E LEMMATICA E 1. = letterlijk ~ = figuurlijk = uitdrukking = vaktaal '"... '"= (nog) geen ABN I, II etc. = verbindbaarheid ± = synoniem

Transcriptie

1 E LEMMATICA E 1 de EE van Eduard De Ee is ook de naam van een riviertje../ e.a. ± en andere(n)..\ en de Wijde Ee van een meertje. e.e.a. ± een en ander, samenvattend e.d. ± en dergelijke, en meer van dat soort dingen etc. ± etcetera, enzovoort enz. ± etcetera, enzovoort echt/-e Is dat echt gebeurd../..\ of heb ik t gedroomd? Hebt u écht geen haargroeimiddel? ± Nee meneer, heus niet, gelooft u me nu maar! t Was echt een verrássing toen ze ineens voor onze ± Daar hadden we helemáál niet op gerekend. neus stond. Heeft hij de lotto gewonnen? Echt waar? ± Ja, inderdaad. Vraag t hem zelf maar! Joh, dacht je dat dat echt bloed was? Dat is namaak: tomatenketchup of zo. Is dat een echte Vermeer? Nee, het is een vervalsing, maar.. / ±.. \ iedereen dacht dat Vermeer het geschilderd had. Een echte vriend laat je niet in de steek. ± Ware vrienden steunen elkaar door dik en dun. Zo n opmerking is nou écht Amsterdams. ± Typisch voor een Amsterdammer om zoiets te zeggen. Zo n happy end zie je in een film maar niet in het echt, ± In het werkelijke leven gebeuren zulke dingen niet! hoor. echter Het is een prachtige auto, ik kan hem echter niet betalen. ± Die auto is heel mooi maar hij is me te duur. het echtpaar/ de -paren Bij het ongeluk zijn een echtpaar en hun twee ± De man en zijn vrouw zijn er slecht aan toe, de kinderen kinderen gewond geraakt. hebben lichte verwondingen. Een single, een man alleen, overleefde het ongeluk niet. de economie/- economieën De bankdirecteur heeft economie gestudeerd. ± Hij heeft geleerd hoe men in een bedrijf met geld moet omgaan, hoe winst gemaakt kan worden en hoe je verliezen voorkomt. Die oorlog vormt een bedreiging voor de economie De oorlog kost zoveel geld dat het land bijna failliet gaat. van dat land. Met de economie gaat het goed../ «..\ maar in het onderwijs en in de zorgsector...? economisch/-e Op economisch gebied is hij heel knap. ± Op het gebied van de financiën weet hij erg veel. Die maatregelen zijn niet goed voor de economisch ± Je bedoelt dat de arme mensen er weer op achteruitgaan! zwakkeren in de samenleving. Men maakt onderscheid tussen economische..\ politieke vluchtelingen, die hun leven niet zeker zijn vluchtelingen, die aan de armoede in hun land door de politieke situatie in hun eigen land. willen ontkomen en../ Je moet leren economisch met je geld om te gaan. ± Je moet leren op de kleintjes te passen / je geld voorzichtig uit te geven. Je moet het niet verkwisten. Zo n dure auto kopen? Is dat economisch wel M n portemonnee laat het eigenlijk niet toe maar ik wil ook verantwoord? een keer roekeloos zijn. Je moet je tijd economisch besteden.. /.. \ en niet verdoen met onbenulligheden.

2 LEMMATICA E 2 het/de eczeem/ de -s De man krijgt een medicijn voor het eczeem op zijn arm. ± Dan zal die uitslag wel gauw verdwijnen. een of n/- Er staan een heleboel mensen op de tramhalte. ± Heel veel mensen wachten op de tram. Er wachten een stuk of zes mensen op de bus. ± Ongeveer zes mensen willen met de bus mee. Een dag of wat geleden zijn ze verhuisd. ± Een paar dagen geleden zijn ze verhuisd. Wat een mooie hoed is dat! ± Die hoed is prachtig! Er loopt een man op straat, met zo n tas. >> Hè, waar loopt die dan? Kijk, kijk dan, daar loopt die vent met een tas. een jongen en een meisje >> >> jongens en meisjes de jongen en het meisje >> >> de jongens en de meisjes een kleine jongen en een klein meisje >> >> kleine jongens en kleine meisjes de kleine jongen en het kleine meisje >> >> de kleine jongens en de kleine meisjes welke jongen en welk meisje? >> >> welke jongens en welke meisjes? ^ een of n, de, het of t: lidwoorden één/ene Thee kost één kwartje. ± Dat is dus ƒ 0,25. Het is nu kwart voor één s middags. ± Over een kwartier is het uur. Eén en één is twee. ± 1+1=2 De één wil graag naar Parijs../..\ en de ander wil naar de Noordpool. Eén dezer dagen bel ik je om een afspraak te maken. ± Vandaag of morgen hoor je van me. De kinderen kwamen één voor één bij de docent. Ze mochten niet allemaal tegelijk komen. Gisteren heeft die student aan één stuk door zitten leren..// ±..\ de hele dag, zonder onderbreking. t Regent, t waait hard, t is koud, in één woord: ± Kort gezegd: echt Hollands weertje. rotweer! Eerst durfde niemand mee te zingen, maar als ± Toen er iemand begon, zong al gauw de hele zaal mee. er één schaap over de dam is, volgen er meer. Beter één vogel in de hand dan tien in de lucht. ± Je kunt beter het zekere voor het onzekere nemen. Eén zwaluw maakt nog geen zomer. ± Je moet niet te vroeg juichen; t begin ziet er goed uit, maar er kan nog van alles mis gaan. Toen hij de hoofdprijs had gewonnen was hij in één klap Meestal komt iemand beetje bij beetje boven Jan. uit de geldzorgen. Ga jij wel eens in je eentje naar de bioscoop? ± Nee, ik vind er niets aan zo alleen. Ken jij ene Willems? ± Iemand die Willems heet? Nee, die ken ik niet. Eén van mijn vrienden komt uit Amerika. ± Een andere vriend van me komt uit Afrika. Kom je eens het een en ander over je reis vertellen? ± Ik wil graag een paar dingen van je weten. Die man heeft een of ander baantje bij een Pizzeria. t Is me niet helemaal duidelijk wat hij doet. Aan de ene kant heb ik wel zin om te zwemmen../..\ maar aan de andere kant lijkt t me een beetje koud. Ik ga een ijsje kopen. Wil jij er ook eentje? ± Ja lekker, geef mij ook maar een ijsje. Dat is me er eentje! ± Dat is me een mooie figuur! Ik de belasting ontduiken? Nee, zo eentje ben ik niet! ± Ik ben niet het type om te m n verplichtingen te ontlopen. de eend/ -en De mensen luisteren naar het gekwaak van de eenden ^ eenden, zwanen, waterhoentjes en meerkoeten horen tot in de vijver. de watervogels, die je ook in de stad ziet. Het eendje zei: Zo eentje ben ik niet! ± Het bedoelde: zo n soort (eendje) ben ik niet. Ik voelde me tussen al die chique mensen een Je zag er anders uit of je je best op je gemak voelde. vreemde eend in de bijt. ± Nee hoor, eerder als een kat in een vreemd pakhuis. Wat is dat toch een eend! ± Wat een uilskuiken/wat een sufferd! Rijdt hij nu nog steeds in die oude eend? ± Ja en die antieke Citroën 2CV doet het nog best! Dat meisje is nu nog een lelijk eendje. Let op, over een paar jaar is het een mooie zwaan geworden. Maar je kent dat sprookje toch wel?

3 LEMMATICA E 3 eens Dat was eens maar nooit weer! ± Dat zal niet weer gebeuren. Eén keer is meer dan genoeg! Eens in de zoveel tijd zien we elkaar. We ontmoeten elkaar heel vaak. ± Zo af en toe komen we elkaar tegen. Zo n mooie zomer hebben we hier maar eens in ± Dat is echt een uitzondering. de honderd jaar. Hij is meer dan eens bekeurd voor te hard rijden. ± Hij heeft al verschillende keren een forse boete moeten betalen. Luister nu eens goed naar me! ± Nu moet je even goed naar me luisteren! Veel sprookjes beginnen met: Er was eens../ «..\ een mooie prinses... of..\ een arme molenaar... Hoe wil je nou op vakantie gaan, je hebt niet eens geld! ± Zelfs geen honderd gulden! Eens een dief... <<../ altijd een dief. Ga maar eens in een lekke tent op de Edese hei zitten!../ «..\ dan weet je beter waar je een oordeel over uitspreekt. >>> maar eens eens ( het on/... zijn met) Ben je het met hem eens dat dat een mooi boek is? ± Ja, zo denk ik er ook over. Nee hoor, dat vind ik helemaal niet! Dus ben je het er mee oneens? John wilde z n auto aan Bart verkopen; ze werden het ± Na wat loven en bieden waren ze allebei tevreden gauw eens over de prijs. en werd de koop gesloten. Iedereen is het erover eens dat Henk de prijs moet ± Ze vinden allemaal dat hij dat verdiend heeft. krijgen. Je kunt elkaar wel begrijpen al ben je het niet met elkaar ± Mensen met verschillende meningen kunnen toch wel eens. eenvoudig/-e begrip voor elkaar hebben. Die mensen leven heel eenvoudig,../ ±..\ zonder enige luxe. Mijn grootouders waren eenvoudige mensen. ± Ze hadden weinig schoolopleiding maar bezaten wel veel levenswijsheid. Waar heb je zin in, in een eenvoudige maaltijd...\ in een luxueus diner in een restaurant? bij mij thuis of../ Dat lijkt een eenvoudige vraag. ± Het antwoord is echter niet zo simpel. Noem je dat een eenvoudige som? Ik vind hem knap ingewikkeld! Een reis voorbereiden is minder eenvoudig dan je denkt. ± Er komt heel wat bij kijken! Hoe je dat te weten moet komen? Je belt eenvoudig ± Bel nou gewoon 0800 XXXX en vraag het! de inlichtingendienst, die kan het je vertellen! Al vraag je het me nou tien keer, ik wéét het eenvoudig niet. ± Ik pieker me suf maar ik weet het gewoonweg niet.

4 eenzaam/-zame LEMMATICA E 4 Veel buitenlandse mensen voelen zich erg eenzaam Er zijn maar weinig mensen met wie ze contact in ons land. hebben. Je moet in het donker niet over die eenzame ± Op die stille, afgelegen wegen ben je je leven wegen fietsen. tegenwoordig niet zeker. Zo helemaal in je eentje vertrekken, dat is een ± Je staat er helemaal alleen voor, niemand die je helpt. eenzaam avontuur. de eer/- Hij vond het een hele eer dat de burgemeester hem ± Hij voelde zich er erg door gevleid. kwam feliciteren met z n honderdste verjaardag. Ik heb de eer u uit te nodigen voor het diner. ± Ik zou het erg op prijs stellen als u komt. Ter ere van het jubileum is er een groot feest. ± Om dat te vieren komt er een bekende band spelen. Het was een hele klus, maar je hebt eer van je werk. ± Het resultaat is fantastisch, je legt er eer mee in. Wat?? Opgeven?? Dat komt m n eer te na! ± Dat vind ik beneden m n stand/ Dat vind ik een afgang! Honderden mensen hebben de bekende acteur ± Uit het hele land waren ze gekomen om z n begrafenis de laatste eer bewezen. bij te wonen. Na die lange wandeling deden we de tafel alle eer aan. ± We hadden honger en we lieten t ons goed smaken. Ere wie ere toekomt! ± Jij hebt het meeste werk gedaan, dus jij verdient de meeste lof. eer Het kan nog even duren eer het eten klaar is. ± Het duurt zeker een kwartier voor t op tafel staat. eerder/-e We komen wel, maar niet eerder dan acht uur. ± Vroeger dan acht uur hoef je niet op ons te rekenen. Als ze dat eerder hadden gezegd, had ik er rekening mee Hè, waarom vertellen ze dat nu pas? kunnen houden. Hij zegt dat hij geen zin heeft om mee te gaan, ± Dat vind ik waarschijnlijker. maar ik denk eerder dat hij geen geld heeft. Hij zal eerder liegen dan dat toe te geven. ± Hij jokt liever dan dat hij dat bekent. Hoe eerder je naar de dokter gaat, hoe beter. ± Je moet zo gauw mogelijk naar de dokter. eergisteren Vandaag is het zondag. Eergisteren was het dus vrijdag. Overmorgen is het dan dinsdag. eerlijk/-e Eerlijke mensen? Zijn die er dan nog? ± Kom, niet zo pessimistisch! Er zijn nog genoeg mensen die je kunt vertrouwen. Zeg eens eerlijk, hoe kom je aan dat geld? ± Vertel nu maar de waarheid! Eerlijk gezegd heb ik dat boek nog niet gelezen. ± Om je de waarheid te zeggen, ik ook niet! Jullie moeten die snoepjes eerlijk verdelen. ± Ieder moet evenveel krijgen. Dat is niet eerlijk, hij heeft veel meer dan ik! Ja inderdaad, dat is oneerlijk. Het is in het leven niet eerlijk verdeeld: de één krijgt alle narigheid, de ander alleen geluk. Hier heb je een lekker ijsje, eerlijk verdiend! ± Je hebt er hard genoeg voor gewerkt. Ik heb die gulden gevónden, eerlijk waar! ± Hij lag op straat, echt waar. Er is een beloning uitgeloofd voor de eerlijke vinder. ± Als je die armband vindt en hem terugbrengt, krijg je een beloning. Eerlijk duurt het langst. ± Met betrouwbaar handelen kom je het verst. «Ja, ja, ook om rijk te worden! Eerlijk is eerlijk! «Jij was er t eerst, dus jij bent ook t eerst aan de beurt.

5 LEMMATICA E 5 eerst Laten we nu eerst die boodschappen doen. «Dan gaan we daarna koffie drinken. Hij trekt eerst zijn sokken aan../ «..\ en dan zijn schoenen. Eerst wilde ik leraar worden../..\ maar nu zie ik er niets meer in. eerst(e) De jurken vindt u op de eerste etage../ «..\ en de kostuums op de tweede. De eerste week van de vakantie scheen de zon. De laatste week regende het pijpenstelen. Toen ik daar voor t eerst binnenkwam leek het allemaal ± De eerste maal dat ik het zag was ik onder de indruk. zo prachtig. Waarom ik de pé in heb?ten eerste is m n fiets gestolen../ «..\ en ten tweede heb ik geen geld om een nieuwe te kopen. Anja is een fantastische hockeyster, ze speelt in t eerste. ± Ze is nu zelfs aanvoerster van dat beste elftal. Op het eerste gezicht lijkt ze aardig. Bij nader inzien valt dat tegen. Die jongen speelt graag de eerste viool. ± Hij wil altijd de baas zijn. Ik heb een reuzendorst. In de eerste de beste kroeg ± In de eerste kroeg die ik zie neem ik een cola. ga ik wat drinken! Luciano Pavarotti? Dat is niet de eerste de beste! ± Dat is zo n beetje de beroemdste zanger die er bestaat! Vele eersten zullen de laatsten zijn. ± Mensen die te hard van stapel lopen, houden dat hoge tempo vaak niet vol en eindigen achteraan. de eetlepel/-s Op het etiket van het drankje staat: 3x daags ± Dat is dus een lepel om soep mee te eten. een eetlepel. ^ Soep schep je op met een soeplepel, pap eet je met een paplepel, thee roer je met een theelepeltje. de eetzaal/-zalen Dat hotel heeft een prachtige eetzaal. ± De gasten gebruiken daar de maaltijden. de eeuw/-en In het jaar 2000 is de twintigste eeuw voorbij. ± Er zijn wel mensen die al die honderd jaar hebben meegemaakt. Het duurt weer een ééuw voor die tram komt.../ «..\ Ik sta al meer dan een kwartier te wachten. eeuwenlang Eeuwenlang is het vrede geweest. ± Honderden jaren is er geen oorlog gevoerd. Binnen een jaar is het vredig samenwonen duurzaam verstoord. eeuwig/-e De toppen van de Himalaya worden bedekt door ± Die sneeuw smelt dus nooit, blijft altijd liggen. eeuwige sneeuw. ~ Ik heb zo n hekel aan die eeuwige wind in Holland! ± Het waait er altijd. Je hebt van die mensen die altijd en eeuwig te laat komen. ± (Bijna) iedere dag komen ze binnen als de les al begonnen is. het ei/de eieren In mei leggen alle vogeltjes een ei. Daar komen de jonge vogels uit. De kuikens zijn net uit het ei. ± Ze zijn net geboren. De vrouw bestelt een broodje ei. ± Ze bedoelt: een broodje met daartussen een gekookt kippenei. Wat een ei is die man! We kunnen niet allemaal zo n stoere bink zijn! Wat goed zeg, dat is het ei van Columbus! ± Dat is de oplossing van het probleem! Handig hoor! Wat was er eerder, de kip of het ei? ± Wat is oorzaak en wat gevolg? Dat examen was een eitje, zei de HAVO leerling. ± Echt een makkie!

6 LEMMATICA E 6 het eierdopje/ de -s Ik heb eieren gekookt. Pak jij de eierdopjes even? Dan kan ik de eieren daar zolang inzetten. eigen De Europeanen deden of Amerika hun eigen land was. ± Of het hun bezit was. Ga je met je eigen auto naar Duitsland? ± Nee, ik ga met de auto van de zaak. Steeds meer mensen wonen in een eigen huis. Zelf woon ik nog steeds in een huurhuis. Vroeger werkte hij bij zijn vader in de zaak, ± Tegenwoordig heeft hij zelf een bedrijf. maar nu is hij eigen baas. Jij hebt niets over me te zeggen, ik ben m n eigen baas. ± Ik kan doen wat ik zelf wil. t Is in zijn eigen belang dat hij zijn school afmaakt. ± Daar heeft hij zelf het meeste belang bij. Is hij uit eigen beweging naar de dokter gegaan? Nee, hij is door zijn moeder gestuurd. Ze heeft op eigen initiatief de plannen gewijzigd. ± Ze heeft dat zonder overleg gedaan. De directeur in eigen persoon heeft hem in het ± Dat gebeurt niet vaak, dat de hoogste baas zelf op bezoek komt. ziekenhuis opgezocht. Die schilderijen van haar hebben niets eigens! # Des te beter! Iets echt karakteristieks zou geen enkele tourist als Iedereen kan ze wel gemaakt hebben! souvenir van Saba kopen! t Is goed om je het Nederlands eigen te maken. ± Je doet er goed aan Nederlands te leren. de eigenaar/-s Wie is de eigenaar van die rode auto? ± Ik weet niet van wie die is. Wil de eigenaar van de auto met kenteken DF FN 88 «Ojee, dat is de onze. Zouden de lichten nog branden? zich melden bij de receptie? eigenaardig/-e Die sopraan heeft een eigenaardige stem. ± Die herken je meteen, heel kenmerkend/typisch. Je doet de laatste weken zo eigenaardig, is er wat ± Je doet zo vreemd, zo ken ik je niet. aan de hand. Wat eigenaardig dat iedereen zo laat is. ± Zo raar is dat niet, iedereen heeft het druk. het eigendom/de -dommen Is dat huis jullie eigendom? Nee, we huren het van de eigenaar. Laat je geen eigendommen in de trein achter? ± Denk erom dat je al je spullen meeneemt. eigenlijk/-e Eigenlijk is het niet mijn kat. ± Hij is niet echt van mij, ik heb hem gevonden. Eigenlijk moet ik nog werken, maar ik heb geen zin meer. ± Ik zou nog door moeten gaan... Ik heb niets gezegd maar eigenlijk was ik razend. ± God hoorde me brommen! Zijn eigenlijke naam is Cornelis Pieter../..\ maar we noemen hem Kees. Wat bedoel je nou eigenlijk? ± Wat bedoel je in feite? Wat bedoel je eigenlijk? ± Wat wil je daarmee zeggen? de eigenschap/-pen Egoïsme is een slechte eigenschap. ± Jaloezie is ook een lelijke karaktertrek, waar de meeste mensen last van hebben. Gassen hebben de eigenschap dat ze de hele ruimte vullen. ± Het is een kenmerk van gassen dat ze zich maximaal uitzetten. het eiland/de -en Marken is een (gewezen) eiland in het IJsselmeer, Nu is het door een dijk met het vasteland verbonden. vroeger kon je er alleen met de boot komen. In al die drukte was ons groepje een eiland van rust. ± Tussen al dat lawaai zaten wij geconcentreerd te werken.

7 LEMMATICA E 7 het eind(e)/- Het eind(e) van de grote vakantie is../..\ het begin van het nieuwe schooljaar. We stonden aan het eind van de rij. ± We stonden helemaal achteraan. De broek was hem veel te wijd, hij gebruikte een eind ± Geld voor een echte riem had hij niet, hij moest touw om hem op te houden. zich dus maar behelpen met een stuk touw. Eind september ga ik voor vijf weken naar Amerika. Begin november kom ik weer terug. Aan het eind van het schooljaar moet ik examen doen. Aan het begin zijn er al allerlei tentamens. De leraar maakte een einde aan het gepraat../ #..\ en de leerlingen gingen stil aan het werk. Door wanhoop gedreven maakte zij een eind aan ± Zij zag geen uitweg meer en pleegde zelfmoord. haar leven. Die man is akelig aan z n eind gekomen. ± Hij is op een nare manier om het leven gekomen. Zijn broer woont aan het andere eind van de wereld. ± Australië? Dat is inderdaad erg ver weg. Meryl Streep is voor mij het einde! ± Dat vind ik de beste filmster die er bestaat. Ik ben nu echt aan het einde van m n latijn. ± Ik kán niet meer! Ik geloof dat zij het bij het rechte eind heeft. ± Zij heeft gelijk. Als moordenaars nu ook al niet meer veroordeeld worden, ± Waar moet dat in godsnaam naar toe? dan is toch wel het einde zoek! Op de één of andere manier weet hij altijd ± Hij redt zich er altijd uit aan het langste eind te trekken.... en zit nooit met de gebakken peren! Maar er is natuurlijk ook altijd iemand die ± En die komt er bekaaid af en zit met de brokken: de verliezer. aan t kortste eind trekt. >>>>>>>>>> het eindje eindelijk Na twee uur in de file zijn ze eindelijk thuis. Hè, hè, ze hadden de moed bijna opgegeven. Ben je daar eindelijk? ± Je bent een uur te laat! Eindelijk!, zuchtte de man, toen de bus kwam. ± Dat zal tijd worden! eindigen/eindigde/geëindigd II.. op/in/met... De lessen eindigen op vrijdag om uur. ± Op donderdag zijn ze pas om uur afgelopen. De wedstrijd eindigde in een 0-0 gelijkspel. Dus net zo als hij begonnen was. Het woord WOONOORD eindigt op een d. ± De laatste letter is een d. Het concert eindigde met een stuk van Strauss. Het werd besloten met een vrolijke wals. Het leven eindigde vroeger op 45- tot 50 jarige leeftijd. ± Tegenwoordig bereiken we veel hogere leeftijden. het eindje/de -s Wacht, ik loop een eindje met je mee. ± Ik heb wel zin om een stukje te wandelen. Naar Leiden? Dat is maar een klein eindje! ± Dat is toch vlak bij? Met zo n klein salaris is het moeilijk om ± Je kan maar net rondkomen. de eindjes aan elkaar te knopen. het eindexamen/ de -s Wat zijn je plannen voor ná het eindexamen? # Als ik slaag ga ik studeren, als ik zak ga ik werken. Werken of studeren? het eindpunt/- Ik rijd met bus 23 mee tot het eindpunt. Daar stap ik op bus 4, die begint daar.

8 de eis/ eisen LEMMATICA E 8 De eis van de Officier van Justitie was 5 jaar. «Het vonnis van de rechter was 3 jaar. Hij stelde een eis tot schadevergoeding tegen zijn buurman in. ± Hij wilde dat zijn buurman hem de schade zou vergoeden. Voldoen die apparaten nog aan de eisen van de ± Ja hoor, ze kunnen nog uitstekend mee. moderne techniek? Bij die studie stellen ze hoge eisen. Alleen de besten worden toegelaten. Een lange fietstocht in de bergen stelt hoge eisen aan ± Zo n rit vraagt heel veel van je conditie. je uithoudingsvermogen. eisen/eiste/geëist II Ik eis excuses! En nu eis ik een excuus voor de toon waarop je tegen me ± Ik wil absoluut een verontschuldiging voor die onbeschofte spreekt. manier van praten. De Officier heeft 5 jaar tegen hem geëist. ± Die wil dat hij 5 jaar de cel in gaat. De hoogleraar eist veel van zijn studenten. ± Hij is niet gauw tevreden. het eiwit/de -ten Eiwitten zijn belangrijke bestanddelen in ons voedsel. ± We hebben die proteïnen nodig voor de verbranding in ons lichaam. Voor dat gebak moet je vier eiwitten stijf slaan. De dooiers worden niet gebruikt. elders Hij woont nu in Den Haag, vroeger woonde hij elders. ± Ik wist helemaal niet dat hij ook nog ergens anders heeft gewoond. Ik ga voor zulke dingen naar Zeeman, elders betaal je veel meer. ± In een andere winkel is het veel duurder. de elektricien/-s De elektricien vernieuwt de elektrische leidingen Hij is de vakman op dat gebied. in het oude huis. de elektriciteit/- Elektriciteit kan worden opgewekt door middel van ± We gebruiken de stroom o.a. voor licht, vervoer (trams en treinen) kernenergie, van (aard)gas, van kolen en en huishoudelijke apparaten, waaronder de PC. (in bergachtige streken) van waterkracht. elektrisch Op dit traject rijden geen elektrische treinen. Vroeger reden er stoomtreinen, tegenwoordig rijden er dieseltreinen. Ik kook sinds een paar maanden elektrisch. Ik vind dat veiliger dan op gas. het element/de -en Aarde, water, lucht en vuur zijn van oudsher de vier elementen ± Dat zijn de vier klassieke hoofdbestanddelen of waaruit de wereld is opgebouwd. hoofdcomponenten, zo dacht men. Waterstof (H) en zuurstof (O) zijn de bekendste ± Water (H2O) is de belangrijkste verbinding van die scheikundige elementen. enkelvoudige chemische stoffen. Die nieuwe leerling vormt een vreemd element ± Hij past er niet zo goed in../ in de groep...\ maar misschien hoort hij over een poosje helemaal bij. Wat is dat toch een lastig element! ± Inderdaad, een lastpak van de eerste orde! In die nieuwe functie is hij in zijn element. ± Hij heeft het erg naar zijn zin/hij voelt zich als een vis in het water. Hij voelt zich een kat in een vreemd pakhuis/ hij voelt zich er nog niet op zijn gemak. De zeeman heeft ontzag voor de elementen. ± Hij weet hoe levensgevaarlijk wind, water en deining kunnen zijn.

9 LEMMATICA E 9 elf/elven Tussen tien en twaalf uur? Om een uur of elf? ± Ja goed, om ongeveer elf uur ben ik bij je! We komen dus tegen elven, als dat uitkomt? ± OK, dat komt goed uit: rond elf uur worden jullie verwacht. Het getal elf bestaat uit twee cijfers één. ± Het is , je schrijft i plus 1. Een elfje is een gedicht../ «..\ van elf regels. Bij hem moet je altijd geduld hebben: hij doet alles Bij hem gebeurt alles in een vloek en een zucht. op z n elfendertigst. ± Hij doet t op zijn dooie akkertje./hij denkt: kalm aan, dan breekt het lijntje niet. Kom ik er vandaag niet, dan kom ik er morgen wel. elk/ -(e) In onze vakantie scheen elke dag de zon. Het heeft geen dag geregend. ± Iedere dag weer een strakblauwe lucht. Die boemeltrein stopt bij elk station. ± Bij ieder station kunnen mensen in en uitstappen. De kinderen hebben elk een eigen kamer. ± Ieder heeft zijn eigen kamer. Oma had voor elk van haar kleinkinderen wat lekkers Ze neemt ook wel eens iets voor allemaal samen mee. meegebracht. Ik weet nog niet wat ik voor haar ga kopen, in elk geval ± Dat staat vast! iets moois. Neem je paraplu mee, t kan elk ogenblik gaan regenen. ± t Is zo donker, de bui kan ieder moment losbarsten. Die bus gaat elk kwartier. ± Hij vertrekt om het kwartier van het eindpunt. Elk denkt zijn uil een valk te zijn. ± Iedereen denkt dat zijn eigen kinderen heel bijzonder zijn, ook al zijn ze maar heel middelmatig of gewoon. elkaar De man en de vrouw kussen elkaar. ± De één kust de ander. Ze geven elkaar een cadeautje. ± Allebei geven ze de ander een cadeautje. Drie uur achter elkaar vergaderen is te lang. ± Drie uur aan één stuk? Belachelijk! Twee thee en een koffie, dat is bij elkaar J 8.- ± Samen is dat J 8.-, mevrouw. Wilt u alles bij elkaar of../..\ zal ik iedere bos apart inpakken? Ik zag als een berg tegen dat examen op, maar ± Het was al met al / achteraf eenvoudiger dan ik dacht. alles bij elkaar is het me meegevallen. Jan heeft dat apparaat uit elkaar gehaald../..\ en daarna weer in elkaar gezet. Kun jij die kinderen uit elkaar houden? Ik haal ze altijd door elkaar, ik zie het verschil niet. t Komt voor elkaar! ± Ik zal er voor zorgen!/ t Komt in orde! elkaars Pak elkaars handen vast en maak een kring. ± Iedereen pakt de handen van twee anderen vast. Hebben jullie elkaars kleren aan? Doe nu je eigen kleren maar weer aan! de elleboog/-bogen Je trui is stuk, je elleboog komt door je mouw. «Mijn broek ook, kijk maar, je ziet mijn knie. Kun jij een leren lap op m n elleboog zetten? ± Je bedoelt een lap op de mouw van je trui? Dat doe ik wel. Sommige mensen werken met hun ellebogen. ± Die dringen andere mensen altijd opzij. Voor die man moet je oppassen, die heeft ze ± Hij is niet te vertrouwen! achter de ellebogen.

10 LEMMATICA E 10 de emmer/-s Hij haalt een emmer water om de auto te wassen. Dat is tenminste een flinke hoeveelheid, 10 liter. Met een emmertje en... «... een schepje gaan de kinderen naar het strand. Dat is de druppel die de emmer doet overlopen! ± Het ging allang niet zo best, maar hierdoor gaat het echt helemaal mis! Kost die fiets ƒ 1000,? Of je een emmer leeg gooit! ± Dat is een heleboel geld! en Ze heeft brood en vlees gekocht. ± Twee dingen dus. In een doe het zelfwinkel verkopen ze hout, behang, lijm, ± O.a. hout, behang, lijm, ijzerwaren. ijzerwaren en dergelijke (e.d.). En, ga je nog mee? ± Weet je t al? Nou, en of! ± Zeker weten! Geen sprake van! Ja, ik ben erg laat thuisgekomen. Nou èn? ± Daar heb jij toch niets mee te maken! het end / de -en ene >> het eind / >> fietsen >> een enerzijds (..) Enerzijds wil ik graag meehelpen../ <<...\ anderzijds heb ik zo weinig tijd. eng/-e Ze vindt het eng om s avonds alleen op die ± Ze vindt dat griezelig. stille weg te fietsen. Je hoort tegenwoordig zo veel enge verhalen../..\ je zou er bang van worden. Ik heb vannacht toch zo eng gedroomd! ± Heb jij ook wel eens van die benauwde dromen? de engel/-en In de bijbel en in sprookjes komen engelen voor. Zij moeten een boodschap aan de mensen brengen. Mag ik die ring van je lenen? Je bent een engel! ± Wat ben je toch lief! /Je bent een schat! Je komt net op tijd om me te helpen; je bent ± Je komt als geroepen! Ik wist niet hoe t verder moest. een reddende engel! Engels/-e Ik vind Engelse politiefilms veel beter../..\ dan Duitse. Mijn zusje is met een Engelse man getrouwd. ± Hoe heeft zij die Engelsman leren kennen? Ik ken een man die met een Engelse getrouwd is. ± Wie is dat dan, die man met een Engelse vrouw? het Engels Het Engels van een Amerikaan is anders dan dat van Een Amerikaan heeft andere woorden en uitdrukkingen een Engelsman. en hij spreekt het anders uit. Hij kan zich aardig verstaanbaar maken in het Engels. ± Hij spreekt al een aardig mondje Engels../..\ maar z n Frans is nog niks: daar brengt hij weinig van terecht. de engerd/-s Leny vindt die nieuwe leraar een engerd maar Ankie vindt hem het einde. Wat een engerd is dat. ± Wat een griezel!

11 LEMMATICA E 11 enig/-e enigst /-e Is dat de enige bus die naar Leiden gaat? Nee hoor, er zijn er meer: bus 45 gaat er ook naar toe. Ze is enig kind of '" enigst kind '" ± Ze heeft geen broers of zusters. Er waren bijna geen bezoekers, ik was zowat de enige. ± Ik zat bijna alleen in de zaal. Het enige dat ik wil zeggen is... ± Ik wil alleen maar zeggen... Woon jij hier in de buurt? Wat enig! ± Wat ontzettend leuk! Ik vind die lerares zo n enig mens! ± Ik vind haar heel erg aardig. Ze kan zo enig vertellen. Onze vroegere docent vertelde zo saai. Wat heb je een enige trui aan! ± Beeldig gewoon! Met enige inspanning komt het wel voor elkaar. ± Als we een beetje ons best doen, lukt het wel. Is er nog enige hoop op beterschap? Helaas, er is geen enkele hoop meer. Er staan enige mensen voor de bioscoop. ± Staan er toch nog een paar? Dat valt me mee! enigszins Als het enigszins mogelijk is, kom ik op je verjaardag. ± Als het éven kan, zal ik er zijn. Hij keek wel enigszins verwonderd toen ik plotseling ± Ik geloof best dat hij een beetje verbaasd keek. binnenkwam. Hij had me helemaal niet verwacht. de enkel/-s De enkel is het gewricht tussen het been en de voet. «Tussen de arm en de hand zit de pols. Midden in de wedstrijd ging de tennisser door zijn enkel. ± Hij verzwikte z n enkel en kon niet verder spelen. enkel/-e Er zijn maar enkele leerlingen gezakt voor het examen. ± Een paar maar, drie of vier geloof ik. Verreweg de meesten zijn geslaagd. Een enkele keer koop ik iets in de Bijenkorf. Meestal ga ik naar de HEMA. Je wordt toch niet dik van één enkel koekje? ± Eén koekje kun je toch wel nemen? Het heeft geen enkele zin daar over te praten. ± Dat is volkomen nutteloos, zonde van de tijd. Wat wilt u hebben, een enkele reis? Nee, ik wil een retourtje. Ik kom enkel even vragen of u me een beetje melk kunt lenen. ± Kom je dat alleen maar vragen? Ik dacht dat je een praatje kwam maken. enorm/=e Het bouwen van zo n enorm stadhuis kost veel geld en tijd. ± Toch wil iedere stad zo n kolossaal gebouw. Het kost enorm veel moeite om al dat geld bij elkaar ± Dat is echt reusachtig moeilijk. te krijgen. De belangstelling voor de wedstrijd was enorm! ± Het aantal verkochte kaarten was waanzinnig groot. Na de lange reis had ik een enorme dorst. ± Onlesbaar! enzovoort(s) = enz. = etc. Bussen, trams, treinen enzovoort. ± En wat er verder nog aan openbaar vervoer bestaat.

12 er LEMMATICA E 12 Ik ken Den Haag goed. Ik woon er al 35 jaar. ± Daar weet ik de weg wel. Hè, hè, we zijn er! ± We zijn waar we wezen moeten. Er wordt gebeld. ± Iemand belt. Er loopt een man op straat. >> Hij is oud en komt voetje voor voetje vooruit. Boeken? Ik heb er wel honderd. ± Ja echt, ik heb wel honderd boeken. Zijn er veel mensen in de zaal? ± Is het druk in de zaal? Miele, er is geen betere! ± Een beter merk dan Miele bestaat niet. Dat ziet er niet goed uit! ± Dat belooft niet veel goeds./ t Bevalt me niks. Nou, komt er nog wat van? ± Schiet eens een beetje op! Ik heb er schoon genoeg van om steeds jullie rommel «..\ in het vervolg doen jullie het zelf! Goed begrepen? op te ruimen../ ±..\ ik doe het niet meer! Er was eens >> eens eren/eerde/geëerd II Eert uw vader en uw moeder! Eert uw vader en uw moeder! ± Heb eerbied voor ze, respecteer ze! Vele duizenden mensen waren naar het stadion ± Er werden veel lovende woorden gesproken en ze werden gekomen om de kampioenen te eren. luid bejubeld. (er) erg (in hebben) Vóór iemand er erg in had was het al 10 uur. ± Het was laat voor we het wisten.. Niemand had er erg in dat hij binnenkwam. ± Niemand merkte het. Ik had geen erg in dat stoplicht en reed door. ± Ik zag het gewoon niet. Sorry, ik zei dat zonder erg. ± Ik zei dat zonder er bij na te denken. erg/-e Is het een erge teleurstelling als ik niet kom? ± Ja, het zou voor mij een grote teleurstelling zijn. Ik ben erg blij met je rapport. ± Ik ben daar zeer tevreden over. Hij is erg ziek: hoge koorts, hij hoest../ ±..\ hij is zo ziek als een hond. Alweer een vliegtuigongeluk, erg hè? ± Ja, vreselijk! Vind je het erg om even alleen te blijven? Nee hoor, geen probleem! ergens Heb jij m n sleutels ergens gezien? Nee, nergens! ± Ja, in de kamer, maar waar precies? Zullen we ergens koffie gaan drinken? ± Op één of ander terras? Woon jij in Delft of ergens anders? ± Ik woon nu in een andere stad, in Utrecht. Ergens heeft hij wel gelijk. ± Gedeeltelijk ben ik t wel met hem eens. Je bent zo stil. Zit je ergens mee? ± Is er iets dat je dwars zit? (..) Het hotel doet nu dienst als asielzoekerscentrum. «Oh, wordt het nu daarvoor gebruikt? Dan is het nog ergens goed voor. (zich) ergeren/ergerde (zich/) heeft (zich) geërgerd II dat ergert me & III Ik erger me daaraan Zijn manier van praten ergert mij. Jou ook? ± O ja, die irriteert me mateloos, heel vervelend! Ik erger me als ik dat gestuntel zie../ ±..\ ik word daar zó kriebelig van!..\ maar ik geniet als jullie zo goed spelen. Erger jij je ook zo aan zijn gedrag? ± Daar maak ik me toch zo boos over! Mens, erger je niet! ± Maak je toch niet zo kwaad! erkennen/erkende/erkend II erken dat nou maar De rechten van de mens worden nog niet erkend door In heel wat landen worden ze genegeerd/met voeten alle regeringen. getreden of gewoon ontkend. Je zult moeten erkennen dat hij zijn best heeft gedaan. Dat zal ik niet ontkennen. ± Dat wil ik best toegeven.

13 LEMMATICA E 13 ernstig/-e Er is vast een ernstig ongeluk gebeurd. # Ik heb al drie ambulances gehoord. Is je oom ernstig ziek? Welnee, een beetje verkouden, dat is alles. Met een ernstig gezicht vertelde hij dat de zaak Met een lachend gezicht maakte hij de winst bekend. er niet goed voor stond. Ik hoor dat je het ziekenhuis in moet. Is het ernstig? t Valt wel mee hoor, alleen een paar onderzoekjes. Ik moet eens ernstig met je praten. ± We moeten eens een serieus gesprek hebben. ervaren/- Je kunt alleen ervaren worden door het zelf te ondergaan Je kunt nu wel blijven toekijken, maar ooit moet je zelf of het zelf in de praktijk te brengen. in het diepe! Een ervaren zeiler neemt niet zulke risico s!../ «..\ want die weet wat de gevolgen kunnen zijn! de ervaring/-en Die reis naar China was een enorme ervaring. ± t Moet een geweldige belevenis zijn geweest. Op reis was ik ineens al mijn papieren kwijt, ± Weer wat meegemaakt! weer een ervaring rijker! Die docent heeft al 15 jaar ervaring. ± Hij doet dat werk al 15 jaar. Waarom hij die baan niet heeft gekregen? ± Hij heeft dat werk nog niet lang genoeg gedaan. Gebrek aan ervaring! Als je je bij een uitzendbureau in laat schrijven, en ± En dat heb je nodig om een vaste baan te krijgen: bij verschillende bedrijven tijdelijk gaat werken, werkervaring! doe je veel ervaring op. Door ervaring wijs geworden was ik op alles voorbereid. ± Ik had zo n onderzoek al eens eerder meegemaakt en wist dus wat er ging gebeuren. Ik weet uit ervaring hoe pijnlijk die behandeling is. ± Je hoeft me niets te vertellen, ik heb t zelf gevoeld! Aangeboden: huiswerkbegeleider met jarenlange ± Hij doet dat werk al vele jaren. ervaring. de erwt/-en Groene erwten, grauwe of spliterwten,kapucijners, bruine ^..\ allemaal gedroogde peulvruchten. en witte bonen, gewone en rode linzen, kidney bonen:../ de etage/-s De jurken hangen op de eerste etage. ± De herenkostuums vindt u op de tweede verdieping. Ze wonen op een eerste etage in de binnenstad. ± Ze wonen dus één hoog. de etalage/-s In de etalage van de juwelier lagen prachtige sieraden. Binnen was er nog veel meer moois te zien. Met dat TV optreden heeft ze zichzelf in de etalage gezet. ± Zo vestig je wel de aandacht op jezelf. etc. >>> enzovoort eten/at/gegeten De cursist eet een broodje.. / «..\ en hij drinkt een glas melk. Hoe laat zullen we eten? ± Hoe laat wil je aan tafel gaan? Smakelijk eten allemaal! ± Ik hoop dat het iedereen goed zal smaken. We gaan niet zo vaak uit eten. Ik kook net zo lief zelf. De Nederlanders eten maar één keer per dag warm. < Twee keer eten ze brood. Wat een schat van een baby, om op te eten! Wat een mormel van een beest, niet om aan te zien! Ik heb twee minuten gekeken, toen had ik al gegeten ± Toen had ik mijn buik al vol van al dat geweld, vreselijk! en gedronken.

14 de euro/- s ± Sinds de komst van de euro als betaalmiddel is je gulden # Het wachten is op nieuwe vaste verbindingen en uitdrukkingen op de markt geen daalder meer waard! met het woord euro. Het is nu alleen spreekwoordelijk voor duurte. LEMMATICA E 14 het eten/- Na het eten ga ik een eindje wandelen. ± Dat is gezond, na de maaltijd. Ben je al aan het eten in Spanje gewend? ± Het voedsel is daar wel lekker, maar ze gebruiken zo veel olijfolie, daar kan ik nog niet tegen. Het etentje was leuk begonnen, maar eindigde in een ±..\ die dat dineetje juist gaven op... hun verzoening. knallende ruzie tussen de echtelieden../ >>> ^ gerecht even/- Acht is een even getal. ± Het is deelbaar door twee,../..\ vijf en zeven niet, dat zijn oneven getallen. Hoe laat kom je? t Is mij om het even. ± t Maakt mij niet uit./ t Is mij gelijk. Ze zijn precies even oud. ± Ze zijn op dezelfde dag van hetzelfde jaar geboren. Jan is nu al even lang als zijn moeder maar../..\ nog niet zo lang als zijn vader. Even zo vrolijk / evenzogoed is het treurig! ± Toch is dat om te huilen! even/eventjes Duurde het gesprek maar even../..\ Nam t / kostte t nogal wat tijd? ± t Duurde maar kort. / t Kostte heel weinig tijd. Even geduld alstublieft! ± Wilt u een ogenblikje wachten? Even voor negenen waren we thuis. ± Een paar minuten voor negenen waren we er. Het brood is op? Ik loop even naar de bakker. ± Ik ben zo terug.! Ik kom zo! Nog even mijn haar kammen! ± Ik wil nog vlug een kam door m n haar halen. Als jij nou eens even opzij gaat../ «..\ dan kan ik ook in de spiegel kijken. ~ Dat is me even wat! ± Jeetje, wat erg! Dat boek kost maar eventjes J 75,-! ± Of je een emmer leeggooit! evenals Evenals vorig jaar heeft het bedrijf winst gemaakt. ± Net als verleden jaar zijn er goede zaken gedaan. In tegenstelling tot het jaar dáárvoor, toen waren er grote verliezen. De volwassenen proefden de pizza s evenals de kinderen. ± En ook de bejaarden lieten het zich goed smaken. eveneens Wij gaan in juni naar Frankrijk en onze vrienden eveneens. ± Die gaan dan ook naar Frankrijk. evengoed Nou hèb ik mijn fiets op slot gezet, wordt hij evengoed ± Nou ben ik hem toch nog kwijt. gestolen. Als dat ook niet helpt, kan ik hem evengoed zo maar ± Ik denk dat je hem voor hetzelfde geld weg kunt geven. ergens neergooien. Ik heb een hekel aan verjaardagen; evengoed ga ik ± Toch ga ik naar de verjaardag van mijn oma, die is vandaag 90 vanavond op verjaarsvisite. geworden. Daar kan ik toch niet wegblijven? evenmin Ik houd niet van drop en mijn vriend evenmin. ± Houdt je vriend ook niet van drop? eventueel/-uële Eventuele vragen kunt u schriftelijk indienen. ± Mocht u vragen hebben, zet u die dan op papier/ Als u vragen hebt kunt u die schriftelijk indienen. Eventueel kunt u ook gedróógde paddestoelen gebruiken. ± Als u geen verse hebt kunt u desgewenst gedroogde nemen. Eventueel haal ik je wel met de auto op../ «..\ als dat handig of nodig is. Of als t niet anders kan.

15 LEMMATICA E 15 evenveel We hebben evenveel vingers als tenen: tien. ± We hebben tien vingers en tien tenen. Als je eerlijk deelt krijgt iedereen evenveel. ± De één krijgt net zoveel als de ander. examen/-s Het examen is de afsluiting van de opleiding. Als je voor die eindtest slaagt krijg je je diploma. Je hebt al zo lang rijles. Wanneer doe je nou examen? ± Over een paar weken moet ik afrijden. excuses of excuus >>> fout, oeps, sorry! Ik vind dat je die mensen excuus moet vragen voor ± Als je je verontschuldigingen niet aanbiedt kijken ze je zéker je rare gedrag. nooit meer aan. Ik héb mijn excuses al aangeboden maar../ «..\ ze willen die niet aanvaarden/accepteren. Het is erg warm weer, maar dát is toch geen excuus voor ± Dat is toch geen geldige reden om thuis te blijven? je afwezigheid? (.) Sebastiaan, waarom komt dit boek niet voor op jullie website?... «Oeps ( taal voor excuses!), foutje in ons bestand; is inmiddels reeds gecorrigeerd! (.) Arjen, wat doe je nou? Zo raak ik alles kwijt! «Foutje, bedankt (grapje voor excuus)! Effe herstellen. En we hadden toch eerst alle bestanden gebackupt? exploderen/explodeerde/geëxplodeerd I & II hij explodeert van woede Door een gaslek is het hele huis geëxplodeerd. ± Volkomen ontploft, er staat geen steen meer op de andere. Toen de directeur hoorde dat de arbeiders staakten, ± Hij sprong zowat uit elkaar van kwaadheid. explodeerde hij bijna van woede. de explosie/-s De explosie was mijlenver te horen. ± Wat een ontploffing! Tot in de verre omtrek sprongen de ruiten. expres De man sloeg z n buurman expres bewusteloos. Het ging heus niet per ongeluk. Als die brief absoluut op tijd moet zijn, kun je hem beter ± Dan wordt hij met voorrang bezorgd. per expres versturen. extra Ik ga de stad in, ik neem wat extra geld mee. ± Je weet maar nooit wat je tegenkomt... Als haar kleinkinderen komen eten kookt ze altijd iets ± Iets wat ze heel erg lekker vinden. extra lekkers. Je krijgt 20% extra! ± 20% meer dan waarvoor je betaalt. Het schoolbestuur doet elk jaar iets extra s voor ± Elk jaar kijkt het personeel uit naar de jaarlijkse verrassing t personeel. van het bestuur.