Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal gebruik bespaart u kosten

Transcriptie

1 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal gebruik bespaart u kosten Ir. I.M.P. Meuwissen 1 Inleiding Vervoersmodaliteiten Luchtvaart Zeevaart Binnenvaart Spoorvervoer Wegtransport Pijpleiding Overzicht voor- ennadelen Multi- en intermodaal vervoer Modaliteitskeuze Modal shift Modal shift van weg naar spoor Prijsstelling Snelheid Flexibiliteit Betrouwbaarheid Traceerbaarheid

2 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal Veiligheid Milieu Modal shift van weg naar binnenvaart /shortsea Prijsstelling Snelheid Flexibiliteit Betrouwbaarheid Traceerbaarheid Veiligheid Milieu Ontwikkelingen in de transportbehoefte Ontwikkelingen in de luchtvaart Ontwikkelingen in de zeevaart Shortsea Railferry Ontwikkelingen in de binnenvaart Distrivaart Ontwikkelingen in het spoorvervoer Verbeteren concurrentie(kracht) Capaciteitsuitbreiding en -benutting Ontwikkelingen in het wegtransport Congestie Fileproblematiek Mobiliteitsmanagement Stadsboxen Ontwikkelingen in het vervoer per pijpleiding Conclusies en aanbevelingen Literatuuropgave

3 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal Inleiding Alle inkoop leidt tot transport van goederen en/of personen (in het kader van dienstverlening). Grondstoffen worden naar productielocaties vervoerd en eindproducten worden afgeleverd bij de klant. Om in deze transportbehoefte te voorzien, staan ons verschillende vervoersmodaliteiten ter beschikking: vervoer door de lucht, over water, over de weg of over het spoor en zelfs onder de grond. De producent of afnemer neemt belangrijke beslissingen over de levertijd, de transportduur,de transportkosten en de keuze van de vervoerder en daarmee de vervoersmodaliteit. Dit artikel gaat kort in op de karakteristieken van deze verschillende modaliteiten en de verwachte ontwikkelingen daarin, zoals de wens om te komen tot een modal shift (een verschuiving van vervoer over de weg naar vervoer over het spoor of het water). Ook wordt gekeken naar de wijze waarop de verschillende modaliteiten elkaar kunnen aanvullen om zo te komen tot een optimale benutting ervan, bekeken vanuit het belang van de ondernemer en de Nederlandse overheid. Een aantal nieuwe vervoersconcepten die we in de komende jaren wellicht steeds meer ingevoerd zullen zien, wordt daarbij behandeld. Op basis hiervan kunt u, als inkoper, wellicht een meer weloverwogen beslissing nemen welke vervoersmodaliteit voor het transport van de voor u bestemde goederen en diensten nu en in de toekomst de beste keuze is. 2 Vervoersmodaliteiten Voor de aan- en afvoer van het totale transportvolume staan ons verschillende vervoersmodaliteiten ter beschikking: delucht: voor snel en hoogwaardig transport naar droge bestemmingen wereldwijd;

4 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal dezee: voor langzaam en zwaar/volumineus transport naar natte bestemmingen wereldwijd; de binnenvaart: voor volumineus transport naar natte bestemmingen in eigen land, binnen Europa en daarbuiten; het spoor: voor snel en zwaar transport naar droge bestemmingen in eigen land, binnen Europa en verder; deweg: voor deur-tot-deur-transport innederland en korte- en middellange-afstandvervoer binnen Europa en verder; depijpleiding: voor gassen en vloeistoffen op korte en middellange afstanden. Zowel voor het spoorvervoer, het luchtvervoer als het transport over water is voor- ennatransport vereist, dat veelal over de weg zal gaan. Deze modaliteiten hebben elk hun eigen functie in de totale vervoerslogistiek. Wanneer we ze elk afzonderlijk bekijken, komen we tot de volgende voor- en nadelen Luchtvaart 2. 2 Zeevaart Luchttransport heeft als voordeel dat zowel continentale als intercontinentale bestemmingen snel bereikbaar zijn. Viadelucht zijn er meer bestemmingen dan via de zeevaart, maar minder bestemmingen dan via het spoor en de weg. Luchttransport isrelatief duur en niet geschikt voor zwaar, volumineus transport. Bovendien is voor luchttransport in de meeste gevallen aan- en afvoer via wegtransport ofandere modaliteiten nodig. Shortsea (zie paragraaf voor een nadere toelichting) en zeevaart kennen een gunstige prijsstelling voor bulktransport (mede vanwege de vaste lijndiensten tussen diverse havens) en bieden als enige naast luchtvaart de mogelijkheid intercontinentaal vervoer te verzorgen. Daarbij kan de zeevaart ten opzichte van de luchtvaart omvangrijkere ladingen aan. Nadeel is dat de zeevaart langzamer en klimaatafhankelijk is en daardoor niet geschikt is voor bederfelijke tenzij veel duurdere koelschepen of koelcontainers (reefers) worden gebruikt

5 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal en hoogwaardige producten. De mogelijkheden voor capaciteitsuitbreiding zijn beperkt, voornamelijk doordat de groeimogelijkheden van ontvangst- en overslagcapaciteiten in havens beperkt zijn. Ook voor transport over water is in de meeste gevallen aan- en afvoer via wegtransportofanderemodaliteiten nodig. De zeeschepen van TEU (Twenty Foot Equivalent Unit: het equivalent van een 20-voets container) kunnen veel havens immers niet bereiken, doordat hun afmetingen te groot zijn of ze in beladen toestand een te grote diepgang hebben voor de waterwegen. De producten voor deze schepen worden dan via binnenvaartschepen (feeders) of vrachtwagens aan- en afgevoerd en overgeladen op een locatie die het schip wel kan bereiken Binnenvaart 2. 4 Spoorvervoer Binnenvaart kent eveneens een gunstige prijsstelling voor bulktransport enheeft als voordeel ten opzichte van het spoor en de weg, dat het veiliger en milieuvriendelijker is. Nadelen zijn de klimaatafhankelijkheid (diepgang) en de gelimiteerde snelheid. De binnenvaartheeft echter geen last van files. Er is veel capaciteit beschikbaar en de aanleg hoeft geen miljarden te kosten. De mogelijkheden voor capaciteitsuitbreiding zijn echter beperkt. Bovendien is er veel achterstallig onderhoud aan vaarwegen, waardoor in de nabije toekomst werkzaamheden tot capaciteitsbeperking en vertragingen kunnen leiden. Ook voor transport over water is in de meeste gevallen aan- en afvoer via wegtransportofandere modaliteiten nodig, waarbij overslag onvermijdelijk is. De grootste kracht van het spoorvervoer ligt op de langere afstand. Het voordeel van het spoor is een gunstige prijsstelling voor bulk- en shuttlevervoer bij voldoend lange afstand, hoewel de kosten van bulkoverslag ten opzichte van de binnenvaart hoog zijn. Voor shuttlediensten is daarnaast de snelheid en betrouwbaarheid van het spoor een belangrijk concurrentievoordeel. Deze worden echter negatief beïnvloed door een relatief lange beladingstijd, een inefficiënte douaneafhandeling en tijdverlies bij rangeren en wisselen van locomotieven.

6 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal Het vervoer van continentale containers, stukgoed en trailers-on-train is voor kortere afstanden te duur ten opzichte van de weg, die als voordeel ook nog een grotere flexibiliteit biedt. Ten opzichte van de weg zitten de grootste nadelen verder op het gebied van traceerbaarheid, veiligheid (schadegevoeligheid bij rangeren, diefstalgevoeligheid op lange afstanden) en milieuaspecten (onder andere geluid). Uiteraard geldt ook hier dat het voor- ennatransport veelal via de weg gebeurt Wegtransport 2. 6 Pijpleiding Het voordeel van het wegtransport is gelegen in een gunstige prijsstelling voor stuksvervoer en de fijnmazigheid van het wegennetwerk die een grote flexibiliteit biedt als het gaat om het bepalen van routes. Grootste nadeel is de fileproblematiek, die de snelheid en betrouwbaarheid sterk vermindert. Het garanderen van een gemiddelde, minimale snelheid in de spits van zestig kilometer per uur wordt ook in de toekomst ondanks alle plannen uit de Nota Mobiliteit een heikele zaak. De huidige spitssnelheden liggen vaak niet hoger dan 42 km per uur. Wegvervoer kent lage kosten bij afstanden tot 350 km (zonder overnachting), middelhoge kosten bij afstanden tot 700 km (met één overnachting) en hoge kosten bij afstanden boven 700 km. Pijpleiding heeft als grootste voordeel de snelheid, veiligheid en milieuvriendelijkheid. Leidingen kunnen van en naar diverse partijen worden aangelegd. De hoge aanlegkosten, de beperkte alternatieve aanwending (de meeste pijpleidingen zijn uitsluitend bestemd voor een of enkele productsoorten, omdat reiniging te duur is) en het feit dat er veel restproduct in de leiding achterblijft vormen de belangrijkste nadelen. Hiervoor zijn intussen wel technische oplossingen bedacht in op afstand bestuurbareschotten die ladingstromen scheiden en de leiding leegdrukken of het gebruik van isotopen. Een belangrijk risico bestaat uit de mogelijkheid dat er lekkages ontstaan, waarbij milieuschade kan optreden en product verloren gaat.

7 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal Overzicht voor- en nadelen Wanneer we de verschillende modaliteiten in hun verhouding ten opzichte van elkaar bekijken, kunnen we de in tabel 1 vermelde voor-en nadelen onderscheiden. Tabel 1. elkaar. Voordelen van transportmodaliteiten ten opzichte van Voordeel t.o.v. van Lucht Zeevaart Binnenvaart Spoor Weg Pijpleiding Lucht Sneller Sneller Reikwijdte Sneller Reikwijdte Sneller Reikwijdte Reikwijdte Zeevaart Volumineuzer Goedkoper Volumineuzer Reikwijdte Volumineuzer Reikwijdte Volumineuzer Reikwijdte Reikwijdte Binnenvaart Goedkoper Volumineuzer Fijnmaziger Goedkoper Fijnmaziger Volumineuzer Goedkoper/ Veiliger Betrouwbaarder Milieuvriendelijker Reikwijdte Spoor Volumineuzer Zware producten Goedkoper Fijnmaziger Fijnmaziger Klimaatonafhankelijk Sneller Meer (droge) bestemmingen Zware producten Veiliger Sneller/ Goed-koper (>300 km) Volumineuzer Zware producten Betrouwbaarder Reikwijdte Weg Flexibeler Fijnmaziger Sneller/ Goedkoper (korte/ middellange afstand) Flexibeler Fijnmaziger Sneller/ Goedkoper (korte/ middellange afstand) Sneller Flexibeler Fijnmaziger Traceerbaarheid Sneller/ Goedkoper (<300 km) Flexibeler Fijnmaziger Traceerbaarheid Reikwijdte

8 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal Voordeel t.o.v. van Lucht Zeevaart Binnenvaart Spoor Weg Pijpleiding Pijpleiding Veiliger (gas/ vloeistof) Leefbaarder (geluid) Veiliger (gas/ vloeistof) Veiliger (gas/ vloeistof) Leefbaarder (geluid, landschap) Veiliger (gas/ vloeistof) Leefbaarder (geluid, milieu, landschap) Veiliger (gas/ vloeistof) Leefbaarder (geluid, milieu, landschap, congestie) 3 Multi- en intermodaal vervoer Mobiliteit is essentieel voor onze samenleving. Nederland heeft te kampen met zorgwekkend veel files en wachttijden. Dat komt onder meer door de groei in het goederenvervoer,mede veroorzaakt door de snelle economische ontwikkeling van China, die leidt tot een aanzienlijke groei in de containerstroom naar Noordwest- Europa. Modaliteiten kunnen elkaar aanvullen, mits zij voldoen aan eisen zoals snelheid, betrouwbaarheid, veiligheid en kostenefficiëntie die door de verlader (de persoon of het bedrijf dat de goederen laat transporteren) gesteld worden. In het ideale geval worden de voor- en nadelen van alle modaliteiten in optimale afstemming ten opzichte van elkaar gebruikt, waarmee zeevervoer (incl. shortsea) voor de (inter)continentale lange afstand, spoor- enbinnenvaartvervoer voor de continentale lange en middellange afstand en wegvervoer voor de korte afstand worden ingezet. Een dergelijk multi- en intermodaal vervoersbeleid leidt tot een grotere flexibiliteit en meer keuzemogelijkheden voor het verladende bedrijfsleven. De overheid stimuleert efficiëntie binnen de logistieke ketens van het goederenvervoer. Doelstelling hierbij is producten en diensten met zo min mogelijk vervoer en

9 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal overslag op de plaats van eindbestemming te krijgen. Hierin spelen, naast de keuze voor efficiënte productielocaties en transportbeperkende ICT-toepassingen (zoals elektronische veilingen), een afgewogen modaliteitkeuze en ketenintegratie een belangrijke rol. Het apart benaderen van vervoer over weg, water en spoor hindert de economische ontwikkeling. Ook de ontwikkeling van achterlandverbindingen via weg, spoor en water heeft meer baat bij gezamenlijke afstemming van de vervoersmogelijkheden. Om de (voorspelde) groei in het goederentransportoptimaal te kunnen verwerken en daarbij maximaal te profiteren van de eruit voortvloeiende toegevoegde waarde moet vooral worden gezocht naar oplossingen in verhoging van de afvoercapaciteit via binnenvaart, spoor en wegtransport, naast verhoging van de afhandelingscapaciteit van multimodale overslagpunten.hiervoor zijn investeringen in de Trans-Europese netwerken nodig, vooral op het gebied van spoor en water (onder meer een railverbinding door de Pyreneeën, hogesnelheidstreinen voor gecombineerd vervoer tussen Stuttgart, München, Salzburg/Linz en Wenen, een verbinding over de Fehmarnbelt tussen Denemarken en Duitsland en een verbetering van de vaarverbinding tussen de Noordzee en de Zwarte Zee). Daarnaast zal moeten worden geïnvesteerd in multimodale overslagknooppunten (onder andere degrote lucht- en zeehavens, binnenvaarthavens zoals Lelystad en Oss, maar ook Valburg, Venlo, Willebroek (België) en Duisburg (Duitsland)). Om de overslag tussen modaliteiten te vereenvoudigen is het voordelig als gebruik wordt gemaakt van standaard-laadeenheden die op verschillende transportmiddelen (trein, vrachtwagen, schip) kunnen worden vervoerd (intermodaal vervoer). Denk hierbij aan containers, pallets, dozen, en dergelijke. Door hun standaardmaten kunnen deze laadeenheden efficiënt worden gestapeld. Op multimodale overslagknooppunten zijn derhalve ook op- en overslaglocaties nodig (warehouses en expediteurs), die de aangevoerde containers waar

10 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal nodig leeghalen, de daarin vervoerde producten eventueel tijdelijk opslaan en indien gewenst in een andere samenstelling overladen in anderecontainers. Dit wordt ook wel stripping en stuffing genoemd (zie figuur 1 ) Figuur 1. Stripping en stuffing van containers. Voorbeeld stripping en stuffing Container 1 met daarin product Xisper schip vanuit China vervoerd. De producten Y in container 2 komen per shortsea-schip vanuit Antwerpen. Beide containers zijn aangekomen in Rotterdam, alwaar ze worden leeggehaald (stripping). De producten worden tijdelijk opgeslagen in een warehouse, totdat een klant uit Venlo meldt dat hij negen producten X en vier producten Y geleverd wil krijgen. Die worden dan vervolgens in container 3 geladen en per vrachtwagen over de weg naar Venlo vervoerd. De grootste uitdaging en besparing zit daarbij in de koppeling van ladingstromen van meerderevervoerders en verladers. Zo n koppeling overstijgt de kennis en de mo-

11 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal gelijkheden van de meeste bedrijven. GOVERA (GOederenVErvoerRAndstad) en Incodelta zijn samenwerkingsverbanden waarin overheid en bedrijfsleven intensief samenwerken aan een gemeenschappelijke aanpak van de goederenvervoerproblematiek in de Randstad. Deelnemers in GOVERA zijn de provincies Noord- en Zuid-Holland, Utrecht en Flevoland, de regionale directies van Rijkswaterstaat in de Randstad, de vier grote steden (Amsterdam, Utrecht, Rotterdam en Den Haag), de Randstedelijke Kamers van Koophandel en organisaties als de Adviesdienst Verkeer & Vervoer (AVV), EVO (de belangenorganisatie van verladers), Transport & Logistiek Nederland (TLN) en Bureau Voorlichting Binnenvaart (BVB). Samen zoeken zij naar mogelijkheden om de Randstad voor goederenvervoer bereikbaar te houden, waarbij men zich richt op een efficiëntereafhandeling van de transportstromen voor bedrijven (lagere kosten / betere customer service) en het realiseren van maatschappelijke voordelen (minder milieubelasting, betereverkeersdoorstroming en een efficiënter gebruik van de beschikbare ruimte). Incodelta doet hetzelfde voor Zuid-Nederland. Men richt zich behalve op vervoerders en transporteurs nadrukkelijk ook op de producenten en afnemers om te komen tot optimalisering van de modaliteitkeuze en -benutting. Daarbij wordt de samenwerking tussen bedrijven bij het vervoer en de opslag van goederen met dezelfde oorsprong of bestemming nadrukkelijk gestimuleerd. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan herinrichting van bedrijventerreinen, waarbij het efficiënt toedelen van ruimte, het scheiden van verkeerssoorten (bezoekers /goederentransport) en het creëren van ruimte voor vervoer, laden en lossen centraal staan. Ook het bevorderen van het gezamenlijke gebruik van faciliteiten, zoals opslag-, laad-/los- en parkeerruimte of distributiecentra, vormt een belangrijk onderwerp. Er zijn hiervoor vanuit Connekt, Novem en Senter diverse subsidieregelingen (bijv. de subsidieregeling duurzame bedrijventerreinen), evenals voor initiatieven die efficiënter en/of milieuvriendelijker (minder brandstofverbruik of minder CO 2 -uitstoot) vervoer bevorderen. Ook zijn er diverse

12 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal instrumenten ontwikkeld die behulpzaam kunnen zijn bij de modaliteitkeuze (bijv. de binnenvaartverladerstest, zie ook voor meer informatie) en het bereiken van efficiënter vervoer door modal shift (Transactie Modal Shift Scan, zie Meer informatie kunt u verkrijgen bij Senter Novem respectievelijk Connekt. 4 Modaliteitkeuze De klant wil voor het transport van goederen een duidelijke keuze kunnen maken: snel en duur of langzaam en goedkoop én alles wat daartussen zit. Daarbij wordt gekeken naar de voor- en nadelen van de diverse modaliteiten. Voor de keuze tussen modaliteiten is een aantal criteria van belang: Bestemming van de lading (korte of lange afstand, bereikbaarheid). In dit kader kan gezegd worden dat er meer droge (niet aan water gelegen) bestemmingen zijn dan natte, en meer natte dan bestemmingen die door pijpleidingen ontsloten zijn. Daardoor bieden vervoersmodaliteiten naar droge bestemmingen meer flexibiliteit dan die naar natte bestemmingen respectievelijk pijpleidingen, omdat er meer alternatieve routes tussen de plaats van herkomst en die van bestemming zijn. Gewicht en omvang van het product: stuksvervoer of bulkvervoer (niet alle vervoersmodaliteiten zijn immers geschikt voor transport van zware en volumineuze producten). Qua omvang van de lading biedt zeevaart (incl. shortsea) de beste mogelijkheden voor bulk en zwaar transport, daarna binnenvaart en spoor, pijpleidingen, lucht, en weg. Bederfelijkheid/waarde van de lading (hoe bederfelijker c.q. hoe hoger de waarde, hoe sneller het transport moet zijn om onnodig waardeverlies (bederf/ rente) te voorkomen. Vervoer door de lucht en door pijpleidingen is het snelst (waarbij pijpleidingen veelal het nadeel hebben dat er veel residulading achterblijft in de leiding), dan komen het spoor,de

13 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal weg en vervolgens binnenvaart, shortsea en zeevaart. En uiteraard: de kosten. Hier is niet zo eenvoudig te zeggen welke vervoersmodaliteit in het algemeen de goedkoopste is, aangezien de kosten steeds afhankelijk zijn van de af te leggen afstand, het gewicht en de waarde van de lading. In grote lijnen geldt wel dat langzaam vervoer goedkoper is dan sneltransport, lange afstanden goedkoper zijn dan korte (mede in verband met de overslagkosten per kilometer), en dat bulkvervoer goedkoper is dan stuksvervoer. Vooral voor zeetransport vormen de brandstofkosten een complexe factor,aangezien de hoeveelheid brandstof (kosten) die vervoerd wordt vaak direct ten koste gaat van de hoeveelheid lading (opbrengst) die vervoerd kan worden (in verband met diepgang en beschikbaar volume). Daarbij spelen ook de verschillen in brandstofkosten tussen de verschillende havens die men aandoet een belangrijke rol in de afweging hoeveel brandstof geladen wordt ten koste van lading. Transportheeft ook een keerzijde: uitstoot van stoffen en geluid tasten de lokale leefomgeving en gezondheid aan en dragen bij aan klimaatverandering. Het aandeel van het goederenvervoer in het totale Nederlandse energiegebruik en de CO 2 -uitstoot bedraagt ca. 10% (bron: Milieubalans 2000). In dit kader worden milieuaspecten verbonden aan de transportmodaliteit steeds belangrijker, omdat de overheid steeds meer uitgaat van de vervuiler betaalt -principes, die schone transporten relatief voordeliger maken. Daarnaast is veiligheid een belangrijk criterium, bijvoorbeeld in het kader van ongevallen bij transport van gevaarlijke stoffen, alsmede diefstal bij transport van hoogwaardige producten.

14 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal 5 Modal shift Op dit moment gaat relatief veel continentaal lange-afstandvervoer over de weg. Wegvervoer heeft echter al geruime tijd te kampen met fileproblemen. In het zogeheten Witboek Vervoer 2010 van de Europese Commissie wordt gesteld dat het wagenpark in Europa over dertig jaar is verdrievoudigd en nog steeds groeit met drie miljoen voertuigen per jaar. Maatregelen zijn hard nodig, want niet alleen zal het verkeer nóg meer vastlopen, ook met de luchtvervuiling wordt het erger en erger. We moeten derhalve proberen de toename van het vervoer los te koppelen van de economische groei. Daarbij is een beter evenwicht noodzakelijk tussen de verschillende modaliteiten: weg, water en spoor. Bekeken wordt hoe de voordelen van mobiliteit behouden en de nadelen beperkt kunnen worden. Het Stimuleringsprogramma Marco Polo is erop gericht de congestie op de wegen te verminderen en de milieuprestaties van het gehele vervoersysteem te verbeteren door meer goederenvervoer te laten plaatsvinden via spoor, binnenvaartenshortsea. Dit moet ertoe leiden dat in de periode miljard ton/kilometers per jaar van de weg naar andere modaliteiten verschuiven. Om deze modal shift te bereiken moet de concurrentiepositie van het spoor en de binnenvaartten opzichte van de weg verbeteren. Dit kan door kostprijsverlaging, betere benutting van beschikbare capaciteit en uitbreiding van capaciteit. De overheid zoekt hierin met het bedrijfsleven naar besparingsmogelijkheden. Hier houden onder andere het projectteam transportbesparing van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, het platform stedelijke distributie en dergelijke samenwerkingsverbanden en instanties zich mee bezig. Het Multimodaal Coördinatie en Adviescentrum (MCA) richt zich met name op de modal shift van de weg naar het water en legt contacten tussen overheden en bedrijfsleven (verladers en vervoerders).

15 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal In lijn met de wens om een modal shift te bereiken, nemen de rijverboden in buurlanden toe, hetgeen langeafstandvervoer over de weg steeds minder aantrekkelijk maakt, ten faveure van het spoor en de binnenvaart. Het wegvervoer zal echter voor binnenlands vervoer even belangrijk blijven, zoniet belangrijker worden vanwege de toenemende behoefte aan fijnmaziger stuksdistributie (onder andere het gevolg van e-commerce, waardoor de tussenhandel vaak wordt uitgeschakeld en transportstromen dunner worden over langere afstanden). Hoerdoor ontstaan belangrijke kansen voor logistieke samenwerkingsverbanden. De geplande modal shift van de weg naar het spoor respectievelijk de binnenvaartzal naar verwachting echter niet resulteren in een vermindering van het wegvervoer. Naar verwachting zal de absolute groei van het wegvervoer dan ook nog steeds tot aanzienlijke capaciteitsproblemen voor transport over de weg (lees files) kunnen leiden. Behalve een impuls in het railverkeer en de binnenvaart denkt Brussel ook aan een heffingenbeleid, waarbij alle vervoers- en milieukosten aan de gebruikers worden doorberekend Modal shift van weg naar spoor Om de modal shift van weg naar spoor te bewerkstelligen, moet de concurrentiepositie van het spoor verbeteren. De belangrijkste factoren die de concurrentiepositie van het spoor nadelig beïnvloeden, zijn: prijsstelling; snelheid; flexibiliteit; betrouwbaarheid; traceerbaarheid; veiligheid; milieu. Door deze knelpunten aan te pakken, verbetert de prijskwaliteitverhouding van het spoor en daarmee zijn concurrentiepositie ten opzichte van de andere modalitei-

16 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal ten, in het bijzonder het wegvervoer. We zullen ze elk afzonderlijk nader bekijken Prijsstelling Het vervoer per spoor is momenteel relatief duur ten opzichte van vervoer over weg en water.het spoor kent een relatief hoge prijs op korte en middellange afstanden en is duurder voor stuksdistributie dan voor bulktransport. Ten opzichte van de binnenvaart zit de hogere prijs met name in de hogere overslagkosten, maar dat wordt op de lange afstand gecompenseerd door de hogere snelheid. De break-evenafstand tussen weg- en spoorvervoer ligt voor maritieme containers (bulktransport op de lange afstand) boven de km, voor continentale containers boven de km en voor trailers-on-train boven de km. Voor vervoer over afstanden vanaf km is het spoor dus prijstechnisch concurrerend met de weg. Het rijk kan dit break-evenpunt beïnvloeden door ongelijke invoering van infraheffing ten gunste van het spoorvervoer. Aangezien het rijk op lange termijn wenst dat alle kosten van de modaliteit door de gebruikers worden voldaan, zal deze beïnvloeding, als die al komt, van tijdelijke aard zijn. Wanneer alle kosten van infrastructuur, milieubelasting en ongevallen worden doorberekend, zal het wegvervoer 15%, de binnenvaart 50% en het vervoer per spoor 100% (!) duurder worden. Een dergelijke prijsstructuur staat haaks op de wens om het goederenvervoer per spoor te stimuleren Snelheid De snelheid van het spoortransport is mede afhankelijk van de te overbruggen afstand (grensoverschrijding in verband met douaneafhandeling), het soort materieel waarmee vervoerd wordt, de laad- en lostijden (incl. afen aankoppeling), de planningssystematiek, het gekozen treinpad (gemiddelde snelheid, omweg, vertragingen), flexibiliteit in de keuze en afstemming van slots en treinpaden (beschikbaarheid / ontsluiting: wachttij-

17 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal den) en eventuele calamiteiten die het transport verstoren. Tabel 2. Tijdsopbouw stukgoed /bulk (uur) (bron: EISR). Uit cijfers van de Europese Commissie is duidelijk geworden dat een internationale goederentrein gemiddeld een snelheid haalt van 18 km per uur. Dat is nog trager dan bijvoorbeeld een ijsbreker in de Baltische Zee. In het jaar 2010 moet die snelheid worden opgevoerd tot gemiddeld 80 km per uur,zoheeft Brussel aangegeven. Tijdsopbouw stukgoed/ bulk Laden Transport Lossen Totaal Lange afstand Regionaal Rangeren Rangeren Regionaal 200 km km km Als we kijken naar de tijdsopbouw van het (middel)lange-afstandvervoer over het spoor van stuk- en bulkgoederen (tabel 2 )respectievelijk intermodaal vervoer (tabel 3 ), dan zien we dat relatief veel tijd ( 15 40%) verloren gaat bij de terminal en het voor-en natransport (communicatie met de terminal, douaneafhandeling, locs wisselen, laad- en lostijd, rangeertijd, eindcontrole, e.d.). Het efficiënter en effectiever inrichten van dit proces kan een aanzienlijke vermindering van wachttijd- en stilstandverliezen op personeel en productiemiddelen opleveren voor de verladers en vervoerders. Hiervoor is het van belang de efficiëntie van en de coördinatie tussen de processen in het overslagknooppunt (bijvoorbeeld een haven) die afhankelijk zijn van de beperkt beschikbare rangeer- enterminalcapaciteit te verbeteren.

18 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal Tabel 3. Tijdsopbouw intermodaal vervoer (uur) (bron: EISR) Door de capaciteitsplanning van het spoor in de toekomst meer af te stemmen op de totale vervoersbehoefte en doorgaande (internationale) vervoersstromen, wordt de snelheid aanzienlijk vergroot. De douaneafhandeling is momenteel erg inefficiënt, hetgeen leidt tot (onnodig) lange wachttijden. Douaneprocedures zullen binnen Europa steeds eenvoudiger worden, maar op de langere afstand blijven douaneactiviteiten tot vertraging leiden. ICT-oplossingen die leiden tot digitale documentverwerking zullen hierin in de toekomst uitkomst bieden, maar daarvoor zal eerst de wetgeving moeten worden aangepast (onder anderejuridische bewijslast, verplichting documenten op de trein aanwezig te hebben, e.d.) en moet standaardisering in de douaneprocedures worden versterkt, hetgeen naar verwachting een langdurig proces zal worden Flexibiliteit De flexibiliteit van het spoorvervoer is afhankelijk van het tijdstip van vertrek (mogelijkheden om vroeger of later te vertrekken), de treinlengte (mogelijkheden om in te korten of te verlengen), het gekozen treinpad, de frequentie van treinen op dat treinpad (bezettingsgraad capaciteit), beschikbaarheid van alternatieve treinpaden en eventuele calamiteiten. Een hogere flexibiliteit levert meer alternatieven om het goederentransport op de juiste tijd op de juiste plaats te krijgen of af te handelen.

19 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal Betrouwbaarheid Betrouwbaarheid van het spoorvervoer is afhankelijk van de communicatie tussen betrokken partijen (verlader, vervoerder, beheerder), het gekozen treinpad, de frequentie van treinen op dat treinpad (bezettingsgraad capaciteit), beschikbaarheid van alternatieve treinpaden, marge in en afstemming tussen slots / treinpaden (wachttijden), de kans op schade, zoekraken, diefstal en eventuele calamiteiten Traceerbaarheid De traceerbaarheid van goederen op het spoor is op het moment niet optimaal, omdat de samenstelling en belading van treinen vaak te wensen overlaat en documenten vaak niet correct, volledig of compleet zijn. Dit leidt tot onnodige vertragingen bij aankomst, vertrek en tussenstops. Digitalisering van de documentenstroom en tracking- en tracingsystemen op de transportmiddelen (elektronische voertuigidentificatie) kunnen aanzienlijk bijdragen aan een betere traceerbaarheid Veiligheid De veiligheid op het spoor is afhankelijk van de planning, communicatie, veiligheidssystemen, de mate van onderhoud aan het spoor, detechnische staat van het materieel, de aard van het vervoer, milieuaspecten en calamiteiten. Een geïntegreerde planning waarin voldoende ruimte voor onderhoudswerkzaamheden is opgenomen, draagt bij aan de veiligheid op en aan het spoor. Toekomstige toepassing van veiligheidssystemen zoals ATB enects zullen de veiligheid verder aanzienlijk verhogen. Als gevolg van de toenemende drukte op de infrastructuur neemt bij het vervoer van gevaarlijke stoffen de kans op grootschalige ongevallen toe, hetgeen leidt tot een verdere aanscherping van risiconormen ten behoeve van streek- en bestemmingsplannen. Het Ministerie van VROM is betrokken bij een aantal ketenstudies gericht op het vervoer van gevaarlijke stoffen (onder an-

20 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal dere ammoniak, chloor, LPG), waarbij het optimaal inzetten van de verschillende vervoersmodaliteiten een belangrijk onderwerp is Milieu Met name het wegvervoer heeft de afgelopen decennia grote milieuwinsten geboekt, terwijl het spoorvervoer op dat terrein min of meer stil is blijven staan. Ongevallen, geluidsoverlast, verontreiniging, klimaatverandering, aanleg van infrastructuur en fileleed veroorzaken externe of maatschappelijke kosten. Voor de spoorweg liggen die externe kosten volgens de Europese Commissie op. 12, 35 en voor het wegvervoer worden ze berekend op. 24, 12 per tonkilometer (zie tabel 4 ). Tabel 4.Marginale gemiddelde externe kosten weg ten opzichte van spoor (. / tonkilometer). Kostenelement Weg Spoor Ongelukken 5, 44 1, 46 Lawaai 2, 14 3, 45 Vervuiling 7, 85 3, 80 Klimaatkosten 0, 79 0, 50 Infrastructuur 2, 45 2, 90 Congestie 5, 45 0, 24 Totaal 24, 12 12, 35 Kostenverschil met wegverkeer. 11, 77 / tonkm Wanneer tonkilometer niet over de weg maar over het spoor vervoerd wordt, wordt. 11,77 aan externe kosten bespaard, hetgeen betekent dat per 85 tonkilo-

21 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal meter één euro bespaard kan worden door de vracht niet over de weg, maar over het spoor te vervoeren. De maatschappelijke voordelen van de modal shift (verminderde file op de wegen, minder uitstoot van schadelijke gassen, verladersvoordeel) wegen pas op tegen de nadelen (meer geluidsoverlast spoorvervoer, milieueffecten, onderhoudskosten en meerkosten aanleg railinfrastructuur) bij vervoer over afstanden van meer dan 500 km. Om op milieugebied concurrerend te blijven, zal dan ook fors moeten worden geïnvesteerd in milieuinnovaties, met name op het gebied van geluid (kunststof remblokken, wieldempers, raildempers) en emissies (met name voor dieseltreinen) Modal shift van weg naar binnenvaart / shortsea Om de modal shift van weg naar binnenvaart of shortsea te bewerkstelligen, moeten verladers bereid zijn hun lading over te hevelen van de weg naar het water.deconcurrentiepositie van de binnenvaartten opzichte van de weg is niet slecht, omdat de binnenvaartopdevolgende gebieden het beste scoort ten opzichte van alle andere vervoersmodaliteiten: betrouwbaarheid; traceerbaarheid; veiligheid; en milieu. De belangrijkste factoren die de concurrentiepositie van het transport over water nadelig beïnvloeden, zijn derhalve: prijsstelling; snelheid; flexibiliteit. Door deze knelpunten aan te pakken, verbetertdeprijskwaliteitverhouding van de binnenvaart /shortsea en daarmee haar concurrentiepositie ten opzichte van de andere modaliteiten. We zullen ze elk afzonderlijk nader bekijken.

22 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal Prijsstelling Een binnenvaartschip van ton kan evenveel vracht ( 80 TEU (= Twenty Feet Equivalent Unit) of containers) vervoeren als 40 treinwagons of 60 vrachtwagens. Doordat de infrastructuur op de binnenwateren intensiever benut kan worden ten gevolge van een betere belading per vierkante meter, zijn de kosten per ton voor het transport van Anaar Brelatief laag ten opzichte van de anderevervoersmodaliteiten. Echter,deextra handelingen (overslag en voor- en natransport) maken het uiteindelijk toch vaak duurder dan wegtransport. Wanneer Brussel overgaat tot het toerekenen van alle kosten van infrastructuur, milieubelasting en ongevallen aan de betreffende modaliteit, zal het wegvervoer 15%, de binnenvaart 50% en het vervoer per spoor 100% duurder worden Snelheid De binnenvaart gaat door voor een trage vervoersmodaliteit. De gemiddelde snelheid van een schip ligt beduidend lager dan die van een vrachtwagen, trein of vliegtuig. Als men echter rekening houdt met de vervoerde hoeveelheid, krijgt men een ander beeld. In minder dan 24 uur kan de binnenvaartmeer dan ton van Rotterdam naar Nijmegen vervoeren. Geen enkele ander transportmiddel kan deze snelheid evenaren Flexibiliteit De waterinfrastructuur biedt niet altijd de mogelijkheid om de meest efficiënte route van Anaar Bafteleggen en uitwijken naar andere routes behoort veelal niet tot de mogelijkheden. Vervoer over water is daarnaast nogal afhankelijk van weersinvloeden (waterstand, tij) en er kan veel vertraging ontstaan door bruggen. Daardoor is de flexibiliteit beperkt Betrouwbaarheid Het is tegenwoordig minder de snelheid dan wel de betrouwbaarheid van een voorspelbare aankomsttijd, die belangrijk is voor veel ondernemingen. Met een vracht-

23 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal wagen weet een verlader ten gevolge van de onvoorspelbaarheid van files niet meer wanneer zijn lading aankomt op de plaats van bestemming. Via de binnenvaart is een relatief betrouwbare voorspelling van de transporttijd te bepalen Traceerbaarheid Wie ooit al eens de brug van een modern binnenvaartschip heeft bezocht, weet dat informatie- en communicatietechnologie een grote rolspeelt in de scheepvaart. Mobiele telefonie en internetten op het water, gebruik van GPRS en High Speed Data en elektronische scheepskaarten het is allemaal aanwezig. In samenwerking met de overheid werkt de binnenvaart aan diverse Europese projecten van River Information Services (RIS). Daarmee is ook de traceerbaarheid van de lading hoog Veiligheid Vervoer per schip is vooralsnog de veiligste vervoersmodaliteit. Op de waterweg zijn het personenvervoer en het goederenvervoer bijna volledig gescheiden, waardoor optimaal gebruik kan worden gemaakt van de aanwezige infrastructuur.de diefstalgevoeligheid is laag ten opzichte van alle andere vervoersmodaliteiten, omdat het schip relatief moeilijk bereikbaar is en onder continu toezicht staat van de schipper en diens bemanning. Steeds meer gevaarlijke stoffen worden via het water vervoerd, omdat aangepaste schepen voldoen aan strenge voorschriften en binnenvaartschippers zeer goed zijn opgeleid en regelmatig worden bijgeschoold voor het vervoer van specifieke goederen Milieu Binnenvaartschepen van ton verbruiken vier tot zeven keer minder brandstof per tonkilometer dan vrachtwagens. Met 5 liter brandstof kan een binnenvaartschip één ton goederen over 500 km vervoeren. De trein komt daarmee slechts 333 km ver, een vrachtwagen slechts 100 km en een vliegtuig nauwelijks 6, 6 km (zie figuur 2 ).

24 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal Figuur 2. Afstand die per modaliteit op 5 liter brandstof kan worden afgelegd. De binnenvaart komt dan ook veruit als beste tevoorschijn uit een vergelijking van de gemiddelde externe of maatschappelijke kosten (veroorzaakt door ongevallen, geluidsoverlast, verontreiniging, klimaatverandering, infrastructuur en fileleed) die de Europese Commissie uitvoerde. Voor het wegvervoer werden die berekend op. 24, 12 per tonkilometer. Voor de binnenvaart en shortsea belopen ze ten hoogste. 5 (zie tabel 5 ). Tabel 5.Marginale gemiddelde externe kosten weg ten opzichte van binnenvaart /shortsea (. / tonkilometer). Kostenelement Weg Binnenvaart /shortsea Ongelukken 5, 44 0 Lawaai 2, 14 0 Vervuiling 7, 85 3 / 2 Klimaatkosten 0, 79 verwaarloosbaar Infrastructuur 2, 45 1 of minder

25 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal Kostenelement Weg Binnenvaart /shortsea Congestie 5, 45 verwaarloosbaar Totaal 24, 12 maximaal 5 / 4 Kostenverschil met wegverkeer ca / tonkm Door tonkilometer niet over de weg te vervoeren, maar over het water, kan. 19 (binnenvaart) tot. 20 (shortsea) bespaard worden aan externe kosten. Dit betekent dat per 50 tot 52 tonkilometer één euro bespaard kan worden door de vracht niet over de weg, maar over het water te vervoeren. 6 Ontwikkelingen in de transportbehoefte De totale transportbehoefte is direct gerelateerd aan de ontwikkelingen in de wereldeconomie. Zowel bij groei als bij krimp van de economie stijgt de transportbehoefte, in het eerste geval ten gevolge van algemene productiegroei, in het tweede geval vanwege verschuiving / concentratie van productie. Uiteraard heeft deze groei een bovenwaarde, namelijk de maximaal beschikbare transport- en overslagcapaciteit, die weer direct gerelateerd is aan de beschikbare ruimte en de kosten per modaliteit. Het goederentransport heeft een relatief hoge toegevoegde waarde voor de Nederlandse economie. Nadeel is de milieubelasting ervan. Doordat het transport een aanzienlijke belasting van het milieu tot gevolg heeft (uitlaatgassen, ruimtebeslag) is de toegevoegde waarde van de transportsector van minder hoog economischstrategisch belang dan men zou verwachten. Daardoor is de investeringsbereidheid van de overheid veelal minder hoog dan het bedrijfsleven zou wensen en is de druk op milieugerichte investeringen hoger dan vaak wenselijk wordt geacht. Vooral in vergelijking met andere lan-

26 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal den wil Nederland nog wel eens het beste jongetje van de klas zijn als het gaat om de bijdrage aan de instandhouding en verbetering van de milieuomstandigheden. Een goed streven dat echter hoge kosten en daarmee een verslechtering van de concurrentiepositie van Nederlandse bedrijven in de productie- en transportsector tot gevolg heeft, die het met de relatief hogere loonstructuren in Nederland toch al niet zo gemakkelijk hebben. Diverse grote infrastructurele werken, zoals de aanleg van de Tweede Maasvlakte en de Betuwelijn, leiden tot groei en verschuiving van activiteit binnen Nederland. De goederenstroom van en naar bepaalde gebieden, zoals de Maasvlakte en Duitsland, en de overslag hiervan zal hierdoor groeien. Daarnaast leidt autonome groei van de reeds gevestigde bedrijven tot groei in de goederenstroom. Ook door de toetreding van nieuwe lidstaten tot de EU is de markt ingrijpend aan het veranderen. Dit zal, vanwege de verschillen in loonniveaus tussen de West-Europese en Oost-Europese lidstaten, meer verschuivingen van productie tot gevolg hebben, met alle logistieke gevolgen van dien. In de toekomstbeschouwingen van het Nationaal Verkeer &Vervoersplan (NVVP) is rekening gehouden met groei van zowel reizigers- als goederenvervoer binnen Nederland. Voor ons is met name de groei van het goederenvervoer interessant, aangezien daarin een directe link naar inkoop ligt, terwijl die bij personenvervoer (in het kader van dienstverlening) meer indirect is. Van 1995 tot 2000 groeide het in Nederland vervoerde tonnage in totaal met 10%. In 1995 werd er over Nederlands grondgebied per hoofd van de bevolking 88 ton goederen vervoerd, in totaal bijna miljoen ton goederen. Het binnenlandse transport betrof ongeveer 500 miljoen ton, terwijl er bijna 700 miljoen ton de grens over ging. In 2000 was dit al ruim 95 ton per hoofd van de bevolking. In 2000 is in totaal bijna 1, 5 miljard ton aan goederen vervoerd. In de komende twintig jaar wordt vol-

27 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal gens het NVVP minimaal een verdubbeling van het totale goederenvervoer verwacht (zie figuur 3 ) Figuur 3. Groei personen- en goederenvervoer (bron: Rijkswaterstaat, Adviesdienst Verkeer en Vervoer). Opmerkelijk is dat het Nederlandse goederenvervoer naar bestemmingen in Europa veel sneller toeneemt ( 67% intien jaar!) dan het binnenlandse goederenvervoer.ook voor de toekomst is de verwachting dat het internationaal vervoer (import en export) het sterkst groeit, hetgeen voor het grootste deel te verklaren is uit bovenstaande verschuivingen van activiteit, maar ook uit de toename van aankopen via internet die leiden tot kleinere vervoersstromen over langere afstanden. Het aantal tonkilometers (de eenheid waarin ook de afgelegde afstand tot uiting komt) steeg van 1995 tot 1999 met 12%van 84 naar 94 miljard, waaruit blijkt dat de gemiddelde afgelegde afstand van het vervoer in die periode ook steeg. Het EC (European Co-ordination)-scenario voor 2020 voorspelt dat het goederenvervoer dan 151 miljard tonkilometer nodig heeft om zijn functie te

28 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal vervullen. Het DE (Divided Europe)-scenario gaat uit van 95 en het GC (Global Competition)-scenario van 170 miljard tonkilometer in De verwachtingen van de drie CPB-scenario s liggen dus aanzienlijk uiteen, zoals blijkt uit figuur 4. Deze groeispurt heeft een aantal oorzaken: Bevolkingsgroei. Hoe meer mensen, hoe meer goederen. Economische groei.economische groei betekent meer productie, meer consumptie, en dus meer transport. Specialisatie en globalisering. Producten worden over steeds grotere afstanden vervoerd. In de strijd om de gunst van de consument bieden winkels steeds exotischer producten aan, zoals sperziebonen die tegenwoordig s winters uit Egypte worden ingevlogen. Maar er is meer aan de hand. De internationale concurrentie dwingt bedrijven om hun kosten zo laag mogelijk te houden. Dus verplaatsen ze onderdelen van het productieproces, bijvoorbeeld naar lagelonenlanden. Dat is lonend, omdat transport relatief goedkoop is. Tussentijds heen-en-weer-gesleep van onderdelen en halfklare artikelen is het gevolg. De voorgenomen verplaatsing van de bewerking van viscose van Ede naar Polen door Akzo Nobel is daarvan een goed voorbeeld: als transportniet zo goedkoop zou zijn, zou deze werkgelegenheid in Nederland blijven. Just in time-leveringen. Om de kosten van goederenopslag te minimaliseren houden winkelbedrijven en fabrieken hun voorraden zo klein mogelijk. Pas op het laatste moment worden de voorraden aangevuld: just in time-leveringen (JIT). Bepaalde winkels werden vroeger maar twee keer per week bevoorraad, nu twee keer per dag. Dat leidt tot meer ritten, met minder lading per rit. Of de groeiprognoses zoals voorspeld in de CPBscenario sook daadwerkelijk worden gerealiseerd, en zo ja conform welk scenario, hangt af van:

29 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal trendbreuken of tijdelijke recessies die mogelijk optreden in de economische groei en op langere termijn doorwerken; dewijze waarop Nederland in staat is optimaal in te spelen op de trends en daardoor haar concurrentiepositie binnen Europa en in de wereld weet te versterken. Hierbij spelen onder andere debeschikbaarheid van capaciteit (wegen, spoorwegen en waterwegen), benuttingsgraad van de beschikbare capaciteit en de regelgeving daaromtrent, alsmede de impact daarvan op de prijsstelling in relatie tot andere landen een belangrijke rol. Immers, als Nederland qua transport aanzienlijk duurder is dan haar buurlanden, zal dit direct leiden tot een verschuiving van in elk geval de doorgaande goederenstromen. Dat zal direct uitwerking hebben op de Nederlandse economie, omdat transport in veel gevallen ook werkgelegenheid en daarmee toegevoegde waarde met zich meebrengt. Het EC-scenario wordt in het NVVP gehanteerd als het referentiescenario. Behalve met de effecten van ruimtelijke, economische en logistieke ontwikkelingen wordt hierbij ook rekening gehouden met de uitvoering van het huidige overheidsbeleid ten aanzien van goederenvervoer, vastgesteld in het Meerjarenprogramma Infrastructuur en Transport (MIT 2000) en de reeds in uitvoering gebrachte onderdelen van de nota Transport in Balans. De overheid streeft er in haar plannen bijvoorbeeld naar de voorspelde toename van het goederenvervoer enigszins te beperken door: beprijzing (zowel vanuit een ontmoedigingsbeleid voor wegvervoer, als ten behoeve van het bewerkstelligen van een modal shift); een betere benutting van de bestaande infrastructuur en modaliteiten door schaalvergroting, innovatieve containerisatie (chemie, droge bulk (kolen) en stukgoed (fruit)), hogere bezettingsgraad van transportmiddelen, tegengaan van leegrijden en door het gebruik van ICT-toepassingen (ten behoeve van het automatisch afstand houden tussen auto s, snelheids-

30 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal regulering, dynamische belijning, tolheffing, e.d.); nieuwbouw van capaciteit. Het overslagvolume zal moeten worden aan- en afgevoerd via een duurzaam multimodaal transportnetwerk. Op basis van de groeiscenario s van het CPB wordt verwacht dat, ondanks de stimulering van een modal shift van weg naar spoor en water, de aandelen van de verschillende modaliteiten in het totale goederenvervoer nagenoeg gelijk blijven (zie figuur 4 ) Figuur 4. Ontwikkeling goederenvervoer per modaliteit op Nederlands grondgebied in de drie CPB-scenario s (miljarden tonkilometers) (bron: NVVP, CPB, AVV). Het wegvervoer behoudt zijn aandeel in het totale goederenvervoer op 50%. Dit hangt samen met het feit dat de marktsegmenten waarin het wegvervoer domineert (hoogwaardige goederen) veel harder groeien dan de marktsegmenten waarin railvervoer en binnenvaart een sterke positie hebben (bulkgoederen). Hoewel ook het vervoer per spoor bovengemiddeld groeit, neemt het in 2020 nog steeds een bescheiden deel van het totale vervoer voor zijn rekening. De groei van de binnenvaart verloopt relatief een stuk trager. In absolute zin groeit het vervoer over water echter veel meer dan dat per spoor.de luchtvaart wordt niet of nauwelijks benut voor binnenlands vervoer. Daarnaast is het aandeel van de luchtvaart inhet totale goederenvervoer verwaarloos-

31 Multimodaal goederenvervoer: bij optimaal baar klein. Dat komt door de sterke positie van de binnenvaart in Nederland. In de hiernavolgende paragrafen zullen we kortingaan op de verwachte ontwikkelingen per modaliteit en de invloed van het overheidsbeleid daarop Ontwikkelingen in de luchtvaart Het goederenvervoer door de lucht heeft met 1, 3 miljoen ton (cijfers 2000)het kleinste, vrijwel verwaarloosbare aandeel in het goederenvervoer. Ten opzichte van 1999 vertoonde het een stijging van 4 %. De hoofdluchthaven van Nederland is Schiphol. Daarnaast zijn er nog diverse kleinere luchthavens met een meer regionaal belang. Schiphol heeft momenteel een belangrijke knooppuntrol binnen het Europese en internationale transport van goederen en personen en biedt daarmee een onmisbare toegevoegde waardevoor de Nederlandse economie. Het ruimtegebrek, de hoge milieunormen en de ontwikkelingen rondom de luchtvaartmaatschappijen (zoals de overname van KLM door Air France en diverse (bijna) faillissementen van luchtvaartmaatschappijen, die leiden tot een vermindering van het aantal bestemmingen respectievelijk vluchten), beperken Schiphol echter in haar mogelijkheden haar huidige concurrentiepositie te behouden. De prijzenslag die zichtbaar gevoerd wordt tussen de diverse luchtvaartmaatschappijen helpt daarin niet mee (beperktere financiële ruimte voor het bieden van toegevoegde waarde). Het is dan ook onzeker of Schiphol in de toekomst haar positie als hub binnen het Europese transportnetwerk zal weten te behouden, of dat deze functie verandertofverloren gaat ten gunste van andereluchthavens. De verwachting is derhalve gerechtvaardigd dat het belang van de luchtvaart voor Nederland in de nabije toekomst niet aanzienlijk zal toenemen. Schiphol zal volgens de eisen van het NVVP ook in de toekomst goed bereikbaar zijn en, binnen grenzen van milieu en veiligheid, op efficiënte wijze ruimte bieden aan maatschappelijk gewenste groei. Daarnaast kunnen ook luchthavens beter worden benut door toepassing van technieken van verkeersleiding.