De nieuwe industriële revolutie

Transcriptie

1 donderdag 27 september 2012 / 4,- Jaargang 136 nummer 39 BP De nieuwe industriële revolutie Binnenkort heeft iedereen zijn eigen fabriek Het Stedelijk is open! Nu nog een visie Als Romney wint is dat een ramp voor de VS Een wonder dat Salman Rushdie niet cynisch is

2 Nexus-conferentie 2012 How to Change the World? Zondag 2 december uur Stadsschouwburg Amsterdam Sprekers Slavoj Žižek Margaret Atwood John Gray Rory Stewart Parag Khanna Agnes Heller Daniel Pick Evgeny Morozov Moshe Halbertal Rory Sutherland

3 In dit nummer Jacqueline de Jong, avant-garde-diva 42 Grote bedrijven zijn uit de tijd, we kunnen het zelf in onze eigen werkplaats 20 Laat Romney zich nog vaak verspreken Salman Rushdie schreef een monument voor de literatuur Het nieuwe museum blijft hangen in de oude tijd slimme grenzen Fort Europa wordt steeds meer een hightechvesting. De techniek bepaalt de politiek. Hoe democratisch is dat? Frank Mulder 14 de bank van morgen Grootbanken stellen eigenbelang boven klantbelang. Alternatieve financieringsvormen zijn het gevolg Joost Ramaer 16 amerika Winst van de Republikeinen zou een ramp zijn voor Amerika en de wereld. Gemeten aan de huidige ideologie van de partij was Ronald Reagan een watje Frans Verhagen Cover De nieuwe industriële revolutie 20 het bureau als fabriek Door nieuw industriebeleid hoeft het Westen China niet meer te duchten Koen Haegens 24 de makerbeweging Grote bedrijven raken uit de tijd. Productie vindt plaats vanachter de pc Chris Anderson Essay 30 groei groei groei Als we zo doorgaan treft ons nageslacht een kaalgevreten, opgewarmde en uitgeputte wereld aan Marcel Möring 34 turkije Journalisten en bezorgers van Koerdische kranten zijn hun leven niet veilig Fréderike Geerdink 38 stedelijk I Het gemoderniseerde museum blijft hangen in de voorbije tijd Anna Tilroe 40 stedelijk Ii Ann Goldstein moet nu een visie vormen op kunst én beeldcultuur én burger én politiek én wetenschap Koen Kleijn 42 avant-garde-diva Het wilde leven van Jacqueline de Jong. Ik was onaangepast Xandra Schutte Kroniek van kunst & cultuur 46 Film, Popmuziek Bob Dylan en ZZ Top, Theater Antigone, Televisie NCRV Dokument, Popmuziek Cat Power Dichters & Denkers 50 salman rushdie Aart Brouwer 54 herman stevens Kees t Hart 55 Marjolijn van Heemstra Joost de Vries 56 Denis Johnson Graa Boomsma 56 paul theroux Cyrille Offermans 62 Pierre Louis baron D Aulnis de Bourouill ( ) Spion voor volk en vaderland Margreet Fogteloo Columns Hoed je voor politieke pygmeeën die staatsman spelen 8 Ewald Engelen 7 H.J.A. Hofland, 10 Media Frank van Vree, 53 Christiaan Weijts, 61 Perquin, 61 Opheffer Rubrieken 5 Commentaar, 6 In de Wereld, 6 Joep Bertrams, 7 Bitcaves, 8 Anone, 9 Gorilla, 11 In Den Haag, 49 Kijken Rudi Fuchs, 59 Post, 60 Sciencepalooza, 60 Cryptogram Omslag Floris Tilanus. Foto Corbis De Groene Amsterdammer 3

4 Vincent Vind ons tijdelijk in de Hermitage Amsterdam _

5 Commentaar Slagharen Nu komen we net uit de langste Sportzomer in jaren, dus misschien is het niet zo gek dat de voorbeschouwingen, het live verslag en de na-analyses van het vreugdevuur der baldadigheden in Haren zo gretig in de media kwamen. En dus opende de Volkskrant maandag met een quasi-filosofisch stuk over de vraag waarom mensen toch kicken op vernieling (Freud, op de voorpagina!). In nrc.next legde Henri Beunders nog eens uit wat ook al weer een hype is, met als nieuwigheid de onvoorspelbare rol van de, let op het eerste adjectief, zogeheten sociale media. Ook Job Cohen, die de onderzoekscommissie naar Project X Haren zal leiden, noemde in een eerste reactie de rol van de sociale media als een van de belangrijkste onderzoeksobjecten. Onvoorspelbaar? Twee jaar terug riepen jongeren in Egypte elkaar via Twitter en Facebook op naar het Tahrirplein te komen, en verschenen er wereldwijd lovende artikelen over de democratiserende rol van de, zogeheten, sociale media. In Haren gebruikten de jongeren precies diezelfde sociale media, alleen nu met een ander perspectief. Rellen in plaats van revolutie (en dat die rellen van een klein groepje hooligans kwamen die het voor de rest verpestten is gezocht: elk politiekorps weet dat groepen aangeschoten jongeren licht ontvlambaar zijn). Maar de Egyptenaren hadden een intrinsieke, diepgewortelde reden om op dat plein te staan. Waarom die duizenden jongeren naar Haren trokken is de grote onbeantwoorde vraag. De ongelukkige openbare Facebook-uitnodiging van de vijftienjarige job, het meisje Merthe, was het niet: Facebookuitnodigingen komen en gaan, het feestje was heel publiek afgelast. De jongeren kwamen niet voor een feestje, ze kwamen voor een media-evenement. Nog voordat er een menigte was, deed het NOS Journaal in de middag al verslag vanuit Haren. Ook de commerciële zenders waren aanwezig en RTV Noord zond een livestream uit. Om een uur of zeven kon je op die livestream een stuk of vijftien jongeren zien lopen en misschien dertig journalisten, fotografen en camera ploegen. Wat was er in Haren te doen? De media. Later zou nos-hoofdredacteur Marcel Gelauff de werkwijze van zijn verslaggevers verklaren. Nee, er waren geen extra journaals geweest, er was geen hijgerige toon, we deden louter verslag. De vraag is, en die is niet eens zo filosofisch als hij klinkt: als het om aangeschoten tieners gaat, bestaat er zoiets als louter verslag doen? In zo n situatie bestaat er geen objectieve cameraploeg. Vergelijk het met het bekende witte-jassensyndroom, waarbij de bloeddruk van de patiënt omhoog gaat als de dokter alleen al de kamer binnen komt lopen. Al decennia wordt er onderzoek gedaan naar de reactie op aanwezigheid van camera s en telkens is de uitkomst dat mensen zich uitzinniger gaan gedragen. Op vrijdagavond tijdens etenstijd, het moment dat jongeren beslissen wat ze die avond gaan doen, zond De wereld draait door nog eens een ironisch filmpje uit: housebeat, feestende mensen, extra treinen naar Haren vanaf alle stations in Nederland riep de voice-over, en after party op het gemeentehuis, met beelden van een brandend gebouw. Oprecht of ironisch, het waren de traditionele media die de rolverdeling voor de avond gaven en een podium boden: de jongeren wisten wat van ze verwacht werd, en wilden, met een paar biertjes op, best aan de verwachtingen voldoen. JOOST DE VRIES beeld milo De Groene Amsterdammer 5

6 In de Wereld Spaanse straatopa s bestormen beurs Barcelona Handen omhoog, dit is een overval! Met de handen in de lucht scanderen zo n honderd bejaarde actievoerders de klassieke leus die Spaanse protestbewegingen altijd aanheffen als zij diefstal aan de kaak willen stellen. Maar nog nooit gebeurde dat te midden van monitoren met aandelenkoersen in het symbolische hart van het kapitalisme. De iaioflautas (vrij vertaald straatopa s ), de senioren afdeling van de beweging van indignados, bezetten vandaag de beurs van Barcelona. De handelaren staren zwijgend naar de demonstranten in gele hesjes die hun grootouders hadden kunnen zijn. Dit is geen crisis, dit is oplichterij! klinkt het. Een actievoerder zet een megafoon aan zijn mond: We blijven hier net zo lang tot ons doel bereikt is. Vreedzaam, zoals altijd. We willen de beursleiding spreken en ons manifest overhandigen. Volgens het manifest is de beurs een symbool en instrument van de criminele organisatie van één procent. Dat is een verwijzing naar de financieel-economische elites die zich volgens de actievoerders met hulp van politici verrijken ten koste van de meerderheid. Waarom denken jullie dat ze de btw hebben verhoogd, op onderwijs en gezondheidszorg hebben bespaard en de openbare voorzieningen privatiseren? Om de banken te kunnen betalen. Dezelfde die met ons geld gered zijn en die ons uit onze huizen zetten vijfhonderd uitzettingen per dag. Ondanks de herrie is de sfeer ontspannen. Alberto, 34, strak in het pak, werkt voor een beurshuis. Op de vraag wat hij van de actie vindt, zegt hij verrassend: Heel goed. Dit kan zo niet doorgaan met al die bezuinigingen. Hoogste tijd dat de mensen hun stem verheffen. Als er niets verandert, gaan we met z n allen de afgrond in. Na een klein half uur mag een delegatie van de actievoerders naar het kantoor van de beursleiding. De demonstranten nemen plaats op de trappen voor het beursgebouw. Daar staan inmiddels een flinke politiemacht en veel sympathiserende burgers. Als de politie een poging doet de actievoerders te identificeren en die weigeren mee te werken, wordt het nog even spannend. Maar de iaioflautas hebben andere tijden meegemaakt. Bijna allemaal zijn ze actief geweest in het verzet tegen de dictatuur van Franco. Ze zijn niet bang voor de politie. Dat zet de agenten op het verkeerde been, het blijft bij wat duwen en trekken. Uiteindelijk kunnen de bejaarde actievoerders zonder problemen vertrekken. Missie geslaagd, zegt Juan (68). Snel naar huis, tijd voor mijn pillen. LEX RIETMAN joep bertrams Sommige journalisten zijn voor Ecuador gelijker dan andere Quito De hele wereld kent ons nu door het politieke asiel voor Assange! zegt een trotse Ecuadoriaan op de Plaza Grande in het hart van Quito, de plaats waar doorgaans demonstraties worden gehouden in het kleine Andesland. Betere wegen, een hoger minimumloon en politiek asiel voor WikiLeaks-oprichter Julian Assange het zijn belangrijke wapenfeiten van Ecuadors president Rafael Correa. Mede door het politiek asiel voor Assange zit Correa nu stevig in het zadel. Volgens opiniepeilingen is een ongekende tachtig procent van de bevolking tevreden met zijn besluit om de in Londen in het nauw gebrachte activist als vluchteling binnen te halen. Dat komt Correa een fan van de Venezolaanse president Chávez goed uit, want in februari 2013 gaan de Ecuadorianen naar de stembus. Waarschijnlijk kan Correa, die sinds 2007 aan de macht is, zich opmaken voor een tweede ambtstermijn. Door het asiel voor Assange doet Correa zich voor als beschermheer van kritische journalisten. Correa en Assange kennen elkaar: eerder dit jaar interviewde de Australiër de Ecuadoriaanse president in de door het Kremlin betaalde talkshow Russia Today. Welkom in de club van vervolgden! zei Correa enthousiast tegen Assange die zich door de VS onder druk gezet voelt. Terwijl Correa de WikiLeaks-oprichter graag uit de Londense ambassade naar Ecuador zou halen, stelt de president zich in eigen land heel anders op tegenover kritische journalisten. Zo nam het parlement onlangs wetgeving aan die gekleurde berichtgeving tijdens verkiezingscampagnes verbiedt en die politici het recht geeft een rechtszaak aan te spannen tegen kritische journalisten. Cesar Ricaurte, een veertigjarige journalist die voor de Ecuadoriaanse persorganisatie Fundamedios werkt, ervoer inmiddels de toorn van Correa. Ricaurte, die zich meermaals kritisch over de president uitliet, is volgens Correa een pion van de oppositionele mercantilistische media en de Amerikaanse regering. Correa viel Ricaurte meermaals aan in televisie-uitzendingen die verplicht door alle zenders uitgezonden moeten worden. Ricaurte bekritiseerde op zijn beurt de rechtszaak van Correa tegen de oppositionele krant El Universo en drie journalisten van dat blad, die vorig jaar tot gevangenisstraffen en een boete van 42 miljoen dollar veroordeeld werden. Journalist Emilio Palacio had president Correa meermaals een dictator genoemd. Uiteindelijk schold Correa de straffen kwijt, maar de boodschap was duidelijk en Palacio koos eieren voor zijn geld. Hij vroeg en kreeg politiek asiel. In de VS. JEROEN KUIPER 6 De Groene Amsterdammer

7 H.J.A. Hofland Nieuw debat over de bom Amerika moet zijn houding tegenover de Arabische wereld fundamenteel veranderen. Dat zei de Egyptische president Mohamed Morsi in een interview met The New York Times. Meer respect voor de waarden van de islam en eindelijk serieuze hulp bij het stichten van een Palestijnse staat. Morsi, vroeger leider van de Moslim Broederschap en islamist, is de eerste gekozen president. Hij is in Amerika voor de algemene vergadering van de VN. Zijn bezoek komt in een periode waarin de spanningen tussen het Midden-Oosten en het Westen tot een nieuwe climax kunnen oplopen. Het tumult over het antimoslimfilmpje van een Californische christenzeloot en voormalige oplichter is misschien het hoogtepunt voorbij, maar het heeft wel laten zien hoe groot de antiwesterse woede in de regio is. Het verwijt dat de Egyptische politie niet naar behoren was opgetreden toen demonstranten in Caïro de Amerikaanse ambassade hadden bestormd en de vlag verbrand, wees hij af. We kunnen zulk geweld nooit toestaan, maar we moeten met dergelijke situaties verstandig omgaan. Op deze manier hebben we een volgende gewelddadige reactie vermeden. Deze nieuwe president pakt het nog behoedzaam aan. Voorzichtigheid blijft de moeder van de porseleinkast. Wat een onnozel filmpje kan doen. Eigenlijk zou deze uitbarsting van collectieve razernij een waarschuwing moeten zijn. Al jaren groeit er een onmetelijk veel groter gevaar. Ondanks alle ontkenningen van Teheran wordt Iran er ernstig van verdacht aan een kernwapen te werken, en als de Israëlische regering de overtuiging heeft dat voltooiing van de bom nabij is, zal ze tot een preventieve aanval overgaan. Door de Amerikaanse verkiezingsstrijd zal het probleem de komende maanden nog urgenter worden. Mitt Romney is voorstander van zo n aanval, Barack Obama is voorlopig nog tegen. Het debat loopt hoger op. Maar het mankeert aan nauwkeurigheid. Hoe moeten we ons zo n aanval voorstellen en wat zouden de gevolgen zijn? In zijn Letter from Washington (International Herald Tribune, 24 september) maakt Albert R. Hunt een vergelijking met de oorlogen in Afghanistan en Irak. In 2002 werden de Taliban als verslagen beschouwd, waarna George W. Bush en zijn neoconservatieve denkers dachten dat ze de handen vrij hadden om Saddam af te zetten, zijn massavernietigingswapens op te ruimen en Irak het democratisch voorbeeld voor het hele Midden-Oosten te maken. Het werd de grootste militaire vergissing na de Tweede Wereldoorlog. Het lijkt ongelooflijk, maar naar de oorzaken is geen officieel onderzoek gedaan. Hoe stellen onze militaire experts zich het verloop van een preven tieve aanval op Iran voor en welke mogelijke gevolgen zou zo n onderneming voor de betrokken partijen kunnen hebben? Any war will surprise you, zei generaal Eisenhower kort voor de invasie in Normandië. Maar dat ontlast de politieke leiders niet van de verplichting hun denkbeelden over het verloop van de operatie met de betrokken volken te delen. Dat is nog niet gebeurd. Bij dit gebrek aan officiële zorgvuldigheid De nieuwe minister zal zich hoe dan ook moeten uitspreken heeft een groep van dertig Amerikaanse deskundigen, Democraten en Republikeinen, het vraagstuk onderzocht en een rapport gepubliceerd. De deskundigen hebben allemaal in de politiek, als militair of diplomaat hun sporen verdiend. In zijn artikel vat Hunt hun conclusies samen. Door een Israëlische aanval zouden de kerninstallaties voor twee jaar buiten werking worden gesteld, en zouden de Amerikanen meedoen, dan zou dat vier jaar worden. Maar misschien gaan de ambities verder, misschien is (of wordt) het uiteindelijke doel van de operatie de vervanging van de Iraanse regering. Dit zou dan betekenen dat er landstrijdkrachten bij worden betrokken. We moeten er rekening mee houden dat daarmee een oorlog zou worden veroorzaakt, ingrijpender en omvangrijker dan alles wat Amerika de afgelopen tien jaar in Afghanistan en Irak heeft ervaren, zo citeert Hunt deze deskundigen. Verder zouden de aanvallers er rekening mee moeten houden dat door de aanval de positie van het zittende Iraanse regime juist versterkt wordt. Iran zal zich verweren, proberen de Straat van Hormoez af te sluiten, wat mogelijk grote gevolgen heeft voor de wereldeconomie. En ten slotte: onderschat de Arabische straat niet. Besef dat de reacties van de kleine clubjes extremisten op de anti-islamfilm een dorpsrelletje zullen zijn vergeleken bij wat zich dan zal afspelen. Er is nog een andere oplossing. Laat Iran zijn bom voltooien, schrijft de Amerikaanse politicoloog Kenneth Waltz in Foreign Affairs. Het gebruik ervan zou voor het land zelfmoord betekenen, en meer dan een halve eeuw ervaring heeft geleerd dat het kernwapen juist een stabiliserende werking op de buitenlandse betrekkingen heeft. Dat is in de Koude Oorlog bewezen en daarna is het bijvoorbeeld aangetoond door India en Pakistan. In ieder geval heeft het debat over de Iraanse bom een nieuw stadium bereikt. Wat zal straks onze nieuwe minister van Buitenlandse Zaken ervan zeggen? Hij zal zich hoe dan ook moeten uitspreken, het gaat tenslotte om de nieuwe wereldvrede. Lenin aan de macht op Indiase universiteit New Delhi Niet de ceremoniële staf van de pedel, maar de wapenstok van de oproerpolitie luidde de opening in van het academisch jaar op Delhi University. Een dag voor het nieuwe semester begon werd op de campus gevochten. Aanleiding: vermeende fraude bij de verkiezingen van de studentenvertegenwoordigers. Een groep boze studenten bestormde het lokaal waar op dat moment de stemmen werden geteld. Rake klappen met de lathi, de lange bamboestok waarmee Indiase ordebewakers gewapend zijn, zorgden ervoor dat de telling ongehinderd kon worden voortgezet. Een paar kilometer naar het zuiden, op een steenworp afstand van de Ho Chi Minh-weg, vond ondertussen een revolutie in miniatuur plaats. Op de Jawaharlal Nehru Universiteit trad V. Lenin Kumar, van de communistische studentenfractie, als nieuwe voorzitter van de studentenraad aan. Hij kwam op democratische wijze aan de macht. De promovendus uit Chemicaliën Opkomende economiën gaan de komende jaren de geïndustrialiseerde landen voorbij als producent van chemicaliën. De Verenigde Naties waarschuwen voor de risico s $ miljard $ miljard $ 450 miljard $ miljard Bron: United Nations Environment Programme BITCAVES De Groene Amsterdammer 7

8 Economie Ewald Engelen Pygmeeën Hoed je voor politieke pygmeeën die staatsman spelen. In Brussel is het de komende maanden schering en inslag. Terwijl in Nederland een taboe rust op vergezichten grossiert het herfstige Brussel erin. Twee weken geleden was het de Portugese maoïst Barroso die de aftrap deed. Met zijn State of the Union meende hij doodgemoedereerd in de voetsporen van Schuman, Monnet en Delors te kunnen treden. Een federalistische toekomst van politieke en fiscale unie schetste ons staatsmannetje daarin. Het hing aan elkaar van inconsistenties. Overdracht van bevoegdheden aan zijn eigen Commissie én inzetten op versterking van de Europese democratie was er een. Voortgaan op het onzalige pad van een zelfgekozen bezuinigingsrecessie én in de onnavolgbare kitschspraak van Europese bestuurders een boodschap van hoop naar jongeren laten uitgaan, was een andere. Vorige week was het de beurt aan de Duitse minister van Buitenlandse Zaken en tien van zijn collega s, onder wie onze eigen Uri Rosenthal. Onder de titel A New Vision of Europe presenteerden zij op de opiniepagina van The New York Times een manifest over de toekomst van Europa, dat grossierde in dezelfde holle daadkracht als Barroso s redevoering een week eerder; we gaan, we doen, we zullen, we moeten, we staan pal, we hebben besloten Met als absoluut hoogtepunt: Containing the crisis is our responsibility. And we will deliver on it. Een George Bush-je op z n Europees. Niet alleen gaan ministers van Buitenlandse Zaken hier helemaal niet over, na drie jaar incompetent gehannes om de Griekse kiezelsteen uit de schoen te prutsen is zo n druistige aankondiging van daadkracht op z n zachtst gezegd misplaatst. In psycho analytische termen: het zijn de uitlatingen van een psychopaat die zijn existentiële onzekerheid overschreeuwt. De titel van het manifest is pathologisch in zijn fantasieloosheid. Tik in Google maar eens A New Vision of in. De intikafmaker maakt er: astrology, masculinity, authentic assessment to overcome the flaws of high stake testing, aging canada, ethno-territorial conflicts in the south caucasus en duizend andere dingen van. Oftewel, een groter cliché is nauwelijks denkbaar. Wie wil je er dan mee overtuigen? Je lezers? Vergeet het! Die hoeven de titel maar te zien om te snappen dat dit weer zo n bloedeloze compromistekst is van politieke lilliputters (pardon: politiek actieve mensen met dwerggroei ) die vooral elkaar proberen te overtuigen van hun goede bedoelingen en geen zier om de belangen van burgers geven. Dat blijkt ook uit de inhoud. Veel geëmmer over een gezamenlijk defensiebeleid, grenscontrole en meer democratische zeggenschap van burgers over Europees beleid via een grotere rol voor het Europees Parlement. Maar niets over hoe dat moet en, belangrijker, of burgers dit allemaal wel willen. Bovendien ligt de nadruk onveranderd op fiscale discipline, begrotingseisen en budgettair evenwicht. Waarmee het de complete miskenning illustreert van het feit dat het huidige En zo zakt langzaam heel Europa in een zelf aangelegd moeras Brusselse crisismanagement de kwaal geen groei alleen maar erger maakt. Kijk maar om je heen: de ene na de andere lidstaat schiet in recessie. Van Zuid tot Noord krimpen de binnenlandse bestedingen. De bezuinigingen van de een frustreren de groei van de ander. En zo zakt langzaam heel Europa in een zelf aangelegd moeras van economische lamlendigheid. Lang voorzegd voor de VS is het straks de eurozone die als enige van de grote regio s een tweede recessie in duikt. Een heuse double dip met dank aan Brussel. De harde realiteit van minder soevereiniteit, meer controle en meer fiscale discipline wordt er met wat loze zoetmakertjes meer zeggenschap, groei en democratie echt niet beter op. En dan het medium: wie verzint het om een nieuwe toekomstschets van Europa in een New Yorkse elitekrant te presenteren? Welk publiek probeer je dan te overtuigen? Europese burgers of Amerikaanse beleggers? En wat zegt dat over het zwaartepunt van dat zogenaamde nieuwe Europa? Ligt dat ondanks lippendienst aan democratie en groei en allerlei andere mooie-dingen-voor-de-mensen, bij Europese burgers? Of, zoals het hele Europese integratieproject sinds 1992, vooral bij grootbedrijf en grootbank? Ik hou dan ook mijn hart vast voor het masterplan dat Van Rompuy over drie weken zal presenteren. Mijn verwachting? Van hetzelfde laken een pak. Lippendienst aan groei, jongeren en democratie en tegelijk voortgaan op dezelfde hardvochtige weg: bezuinigen tot we allemaal een ons wegen. En ondertussen maar niet snappen dat het redden van de euro bankenunie, monetaire financiering, fiscale unie, politieke unie maar niet op electoraal applaus mag rekenen. Sterker: twee derde van de Duitsers denkt inmiddels beter af te zijn zonder euro. En vis rot altijd vanaf de kop. Nee, deze politici zijn niet van het kaliber Schuman, Monnet of (zelfs) Delors. Het zijn politieke pygmeeën. Lijdend aan zelfoverschatting. Dat dan weer wel. Chennai werd netjes verkozen tot voorman. Hij boekte succes met zijn verzet tegen het plan om een rund- en varkensvleesfeest te houden op de campus. Een groot deel van de studenten is hindoe en ziet een dergelijke barbecue niet zitten. Kumar is merkbaar tevreden met zijn uitverkiezing. De Nehru Universiteit heeft een lange traditie van verzet en activisme. Die wil ik graag voortzetten, vertelt hij in de zaal van de Student Union. Hij heeft zojuist gezworen dat hij zijn taak gewetensvol zal uitoefenen, onder luid gejuich van medestudenten Leve kameraad Lenin! en onder toeziend oog van Marx en Gandhi wier portretten aan de muur hangen. Op de plek waar hij staat werd kort voor de ceremonie nog driftig gedweild. De moessonregen had die nacht grote plassen achtergelaten. Kumars eerste strijdpunt betreft de studentenhuisvesting. Er is een tekort aan slaapzalen en bestaande accommodaties zijn van erbarmelijke kwaliteit: bedompte roodbakstenen gebouwen, brokkelig en rottend van het vocht. Ook wil hij meer studenten van achterstandsgroepen naar de universiteit halen. Toch heeft deze feestelijke dag een zwart 8 De Groene Amsterdammer

9 randje. Kort voor de verkiezingen zijn Lenin Kumar en de rest van de fractie uit de moederpartij gezet. De Communistische Partij India (marxistisch) excommuniceerde de studenten omdat zij in strijd met de partijkoers weigerden om Congreslid Pranab Mukerjee te steunen als nieuwe president van India. In de grootse democratie ter wereld is de scheidslijn tussen campus- en landspolitiek erg dun. CASPER THOMAS Judith Butler en de dialectiek van de verblinding Berlijn Het vergt de nodige dialectische lenigheid om het Duitse rumoer rond de Amerikaanse filosoof Judith Butler te doorgronden. De stad Frankfurt aan de Main kende haar dit jaar de Adorno-prijs toe. Dat leek alleszins verdiend voor iemand die in de traditie van Adorno s kritische theorie een indrukwekkend en invloedrijk filosofisch oeuvre opbouwde. Haar werk gaat vooral over de sociale constructie van identiteit. Haar speciale belangstelling geldt de identiteit van vrouwen. Maar ook de constructie van politieke subjecten heeft haar aandacht. Net als Adorno neemt ze daarbij een kritische houding aan tegenover de manipulatie van individuen door nationale staten en economische systemen. Tot zo ver is er niets aan de hand. Maar haar kritiek strekt zich ook uit tot de Israëlische staat. Butler, die joods is opgevoed en actief is in de joodse gemeenschap van Oakland, veroordeelt de politiek van de Israëlische regering en acht het verzet van de Palestijnen gerechtvaardigd. Ze heeft zelfs enig begrip voor Hamas en Hezbollah, al verwerpt ze hun gewelddadige acties. Die positie is voor veel joden in Duitsland onaanvaardbaar. Er stak een storm van protest op, aangevoerd door de Centrale Raad van de Joden in Duitsland. Voor de Raad is solidariteit met Israël juist in Duitsland de allerhoogste plicht. Butler werd beschuldigd van antisemitisme en van sympathie voor organisaties die Israël van de kaart willen vegen. Er volgden heftige polemieken en oproepen om de prijsuitreiking te boycotten. Butler verdedigde zich met moedige teksten in toonaangevende Duitse kranten. Maar haar handreikingen werden afgeslagen. Honderd demonstranten posteerden zich met vuvuzela s voor de Paulskerk in Frankfurt waar de uitreiking plaatsvond. Van Duitse intellectuelen en politici was niets anders dan een bedremmeld zwijgen te vernemen. Dat was bij het debat over besnijdenis wel anders, toen tal van opinieleiders zich haastig schaarden achter de joodse verontwaardiging over de kritiek op het ritueel. Maar nu wilde niemand zich aan de kwestie-butler branden. De verdediging van Butler liet men over aan zulke onafhankelijke joodse geesten als Micha Brumlik, hoogleraar aan de Goethe Universiteit van Frankfurt. Eens te meer, schrijft Brumlik in de Frankfurter Rundschau, botst hier het joodse verlangen naar een eigen politieke identiteit met de universele joodse ethiek die iedere politieke machtsvorming kritisch bekijkt. Butler hield in de Paulskerk een geleerde toespraak in het Duits. Ze betoonde zich de prijs meer dan waardig, oordeelden velen achteraf. Fijn dat er tussen de toeterende demonstranten ook een paar dissidenten stonden met een bordje Bedankt, Judith! ANTOINE VERBIJ Het einde van Bumiputera Kuala Lumpur Misschien is hij bang dat we hem niet herkennen. Hoofdschuddend wijst een Indiase kralenverkoper op de tientallen posters van de Maleisische premier Najib Razak die de Jalan Tun Sambanthan flankeren, de hoofdstraat van de Indiase wijk Brickfields in Kuala Lumpur. Binnen een half jaar moet hij onwillig nieuwe verkiezingen uitschrijven. Nadat zijn eenheidspartij umno vier jaar geleden voor het eerst sinds de jaren zestig zijn tweederde meerderheid verloor, is er nu een reële kans dat de oppositie de macht grijpt. Inzet is Bumiputera, de baas in eigen land -politiek. Deze bepaalt al meer dan veertig jaar dat de Maleiers als zelf uitgeroepen kinderen van het land positief worden gediscrimineerd ten opzichte van de Chinese en Indiase minderheden. Bumiputera was bedoeld om het land bijeen te houden. Immigranten uit China en Zuid- India hadden de Maleiers destijds ver achter zich gelaten op economisch gebied. Het bevoordelen van de eigen bevolking zorgde lange tijd voor herverdeling van de welvaart en daarmee voor stabiliteit. Met haar elegante Twin Towers en futuristische regeringshoofdstad Putrajaya werd het multiculturele Maleisië het meest verlichte van alle islamitische landen. Wie tegen Bumiputera ageerde, was voor chaos. umno doet er alles aan om de macht te behouden; onbemiddelde kiesgerechtigden krijgen in ruil voor hun stem rijst, suiker en contant geld. De regering voelt zich vanuit verschillende hoeken bedreigd. Voormalig vice-premier Anwar Ibrahim, eindelijk vrijgesproken van sodomiebeschuldigingen, doet een gooi naar het premierschap. Daarnaast trekt de pas, de sgp van Maleisië, veel moslimstemmen in gebieden waar het kampongleven nog floreert. Belangrijker is dat de Chinezen en Indiërs eindelijk samenwerken. Ze zijn een stuk minder naïef dan hun voorvaderen die zich decennialang hebben laten inpalmen door de gevestigde orde. De jongere generaties zijn geen kinderen van het land, maar van de globalisering. Ze rij De Groene Amsterdammer 9

10 Media Frank van Vree Ongemakkelijk gevoel De perikelen rond de Amerikaanse film Innocence of Muslims en de spotprenten in het Franse satirische tijdschrift Charlie Hebdo hebben niet alleen geleid tot massale demonstraties en aanslagen, met tientallen doden als gevolg, maar ook tot de zoveelste discussie over de vrijheid van meningsuiting. Daarbij roeren vooral rechtse politici opmerkelijk vaak en luid de trom van democratische waarden in wat zij schilderen als een episode in de clash of civilizations. Zo hekelden de Republikeinen de pogingen van de Amerikaanse regering om afstand van de film te nemen, en overlaadden VVD en PVV de voorzitter van het Europees Parlement Martin Schulz met kritiek omdat hij de productie en de distributie van de film krachtig veroordeelde in plaats van de vrijheid van meningsuiting voorop te stellen. Een ongemakkelijke situatie, want zo langzamerhand kun je je afvragen of deze affaires nog wel iets met politieke, morele of religieuze principes van doen hebben. Je kunt de gebeurtenissen ook opvatten als een proces van actie en reactie, voortgedreven door mensen en partijen die er iets bij te winnen hebben. Dat begint bij de makers die uit een veelheid van motieven narcisme, rancune, politiek of commercieel gewin de aandacht op zichzelf willen vestigen. Wilders is daarvan een mooi voorbeeld, maar ook de redacteuren van Charlie Hebdo, die zich als helden met gebalde vuist op de foto laten zetten. Aan de andere kant staan regimes, politieke groeperingen en religieuze leiders die elke belediging aangrijpen om hun positie te versterken. De internationale media, op hun beurt, zijn er als de kippen bij om de ongeregeldheden liefst live te verslaan, waarna het de beurt is aan de Romney s en Van Baalens om hun gelijk op te eisen en met veel misbaar zelfs maar de geringste betuiging van begrip als aantasting van westerse waarden te bestempelen. Fitna, Charlie Hebdo, Innocence of Moslims goed beschouwd draait het minder om religieuze gevoelens of ideologische principes dan om media-aandacht, kijkcijfers, oplages, geld en, nog meer, macht en politieke retoriek, om het even aan welke kant van het spectrum. Intussen worden wij, burgers, opgezadeld met de vraag hoe een en ander zich verhoudt tot de vrijheid van meningsuiting een moeilijke opgave, gezien in het licht van de motieven van de betrokkenen. Zijn de makers van Innocence of Moslims of de lepe redacteuren van Charlie Hebdo werkelijk te beschouwen als helden van het vrije woord, die onze steun verdienen, ook al zijn we het niet met hen eens, en die we tot de dood zouden moeten willen verdedigen, zoals het (ten onrechte) aan Voltaire toegeschreven dictum luidt? Of moeten we ze zien als provocateurs, vergelijkbaar met de Damschreeuwer tijdens de Dodenherdenking, of met een vrouw die dag na dag op straat staat te roepen dat haar buurman incontinent is en zijn vrouw mishandelt maar dan in Er zijn grenzen aan de vrijheid van het woord, zelfs in Amerika een internationale setting? Laatstgenoemde zou het met een beroep op de vrijheid van meningsuiting voor een Nederlandse rechter niet halen, zelfs als dat wat zij roept geheel en al waar is; zowel in een strafzaak als in een civiel-rechtelijke procedure hoeft zij op weinig begrip te rekenen. En hoe het met de Damschreeuwer is afgelopen, weten we allemaal. Er zijn, kortom, grenzen. Zelfs in Amerika, het land waar de vrijheid van het woord zo goed als heilig is, worstelt men met de vraag waar die precies liggen. Eerder is hier al eens geschreven over de Westboro Baptist Church, een minuscule antisemitische, antikatholieke calvinistische sekte uit Kansas die begrafenisplechtigheden voor in Irak gesneuvelde soldaten placht op te luisteren met protestborden met teksten als God haat flikkers, God haat Amerika en Dank God voor 9/11. Hun recht om te demonstreren werd door het Hooggerechtshof erkend, maar in verschillende staten werden de demonstranten wel verplicht om op afstand van de rouwstoet te blijven. Dat precies de meest onverdraagzame groeperingen zich zo graag beroepen op het beginsel van de vrijheid van meningsuiting, zal de oprechte verdedigers ervan allicht een vieze smaak in de mond geven. Zij moeten zich voelen als een pion in het spel dat de makers van Innocence of Muslims en vergelijkbare rommel spelen: terwijl deze zich welbewust overgeven aan een vorm van politiek hooliganism, die weinig of niets uit te staan heeft met de idealen van de Verlichting, maar des te meer met politieke baldadigheid, opportunisme en winstbejag, houden zij zich keurig aan hun principes. Dat is een moeizame, zelfs pijnlijke positie. Maar dat dezelfde politici, partijen en media hun critici vervolgens ook nog eens het recht willen ontzeggen hun gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel en hun vaak rabiate vuilspuiterij publiekelijk aan de kaak te stellen, mag gerust een gotspe worden genoemd. den met McDonald s-stickers op de ruiten van hun tweedehands bmw s, betalen met Manchester United-bankpasjes, houden van het Britse koningshuis en noemen de ringgit een dollar. Hun omarming van westerse logo s contrasteert met al de Maleisische vlaggen die tijdens de onafhankelijkheidsviering het straatbeeld domineren, net name bij overheidsgebouwen en huizen waar kinderen van het land wonen. Diezelfde westerse invloed geeft de vernieuwers politieke hoop. Als een zwarte president kan worden van Amerika, zegt de kralenverkoper, waarom dan geen Indiër of Chinees in Maleisië? PATRICK VAN IJZENDOORN Wat zou Kevin doen? Canberra Julia Gillard, Australië s eerste vrouwelijke, atheïstische, ongetrouwd samenwonende premier, is tegen het homohuwelijk. Na maanden van manifestaties in en rond de Australische regeringsgebouwen stemde het parlement vorige week over een voorstel tot invoering van het homohuwelijk. De conservatieve oppositie was en bloc tegen. De gedoogpartners van de Labor-regering, bestaande uit de Groenen (indieners van het voorstel) en een groep onafhankelijken, waren verdeeld, net als Labor zelf. Onder grote druk had Gillard de fractiediscipline voor de stemming losgelaten en dat was al een kleine overwinning voor de voorstanders. Maar daar bleef het bij. Julia Gillard heeft zich sinds haar aantreden in 2010 herhaaldelijk uitgesproken tegen het homohuwelijk, altijd met een tamelijk bevreemdende argumentatie. In juni verwees ze op live-tv nog naar haar eigen thuissituatie. Ze had een prima relatie met haar partner Tim en daar had ze ook heus geen boterbriefje bij nodig, glimlachte ze. Voor iemand die (vaak terecht) stelt dat ze het slachtoffer is van misogynie en discriminatie is het haast onvoorstelbaar dat ze niet zou beseffen dat de discussie over het homohuwelijk niet gaat over de waarde van het huwelijk, maar over wettelijke discriminatie van homoseksuele liefdesrelaties. Geen persoonlijk onderwerp is politieker dan de huwelijkswetgeving. En politiek betekent in de Australische verslaggeving vooral: Wat zou Kevin doen? Zou de diepgelovige backbencher Kevin Rudd, de premier die in 2010 bij een interne Laborstrijd door Gillard werd verdreven, het anders hebben gedaan? Rudd beweert dat het huwelijk onder hem zou zijn opengesteld, maar hij stemde afgelopen week net zo goed tegen, evenals een groep parlementariërs van Labors rechterflank die Gillard in het zadel hielpen. Analytici die simpelweg niet kunnen geloven dat de premier oprecht is in haar afwijzing denken dat loyaliteit aan die fractieleden de echte reden is voor haar standpunt. Tegenover Gillards twijfelachtige motivering stond een aantal uitgesproken betogen van voorstanders die verwezen naar hun eigen relatie of die van een familielid. Een tegenstander als de Liberale schaduwminister voor Familiezaken stelde in de senaat dat een ruimhartige definitie van het huwelijk het wel erg lastig maakte om zaken als bestialiteit nog te veroordelen. Die duidelijkheid moest hij wel bekopen met oneervol ontslag. Intussen lijkt de Australische bevolking in meerderheid weinig bezwaren te hebben tegen het homohuwelijk. STEF SPRONCK 10 De Groene Amsterdammer

11 In Den Haag Valkuilen Waarom zouden compromissen tussen VVD en PvdA bij voorbaat minder goed zijn uit te leggen dan een grote uitruil van onderwerpen? Door Aukje van Roessel Beeld Milo Het is altijd weer verrassend hoe in politiek Den Haag bepaalde ideeën of zienswijzen in korte tijd ineens overal op te pikken en te horen zijn. Plots lijkt er dan consensus te bestaan en praat iedereen elkaar na. Nu ook weer, aan het begin van de coalitiebesprekingen tussen de twee winnaars van de verkiezingen, vvd en pvda. Zo is in de Haagse wandelgangen nu veelvuldig de waarschuwing te horen dat als de twee grootste kemphanen uit de verkiezingsstrijd hun gezamenlijke kabinet geen motto meegeven, als vvd en pvda geen gezamenlijk verhaal onder hun regeerprogramma leggen, de kans groot is dat de kiezers niet snappen dat die twee elkaar eerst bevechten en dan toch samen kunnen werken. De oproep voor een motto komt voort uit de angst dat de kiezers de bezuinigingen die zeker zullen volgen niet zullen pikken als hun het grotere verhaal erachter niet wordt voorgehouden. Het gevaar daarvan zou zijn dat veel kiezers weer zullen uitwijken naar de partijen op de flanken en er geen draagvlak zal zijn voor de kabinetsmaatregelen die tot in de portemonnee van die kiezers voelbaar zullen zijn. Weet u nog wat het motto was van het kabinet-balkenende IV? Dat geeft al aan hoe betrekkelijk een motto kan zijn. Balkenende IV was het kabinet waarin de huidige pvda-informateur Wouter Bos vicepremier en minister van Financiën werd. Enige vertrouwdheid aan de huidige onderhandelingstafel met een motto is er dus al. Bovendien ging het toen, in 2006, ook om een kabinet waarin de twee grootste kemphanen uit de verkiezingsstrijd samen gingen werken, weliswaar destijds aangevuld met een derde partij, de ChristenUnie. Heeft dat motto ook geholpen? Achteraf lijkt het Samen werken, samen leven van het kabinet-balkenende IV vooral een bezweringsformule voor cda en pvda zelf te zijn geweest. Een bezweringsformule die niet hielp. Het bleek dat de twee partijen het motto in het kabinet niet waar konden maken, de onderlinge verhoudingen bleven gespannen, het onderlinge wantrouwen bleef groot. Het effect van de echte bedoeling achter het motto, aanzetten tot meer sociale samenhang in de maatschappij, is moeilijker te meten. Wel werd destijds binnen de kortste keren dat Samen werken, samen leven nog slechts smalend in de mond genomen. Als een motto geen concrete handen en voeten krijgt, wordt het een loze kreet. Afgemeten aan de verkiezingen van vier jaar later zou je kunnen beweren dat het motto zelfs het tegenovergestelde bereikte, want de pvv was toen de grootste winnaar, een partij die mensen juist tegen elkaar opzet. Een motto voor een vvd-pvda-kabinet, zo is ook al in de wandelgangen te horen, zou kunnen zijn: de crisis aanpakken. Critici vragen zich af of het voldoende bindend vermogen heeft voor de kiezers, het klinkt zo kil, het ontbeert een toekomstgericht verhaal. Winstpunt van dit motto is echter dat het kabinet de opdracht heel direct ook bij zichzelf neerlegt, al is het uiteraard ook een oproep aan de bevolking begrip te hebben voor ingrijpende maatregelen. Nog een winstpuntje zou zijn dat het effect van dit motto beter te meten lijkt dan dat van Balkenende IV, aan bijvoorbeeld de banengroei, de overheidsschuld of de opleving van de woningmarkt. Hierin zit echter ook meteen het gevaar besloten, want de hoon zal groot zijn als de crisis het kabinet boven het hoofd zou groeien. Behalve over het motto gaat het sinds duidelijk werd dat vvd en pvda samen gaan onderhandelen ook ineens over het grote uitruilen. Ineens vindt iedereen het de gewoonste zaak van de wereld dat vvd en pvda gaan afspreken dat als de een zijn zin krijgt op bijvoorbeeld het dossier woningmarkt, de ander dan het dossier zorg mag binnenslepen. Compromissen binnen één dossier worden plots consequent waterig genoemd, waarmee dus bedoeld wordt: slecht. Daarmee worden in één klap alle compromissen uit het verleden als halfbakken doetjes weggezet, alsof er nooit compromissen zouden zijn geweest die het beste uit twee werelden verenigden of de harde kantjes van maatregelen verzachtten. Dat het grote uitruilen dé oplossing is voor vvd en pvda zit in korte tijd al zo diep dat toen ik een in de wandelgangen opgepikte oplossing voor de hypotheekrenteaftrek aan iemand voorhield deze direct zei: Maar dat is toch weer zo n compromis! Het nadeel van zo n plotselinge nieuwe consensus in Den Haag is dat er blinde vlekken ontstaan en valkuilen over het hoofd worden gezien. Het idee achter de grote uitruil is dat elk van de twee partijen zich kan profileren op een onderwerp en zo herkenbaar blijft voor de eigen achterban. Kijk, kan de vvd straks mogelijk zeggen: wij pakken de arbeidsmarkt aan. En wij de woningmarkt, zeggen de sociaal-democraten dan. Maar waarom zou een compromis tussen vvd en pvda binnen het dossier hypotheekrente bij voorbaat minder goed zijn uit te leggen dan een grote uitruil waarbij de pvda de hypotheekrente op haar manier mag aanpakken, maar daarvoor akkoord gaat met een kortere duur van de werkloosheidsuitkering? Zal een kiezer met een eigen huis die zijn baan kwijtraakt dat beter begrijpen dan een traditioneel compromis? De partijen moeten dan toch ook, net als bij traditionele compromissen, aan hun achterban uitleggen dat niet alles is binnengehaald? Bovendien hebben ze dan op dat andere terrein volledig verloren. Een hard kantje van maatregelen voorkomen past immers niet in het idee van de grote uitruil. Zou het grote uitruilen een dekmantel kunnen zijn voor een andere werkelijkheid, die waarin vvd en pvda geen compromissen weten te sluiten op een en hetzelfde dossier? Omdat de verschillen te groot zijn? Mogelijk is dat de valkuil die we blind aanlopend achter de trouvaille van de grote uitruil over het hoofd zien De Groene Amsterdammer 11

12 Slimme grensbewaking Hightechfort Europa Bijna geruisloos voert de Europese Unie twee projecten door om de buitengrenzen technologisch te versterken. De gevolgen zijn ingrijpend. De logica die wordt gevolgd is democratisch gezien heel wankel. Door Frank Mulder Goos van der Veen / HH Houders van een EU-biometrisch paspoort (met chip) kunnen sinds maart 2012 op Schiphol gebruik maken van geautomatiseerde, selfservice paspoortcontrole. Een gezichtsherkenningssysteem controleert of de persoon de echte houder van het paspoort is Er is geen alternatief, zei Franco Frattini, eurocommissaris voor Justitie, Vrijheid en Veiligheid, vier jaar geleden in het Europees Parlement. Terroristen, criminelen en mensenhandelaren hebben de beschikking over betere technologie dan wij, legde hij uit, en daarom moeten we over op een compleet nieuwe wijze van grensbewaking. Hij kondigde twee plannen aan die zwaar leunen op geavanceerde technologie. Het eerste is een permanente bewaking van alle buitengrenzen, compleet met onbemande vliegtuigjes om migranten op zee op te sporen. Het tweede is een voorstel voor smart borders, slimme grenzen, oftewel biometrische herkenning van iedereen die Europa binnenkomt én uitgaat. Het eerste plan is intussen uitgewerkt en moet op 1 oktober 2013 van start gaan. Het wordt op dit moment besproken in het Europees Parlement. Het heet Eurosur, oftewel het European Border Surveillance System, en is een soort netwerk van netwerken. Alle lidstaten moeten een centrum oprichten dat 24 uur per dag alle activiteiten op het gebied van grensbewaking coördineert, politie, douane, marine, alles, legt Erik Berglund telefonisch uit. Berglund is directeur Capaciteitsopbouw van Frontex, de Europese grensbewakingsdienst in Warschau. Deze nationale centra zullen alle relevante informatie over grensbewaking met elkaar moeten gaan delen, van illegale visserij tot drugssmokkel. Tot nu toe gebeurt dat alleen op vrijwillige basis. Frontex zal deze nationale centra regelmatig situatieschetsen sturen. Daarin beschrijven we trends, op basis van de informatie die ze zelf aanleveren, maar we kunnen dat ook aanvullen met bijvoorbeeld eigen luchtopnamen. We gaan daarnaast ook overzichten sturen van inlichtingen uit de landen buiten de EU, zoals Syrië, Mali of Libië, op basis van bijvoorbeeld satellietbeelden. Het doel van Eurosur is drieledig, zegt Berglund: Illegale migranten beter opsporen, internationale criminaliteit beter bestrijden en meer bootvluchtelingen redden. Er verdrinken nog steeds ieder jaar duizend tot drieduizend mensen, en daar willen we iets aan doen. Volgens migrantenorganisaties is dit laatste doel vooral een verkooppraatje. Eurosur helpt misschien om de bootjes te detecteren, zegt Stephan Kessler van de Jesuit Refugee Service in Brussel, maar dan is er nog steeds geen procedure om te bepalen wie ze vervolgens moet redden. Malta en Italië hebben vorig jaar een keer vijf dagen gediscussieerd over een bootje dat ronddobberde. En als het dan wordt onderschept: wie bepaalt dan of ze asiel mogen aanvragen of toch terug moeten naar Libië waar ze misschien gevaar lopen? Daar zegt Eurosur nog steeds niets over. Ik vraag me af of we al dat geld niet beter kunnen besteden, als bootvluchtelingen redden het doel is. Dat is nog maar een deel van de zwakheid van Eurosur, blijkt uit het stevige rapport Borderline dat is geschreven in opdracht van de Heinrich Böll Stichting, een internationale denktank die verbonden is aan de Groenen. Volgens de auteurs is Eurosur veel te groots opgezet, bouwt het voort op een migratiebeleid dat niet werkt en is het technisch en organisatorisch wankel. De enigen die hebben onderzocht of het werkt, zijn Frontex en de bedrijven die de techniek verkopen, zegt Mathias Vermeulen. Hij is mede-auteur en specialist internationaal recht aan het European University Institute in Florence. Er is geen toezichthouder, ook niet als het project eenmaal draait. Financieel kan het alleen maar op een fiasco uitlopen. Volgens de Commissie gaat het tot 2020 maar 340 miljoen euro kosten, maar wij komen na een paar berekeningen al op het twee- of drievoudige. Saillant detail: een deel van het geld komt uit het budget voor ontwikkelingshulp. Er is nu al zo veel geld aan Eurosur besteed, onderdelen draaien al en de meeste landen heb- 12 De Groene Amsterdammer

13 ben al coördinatiecentra opgezet, dat deze trein niet meer te stoppen is, denkt Vermeulen. Dat is nog niet het geval bij het voorstel voor slimme grenzen, dat nog bij de Commissie ligt. Een paar jaar geleden werd het idee ook al besproken, maar het lag te gevoelig bij sommige lidstaten, om redenen van privacybescherming en financiën. Het politieke klimaat is echter wisselvallig. Toen vorig jaar Tunesiërs naar Italië trokken om de onrust in hun land te ontvluchten, had de Europese Raad het in no time weer op tafel. Of de Commissie er snel een voorstel van kon maken. De woordvoerder wil er nog niets over zeggen, maar bekend is al wel dat het een zogenaamd Entry Exit System en een Frequent Travellers Programme zal bevatten. Van alle niet-europese reizigers zullen gegevens worden opgeslagen, zoals datum en plaats van binnenkomst, adres van de eventuele contactpersoon in de EU, en biometrische gegevens, zoals vingerafdrukken en een digitale foto. Bij het uitreizen wordt de persoon opnieuw gescand, zodat het systeem kan zien wie onrechtmatig achterblijft. Omdat dergelijke poortjes de reistijd verlengen, komt er een speciaal programma voor bekende, bonafide reizigers die op basis van biometrische identificatie automatisch door de grenspoortjes kunnen lopen. Het voorstel is in feite een enorme uitbreiding van het Visa Informatie Systeem, waar mensen uit niet-westerse landen al hun vingerafdrukken voor moeten afgeven. Europa heeft 100 à 150 miljoen bezoekers per jaar. Dat wordt een gegevensbestand van ongekende omvang. Daarom is Max Snijder, biometrieconsultant, er wel sceptisch over: We hebben helemaal geen ervaring met dit soort gigasystemen. Wie meldt het als iemand is overleden? En als iemand niet meer naar buiten komt, wat dan? Daar helpen al je vliegtuigjes en kustpatrouilles niet tegen. Er moeten kolossale vragen gesteld worden, ook juridisch, over de toegang tot de gegevens. Wie mag er allemaal bij? De Verenigde Staten? Die oefenen grote druk uit om bij zo veel mogelijk informatie te kunnen en vaak vinden wij dat in Europa wel best. Dit is nog los van wat je aan moet met de foutmarge waar ieder biometrisch identificatiesysteem mee te kampen heeft. De term smart borders is wel tactisch gekozen, zegt Vermeulen. Nu lijkt het te gaan om de keus tussen slimme of domme grenzen. Ja, dan willen we slimme natuurlijk. Maar de gegevensbescherming is volgens Vermeulen, zelf specialist op dat terrein, een fundamenteel probleem: Volgens de Europese wet moet er een gegronde reden zijn om de lichaamskenmerken van iemand op te slaan. In dit plan wordt iedere reiziger beschouwd als potentiële crimineel. Terwijl meldingen van achterblijvers ook kunnen gaan om piloten die als piloot in hun vliegtuig binnenkomen en als burger vertrekken. Of om mensen die ziek zijn geworden en in een ziekenhuis zijn beland. Wie de gegevens uiteindelijk mag gebruiken, is niet bekend. Mag de politie op straat bij buitenlanders checken of er een match is met het systeem? Sommige lidstaten zijn wel degelijk van plan om de database voor opsporingsdoeleinden te gebruiken. Volgens de Commissie is het echter alleen bedoeld om migratiestromen in kaart brengen. Statistische info dus. Dat is dan geen goedkope statistiek: het optuigen van slimme grenzen kost 450 miljoen euro en het uitvoeren kost jaarlijks 190 miljoen. Althans, dat schat de Commissie. Dat nemen veel mensen met een korreltje zout, want het Schengen Informatie Systeem, ook al een groot IT-project van de EU, werd uiteindelijk vijf keer duurder dan begroot. Het wordt een ongrijpbare, overal aanwezige machine die mensen permanent verdeelt tussen wel en niet gewenst De beide plannen zijn heel verschillend, maar lijden ten diepste aan dezelfde kwaal: niemand weet wat het doel precies is. Bootvluchtelingen redden of criminaliteit bestrijden? Migratiestromen in kaart brengen of opsporing vergemakkelijken? Iedereen zegt iets anders. Veiligheid is waar de lidstaten, de Commissie en het Parlement elkaar op vinden. Het is de vraag of dat fundament stevig genoeg is voor zulke grote projecten. De Amerikaanse ervaringen geven wat dat betreft wel reden tot terughoudendheid. De VS zijn al sinds 2004 bezig met een entry-exitsysteem, maar het exit-deel is nog steeds niet van de grond gekomen. Biometrische controles bij binnenkomst wel. Uit onderzoek in 2008 bleek dat daardoor dertienhonderd ongewenste bezoekers zijn ontdekt. Er was al anderhalf miljard dollar uitgegeven. Is een miljoen dollar per geval kosteneffectief? In het Secure Border Initiative, om de grens met Mexico en Canada met hightech apparatuur permanent te bewaken, is 3,7 miljard dollar gestoken. Tot 2010, want toen werd de geldkraan dichtgedraaid. Technisch te ingewikkeld en niet kosteneffectief, concludeerde de Government Accountability Office. Een dergelijk orgaan, dat met hulp van onafhankelijke experts grote IT-projecten tegen het licht mag houden, heeft de EU helaas niet. Dat is gevaarlijk in een sector met zulke enorme commerciële belangen. De EU besteedt miljoenen euro s aan onderzoek, met als doel: concurrerend blijven op de wereldmarkt van securitytechnologie. Uit deze pot zijn veel projecten gefinancierd die nu in Eurosur weer terugkomen, zoals onderzoek naar de inzet van onbemande vliegtuigjes om bootvluchtelingen op te sporen. En het is geen toeval dat Frankrijk groot voorstander is van slimme grenzen, vooral als Morpho, de Franse defensie- en securitygigant, bij achttienhonderd Europese grensovergangen rijen detectiepoortjes mag gaan installeren voor euro per stuk. Er is een keiharde wedloop gaande in de mondiale securitymarkt. Zeker op het gebied van identiteit, zegt biometrieconsultant Snijder: Dat spitst zich steeds meer toe op de vraag: wie mag de biometrische identiteiten van mensen beheren? Amerika domineert enorm op die markt vanwege zijn vertakte defensieindustrie en zijn wetgeving. Europa weet dat het alleen maar kan meedoen als het zelf ook informatiebronnen gaat aanleggen. Eurosur is altijd gepresenteerd als technologisch middel dat niets wezenlijks verandert, en waar dus ook geen politiek besluit voor nodig is. Het Europarlement wordt nu voor een fait accompli gesteld. Het behandelt op 10 oktober een aantal amendementen, maar kan inhoudelijk weinig veranderen. Maar het is wel degelijk het resultaat van een paradigmaverschuiving, zegt Vermeulen. Grensbewaking vindt steeds meer plaats in concentrische cirkels om Europa heen. Op de open zee wordt permanent gesurveilleerd, buurlanden krijgen hulp bij grensbewaking en de landen daar weer omheen worden betaald om migranten tegen te houden. Deze visie op migratie is eerder voorgesteld door Oostenrijk, maar dat werd toen afgewezen. Het gebeurt nu gewoon toch. De grens bevindt zich steeds minder op één plek, zegt Huub Dijstelbloem, werkzaam bij de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid en auteur van De migratiemachine. Het wordt een ongrijpbare, overal aanwezige machine die mensen permanent verdeelt tussen wel en niet gewenst. Ook de grens tussen migratiebeleid en veiligheidsbeleid vervaagt. Maar de horizon van deze systemen is ongewis. Vroeg of laat komen ook onze gegevens erin. Wat het einddoel is, blijft onuitgesproken. Dat heeft ook te maken met de onduidelijkheid over wat voor soort politieke entiteit Europa is. De technologische logica die nu wordt gevolgd is democratisch gezien heel wankel, omdat op de einddoelen ervan geen zicht bestaat, terwijl de impact enorm is. We gaan van Fort Europa naar een surveillancemaatschappij. De techniek bepaalt de koers. Niet alleen Frontex of de Commissie, maar ook lidstaten en parlementariërs denken vaak gewoon: meer is beter. De opmerking van de woordvoerder van de christen-democraten in het Europarlement, tijdens de eerste bespreking van Eurosur op 3 september, was veelzeggend: De grenzen beter versterken en bewaken is de enige manier om levens te redden. De plannen lijken meer de uitkomst van een technisch en economisch momentum, zegt Mathias Vermeulen, dan een rationeel, kosteneffectief antwoord op een duidelijk probleem. Daarmee vat hij het verhaal krachtig samen. Ons rest maar één taak: zo snel mogelijk het debat aanzwengelen over wat dat probleem nu precies is De Groene Amsterdammer 13

14 Duizenden particuliere beleggers worden door de Nederlandse grootbanken al jarenlang slecht bediend De bank van morgen Door de bank genomen Nederlandse grootbanken laten bij belegging, hypotheekverstrekking en kredietverlening hun eigenbelang prevaleren boven het klantbelang. Alternatieve financieringsvormen zijn het gevolg. Door Joost Ramaer Ruud Vonk, die zondag 23 september zijn onthutsende verhaal deed in het Brandpuntitem Bankenbedrog, is het soort klant dat banken zouden moeten koesteren, zeker in deze crisistijd. In plaats daarvan werd hij getild, als slachtoffer van een bancaire cultuur die meer waarde hecht aan eigen verdiensten dan aan het klantenbelang. Op jonge leeftijd nam Vonk het autoschadeherstelbedrijf van zijn vader over. Samen met zijn vrouw Truus bouwde hij die onderneming verder uit. Na een paar decennia hard werken verkochten zij het bedrijf met een mooie winst een bedrag met zes nullen. Een riante basis, zo leek het, voor een comfortabele oude dag. De vraag was alleen hoe dat pensioen kapitaal zeker te stellen. Zelf beleggen? Ruud had al eens wat gehobbyd op de beurs, uit nieuwsgierigheid vooral, om te kijken hoe dat zou gaan. Soms had hij wat verdiend, soms ook flink verloren. Te riskant, vond het echtpaar. Truus en Ruud besloten het in beheer te geven. In 2007 stapten ze naar de Rabobank, hun huisbankier, en legden hun wensen op tafel. Ze wilden hun geld defensief belegd zien, met een zo laag mogelijk risico. Anders gezegd: zo min mogelijk kans op grote verliezen. Lage risico s gaan hand in hand met lagere rendementen, maar dat vonden de Vonken prima. Vijf, zes procent vermogensgroei per jaar, net iets meer dan de inflatie (zo n twee procent, nu) en vermogensrendementsheffing (1,2 procent), zou ruim genoeg zijn voor de financiering van hun pensioen. Geen probleem, zo kregen zij te horen. Via Schretlen & Co, het rijkeluislabel van Rabobank, zou hun geld hoofdzakelijk belegd worden in relatief veilige obligaties leningen van overheden en bedrijven die daarover ieder jaar rente vergoeden, en na een bepaalde looptijd de hoofdsom aflossen en in fondsen die beleggen in een reeks obligaties. Ook zou de bank een deel van het geld cash aanhouden op een spaarrekening, als reserve voor onvoorziene gebeurtenissen. Aan die laatste belofte hield de bank zich meteen al niet, zo ontdekte Vonk toen de eerste afschriften op de deurmat vielen. Schretlen had zijn kapitaal tot de laatste cent belegd. Hij besloot er geen punt van te maken. Gealarmeerd raakte hij pas toen hij in het najaar van 2008 de krediet crisis woedde inmiddels in alle hevigheid zijn vermogen in snel tempo zag verdampen. Vonk wilde weten wat er aan de hand was, en waarom de bank geen actie ondernam. Zijn beheerders haalden de schouders op. Het is crisis, kreeg Vonk te horen. Alle beleggingen doen het slecht. Dat klopte niet. In 2008 vluchtten beleggers in hun paniek massaal in precies het soort effecten waarin Vonk grotendeels belegd dacht te zijn obligaties van veilige landen als Nederland, Duitsland en de VS. Mede daardoor presteerden die in het rampjaar juist goed, of veel minder slecht dan andere soorten beleggingen. Maar Vonk wás niet in die veilige effecten belegd, zo bleek toen hij de onafhankelijke vermogensbeheerder Peter van der Slikke om hulp vroeg. Van der Slikke ontdekte dat Vonks portefeuille, in flagrante strijd met wat hem was beloofd, vol producten zat die hoge risico s paarden aan hoge beheerskosten. Obligaties met een zeer hoge rente van financieel wankele debiteuren. Obligatiefondsen die eigenlijk niet zo mochten heten, omdat zij grotendeels belegden in complexe derivaten. Eind 2008 was het kapitaal van Ruud en Truus Vonk met de helft geslonken. Zij haalden het restant weg bij Rabobank, en sleepten de bank voor de rechter. Die begon met een deskundige aan te stellen, om de portefeuille van het echtpaar te analyseren. Hun rechtszaak loopt nog steeds. Tot dusver ontkent de Rabobank iedere schuld aan het debacle. Als zij in die houding volhardt, kan het eindvonnis nog jaren op zich laten wachten. John Schaffer / HH 14 De Groene Amsterdammer

15 Ruud en Truus Vonk hebben nog een flink vermogen over. Hooguit zullen ze een paar jaar eerder afstand moeten doen van hun huis aan de oever van de Amstel, met een prachtig uitzicht over de groene weiden vlak buiten Amsterdam. Maar daar draait het in dit verhaal niet om. Hun ervaring staat namelijk niet op zichzelf. Duizenden particuliere beleggers worden door de Nederlandse grootbanken al jarenlang slecht bediend met matig renderende beleggingsfondsen, waarvan de kosten en voorwaarden voor een normale sterveling nauwelijks zijn te achterhalen. Peter van der Slikke schreef er een boek over, Ontmaskerd geheten, dat onlangs is verschenen. Hij kan het weten: hij werkte 25 jaar voor ABN Amro, waar hij die fondsen zelf verkocht. Ergens in de jaren negentig begon dat te wringen. Bankmedewerkers werden steeds harder afgerekend op de hoeveelheid producten die zij wisten te slijten, en de winstmarge die de bank daarmee behaalde. Het belang van de klant raakte daaraan volstrekt ondergeschikt. In zijn boek betuigt Van der Slikke spijt dat hij jarenlang aan deze praktijken heeft meegewerkt. In 2006 verliet hij de bank en begon voor zichzelf, eerst voor vermogende klanten (vanaf een miljoen euro) en inmiddels ook voor gewone beleggers (vanaf 25 mille). Hij belegt hun geld nog uitsluitend in zogenoemde etf s of trackers, producten die automatisch via computerprogramma s indices of mandjes onderliggende waarden volgen. Zulke passieve beleggingen brengen voor de klant veel lagere kosten met zich mee dan actief beheerde beleggingsfondsen, en leveren mede daardoor vaak betere rendementen op. Bovendien zijn fysieke trackers, die de gevolgde waarden ook daadwerkelijk aanhouden als onderpand, transparant en eenvoudig te begrijpen. Amerikaanse particulieren investeren gemiddeld al zo n veertig procent van hun vermogen in passieve beleggingen. In Nederland is dat nog maar vijf tot zeven procent, en de banken maken geen haast dat te veranderen. Zij zijn verslaafd geraakt aan dezelfde drug als bijvoorbeeld de uitgevers van papieren kranten: hun oude producten zijn zo lucratief dat iedere prikkel tot innovatie ontbreekt. En de banken verliezen niet eens terrein, zoals de kranten wel doen. Twee keer binnen tien jaar hebben hun klanten fors verloren: tijdens de dotcom-crash ( ) en tijdens de kredietcrisis. Toch stappen zij nog nauwelijks over naar nieuwe aanbieders zoals de indexbeleggers. Eerst wil ik mijn verliezen bij mijn huidige bank goedmaken, is een even veelgebruikt als onzinnig argument. Dan kom ik naar jullie toe. ABN Amro, veruit de marktleider in Nederland met zo n zeventig miljard euro van particulieren onder beheer, zag vorig jaar nog negenhonderd miljoen euro aan extra kapitaal toevloeien. Robeco, een andere dochter van Rabobank en de oudste Nederlandse aanbieder van beleggingsfondsen, kreeg in 2011 zelfs veertien miljard euro meer onder beheer van particulieren over de hele wereld, een groei met een vijfde tot 81 miljard euro. De banken zijn verslaafd geraakt aan dezelfde drug als bijvoorbeeld de uitgevers van papieren kranten hun oude producten zijn zo lucratief dat iedere prikkel tot innovatie ontbreekt En toch rommelt het in bankenland. De afm publiceert binnenkort een onderzoek naar de kosten van bancaire beleggingsfondsen. afm er Tim Mortelmans lichtte in Brandpunt alvast een tipje van de sluier op. De waakhond over de financiële markten wil dat de banken alle zichtbare en verborgen kosten van hun beleggingsproducten bundelen tot één total cost of ownership, zodat de consument voortaan weet waar hij aan toe is. De kritiek blijft niet beperkt tot beleggen, maar strekt zich ook uit tot de maatschappelijke basisfuncties van de banken, zoals hypotheken en kredietverlening aan het midden- en kleinbedrijf. Het mkb klaagt al jaren over dure en schaarse kredieten. Boele Staal, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Banken, reageerde onlangs met een testimonium paupertatis: hij maande de ondernemers buiten de banken financiering te zoeken. Dat doen zij dan ook. nvob (banketbakkers) en Bovag (garagisten) willen hun leden verenigen in kredietunies, een mooie maar verdwenen figuur uit het verleden. Gevestigde bakkers en autobedrijven zijn eerder bereid en beter in staat startende branchegenoten te financieren, omdat zij hun eigen business door en door kennen. Tot dusver stuit het initiatief echter op wettelijke regels die zijn geschreven voor banken, niet voor kredietunies. Een alternatief is de verkoop van bedrijfsobligaties aan het publiek, een financieringsvorm die wereldwijd een grote vlucht neemt omdat de banken het laten afweten. Nu is deze markt nog voorbehouden aan grote ondernemingen. Diverse partijen proberen hem ook voor kleine bedrijven te ontsluiten. De Amsterdamse zakenbank Keijser Capital lanceerde onlangs haar eerste mkb-obligatie op Alternext, een Europese beurs voor kleine en middelgrote ondernemingen. De lening was bedoeld voor het incassobedrijf CE Credit Management uit Barendrecht, dat met de opbrengst debiteurenportefeuilles van bedrijven en overheden wil overnemen om die vervolgens te innen. De portefeuilles dienen als onderpand voor de lening. Toch werd de beoogde opbrengst van tien miljoen euro bij lange niet gehaald: de grote banken weigerden hun klanten op de emissie te laten intekenen. De lening was te klein, er zou te weinig vraag naar zijn, zo verklaarden zij. Wat vooral bleef hangen, was dat zij met deze opstelling lijnrecht ingingen tegen de oproep van hun eigen voorman Boele Staal om nieuwe financierings bronnen aan te boren. Euronexten Alternext-topman Cees Vermaas was daar zo boos over dat hij in De Telegraaf uithaalde naar de banken. De kredietcrisis heeft het Nederlandse bankenlandschap uitgedund, waardoor er nauwelijks nog sprake is van concurrentie. Europese en nationale wetgevers en toezichthouders eisen dat de overlevende banken eerst en vooral hun kapitaalbuffers versterken. Beide factoren zijn bepaald niet bevorderlijk voor de toch al minimale klantgerichtheid en innovatiedrang van de Nederlandse grootbanken. Woningbezitters kunnen daarover meepraten. Ondanks de almaar dalende marktrente kondigden ing en ABN Amro in mei een forse verhoging aan van de opslag op variabele hypotheekrentes. Na felle protesten van de actiegroep Stop de Banken trok ing dat voornemen in september in. ABN Amro volhardt vooralsnog. In Nederland is de hypotheekrente gemiddeld een procentpunt hoger dan in Duitsland. Behalve de huizenbezitters kost dat ook de staat veel geld: zes miljard euro extra aftrek van hypotheekrente. René Frijters ziet een gat in de markt. Met financiële steun van verzekeraar Aegon lanceerde hij vrijdag de Knab bank, maar dan achterstevoren. Frijters stond in 1999 aan de wieg van Alex, de eerste Nederlandse internetbroker die beleggers in staat stelde veel goedkoper te handelen op de beurs. De Knab moet de eerste echte internetbank worden, met een hip ogend dashboard dat de klanten in staat stelt al hun financiële zaken in onderlinge samenhang online te regelen. Maar waar een gewone bankrekening een paar tientjes per jaar kost, vraagt de Knab vijftien euro per maand. Zuinige Hollanders vallen daarover, zoals ook bleek uit de vele negatieve tweets. Kees de Kort heeft een beter idee. De staat moet een Wij Bank oprichten, of Oranje Bank voor mijn part, zegt de vermogensbeheerder en beurscommentator van Business Nieuws Radio. Die moet zich concentreren op twee hoofd zaken: sparen en betalen. Geef een hogere spaarrente dan de commerciële banken, en garandeer alle tegoeden voor honderd procent. Niet tot een ton, zoals onder het huidige depositogarantiestelsel. Alleen de overheid kan op die manier de bankenmarkt openbreken. Banken die dat niet trekken, moeten we gewoon failliet laten gaan. Die veranderen toch nooit, en ze zitten het herstel alleen maar in de weg. De auteur van dit stuk heeft als researcher meegewerkt aan de Brandpunt-uitzending Bankenbedrog en was aanwezig bij de interviews met Ruud Vonk De Groene Amsterdammer 15

16 De ramp die Republikeinse Partij heet Het land van I-me-mine Een overwinning van Mitt Romney bij de presidentsverkiezingen is gevaarlijk voor het welzijn van de Amerikaanse samenleving en voor de wereld, betoogt Frans Verhagen. Waarom gedragen de Republikeinen zich toch zo onmogelijk? Door Frans Verhagen Journalisten worden geacht de balans te bewaren in politieke straatgevechten, in elk geval geen stelling te nemen. De Nederlandse correspondenten in de Verenigde Staten houden zich daar keurig aan. Mitt Romney krijgt evenveel aandacht als Barack Obama, zowel Republikeinen als Democraten worden serieus genomen. Het is goed dat ze hun werk doen, maar zoveel afstand kan ik niet bewaren. Ik denk dat een Republikeinse overwinning op 6 november rampzalig zou zijn. Mocht Mitt Romney winnen, dan halen de Republikeinen door het slippen-effect ook meerderheden in Senaat en Huis van Afgevaardigden. Dan zou alle macht in handen zijn van een partij die ronduit gevaarlijk is voor het welzijn van de Amerikaanse samenleving en voor de wereld. Het zou voldoende moeten zijn om te wijzen op de rokende puinhopen van acht jaar Bush en Cheney. Op het ontbreken van enig constructief Republikeins voorstel in de afgelopen vier jaar. Maar ik wil verder gaan: de Republikeinen zijn gevaarlijk omdat ze als regerende partij altijd de uitvoerende macht oprekken, de overheid misbruiken voor eigen gewin en enorme tekorten scheppen. Als ze de macht niet hebben, maken de Republikeinen door een destructieve benadering elk serieus beleid onmogelijk, met als enig doel de macht te heroveren. Neem die enorme tekorten. Het is evident dat George W. Bush daarvoor verantwoordelijk is. Obama s voorganger verkwanselde een begrotingsoverschot door belastingen te verlagen, twee oorlogen te voeren, het grootste bureaucratische gedrocht in Washington op te tuigen (het ministerie van Homeland Security heeft ambtenaren and counting), bejaarden extra geld toe te stoppen en de financiële wereld te laten freewheelen waarna de burgers voor de gevolgen opdraaiden kortom, Olle Johansson / political cartoons 16 De Groene Amsterdammer

17 door veel uit te geven én de overheidsinkomsten te verlagen. Toen zijn vice-president Dick Cheney, de cynic-in-chief, stelde dat tekorten er niet toe doen verwoordde hij de Republikeinse strategie: als wij regeren jagen we de tekorten op en als de Democraten regeren vallen we ze daarop aan en frustreren alle beleid. Dit is het Republikeinse recept: dwarsboom de overheid door haar haar inkomsten te ontnemen. Starving the beast in de woorden van Grover Norquist, Washingtons meest invloedrijke anti belastinglobbyist. Helaas, geheugens zijn kort en leugens zijn lang. Vier jaar na het Bush/Cheneysloopteam lijkt het alsof het begrotingstekort Amerika s grootste probleem is en alsof dat is te wijten aan Barack Obama. Persoonlijk hoopte ik dat deze president met een serieus verhaal zou komen over nut en noodzaak van de overheid, maar waarschijnlijk had hij het te druk met het redden van ondankbare bankiers, hypotheekdieven en omvallende autobedrijven teneinde een depressie te voorkomen. Dat excuus hebben de Republikeinen niet. Vier jaar lang pleegde de partij obstructie, met als hoogtepunt het riskeren van Amerika s kredietwaardigheid in de opportunistische schuldenplafondcrisis van de zomer van Ook dat was bewust beleid met als enige doelstelling het beschadigen van Obama, een president die ze vanaf de eerste dag hebben laten bekladden door birthers, racisten en theepartij-zeloten. Hoe is het zo ver gekomen? Waarom zijn de Republikeinen van Theodore Roosevelt en Dwight Eisenhower zo nihilistisch geworden, waarom hebben ze zich zo ingegraven in een anti-overheids- en antibelasting-ideologie? Ten eerste zijn Richard Nixons presidentschap en het Watergate-schandaal cruciale factoren geweest. Nixon omdat hij in het cultureel diepverdeelde Amerika van de jaren zestig (dat wil zeggen: verdeeld over geloof, seks, ras, Vietnam) opzettelijk polariseerde en groepen tegen elkaar opzette als verkiezingstechniek. Zijn beroep op de silent majority buitte die culturele kloof uit. Als president versterkte hij de verdeeldheid, met als dieptepunt zijn paranoïde campagne tegen George McGovern en de extremistische Democraten. Het Watergate-schandaal maakte zijn aftreden in 1974 onvermijdelijk, maar de periode- Nixon vergiftigde de Amerikaanse politiek. De Republikeinen hadden het gevoel dat ze in het pak genaaid waren, zeker toen de Democraten dat jaar grote overwinningen boekten in het Congres en in 1976 zelfs het presidentschap wonnen. Ze zonnen op wraak. Aanvallen op de persoon van de president, aanvallen die ook het gezag en aanzien van het ambt ondermijnden, werden normaal. President Jimmy Carter was het eerste slachtoffer. Carter had de pech te regeren in een periode van stagflatie, maar net als nu waren de Democraten de partij van de fiscale discipline en de Republikeinen die van de luchtfietserij. De door Carter benoemde Paul Volcker wrong als voorzitter van de Federal Reserve de mede door Nixon veroorzaakte Het doel van de Republikeinen is een overheid die hun belangen dient inflatie uit het systeem. Het veroorzaakte een diepe recessie, en nog wel in een verkiezingsjaar. Ronald Reagan versloeg Carter in 1980 met een programma van aanbodeconomie en lagere belastingen. Maar in de praktijk voerde hij Carters beleid uit. Dat leidde tot herstel in 1983, precies op tijd voor Reagans herverkiezing. Onder Reagan groeiden de overheidsuitgaven door, maar hij was zo verstandig (en gematigd) om vanaf 1982 de belastingen te verhogen. Gemeten aan de ideologische standaard van vandaag was Reagan een watje. Significanter voor de verdere verzieking van het klimaat was het Irancontra-schandaal van 1987, veroorzaakt door de levering van wapens aan terroristen via een freelance operatie in het Witte Huis waarbij Reagan óf toestemming gaf, óf genegeerd werd u mag zelf weten wat erger is. De Republikeinen praatten het allemaal recht ( mistakes were made ), maar dat Reagan niet werd afgezet dankte hij aan de Democraten, die zich realiseerden dat twee impeachments in vijftien jaar het presidentschap en het publieke belang zouden schaden. Die zelfbeheersing ontbrak toen de Republikeinen in 1998 probeerden president Bill Clinton te torpederen. In de Monica Lewinskyaffaire werden, afgezien van het gebrek aan discipline en de leugens van Bill Clinton, twee gerelateerde ontwikkelingen duidelijk. De eerste is dat Republikeinen geen terughoudendheid meer kennen bij hun aanvallen op een zittende president. Clinton werd valselijk beschuldigd van moord, drugshandel en illegale grondspeculatie met als enig doel zijn presidentschap te ondermijnen. Onder Obama is het nu van hetzelfde laken een pak. Het Republikeinse establishment liet toe dat een assortiment malloten de president bekladde en zelfs suggereerde dat hij niet in Amerika was geboren en dus illegaal president was. De ondertoon van racisme was niet toevallig. De tweede factor die de Republikeinen heeft geradicaliseerd is dat ze het niet kunnen verkroppen in de oppositie te zitten. Ze zijn ideologisch nu zo diep verankerd in hun exclusieve ideeënwereld dat het aan de regering komen van een politieke tegenstander elke vorm van verzet rechtvaardigt. De geest van straatvechter Nixon is over hen vaardig geworden. Ze aanvaarden simpelweg niet dat iemand met andere ideeën het beste voor heeft met het land en zelfs succesvol beleid zou kunnen voeren. Deze houding sluit elke mogelijkheid tot compromissen uit en leidt in het Amerikaanse systeem tot dodelijke stilstand. Natuurlijk is het legitiem om lage belastingen te willen, of een kleine overheid en weinig maatschappelijke voorzieningen. Het is onverstandig gezien de staat van de infrastructuur en de inkomens- en welzijnsverschillen in het land, maar als Amerikaanse kiezers dat wensen heb ik daar natuurlijk vrede mee. Een land krijgt de regering die het verdient. Maar Paul Ryan, Romney s rent-a-program kandidaat voor het vicepresidentschap, is meer dan een politicus met een extreem standpunt. Paul Ryan is een Trojaans paard voor een kleine groep manipulerende rijken die het land zijn keuzes opdringt onder de vlag van welvaart voor iedereen. Hun zogenaamde marktdenken komt neer op totale ontbreideling van de financiële sector. Als dat misloopt, weet Wall Street de weg naar Washington te vinden. De belastingen moeten omlaag, overheidsvoorzieningen moeten worden geschrapt, maar er moet niet worden bezuinigd op de defensie-uitgaven of op landbouw- en oliesubsidies. Dit is de structuur die ervoor zorgt dat Mitt Romney minder belasting betaalt dan de laagste inkomens. Het doel van de Republikeinen is een overheid die hun belangen dient. Dat houdt niet op bij de grens: dit waren de politici die ons de Irak-oorlog brachten en die nu staan te popelen om te investeren in een oorlog in Iran. Hun nihilisme blijkt zonneklaar uit het feit dat ze van mening veranderen als hun initiatieven worden overgenomen door de Democraten, waarna ze die bestrijden alsof het einde van de wereld nabij is. Neem het individual health mandate, de wettelijke plicht voor burgers om zich te verzekeren. Die plicht is het hart van Obamacare, het ziektekostenverzekeringsplan van de huidige president. Deze gedachte dook voor het eerst op in 1989 in een beleidsdocument van de Heritage Foundation, een conservatieve denktank. Toen de regering-clinton in 1993 een collectieve verzekering voorstelde (zeg maar: een ziekenfonds) claimden de Republikeinen een alternatief te hebben. Als gouverneur voerde Mitt Romney dat alternatief in Massachusetts in en hij was er trots op. Toen gebeurde iets opmerkelijks. Als president omarmde Obama de Republikeinse vorm van verzekeren via een individuele verplichting. Opeens waren Republikeinen tegen: individual mandate was in strijd met de grondwet, een aantasting van de individuele vrijheid, enzovoort. Inmiddels is verzet tegen Obamacare een heilige graal van de Republikeinen geworden, ook al heeft het Supreme Court beslist dat het plan niet tegen de grondwet is. Een alternatief heeft de Republikeinse Partij niet. Ze is enkel tegen Obama. Vijftien jaar lang waren Republikeinen voor emissiehandel, een marktgerichte manier om milieuvervuiling te beperken. Sinds 2009 zijn ze mordicus tegen, want Obama dreigt het idee uit te voeren. Hetzelfde geldt voor het immigratiebeleid dat president Bush in 2002 voorstelde. Het is door Obama omarmd en wordt daarom nu afgewezen door de Republikeinen. Ze gedra De Groene Amsterdammer 17

18 muziek in context Seizoen 12/13 Bezoek de nieuwe muziekserie van Intro in situ met korting! Koop nu via de Uitbalie van Theater aan het Vrijthof Maastricht het passe-partout voor de nieuwe serie met 6 avontuurlijke concerten van Intro in situ. Het passe-partout kost 66 euro, voor studenten 60 euro. De losse verkoop is 93 euro. De concertreeks bestaat uit: Popcorn; Donderdag 4 oktober 2012; uur / 14,- / studenten 10,- / Muziekgieterij Cross Avenue; Vrijdag 9 november 2012 / uur / 14,-, studenten 10,- / Muziekgieterij Schrijvers in Concert; Donderdag 27 december 2012 / uur / 17,50 / St. Janskerk Katharina Songs; Zaterdag 19 januari 2013 / uur / 17,50 / St. Janskerk The Last Show (zie foto); Zaterdag 16 maart 2013 / uur / 16,- / AINSI Ensemble 88; Donderdag 2 mei 2013 / uur / 14,- / Theater aan het Vrijthof Percussive Piano; Zaterdag 9 maart 2013; maakt onderdeel uit van het programma van Pianomania en valt buiten het passe-partout. Kosten voor het volledige programma zijn 32,50 het programma vindt plaats in het Theater aan het Vrijthof Meer informatie over de concerten van Intro in situ vindt u op onze website: Reserveren via artworx: stoerebinken.nl / photo: paul en menno

19 gen zich onmogelijk omdat ze liever de overheid torpederen dan een probleem oplossen. Luister naar de gerespecteerde voormalige nationale veiligheidsadviseur van George Bush senior, de Republikein Brent Scowcroft. Hij adviseerde George W. Bush in 2002 om niet aan het Irak-avontuur te beginnen. Een lastercampagne was zijn deel. Toen Obama in 2009 een Start-verdrag met de Russen voorlegde aan de Senaat kon Scowcroft de dwarsheid van de meeste Republikeinen om de aantallen kernwapens te reduceren alleen maar verklaren uit partijdigheid. Ik moet wel denken dat het de toegenomen partijdigheid [is] en de wens om de president een buitenlandse politiek resultaat te onthouden, zei Scowcroft. Of neem senator Olympia Snowe van Maine, een van de laatste gematigde Republikeinen die 34 jaar in Washington werkte waarvan achttien als senator. Ze vertrekt in januari. Ze kan niet meer tegen het onwerkbare klimaat. Denkende conservatieven zijn in de partij niet meer welkom. Republikeins voorland: eilandjes met rijke burgers, dobberend in een zee van private en publieke armoede Deze Republikeinse Partij ziet politiek als een zero-sum game en verwerpt de gedachte dat overeenstemming, coalitievorming en debat nodig zijn om een land te besturen. Bangmakerij hoort bij het spel: angst aanjagen voor socialisme, communisme of fascisme, voor het einde der tijden, voor een niet-amerikaan als president, voor Europeanen, voor mensen die Amerika niet uitzonderlijk vinden. Voortdurend is het land bijna verloren. Dat extreme conservatieven dat bij talloze gelegenheden ten onrechte riepen, doet er niet toe. De New Deal leidde niet tot rampen, maar tot de jaren vijftig waarnaar nu zoveel nostalgie is. Medicare, het zorgstelsel voor bejaarden, leidde niet tot staatsgezondheidszorg zoals Ronald Reagan in 1963 voorspelde, maar tot een spectaculaire daling van de armoede onder ouderen. De milieuwetgeving is niet de ondergang van Amerikaanse bedrijven geworden. De invoering van inkomstenbelasting was niet het einde van de Amerikaanse vrijheid. Opheffing van de rassenscheiding maakte de zuidelijke samenleving niet kapot. Ik zal de laatste zijn om de leidinggevende Republikeinen van domheid te betichten. Ze zijn verdraaid slim. Er is maar één motief waarom ze zulke nonsens uitkramen: de macht heroveren. De ervaring leert dat Republikeinen met macht slecht zijn voor de samenleving. Laten we niet doen alsof er een mooie politieke strijd gaande is. Bullshit, zouden Amerikanen zeggen. Het is een veldslag tussen enerzijds cynische belangenbehartigers, onder wie een steenrijke kandidaat die doodleuk verkondigt dat 47 procent van zijn landgenoten klaplopers zijn, en anderzijds mensen met een breder perspectief en een idee van civic society. Zo bezien is de keuze is eenvoudig. Maar is de vaste steun van minstens 45 procent van de kiezers niet een teken van de kracht van de Republikeinse overtuiging? De redenen voor die steun zijn complex: deels gewoonte, deels ideologie, deels sociaal conservatisme. En lang niet iedereen stemt doordacht, iets wat ook geldt voor de vaste 45 procent Democratische kiezers. Zonder kiezers af te kammen wil ik wel vaststellen dat Republikeinse politici en operators cynischer zijn dan hun Democratische collega s en vaak beter in het binnenhalen van stemmen. Dan kennen ze geen schaamte. Republikeinen zijn uitzonderlijk goed in het uitspelen van social issues als abortus, wapens, geloof, homo s en de gevaren van het blootstellen van kinderen aan de evolutietheorie. George W. Bush, Dick Cheney en Karl Rove maalden niet om zulke onderwerpen, maar ze hadden er geen probleem mee ze uit te buiten. De Democraten zijn niet zonder zonde. In 1987 dwarsboomden ze een gekwalificeerde maar uiterst conservatieve mogelijke rechter voor het Supreme Court, Robert Bork, op een Taylor Jones / political cartoons onfrisse manier. To be borked werd een uitdrukking voor een massieve aanval op een politicus of politieke benoeming. Senator Edward Kennedy spande de kroon met zijn waarschuwing dat onder rechter Bork abortus weer zou plaatsvinden in steegjes en met breinaalden. De Democraten gingen in herhaling toen ze in 1991 de voorgedragen rechter Clarence Thomas van seksuele misdragingen beschuldigden. Los van de wreedheid tegenover zijn persoon was die aanval contraproductief want Thomas, die eigenlijk niet gekwalificeerd was, kon vluchten in verontwaardiging over de aanvallen en werd keurig benoemd. Vooral de smeercampagne tegen Bork heeft het politieke klimaat verder verziekt. Eerlijk is eerlijk, dat was het werk van de Democraten. Sindsdien zijn Supreme Court-benoemingen meer omstreden dan ooit. Maar er is verschil. Natuurlijk zijn Democraten net zo ongelukkig als Republikeinen bij verloren verkiezingen, alleen maken ze daarna de samenleving niet kapot. Kijk naar de verkiezingen van 2000 en de relatieve gelijkmoedigheid waarmee Democraten de interventie van een politiek gestoken Supreme Court accepteerden en het daarop volgende, desastreuze presidentschap van de jonge Bush. Het gebrek aan Republikeinse terughoudendheid jegens Obama steekt daar schril bij af. Het toeschrijven van goede intenties aan mensen met wie ik het eens ben, is een voor de hand liggende valkuil. Maar kijk naar de feiten. Kijk naar wat deze Republikeinen doen, naar wat ze van plan zijn, naar wat Ryan wil. De samenleving die deze zelfzuchtige elite zal construeren is er een van ommuurde eilandjes met rijke burgers, dobberend in een zee van private en publieke armoede. In zijn peptalk voor rijke donoren liet Mitt Romney zien hoe hij werkelijk in de samenleving staat: een in rijkdom geboren man die denkt dat hij alles op eigen kracht heeft bereikt, die meent dat iedere Amerikaan dat ook kan, en dat wie daarin niet slaagt een lapzwans is. Buitendien willen de Republikeinen vrouwen het recht ontnemen om zelf over hun lichaam te beslissen. Installeren ze opperste domheid in scholen, benoemen ze rechters die onder het mom van authentieke interpretatie de grondwet naar zich toe trekken, houden ze 45 miljoen Amerikanen onverzekerd. En last but not least: ze willen aan de hand van Israël een nieuwe, nog desastreuzere oorlog in het Midden-Oosten veroorzaken. Republikeinse scherpslijpers hebben verkondigd dat de verkiezingen van 2012 de belangrijkste zijn in decennia. Ze hebben gelijk. Als zij winnen, gaan ze Amerika ombouwen tot een zie groene.nl voor Dossier onherkenbaar, onaantrekkelijk land met nog Amerikaanse verkiezingen minder samenhang en nog minder maatschappelijke voorzieningen dan nu. Het land van I-me-mine. Een nachtmerrie De Groene Amsterdammer 19

20 De Nieuwe Industriële Revolutie Zelf spullen maken Ieder zijn eigen fabriek Vergeet China; het zijn de westerse landen die op de drempel staan van een nieuwe industriële revolutie. Moe van financiële hocus-pocus herontdekken politici, economen en burgers het belang van zelf spullen maken. Door Koen Haegens Beeld Floris Tilanus 20 De Groene Amsterdammer