Jaarverslag. Jaarverslag. Stichting. Het Noordbrabants Landschap. natuur dichtbij huis

Transcriptie

1 Jaarverslag 09 Jaarverslag 09 Stichting Het Noordbrabants Landschap natuur dichtbij huis 1

2 Stichting Het Noordbrabants Landschap Natuurbehoud met het Brabants Landschap Elke provincie heeft een organisatie die zich richt op aankoop en beheer van natuurgebieden in die provincie. In Noord-Brabant is dat het Brabants Landschap. De twaalf Provinciale Landschappen werken samen in de stichting Unie van Provinciale Landschappen (De 12Landschappen). De afzonderlijke en zelfstandige Landschappen hebben allemaal hetzelfde doel: behoud, beheer en ontwikkeling van de natuur. De twaalf Landschappen hebben samen ruim ha natuurterrein in eigendom en beheer. Tevens is het Brabants Landschap via het Coördinatiepunt Landschapsbeheer aangesloten bij Landschapsbeheer Nederland, waarin de provinciale organisaties voor landschapsbeheer samenwerken. Sinds 1932 strijdt het Brabants Landschap voor het behoud van natuur- en landschapsschoon in de Provincie Noord-Brabant. Ruim gezinnen steunen het Brabants Landschap daarbij. Het Brabants Landschap heeft nu ruim ha natuurterrein in eigendom. Deze natuurterreinen worden aangekocht met subsidie van Rijk en Provincie en worden op basis van zorgvuldig opgestelde beheers- en inrichtingsplannen beheerd en ontwikkeld. Daarnaast onderneemt het Brabants Landschap tal van activiteiten om begrip te kweken voor het behoud van een typisch Brabantse natuur. Het Brabants Landschap tracht dit doel te bereiken door middel van het uitgeven van voorlichtingsfolders, lesbrieven, natuurtijdschriften en door het voeren van acties voor het behoud van bedreigde planten, dieren en landschappen. Tevens worden wandelroutes uitgezet en excursies georganiseerd. Brabants Landschap geeft ook voorlichting over aanleg en beheer van kleine landschapselementen zoals houtwallen, erfbeplantingen, houtsingels, natuurvriendelijke oevers en kikkerpoelen. De aanleg hiervan kan in het kader van de provinciale Beleidsregel subsidie natuur en landschap, waarvan de uitvoering (middels mandatering) is ondergebracht bij het Brabants Landschap, eveneens financieel worden ondersteund. Ook voert het Brabants Landschap enkele regelingen voor agrarisch landschapsbeheer uit. Voorts coördineert het Brabants Landschap het vrijwillig landschapsbeheer en het vrijwillige soortenbeheer (weide- en akkervogels en uilen) in de Provincie Noord-Brabant. Het Brabants Landschap werkt samen met vele organisaties. Eén van de belangrijkste is de Nationale Postcode Loterij. In ontvingen de twaalf provinciale Landschappen gezamenlijk een bedrag van 11,2 miljoen euro uit de netto-opbrengst van de loterij. Het is dus een belangrijke bron van inkomsten voor de twaalf provinciale Landschappen en het samenwerkingsverband De12Landschappen. Ook Landschapsbeheer Nederland, het samenwerkingsverband van de provinciale stichtingen Landschapsbeheer ontving een aanzienlijke bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. In heeft het Brabants Landschap in totaal een bedrag van euro ontvangen. In werd 256 miljoen euro uitgekeerd aan 75 goede doelen op het gebied van mensenrechten, ontwikkelingssamenwerking en natuur-, landschap- en milieubescherming. Dankzij de bijdragen van de Nationale Postcode Loterij is het Brabants Landschap in staat projecten op te starten die anders nooit gerealiseerd zouden worden. 2

3 Jaarverslag 09 Stichting Het Noordbrabants Landschap Statutair gevestigd te s-hertogenbosch Stichting Het Noordbrabants Landschap (Brabants Landschap) Landgoed Nemerlaer, Haaren Correspondentie-adres: Postbus 80, 5076 ZH Haaren Telefoon: Website: mei 2010 natuur dichtbij huis Brabants Landschap Brabants Landschap heeft het keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving voor verantwoorde fondsenwerving en -besteding.

4 Inhoud Inleiding 3 1 Kernactiviteiten terreinbeheer Inleiding Aankoop Beheerplanning Beheer Inrichtingsprojecten Inventarisatie en monitoring 15 2 Kernactiviteiten landschapsbeheer Inleiding Uitvoering provinciale Beleidsregel subsidie natuur en landschap Gebiedsgerichte projecten agrarisch natuur- en landschapsbeheer Uitvoeringsprojecten soortenbeheer Cultuurhistorie en archeologie Vrijwillig landschapsbeheer Groenloket 23 3 Draagvlakvergroting Voorlichting Fondsenwerving Samenwerking Beleid en beleidsbeïnvloeding 29 4 Organisatie Bestuur Personeel Leden Algemeen Bestuur Relevante nevenfuncties Personeelsbezetting 36 5 Bijlagen Specificatie Natuurterreinen Overzicht projecten Overzicht monitoring Verantwoordingsverklaring CBF 40 6 Financieel jaarverslag 42 Samengevoegde balans 43 Samengevoegde staat van baten en lasten 44 Toelichting 45 Accountantsverklaring 63 Begroting

5 Inleiding 09 Van de nood een deugd maken Voor u ligt het 77ste jaarverslag van het Brabants Landschap. Het jaar is in vele opzichten een belangrijk jaar geweest. In het eerste kwartaal stond Nederland midden in de crisis en werd voor iedereen voelbaar wat de negatieve kanten van globalisering zijn. Wat deskundigen op het gebied van natuur en milieu al jaren geroepen hebben, werd nu ook op economische wereldschaal voelbaar. We zijn onderling afhankelijk: een beslissing genomen aan de ene kant van de wereld kan grote gevolgen hebben voor de rest. Ook Brabants Landschap zal in de toekomst geconfronteerd worden met de bezuinigingen in overheidsland en het is nog maar de vraag of het aankoopvolume van ook in 2010 gehaald zal kunnen worden. Een nog groter probleem is dat de economische crisis het topje vormt van een ijsberg. De ecologische crisis waarvan de economische crisis slechts een symptoom is, is vele malen ernstiger en het stoppen van de aantasting van de natuur zal meer tijd en inzet vragen dan het oplossen van de economische problemen. Brabants Landschap zou echter Brabants Landschap niet zijn als we achter en onder de twee crises niet nieuwe kansen en mogelijkheden zien. Kansen en mogelijkheden om Brabant duurzamer te maken en biodiversiteit ruimte te geven. Kansen om in een tijd van globalisering Brabantse identiteit zichtbaar te maken door de combinatie van natuur- en cultuurhistorie. Nieuwe allianties worden gesmeed, oude partnerschappen worden onderhouden en - indien nodig - nieuw leven ingeblazen. De samenwerking met particulieren, maatschappelijke organisaties en (semi-) overheden heeft tal van beleidsinitiatieven, beheersvormen en promotieactiviteiten opgeleverd. Het Brabants Landschap probeert context gedreven te werken. Dat wil zeggen: oren en ogen goed openhouden, gespitst zijn op kansen en mogelijkheden met een organisatie die lean and mean is en met ondersteuning van tweeduizend (!) vrijwilligers. In het najaar van is er een themavergadering geweest van het algemeen bestuur. In deze vergadering werden de bouwstenen aangedragen voor een nieuwe notitie voorlichting. Juist omdat het Brabants Landschap ook een stichting van en voor de Brabanders wil zijn en blijven. Juist omdat we alle kansen willen benutten om die Brabanders - jong en oud, autochtoon en allochtoon, dorpelingen en stedelingen - kennis te laten maken met de natuur en het belang van natuurbescherming. Veel mensen kijken naar de heid als was het een leeglopende feestzaal met volle asbakken, gebroken glazen en morsige kleedjes. Na ons de zondvloed! Brabants Landschap heeft in het afgelopen jaar echter weer volop nieuwe perspectieven mogen ontdekken in de vele initiatieven die op grote maar ook op kleine schaal genomen zijn. Dat heeft meer van een frisse lentewei in de voorjaarszon! Namens het bestuur, Dr. Frank Petter, secretaris

6 Stichting Het Noordbrabants Landschap 1 Kernactiviteiten terreinbeheer 1.1 Inleiding 1.2 Aankoop Elke provincie heeft een organisatie die zich richt op aankoop en beheer van natuurgebieden in die provincie. In Noord-Brabant is dat het Brabants Landschap. De twaalf Provinciale Landschappen werken samen in de stichting Unie van Provinciale Landschappen (De 12Landschappen). De afzonderlijke en zelfstandige landschappen hebben allemaal hetzelfde doel: behoud, beheer en ontwikkeling van de natuur. Brabants Landschap strijdt al sinds 1932 voor het behoud van natuuren landschapsschoon in Brabant. Brabants Landschap bezit ruim ha natuurterrein. Deze terreinen worden aangekocht met subsidie van Rijk en Provincie. Op basis van zorgvuldig opgestelde beheer- en inrichtingsplannen worden ze vervolgens beheerd en ontwikkeld. Naast behoud, herstel en ontwikkeling van natuur en landschap is de bevordering van recreatie in de vrije natuur één van de kerndoelen van het Brabants Landschap. Het werk van het Brabants Landschap heeft de afgelopen 10 jaar een sterke verbreding doorgemaakt. Naast het beheer van de eigen terreinen heeft het landschapsbeheer en de daarmee samenhangende samenwerking met andere partijen in het landelijk gebied meer accent gekregen. Niettemin blijft de eigendomsverwerving van belangrijke natuurgebieden één van onze centrale doelen. Aankoop maakt niet alleen behoud en ontwikkeling van natuur- en landschapswaarden op de eigen terreinen mogelijk, maar geeft Brabants Landschap ook een sterke positie in het ruimtelijk krachtenveld van de Provincie. Bovendien levert het veel expertise op die wordt ingezet bij de samenwerking met en advisering aan boeren en landeigenaren Verwervingen De beleidsmatige inspanning van Provincie, waterschappen en natuurorganisaties heeft in zijn Projecten Aankopen Beleven 1 Baest-Noord 2 Nestven 2 Uitbreiding Hugterheide 3 4 Fort Altena & Fort Bakkerskil Mattemburgh Enclaves Mortelen/Scheeken Enclave Valkenhorst Uitbreiding Fort Altena

7 Jaarverslag 09 vruchten afgeworpen. Door het Brabants Landschap is een oppervlakte van 417 ha verworven. In totaal heeft Brabants Landschap hiermee ha in eigendom en beheer (zie bijlage 1 voor een specificatie). De belangrijkste aankopen waren landgoed Baest-Noord (108 ha), uitbreiding Hugterheide (181 ha), enclaves Mortelen/Scheeken (64 ha), enclave Landgoed Valkenhorst (6 ha) en uitbreiding Fort Altena (12 ha). De verwerving van Landgoed Baest-Noord betreft bossen en landbouwgronden in het beekdal van de Beerze. Deze zijn aangekocht van het particuliere Landgoed Baest in samenhang met het beekherstelproject van de Beerze ter plaatse. De uitbreiding van Hugterheide is een bosgebied van de gemeente Cranendonk dat aangekocht kon worden in samenhang met een gemeentelijke natuurcompensatieplicht bij het bedrijf Budelco. De verwervingen in de Mortelen/de Scheeken zijn bijzonder daar het hierbij gaat om niet minder dan 23 verschillende aankopen. Deze aankopen werden mogelijk door gericht aankoopbeleid in het kader van de Natte Natuurparel en door een grote inzet van onze eigen medewerkers. De uitbreiding van Fort Altena betreft een bosgebied waar de vorige eigenaar ooit een wegrestaurant had willen ontwikkelen. Ondanks het terughoudende aankoopbeleid van de Provincie voor bestaande natuur, kon Brabants Landschap het toch aankopen omdat het gebeurde in samenwerking met een particuliere koper en het waterschap. De enclave in het landgoed Valkenhorst tenslotte betreft een boomkwekerij midden in het landgoed. Ontwikkelingen In is ook daad een begin gemaakt met het inschakelen van particulieren bij de verwerving van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Een oppervlakte van 75 ha verspreid over de provincie is aangeboden aan particuliere partijen. In 2010 zal blijken in hoeverre er inderdaad zakelijke overeenkomsten met particuliere partijen opgesteld kunnen worden voor een effectieve realisering van de EHS. Het Brabants Land hectares o p p e r v l a k t e ha

8 Stichting Het Noordbrabants Landschap schap is, in samenwerking met het Brabants Particulier Grondbezit (BPG) en de ZLTO, bereid deze daarbij met raad en daad terzijde te staan. Als gevolg van de economische crisis doemen er echter ook donkere wolken op als het gaat om de beschikbaarheid van financiële middelen voor aankoop en inrichting. We moeten er voor de komende jaren vanuit gaan dat het aankoopvolume van niet meer gehaald zal worden. In de loop van 2010 zal blijken hoever de aangekondigde bezuinigingen bij de verwerving van de EHS zullen doorwerken. Ondanks de op handen zijnde bezuinigingen zullen we onze aankoopinspanningen de komende jaren onverminderd voortzetten. De genoemde samenwerking met BPG en ZLTO is hierbij van belang. Het Brabants Landschap laat geen exclusieve rechten gelden op de EHS-realisering. Dit betekent tevens dat er in Brabant geen tegenstellingen tussen partijen zijn op dit punt. Voorts is het van grote betekenis dat het Brabants Landschap de expertise voor grondverwerving in eigen huis heeft. De eigen aankopen zullen weer belangrijker worden ten opzichte van de DLG-doorleveringen. 1.3 Beheerplanning Voor de beheerplannen zijn de thematische beheervisies het uitgangspunt. Deze zijn voorbereid door de Beheercommissie en vastgesteld door het Hoofdbestuur. Voor de terreinen worden de beheerplannen vastgesteld door de Beheercommissie. Het uitgangspunt voor de beheerplanning wordt gevormd door de beheervisies en beheerplannen. Deze worden vastgesteld door de Beheercommissie. De grotere inrichtingsprojecten worden eveneens door de Beheercommissie behandeld. De commissie bestaat uit onafhankelijke deskundigen, bestuursleden en medewerkers van het Brabants Landschap. Zie voor de samenstelling van de commissie het hoofdstuk bestuur. In kwam de beheercommissie 5 keer bijeen, waarbij diverse beheerplannen, projecten en beheerthema s zijn behandeld. In verband met voortgang, keuzes en belangen van andere betrokken partijen wordt de commissie in een vroeg stadium bij projecten betrokken. De adviezen spelen bij de strategische keuzes een belangrijke rol. Hierbij gaat het om fundamentele afwegingen, toetsing van beheervisies en waken voor bedrijfsblindheid. Terreinbezoek vormt een belangrijk onderdeel van de werkzaamheden. De volgende onderwerpen werden besproken en veelal bezocht: beheerplan Zoomland, beheerplan De Vilt, projectevaluatie Riels Laag, inrichtingsplan Natte Natuurparel De Brand, visie Markiezaat-Mattemburgh en notitie faunabeheer. Daarnaast is de Beheercommissie geraadpleegd over een breed scala aan projecten. Actualisatie Beheerplan Zoomland Het oude beheerplan van Zoomland was vastgesteld in Omdat het gebied de nodige ontwikkelingen had doorgemaakt en nieuw beleid was ontwikkeld, is een nieuw beheerplan opgesteld. Zoomland kan worden ingedeeld in vier landschapstypen met de daarbij 6

9 09 Jaarverslag 09 horende specifieke natuurwaarden. Het betreft: landgoedkern met een kenmerkende lanenstructuur en oude landgoedrelicten; natuur van hoge zandgronden met eikenstrubbenbos op stuifzanden, heideterreintjes en gemengde (naald)loofbossen; moerassig mozaïekcomplex met een dynamisch mozaïek van open water, riet- en biezenmoeras, moerasstruweel en vochtige vegetaties; extensief agrarisch landschap met een kleinschalig coulissenlandschap. Verdroging als gevolg van grondwaterwinning is al lange tijd een probleem. Er zijn al wel enkele maatregelen ter verbetering genomen. Het gebied heeft ook een bijzondere paddenstoelenflora en is belangrijk voor diverse holenbroeders en vleermuizen (oude lanen). De commissie is van mening dat het beheerplan goed en gedegen in elkaar zit. Op enkele detailopmerkingen na (aandacht voor enkele specifieke soorten, gewenst nader hydrologisch onderzoek, mogelijkheden van omvorming van slecht bos naar heide) die nog worden verwerkt, wordt het plan dan ook goedgekeurd. Verder wordt geconcludeerd dat het beheerplan goed aansluit op de Natura 2000-doelstellingen. Opstelling Beheerplan De Vilt De Vilt is een oude meanderboog van de Maas die in de laatste periode van de laatste ijstijd langs natuurlijke weg werd afgesneden van de rivier. Deze situatie is uniek voor Noord-Brabant. Na de afsnijding van de Maas ontwikkelde De Vilt zich tot een open veenmoeras. Door instroom van voedselrijk water en daling van de grondwaterstand na 1960 verslechterde de waterkwaliteit in ernstige mate en verbosten de oevers. In en 2010 wordt een grootschalig natuurherstel uitgevoerd. Door het verwijderen van de sliblaag en een deel van het broekbos ontstaan mogelijkheden voor de regeneratie van (hoog)veen en brede rietkragen. Een belangrijk vraagpunt is het toekomstige beheer van het voormalige broekbos. Na het verwijderen van het bos met wortel en kluit zou dit deel zich moeten doorontwikkelen tot een veenmoeras. De vraag is welke beheermaatregelen nodig zijn om een ontwikkeling richting wilgenbroek te voorkomen. Tijdens het veldbezoek spreekt de commissie haar voorkeur uit voor maaien en afvoeren in het najaar. Mogelijk kan het aflaten van water dit beheer vergemakkelijken. De commissie concludeerde tevens dat het toekomstig beheer een belangrijke rol speelt in het wel of niet halen van de doelstellingen en dat het belangrijk is de ontwikkelingen goed te volgen en om daarmee tijdig het beheer te kunnen bijsturen. Projectevaluatie Riels Laag De Beheercommissie heeft de wens geuit om te gaan kijken naar een project dat al langer geleden werd uitgevoerd, om te zien hoe de ontwikkeling is geweest en om de projectdoelstelling te vergelijken met het huidige beeld. Er is voor gekozen om het Riels Laag-Noord te bezoeken, een project dat circa 10 jaar geleden is uitgevoerd. Dit gebied maakt onderdeel uit van Natura 2000-gebied Regte Heide & Riels Laag. In 1999 is een inrichting- en beheervisie opgesteld. Het streefbeeld is een moerassige zone met zeggevegetaties, moerasstruwelen en zwak gebufferde vennetjes die via nat schraalland overgaan in vochtig tot droog structuurrijk grasland. In 2000 is gestart met het ontgraven van circa m 3 deklaag over een oppervlakte van 19,5 ha. Tevens is een deel van het veraarde veen afgegraven. De Leij is bewust gehandhaafd in de huidige loop om het risico van inundaties met voedselrijk water zo laag mogelijk te houden. Door het verondiepen van sloten, het opstuwen van de Leij en het verlagen van het maaiveld zou weer kwel kunnen uittreden in het Riels Laag. Momenteel vindt er een beheer van maaien en afvoeren plaats (deels met een zogenaamde wetlandtrack waarbij de insporing minimaal blijft). Ondanks het feit dat hier weinig vooronderzoek heeft plaatsgevonden naar bijvoorbeeld fosfaatverzadiging, karakteristieken van uittredend water en zaadbank, is hier toch een geslaagd project gerealiseerd. Het gebied herbergt een zeer waardevolle flora en is ook rijk aan vogelsoorten. Met het voortzetten van het huidige beheer is de verwachting dat aan de instandhoudingdoelstellingen van Natura 2000 kan worden voldaan. De commissie is enthousiast over de behaalde natuurresultaten. Inrichtingsplan Natte Natuurparel De Brand Gedurende de afgelopen 10 jaar hebben in en rond De Brand veel ontwikkelingen plaatsgevonden. Belangrijk is met name de start van het project Natte Natuurparel De Brand waarin de hydrologie van het terrein flink zal verbeteren. Inmiddels is het eerste onderdeel hiervan, het graven van de Endekeloop, uitgevoerd. Belangrijke winst zit in het tegengaan van overstro- 7

10 Stichting Het Noordbrabants Landschap mingen met voedselrijk beekwater en het opheffen van grote barrières. In de kern van het gebied wordt de grondwaterstand verhoogd. Via een regelbare stuw in de Zandkantse Leij wordt het mogelijk actief de waterstand in het noordelijk deel te reguleren. Het actief verlagen van de waterstand ten behoeve van maaiwerkzaamheden heeft niet de voorkeur van de commissie. De bijzondere kwaliteiten rechtvaardigen de inzet van speciale maaiapparatuur. Een belangrijk aandachtspunt voor de komende jaren vormt de bosflora. Accumulatie van eikenblad speelt waarschijnlijk een rol in de achteruitgang van karakteristieke en zeldzame soorten. Via het beheer zal hier actief op worden ingespeeld, onder andere door het inbrengen van andere loofsoorten zoals linde. Eikenbos op rabatten heeft ook een cultuurhistorische waarde. Nagegaan zal worden of op bepaalde plaatsen (in De Brand of elders) dit type actief behouden kan worden. Na afronding van het inrichtingsplan Natte Natuurparel De Brand zal een definitief beheerplan worden opgesteld. Hierin wordt ook de spanning tussen integraal beheer en cultuurhistorie nadrukkelijk meegenomen. In het terrein bezocht de commissie het deel tussen Brandse Steeg en de Zandleij. Onder andere de Endekeloop, het eikenbos op rabatten, het uitgevoerde bosrandbeheer, de groeiplaatsen van bospaardenstaart en de Zandleij zijn hierbij bekeken. De commissie deed de suggestie delen van de te dempen Zandleij te beplanten met linde en es. Visie Markiezaat-Mattemburgh Door vertrek van de pachter van de boerderij Hildernisse en de vrijgekomen boerderij Lindonk wordt het wenselijk geacht nieuwe functies voor deze gebouwen te zoeken in samenhang met de villa en oranjerie Mattemburgh en het bezoekerscentrum Kraaijenberg. Naar aanleiding hiervan is aan een stedenbouwkundig bureau opdracht gegeven voor de opstelling van een samenhangende visie ten behoeve van nieuwe functies van de bestaande gebouwen in deze objecten. Deze visie vormt daarmee een bouwsteen voor de later op te stellen planologische onderbouwingen in het kader van de nog te volgen bestemmingsplanprocedures. In het licht hiervan spelen andere aspecten als recreatie, landbouw en natuur in deze visie dan ook een beperkte rol. Deze functies zijn zover uitgewerkt dat een goede afweging en samenhangende functiekeuze voor de gebouwen mogelijk wordt. Ook vanuit exploitatieoogpunt is een goede synergie tussen de economische aspecten van de diverse gebouwen van belang. De commissie vindt het belangrijk het thema natuur in de visie nog verder uit te diepen. Er dient inzichtelijk gemaakt te worden dat de exploitatiekeuzes voor de gebouwen niet leiden tot onevenredige schade aan de natuurkwaliteiten van de gebieden. Bij de keuze voor het landbouwkundig gebruik van de vrijgekomen percelen wordt het belangrijk geacht een bestemming te kiezen 8

11 Jaarverslag 09 die zowel nu als in de toekomst geen zaken blokkeert. De commissie vindt het belangrijk om in gedachte te houden dat we hier te maken hebben met een gebied met unieke abiotische omstandigheden, ook al zijn deze sterk achteruitgegaan Beheer Het gaat bij het beheer om de reguliere onderhoudswerkzaamheden in de natuurterreinen: een kernactiviteit van Brabants Landschap. Voor de verschillende gebieden zijn de doelstellingen en beheermaatregelen vrij gedetailleerd vastgelegd in de beheerplannen. Hieronder wordt in hoofdlijnen het uitgevoerde beheer beschreven. Bos en houtwallen (7.500 ha) Op Zoomland en Buitenlust zijn dunningen uitgevoerd op basis van de overeenkomst met Boswinst. Door deze samenwerking met een bosbouwondernemer en een adviesbureau wordt in een aantal objecten gedurende 5 jaar op een gestructureerde wijze door dunningen gewerkt aan structuurverbetering en verhoging van de natuurwaarden en een aantrekkelijker bos. Voor West-Brabant betreft het alle Brabantse Wal landgoederen met uitzondering van Mattemburgh. Ook in Oost- Brabant werd een grote oppervlakte bos gedund. Het betrof de objecten Groote Slink, Hugterheide, Valkenhorst, Herbertusbossen en Oude Hondsberg. Het ging hierbij om ongeveer 253 ha. Na de sterke daling van de houtprijzen in 2008, bleven de prijzen ook in laag. Hierdoor werden de in de werkplannen begrote houtopbrengsten niet gehaald. In diverse objecten is aandacht besteed aan het verwijderen van Amerikaanse vogelkers (o.a. Vloeiweide en Krabbebosschen). Deze soort heeft een negatieve invloed op de gewenste natuurlijke verjonging van inheemse boomsoorten. In diverse objecten (onder andere Pompveld, Mortelen en De Brand) werden kleine delen hakhout teruggezet. Bij de instandhouding van dit areaal hakhout worden veel particulieren ingeschakeld. Op enkele landgoederen is aandacht besteed aan het beheer en herstel van de historische structuren. Op diverse Vughtse landgoederen zijn stinzeplanten geplant, parkbomen verjongd, parkgazons gemaaid en het maaisel afgevoerd en minder gewenste bomen geveld. Op het Pompveld werd met de inschakeling van derden een flinke oppervlakte griend gehakt. In opdracht van Brabants Landschap heeft een gespecialiseerd bureau het lanenbestand op Landgoed Heeswijk beoordeeld met als doelstelling het duurzaam in stand houden van de historische laanstructuren. De lanen op het landgoed zijn mede door het patroon (4 rijen) en de hoge leeftijd cultuurhistorisch van belang. Er zijn boorkernen genomen van enkele bomen en er is een jaarringanalyse uitgevoerd. Een boom uit de hoofdtoegangslaan bleek rond 1839 te zijn geplant en had 170 groeiringen. De jongste laan dateert uit De kwaliteit blijkt in het algemeen nog redelijk tot goed. Hierdoor worden grootschalige verjongingsingrepen nog niet noodzake- 9

12 Stichting Het Noordbrabants Landschap lijk geacht. In de rapportage zijn belangrijke herstel- en beheeradviezen uitgeschreven. In de komende jaren zullen de voorgestelde maatregelen worden uitgevoerd. In veel objecten worden jaarlijks grote aantallen knotwilgen geknot. Vrijwilligersgroepen spelen hierbij een heel belangrijke rol. Met name in de kleinschalige cultuurlandschappen (bijvoorbeeld Mortelen, Scheeken, Dommeldal, Nuenens Broek en Pompveld) zijn knotwilgen kenmerkende bomen met grote landschappelijke waarde. Voor de steenuil vormen dit tevens goede broedlocaties. In Midden-Brabant is de populier een karakteristieke boomsoort met een hoge cultuurhistorische en landschappelijke betekenis. Brabants Landschap besteedt in diverse objecten aandacht aan het behoud en herstel van de populier in kavelgrensbeplantingen. In zijn ruim 200 populieren als nieuwe kavelgrens geplant in de Mortelen en de Scheeken. Heide (1.100 ha) Het beheer van de heideterreinen richt zich op behoud van het open karakter en verdere ontwikkeling van open en rijk gestructureerde droge en natte heidevegetaties. In enkele heideterreinen vindt extensieve seizoenof jaarrondbegrazing met runderen en paarden plaats. Ook hier blijven aanvullende, kleinschalige werkzaamheden noodzakelijk, met name kleinschalige plag- en maaiwerkzaamheden. Het plaggen van vergraste delen wordt mogelijk gemaakt door gebruik te maken van de subsidieregeling OBN natuur. In bleven de plagwerkzaamheden door de beperkte financiële middelen van de OBNregeling beperkt tot een geringe oppervlakte. In diverse objecten hebben vrijwilligers(groepen) zich weer ingezet voor het open houden van de heide door het afzetten van jonge grove dennen en berken. Tevens is kleinschalig geplagd. Dergelijke kleinschalige beheerwerkzaamheden zijn van grote waarde voor het behoud en de ontwikkeling van karakteristieke planten- en diersoorten (onder andere klokjesgentiaan, heidekartelblad en levendbarende hagedis). Grasland (6.300 ha) De graslanden binnen de objecten worden aangemerkt en beheerd als natuurterrein. Het beheer is omvangrijk en divers. Voor de recent verworven cultuurgronden zijn de natuurkwaliteiten veelal nog gering en is een verschralingsbeheer in combinatie met een specifieke inrichting noodzakelijk. Het overgrote deel van de graslanden wordt beheerd door middel van seizoensbeweiding en inschaarovereenkomsten met agrariërs. Door deze samenwerking met individuele agrariërs kan op een goede wijze invulling gegeven worden aan de realisering van de natuurbeheertypen droog en vochtig bloemrijk grasland (Subsidiestelsel Natuur en Landschap). In totaal gaat het hierbij om ruim 370 inschaarovereenkomsten met agrariërs en meer dan 4000 stuks jongvee. Om deze inscharing in goede banen te leiden wordt jaarlijks vele 10

13 Jaarverslag 09 kilometers veeraster onderhouden. Op nieuw verworven gronden in diverse objecten worden nieuwe rasters aangebracht, waarvoor zoveel mogelijk inrichtingssubsidies worden aangevraagd in het kader van het Subsidiestelsel Natuur en Landschap. Voor een geringe oppervlakte grasland met een goede abiotische uitgangssituatie en duurzaam gericht beheer is de ontwikkeling richting nat of droog schraalland mogelijk. Hiervoor is veelal een aangepast (maai)beheer of een specifieke inrichting (afvoer van de fosfaatrijke bovenlaag) noodzakelijk. Voor de echte schaalgraslanden wordt maaibeheer toegepast en soms wordt overgegaan tot twee keer maaien per jaar. Hier staat de ontwikkeling van de botanische kwaliteit centraal. De belangrijkste objecten met schraallanden zijn Nuenens Broek/Breugelse Beemden, Mortelen, Nemerlaer, Groote Beerze en Herbertusbossen. In totaal is in ruim 35 ha, verdeeld over diverse objecten, met een zogenaamde wetlandtrack gemaaid en afgevoerd. In enkele grotere objecten worden delen door jaarrondbegrazing met runderen en/of paarden beheerd. Voorbeelden hiervan zijn Pannenhoef (IJslandse paarden), Keent (Schotse Hooglanders), Kraaijenbergse Plassen (Galloways en Exmoor ponys) en Mortelen/Scheeken (Aberdeen Angus en IJslandse paarden). In diverse objecten is sprake van een toename van pitrus. Deze soort veroorzaakt een minder gewenste verruiging en blokkeert de ontwikkeling van botanische waarden. Om deze ontwikkeling tegen te gaan is er in diverse objecten aanvullend gemaaid en afgevoerd. In enkele objecten kan het maaisel van percelen grasland vanwege de hoge dichtheid van Jakobskruiskruid niet meer als veevoer worden afgezet. Door de giftige werking van deze plant moet het maaisel ter compostering worden afgevoerd. In veel objecten zijn in graslanden nieuwe poelen aangelegd ter verbetering van het voortplantingsbiotoop voor amfibieën. Akkers (300 ha) Een klein deel van de cultuurgronden wordt op cultuurhistorische gronden als akker beheerd. Het gaat hier om oude akkers die deel uitmaken van de vroegere akkercomplexen op de hoger gelegen dekzandruggen. Met behulp van de toepassing van de zogenaamde toeslagrechten kan deze dure exploitatiewijze worden voortgezet. Zowel landschappelijk als natuurwetenschappelijk biedt dit akkerbeheer een grote meerwaarde. Door veel recreanten wordt de kleurenpracht van klaprozen, korenbloemen en andere groene braak positief beoordeeld. Het streven is erop gericht de vrijkomende producten op een duurzame en maatschappelijk verantwoorde wijze af te zetten. Onderdeel hiervan is de samenwerking met De Halm te Heeswijk-Dinther (biologische muesli). Dit jaar is de samenwerking met verschillende biologische agrariërs (afzet granen, luzerne en levering van biologische stalmest) verder uitgebouwd. Brabants Landschap is deelnemer in een onderzoeksproject waarin samenwerking met biologische agrariërs en onderzoek naar tijdelijke inzet ruilgronden voor de biologische productie (combinatie tussen biologisch product, fosfaatverlaging en aantrekkelijk landschap) centraal staan. In dit kader worden ook enkele percelen 11

14 Stichting Het Noordbrabants Landschap middels kortlopende pachtovereenkomsten aan biologische bedrijven met Skal-licentie uitgegeven. Water en moeras (1.800 ha) Veelal betreft het hier onderhoudswerkzaamheden van sloten in het kader van de jaarlijkse schouw door de waterschappen. Het gaat hier om vele tientallen kilometers. Om verruiging door het achterblijvende maaisel tegen te gaan wordt op steeds meer plaatsen overgegaan tot verwijdering hiervan. Het gaat daarbij om forse kostenposten. In enkele objecten waar (hydrologische) inrichtingsmaatregelen zijn uitgevoerd en de oorspronkelijke grond- en oppervlaktewaterstanden zijn hersteld, is het normale jaarlijkse beheer geïntensiveerd en daarmee ook duurder geworden. Een voorbeeld hiervan is het gebied van de visvijvers in het object Valkenhorst. Om de natuurkwaliteit te behouden moet jaarlijks riet gemaaid worden, het boomkikkerbiotoop onderhouden (gemaaid) worden en de kaden houtvrij gehouden worden. In samenspraak met de waterschappen wordt in diverse objecten op steeds meer delen van hoofdwaterlopen een verschralingsbeheer uitgevoerd. Zeker in gebieden met botanische doelstellingen is dit van groot belang. Specifieke inrichtingswerkzaamheden worden veelal projectmatig en gebiedsgericht opgepakt. Veelal vervullen de waterschappen hierbij de trekkersrol. Recreatie Het reguliere beheer van de recreatieve voorzieningen bestaat vooral uit het onderhoud van de wandel- en ruiterroutes (bebording, poortjes). Daarnaast zijn dit jaar in verschillende terreinen nieuwe informatiepanelen geplaatst. In het hoofdstuk voorlichting wordt ingegaan op enkele bijzondere activiteiten voor recreanten. Schade en overlast Steeds meer heeft Brabants Landschap te maken met illegale vuilstort (bouw- en sloopafval, afval van hennepteelt, stort van asbest e.d.). Niet alleen kost dit Brabants Landschap geld en tijd maar leidt dit soort zaken ook tot ergernis bij de recreanten. Dit geldt zeker ook voor het illegaal gebruik van wegen en paden door motorcrossers. Helaas wordt tegen dit soort zaken nauwelijks nog opgetreden door de politie. Er is duidelijk behoefte aan meer handhaving van de groene wetten. De voor Brabants Landschap werkzame bijzondere opsporingsambtenaren (BOA s) hebben meer ondersteuning nodig. Mede als gevolg van het grote aantal binnengekomen klachten heeft de Provincie het project Samen Sterk in het buitengebied opgezet. Samen met Provincie, gemeenten en terreinbeheerders zijn er in Zuid-Oost Brabant extra handhavers ingezet. Gebouwen Jaarlijks vindt groot en klein onderhoud plaats aan de gebouwen die Brabants Landschap in bezit heeft. In totaal betreft het 150 gebouwen, waarvan er 42 in erfpacht zijn uitgegeven. In werd aan 21 gebouwen onderhoud gepleegd, voor een totaalbedrag van Enkele grotere onderhoudsprojecten waren: de omvangrijke renovatie van het bedrijfsgedeelte van Pachtboerderij Buitenlust. Deze wordt begin 2010 afgerond; 12

15 Jaarverslag 09 boerderij De Benedenhof op Landgoed Tongelaar is verder aangepast voor Horeca-doeleinden. Voorts is het woongedeelte opgeknapt en het rieten dak hersteld; op Landgoed Mattemburgh is voor de vergunning van de tijdelijke voorziening van keuken en toiletgroep ten behoeve van de horeca verlenging aangevraagd. Voor de restauratie van de villa en de tuinmanswoning is een restauratieplan opgesteld en zijn vergunningen aangevraagd. De restauratie wordt in 2010 gerealiseerd. In het kantoor in Haaren is de expositieruimte verbouwd tot archiefruimte en de zolder is verbouwd tot een kantoorruimte voor Landschapsbeheer. 1.5 Inrichtingsprojecten Ook dit jaar is een groot aantal projecten opgestart of uitgevoerd. Onder projecten verstaan wij activiteiten die niet regulier zijn, een verandering veroorzaken, een welbepaald begin- en eindpunt hebben, budgettaire en kwaliteitsvereisten hebben en beperkt zijn in tijd. Bij deze projecten wordt gebruik gemaakt van diverse subsidieregelingen. Voor de eigen bijdrage van Brabants Landschap wordt gebruik gemaakt van de bijdrage van de Nationale Postcode Loterij en het Onderhoudsfonds natuurgebieden. Een overzicht van de projecten is opgenomen in bijlage 2. Van enkele projecten volgt hier een korte omschrijving. Venherstel Beleven Bij dit venherstelproject, gestart najaar 2008, is 85 hectare landbouwgrond ingericht als natuur, waarbij onder meer twee vennen zijn teruggebracht. Het grootste deel van de m 3 vrijkomende grond is beschikbaar gesteld aan de landbouw. De meest schrale grond, uit de diepere delen, is gebruikt om de overgangen van hoog naar laag geleidelijker te maken, een restauratie van de oorspronkelijke situatie. Bij de ontginning in de jaren 20 namelijk werden deze overgangen afgekapt om met de vrijkomende grond het ven te dempen. Wat 100 jaar geleden een groot ven geweest moet zijn, was door ontginning verworden tot een komvormige laagte, doorsneden door diepe watergangen die het gebied ernstig deden verdrogen. Met het dempen, omleiden en verondiepen van de waterlopen wordt ingezet op herstel van een zo natuurlijk mogelijk, duurzaam watersysteem. Daarbij hoort het fluctueren van de waterstand met de seizoenen. Bestudering van het bodemprofiel (met grondboringen) bracht namelijk aan het licht dat het Beleven een ondiepe terreindepressie was die in natte periodes een flinke omvang kende, maar in warmere zich in omvang beperkte tot een aantal natte kernen. Fluctuatie, en dus het droogvallen van venoevers, zo toont recent wetenschappelijk onderzoek aan, is van groot belang voor een goede ontwikkeling van de voedselarme venvegetatie. In een continu gevuld ven vinden ongewenste chemische processen plaats, die van een voedselarm ven een voedselrijk kunnen maken. Periodieke droogval zet andere chemische processen in werking die zorgen voor blijvende voedselarmoede. Het streefbeeld bij dit project is een afwisseling van open water, rietkragen, moerassen, open natte bloemrijke graslanden en gesloten randbeplantingen op de hogere droge delen. Bij de werkzaamheden is bewust rekening gehouden met cultuurhistorische patronen als de vele ouderwetse zand- 13

16 Stichting Het Noordbrabants Landschap paden die nog door het gebied lopen. Via deze paden en een vogelkijkhut is het gebied straks na oplevering weer goed toegankelijk voor de natuurliefhebber. Venherstel Nestven In samenwerking met de gemeente Hilvarenbeek, Bosgroep Zuid en Landinrichtingscommissie De Hilver is in de planvorming opgestart om te komen tot herstel van het Nestven. Slechts de helft van dit voormalige ven lag binnen de grenzen van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). In overleg met de betrokken partijen is besloten om de begrenzing hier te verruimen om volledig venherstel mogelijk te maken zodat de hoge natuurpotenties hier tot hun recht kunnen komen. De komende tijd worden diverse onderzoeken uitgevoerd en vergunningen aangevraagd, zodat straks door middel van m 3 grondverzet het ven weer in oude glorie kan worden hersteld. Fort Altena en Fort Bakkerskil Rondom de forten Altena en Bakkerskil zijn de afgelopen jaren veel werkzaamheden uitgevoerd en zal de komende jaren nog veel werk worden verzet. Het betreft hier werk aan de terreinen rondom de forten, de ontsluiting en de forten zelf. Medio juni is gestart met de herstelwerkzaamheden op Fort Bakkerskil, gelegen tussen Werkendam en Nieuwendijk. Drie loodsen zijn gesloopt, de gracht wordt uitgediept en de wallen worden in ere hersteld. Tevens zal gewerkt worden aan een betere ontsluiting. Fort Bakkerskil, Fort Altena en ook Fort Giessen, alle beheerd door Brabants Landschap, maken onderdeel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Dit was een verdedigingsgordel van forten tussen de Zuiderzeekust bij Muiden en de Biesbosch. Deze linie werd van 1815 tot begin twintigste eeuw aangelegd om de Vesting Holland voor aanvallen vanuit het zuiden en oosten te beschermen. Vanuit de forten, die op de hogere punten lagen, kon via een sluizensysteem het omringende land onder water worden gezet. Dit zou vijandelijke legers de doorgang moeten beletten. Na aankoop in 2003 van Fort Altena, werd met Gemeente Werkendam en Provincie gezocht naar een nieuwe functie. Die werd gevonden. Voor bezoekers uit het noorden moet het fort de recreatieve poort tot Brabant worden. De voormalige militaire gebouwen zijn in samenwerking met de Kwartiermeesters ingericht om er te kunnen eten, drinken, vergaderen en exposeren. Daarnaast biedt Fort Altena in haar VVV servicepunt toeristische informatie over de streek, de Nieuwe Hollandse Waterlinie en Brabants Landschap. Voor de forten Altena en Bakkerskil, is in hard gewerkt om te komen tot concrete restauratie en herbestemmingsplannen. Beide forten waren ten tijde van de aankoop in matige toestand. Voor projecten als deze is het van het grootste belang om naast restauratie te zorgen voor een nieuwe bestemming. Een nieuwe bestemming geeft als het ware een tweede leven aan het fort en is derhalve essentieel in het voortbestaan van deze 14

17 Jaarverslag 09 gebouwen. Voor Fort Altena is de eerder beschreven horeca en toeristische functie gekozen, Fort Bakkerskil krijgt een Bed & Breakfastfunctie. Voor Fort Bakkerskil is inmiddels de financiering rond, terwijl voor Fort Altena dit nog niet helemaal gelukt is. Vanwege het feit dat dit soort projecten veel geld kost, is het noodzakelijk het herstel gefaseerd aan te pakken. Brabants Landschap hoopt beide projecten in 2010 daad te kunnen opstarten. Europese samenwerkingsprojecten Brabants Landschap werkt momenteel samen met diverse partijen in twee Europese projecten binnen het Interreg IV programma. Door deze projecten wordt internationale samenwerking gestimuleerd waarbij de projectpartners van elkaars ervaringen kunnen leren. Concreet neemt Brabants Landschap deel aan twee projecten, Solabio en In de Ban van Buiten Finale en Ouverture. Aan het project SOorten en LAndschappen als dragers voor BIOdiversiteit of kortweg Solabio nemen in totaal 27 partners deel uit 5 Vlaamse en 3 Nederlandse provincies. Het natuurlijke leefmilieu staat onder druk. Het verlies aan biodiversiteit, zowel mondiaal als regionaal, wordt momenteel nog steeds niet afgeremd. Tijdens het project zullen de partners allerlei concrete maatregelen uitvoeren in waardevolle landschappen in de grensregio Vlaanderen-Nederland om biodiversiteit te behouden en te vergroten. De aandacht gaat hierbij uit naar bedreigde soorten. Brabants Landschap voert binnen dit project, dat behalve door Europa mede wordt gefinancierd door de Provincie Noord-Brabant, zowel onderzoek als concrete acties uit. Voorbeelden zijn onderzoek naar diverse plantensoorten, de haalbaarheid van vergroting van het oppervlak schrale graslanden en de aanleg van poelen en geschikt leefgebied voor kamsalamander en boomkikker. Het project duurt drie jaar. In de Ban van Buiten Finale en Ouverture heeft betrekking op de samenwerking met het Kempens Landschap. Uit een voorgaand Interreg-project waarin de ervaringsuitwisseling tussen de twee landschapsstichtingen centraal stond, bleek dat zowel Kempens Landschap als Brabants Landschap met een gelijksoortige problematiek te maken hebben bij de herwaardering, ontwikkeling en ontsluiting van landgoederen. Het duurzaam behoud en kwalitatief beheer vraagt om een gemeenschappelijke aanpak. Om deze reden is dit project ontwikkeld rond de landgoederen Roosendael (België) en Mattemburgh (Nederland). Het doel is om richtlijnen van best practices op te stellen die in de toekomst ook toegepast kunnen worden op andere landgoederen in Vlaanderen en Nederland. Het project resulteert in de opwaardering van het landschappelijk en historisch erfgoed en de versterking van de natuurwaarden. Aangezien de landgoederen toegankelijk zijn voor het publiek zal deze opwaardering ook een positieve invloed hebben op het bezoekersaantal en een groter draagvlak creëren voor het behoud. Uitvoeringsprojecten soortenbeheer Binnen de beleidsregel Uitvoering Soortenbeleid van de Provincie Noord-Brabant heeft Brabants Landschap een aantal projecten in aanvraag, in uitvoering of afgerond. De beleidsregel maakt het mogelijk om financiering te krijgen voor soortspecifieke maatregelen. De Provincie heeft hiertoe actieplannen laten opstellen op het gebied van soorten en habitats. Op termijn lijkt dit echter over te gaan in een zogenaamde leefgebiedenbenadering. Voorbeelden van projecten die binnen deze beleidsregel zijn of worden uitgevoerd, zijn aanleg van poelen voor de kamsalamander, hydrochemisch onderzoek ten behoeve van schraallandherstel in de Herbertusbossen, herintroductie van het korhoen en diverse maatregelen ten behoeve van de boomkikker. 1.6 Inventarisatie en monitoring Jaarlijks worden op veel van onze terreinen inventarisaties verricht. Dit gebeurt in het kader van de voorbereiding van projecten. Al dan niet op verzoek van Brabants Landschap worden de meeste inventarisaties op vrijwillige basis uitgevoerd door individuele vrijwilligers en natuurverenigingen. Voor deze inventarisaties worden betredingsvergunningen afgegeven. In jaar zijn er ruim 100 inventarisaties uitgevoerd, wat beduidend meer is dan in 2008, toen een kleine 70 inventarisaties zijn uitgevoerd. 15

18 Stichting Het Noordbrabants Landschap Waarnemingen zijn waardevolle gegevens die een maatstaf kunnen zijn voor de kwaliteit van de natuur. Brabants Landschap probeert door beheermaatregelen de natuur te verbeteren en wat is nu een mooier compliment voor ons werk dan het bewijs dat het in de terreinen van het Brabants Landschap over het algemeen goed gaat met de biodiversiteit en daarmee met de natuur. In bijlage 3 is een beknopt overzicht opgenomen van de in uitgevoerde inventarisaties. Deze lijst is afgeleid van de afgegeven betredingsvergunningen en aangeleverde inventarisaties. Hier volgt een korte samenvatting van enkele rapportages: Gentiaanblauwtje Regte Heide De vlinderwerkgroep van Natuurvereniging Ken en Geniet is sinds 1997 actief bezig met het inventariseren van gentiaanblauwtjes op de Regte Heide. Deze zeldzame en zeer bedreigde vlindersoort vliegt in lage dichtheden en is vrij onopvallend. De kleine witte eitjes die op de paarse bloem van de klokjesgentiaan worden gelegd, vallen echter zeer goed op. Door het jaarlijks tellen van het aantal eitjes kan het gevonden aantal van jaar op jaar vergeleken worden en is het aantal eitjes een goede maat voor de stand van deze soort. Naar aanleiding van de waarnemingen in concludeerde de vlinderwerkgroep dat het aantal knoppen van de klokjesgentiaan is toegenomen, maar dat de hoeveelheid eitjes in de loop der jaren is gedaald. De hoop is gericht op 2010, omdat de klokjesgentiaan in steeds grotere aantallen voorkomt op de Regte Heide. Monitoringssoorten Neterselsche Heide In het kader van de ontwikkeling van een provinciale monitoringsmethode ten behoeve van het Subsidiestelsel Natuur en Landschap heeft Brabants Landschap opdracht gegeven om onderzoek uit te voeren naar de aanwezigheid en verspreiding van monitoringssoorten op de Neterselsche Heide. De beheertypen die hiervoor zijn onderzocht zijn droge, vochtige/natte heide. Met betrekking tot de onderzochte beheertypen kan worden gesteld dat op basis van de aanwezigheid van monitoringssoorten (planten, vlinders, reptielen, amfibieën en broedvogels) het grootste deel van de beheertypen een matige tot goede kwaliteit heeft. Met name de vochtige/natte heide haalden een zeer hoge score bij dit onderzoek. Om het gebied geschikter te maken voor o.a. vinpootsalamander, klokjesgentiaan en beenbreek wordt geadviseerd om het plaggen te verminderen en het gebied te maaien dan wel extensief te laten begrazen. 16

19 Jaarverslag 09 Broedvogelinventarisatie Landgoed Nemerlaer De vogelwerkgroep van IVN Oisterwijk voert al enkele jaren vogelinventarisaties uit op Nemerlaer. In hebben zij in overleg met Brabants Landschap gekozen voor een broedvogelinventarisatie van het zuidelijk deel van Nemerlaer, daar de laatste uit 1987 dateerde. In het rapport wordt aandacht besteed aan de mogelijke effecten van het beheer op de soortenrijkdom en aantallen broedvogels. Voor wat betreft de waarnemingen kan gezegd worden dat bepaalde soorten minder aangetroffen zijn dan werd verwacht (nachtegaal, gekraagde roodstaart, graspieper, geelgors, veldleeuwerik, huismus, bonte vliegenvanger), terwijl andere boven verwachting scoorden (kleine bonte specht, fitis, boompieper, tuinfluiter). De vogelwerkgroep adviseert naar aanleiding van de resultaten om dood hout niet te kappen, omdat deze veel insecten herbergen die dienen als voedsel voor matkoppen en diverse spechten. Daarnaast beveelt zij aan om waar mogelijk op akkers graan te verbouwen als voeding voor geelgors, veldleeuwerik en gele kwikstaart en om het bestand aan muizen te verhogen voor uilen. Tot slot wordt aanbevolen om het nog resterende prikkeldraad en schrikdraad te vervangen door vlechtstroken, wat voor een natuurlijke afscheiding zorgt en nestgelegenheid biedt. Overige bijzondere waarnemingen Naast uitgebreide verslagen ontvangt Brabants Landschap ook een groot aantal losse waarnemingen, die natuurlijk ook van harte welkom zijn. Hieronder enkele bijzondere waarnemingen: op de Nulandse Heide is een aantal zeer zeldzame paddestoelen gevonden, onder andere de indigoboleet (Gyroporus cyanescens) en de echte tolzwam (Coltricia perennis); op de Oude Hondsberg bij het Galgeven is het elzenmos (Pallavicinia lyelli) aangetroffen. Deze mossensoort is zeer zeldzaam in Brabant; in de Blauwe Kamer zijn enkele weinig algemene bosplanten aangetroffen, waaronder dubbelloof en koningsvaren; op Landgoed Zoomland is door middel van onderzoek met fotovallen het voorkomen van de boommarter bevestigd. Deze bedreigde soort kon op meerdere plaatsen worden vastgesteld; op De Vilt zijn een visarend, een houtsnip en diverse malen een waterral waargenomen; op de Braakhuizensche Heide blijkt beenbreek nog altijd zeer talrijk aanwezig, getuige een groeiplaats van tenminste duizend exemplaren. Heidekartelblad en beenbreek op de Pannenhoef In opdracht van Brabants Landschap is er op de Pannenhoef een onderzoek verricht naar (potentiële) groeiplaatsen van heidekartelblad en beenbreek, twee zeer zeldzame plantensoorten. Heidekartelblad was talrijk aanwezig op diverse plaatsen, de soort is de afgelopen jaren aanzienlijk toegenomen. Beenbreek werd helaas niet aangetroffen. Tijdens de inventarisatie stuitten de medewerkers van het adviesbureau op diverse exemplaren van de in Brabant zeer zeldzame grassoort bevertjes. De Moerputten ( s-hertogenbosch) was tot nu toe één van de weinig bekende vindplaatsen van deze soort in onze provincie. 17

20 Stichting Het Noordbrabants Landschap 2 Kernactiviteiten landschapsbeheer 2.1 Inleiding Het Coördinatiepunt Landschapsbeheer is het onderdeel van Brabants Landschap dat zich primair richt op de instandhouding en verhoging van de natuur- en landschapskwaliteiten in de agrarische gebieden. Het Coördinatiepunt verzorgt een groot deel van de uitvoering van het provinciaal beleid voor natuur- en landschapsbeheer buiten de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), waaronder de uitvoering van de provinciale Beleidsregel subsidie natuur en landschap, de uitvoering van regelingen op het gebied van groene en blauwe diensten, het vrijwilligerswerk (landschapsonderhoud, uilen- en weidevogelbescherming, specifieke soortbeschermingsmaatregelen), alsmede advisering en voorlichting. De werkzaamheden zijn vastgelegd in de in 2003 met de Provincie gesloten Overeenkomst Landschapsbeheer Noord-Brabant In zijn hieraan twee taken toegevoegd: uitvoering van de regeling Herstel en behoud van monumentale lanen op particuliere landgoederen; uitvoering van het provinciale Groenloket (pilot van twee jaar). Jaarlijks wordt op basis van deze overeenkomst en het provinciale beleid (o.a. reconstructie, programma Mooi Brabant) een werkplan opgesteld. Het Coördinatiepunt kenmerkt zich als een kleine, slagvaardige organisatie met korte lijnen naar de doelgroepen. De betrokkenheid ligt hoofdzakelijk bij de vertaling van beleid naar uitvoering. Er is een ruime kennis en ervaring binnen de organisatie opgebouwd, waardoor advies op maat kan worden gegeven. Hierbij wordt gestuurd op zowel een uitvoerings- als gebiedsgerichte aanpak. Het benutten van de aanwezige kennis en de mogelijkheid om samen te werken met vele partijen in het landelijk gebied komt tot uiting in alle onderdelen van het werkveld. Er is nadrukkelijk voor gekozen om te fungeren als aanjager en initiator voor partijen en de uitvoering van de projectwerkzaamheden grotendeels uit te besteden. De drie coördinatoren landschapsbeheer en de medewerker soortenbeheer worden ondersteund door drie gebiedsmedewerkers. Deze gebiedsmedewerkers zijn vooral actief bij de voorlichting aan de keukentafel. De Provincie vergoedt aan Brabants Landschap de kosten voor de personele inzet (voor 8,5 fte) en 2/3 van de overhead ten behoeve van de in de samenwerkingsovereenkomst vastgelegde taken; 1/3 van deze overheadkosten neemt Brabants Landschap voor eigen rekening. Over het werk van het Coördinatiepunt verschijnt een apart jaarverslag. Naast de verantwoording richting Provincie, wordt dit verslag ook als communicatiemiddel gebruikt naar vrijwilligersgroepen, gemeenten en waterschappen. Ten behoeve van de vrijwillige weidevogelbescherming en de uilenbescherming worden jaarlijks aparte monitoringsverslagen uitgegeven. Als klankbord voor het Coördinatiepunt bestaat een overleggroep met vertegenwoordigers van diverse maatschappelijke organisaties, Provincie en waterschappen. In elk overleg wordt een actueel thema besproken. In waren dat ontwikkelingen op het gebied van vrijwillig landschapsbeheer en landschapsprojecten in relatie tot cultuurhistorie. 18