TECHNICAL STANDARD. Veiligheids- en gezondheidssignalering DEP EPE-NL. Januari 2009

Transcriptie

1 TECHNICAL STANDARD DEP EPE-NL DESIGN AND ENGINEERING PRACTICE This document is restricted. The copyright of this document is vested in Shell International Exploration and Production B.V. and/or one or more of its Affiliates. Neither the whole nor any part of this document may be reproduced, stored in any retrieval system, transmitted or disclosed to any third party in any form or by any means (electronic, mechanical, reprographic, recording or otherwise) without the prior written consent of the copyright owner.

2 pagina 2 INFORMATION ON STANDARD REVISIONS Original Issue Title Discipline Date 1st issue EPE-S-HS 2007 Revisions Title Discipline Date Revisie 1 Opsplitsing gemaakt in tekst deel en catalogus Hfdstk 2: vastleggen op tekening niet meer verplicht Hfdstk 3 verwijderd Hfdstk 11 Lockout/Tagout aangepast EPE-S-HS For the actual name of who is the actual owner and custodian at a certain period and who fulfills certain roles for standards management reference is made to the management systems in the region.

3 pagina 3 USER GUIDELINE PREFACE EPE DEPs are based on the experience acquired during their involvement with the design, construction, operation and maintenance of processing units and facilities, and they are supplemented with the experience of Group Operating companies. Where appropriate they are based on, or reference is made to, international, regional, national and industry standards. The objective is to set the recommended standard for good design and engineering practice applied by Group companies operating an oil refinery, gas handling installation, chemical plant, Wells operations, oil and gas production facility, or any other such facility, and thereby to achieve maximum technical and economic benefit from standardization. The information set forth in these publications is provided to users for their consideration and decision to implement. This is of particular importance where EPE doc s may not cover every requirement or diversity of condition at each locality. The system of EPE DEPs is expected to be sufficiently flexible to allow individual operating companies to adapt the information set forth in EPE DEPs to their own environment and requirements. When Contractors or Manufacturers/Suppliers use EPE DEPs they shall be solely responsible for the quality of work and the attainment of the required design and engineering standards. In particular, for those requirements not specifically covered, the Principal will expect them to follow those design and engineering practices which will achieve the same level of integrity as reflected in the EPE DEPs. If in doubt, the Contractor or Manufacturer/Supplier shall, without detracting from his own responsibility, consult the Principal or its technical advisor. The right to use EPE DEPs is granted by Operating Companies within EP Europe, under Service Agreements with SIEP. Consequently, three categories of users of EPE DEPs can be distinguished: 1) Operating companies having a Service Agreement with SIEP. The use of EPE DEPs by these operating companies is subject in all respects to the terms and conditions of the relevant Service Agreement. 2) Other parties who are authorized to use EPE DEPs subject to appropriate contractual arrangements (whether as part of a Service Agreement or otherwise). 3) Contractors/subcontractors and Manufacturers/Suppliers under a contract with users referred to under 1) or 2) which requires that tenders for projects, materials supplied or - generally - work performed on behalf of the said users comply with the relevant standards. Subject to any particular terms and conditions as may be set forth in specific agreements with users, EP Europe disclaim any liability of whatsoever nature for any damage (including injury or death) suffered by any company or person whomsoever as a result of or in connection with the use, application or implementation of any EPE doc, combination of EPE DEPs or any part thereof, even if it is wholly or partly caused by negligence on the part of EP Europe. The benefit of this disclaimer shall inure in all respects to EP Europe and/or any company affiliated to these companies that may issue EPE DEPs or require the use of EPE DEPs. Without prejudice to any specific terms in respect of confidentiality under relevant contractual arrangements, EPE DEPs shall not, without the prior written consent of EP Europe, be disclosed by users to any company or person whomsoever and the EPE DEPs shall be used exclusively for the purpose for which they have been provided to the user. They shall be returned after use, including any copies which shall only be made by users with the express prior written consent of EP Europe. The copyright of EPE DEPs vests in EP Europe. Users shall arrange for EPE DEPs to be held in safe custody and EP Europe may at any time require information satisfactory to them in order to ascertain how users implement this requirement. All administrative queries should be directed to the EPE doc Administrator in EP Europe. Wilily.holt@shell.com

4 pagina 4 CONTENT 1. SAMENVATTING INLEIDING DOEL VAN DIT DOCUMENT DOELGROEP ALGEMENE UITGANGSPUNTEN IMPLEMENTATIE GROEPEN VEILIGHEIDS- EN GEZONDHEIDSSIGNALERING EU-GHS, nieuwe wetgeving voor indelen, etiketteren en verpakken van chemische stoffen en mengsels LOCATIEBORD, VERLAADPLAATSBORD EN ANDERE PERMANENTE SIGNALERING MARKERING BRANDBESTRIJDINGS-, EHBO- EN REDDINGSMIDDELEN VLUCHTWEGMARKERING MARKERING OPSLAGVATEN, -TANKS EN PROCESEQUIPMENT LEIDINGMARKERINGEN VEILIGHEIDSMARKERINGEN LOCKOUT/TAGOUT MARKERINGEN BIJ WERKZAAMHEDEN MATERIALEN / KWALITEITSEISEN Link naar separate catalogus CATALOGUS VEILIGHEIDS- EN GEZONDHEIDSSIGNALERING.. (Het openen van bovenstaand document neemt ongeveer 1 minuut in beslag)

5 pagina 5 1. SAMENVATTING Deze Standaard geeft nadere invulling aan veiligheids- en gezondheidssignalering (verder genoemd V&G signalering) gebaseerd op wettelijke en Shell groep vereisten (zie hoofdstuk 16 en 17 van de catalogus). Het betreft alle V&G-signalering op/in alle locaties/installaties en kantoren incl. leidingen, tanks, opslagvaten, controlekamers, werkplaatsen, laboratoria, schakelgebouwen, etc., infrastructuur en losse arbeidsmiddelen. De in dit document vastgelegde uitgangspunten, standaarden, etc. voor permanente signalering gelden vanaf de datum dat dit document is uitgegeven voor alle nieuwbouwsituaties. Voor bestaande situaties zal beoordeeld moeten worden in hoeverre hetgeen in dit document is vastgelegd praktisch toepasbaar is (zie 2.4), voor zover dit binnen het wettelijk kader geaccepteerd is. Uitgezonderd van deze standaard zijn: Bebording en bebakening van wegen, parkeerterreinen en garages. Hand- en armseinen voor diverse activiteiten, zoals bijvoorbeeld hijswerkzaamheden. Zonering op basis van ATEX richtlijn. Statuslichten van installatie(delen), bijv. bij toegang tot gascompressorgebouw. Voor algemene toepassing zijn de eisen voor V&G signalering vastgelegd in de regelgeving rond arbeidsomstandigheden (Arbo beleidsregels) en zijn de pictogrammen verder uitgewerkt in NEN 3011 en ISO In de separate catalogus V&G signalering wordt een overzicht gegeven van relevante signaleringen; tevens zijn er referenties opgenomen en voorbeelden van de praktische toepassing binnen NAM.

6 pagina 6 ENGLISH SUMMARY This standard is issued to provide practical guidance on the applications of safety signs in our company and its activities. It is based on (Dutch/European) legislation and Shell Group requirements. This standard is applicable to all safety signs on all locations, platforms and offices, including pipe(line)s, storage tanks / vessels, control rooms, work shops, laboratories, switch rooms, etc., infrastructure and tools. Starting points and standards given for permanent safety signs, will apply as from the date of issue of this document for all new facilities (brown field). For existing situations the practical implementation shall be judged as long as the situation complies at least with legal requirements. Out of scope of this standard: Traffic and road signs (incl. Parking area s). Hand and arm signs used at lifting and hoisting. Zoning according to ATEX guidelines. Status lights of (part of) installations. An overview of relevant safety signs, the practical application and reference material are laid down in the catalogue Safety Signs and Labeling.

7 pagina 7 2. INLEIDING 2.1 DOEL VAN DIT DOCUMENT Het doel van deze Standaard is het vastleggen van voorschriften rond Veiligheidsen gezondheidssignalering (V&G signalering), om invulling te geven aan de wettelijke verplichting van de werkgever betreffende het voorzien in doeltreffende signalering (en de verplichting van de werknemer overeenkomstig te handelen). 2.2 DOELGROEP Het is bedoeld voor: (gedelegeerd) beheerders / locatieverantwoordelijk personen (LVP) van mijnbouwwerken, mijnbouwinstallaties, opslagplaatsen, werkplaatsen, laboratoria, gebouwen, etc. medewerkers verantwoordelijk voor de (begeleiding van) werkzaamheden expertisehouders van expertise area s waarbij veiligheids- en gezondheidssignalering toegepast moet worden VGM- adviseurs 2.3 ALGEMENE UITGANGSPUNTEN Veiligheids- en Gezondheidssignalering (V&G-signalering) moet aanwezig zijn, indien: de gevaren op de arbeidsplaats of de gevaren van een arbeidsmiddel daartoe aanleiding geven dit vanuit wet-en regelgeving algemeen verplicht is Vooraf aan de toepassing van veiligheidssignalisatie, dient allereerst altijd bij ieder gevaar beoordeeld te worden of het risico, dat dit gevaar met zich mee kan brengen, kan worden geëlimineerd. Daarvoor geldt de regel ALARP (as low as reasonable practicable). Indien dit niet of niet voldoende mogelijk is zullen andere beheersmaatregelen moeten worden genomen, waarvan V&Gsignalering een essentieel onderdeel kan zijn. Als uitgangspunt geldt dat de gevaren die zijn geïdentificeerd op basis van de NAM (of in de toekomst de EP-) gevarenlijst, dienen te worden aangegeven (zie hoofdstuk 11a van de catalogus). De V&G signalering met betrekking tot gevaarlijke stoffen is zoveel mogelijk overeenkomstig de Werkvloerinstructiekaart (WIK).(zie voorbeeld zie hoofdstuk 12 a van de catalogus). Verder worden de algemene voorzieningen zoals vluchtroutes, brandbestrijdings-, EHBO- en reddingsmiddelen alsmede algemene praktische informatie zoveel mogelijk middels signalering aangegeven. Wanneer installatiedelen, een leiding, tank of vat van meerdere kanten benaderbaar is, dan dient de identificatie/gevaarsaanduiding vanaf de normaal gebezigde benaderings- (loop- /verkeers-) route(s) of bedieningsplaats(en), en vanuit de potentiële toenaderingsrichtingen van brandweer of overige externe hulpverleningsdiensten, goed zichtbaar en leesbaar aangebracht te zijn. Opgemerkt wordt dat V&G-signalering dient te worden verwijderd (of afgedekt) wanneer de risico s van stoffen en/of de aangegeven situaties zich niet meer voordoen. Opmerking: In het geval van schoongemaakte vaten/tanks/leidingen ter voorbereiding op inspectie- en/of onderhoudswerkzaamheden, dient men er rekening mee te houden dat het betreffende gevaar altijd nog in bepaalde mate aanwezig kan zijn. Daarom wordt geadviseerd de gevaarssignalering op die installatiedelen in stand te houden totdat op termijn de inhoud volledig is uitgedampt en schriftelijk is vastgelegd dat het betreffende onderdeel veilig is verklaard.

8 pagina 8 De V&G-signalering dient zodanige afmetingen, kleur- en lichttechnische eigenschappen te bezitten, dat zij goed zichtbaar en gemakkelijk te begrijpen is. Conform kwaliteitseisen zoals vastgelegd in ISO 17398, dient de herkomst dan wel de leverancier van V&G signalering altijd traceerbaar te zijn. Symbolen (pictogrammen) mogen zonder aanvullende tekst worden toegepast. Echter is het niet toegestaan alleen tekst zonder een bijbehorend symbool (pictogram) toe te passen. Voor de grootte van pictogrammen in relatie tot de leesafstand wordt het door de Nederlandse Vereniging voor Veiligheidssignalering (NVVS) opgestelde overzicht als uitgangspunt gehanteerd. Pictogrammen (met daarin opgenomen cijfers) op opslagvaten en -tanks, dienen voor (externe) hulpverleners op minimaal 30 meter te kunnen worden onderscheiden. Voor de overige pictogrammen op vaten en tanks kan volstaan worden met een goede leesbaarheid op 3 tot 10 meter afstand, afhankelijk van de situatie. Indien aanvullende tekst wordt toegepast dan wordt geadviseerd om de volgende tabel te hanteren voor een goede leesbaarheid (onder normale omstandigheden en verlichting). Bij afwijkende omstandigheden en lichtniveau wordt geadviseerd de karakters groter uit te voeren. Kijkafstand [m] 1 Hoofdletterhoogte [mm] Voor een goede beheersing van de situatie wordt geadviseerd alle relevante permanente V&G signalering vast te leggen op tekeningen behorend bij de betreffende locatie/installatie. Bij voorkeur wordt daartoe op basis van de zogenoemde veiligheidsplattegrond een nieuwe layer met daarop de signaleringen gemaakt (zie hoofdstuk 13 en 14 van de catalogus). Ook kunnen hiervoor aanvullende separate tekeningen worden opgesteld.

9 pagina IMPLEMENTATIE De in dit document vastgelegde uitgangspunten, standaarden, etc. voor signalering bij werkzaamheden gelden vanaf de datum dat dit document is uitgegeven. Dit geldt ook voor permanente signalering op alle nieuwbouwinstallaties/situaties. Voor permanente signalering in bestaande situaties zal beoordeeld moeten worden in hoeverre hetgeen in dit document is vastgelegd praktisch toepasbaar is, voor zover dit binnen het wettelijk kader geaccepteerd is. Daarvoor zal door de verantwoordelijke Assets een implementatietraject moeten worden opgesteld. Voor nieuwbouwprojecten is hieronder aangegeven hoe invulling gegeven kan worden aan deze standaard m.b.t. permanente signalering. 1) nieuwbouw (green field) a. Voor nieuw te starten projecten geldt, voor zowel de fysieke toepassing als op documenten, dat de aanduiding van equipment en leidingen volgens deze standaard wordt gehanteerd. b. Voor reeds uitge-engineerde nieuwbouwprojecten worden het betreffende equipment en de leidingen fysiek aangeduid overeenkomstig deze standaard; op de relevante documenten wordt verwezen naar de standaard. De datasheet for piping/leidinglijst zal worden aangevuld met de V&G signalering corresponderende benaming. 2) modificaties (brownfield) Alleen de delen ("mechanisch verbonden elementen") die onder het engineering pakket (scope) vallen, zullen op de relevante documenten worden aangeduid overeenkomstig de standaard. De betreffende delen worden fysiek overeenkomstig de standaard aangeduid. Op de relevante documenten wordt verwezen naar (de "generieke" lijst zie hoofdstuk 1 van de catalogus) de standaard. De datasheet for piping/leidinglijst zal worden aangevuld met de V&G signalering corresponderende benaming voor zover het de delen binnen de scope betreft.

10 pagina GROEPEN VEILIGHEIDS- EN GEZONDHEIDSSIGNALERING V&G-signalering is onder te verdelen in een aantal groepen: Verbodsborden Waarschuwingsborden (gevaarstekens) Gebodsborden Reddingsborden (incl. vluchtwegaanduiding) Borden in verband met het brandbestrijdingsmateriaal (brandpreventietekens) Deze groepen zijn herkenbaar naar vorm en kleur en vastgelegd in bijlage XIA van artikel 8.10 van de Arbeidsomstandighedenregeling. De functionele eisen zijn verder uitgewerkt in de norm NEN 3011:2004 nl. Voorbeeld V&G signaleringstekens (tabel vormgeving/betekenis/vorm/standaard kleur/contrastkleur/gebruiksvoorbeeld Verschillende symbolen kunnen tegelijkertijd samengesteld op één bord, al of niet in combinatie met teksten worden gebruikt. Bijvoorbeeld aan de rand van een fysiek gezoneerd gebied of bij de ingang van een locatie of terrein waar, naast algemene informatie, ook de generieke V&G-signalering is aangebracht (zie voorbeeld locatiebord, hoofdstuk 4). Ook voor bijvoorbeeld vaten en tanks wordt een samengesteld bord met V&G signaleringen aangebracht (zie hoofdstuk 7). Wanneer verschillende symbolen samengesteld op een bord worden toegepast gelden richtlijnen voor de volgorde van toepassing. Om de gewenste eenduidigheid te bereiken zijn in de catalogus V&G signalering de voor NAM relevante samenstellingen opgenomen. V&G symbolen kunnen worden voorzien van aanvullende informatie in de vorm van tekst. Deze moet onder of rechts van het symbool staan. In het geval van het symbool voor radioactief materiaal, is een aanvullende tekstbord zelfs verplicht (op basis van de kernenergiewet). Aanvullende informatie

11 pagina 11 Wanneer er een waarschuwing, gebod of verbod dient te worden toegepast voor iets waarvoor geen goed herkenbaar symbool voorhanden is dient het algemene bord (met uitroepteken of bij verbod leeg) te worden toegepast. Dit bord dient altijd voorzien te zijn van een aanvullend tekst om specifieke informatie te geven. Voorbeeld 2.6 EU-GHS 1, NIEUWE WETGEVING VOOR INDELEN, ETIKETTEREN EN VERPAKKEN VAN CHEMISCHE STOFFEN EN MENGSELS Vanaf december 2008 is er een nieuwe verordening over indelen, etiketteren en verpakken van chemische stoffen en mengsels van kracht. Deze nieuwe verordening vervangt in de komende jaren de bestaande wetgeving en is vernieuwd op het gebied van: Criteria en gevarenklassen Negen nieuwe pictogrammen ter vervanging van de huidige 7 Signaalwoorden op etiket gevaar en waarschuwing EUH-, H- en P- zinnen i.p.v. R en S zinnen Brandgevaarlijk Met Staatstoezicht op de Mijnen is in april 2009 besproken dat er voor NAM een overgangstermijn zal worden gehanteerd (in afwijking van de in de verordening aangegeven overgangstermijn) tot 1 juni Daarna zal deze wetgeving ook bij NAM volledig geïmplementeerd dienen te zijn. Voor een overzicht van de nieuwe symbolen, zie hoofdstuk 11E van de catalogus. 1 EU-Globally Harmonised System

12 pagina LOCATIEBORD, VERLAADPLAATSBORD EN ANDERE PERMANENTE SIGNALERING Doel Op werkplaatsen dienen de van toepassing zijnde waarschuwingen, geboden, verboden duidelijk te worden gesignaleerd. Voor installaties wordt hieraan voldaan door permanente signalering toe te passen. In dit hoofdstuk wordt hier nader op ingegaan. Locatieborden (onshore locaties) Bij (de) reguliere ingang(en) van boor- en productielocaties (mijnbouwlocaties), incl. overslagstations, afsluiter- en scrapertrap-locaties, etc. wordt een locatiebord geplaatst, dusdanig dat een ieder die de locatie betreedt de betreffende informatie kan waarnemen. Deze informatie betreft algemene gegevens van de locatie en pictogrammen. Waar nodig worden deze pictogrammen herhaald weergegeven op andere plaatsen. (bijv. bij de uitgang van het controlegebouw, waardoor men de installatie betreedt). In situaties waarbij het controlegebouw is geïntegreerd in het hekwerk om de locatie, wordt bij de ingang een bord geplaatst met daarop alleen de algemene gegevens van de locatie. De pictogrammen worden in dat geval aangeduid op een separaat bord dat is opgesteld bij de uitgang(en) van het controlegebouw waardoor men de locatie betreedt. De op het locatiebord aangegeven pictogrammen omvatten de algemene gevaren, verbods- en verbodspictogrammen (V&G signalering) gebaseerd op de generieke risico-inventarisatie en gelden voor de gehele locatie. Op basis van de locatiespecifieke risico-inventarisatie kunnen extra pictogrammen worden toegevoegd. NB. Bij de toegang(sweg) tot een locatie dient een bord aangebracht te zijn met de tekst: Verboden toegang voor onbevoegden, art. 461 Wetb. v. Strafr. voorbeeld locatiebord (zie ook hoofdstuk 2 van de catalogus) Indien het een mijnbouwwerk betreft dient dit conform de afspraken met Staatstoezicht op de Mijnen op de locatieborden te worden vermeld. Voor buitenstaanders die eventuele storingen of onregelmatigheden aan NAM willen melden is op het locatiebord aangegeven via welk telefoonnummer dit kan worden gedaan en welke (type) locatie het betreft. In een aantal gevallen zijn er verschillende type locaties met dezelfde naam. (bijvoorbeeld Siddeburen: productielocatie en knooppunt). De locatienaam wordt in hoofdletters aangegeven, om daarmee een goede leesbaarheid te bereiken.

13 pagina 13 Verlaadplaatsborden (onshore locaties) Bij reguliere tankautoverlaadplaatsen worden pictogrammen toegepast waarmee de relevante generieke gevaren, verboden en geboden worden aangegeven. Specifieke gevaren zijn herkenbaar op de betreffende leidingen die voor de verlading worden gebruikt. Als tankautoverlaadplaats wordt hier verstaan een (vloeistofdichte) opstelplaats, waarboven zich meerdere aansluitingen voor verlading bevinden. De opening in of het aansluitpunt bij (ondergrondse) vaten / tanks voor bv. vacuumtrucks, waarmee de vaten / tanks kunnen worden geleegd, wordt niet als tankautoverlaadplaats beschouwd en wordt niet van een verlaadplaatsbord voorzien. Wel moet het betreffende (ondergrondse) vat /tank van signalering worden voorzien (zie hoofdstuk 7). Op ( Groningen ) locaties waar de tankautochauffeurs altijd via de hoofdingang, waar het locatiebord is geplaatst, de locatie kunnen betreden, worden op een verlaadplaatsbord alleen de relevante waarschuwingen herhaald en de specifieke geboden vermeld. Op overige locaties waar tankautochauffeurs via een andere dan de hoofdingang de locatie kunnen betreden, worden op het verlaadplaatsbord alle relevante waarschuwingen, verboden en geboden vermeld. Specifieke geboden voor verlaadplaatsen kunnen van technische aard zijn, zoals bijvoorbeeld aarding verplicht (daar waar dit niet intrinsiek via de ingebouwde techniek gebeurt) en/of gericht zijn op persoonlijke bescherming (i.e. vloeistofdichte handschoenen verplicht, adembescherming verplicht). Het bord verlaadplaats moet dusdanig zijn geplaatst dat dit buiten de cabine van de tankauto kan worden waargenomen alvorens met de verlading te beginnen. Zie hoofdstuk 3 van de catalogus 3 voor verlaadplaatsborden voorbeeld verlaadplaatsbord

14 pagina 14 Specifieke signalering/bebording De specifieke V&G signalering wordt aangebracht op/nabij de installatiedelen waar dit van toepassing is. Voor markering van vaten en tanks, zie hoofdstuk 7; voor markering van leidingwerk zie hoofdstuk 8. Voor andere installatiedelen volgt hieronder een aantal voorbeelden: Automatisch startende machines/installatiedelen Daar waar men tijdens werkzaamheden kan worden beïnvloed door automatisch startende machines of installatiedelen, wordt hiervoor een waarschuwing aangebracht. Dit om te voorkomen dat schrikreacties mogelijk tot incidenten leiden. Dit geldt ook voor (automatische of op afstand te bedienen) fakkel- en/of afblaasinstallaties, waarbij spontaan geluidsoverlast en warmtestraling kunnen optreden (zie hoofdstuk 4 van de catalogus). Magnetische velden Bij bepaalde typen magnetische lagers is er vanwege het magnetische veld risico voor personen met een pacemaker. In het geval van zwakkere magnetische velden, zoals bijv. rondom glycolpompen, wordt de V&G signalering in de directe nabijheid aangebracht. Echter, bij sterkere magnetische velden, zoals bijv. bij lagers van gascompressoren, wordt de hierop betrekking hebbende V&G signalering geïntegreerd in de algemene signalering op het locatiebord (zie hoofdstuk 4 van de catalogus). Geluid Op gascompressorgebouwen of -omkastingen, kan bijvoorbeeld staan aangegeven dat men de deuren gesloten moet houden om geluid naar de omgeving te voorkomen en dat men bij het betreden van die ruimte (compressoren in bedrijf) gehoorbescherming moet dragen. Tevens geven de status lichten op het gebouw aanvullende informatie met betrekking tot het al of niet mogen betreden van de compressorruimte. Elektrische installaties en installatiedelen In DEP EPE NL (voorheen NSS 20-G-7-00) Elektrotechnische bedrijfsvoorschriften is vastgelegd dat elektrische bedrijfsruimten met laagspanningsinstallaties, hoogspannings - installaties en accumulatorbatterijen moeten zijn voorzien van relevante veiligheids- en gezondheidssignalering. Dit geldt voor elektrische bedrijfsruimtes zowel in gebouwen als in de open lucht. De signalering wordt bij voorkeur op of direct naast de toegang tot die betreffende ruimten aangebracht en waar nodig voldoende herhaald, in ieder geval op alle zijden van de buitenafrastering van die ruimte (ref. NEN 1041:2005). In het geval het geen fysiek afgescheiden ruimte betreft, wordt de markering op het betreffende installatiedeel aangebracht. Naast het markeren van de elektrische bedrijfsruimten worden ook onderdelen in het laagspanningsysteem, zoals distributiepanelen, -kasten, UPS, heat tracing etc. van signalering voorzien. Zie voor details voor de te gebruiken signalering hoofdstuk 4b van de catalogus.

15 pagina 15 Noodstopvoorzieningen Noodstopvoorzieningen op installatiedelen worden zodanig gemarkeerd dat de positie van de voorzieningen hiervan vanaf iedere mogelijke plek rondom de relevante installatie goed waarneembaar is. Daarom worden bij voorkeur driehoeksborden, of langs wanden, z.g. panoramische borden toegepast. Poortaanduiding Om herkenning op afstand van de juiste toegangspoort te vergemakkelijken zijn de poorten in het hekwerk rond grote locaties met een nummer aangeduid. Dit nummer wordt uitgevoerd als driehoeksdoos en op een van de poortsteunen geplaatst. De nummers dienen te corresponderen met de veiligheidsplattegronden. Voor nadere details zie hoofdstuk 4d van de catalogus. Voorbeeld poortnummer

16 pagina MARKERING BRANDBESTRIJDINGS-, EHBO- EN REDDINGSMIDDELEN Doel Het duidelijk markeren van alle middelen voor brandbestrijding, hulpverlening en/of redding Alle brandbestrijdings, EHBO- en reddingsmiddelen, etc. worden met pictogrammen aangeduid. Op locaties waarop het niet overal mogelijk is deze waar te nemen, worden op strategische punten verwijzingsymbolen geplaatst. Opgemerkt wordt dat dit geen verwijzing naar de verzamelplaats mag zijn, aangezien de vluchtroute daar naar toe nooit vastligt, maar afhankelijk is van de heersende windrichting. Binnensignaleringen Om de genoemde middelen ook bij lichtuitval of bij noodverlichting beter vindbaar te houden, worden de inpandige markeringen in een fotoluminescerende kwaliteit uitgevoerd. In situaties dat de signaleringen ook vanuit de lengterichting van een wand zichtbaar dienen te zijn, worden panoramische (driehoeks) borden toegepast. Ook kan dit gebeuren door deze signaleringen ruim onder het plafond te hangen. In de meeste gevallen van controlegebouwen en kantooromgeving volstaat een bordgrootte van 150 x 150 mm. In die gevallen waar de zichtafstand 20 meter of meer is zijn grotere bordmaten benodigd (bijv. 200 x 200 mm of 300 x 300 mm). Buitensignaleringen onshore Buiten worden de markeringen retroreflecterend uitgevoerd om een goede zichtbaarheid, ook bij mindere lichtomstandigheden, te waarborgen. Om een langdurig goede zichtbaarheid te bevorderen worden de borden voorzien van een UV- en vuilwerend laminaat. Vanwege de grotere zichtafstanden is de minimum bordmaat 200 x 200 mm. Wanneer zichtbaarheid van meerdere zijden benodigd is worden panoramische borden tegen een wand, of vrijstaande driehoeksborden op een paal toegepast. Voorbeeld panoramisch bord Voorbeeld driehoeksbord Op met name Groningen- locaties zijn meerdere noodknoppen geplaatst. Hiermee wordt een interne noodoproep (naar PCC) geactiveerd. Deze knoppen dienen te worden voorzien van een duidelijke markering gecombineerd met de tekst noodoproep PCC. Offshore, maritieme signaleringen Nader in te vullen Voor verdere details zie hoofdstuk 5 van de catalogus.

17 pagina VLUCHTWEGMARKERING Doel Om een snelle evacuatie mogelijk te maken dienen de vluchtroutes en (nood)uitgangen duidelijk te worden gesignaleerd. Een vluchtroute is een veilige route vanaf de plaats waar men zich bevindt en eindigend op een veilige plaats, bij voorkeur de verzamelplaats. Voor locaties op land gelden hiervoor o.a. regels vanuit de Arbowet en het bouwbesluit. De vluchtwegen dienen te worden gemarkeerd met symbolen conform de NEN Offshore worden naast de regels uit de Arbowet met name de IMO regels gehanteerd. Hierbij dienen de vluchtwegen te worden gemarkeerd conform de ISO 3864 en de ISO Voor offshore dienen de vluchtwegen tevens te voldoen aan de regels voor de z.g. Low Location Lighting (LLL) zoals gedefinieerd in de ISO en in de IMO resolutie A.752 (18). Om een gecontroleerde ontruiming mogelijk te maken wordt altijd verwezen naar de verzamelplaats of Assembly station (muster point). Land locaties Er dienen vanaf iedere positie waar men zich kan bevinden voldoende vluchtroutes bewegwijzerd te worden, waardoor er altijd een veilige route is (bijv. naar een (nood)trappenhuis, een vluchtladder vanaf een bordes of dwars op de wind). Onshore (NEN 6088) Vluchtwegmarkering onshore Vluchtpoorten/nooduitgangen De vluchtpoorten in het hekwerk dat de locatie omringt zijn duidelijk herkenbaar gemarkeerd door middel van groen/witte arcering en bijbehorende vluchtwegsymbolen. Daarnaast wordt zowel de binnen- als buitenzijde van de vluchtpoort van hetzelfde symbool nooddeur vrijhouden verplicht voorzien.

18 pagina 18 Vluchtroutes Indien de vluchtpoorten/nooduitgangen onvoldoende waarneembaar zijn, is additionele aanduiding van de vluchtweg(en) noodzakelijk. Loopbruggen over leidingen, bundwalls e.d. die onderdeel van de vluchtroute uitmaken, worden als zodanig gemarkeerd. Markering vindt plaats met een groen/wit diagonaal geblokte retroreflecterende strook (zie ook hetgeen onder gebouwen is vermeld). Op grotere bordessen (meer dan 3m 2 ) worden vluchtwegen aangeduid, omdat deze soms minder makkelijk van de omgeving te onderscheiden zijn. Dit gebeurt ten minste door de ladderbomen van de kooiladders in de vluchtweg te markeren. Wanneer bordessen groter en/of onoverzichtelijk worden, worden additionele markering en/of pictogrammen toegepast. Voorbeelden vluchtweg aanduiding Verzamelplaats Op de grotere locaties waar een permanente verzamelplaats is, wordt een driehoeksbord geplaatst dat altijd, ook wanneer er (hoge) voertuigen geparkeerd staan, vanaf afstand voldoende zichtbaar is. De gesignaleerde vluchtroutes, verzamelplaats etc. moeten corresponderen met de ontruimingsplattegronden en/of het reddingsplan. Voorbeeld bord verzamelplaats

19 pagina 19 Gebouwen Aanvullend op hetgeen hiervoor is vastgelegd, gelden voor gebouwen aanvullende eisen. In gebouwen zijn veelal elektrische transparant noodverlichtingsarmaturen geplaatst voorzien van een vluchtwegsymbool. Deze armaturen worden in geval van stroomuitval decentraal gevoed middels een accu, of centraal via een noodstroomvoorziening. Daar waar (vanuit nieuwbouwsituatie) noodverlichtingsarmaturen met vluchtwegsymbool zijn geïnstalleerd en deze vanuit de ruimte goed zichtbaar zijn en ze de vluchtroute goed aanstralen, zijn geen additionele signaleringen benodigd. Vluchtwegsignaleringen dienen altijd tijdens stroomuitval zichtbaar te blijven. In gebouwen kan worden gekozen voor elektrische armaturen of de goedkopere nalichtende signaleringen. De voordelen van nalichtende signalering zijn de lage prijs en de betrouwbaarheid in een omgeving met explosiegevaar. Alle obstakels (zowel op de vloer als op hoofdhoogte) en richtingsveranderingen dienen te worden gemarkeerd. Het verdient de voorkeur de routemarkeringen laag te monteren. Indien, vanwege hoge risico s in bepaalde ruimten, de situatie in gebouwen hiertoe aanleiding geeft dienen de vluchtwegmarkeringen aangevuld te worden middels Low Level Lighting (LLL) en/of vloermarkeringen conform de ISO In (gas)compressorgebouwen wordt de vluchtdeur(en) met een groen/wit diagonaal geblokte nalichtende strook aangegeven. In geval het compressorgebouw beschikt over een kelderruimte of verdieping zullen de vluchtwegen hieruit duidelijk zijn gemarkeerd als hierboven omschreven (zie vluchtroutes ). Geluidsomkastingen Wanneer rond bijv glycolpompen een geluidswand is geplaatst gelden dezelfde eisen voor vluchtwegmarkering als hiervoor genoemd in gebouwen. De gebruikte materialen zijn echter retroreflecterend in plaats van nalichtend omdat deze uitvoering in een buitenlichtsituatie een betere zichtbaarheid heeft. Offshore Op een offshore platform zijn andere ontruimingsprincipes van toepassing als op de wal. Aan land kan men altijd dwars op de wind door een vluchtpoort naar een veilige afstand vluchten. Op een platform moet altijd de korste route naar het musterstation worden aangehouden. Wanneer de kortste route vanwege een blokkering door bijv. rook, gas of vuur niet mogelijk is dient er altijd een alternatieve route te zijn via een ander dek, andere trap, of buitenom. Wanneer het musterstation ook niet via een alternatieve route bereikbaar is dient men via een afdaaltoestel en een liferaft nog te kunnen vluchten. De vluchtroutebewegwijzering wordt altijd via dit principe ontwikkeld. De primaire vluchtroute wordt daarom met het verzamelplaats- of musterstationsymbool gemarkeerd. De secundaire route wordt aangegeven met het ISO hollende mannetje. Tenslotte worden, alleen waar veiligheidskundig relevant (dus alleen als er geen veilige alternatieve route naar het musterstation is), vluchtrouteverwijzingen naar liferafts aangebracht. Vanaf het musterstation wordt de route naar de lifeboat(s) of liferaft(s) gemarkeerd. Bij het kiezen van de vluchtroute wordt ook rekening gehouden met eventueel aanwezige brand/explosiescheidingen. Verder zijn op een offshore platform de vluchtroute binnen in de accomodatie veiliger dan buitenom (gasdichte ruimten). Offshore (ISO 3864, ISO 7010) Verwijzing primaire vluchtroute Verwijzing secundaire vluchtroute Voor alle symbolen en borden zie hoofdstuk 6 van de catalogus

20 pagina MARKERING OPSLAGVATEN, -TANKS EN PROCESEQUIPMENT Doel Het aanduiden van de gevaren van de opgeslagen of verzamelde (vloei)stoffen in opslagvaten, - tanks, opvangbakken, (ook ondergrondse), etc. Opslagvaten worden van gevaarsaanduiding voorzien. Dit geldt niet voor procesvaten; vaten die (en ander equipment dat) als integraal onderdeel van het (behandelings)proces worden gezien en waarin zich gevaarlijke stoffen bevinden, worden niet van V&G signalering voor gevaarlijke stoffen voorzien. Middels de relevante V&G signalering op de in- en uitgaande leidingen in de directe nabijheid van de aansluiting op het betreffende procesvat, zal het eventuele gevaar van de inhoud voldoende zijn aangegeven. In die gevallen waarin de aanduiding op de aansluitende leidingen onvoldoende waarneembaar mocht zijn, of er additionele gevaren moeten worden aangegeven, zal wel aanvullende V&G signalering worden toegepast overeenkomstig de signalering op de aansluitende leidingen. Wanneer een opslagtank,-vat of -reservoir van meerdere kanten benaderbaar is, dan dient de identificatie/gevaarsaanduiding vanaf alle normaal gebruikelijke benaderingsroutes goed zichtbaar en leesbaar aangebracht te zijn (zie hoofdstuk voor algemene uitgangspunten). Bij meerdere vast opgestelde (identieke) opslagvaten/-tanks waarin zich hetzelfde medium bevindt, kan ook met een gezamenlijke aanduiding worden volstaan. Hierbij moet het wel duidelijk zijn dat het aangegeven gevaar voor al die opslagvaten/-tanks geldig is. De grootte van de aanduiding wordt bepaald door de afmeting van de tank of het vat en/of door de relevante zichtafstand. Voor onshore toepassing bevat de aanduiding voor tanks > 1m 3 de volgende informatie; Equipment identificatienummer en volume (volgens Process flow schema en installatietekeningen) Stofnaam Gevaarssymbool/symbolen Volgens NFPA codering 2 WIK Gevaars- en stofidentificatie Naast deze informatie moeten opslagvaten en -tanks met een ladder of trap, bij de opgang daarvan, op ooghoogte zijn voorzien van de relevante gevaarssymbolen (zie hoofdstuk 8 van de catalogus). Voor offshore toepassing is het niet relevant de NFPA en de gevaars- en stofidentificatie te vermelden. 2 Daar waar opgeslagen vloeistof middels aardgasdruk kan worden getransporteerd en dus een aardgasdeken op een tank of vat aanwezig is, (denk bv. aan dampretoursystemen, zuur gas systemen) dient bij de NFPA codering voor brandbaarheid de codering zoals op de WIK-kaart te worden aangehouden. Het (additionele) brandgevaar van deze gasdeken wordt niet tot uiting gebracht in hogere cijfers in de NFPA codering, maar middels een rode onderbalk met waarschuwingssymbolen en verklarende tekst. E.e.a. is overeengekomen met het Landelijk Netwerk Brandpreventie (LNB)

21 pagina 21 Het verdient de voorkeur om in plaats van alle vereiste identificatie en symbolen afzonderlijk aan te brengen, te kiezen voor aanduidingen in de vorm van een samengesteld bord. Dit mag zowel op de tank / het vat worden aangebracht dan wel in de directe nabijheid daarvan, (bv. bord bij de kop van horizontale vaten). De stofnaam en de bij deze stofnaam behorende gevaarssymbolen dienen in beginsel overeen te komen met de Werkvloerinstructiekaart (WIK) - ook wel Productkaart, Chemiekaart of Material Safety Data Sheet (MSDS) genoemd - van de betreffende stof. (zie hoofdstuk 12 van de catalogus). Daar waar de fabrikantsnaam in de titel van de WIK kaart voorkomt, wordt deze niet vermeld, maar wordt vervangen door het doel/karakter van de stof. Bijvoorbeeld worden namen als Servo en Baker Petrolite vervangen door corrosion inhibitor. In hoofdstuk 1 van de catalogus is een referentietabel opgenomen waarin een samenvatting voor de meest voorkomende productnamen is vermeld voor de op de tanks of vaten toe te passen benamingen. NB. Er zijn meerdere WIK-kaarten voor eenzelfde stof opgesteld. Welke kaart van toepassing is, is afhankelijk van de mogelijke blootstelling. Voor het identificeren van opslagvaten en tanks wordt de WIK voor Buiten, gesloten systeem gebruikt. Gevaarssymbolen gebruikt op WIK NB: In geval er voor de betreffende gevaarlijke stof geen (oranje/zwart) gevaarssymbool van toepassing is, bijvoorbeeld in geval van (opslag van) radioactief materiaal, moet het betreffende pictogram (gele driehoek/zwarte afbeelding) worden toegepast.

22 pagina 22 NFPA codering ( diamant ) en GEVI-code zijn van toegevoegde waarde voor externe hulpverlening (bevelvoerder resp. officier van dienst van de brandweer). NFPA codering De NFPA-code wordt weergegeven als een diamant. De vlakken van de diamant geven informatie over brand- en explosie-eigenschappen, gezondheidsrisico s en overige gevaren van de opgeslagen stof. Hoe hoger het getal (0 tot 4) in deze vlakken, des te hoger het betreffende gevaar. Bij een samengestelde stof zijn de componenten met het grootste gevaar voor gezondheid, brand en reactiviteit (explosiegevaar) doorslaggevend voor het cijfer in de gevarendiamant. De betekenis van de kleuren en cijfers is hieronder weergegeven. NB.: om de leesbaarheid van de NFPA-diamant te verbeteren worden de cijfers in het blauwe en rode vlak in wit uitgevoerd, in plaats van de standaard zwarte kleur.

23 pagina 23 Gevaars- en stofidentificatie Het gevaarsidentificatienummer (GEVI) bestaat uit minimaal twee cijfers. Het "UNnummer" is een getal van vier cijfers dat een gevaarlijke stof identificeert tijdens het transport. Het is afkomstig uit het ADR, de Europese reglementering voor het vervoer van gevaarlijke stoffen over de weg. Voorbeeld GEVI en UN nummer Vermelding voor Aardgascondensaat NB: NFPA codering en/of UN nummering zijn dus additioneel aan de gevaarsaanduiding en mogen nimmer zonder deze gevaarsaanduiding worden toegepast. Het gevaarsidentificatienummer, het bovenste getal, geeft nadere aanwijzing over het gevaar van de stof. Het eerste cijfer duidt het onmiddeijke (primaire) gevaar aan en komt overeen met de gevarenklasse waar de gevaarlijke stof is ingedeeld. De betekenis van het eerste cijfer is als volgt: 1 explosieven 2 gas 3 brandbare vloeistof 4 brandbare vaste stof 5 oxiderende stof 6 giftige of infectueuze stof 7 radioactieve stof 8 bijtende stof 9 gevaarlijke stof Het tweede en derde cijfer geven de bijkomende (secundaire) gevaren aan. Als het gevaarsidentificatienummer wordt voorafgegaan door de letter X betekent dit, dat de stof op gevaarlijke wijze met water reageert. De betekenis van het tweede en derde cijfer: 2 gevaar voor vrijkomen van gas als gevolg van druk of van een chemische reactie 3 gevaar voor ontbranding 5 gevaar voor oxiderende (de verbranding bevorderende) werking 6 gevaar voor vergiftiging 8 gevaar voor bijtende of corrosieve werking 9 gevaar voor spontane heftige reactie 0 geen bijkomend gevaar (Verdubbeling van een cijfer wijst op een versterking van het desbetreffende gevaar. Bijvoorbeeld: 556 duidt op een sterk oxiderende, giftige stof)

24 pagina 24 Voorbeeld tankcodering De aangegeven symboolgrootte zal mede afhankelijk zijn van de afmetingen van de tank of het vat waarop dit is aangebracht. In hoofdstuk 8 van de catalogus zijn de lay-outs van borden voor de meeste bij NAM gangbare stoffen opgenomen.

25 pagina LEIDINGMARKERINGEN Doel Het markeren van leidingen die (gevaarlijke) stoffen bevatten of waar deze gecontroleerd kunnen vrijkomen. Alle leidingen moeten worden geïdentificeerd naar: stofnaam de groepskleur (NEN 3050) gevaarsaanduidingen stromingsrichting Hoewel de wettelijke eisen met name gelden voor de gevaarlijke stoffen, is het binnen NAM verplicht alle leidingen van een aanduiding te voorzien. Deze aanduiding wordt uitgevoerd door op de leidingen markeringen aan te brengen. Ook kan gekozen worden om de leidingen geheel in de met het medium corresponderende kleur uit te voeren (packaged units), waarbij dan middels markeringen alleen de overige informatie wordt aangegeven. De kleur van het leidingwerk en/of de leidingmarkering zal overeenkomstig EPE document DEP EPE Finishing colour schemes for on- and offshore facilities worden uitgevoerd, waarbij voor aanduiding van de stoffen in die leidingen de NEN 3050 dient te worden gehanteerd. De stofnaam en gevaarssymbolen dienen zoveel mogelijk dezelfde te zijn als vermeld op de Werkvloerinstructiekaart (WIK) - ook wel Productkaart, Chemiekaart of Material Safety Data Sheet (MSDS) genoemd- van de betreffende stof (zie voorbeeld hoofdstuk 12 van de catalogus). Daar waar een fabrikantsnaam in de titel van de WIK kaart voorkomt, is deze gewijzigd naar het doel/karakter van de stof. Bijvoorbeeld worden namen als Servo en Baker Petrolite vervangen door corrosion inhibitor. NB. Er zijn meerdere WIK-kaarten voor eenzelfde stof opgesteld. Welke kaart van toepassing is, is afhankelijk van de mogelijke blootstelling. Voor het identificeren van leidingen wordt de WIK voor Buiten, gesloten systeem gebruikt.

26 pagina 26 Gevaarssymbolen gebruikt op WIK Voorbeelden leidingmarkeringen De markering dient zichtbaar en voldoende herhaald in de nabijheid van de meest gevaarlijke plaatsen te worden aangebracht, zoals bij kleppen en aansluitpunten. Met name daar waar leidingen aansluiten op vaten, tanks en equipment, wordt de aanduiding in de directe nabijheid van deze aansluitingen aangebracht. Om een goede duurzaamheid te bereiken dient de markering volledig rondom de leiding te worden geplakt. Multifunctionele leidingen worden gemarkeerd met de gevaarssymbolen van de gevaarlijkste stof/product. Zo worden CC (continuous contaminated) systemen aangeduid met Drainvloeistof (CC), vergezeld van de gevaarssymbolen van aardgascondensaat. NB.: Voor AC (accidentally contaminated) systemen wordt volstaan met de aanduiding Water (AC) zonder aanvullende gevaarssymbolen. Voor leidingstraten waarbij meerdere leidingen boven elkaar lopen en waarbij het aanbrengen van veiligheids- en gezondheidsignalering alleen mogelijk is vanaf te bouwen steigers moet ter plaatse een afweging worden gemaakt tussen de te maken kosten en risico s van de te bouwen steigers versus de veiligheidswinst van de aan te brengen signalering. Voor kill-leidingen worden geen gevarensymbolen toegepast, aangezien de samenstelling van de kill-vloeistof vaak kan variëren en normaal gesproken de kill-leiding niet in gebruik is. Manifolds ten behoeve van het koppelen van bijvoorbeeld tankauto s of schepen aan pijpleidingen, moeten bij de betreffende laad- en lospunten worden voorzien van naam en gevaarssymbool van de producten (zie tevens de eisen voor verlaadplaatsbord, hoofdstuk 4). Alle plaatsen waar aansluitingen zijn gemaakt (ontluchtingen, drains), die emissie van de stof tot gevolg kunnen hebben, of die om andere redenen als gevaarlijk gezien worden (bijvoorbeeld aansluitingen bij pompen), moeten zijn voorzien van naam en gevaarssymbool van de stof. N.B.: Afgeblinde en gecapte tubelures worden hierbij niet als gevaarlijk gezien. In hoofdstuk 1 van de catalogus is een referentietabel opgenomen waarin voor de gangbare stoffen in NAM de betreffende leidingmarkering is aangegeven. Daar waar er meerdere drainleidingen, al of niet van verschillende diameter, uit diverse procesdelen uitmonden in een open drainsysteem, wordt om praktische reden het generieke gevaar van de drainvloeistof op de draintrechter aangegeven, in plaats van op iedere afzonderlijke leiding. Daar waar de drainvloeistof niet in een trechter wordt gevoerd, maar bijvoorbeeld via een betonslab wordt afgevoerd, wordt de generieke gevaarsaanduiding aan de randen van de slab aangegeven. Zie voor toe te passen leidingmarkeringen hoofdstuk 9 van de catalogus.

27 pagina OPSLAG GEVAARLIJKE STOFFEN (O.A. CHEMICALIEN EN GASFLESSEN) Doel Het aanduiden van in een daartoe bestemde (deels) omsloten- ruimte opgeslagen hoeveelheid (gebruikte) gevaarlijke stoffen. Opslagvoorzieningen of opstelplaatsen (ook tijdelijke) voor te gebruiken of gebruikte gevaarlijke stoffen, zoals chemicaliën, hulpstoffen, chemische afvalstoffen, afgewerkte olie, gasflessen, etc. worden met algemene V&G signalering aangeduid. Naast deze aanduiding van de opslagvoorziening, moeten alle individuele chemicaliën zijn voorzien van de relevante gevaarsetikettering (overeenkomstig WIK of chemiekaart) Gasflessen moeten zijn voorzien van een kleuraanduiding - op de kop en schouder van de fles waarmee de gevaarseigenschappen van het gas wordt aangeduid. Daarnaast moeten op gasflessen de volgende opschriften zijn aangebracht: UN-nummer en juiste vervoersnaam Gevaarsetiket zoals voorgeschreven in VLG/ADR Ook moet de datum (jaar) van volgend periodiek onderzoek zijn aangegeven. Aan de buitenzijde van de opslagplaats van gasflessen moet een verbodssymbool voorzien van de volgende tekst duidelijk zijn aangegeven: OPENEN VAN AFSLUITERS VAN GASFLESSEN VERBODEN (overeenkomstig NEN 3011). Deze aanduiding is niet nodig wanneer de gasflessen zijn aangesloten op een vaste leiding.

28 pagina 28 Mijnbouwlocaties Voor opslag van gevaarlijke stoffen (incl. gasflessen) op mijnbouwlocaties kan worden volstaan met de algemene waarschuwingspictogrammen. Afhankelijk van de opgeslagen stoffen zullen op basis van de WIK-informatie de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen worden toegepast. (Dit wordt niet met algemene pictogrammen op/nabij de ruimte aangegeven) De verbodspictogrammen met betrekking tot roken en het maken van open vuur die voor de gehele mijnbouwlocatie gelden, zijn daarmee ook van toepassing voor deze gevaarlijke stoffen opslag en worden daarom bij die opslag niet vermeld. Niet-mijnbouwlocaties Op deze locaties worden de verbodspictogrammen met betrekking tot roken en open vuur wel toegevoegd aan de waarschuwingssymbolen. Voor toe te passen markeringen voor chemicaliënopslag en gasflessenopslag zie hoofdstuk 4c van de catalogus.

29 pagina VEILIGHEIDSMARKERINGEN Doel Het op duidelijke wijze markeren van obstakels, uitstekende en/of mogelijk bewegende delen, etc. die gevaar kunnen opleveren. Tevens van toepassing op het aangeven van gebieden waar risicovolle werkzaamheden worden uitgevoerd en/of waarvoor een (tijdelijke) toegangsbeperking geldt, of om posities van veilige omstandigheden te accentueren. Waarschuwing De combinatie van geel en contrasterend zwart wordt gebruikt om te waarschuwen voor gevaarlijke plaatsen: Vloer- en wandmarkering van obstakels Uitstekende hoeken of randen Bewegende delen Lage doorgangen Gebieden waarin gewerkt wordt met radio-activiteit. (zie voor nadere info het hoofdstuk 12, markering van werkzaamheden) etc Verbod De combinatie van rood en contrasterend wit wordt gebruikt om een verbod aan te geven, Veelal zal dit een verbod zijn om het (afgezette) gebied te betreden. Tijdelijke situaties Indien tijdelijke situaties moeten worden gemarkeerd, kan deze markering zijn uitgevoerd in de vorm van: linten, (bij toepassing buiten: niet langer dan 1 dag ivm. kwetsbaarheid); kettingen; verplaatsbare hekjes, etc. uitgevoerd in de relevante kleurstelling. NB: Voor het afzetten van situaties waarbij gevaar voor bijvoorbeeld vallen van hoogte [bv. door (vloer)openingen] wordt gemarkeerd, is afzetten met lint of kettingen alleen onvoldoende. In dit soort gevallen dient er een fysieke barrière (bv. hekwerk) te worden geplaatst die is uitgevoerd in of aangeduid met de relevante markeringskleur.

30 pagina 30 Veilige situaties De combinatie van groen en contrasterend wit wordt gebruikt om een veilige omstandigheid aan te geven zoals: markeren van vluchtluik of vluchtdeur markeren van veiligheidsuitrusting markeren van veilig gebied (trappen en/of bordessen over leidingen of bundwalls die zich in de vluchtroute bevinden).

31 pagina LOCKOUT/TAGOUT Steigerbouw Het gebruik van tags (veiligstelkaarten) is van toepassing voor onder andere steigerbouw: met de scaff tag wordt aangegeven wat de status van de betreffende steiger is en wie de verantwoordelijke personen zijn die de steiger technisch en functioneel hebben gecontroleerd. Besloten Ruimte Ook bij het werken in besloten ruimten (zie voor details de werkinstructie in CMS) worden dit soort tags toegepast, direct bij de toegang(en). Voorbeeld tag besloten ruimte Process Veiligstellingen Voor het locken en taggen van veiliggestelde afsluiters wordt bij voorkeur gebruik gemaakt van het zgn Pro-Lock systeem in combinatie met een tag. voorbeeld toepassing Pro-Lock i.c.m. tag (voor/achterzijde)

32 pagina 32 Een dergelijk systeem van veiligstelkaarten, in combinatie met een systeem van vergrendelen van energiebronnen, of openingen die verboden zijn te betreden (zoals besloten ruimte) is in de (onderhouds)industrie bekend als lockout / tagout. Hiermee is een praktische invulling mogelijk van de wettelijke minimumvoorschriften: de werkgever dient passende maatregelen te treffen om de risico s tot een minimum te beperken. elk arbeidsmiddel moet voorzien zijn van duidelijk identificeerbare inrichtingen waarmee het van elk van zijn krachtbronnen kan worden losgekoppeld. onderhoudswerkzaamheden moeten kunnen plaatsvinden wanneer het arbeidsmiddel uit geschakeld is. bij onderhoudswerkzaamheden moeten de werknemers onder voortdurende veilige omstandigheden alle nodige punten kunnen bereiken. Lockout / Tagout (LO/TO) is een vastgelegde veiligheidsprocedure waarbij de energietoevoer van industriële machines en apparatuur is uitgeschakeld en/of delen van de installatie zijn geblokkeerd in de vereiste positie, terwijl er onderhouds- of reparatiewerk wordt uitgevoerd. Tevens wordt hiermee de verantwoordelijkheid en de bevoegdheid voor in- en uitschakelen van apparatuur of bedienen van afsluiters, kleppen, etc. verstevigd en beheerst. Verdere informatie van bij NAM in gebruik zijnde onderdelen en andere mogelijkheden voor LO/TO zijn opgenomen in hoofdstuk 10 van de catalogus.

33 pagina MARKERINGEN BIJ WERKZAAMHEDEN Indien werkzaamheden worden uitgevoerd die een bepaald gevaar met zich brengen dient - naast de in voorgaande hoofdstukken beschreven signalering ten aanzien van stoffen in vaten, tanks en leidingen, etc. - op de werkplek de nodige V&G signalering te worden toegepast die specifiek voor die werkzaamheden gelden. Deze moet aansluiten bij de van te voren uitgevoerde risico-inventarisatie, en/of de betreffende werkinstructies, zoals bijvoorbeeld werkvergunningen. Het betreft - indien relevant - de volgende markeringen; Waarschuwing (volgens NEN 3011 / ISO 7010) Verbod Gebod Veiligheidsmarkeringen (afzetting gebieden) Lockout / tagout (LO/TO) Vluchtweg / verzamelplaats Brandblus-, EHBO-, en reddingsmiddelen In het geval er sprake is van LSA-activiteiten ( open radioactieve stoffen) of werkzaamheden met radioactieve bronnen worden uitgevoerd, dan dient het waarschuwingsbord te worden toegepast in combinatie met het betreffende tekstbord. De gebieden waar de werkzaamheden plaatsvinden worden afgezet met een geel/zwart geblokt lint. Voor het selecteren van bij werkzaamheden toe te passen (overige) markeringen zie hoofdstuk 11 van de catalogus.