Geweld, de opdrachtgever van dit onderzoek, is een breed samengesteld landelijk samenwerkingsverband dat de preventie en de (keten)aanpak van seksueel geweld wil helpen verbeteren. Eén van de doelen van het Partnership is te komen tot een adequate regionale ketenaanpak (zie voor meer informatie over het Partnership). 1.1 Onderzoeksopzet Net als voor huiselijk geweld is voor seksueel geweld een sluitende ketenaanpak nodig waarin preventie/hulpverlening en politie/justitie samenwerken om het geweld te stoppen, plegers aan te pakken en slachtoffers de nodige hulp te bieden. Voor een deel zijn de ketenpartners voor seksueel geweld dezelfde als die voor huiselijk geweld, voor een deel niet. Bekend is dat van een adequate ketenaanpak van de verschillende vormen van seksueel geweld nog nergens sprake is. Om tot verbeteringen te komen, is een regionale benadering nodig en de medewerking van de relevante ketenpartners. Daarom heeft het Partnership een interactief tweejarig project opgezet waarbij de regionale ketenpartners gemotiveerd en gestimuleerd worden om gezamenlijk de ketenaanpak in hun regio te verbeteren. Stap 1 is een onderzoek, een quickscan, in twee regio s naar de huidige situatie, de knelpunten, het draagvlak en de aanknopingspunten voor verbetering van de ketenaanpak van seksueel geweld aldaar. Deze stap is afgerond en het verslag van het pilotonderzoek ligt nu voor u. Stap 2 zal zijn: het formuleren van een concept Actieplan, per regio, met concrete verbeteracties. Dit concept Actieplan wordt besproken en geconcretiseerd in een werkconferentie voor ketenpartners en gemeenten. Gezien de financiële krimp in alle regio s en gemeenten, zal met name gezocht moeten worden naar verbeteracties die geen of weinig geld kosten. Stap 3 zal staan in het teken van de uitvoering van de verbeteracties. Stap 4 is dat de leerervaringen uit de pilots gebruikt worden om ook in de andere regio s verbetering van de ketenaanpak van seksueel geweld gerealiseerd te krijgen. Voor dit veelomvattende laatste onderdeel van het project moet nog wel aanvullende financiering gevonden worden. 1.2 Selectie pilotregio s Op grond van drie criteria zijn de regio s Utrecht en Eindhoven geselecteerd voor het onderzoek. De criteria waren: 1) voldoende draagvlak en aanknopingspunten voor verbetering in de te selecteren regio s; 2) een G4-gemeente(regio) en een andere gemeente(regio); 3) beperkte overheadkosten (reistijd, reiskosten). De regio s Utrecht en Eindhoven voldeden het best aan deze criteria. Utrecht, 29 september 2011 * Naar een betere regionale (keten)aanpak van seksueel geweld 1

5 1.3 Interviews als methode Interviews met regionale ketenpartners vormen de kern van het pilotonderzoek. Daarnaast is aanvullende informatie verzameld uit andere bronnen. De interviews dienden om up-to-date informatie te verkrijgen over de huidige stand van zaken en de sterke/zwakke punten in de regio, maar ook om de ketenpartners te betrekken bij het project en te motiveren voor het verbeteren van de ketenaanpak in hun regio. Er zijn 14 personen van 12 organisaties geïnterviewd in de regio Eindhoven en 17 personen/organisaties van 12 organisaties in de regio Utrecht. Dat zijn er zoveel dat o.i. een vrij compleet en representatief beeld verkregen is van de situatie in de twee regio s. De vragen gingen over de eigen activiteiten en rol van de organisatie in de (keten)aanpak van seksueel geweld, over de aandacht voor seksueel geweld in de regio in het algemeen, over de knelpunten en sterke punten in de regio. In de regio Eindhoven zijn de volgende organisaties geïnterviewd: Steunpunt Huiselijk Geweld (SHG) Neos, maatschappelijke en vrouwenopvang GGzE, afdeling Daderhulpverlening GGzE, afdeling Psychotrauma Bureau Jeugdzorg (BJZ) Stichting Welzijn Eindhoven MEE GGD RAAK Slachtofferhulp, algemene hulpverlening Zedenpolitie Veiligheidshuis gemeente Eindhoven - kernteam Veiligheidshuis, nazorg ex-gedetineerden en zedendelinquenten Veiligheidshuis - zorgcoördinator Jeugdprostitutie, risicomeiden en loverboys Gemeente Eindhoven, afdeling Openbare Orde & Veiligheid In de regio Utrecht zijn geïnterviewd: Vieja/ASHG Stad en Regio Utrecht (w.o. voorzitter Districtsoverleg Huiselijk Geweld) Vieja Vrouwenopvang AMW Portes GGZ Altrecht GG&GD, Jeugdgezondheidszorg Bureau Jeugdzorg (BJZ) Landelijk Psychotraumacentrum voor Kinderen en Jongeren, UMC Utrecht, locatie Wilhelmina Kinderziekenhuis MEE Utrecht, Gooi & Vecht RAAK coördinator Utrecht Bureau Slachtofferhulp Zedenpolitie Gemeente Utrecht, Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling Gemeente Utrecht, afdeling Openbare Orde & Veiligheid Van meet af aan was het de bedoeling om zowel met veldorganisaties/ketenpartners te spreken en met de centrumgemeente als beleidsregisseur van de regionale ketenaanpak. Wat betreft de volgorde Utrecht, 29 september 2011 * Naar een betere regionale (keten)aanpak van seksueel geweld 2

6 eerst veldorganisaties en dan de regisseur of andersom hebben we de voor- en nadelen / kansen en risico s afgewogen. Uiteindelijk hebben we ervoor gekozen eerst de veldorganisaties en dan de gemeente te spreken. Wij konden de gemeente dan meteen, in grote lijnen, de input van de veldpartijen voorleggen. In beide regio s is als eerste contact gelegd en gesproken met het Steunpunt Huiselijk Geweld (SHG), waar seksueel geweld in de gezins- en familiesfeer onder valt. Dit vanuit de veronderstelling dat het SHG vanuit haar functie en plaats in de ketenaanpak huiselijk geweld ook een beeld heeft van de stand van zaken in de regio op het gebied van preventie en aanpak van seksueel geweld en contactpersonen kan noemen. Dat beeld klopte in grote lijnen, zij het dat het SHG zowel in Eindhoven als in Utrecht minder op de hoogte bleek te zijn van de situatie in de regio dan wij dachten. 1.4 Focus De gehele ketenaanpak seksueel geweld is het onderwerp van dit project. Veel organisaties die betrokken zijn bij de integrale ketenaanpak van preventie tot en met nazorg zijn geïnterviewd. Er wordt niet expliciet verschil gemaakt tussen seksueel geweld binnen relaties en families en daarbuiten. Er is niet expliciet gevraagd naar de aanpak van specifieke seksueel geweldproblemen als kindermisbruik en porno, gedwongen prostitutie, loverboyproblematiek of seksuele kindermishandeling. Wel is het zo dat de focus iets meer op het hulpaanbod voor slachtoffers (van alle leeftijden) van seksueel geweld ligt en iets minder op voorlichting/preventie, nazorg, plegers en de strafrechtelijke aanpak van seksueel geweld. Het Openbaar Ministerie is bijvoorbeeld - om praktische redenen - niet geïnterviewd. 1.5 Definitie seksueel geweld en verwante termen Seksueel geweld is het paraplubegrip waaronder alle seksueel getinte handelingen vallen die tegen de wil van het slachtoffer gebeuren. Dat kan gaan van een kneepje in de bil of een seksueel getinte opmerking tot aanranding en verkrachting. Ook genitale verminking (vrouwenbesnijdenis) en gedwongen prostitutie vallen onder seksueel geweld. Er ontstaan steeds nieuwe vormen van seksueel geweld, zoals seksueel grensoverschrijdend gedrag via internet. Verwante termen die naar een specifieke vorm van seksueel geweld of een specifieke doelgroep verwijzen zijn: seksueel misbruik, seksuele intimidatie, incest/seksuele kindermishandeling, relationeel seksueel geweld, seksueel huiselijk geweld, seksueel geweld in afhankelijkheidsrelaties. Te onderscheiden domeinen binnen seksueel geweld zijn: 1. Seksueel geweld thuis, in de privésfeer, in gezin en familie. Dit valt onder huiselijk geweld, relationeel geweld, geweld in afhankelijkheidsrelaties. 2. Seksueel geweld in (zorg)instellingen, bedrijven, scholen, clubs, kerken/moskeeën, theaters/bioscopen etc. Dit valt onder geweld in afhankelijkheidsrelaties. 3. Seksueel geweld in de openbare ruimte, op straat, anoniem op het internet etc. Seksueel geweld is een veel voorkomend misdrijf / probleem met vaak zeer ernstige gevolgen voor de directe slachtoffers en hun omgeving. Zeker de gevolgen van seksueel geweld dat niet eenmalig is, zijn meestal ernstig. Veel voorkomende gevolgen zijn: problemen met seksualiteit en andere relatieproblemen, angsten en concentratiestoornissen, een stresstoornis ten gevolge van traumatisch seksueel geweld. Incidenteel, maar regelmatig, komt het voor dat een slachtoffer van een verkrachting vervolgens vermoord wordt, omdat de dader zo ontdekking probeert te verhinderen. Utrecht, 29 september 2011 * Naar een betere regionale (keten)aanpak van seksueel geweld 3

7 2 Resultaten quickscans regio Eindhoven en regio Utrecht In de volgende twee paragrafen worden achtereenvolgens de uitkomsten van de quickscan regio Eindhoven en de quickscan regio Utrecht beschreven. In de beschrijving wordt globaal deze volgorde aangehouden: cijfers over incidenten, meldingen, hulpvraag; preventie en signalering; hulpverleningsaanbod; infrastructuur / ketensamenwerking; knelpunten; sterke punten. 2.1 Regio Eindhoven Cijfers Politieregio Brabant-Zuidoost Seksuele misdrijven Aanranding Verkrachting Schennis der eerbaarheid Ontucht met minderjarige (Kinder)pornografie Incest Overige seksuele misdrijven Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag/Heerlen Het aantal zedengerelateerde zaken, dat in 2010 tot november bij de politie is gemeld in de regio, bedraagt: Regio Valkenswaard: 128 Regio Eindhoven: 211 Regio Helmond: 117 Het Steunpunt Huiselijk Geweld (SHG) is ondergebracht bij stichting Neos, organisatie voor maatschappelijke opvang en aanpak huiselijk geweld. De huiselijk geweldmeldingen bij het Steunpunt worden doorgezet naar de backoffice: het algemeen maatschappelijk werk (AMW). Op jaarbasis krijgt het SHG circa 750 meldingen van huiselijk geweld uit de stad Eindhoven. In 2010 zijn in de stad Eindhoven tot en met augustus 17 zaken geregistreerd met als onderwerp onvrijwillig seksueel handelen. Tussen 2007 en 2010 zijn in de regio, exclusief de stad Eindhoven, 10 meldingen geregistreerd van huiselijk geweld waarin het primair ging om seksueel geweld. Utrecht, 29 september 2011 * Naar een betere regionale (keten)aanpak van seksueel geweld 4

8 Bij het centrum psychotrauma van GGzE zijn ongeveer 450 cliënten in behandeling. Grof geschat speelt in de helft van de gevallen ervaren seksueel geweld een rol. Mannen en jongens als slachtoffer komen bijna niet binnen bij politie, SHG en hulpverlening. Zij zijn ook niet of nauwelijks in beeld bij instellingen, ook niet bij degenen die zich met jeugdprostitutie bezighouden. Seksueel geweld is sowieso een misdrijf en probleem dat slechts voor een klein gedeelte gemeld wordt bij politie en/of hulpverlening Preventie en signalering De GGD vraagt in de jeugdmonitor naar seksuele ervaringen tegen de zin en in de volwassenenmonitor wordt gevraagd naar huiselijk geweld, waarbij als een van de vormen van huiselijk geweld expliciet seksueel geweld vermeld wordt. Binnen de afdeling Jeugdgezondheidszorg krijgen medewerkers die op scholen komen vragen van leerkrachten die zich zorgen maken en informatie en advies willen. Leerkrachten worden gewezen op de website het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) en zo nodig worden zij doorverwezen naar de afdeling algehele gezondheidszorg van de GGD. Op het intakeformulier van het SHG, van Bureau Jeugdzorg (BJZ) en van GGzE wordt gevraagd naar eventuele seksueel geweldervaringen. Bij BJZ wordt ook gevraagd naar eventuele ervaringen in het verleden. Maar als seksueel geweld niet het onderwerp is waarop een cliënt binnenkomt bij politie, steunpunt of hulpverleningsinstelling, dan wordt het thema seksueel geweld niet standaard aan de orde gesteld in het eerste contact of in de intake. De coördinator jeugdprostitutie organiseert in samenwerking met de vrouwenopvang groepsbijeenkomsten voor meiden van 12 tot 20 jaar, met als doel misbruikrelaties te voorkomen en het patroon te doorbreken dat daartoe leidt. Het programma heet Girlz only. Binnen het preventieaanbod van het steunpunt heeft seksueel grensoverschrijdend gedrag van jongeren meer aandacht gekregen, met name in het aanbod aan scholen en voorlichting aan ketenpartners. De zedenpolitie geeft voorlichting over seksueel geweld bij vindplaatsen zoals scholen, peuterspeelzalen, kinderopvang. De gemeente coördineert een regionale aanpak kindermishandeling, gericht op voorkomen, herkennen, signaleren en ingrijpen. Eindhoven is hiermee volgens onderzoek een van de koplopers in het land. Voorts investeert de gemeente veel in opvoed- en opgroei ondersteuning Hulpverlening Het SHG, het AMW, de zorgcoördinatoren en BJZ zorgen voor een warme overdracht. Dit betekent dat bij verwijzing naar een instelling met een wachtlijst de cliënt begeleid wordt ter overbrugging van de wachttijd. Voor hulp na seksueel geweld verwijst de politie naar Slachtofferhulp, die onder meer hulp bij eenmalige verkrachting verleent. Het gaat dan om juridische zaken en ondersteuning bij verkrijgen van schadevergoeding. Langdurige, complexe zaken worden verwezen naar GGzE of een zelfstandig gevestigde therapeut. Kinderen en jongeren met seksueel geweldervaringen die hulp nodig hebben bij de verwerking, worden door BJZ geholpen middels de CLAS methode. Het BJZ signaleert dat er binnen de eigen instelling onvoldoende informatie wordt uitgewisseld tussen medewerkers die werken in het vrijwillig kader en Utrecht, 29 september 2011 * Naar een betere regionale (keten)aanpak van seksueel geweld 5

9 medewerkers die werken in het gedwongen kader. Die scheidslijn werkt vooral slecht uit in het geval van jongeren die bij beide kaders bekend zijn. Om de uitwisseling te organiseren is bij de gemeente een aanvraag gedaan voor financiering. Als bij kinderen seksueel geweld naar voren komt doet BJZ een melding bij het AMK en wordt het AMK geconsulteerd. In eigen huis heeft BJZ gedragsdeskundigen. Er wordt vaak verwezen naar GGzE, waar een wachtlijst is. Bellen voor consultatie kan wel iedere dag met GGzE. Daarnaast wordt ook gebruik gemaakt van particuliere psychologische instellingen zoals EPI (Eindhovens Psychologisch Instituut) en de psychologische praktijk Veldhoven. De GGzE psychotrauma biedt ambulante zorg, individuele therapie, al dan niet gecombineerd met groepsbehandeling. Binnen GGzE is het Top Referent Traumacentrum ondergebracht (TRT). Dit centrum richt zich op de specifieke gevolgen van vroegkinderlijke chronische traumatisering. Bij de GGzE op de afdeling ambulante forensische psychiatrie, de Omslag, worden voornamelijk daders in het justitiële kader behandeld. De meesten worden verwezen door de reclassering. In principe kunnen ook vrijwillige melders hier terecht, maar in de praktijk komen die niet of nauwelijks nog in aanmerking voor hulp bij de Omslag wegens de lange wachttijden. Zij kunnen bij GGzE voor volwassenen terecht, bij het AMW of bij psychologische praktijken. Een project van De Boei (onderdeel van het concern GGzE) is Maat. Maat richt zich op begeleiding van mannen en vrouwen die dagelijks gevolgen ondervinden van een trauma. Vaak gaat het om trauma s ten gevolge van seksueel geweld en/of misbruik. Ook werkt GGzE samen met Stichting Shakti (interculturele hulpverlening voor niet-nederlandse vrouwen en mannen en hun systeem) op een breed terrein waaronder seksueel geweld. Het zicht op het aanbod van andere ketenpartners is beperkt. Op de vraag naar de wijze waarop een slachtoffer of pleger bij een instelling terechtkomt en hoe bekeken wordt waar iemand het best op haar of zijn plaats is, werd door de meeste geïnterviewden gezegd dat de medewerkers adressen hebben waar ze een cliënt naar verwijzen, maar dat ze geen zicht hebben op het totale aanbod. De ketenpartners zijn niet precies bekend met elkaars aanbod en ook niet met nieuwe ontwikkelingen op dat terrein. Een complete, actuele sociale kaart ontbreekt Infrastructuur/ketensamenwerking Alle meldingen/vragen betreffende huiselijk geweld, waaronder ook seksueel geweld (ook al wordt dat niet altijd herkend) aan het steunpunt komen binnen bij de frontoffice, dat wordt verzorgd door Neos (instelling voor maatschappelijke opvang en vrouwenopvang). Bij de frontoffice is seksueel geweld wel onderdeel van de intake, maar bij telefonische screening wordt er niet standaard naar gevraagd. Het hangt van de medewerker af of het onderwerp wel of niet expliciet aan de orde komt. Het steunpunt zet de vragen meteen door naar de backoffice die wordt gevormd door het algemeen maatschappelijk werk (AMW). Het steunpunt heeft er geen zicht op waar het AMW naar doorverwijst als het AMW niet de juiste plaats voor hulpverlening is. De samenwerking tussen GGzE met Maat en Shakti staat vanwege verschillen in financieringsstromen onder druk. De vrouwenopvang werkt ook samen met Maat, maar deze samenwerking is ook moeilijker geworden vanwege verschillen in financiering. Op managementniveau zijn diverse instellingen, waaronder GGzE, bezig om de samenwerking weer op te pakken. GGzE, zedenpolitie en zorgcoördinatoren jeugdprostitutie geven aan een goede samenwerking te hebben met huisartsen, met name bij verwijzingen. MEE is tevreden over de korte lijnen met de zedenpolitie. Binnen de verhoorstudio hanteert de zedenpolitie een goede benadering van mensen met een verstandelijke Utrecht, 29 september 2011 * Naar een betere regionale (keten)aanpak van seksueel geweld 6

10 beperking. Volgens GGzE begint de keten steeds beter te werken. Met name de communicatie wordt steeds beter. Alleen nieuwe, vaak kleine, aanbieders van hulp nemen geen deel aan overleggen. De GGD wordt ingeschakeld bij een vermoeden van seksueel geweld, met name voor de medische hulpverlening, bijvoorbeeld door de politie. Dit gebeurt door de forensisch arts. Er wordt samengewerkt met het Catharina Ziekenhuis. Binnen het Veiligheidshuis in Eindhoven vindt casusoverleg relationeel geweld plaats. Het SHG is de voorzitter daarvan. Binnen het Veiligheidshuis in Eindhoven heeft jeugdprostitutie een eigen keten met casusoverleg (1x per maand). Bureau Jeugdzorg zit daar niet bij. MEE ook niet, omdat er naar de mening van MEE te weinig over het kenmerk (licht) verstandelijke handicap wordt gesproken. Voorts is er vier keer per jaar een ketenoverleg jeugdprostitutie/loverboys. Dat is een vorm van intervisie. MEE doet hieraan wel mee. Bij BJZ zijn ook vaste contactpersonen aangewezen voor de zorgcoördinatoren jeugdprostitutie, risicomeiden en loverboys. Diverse geïnterviewden noemden deze aanpak als goed voorbeeld. De zorgcoördinatoren jeugdprostitutie kijken behalve naar het individu ook naar de omgeving, bijvoorbeeld vriendengroepen en bepleiten dat ook BJZ dit doet. Niet helemaal duidelijk is volgens de coördinatoren waar loverboys bij de politie onder vallen: vallen zij onder de afdeling zeden of onder mensenhandel. De door de gemeente aangestelde regionale ketenregisseur relationeel geweld gaf aan dat er in Eindhoven bezuinigd moet worden en dat het Veiligheidshuis in reorganisatie is. Mogelijk wordt het thema relationeel geweld teruggebracht naar huiselijk geweld, een minder brede invulling. Welke consequenties dat heeft, is nog niet duidelijk. Het besluit is ook nog niet gevallen, maar er wordt over gesproken. Seksueel geweld zou volgens de geïnterviewde zeker een Veiligheidshuiswaardig thema zijn, maar er is weinig kans dat dit thema ook opgepakt wordt. Tot 2009 functioneerde in Eindhoven het Scenarioteam seksueel geweld voor slachtoffers van 18 jaar en ouder en slachtoffers met een verstandelijke beperking. Ketenpartners bespraken in het team complexe casussen en belangrijk element daarbij: men kende elkaar en elkaars aanbod op hulpverlening. Bureau Jeugdzorg was trekker van het scenarioteam. Het team is opgeheven omdat BJZ vanwege bezuinigingen het overleg niet meer mocht voorzitten. Alle deelnemers aan het overleg destijds betreuren het opheffen van het scenarioteam. De gemeente voert door de Raad en het Regionaal College vastgesteld beleid uit met betrekking tot nazorg voor ex-gedetineerden en -zedendelinquenten. Er is een terugkeerscenario voor veroordeelde pedoseksuelen die vrij komen, waarbij aandacht is voor de maatschappelijke onrust die terugkeer in de straat, de buurt of de stad kan veroorzaken. De geïnterviewde gemeenteambtenaar toonde zich terughoudend over het onderwerp verbetering ketenaanpak seksueel geweld. Niet omdat de gemeente het thema niet belangrijk vindt - dat belang wordt zeker gezien - maar in het licht van de huidige (on)mogelijkheden van de gemeente om het thema op te pakken Knelpunten 1. Over het geheel is er in de diverse instellingen te weinig kennis over seksueel geweld. De registratiecijfers bij het SHG en bij de andere hulpverleningsinstellingen en de politie laten ook weinig seksueel geweld meldingen zien. Er is ook te weinig kennis over de nieuwste ontwikkelingen m.b.t. preventie en aanpak van seksueel geweld bij specifieke doelgroepen als slachtoffers en Utrecht, 29 september 2011 * Naar een betere regionale (keten)aanpak van seksueel geweld 7

11 plegers met een migranten- of vluchtelingenachtergrond, homoseksuele/lesbische slachtoffers en plegers, slachtoffers en plegers met een (licht) verstandelijke handicap, jongens/mannen als slachtoffer, meisjes/vrouwen als pleger. 2. Er is weinig tot geen specifiek aanbod voor allochtone slachtoffers en plegers. Deze vinden ook nog beperkt hun weg naar de hulpverlening. 3. In de praktijk wordt in het eerste contact met een cliënt (nog) niet altijd (door)gevraagd naar eventuele seksueel geweldervaringen. Ook al staat de vraag op een intakeformulier, dan nog is het afhankelijk van de individuele medewerker of ernaar gevraagd wordt als de cliënt niet zelf het onderwerp aansnijdt. Er lijkt soms sprake te zijn van handelingsverlegenheid van de hulpverlener. 4. De uitwisseling van informatie en kennis tussen instellingen en tussen verschillende afdelingen van eenzelfde instelling is niet optimaal. 5. Er zijn aanzetten tot een ketenaanpak, maar men kent elkaar en elkaars aanbod (nog) niet goed genoeg en de samenwerking is (nog) niet optimaal. Op de websites van de diverse instellingen is onder het kopje seksueel geweld zeer weinig informatie te vinden, soms is zelfs het woord niet te vinden. 6. Er zijn lacunes in het hulpaanbod, zoals te weinig aanbod voor de onder 1 genoemde specifieke groepen en te weinig laagdrempelig aanbod zoals lotgenotenhulp. 7. Er is grote behoefte aan een soort scenarioteam waarbij één van de instellingen de coördinatie verzorgt en de bevoegdheden heeft knopen door te hakken. 8. Financiën, of liever het tekort daaraan, speelt een grote rol: wachtlijsten, verschillende financieringsstromen voor verschillende vormen van hulp die de samenwerking tussen instellingen bemoeilijken, concurrentie tussen aanbieders die eigenlijk goed zouden moeten samenwerken, de krimp van met name het gemeentebudget Sterke punten 1. Alle geïnterviewden hebben basiskennis van seksueel geweld en vinden dat dit probleem meer aandacht nodig heeft dan het nu krijgt. Dit geldt voor politie, hulpverlening en de gemeente Eindhoven alsmede de regiogemeenten. Er zijn ook genoeg mensen die zich daarvoor willen inzetten. 2. De verschillende organisaties die gezamenlijk de ketenaanpak zouden moeten uitvoeren, doen elk op zich al wel het een ander, soms zelfs véél, op het terrein van preventie en aanpak van seksueel geweld. Hierop kan voortgebouwd worden. 3. Er is op diverse onderdelen van seksueel geweld (zoals jeugdprostitutie), voor diverse doelgroepen (zoals jongeren, RAAK aanpak), al sprake van structurele samenwerking en afstemming tussen organisaties. Voorbeelden daarvan zijn: de intervisie m.b.t. relationeel geweld onder jongeren in het Veiligheidshuis en de aandacht voor preventie en hulpverlening m.b.t. relationeel geweld onder jongeren; het structurele overleg tussen BJZ en de zorgcoördinatoren jeugdprostitutie, risicomeiden en loverboys; de samenwerking tussen politie en BJZ/AMK en MEE; de samenwerking tussen GGzE en verschillende andere hulpverleningsinstellingen. Utrecht, 29 september 2011 * Naar een betere regionale (keten)aanpak van seksueel geweld 8

12 2.2 Regio Utrecht Cijfers Politieregio Utrecht Seksuele misdrijven Aanranding Verkrachting Schennis der eerbaarheid Ontucht met minderjarige (Kinder)pornografie Incest Overige seksuele misdrijven Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag/Heerlen In het district Utrecht daalde het aantal geregistreerde geweldsmisdrijven in 2010 naar aangiften (dat is -19%). Het aantal geregistreerde zedenmisdrijven daalde met 20%. De registratiecijfers van het Steunpunt Huiselijk Geweld (uit de gemeentelijke registratiecijfers): 4% van de aanmeldingen huiselijk geweld betreft uitsluitend seksueel geweld (2009); 3% van de aanmeldingen huiselijk geweld betreft uitsluitend seksueel geweld (2010); 32% van alle huiselijk geweld betreft onder andere seksueel geweld (2009). In de maand augustus 2010 gaf 7% van de bellers zelf aan dat seksueel geweld het grootste probleem was waarvoor men bij het steunpunt aanklopte Preventie en signalering Voor kinderen en jongeren zijn er diverse initiatieven ter preventie of vroegtijdige signalering van seksueel misbruik. Met name de GG&GD speelt hierin een rol. Op alle basisscholen draaien weerbaarheidsprogramma s gebaseerd op het Marietje Kessels Project en het project Lentekriebels, over seksualiteit en relaties. Het programma Sense van de GG&GD maakt voor jongeren seksualiteit en ongewenste seksuele ervaringen bespreekbaar, via onder andere lesprogramma s en een website. Sense biedt ook hulp via chatten en een spreekuur op de Universiteit/De Uithof. Utrecht, 29 september 2011 * Naar een betere regionale (keten)aanpak van seksueel geweld 9

13 Professionals vinden richtlijnen voor het signaleren en aanpakken van (seksuele) kindermishandeling op Meldingen over kindermishandeling worden onderzocht door het AMK. Andere meldingen over kinderen worden onderzocht door de Jeugdadviesteams (JAT s) in de wijken. De Zorgadviesteams (ZAT s) op scholen signaleren en melden steeds beter, vinden de respondenten, en via het Bureau Jeugdzorg (BJZ) in de ZAT s komen verwijzingen beter tot stand. Alle ziekenhuizen in de regio hebben een protocol (seksuele) kindermishandeling, genaamd Van Top Teen, dat onder andere voorschrijft dat alle kinderen tot 6 jaar die op de afdeling Spoedeisende Hulp komen (jaarlijks zo n 6000), geheel worden uitgekleed en gescreend op blessures en littekens. Pretty Woman (Stichting Stade) richt zich op voorlichting en preventie van misbruikrelaties onder jongeren (als o.a. in loverboy relaties). Zij biedt daarnaast individuele en groepshulpverlening aan meiden en jonge vrouwen. Wat betreft volwassen cliënten zijn er nauwelijks gerichte preventie activiteiten. De afdeling Indigo van Altrecht is er voor jong en oud. Men vraagt in de intake standaard naar seksueel geweldervaringen en signaleert geregeld dergelijke ervaringen bij cliënten. Indigo biedt (ook via internet) kortdurende behandelingen, voorlichting en cursussen. Vieja-vrouwenopvang heeft in de intake een vraag opgenomen naar eventuele seksueel geweldervaringen. Hoeveel cliënten seksueel geweldervaringen melden, is echter niet goed te zeggen omdat er niet altijd goed geregistreerd wordt. De geïnterviewde medewerkster schat in dat het merendeel van de opgenomen vrouwen naast fysieke en psychische mishandelingervaringen ook seksueel geweldervaringen heeft. Vieja-vrouwenopvang heeft een signalerende taak als seksueel geweldervaringen een verstorende invloed heeft op het leven van de cliënt. In dat geval moet de cliënt verwezen worden naar de GGZ voor begeleiding of behandeling. Dat seksueel geweld een mogelijk aspect van huiselijk geweld kan zijn, zijn hulpverleners bij Viejavrouwenopvang en Vieja-ASHG Stad en regio Utrecht zich overwegend wel bewust volgens de geïnterviewde medewerkers. Zij konden echter niet garanderen dat in de intake standaard naar seksueel geweld wordt gevraagd. Ook bestaat er twijfel bij hen of, als er wel naar gevraagd wordt, er ook op doorgevraagd wordt. Een aantal van de geïnterviewden in Utrecht vermoedde dat de expertise bij veel (nieuwe) medewerkers in hulpinstellingen op signalering en bespreekbaar maken van seksueel geweld niet voldoende is of zelfs ontbreekt. Wellicht spelen eigen taboes of ervaringen een rol, dachten enkele respondenten. Of handelingsverlegenheid, dachten anderen: "Wat moet ik er vervolgens mee doen? Naar wie kan ik verwijzen?" Sommigen meldden dat er de laatste 10 jaar geen (bij)scholing meer op het onderwerp seksueel geweld plaatsvond, vaak uit geldgebrek. De neiging om snel te verwijzen bij seksueel geweld ligt op de loer. Men dacht echter dat veel van de verwijsmogelijkheden niet bekend zijn bij hun intakers Hulpverlening Het Landelijk Psychotraumacentrum voor Kinderen en Jongeren van UMC Utrecht, locatie Wilhelmina Kinderziekenhuis, biedt begeleiding aan jonge slachtoffers (tot 25 jaar) van eenmalig seksueel geweld via individuele en groepsbegeleiding. In het STEPS-programma krijgen jongeren en hun ouders begeleiding. Dit aanbod is laagdrempelig. Men kan zich zelf aanmelden. Er is geen indicatie nodig. Het aanbod voorziet in een behoefte, vinden de geïnterviewde medewerkers. Er zijn wekelijks twee of drie aanmeldingen, gezien het landelijke werkgebied ook van buiten Utrecht. Utrecht, 29 september 2011 * Naar een betere regionale (keten)aanpak van seksueel geweld 10

14 Het Psychotraumacentrum overweegt de inrichting van een speciaal centrum waar slachtoffers van seksueel geweld alle noodzakelijke medische, juridische en psychosociale hulp, informatie en (forensisch) onderzoek onder één dak vinden. Kinderen en jongeren met een trauma na langdurig seksueel misbruik, kunnen terecht bij Altrecht- Jeugd voor individuele, groeps- en systeemgerichte begeleiding. Hiervoor is een verwijzing nodig van de huisarts of een indicatie van Bureau Jeugdzorg. Met indicering van BJZ is een aantal groepen toegankelijk bij De Rading CLAS: de kindergroep, de meidengroep, de moedergroep en de oudergroep. Tot de zomer draaiden er een kindergroep en een meidengroep. Na de zomervakantie start waarschijnlijk ook een moedergroep. Voor volwassen slachtoffers biedt Altrecht traumabehandeling. Het Policentrum Angst- en Stemmingsstoornissen - Top Referente Zorg heeft naast een individueel aanbod ook een groepsaanbod waar cliënten met misbruikervaring in het verleden terecht kunnen. Het groepsaanbod omvat onder andere de cursus 'Gevolgen seksueel geweld' en de 'Incestverwerkingsgroep'. De Rading CLAS biedt groepshulpverlening aan in de vorm van een kindergroep, meidengroep, moedergroep en oudergroep. De minimale groepsgrootte is vier personen. Tot de zomer draaiden er een kindergroep en een meidengroep. Na de zomervakantie start waarschijnlijk ook een moedergroep. Aanmeldingen verlopen via Bureau Jeugdzorg en de Stichting Gereformeerde Jeugdzorg (SGJ). Binnen de Vieja-vrouwenopvang is geen expliciete aandacht voor seksueel geweld in hun (groeps)aanbod, behalve als het gaat om slachtoffers van mensenhandel die zijn gedwongen tot prostitutie. Vrouwen die eenmalig seksueel geweld hebben meegemaakt en vrouwen die in hun jeugd langdurig zijn misbruikt, komen niet of nauwelijks vanwege die ervaring bij de vrouwenopvang terecht. Pretty Woman (Stichting Stade) biedt laagdrempelige individuele en groepshulpverlening aan meiden en jonge vrouwen, die slachtoffer zijn (of dreigen te worden) van loverboys. Fiom Utrecht (Stichting Stade) biedt gespecialiseerd maatschappelijk werk op het gebied van seksueel geweld, zowel na o.a. aanranding en verkrachting als na incest en gedwongen prostitutie (voor vrouwen ouder dan 23 jaar). In het verleden had het Fiom groepen voor slachtoffers van seksueel geweld, tegenwoordig alleen een verwerkingsgroep voor slachtoffers van relationeel geweld, waarin seksueel geweld aan de orde komt. Het eertijds goed aangeschreven groepsaanbod van het AMW voor slachtoffers van seksueel geweld is verdwenen sinds de gemeente heeft gekozen voor wijkgericht maatschappelijk werk, onderverdeeld in drie welzijnsorganisaties - Portes, Doenja en Cumulus. Ook de opgebouwde expertise van de hulpverleners is langzaam maar zeker uit beeld verdwenen. Wel is het zo dat bij Portes alle maatschappelijk werkers een training over seksueel geweld hebben gevolgd, maar er zijn geen specialisten meer. In principe kan men bij het AMW terecht voor individuele begeleiding na (eenmalig) seksueel geweld en voor lichte verwerking van vroeger misbruik. Het AMW profileert zich niet op hulp na seksueel geweld. Licht verstandelijke beperkte slachtoffers worden door veel instellingen verwezen naar MEE, hoewel deze geen traumabehandeling biedt. MEE biedt wel trajectbegeleiding en groepshulpverlening waarin seksueel geweld aan de orde kan komen. Lijn5 (hulpverlening aan kinderen, jongeren en jongvolwassenen met een licht verstandelijke beperking) in Maartensdijk werd meerdere keren genoemd als verwijsadres voor deze groep. De antroposofische Zonnehuizen in Zeist werden genoemd als aanbieder van ambulante en intramurale zorg, alsmede van therapeutische hulp aan slachtoffers van seksueel geweld. Ook het christelijk tehuis Timon in Zeist heeft een ambulant aanbod voor slachtoffers van seksueel geweld. Behandelcentrum Wier (Altrecht) biedt ambulante en Utrecht, 29 september 2011 * Naar een betere regionale (keten)aanpak van seksueel geweld 11

15 intramurale begeleiding aan zowel slachtoffers als plegers van seksueel misbruik met een licht verstandelijke beperking. De meeste geïnterviewden denken dat de cliënten na verwijzing wel goede hulp ontvangen, hoewel men dat niet goed kan beoordelen omdat terugkoppeling na een verwijzing vaker niet dan wel gebeurt. Een enkeling die wel contact met (een deel van) verwezen cliënten is blijven houden, signaleert dat het aanbod vaak niet helemaal aansluit bij de hulpvraag. De hulpverlener heeft soms te weinig oog voor de actuele situatie en legt het accent te veel op trauma s uit het verleden of heeft, andersom, alleen aandacht voor het hier en nu. Het is volgens verschillende geïnterviewden nog steeds mogelijk dat een cliënt een heel hulpverleningstraject doorloopt zonder dat haar of zijn seksueel geweldervaring aan bod komt. Allochtone slachtoffers kloppen niet of nauwelijks aan bij de reguliere hulpverlening. Het Landelijk Psychotraumacentrum voor Kinderen en Jongeren pleegde projectmatig extra inspanningen om meer Turkse en Marokkaanse slachtoffers toe te leiden naar hun STEPS-aanbod, maar dit leidde nauwelijks tot meer aanmeldingen. Algemeen bestaat bij de geïnterviewden de indruk dat het taboe en het risico om over seksueel geweld te praten onder allochtonen groter is dan onder autochtonen en dat het taboe op seksueel geweld groter is dan het taboe op huiselijk (fysiek en psychisch) geweld. NOAGG, een onderdeel van Altrecht, is een afdeling die zich speciaal op Turkse en Marokkaanse cliënten met psychische klachten richt. Het is niet bekend hoeveel slachtoffers van seksueel geweld zich hier melden. Mannelijke slachtoffers kloppen niet of nauwelijks aan voor hulp bij de instellingen. Zij kunnen wel terecht bij het Fiom voor een individueel of systeemgericht aanbod. In de Vieja-mannenopvang zijn plekken beschikbaar voor slachtoffers van mensenhandel. Hier wordt echter niet bij slachtoffers van gedwongen prostitutie systematisch het seksueel geweldaspect behandeld naast het probleem van exploitatie Infrastructuur/ketensamenwerking Er is in Utrecht een goede infrastructuur voor de aanpak van huiselijk geweld. Vieja-ASHG Stad en regio Utrecht is voorzitter van het Districtsoverleg Huiselijk Geweld (DOHG), waarin instellingen de aanpak van casussen bespreken. Aansluitend bespreken Politie, OM, Reclassering en de voorzitter van het DOHG in het Justitieel Casus Overleg (JCO) alle aangiftes en ambtshalve vervolgingen en bepalen zij de strafrechtelijke afdoening. Daarnaast is er het Aandachtsfunctionarissen Overleg Huiselijk Geweld, met Vieja-ASHG Stad en regio Utrecht als voorzitter. De gemeente Utrecht, DMO, is voorzitter van de Klankbordgroep Huiselijk Geweld voor stad en regio, waarin op management- en directieniveau uitwisseling en besluitvorming plaatsvindt. Verder is de gemeente vertegenwoordigd in het Regulier Casusoverleg Mensenhandel en in het Handhavingsprogramma voor zedendelinquenten. In het Veiligheidshuis werken alle betrokken partijen in de veiligheidsketen samen, ook met zorg- en welzijnsorganisaties. Er is (nog) niet veel structurele samenwerking tussen ketenpartners op het punt van preventie en aanpak van seksueel geweld. De samenwerking tussen het Landelijk Psychotraumacentrum voor Kinderen en Jongeren met de SOA-poli en de zedenpolitie, die weer nauw samenwerkt met forensische artsen voor sporenonderzoek, zou je een deelketen kunnen noemen. De zedenpolitie heeft ook een apart protocol voor de samenwerking met MEE en andere instellingen in de gehandicaptenzorg, en daarnaast voor de samenwerking met JOS (Juridische Opvang Seksueel geweld). Op casusniveau is er een directe contactpersoon bij het Openbaar Ministerie. Utrecht, 29 september 2011 * Naar een betere regionale (keten)aanpak van seksueel geweld 12

16 Alle geïnterviewde organisaties beschikken in mindere of meerdere mate over verwijsadressen voor slachtoffers en plegers van seksueel geweld, meldden de respondenten. De meesten hebben wel een lijstje van therapeuten die ze via via kennen en waarmee ze goede ervaringen hebben. Daarmee kunnen ze vaak wachtlijsten omzeilen, zoals bij BJZ en Altrecht GGZ. Wachtlijsten en de onbereikbaarheid van sommige instellingen, zoals het AMW, werden door meerdere geïnterviewden een knelpunt in de verwijzing genoemd. CLAS De Rading werd vaak genoemd als goed bekend staand verwijsadres als het om kinderen gaat. Eén instelling verwijst seksueel misbruikte kinderen regelmatig naar De Geheime Tuin, een particuliere praktijk voor kinder- en jeugdpsychiatrie, die geen wachtlijst heeft. Echter, de meeste organisaties beschikken niet over de complete sociale kaart van Utrecht en omgeving. Het aanbod van het Landelijk Psychotraumacentrum voor jonge slachtoffers van eenmalig seksueel geweld, STEPS, bleek bijvoorbeeld niet bij iedereen bekend te zijn. Alleen het Landelijk Psychotraumacentrum voor Kinderen en Jongeren en Bureau Slachtofferhulp hebben een volgens henzelf vrij compleet overzicht. Zij hebben zelf een sociale kaart gemaakt. Opvallend is dat de meeste geïnterviewden de zedenpolitie en Bureau Slachtofferhulp niet noemden als verwijzer naar hun instelling. En ze verwijzen er zelf ook niet naar. De gemeente Utrecht heeft binnen het Veiligheidprogramma een deelprogramma Geweld waarin onder andere huiselijk geweld en veilige publieke ruimte prioriteiten zijn. Een ander deelprogramma is Ondermijning, waar de aanpak van mensenhandel en gedwongen prostitutie onder valt. Er is een regulier casusoverleg mensenhandel en een handhavingsprogramma. De afdeling Openbare Orde en Veiligheid heeft de regierol bij BIJ (Bestuurlijke Informatie Justitiabelen) inzake het volgen van ex-zedendelinquenten als zij terugkeren in hun wijk. De gemeente is ook voorzitter van het overleg over het Maatschappelijke Onrust Scenario. Mocht er een grote (zeden)zaak aan het licht komen, dan biedt de GG&GD psychosociale hulp, vanuit haar protocol Psychosociale Hulp bij Incidenten en Ingrijpende Gebeurtenissen. Zo nodig verzorgt deze organisatie ook voorlichtingsbijeenkomsten, ondersteuning voor kinderen en ouders, en ondersteuning voor betrokken professionals Knelpunten 1. De registratiecijfers van het SHG m.b.t. seksueel geweld zijn betrekkelijk laag. De waarschijnlijkste verklaring is dat er niet systematisch gevraagd wordt naar eventuele seksueel geweldervaringen. Uit recent onderzoek blijkt dat van de huiselijk geweldslachtoffers er in 8 % sprake is van seksueel geweld (Dijk, Veen & Cox, 2010). 2. Cliënten én professionals/verwijzers weten niet welke instelling wat voor hulp biedt en instellingen zijn daar ook niet allemaal duidelijk over. Zo vermeldt de website van het Steunpunt Huiselijk Geweld bijvoorbeeld niets over seksueel geweld. De website van de ene AMW-instelling bevat wel informatie over seksueel geweld, die van de andere niet. De website van Altrecht is er voor professionals en cliënten, maar verwijzers en cliënten zullen niets vinden als ze zoeken naar concreet hulpaanbod na seksueel geweld. Terwijl dat aanbod er wel is. 3. De neiging om bij seksueel geweld te snel door te verwijzen lijkt groot. Er is bij veel intakers en hulpverleners een gebrek aan deskundigheid om over seksualiteit en seksueel geweld te praten. De indruk bestaat ook dat er vaak niet naar seksueel geweldervaringen wordt gevraagd, en dat er, als er wel naar gevraagd wordt, niet of onvoldoende wordt doorgevraagd. Vanuit het RAAK-project is geconstateerd dat professionals die met gezinnen werken, vaak grote handelingsverlegenheid hebben en weinig gespreksvaardigheden om hun zorgen over bijvoorbeeld de seksuele ontwikkeling van de kinderen met de ouders te bespreken. Utrecht, 29 september 2011 * Naar een betere regionale (keten)aanpak van seksueel geweld 13

17 4. Er zijn lacunes in het hulpaanbod. Zo zijn er nauwelijks lotgenotengroepen meer voor volwassen slachtoffers, zoals die er voorheen wel waren bij het AMW en de Fiom. Een laagdrempelig aanbod voor slachtoffers van seksuele kindermishandeling door familie ontbreekt. Omdat mannen en jongens als slachtoffer nog nauwelijks in beeld zijn bij de hulpverlening, wordt er ook nauwelijks een specifiek passend (groeps)aanbod ontwikkeld. Ditzelfde geldt voor mensen met een migranten- of vluchtelingenachtergrond, die na seksueel geweld niet of nauwelijks hulp vragen bij professionele instellingen. 5. Indicering en protocollering maakt de drempels voor cliënten hoger, ze moeten meer in regels en procedures passen. Praktische samenwerking op casusniveau is ook lastiger te organiseren door strengere regels rond privacy en beroepsgeheim. 6. Er is (nog) niet veel structurele samenwerking tussen ketenpartners op het punt van preventie en aanpak van seksueel geweld. Gevolg is dat men elkaar en elkaars aanbod niet of minder goed kent, waardoor verwijzingen niet goed tot stand komen. Slachtoffers krijgen daardoor niet altijd de juiste hulp die ze nodig hebben. 7. De financiering van de hulpverlening levert veel knelpunten op. Zo is voor het aanbod van CLAS indicering vanuit het BJZ nodig. Daarbij is het kind de aangemelde cliënt waarvoor de vergoeding geldt. Contacten met ouders zijn hierin bijna niet verdisconteerd, zodat er weinig mogelijkheden zijn om vanuit de systeembenadering ook de andere gezinsleden begeleiding te bieden. Wat niet wil zeggen dat CLAS geen contacten heeft met ouders en andere gezins- of familieleden, want het CLAS-aanbod is juist gericht op versterking van contacten en het herstellen van vertrouwen. Als een AMW-cliënt naar een groepsaanbod gaat bij het AMW in een andere wijk, betekent dit een contact minder te registreren en daardoor minder inkomsten. Spreekuren in de wijk van GGZpsychologen en SPV-ers zijn een welkome aanvulling op het aanbod, maar werken tegelijkertijd ook concurrerend naar het AMW. Ieder moet de eigen marktpositie verdedigen, waardoor het kan voorkomen dat men niet verwijst waar dit wel gewenst is. Steeds meer deskundige hulpverleners lijken een eigen praktijk te starten, waardoor het aanbod toeneemt, maar daardoor ook de concurrentie en de versnippering Sterke punten 1. Alle respondenten van de quickscan hebben kennis van de problematiek van seksueel geweld en onderschrijven dat dit hoger op de agenda moet in de verschillende overleggen rond huiselijk geweld, én in hun eigen instelling. 2. Er is in Utrecht een goede infrastructuur voor de aanpak van huiselijk geweld. Daarop kan voortgebouwd worden. Vieja-ASHG Stad en regio Utrecht vervult hierin een belangrijke rol. Ook de gemeente is vertegenwoordigd in verschillende overleggen. 3. De verschillende organisaties die gezamenlijk de ketenaanpak zouden moeten uitvoeren, doen elk op zich al wel het een en ander, soms zelfs veel, op het terrein van preventie en aanpak van seksueel geweld. Hierop kan voortgebouwd worden. Voorbeelden: GG&GD; WKZ, Altrecht Jeugd en Volwassenen, en wat betreft plegers kunnen we De Waag noemen. 4. Er is bij het gemeentebestuur van Utrecht draagvlak voor verbetering van de ketenaanpak seksueel geweld, zij het dat daarvoor momenteel weinig of geen financiële middelen beschikbaar zijn. 2.3 Aanvullende bovenregionale informatie Naast ketenpartners uit de regio s Eindhoven en Utrecht zijn ook drie landelijke organisaties geïnterviewd: de cliëntenorganisatie VSK, Korrelatie en Slachtofferhulp Nederland. Aan hen is gevraagd een landelijk beeld te schetsen van de knelpunten in de ketenaanpak seksueel geweld, en zo Utrecht, 29 september 2011 * Naar een betere regionale (keten)aanpak van seksueel geweld 14

18 mogelijk ook een beeld van de beide pilotregio s te geven. Alle drie gaven aan weinig zicht te hebben op specifieke regio s. De landelijke situatie schetsten zij aldus: Als cliënt is het niet duidelijk waar je terecht kunt met je seksueel geweldprobleem. Een laagdrempelig loket ontbreekt. Het signaleren en bespreken van seksueel geweld dat net gebeurd is, of lang geleden, schiet overal nog tekort. Er zijn onvoldoende ervaren hulpverleners. Verwijzers zijn vaak niet goed op de hoogte van het aanbod. Het hulpaanbod is heel verschillend per regio. Afhankelijk van waar je woont als cliënt zijn de mogelijkheden ruim of minder ruim. Overal zijn er lacunes in het hulpaanbod. Zeker voor plegers en mensen die willen voorkomen dat ze pleger worden, is er te weinig ontwikkeld. Allochtone slachtoffers en plegers worden niet of nauwelijks bereikt. Overleg, afstemming en samenwerking tussen ketenpartners kan en moet beter. Utrecht, 29 september 2011 * Naar een betere regionale (keten)aanpak van seksueel geweld 15

19 3 Analyse, conclusies en vervolg 3.1 Minder beleidsmatige aandacht voor seksueel geweld Uit de interviews en aanvullend verzamelde informatie komt het beeld naar voren dat anno 2011 zowel op landelijk als op regionaal niveau de beleidsmatige aandacht voor de aanpak van seksueel geweld sterk afgenomen is vergeleken met tien of twintig jaar geleden. Zo timmerde de regio Utrecht in de jaren 80 flink aan de weg met het eerste Samenwerkingsverband Seksueel Geweld in Nederland. De vertegenwoordigers van de organisaties die daarin participeerden kenden elkaar en elkaars aanbod, waardoor de lijnen kort waren voor overleg en verwijzingen. Door de verschuiving van de aandacht naar huiselijk (fysiek) geweld, maar ook door andere beleidsontwikkelingen ging het Samenwerkingsverband ter ziele. Dit was overigens niet alleen in Utrecht het geval, maar was een landelijke tendens. Als een van de oorzaken van de afgenomen aandacht voor seksueel geweld noemen veel geïnterviewden de toegenomen aandacht voor huiselijk geweld, en dan met name voor fysieke mishandeling en verwaarlozing. Die ontwikkeling heeft zeker een rol gespeeld. Ook in de hulpverlening is er sprake van hypes en thema s die elkaar opvolgen en verdringen. Een andere factor is waarschijnlijk de in de afgelopen jaren veranderde visie op categorale (specifieke) en algemene (generieke) hulp geweest. ln de laatste decennia van de twintigste eeuw werd de categorale hulp (Tegen Haar Wil, Fiom) afgebouwd. Algemene voorzieningen als het AMW en de GGZ moesten hulp op maat kunnen gaan bieden, maar konden niet of slechts ten dele voldoen aan die opdracht. Al met al staat seksueel geweld bij de meeste hulpverleners niet meer op het netvlies en is er in de instelling vaak geen specifieke aandacht of aandachtsfunctionaris meer voor. De geïnterviewden realiseerden zich dat terdege, bleek tijdens de gesprekken. Zij gaven aan dat het wenselijk is dat daar verandering in komt. Het bovenstaande gaat niet op voor de gehandicaptensector, de politie en slachtofferhulp. Daar is sinds de jaren 70 / 80 juist meer specifieke aandacht voor seksueel geweld/zedenzaken gekomen. Dit zijn bij uitstek de sectoren die, vanaf de jaren '70, direct geconfronteerd worden met seksueel geweld en met slachtoffers (of hun ouders) die eisen stellen aan de gehandicaptenzorginstelling, de politie en slachtofferhulp. 3.2 Minder deskundigheid in de instellingen De afname in beleidsmatige aandacht is gepaard gegaan met een afname in deskundigheid en een afname in oog hebben voor mogelijk seksueel geweld en met een afname in hulpaanbod en vormen van overleg/afstemming/samenwerking. Bijna overal zijn de aandachtsfunctionarissen seksueel geweld verdwenen. Die zorgden ervoor dat seksueel geweld op de agenda bleef staan bij de instellingen, dat er aan deskundigheidsbevordering werd gedaan, dat er aandacht werd besteed aan vernieuwing van het hulpaanbod, dat het hulpaanbod in het voorlichtings- en PR-beleid werd meegenomen, dat de ontwikkelingen in aanpakken werden gevolgd en doorgegeven, dat er afgestemd en samengewerkt werd met andere ketenpartners. 3.3 Consequenties van de afname in beleidsmatige aandacht en deskundigheid Waarom is het erg dat de aandacht voor seksueel geweld weggezakt is bij beleidsmakers, instellingen en hulpverleners?: Utrecht, 29 september 2011 * Naar een betere regionale (keten)aanpak van seksueel geweld 16